PARTITOKRATIJA I TRANZICIONA DRUŠTVA -

CRNOGORSKO ISKUSTVO

Piše: Milorad Minjo Ražnatović

Milenijumski hod čovječanstva obilježen je „borbom neprestalnom“ za svoj

opstanak i stvaranje uslova za dostojno bivstvovanje na ovoj našoj planeti. Uslova,

koji će ljudsko biće izdići na najveći stepenik vrijednosti, što će mu omogućiti, bez

razlike kojoj socijalnoj, vjerskoj, rasnoj, nacionalnoj... grupi pripada, da nađe svoje

potpuno ostvarenje u svim sferama života, rada i prava na slobodu izbora, govora i

civilizacijskog djelovanja. Ta istorijska borba bila je teška i mukotrpna, jer su

„napredne snage“ imale jakog protivnika u moćnim, retrogradnim i brutalnim

oligarhijama koje su gušile svaku težnju ka slobodnom čovjekovom ispaljivanju i

društvenom osavremenjavanju. Međutim, i pored toga, „napredne misli

čovječanstva – intelektualnih elita i ostalih progresivnih slojeva društava, ...

okrenute ka boljem, humanijem, tehnološki savremenijem, ekonomski bogatijem,

socijalno pravednijem, ljudski slobodnijem, politički demokratskijem i društvu bez

napetosti i tenzija“ (M.M. Ražnatović – Združeni udar, tekst „Kočničari“, strana

127) odnose prevagu nad retrogradnim i anticivilizacijskim snagama. Ove „težnje,

intelektualne elite i progresivnih slojeva društva, koje su od druge polovine XX

vijeka u ogromnoj nadmoći nad snagama ’zla i tame’ dovele su do

revolucionarnog napretka u svim sferama društvenog života i rada, izdižući

civilizacijske vrijednosti na „božanski pijedestal“ nespornosti i neupitnosti“ (Isto).

Ovo je pratila i savremena filosofsko-sociološko-politikološka misao koja je tragala

za demokratskom organizacijom društva, sa osnovnim opredjeljenjem i namjerom

pronalaženja takvih mehanizama koji će biti izraz volje građana, njihovog

neprikosnovenog prava da odlučuju o svojoj sudbini i neposredno učestvuju u

donošenju društvenih odluka. Neposredno izražavanje volje građana, kao ideje i

raznovrsnih oblika ostvarivanja te ideje, sežu još u davna vremena antičke Grčke i

njihovih agora, đe su slobodni građani tog perioda svakodnevno obavljali svoje

političke i druge društvene aktivnosti. Od tada pa do danas na ovoj našoj planeti

smjenjivala su se društveno-politička uređenja i načini vladanja, ali ni poslije

toliko prohujalih vjekova nije pronađen oblik demokratije koja „mora postojati kao

autonomna organizacija moći naroda“ (Žak Ransijer, francuski filozof).

Predstavnička, odnosno parlamentarna demokratija, koju danas baštini najveći broj

država u svijetu, čije je početke, na neki način, „ispisala“ britanska Magna Carta

Libertatum iz 1215. godine; temelje udario francuski republikanizam iznjedren iz

Francuska revolucija 1789. godine, šireći Evropom i svijetom nove standarde

demokratije, ljudskih prava i sloboda, čiji je, bez ustezanja se može reći, sinonim,

najznačajniji predstavnik francuskog prosvjetiteljstva Volter (iako nije bio

pristalica republikanizma), i njegove genijalne riječi upućene svojem političkom

protivniku: „Ne slažem se sa vama ali ću se založiti da ono što govorite uvijek

možete slobodno da kažete“; a osavremenila, podjelom vlasti, moderna evropska i

američka (SAD) društveno-politikološka misao, jeste najveće civilizacijsko

dostignuće u oblasti ostvarivanja ljudskih prava, sloboda i, zasad, nezamjenjiv

oblik demokratskog izražavanja volje građana. Međutim, i ona ima svoje domete i

ograničenja, jer „svaki državni oblik je aproprijacija, odnosno privatizacija moći

naroda“ (Ransijer), tako da se ni njome ne dostiže ljudska težnja za neposrednim

učešćem naroda u vladanju državom, odnosno onaj demokratski ideal koji se

zasniva na „prirodnom pravu“ svakog ljudskog bića da bude sudionik političkog

procesa i „krojač“ svoje životne sudbine. Iluzija je, dijela politikološke naučne

misli, da se ovaj neostvareni ideal može kompezovati, odnosno nadomjestiti preko

nevladinog sektora, i njegovog snažnijeg prisustva i učešća u kreiranju svih

značajnijih odluka koje se donose na nivou države. Nevladine organizacije, po

nama, ne mogu biti zamjena za jedan takav ideal, iz prostog razloga što nijesu izraz

„narodne volje“ i zastupnici njihovih interesa, već interesa određenih uskih

lobističkih grupa, čiji su motivi organizovanja i djelovanja, gotovo uvijek,

lukrativnog karaktera. To znači da nemaju ni sopstveno članstvo, ni uređenu

unutrašnju demokratsku organizaciju, ni horizotalnu i vertikalnu infrastrukturu, niti

unutrašnji demokratski život (ako izuzememo one – masovnije, koje su bivstvovale

kao društvene ili društveno-političke organizacije u bivšoj SFRJ, kao što su:

SUBNOR, Savez penzionera...), a to su uslovi za izražavanje interesa šireg

članstva, iz kojih će crpiti referntnost demokratskog kredibiliteta i legitimiteta,

namećući se tako kao korektivni faktor nesavršenosti posredne demokratije. U

najvećem broju one su konstituisane kao privredni subjekti, odnosno „začaurene

enklave“ svojih osnivača, kojima je osnovni motiv i interes kapital i raspodjela tog

kapitala u krugu „nevladine elite“ (može li biti većeg paradoksa od saopštenih

dokumenata Centralne banke, da su „NVO i druge neprofitne organizacije u ovu

godinu ušle sa 50 miliona depozita“ (čitaj profita), na bankovnim računima).

Ovakva uskointeresno organizovanje i funkcionisanje omogućava im samo

sistemsko određenje, koje je, uz izuzetno povoljnu finansijsku situaciju,

destimulišući faktor za njihovo širenje, demokratsko organizovanje i legitimno

društveno pozicioniranje. No, i pored ove nelegitimnosti i jasne sistemske uloge

koje imaju, one u tranzicionim društvima, pa i u Crnoj Gori, zbog naglašene

političke i finansijske podrške od strane EU, SAD i drugih inostranih izvora, koja je

motivisana nedovoljno razvijenim demokratskim odnosima i komunističkim

naslijeđem autokratskog načina vladanja, imaju značaj, poziciju i faktički status

neprimjeren pravno i demokratski uređenim društvima, funkcionišući kao

„paralelni sistem vlasti“. Takva pozicija i djelovanje, ne malog broja NVO, koje bi,

kao što je to slučaj u savremenom demokratskom svijetu, shodno namijenjenoj

društvenoj ulozi, trebale biti partneri, a ne protivnici Vlade, jasno govori o tome da

se radi o antivladinim a ne nevladinim organizacija,

Demokratska nedovršenost posredne, odnosno parlamentarne demokratije i

nedostatak mehanizama na globalnom nivou koji bi obezbijedili građaninu

neposredno učešće donošenju odluka, „prinudili“ su ga da podržavajući na

izborima programe i politiku određene stranke, te birajući njihove predstavnike u

skupštinama državnih i lokalnih zajednica, zapravo prenosi svoje „pravo glasa“ na

njih. A koliko će se taj „glas naroda“ čuti zavisi od demokratske i kulturne

tradicije, društvenog značaja politikološko-sociološko-filosovske misli,

savremenosti političkih snaga, dostignute građanske svijesti, stepena razvoja

ekonomskih odnosa, uređenosti države i snage institucija koje je čine. On je po

prirodi mnogo „tiši“ u tranzicionim - pretpolitičkim društvima u kojima nijesu

razvijeni demokratski mehanizmi kontrole vlasti i jake državne, demokratski

uređene institucije, a uz to su (ova društva) još uvijek opterećena starim

vrijednostima i tradicijom. Tranziciona društva u preplitanju starog i novog teško

prepoznaju i odvajaju jednopartizam od višepartizma, autokratiju od demokratije,

napredno od retrogradnog, civilizacijsko od neprosvijećenog i provincijskog, pa se

u toj „nemoći“ sve te pojave zajedno podvode pod pojam demokratije. Otežavajuća

okolnost prepoznavanja demokratskih procesa, u ovim društvima, može se dočarati

slikovitim upoređenjem „sa nezgrapnim splavom na kome svako vesla na svoju

stranu“ i na kome „ima mnogo dreke i uzajamnih psovki, i nije lako odlučiti se za

veslanje u istom pravcu“ (Česlav Miloš: «Zarobljeni um»). Demokratija nije ništa

drugo do civilizacijski društveni odgovor na čovjekovo individualno i kolektivno

prirodno pravo, na ukupne slobode. Ona je po svojoj suštini slobodno izražavanje i

djelovanje različitih kultura, vjera, političkih pokreta, naučnih pravaca, jednom

riječju, demokratija je omogućavanje bivstvovanja različitosti. Međutim, ona je to

samo do granice kada se ne ugrožavaju demokratske i civilizacijske tekovine, kao i

ukupne vrijednosti jednog društva. U suprotnom, ako bi demokratska društva

dozvolila da na „splavu sa mnoštvom neusklađenih veslača“, kormilo preuzmu

anticivilizacijske snage, umjesto da isplovi na široku pučinu sa mogućnošću

otkrivanja „novih kontinenata“, splav bi se neminovno razbio o „oštre hridi“

totalitarizma, anahronizma i palanačkog primitivizma. Takvih primjera u istoriji je

puno, a njima pripada i ovaj zadnji vezan za ratove u bivšoj Jugoslaviji. Tranzicija

društva, po svojoj prirodi, je bolan proces sa kojim se suočavaju građani država u

kojima se on odvija. On podrazumijeva radikalan raskid sa starim načinom

političkog vladanja i ekonomskog organizovanja, te neminovnost uspostavljanja

novog sistema vrijednosti u svim sferama društvenog bivstvovanja. Pred tim

izazovom, ili zadatkom se, devedesetih godina prošlog vijeka, našla i Crna Gora,

koja je, za razliku od ostalih tranzicionih balkanskih i post-socijalističkih, ili post-

komunističkih (kako se u političkoj teoriji nazivaju) država, prešla mnogo složeniji

i trnovitiji tranzicioni put. Naime, ona je jedina država na ovim južnoslovenskim

prostorima u kojoj je on započeo, i jedno vrijeme se odvijao u zajedničkoj, a

nastavio u samostalnoj državi. Taj proces se, u zajedničkoj državi sa Srbijom

odvijao u političkom ambijentu obilježenom raspadom SFRJ i ratom u okruženju

Crne Gore u kojem je učestvovao i jedan broj njenih građana, motivisanih

velikodržavnim srpskim ambicijama - da se na ruševinama nekada zajedničke

države stvori velika srpska imperija, s jedne strane, i borbe crnogorskih

indipendista za ostvarenje vjekovnih težnji crnogorskog naroda – vrtanja državne

nezavisnosti i suvereniteta, sa druge strane. Ova dešavanja, kao i unutrašnje podjele

podstaknute nihilističkim odnosom srpske političke, crkvene i intelektualne elite

prema crnogorskoj državi, naciji, crkvi i duhovnosti, odnosno prema svemu onome

što konstituiše crnogorsko biće i pretače ga u jedan osoben i autohtoni narodni

karakter, uslovili su velike političke turbulencije u Crnoj Gori. Jednu državu, kako

se danas karakteriše, jednopartijskog jednoumlja, koja je, i pored toga, imala

razrađene državne mehanizme, stabilnu ekonomiju, bezbjednost građana na

najvišem nivou, relativno obezbijeđenu socijalnu sigurnost, zamjenjuje država koja

ni izbliza nije mogla da građanima priušti takve uslove života. Naznačeni slijed

događaja nije išao na ruku nužno otpočetom procesu prelaska jednopartijskog u

višepartijski sistem, koji je trebao garantovati više demokratije, bezbjednosti,

ljudskih prava i sloboda, državne efikasnosti i socijalne sigurnosti, nego prethodni

socijalistički sistem. Obnovom državnosti taj tranzicioni proces se ubrzava i sada se

nalazi, da kažemo, u završnoj fazi, đe se sve više ośeća dah demokratskih

evropskih društava. Međutim, i pored poodmaklog tranzicionog procesa, još uvijek

„maticom plivaju“ neke pojave koje su bile matrica vladanja bivšeg jednopartijskog

sistema, razvijajući u datim okolnostima nove forme, što usporava brži proces

uspostavljanja modernog demokratskog društva. Jedna od „najopakijih bolijesti“

crnogorskog društva koja je „iznjedrena“ iz procesa tranzicije je problem

partitokratije, koji je postao dio crnogorske političke stvarnosti i njenog „sistema

vrijednosti“. Egzistiranje takvog „sistema vrijednosti“ je, u suštinskom smislu, po

uspostavljanje istinske demokratije, veoma retrogradna pojava. Zapravo on je

negacija dostignutih civilizacijskih, demokratskih, političkih i kultoroloških

vrijednosti i kočničar uspostavljanja savremenih društvenih odnosa zasnovanih na

evropskim standardima, kojima težimo. Ta pojava, odnosno „paralelni poredak“,

kako se naučno definiše, u kojem je interes političke stranke izdignut na pijadestal

društvenog dobra, zanemarujući opšte potrebe građanina kao nosioca suvereniteta,

zapravo razara sve institucije jednog društva i demokratske vrijednosti kojima ono

teži. Odnosni pojam je u nauku prvi uveo i definisao italijanski naučnik Mauru

Kalis još davne 1994. godine, podrazumijevajući pod njim preveliki uticaj

političkih stranaka na društvene procese u jednoj državi. Ova štetna pojava, koja je

imanentna društvima u tranziciji, mora se „liječiti“ modernim mehanizmima i

metodama poznatim u demokratskim društvima. Tim prije, što kod političkih elita

tranzicionih društava, preovladava svijest da je takav proces „prirodni saputnik“

parlamentarne demokratije, što je presudno uticalo da partitokratski način vladanja

postane matrica (uzor, princip...) po kojoj se ponašaju državne i lokalne vlasti. Iz

takve svijesti je proizašao i ustanovljeni partijski princip, koji se ogleda u tome, da

mandatar Vlade ili „prvi ljudi“ u lokalnim parlamentima koji su odgovorni za

funkcionisanje organa na čijem su čelu, nemaju samostalnost pri izboru tima za

koji cijene da može na najbolji način odgovoriti izazovu vremena, već im

saradnike, i bukvalno, biraju partije koje čine vlast. To generiše praksu da

određeni organi vlasti na lokalnom ili državnom nivou postaju nesamostalni u

donošenju odluka, odnosno da nijednu značajniju odluku ne mogu donijeti bez

„amina“ svojih partijskih centrala, jer bi, u suprotnom, ukoliko se ona ne svidi

nekome iz visoke partijske nomenklature, mogli ostati bez funkcije. Niko od

parlamentarnih subjekata (partija-stranka) koji djeluju na crnogorskoj političkoj

sceni nije imun na ovu bolijest. To se na najilustrativniji način može pokazati

odnosom prema ovom pitanju stranaka koje su u parlamentu Crne Gore opozicione,

a na lokalnom nivou vrše vlast. Ako tome dodamo ustanovljenu praksu, posebno

kod opozicionih partija, da se zbog partijskih zasluga i „duga“ prema određenom

partijskom funkcioneru, na pojedina mjesta u lokalnoj upravi đe su osvojili vlast,

dovode ljudi iz partijske centrale, odnosno iz drugog grada, kojima su problemi

građana te lokalne uprave potpuna nepoznanica, a da, pritom, ovi „stručnjaci opšte

prakse“ do tada nijesu obavljali nijednu odgovornu funkciju, ili im je pak to prvo

zapošljenje (što je prisutno u određenom broju slučajeva), onda nam postaje

sasvim jasno o kakvom je problemu riječ. To se u politički najvulgarnijoj formi

može viđeti na primjerima Budve, Kotora i Herceg Novog (atraktivnost primorskih

destinacija privlačna je za stranačke „kadrove“ iz centralnog i śevernog dijela Crne

Gore), đe je na posljednjim lokalnim izborima opozicija osvojila vlast. A upravo su

predstavnici ovih stranaka bili, i dalje su, najoštriji kritičari „nepotizma“,

„partijskog zapošljavanja“, „nekompetentnosti“ i „nezakonitosti“, ubirajući na toj

kritici političke poene i stvarajući sliku o sebi kao „poštenim“ partijama,

privrženim „profesionalizmu“ lokalne uprave, zakonskom i demokratskom izboru

kadrova u njenim organima, da bi po preuzimanju vlasti na najogoljeniji način

demonstrirali sve forme partitokratskog, a, može se slobodno reći, i nezakonitog

ponašanja.

Kao što vidimo, praksa partijskog kadrovanja postala je nezaobilazni

saputnik i državne i opštinske administracije. Tako formirana adminstracija,

najvećim dijelom, nije izraz stručnosti i posvećenosti veoma značajnim i

odgovornim poslovima koje obavlja, ili bi trebalo da obavlja, te vjernosti državi,

već izraz poslušnosti partijama koje vrše vlast. Ovu pošast nam je, u

modifikovanom obliku, u naslijeđe ostavio prošli jednopartijski sistem, koji je na

tadašnjoj političkoj sceni utemeljio sintagmu „kolektivni rad i kolektivna

odgovornost“, iza koje se sakrivala pojedinačna i partijska (SKJ kao jedine partije

koja je vodila kadrovsku politiku) nesposobnost i neodgovornost. Od tada se u

suštinskom smislu gotovo ništa nije promijenilo na planu uspostavljanja

demokratskih mehanizama izbora, te uspostavljanju odgovornog odnosa prema

javnim funkcijama, samo što se promijenila forma. Tada se zaklon tražio i nalazio

iza „kolektivnog rada i kolektivne odgovornosti“, dok danas veliki broj izabranih

funkcionera svoju nesposobnost, neodgovoran odnos, poltronstvo i lični interes

kriju iza partije koja ih je „postavila“ na to mjesto i bez njenog „amina“ ne može

biti razriješen određene dužnosti. Nažalost, ni partije koje u svojem imenu imaju

demokratski prefiks i čija su fundametalna programska opredjeljenja zasnovana na

demokratiji, još uvijek nemaju snage da se sa ovim problemom suoče. Sve se,

dakle, rješava u partijskim kabinetima, pribjegavajući pritom trulim kompromisima

unutar partija, ili koalicionih partnera koji čine vlast, što rezultira time da na

najviše državne ili opštinske funkcije „zaśednu“ visoko rangirani partijski

funkcioneri. Zato i nije čudo da imamo jedan broj nesposobnih kadrova na svim

nivoima vršenja vlasti.

Najočigledniji primjer „prenešene“ prakse izigravanja zakonskih normi je

izbor visokih funkcionera u državnoj i lokalnoj upravi, kao i u javnim ustanovama

i preduzećima, na rukovodeća mjesta koja podliježu konkursu. Naime, vrlo su

rijetki ili gotovo nezabilježeni primjeri da se na tim mjestima izabere neki kadar

mimo volje političke partije ili koalicije koja vrši vlast. Određena individua može

biti Anštajn u svojoj oblasti i vjeran građanin svojoj državi, međutim, ukoliko ne

pripada, ili nije blizak vladajućoj političkoj eliti, njegovo ime neće se ozbiljnije ni

razmatrati u kadrovskim komisijama koje rješavaju po određenom konkursu. Da

nesreća bude veća, sljedstveno prethodno pominjanoj preovlađujućoj svijesti,

ovakav odnos prema zakonskoj regulativi vladajuće stranke ne skrivaju. Naprotiv,

javno obznanjuju predizborne, ili postizborne koalicione sporazume kojima

unaprijed raspoređuju kadrove na mjestima koja zakonski podliježu konkursu, čime

demonstriraju arogantnost, bahatost, nadređenost i partijsku nadmoćnost nad

zakonskom regulativom. Shodno ovoj logici vrši se i zapošljavanje partijskih

aktivista na nerukovodna radna mjesta – u administraciji i tehničko-operativnim

službama, dakle po dubini, ne samo u državnoj i lokalnoj upravi, već i u javnim

preduzećima i ustanovama, što je još poraznije za uspostavljanje demokratske i

pravne države.

Sagledavajući ove procese sa aspekta crnogorskog iskustva, mada su ona

slična ili istovjetna u svim tranzicionim društvima, partitokratski način vladanja,

pored prethodnog primjera, veoma je prisutan i u susdstvu, đe se, posebno na

početku tranzicionog procesa, sudije biraju u parlamentu prostom većinom

poslanika, što znači jedne partije, ili koalicije na vlasti, da bi se u kasnijoj fazi izbor

vršio dvotrećinskom, ili tropetinskom većinom poslanika. Tako, sudska vlast

postaje produžena ruka zakonodavne vlasti, odnosno partija i njihovih

establišmenata zastupljenih u parlamentu, i u jednom i u drugom slučaju. U prvom

je jasno da se radi o monopolu vladajuće stranke ili koalicije, dok je u drugom ta

situacija još komplikovanija, kompleksnija, a i grotesknija, zbog toga što se moraju

praviti kompromisi sa jednom ili više opozicionih stranaka u parlamentu, kako bi se

obezbijedila potrebna većina za izbor predśednika suda i sudija, što dovodi do toga

da se za sudije ne biraju najkompententniji, najhrabriji i politički nezavisni

pravnici, već oni, bliski partijama koje su stvorile parlamentarnu većinu za njihov

izbor. Ova praksa se na najslikovitiji način može dočarati izborom sudija Ustavnog

suda (još je na snazi ustavna odredba kojom se sudije biraju dvotrećinskom, ili

tropetinskom većinom poslanika u Skupštini), u kome bi, zbog njegovog značaja

kao najviše sudske instance, morali śeđeti neprikosnoveni pravni znalci,

univerzitetski profesori iz ustavne oblasti, uzorne i nepotkupljive sudije, koji su

prošli sve tužilačke i sudske nivoe, za kojima se ne vuče rep nekompetentnosti,

nepotizma, pristrasnosti, sklonosti partijskim i drugim uticajima. Nažalost,

ozakonjeni način izbora sudija Ustavnog suda, kojim je legalizovano partijsko

kompromiserstvo, dao je sasvim suprotne rezultate – derogirao je značaj ove

najviše sudske institucije na taj način što su ta odgovorna značajna i uzvišena

mjesta, u pojedinim slučajevima, pripala osobama za koje se ne može reći ni da su

prośečni pravnici, a kamoli vrhunski autoriteti u svojoj struci. Zapravo, najveći broj

njih, u stručnoj i laičkoj javnosti nijesu prepoznati kao prvaci u ovoj profesiji, već

kao politički poslušnici, jer je njihov kredibilitet i kvalitet ocjenjivan, isključivo,

partijskim „mjernim instrumentima“ - bliskosti, ili pripadnosti određenom

političkom projektu. Tako da sastav današnjeg Ustavnog suda čine DPS, SDP, SNP

i sudije Bošnjačke stranke, što je po njegovu reputaciju, pravdu, pravičnost i

ukupno crnogorsku demokratiju, jedna dosta tužna i porazna činjenica.

U poodmaklom tranzicionom procesu i usljed zahtjeva Evropske unije o

ispunjenju zahtjeva i uvođenju njihovih standarda (sve nekadašnje komunističke

zemlje su težile, ili još uvijek teže učlanjenju u EU), kako bi se integracioni proces

mogao nesmetano odvijati, naslijeđena praksa i zakonski regulativa, kad su u

pitanju Vrhovni i ostali sudovi, se mijenja i donekle se sudstvo oslobađa

partitokratskog „tutorstva“ nad izborom sudija, jer se on iz Skupštine izmiješta u

Sudski savjet. Međutim, taj proces depolitizacije i departizacije nije izveden do

kraja, iz prostog razloga što Skupština u Sudskom savjetu bira četiri člana po

principu dvotrećinske ili u drugom krugu tropetinske većine („iz reda uglednih

pravnika“), koji su ipak pod partijskom kontrolom, a uz to je i ministar pravde

član Sudskog savjeta, tako se dolazi u situaciju da polovinu Savjeta (od deset - pet)

čine, u krajnjem, predstavnici političkih partija - pozicionih i opozicionih

kompromisno izabranih, koji imaju ogroman (možda i presudan) uticaj na izbor

sudija. Praksa izbora sudija prethodno istaknuta, kao i činjenica da su i danas na

snazi ista zakonska rješenja vezana za izbor sudija, kojima se i dalje omogućava

ogroman političko-partijski uticaj pri izboru sudija, te da je taj uticaj, pri ovakvim

pravnim rješenjima, moguće ostvariti i indirektno, odnosno preko onih zakona koji

nemaju veze sa ovom oblašću, ali imaju sa obezbjeđenjem dvotrećinske većine za

njihovo usvajanje, potvrđuju moje ranije pisanje i izrečene tvrdnje da je jedan dio

sudija, jasno ideološki obojen (bojama velikosrpskog nacional-šovinističkog

projekta) i nevjeran državi Crnoj Gori. Nažalost, to nije mali broj, što potvrđuju i

riječi jednog akademika, dugogogodišnjeg sudije, plodnog naučnika i pravnog

teoretičara sa obiljem radova iz ove oblasti, koji tvrdi da on doseže i do šezdeset

procenta. Jedan broj njih je DPS zaostavština, iz vremena kada je ova partija

podržavala Miloševićev velikosrpski šovinistički koncept, drugi je dospio do

sudijskih odora klasičnim kompromiserstvom o kojem smo govorili, ili

uslovljavanjima vlasti pri usvajanju drugih sistemskih zakona, za koje je potrebna

dvotrećinska većina, a onaj treći potiče iz „portfelja“ partijsko interesnih

podržavalaca vlasti, a zapravo se radi o prikrivenim baštinicima velikosrpske

ideologije. Ovakav izbor sudija i strukturiranje sudova „unio“ je, na svim nivoima

ove grane vlasti, partijsko-političku logiku pri donošenju presuda, koja se ogleda u

ideološko-političkim „protekcionističkim“ nazorima, socijalnoj demagogiji i

populistčkoj svijesti. Zato se ne treba ni čuditi što je, ne mali broj presuda,

određenih sudija i sudskih vijeća, štetan po državni integritet i suverenitet Crne

Gore. U tom kontekstu posebno treba istaći: one, vezane za vraćanje nasilno otete

državne imovine od strane Srpske pravoslavne crkve i njenu uknjižbu u svoje

vlasništvo, kojima se ove kriminalne radnje opravdavaju; ili one oslobađajuće, u

slučaju pojedinih visokih funkcionera određenih političkih partija, koje śedoče o

tome da za pojedine sudije ne bi bio dovoljan dokaz ni otvoreni oružani ustanak,

kako bi ocijenili da se radi o pučizmu i nasilnom rušenju državnog poretka i

donijele osuđujuće presude njihovim organizatorima i inspiratorima. Nepravedno bi

bilo zaboraviti neprocesuirane, odnosno odbačene prijave za širenje mržnje prema

Crnogorcima i grubo vrijeđanje njihovog nacionalnog i vjerskg dostojanstva,

upoređujući ih sa životinskim okotom, zakivajući ih za Vezirov most i intelktualno

ih poistovjećujući sa pojedinim domaćim životinjama..., opet od strane iste Crkve.

Među ovim su i nepokrenutni krivično-sudski postupci prema organizatorima

rušilačkih demonstracija (predśednički izbori 1997. god., priznavanje Kosova 2008.

god., šesnaestooktobarske 2015. godine za zaustavljanje Crne Gore u NATO

savez...), u kojima je na desetine policajaca pretrpjelo lakše ili teže povrede i

nanijeta ogromna materijalna šteta uništavanjem državne imovine, a cilj im je bio

rušenje ustavnog poretka, nasilnog preuzimanja vlasti, te revizija državnopravnog

statusa i odluka o priznanju Kosova i ulaska u NATO savez. Opstrukcijom prava

pravde i zakonitog ponašanja može se smatrati i otezanje izjašnjenja pojedinih

sudija vezanih za iskazanu sumnju u zakonitost obavljanja funkcija pojedinih

visokih opštinskih funkcionera, zbog dvojnog državljanstva. A zabilježeni su

pokušaji djelova sudske vlasti da preuzmu nadležnosti zakonodavne vlasti (što nije

prvi slučaj neustavnog, nezakonitog i politički motivisanog „udara“ na nadležnosti

jedne grane vlasti od strane druge, jer je u vrijeme predśednikovanja Skupštinom R.

Krivokapića, praveći dogovor i većinu sa opozicijom, zakonodavna pokušavala i

djelimično uspijevala, da, putem donošenja pojedinih odluka koje nijesu u njenoj

nadležnost, preuzme određene funkcije izvršnoj vlasti, odnosno Vladi), tako što su

vođeni „nedozvoljeni“ sudski procesi i donošene presude u slučajevima za koje

nijesu bili nadležni. Zato, bez ustezanja možemo konstatovati, ne samo da je, veliki

dio pravosudnog sistema, odnosno jedne grane državne vlasti (kakav paradoks!),

radio sve na obesmšljavnju zakona, prava, pravde i pravice, a samim tim na

njihovom urušavanju, već su se pod njegovom „zaštitom“ vršili i još se vrše,

najperfidniji i najopasniji ataci na crnogorsku državnost i njenu nezavisnost!

Elem, održavanju ovakvog stanja potpomažu pojedini međunarodni

diplomatski predstavnici sa najvećom moći i uticajem, dakle oni iz SAD i EU, koji

zbog nekih svojih interesa, ili političkih kalkulacija, ne rijetko, vrše direktne ili

indirektne pritiske na sudske i organe gonjenja učinilaca krivičnih i ostalih

kažnjivih djela, da, shodno njihovom interesu, postupaju u određenim situacijama.

Najskandaloznije, najkompromitantnije i po vrhovnog državnog tužioca i

najporaznije, je najnovije saznanje, koje je putem pojedinih crnogorskih medija

dospjelo u javnosti (sa adresa kojima je upućeno nije demantovano), da je

američka ambasadorka, nakon optužbi za pokušaj državnog udara, kod vrhovnog

državnog tužioca izdejstvovala neprimjenjivanje mjera pritvora prema Andriji

Mandiću i Milanu Kneževiću, koje je tražilo Specijalno državno tužilaštvo. Svi su

izgledi, da dužnosnici pojedinih uticajnih i moćnih svjetskih sila, kada dođu da

obavljaju diplomatsku dužnost na ovim južnoslovenskim prostorima, potpuno

prihvataju balkanski politički duh, koristeći u svom javnom i tajnom djelovanju

neprimjerenu, neprihvatljivu, nedemokratsku, u njihovim državama nezamislivu i

nediplomatsku logiku političkog djelovanja, koja više liči političkom diktatu, nego

diplomatskoj djelatnosti.

Nažalost, ovom prilikom moramo konstatovati, da se recidivi

partitokratskog oboljenja nerijetko javljaju i u nekadašnjim tranzicionim društvima

i državama koje su pripadale komunističkom bloku, a sada su članice Evropske

unije. Manifestuje se to donošenjem novih, navodno reformskih zakona i drugih

pravnih akata vezanih za sudove, zbog kojih dolaze u konflikt sa ostalim članicama

i organima Evropske unije. Tako je Poljskoj zaprijećeno uvođenje sankcija zbog

usvojenog i od strane predśednika te zemlje potpisanog Zakona koji omogućava

kontrolu sudske od strane izvršne vlasti, putem ovlašćenja datog ministru pravde da

bira kandidate za Vrhovni sud, što se kosi sa svim demokratskim načelima

nezavisnosti sudstva i njegovoj odvojenosti od izvršne i zakonodavne vlasti.

Ovakvom „reformom“ sudstva, urušavaju i tekovine Evropske unije, a ova država

vraća na same početke tranzicionog procesa i autokratskog vladanja. Na prvi

pogled ova antievropska i antidemokratska tendencija mogla bi se povezati sa

konzervativnom desničarskom partijom koja je tamo na vlasti, ali sljedeća dva

primjera će nas uvjeriti da ta činjenica može biti obojena i tim bojama, ali ne i

presudan uzročnik ovakvih nedemokratskih i neevropskih tendecija. Naime, samo

dvije godine nakon ulaska u Evropsku uniju (polovinom 2015. godine), Vlada

Hrvatske, pod vođstvom socijaldemokrate Zorana Milanovića, usvaja dokument

pod nazivom „Zaključak o suradnji s Bosnom i Hercegovinom kod pružanja pravne

pomoći u kaznenim postupcima“ (koji je još na snazi), onemogućavajući tako

saradnju pravosudnih organa Hrvatske sa pravosuđem Bosne i Hercegovine, čime

se politika direktno umiješala u rad sudske vlasti postavljajući sebe kao arbitra u

slučajevima zahtjeva pravosudnih organa Bosne i Hercegovine za izručenje

pojedinaca koji su načinili ratne zločine u toku rata na teritoriji ove države.

Istrajavanje na ovom zaključku, nedavno je naišlo na oštre osude i Serža

Bramerca, Glavnog tužioca Haškog suda, koji je u razgovoru sa hrvatskim

ministrom pravosuđa rekao „da je vrlo iznenađen što u jednoj članici Europske

unije izvršna vlast može tako drastično intervenirati u vlastito pravosuđe

sprječavanjem određenih zahtjeva za pomoć iz Bosne i Hercegovine.“ (Pobjeda,

20.11.2017. godine, rubrika „Drugi pišu“ - prenešen tekst ALJAZEERA pod

nazivom „Bramerc će Hrvatsku prijaviti UN-u“). Ili ovaj najnoviji primjer iz Crne

Gore (on nije iz sfere pravosuđa, ali jeste klasičan primjer partitokratskog ataka na

autonomiju jedne nezavisne institucije – Univerziteta Crne Gore), koja je daleko

iskoračila ka Evropskoj uniji i čija bi vladajuća politička garnitura morala dobro

paziti da ne vuče poteze koji će ugroziti njen brži integracioni napredak. Međutim,

autoritarni staljinistički duh prošlih vremena, u određenim situacijama oduzme

demokratski dah, ispoljavajući svu svoju brutalnost, o čemu śedoče i prethodna dva

primjera, kao i ovaj crnogorski slučaj grubog kršenja autonomije Univerziteta Crne

Gore, od strane Vlade socijaliste Markovića, koji je preko svojih partijsko-

političkih poslušnika u Savjetu, izdejstvovao smjenu rektorke. Time je na jedan,

evropskim demokratskim državama stran način (nezabilježen čak ni u ondašnjoj

Crnoj Gori pod vlašću komunista), sprovedena staljinistička čistka na univerzitetu,

ne samo rektorke, već svih onih koji su je podržavali, čime je drastično narušen

ugled i autonomija Univerziteta. Ovakva smjena rektorke i moralno kameleonstvo,

koje se kretalo od bezuslovne podrške, do potpunog odbacivanja ponuđenog

programa i njene satanizacije, najveći profit je donijelo malim partijskim

aparatčicima - inferiornim naučnicima, koji postaju veliki inkvizitori, jedva

dočekavši ovakvu društvenu deformaciju da iskažu svoju vlastodržačku

dominaciju, prenesene, ali i strogo kontrolisane partijske moći. Društvene i

demokratske deformacije ovog tipa - kada se „ljudska priroda“ otrgne

demokratskoj kontroli ili joj se dodijeli „višak“ ovlasti - koje karakteriše

zanemarivanje činjenica i odsustvo bilo kakvog, a kamoli kulturnog dijaloga, kao

civilizacijskog dostignuća imanentnog visokoobrazovnoj i naučnoj instituciji ovog

profila i društvenog značaja, pokazuje to i predmetni slučaj, na površinu izbače sve

slabosti i bijedu čovjekovog bića i njegovih najnižih nagona, što se iskazuje kroz

zaostalu ideološko-političku i moralnu „prljavštinu“, čija je karakteristika

intelektualna inferiornost, demokratska infantilnost i „puzeća“ agresivnost.

Neizbježna pojava koja prati zarobljenike totalitarističke svijesti i autokratskog

postupanja je ponovno uspostavljanje verbalnog delikta kao relikta nekadašnjeg

komunističkog sistema, samo što se, u ovom slučaju, on uvodi na mala

univerzitetska vrata, kroz takozvani Sud časti. Ovom orginalnom izumu, mogla bi

pozaviđeti najautoritarnija društva, a njene izumitelje - sadašnju upravljačku

strukturu (kad već to nije slučaj sa naučnim dostignućima), učiniti prepoznatljivim i

„slavnim“ u evropskim i svjetskim univerzitetskim krugovima.

Ako su političke strukture Poljske i Hrvatske mogle sebi dozvoliti taj

„luksuz“ partitokratskog, antidemokratskog i totalitarističkog intervenisanja u sferu

sudstva, zbog činjenice da su članice EU (iako će, po svemu sudeći, i oni trpjeti

posljedice takvog nedemokratskog i neevropskog postupanja), crnogorske izvršne

vlasti, ako ne zbog ničega drugog, ono samo zbog činjenice da se nalazi u aktivnom

procesu integracija, taj „luksuz“ nije smjela sebi dozvoliti. Viđećemo da li će sve to

i do koje mjere, u daljoj fazi integracija, imati neke negativne reperkusije vezane za

poglavlja koja tretiraju oblast nauke i prosvjete? Za sada smo suočeni sa

činjenicom da je na Vebometriks rang listi svjetskih univerziteta, đe se rangira

11.998 univerziteta, koja je objavljena u januaru, Univerzitet Crne Gore zauzeo

3380-tu poziciju, što je pad za 1010 pozicija samo za pola godine (prilikom

posljednjeg rangiranja zauzimao 2370 mjesto). Ovaj pad se desio u periodu

opisanih događaja na Univerzitetu Crne Gore i smjene njene rektorke, što navodni

na osnovanu sumnju da je uzrok pada rejtinga, u tako kratkom razdoblju, upravo,

posljedica navedene činjenice.

Iz ova tri primjera mogli smo zaključiti da se gotovo na isti način, klatno

autokratskog nasljeđa, vraća i u onim zemljama u kojima vladaju desničarske

nacionalističke stranke, kao i u onim u kojima su vladale ili vladaju napredne

socijaldemokratske građanske partije. Zato smo mišljenja da presudan uzrok

ovakvih „totalitarističkih ekscesa“, zapravo leži u činjenici da demokratski procesi

u post-komunističkim društvima nijesu bili izraz volje dobrog dijela građana, niti

njihovih političkih elita. Iako su im, deklarativno, usta bila puna Evrope i

demokratije, demokratski standardi u suštini, su sprovođeni pod „pritiskom“

Evropske unije i SAD, a „prihvatani“ kao nužnost izvlačenja ekonomskih benefita,

koji će pomoći da ove zemlje izađu iz ekonomske zaostalosti i obezbijede kakav,

takav socijalni mir i političku stabilnost. Pri ovakvom stanju svijesti, nije ni

postojalo realnih pretpostavki da demokratija zaživi svom svojom punoćom i

cjelokupnošću svojeg bitka, a kao takva nije ni mogla izroditi i razviti snažne

institucije sistema nalik onim u savremenim društvima i razvijenim demokratijama,

koje će biti brana recidivima prošlosti, nalik prethodno pomenutim.

Pored već istaknutog, u tranzicionim društvima, veliku pažnju zaokuplja i

uticaj političkih elita na funkcionisanje medijske zajednice, kao veoma značajne

oblasti društvenog organizovanja i djelovanja, koja bitno utiče na formiranje

svijesti građana, pa ćemo se i mi, ovom prilikom kratko (zbog karaktera analize

nijesmo u mogućnosti da damo kompletnu elaboraciju koju zaslužuje ova tema)

osvrnuti na njen status. Kroz ovaj osvrt pokušat ćemo da kroz neke konkretne

primjere odgovorimo na pitanje koje u ovom tekstu razmatramo: da li su u

tranzicionim društvima kontrolisani mediji od strane vladajuće političke garniture,

koliki su ti pritisci i da li je uticaj vladajućih političkih partija takvog karaktera da

dovodi do gušenja medijskih sloboda i kreiranja medijskog prostora isključivo po

njihovom diktatu i za njihov interes? Naravno, i ovu tematiku ćemo posmatrati iz

iskustava Crne Gore, jer su ona, uz određene varijacije, korespondentna sa ostalim

tranzicionim društvima u našem okruženju, o čemu śedoče brojne analize

međunarodnih stručnih organizacija koje prate i analiziraju stanje medijskih

sloboda u ovim društvima, kao i brojni novinarski i publicistički tekstovi u dnevnoj

štampi i periodici, posvećeni ovoj tematici, ili problematici. Dakle, naše saznanje,

temeljeno na iskustvima posvećenog i analitičkog „konzumiranja“ velikog broja

medija, posebno štampanih, kako po uvođenju višepartizma, tako i u prethodnom

jednopartijskom sistemu, dosta jasno govori da rani stadij tranzicije, zbog

prenešenog nasljeđa iz prethodnog sistema, karakteriše potpuni uticaj politike na

medije, sputavanje novinarskih sloboda i kreiranje informacija po želji i diktatu

vladajuće partije. Naime, u novom političkom sistemu višepartizma u povoju,

partiji na vlasti je, iz komunističke jednopartijske vladavine, na raspolaganju

ostavljen moćan „dirigovani aparat“ državnih medija, preko kojeg se, veoma

efikasno, mogla oblikovati svijest građana (zlo)upotrebljavajući je za ostvarenje

svojih trenutnih političkih interesa. Ovo je bilo moguće iz razloga, što u tom stadiju

tranzicije, još uvijek savremena (mjerena evropskim standardima) zakonska

regulativa nije donešena, i što još nema privatnih medija, ili je njihovo formiranje u

samom začetku (u Crnoj Gori tada je postojao samo jedan privatni neđeljnik

Monitor), već je društvena scena preplavljena državnim i lokalnim medijima –

štampanim i elektronskim, koji su bili u funkciji ostvarenja interesa vladajuće

stranke. Ako tome dodamo veliki broj štampanih medija iz Srbije, upregnutih na

ostvarenje tada, vladajućim garniturama u obije države (Crnoj Gori i Srbiji)

zajedničkih imperijalnih velikosrpski ciljeva, postaje jasno kakvu je moć i uticaj

imala crnogorska vladajuća struktura. Tek rascjepom Demokratske partije

socijalista i njenim oslobađanjem od velikosrpskog uticaja; zauzimanjem

prozapadnog kursa Crne Gore; osnivanjem privatnih medija i promjenom

zakonodavstva u ovoj oblasti, čime se ukidaju štampani državni i lokalni mediji, a

TV Crne Gore prerasta u javni servis, počinje da se mijenja stanje na crnogorskom

medijskom „nebu“. Tako danas, ako posmatramo ukupnu medijsku scenu sa svim

onim što je čini, a čine je domaći i inostrani štampani i elektronski mediji (ovi

inostrani, posebno srpski, za koje je tradicionalno vezan jedan veliki dio čitalačke

publike, su neuporedivo brojniji), koji su, osim RTV Crne Gore, u privatnom

vlasništvu, možemo sa pravom konstatovati da se odnos drastično izmijenio i da

vladajuća crnogorska struktura sada, gotovo i da nema nikakvog uticaja na

kreiranje medijske scene. U prilog ovoj konstataciji idu „nova“ elektronska

medijska sredstva, koja se ogledaju u mnogobrojnim portalima otvorenim u Crnoj

Gori, čiji sadržaji nijesu niti mogu biti od bilo koga kontrolisani, pa ni od Vlade,

štoviše veliki dio njih širi antivladinu i antidržavnu propagandu, pritom plasirajući

senzacionalizam i lažne vijesti, čime se suočavaju i razvijene evropske zemlje, što

ih je prinudilo na pokretanje inicijative za zakonodavno sankcionisanje širenja

lažnih vijesti. S obzirom na takvo stanje, đe je vladajuće stranke nemaju, niti mogu

imati kontrolu nad privatnim i onim medijima koji dolaze iz Srbije, na

„raspolaganju“ im je ostao još samo Javni servis – TV i Radio Crne Gore.

Mogućnost partijsko-političkog uticaja vladajuće koalicije, i ne samo nje, već i

parlamentarne opozicije, na ovaj medij, pri postojećoj zakonskoj regulativi, je

veoma realan, i on se odvija preko članova Savjeta, koji se biraju u Skupštini Crne

Gore iz reda naučnih, obrazovnih i kulturnih institucija, privrednih asocijacija,

sindikalnih, nevladinih i sportskih organizacija. A on je moguć zbog toga što:

navedeni subjekti nijesu imuni na politička dešavanja, već su itekako inkorporirani,

posredno ili neposredno, u pružanju podrške određenom ideološko-političkom

konceptu; monopolističke nevladine organizacije, koje su već godinama neizbježni

subjekti u delegiranju članova Savjeta, a primarno se finansiraju od međunarodnih

asocijacija, obavezne su da izvršavaju njihove zahtjeve koji su po pravilu

opozicionog i antivladinog karaktera; ogroman uticaj na ove nevladine organizacije

imaju i pojedini privatni mediji, antivladine i antidržavne orjentacije, koji u sprezi

sa njima pokušavaju nametnuti svoja pravila ponašanja i medijskog predstavljanja;

vladajuće stranke preko Vlade imaju mogućnost uticaja na članove savjeta iz

naučnih, obrazovnih, kulturnih, sportskih, a jednim dijelom i sindikalnih

organizacija. Shodno kazanom će, zavisno od premoći u Savjetu, biti favorizovana

jedna ili druga strana – vlast ili opoziciju. Na tom polju se, kako u fazi izbora

članova Savjeta, tako i kasnije kada se on konstituiše, vodi stalna borba oko

prevlasti, koja bi obezbijedila privilegovaniju medijsku pozicioniranost svojem

političkom konceptu. Moramo konstatovati da je, u toj borbi, dosad više uspjeha

imala pozicija, ali i da su opozicija i pojedini privatni mediji uz sadejstvo sa

članovima savjeta iz određenih nevladinih organizacija, u nekoliko navrata

preuzimali „kormilo“ uređivačke politike u svoje ruke, što karakteriše i sadašnje

stanja (u vrijeme pisanja teksta), koje datira od izbora nove generalne direktorke

RTVCG, gospođe Kadije i njenog uredničkog tima. No, isto tako moramo

konstatovati da, dok je aktuelna koalicija na vlasti imala prevlast u Savjetu,

uređivačka politika je bila mnogo izbalansiranija, iznijansiranija, politički

kultivisanija, profesionalnija, etičkom novinarskom kodeksu privrženija i

crnogorskom identititetu posvećenija, od one pređašnje ili današnje koja je pod

izuzetnim opozicionim uticajem, a karakteriše je izrazito neprofesionalan,

opoziciono neskriven navijački i prema kulturnim institucijama i intelektualcima

prepoznatljive crnogorske identitetske provenijencije, nedobronamjeran,

potcjenjivački i ignorantski odnos. Zaključak iz prethodnog se može izvući da je

partitokratski uticaj na Javni servis, pozicioni i opozicioni, veoma prisutan i da bi

trebalo graditi takvo zakonodavstvo i stvoriti takav demokratski ambijent u kojem

će RTV Crne Gore ostvariti svoju ulogu javnog servisa, poštujući principe i

vrijednosti civilizacijskih demokratskih dostignuća zasnovanih na profesionalizmu,

objektivnosti, istinitosti, kulturi dijaloga i vjernosti svojoj državi, onemogućavajući

uticaj bilo kojeg političkog činioca na uređivačku politiku. Prijedlog ministra u

Vladi Crne Gore gospodina Pažina da se izbor Savjeta izmjesti iz Skupštine i

primijene najbolja evropska rješenja u ovoj oblasti, svakako je ohrabrujuće! No,

ovom prilikom, da bi ukazali na složenost ovog problema, moramo istaći činjenicu

da je i u zemljama našeg regiona, bilo da su članice EU ili ne, situacija vezana za

poziciju i funkcionisanje javnih servisa, gotovo identična sa našom – crnogorskom,

a da je i u najrazvijenijim demokratskim zemljama, uređivačka politika uticajnih

medijskih giganata, poput CNN, Glasa Amerike, BBC, Dojče vele ..., na „meti“

vladajućih političkih struktura, i da ti pritisci rezultiraju, ne malim, uticajem na ove

medije.

Dakle, posmatrajući crnogorska medijska kretanja od prvih početaka

političke tranzicije do danas možemo komotno ustvrditi da, dok smo, u periodu

ranog višepartizma, imali totalnu neslobodu i brutalnu torturu državnih medija na

svijest građana, danas imamo „višak“ medijskih sloboda koji se ogleda kroz

zakonsku regulativu, posebno onog segmenta „dekriminalizacije klevete“, koju

nijesu uvele mnoge najdemokratskije države na planeti. Taj zakonodavni

„liberalni“ okvir je uslovio da danas isto takvu brutalnost trpe građani od strane

dobrog dijela privatnih medija, na koje ne mali uticaj imaju opozicione političke

partije i nevladine organizacije njima bliske, a ponekad im u pomoć priskoči i

„državni“ medij o kojem je već bilo riječi. Na udaru te brutalne torture, obilježene

neprofesionalizmom, senzacionalizmom, poluistinama, lovom na „skidanje

skalpova“, zloupotrebom činjenica, tendecioznim, neljudskim i nehumanim

postupanjem, posebno su vladajuće političke stranke i pojedine ličnosti bliske

njima. Takvi besomučni svakodnevni grubi napadi na dostojanstvo, integritet i

moral određenih političkih grupacija i pojedinih ličnosti, u dva navrata su, zbog

nemogućnosti odbrane svoga i dostojanstva porodice, pod naletom lavine tih

optužbi, završili tragičnim samoubistvima. Nažalost, takav odnos privatnih medija,

posebno neprimjerene i primitivne kritike svega onog što se ne poklapa sa njihovim

„moralnim“, ideološkim i političkim nazorima, zdušno - verbalno i materijalno

(obezbjeđenjem medijskih grantova i ne male finansijske pomoći kroz razne

projekte), podržavaju određeni diplomatski krugovi u Crnoj Gori i neke

međunarodne medijske organizacije tipa „Reportera bez granica“, koji na taj način

daju legitimitet ovakvom neevropskom, necivilizovanom i tabloidnom ponašanju.

Koliko su predstavnici ovih organizacija, pojedinih ambasada, EU delegacije u

Crnoj Gori, te određenih evropskih i američkih zvaničnika, objektivni, dosljedni,

konzistentni i iskreni kada su u pitanju njihov nepristrasan i ujednačen odnos prema

svim učesnicima medijsko-političke scene, može se viđeti iz više indirektnih

reakcija upućenih vlasti, kao što je ona odaslata povodom pokretanja postupka

protiv pojedinih članova Savjeta RTVCG, zbog očitog kršenja odredbi Zakona o

sprječavanju korupcije, „da mediji, a među njima i Javni servis, moraju biti

nezavisni i slobodni od političkih pritisaka bilo koje vrste“ (izjava šefa delegacije

EU u Podgorici Aiva Orava, Pobjeda, 30.11.2017. godine). Ili izjava, opet šefa

delegacije EU u Crnoj Gori, data u povodu izjašnjavanja Administrativnog odbora

Skupštine Crne Gore o jednom članu Savjeta zbog utvrđenog sukoba interesa, koji

kaže „mediji su generalno bliski našim srcima“ (Pobjeda, 17. novembar 2017.

godine). Dakle, umjesto da se u ovakvim slučajevima štiti zakon i pravna država,

vlastima se šalje jasna poruka koja bi u prijevodu mogla značiti: ne dirajte u

medije, jer su našim interesima i srcu oni bliži od pravne države i zakona, makar se

o njih i grubo ogriješili. Uz to, otvoreno podržavanje i pokušaj uplitanja u izbor i

zaštitu rukovodećih kadrovskih rješenja u Javnom servisu, predstavlja grubo

miješanje međunarodnih predstavnika u nadležosti jedne suverene i nezavisne

države, nepojmljivo za demokratske odnose u zemljama koje te pritiske vrše. A

kada je u pitanju Javni servis i pojedini privatni mediji, te jednostran odnos

delegacije EU u Podgorici, briselske administracije, američke Ambasade,

vašingtonske administracije, domaćih i međunarodnih nevladinih organizacija koje

se bave pitanjima profesionalizma i medijskih sloboda, prema određenim

nedemokratskim pojavama čiji su kreatori njihovi medijski favoriti, još nešto. Ni

riječi ne izustiše o političkim opoziciono-medijskim pritiscima koje vrše preko

svojih nevladinih trabanata na podređivanju uređivačke politike Javnog servisa

svojim interesima. Ni riječi, kada, tadašnji sastav Savjeta, u sprezi sa privatnim

medijskim koncernom Vijesti, pojedinim nevladinim organizacijama

prepoznatljivog političkog diskursa i opzicionim partijama, izdejstvova (većinom

glasova), nezakonitu smijenu generalnog direktora RTV Crne Gore gospodina

Rada Vojvodića, ili kada ista ova „ekipa“, predvođena bivšim predśednikom

Skupštine Rankom Krivokapićem, neviđenom hajkom, brutalnim političkim

pritiskom i progonom, neprimjerenim za evropske pojmove demokratije, iznudi

ostavku pređašnje direktorke TV Crne Gore gospođe Rutović, koja je za sobom

povukla cio urednički tim. Nijemo posmatraju iscrtavanje meta na pojedinim

javnim ličnostima (političarima, novinarima, biznismenima, kulturnim i naučnim

poslenicima), od strane dva privatna crnogorska medija, samo zbog toga što se ne

slažu sa propagandističkom politikom medijskih tajkuna Vijesti i sa ideološkim

velikosrpskim diskursom Dana. Ne iskazaše svoj stav o pokušajima jednog

privatnog medija, nezabilježenih u medijskim zajednicama demokratskih društava,

da se, organizovanjem političkog skupa o dijalogu pozicije i opozicije o

prevazilaženju „političke krize“ prouzrokovane opozicionim bojkotom parlamenta

nakon parlamentarnih izbora 2016. godine, te izrade nekakve deklaracije o

nacionalnom pomirenju, nametnu kao ravnopravni učesnici stranačkih aktivnosti.

Niti se oglasiše, makar nekim uopštenim stavom, kojim će podśetiti na evropske

demokratske standarde, vezano za događaje na Univerzitetu Crne Gore. Međutim,

tu su uvijek kada treba pripomoći „nezavisnosti“ medija od „političkog uticaja“

partije na vlasti, ali nikad kada te medije treba i konkretno upozoriti na svoju

neprofesionalnost, brutalnost, primitivizam i etičke diskvalifikacije pojedinaca, ili

pojedinih društvenih i političkih grupa. A sve nabrojano ne spada u korpus

profesionalizma i medijskih sloboda, već u njihovu najkriminalniju zloupotrebu,

koja se, nažalost, odvija pod zaštitom navedenih međunarodnih demokratskih

institucija i diplomatskih predstavništava u Crnoj Gori!

Ovakvo ponašanje diplomatskih predstavnika, i njihove intervencije, kako na

oblast pravosuđa, tako i na medijsku zajednicu, koje je nažalost karakteristično za

sva balkanska društva nedovršene tranzicije, navodi nas na zaključak, da u ovim

društvima nemamo samo problem partitokratije, već i problem „diplomatokratije“

(neprimjeren pritisak i miješanje diplomatskih predstavništava u konkretna

politička i društvena zbivanja), kao i na to da međunarodna zajednica tranziciona

društva doživljava kao „svoj plijen“, koristeći se sredstvima „umivene evropske

diktature“, što je sve ukupno ne manje opasana pojava za uspostavljanje pravne

države, razvoj demokratskih odnosa i uvođenje savremenih evropskih standarda i

vrijednosti u sve društvene pore, od pojave koju obrađujemo u analizi. Navedene

tendencije koje se ispoljavaju u težnji za političkim i ukupno ljudskim

potčinjavanjem, ili dominacijom jednih nad drugim, su duboko ukorijenjene u

čovjekovoj prirodi, njegovom psihološko-genealoškom kodu, koji se ispoljava kroz

„volju za moć“. Međutim, stepen njenog društvenog opredmjećenja zavisi od

razvijenosti demokratskih, ekonomskih i socijalnih odnosa u određenoj državi.

Kako su ove negativne ljudske osobine demokratski kontrolisane i politčki

neostvarljive u razvijenim savremenim evropskim i svjetskim društvenim

sistemima, iz kojih dolaze njihovi predstavnici, za njihovo ispoljavanje i

eksperimentisanje, koje se ogleda u nedemokratskom i antievropskom ponašanju,

su „bogom dana“ društva nedovršene demokratije, ekonomski nerazvijena i društva

sa manjkom političke kulture i tradicije višestranačkog parlamentarizma.

Polazeći od dosad kazanog, možemo konstatovati da parlamentarna

demokratija jeste, zasad (dok se iznađe neki savršeniji?), nezamjenljiv oblik

ukupne demokratije, ali samo ukoliko su ispoštovane procedure i mehanizmi

svojstveni razvijenim parlamentarnim društvima koji čine samu bit demokratije.

Dakle, visoki nivo parlamentarne demokratije ne isključuje partije iz procesa

„kadrovske kombinatorike“ već im daje onu dimenziju i postavlja ih na ono mjesto

koje poznaju savremena demokratska društva, a to je izbor po partijskoj pripadnosti

samo na ona rukovodeća mjesta za koja nije predviđen javni konkurs (predśednik,

potpredśednici i ministri u Vladi, predśednici opština ...). Za situaciju, u kojoj

dominantan uticaj na društvene procese imaju uske političke elite, mnoge nevladine

organizacije, pa i pojedini stručnjaci iz oblasti izbornih sistema, uzrok vide u

proporcionalnom sistemu zatvorenih lista koji u Crnoj Gori egzistira, gotovo otkad

i višepartijski sistem. Stoji činjenica, da zakonski ustanovljena norma, koja

dozvoljava građanima da glasaju samo za izbornu listu u cjelini, onemogućavajući

tako njihovo pravo da se neposredno opredijele za kandidata i u krajnjem izvrše

njihov redoslijed na listi, od čega će zavisiti dobijanje odborničkog ili poslaničkog

statusa, zapravo, daje ekskluzivno pravo uskim političkim elitama da imenuju

poslanike i odbornike, što, na neki način, sužava demokratski izborni proces u

kome volja birača nije do kraja izvedena, odnosno, nepotpuno je iskazana. Tako se

u prvi plan stavlja politički subjekat i njegova, a ne volja građana, čime se

devalvira i sam smisao demokratije koji pojmovno označava „vladavinu naroda“,

što bi podrazumijevalo stavljanje građanina u aktivnu poziciju stvarnog birača, čija

će većinski izražena volja biti neprikosnovena pri izboru svojih predstavnika.

Ugledni politikolog i publicista Nik Gašaj obrađujući ovaj problem između ostalog

kaže: „Građani treba sami da biraju svoje predstavnike, a ne stranku. Drugim

riječima, poslanike ne bi smjelo da bira stranačko vođstvo, a da građani samo

glasaju (kao danas), već građani treba i da biraju i da glasaju. Poslanici treba da

budu opozivi po određenoj proceduri. Jedan američki univerzitetski profesor kaže

da je, kao i ostali građani, jednog dana dobio pismo od lokalnog kongresmena u

kome objašnjava što je sve uradio u Kongresu, što namjerava uraditi i traži

prijedloge. Osim toga, svaki kongresmen ima svoju kancelariju u kojoj razgovara

sa svojim biračima.

Tako nešto u nas ne postoji. Pogledajmo lokalne izbore, tu se ljudi dosta

dobro poznaju. Stoga, logično bi bilo da će birati svog predstavnika u lokalnoj

skupštini i svog predsjednika opštine na osnovu njihovog dotadašnjeg rada. Ali, ne!

Njima su nadređene političke partije, a partijski čelnici onda određuju ko će ući u

skupštinu lokalne samouprave i ko će biti predsjednik opštine. Postaje očigledno da

umjesto demokratije imamo partitokratiju uz odlučivanje čelnika partija. Odatle

onaj zaključak da ’ništa ne možeš mijenjati’. Jer, ako se upitamo ko je naš

konkretni predstavnik u skupštini, odgovor je da ga nemamo. Postoji partijska

disciplina, čelnici stranaka, centralizacija odlučivanja, ali ne i odlučivanje građana“

(tekst „Društvo i demokratija“, dnevni list Vijesti, 13.03 2015. godine).

Navedeni principi, na kojima je, „izabrana“ i formirana zakonodavna vlast,

neminovno, u kasnijoj fazi izbora i funkcionisanja izvršne i sudske vlasti, generišu

slabosti koje se ogledaju u nesamostalnosti ovih organa, o čemu je već bilo riječi, a

sve ukupno determiniše spore i problemima opterećene društvene procese.

Povodom slične situacije u Srbiji Prof dr Vladimir Goati kaže: „Mi u Srbiji imamo

jedan problem više kada je reč o partitokratiji. Naime, partije su po članu 102.

Ustava, sa blanko ostavkama i imperativnim mandatom postale natparlamentarni

činilac. Tako da nemamo, u suštini, poslanike, nego imamo 250 promenljivih

partijskih poverenika“ i dalje „Taj posredni partijski sistem naš je izum iz 1992.

godine, a on znači da kada su već proglašeni rezultati glasanja onda partijski

konzilijumi sastavljeni od partijskih čelnika, određuju, deset dana posle izbora ko

će stvarno biti poslanik“ (Politika, 18.06.2009. godine).

Međutim, i pored navedenih negativnih iskustava koje je, dobrim dijelom,

uzrokovalo izborno zakonodavstvo ustanovljenjem proporcionalnog sistema sa

„zatvorenim“ listama kao „usporivačima“ demokratskih procesa i „podstrekačima“

uspostavljanja partitokratskog načina vladanja, sama njegova modifikacija i

uvođenje „otvorenih izbornih lista“ ne rješava ovaj izuzetno složeni problem. To

možemo utvrditi posrednim putem dovodeći u vezu odnosni izborni sistem sa

crnogorskim ustavnim okvirom, koji garantuje neprikosnoveno vlasništvo mandata

odbornicima i poslanicima i na neki način im omogućava nezavisno djelovanje. No,

mali broj je onih koji se odvaže i iskoriste ovu ustavnu mogućnost. I kada se

pojedini „vlasnici“ mandata osmjele na distanciranje od određenih odluka, ili

ukupne politike partije koja ih je birala na to mjesto, u najvećem broju slučajeva ne

zadržavaju samostalni i nezavisni status, već se priklanjaju nekoj drugoj

parlamentarnoj grupi, čime se, ponovo, dobrovoljno podvrgavaju partijskoj

disciplini i kontroli. Motivi su višestruki i kreću se od ideloško-političkih i

psiholoških, do onih materijalno-finansijske prirode, koji su možda i preovlađujući.

Promjena ideološko-političkog nazora određenog poslanika ovaploćuje se njegovim

nalaženjem pribježišta u ideološki bliskim parlamentarnim partijama, koje mu

pružaju veću mogućnost poslaničkog djelovanja i plasiranja svojih ideja. Uz to, ne

treba zanemariti i faktor „psihologije gomila“, koji osobu ćera na taj potez, jer joj

pripadnost grupi uliva sigurnost i samopouzdanje, i daje više hrabrosti, znajući da

iza nje neko stoji i pruža joj zaštitu. S druge strane organizovana parlamentarna

grupa donosi veće finansijske benefite, s obzirom da samostalno djelovanje, po

pravilu, isključuje određene izvore finansiranja kao što su: rad u skupštinskim

odborima i komisijama; učešće u međunarodnim parlamentarnim delegacijama;

poslanički status u Evropskom parlamentu ..., a sve to povlači i ne male finansijske

prednadležnosti. I na kraju, nije zanemarljiv ni motiv vezan za ambiciju trajnijeg

poslaničkog ili odborničkog statusa, što je gotovo neostvarljivo bez pripadnosti

partiji, tako da cijela istina nije samo, kako bi to ovdašnji „stručnjaci“ za izborne

sisteme šćeli simplifikovati, samo u otvorenim listama i promjenama tog

zakonodavnog segmenta, već u mnogo širim zakonskim promjenama, kao i

ukupnom demokratskom društvenom sazrijevanju i prihvatanju evropskih

političkih standarda i vrijednosti od strane građana i političkih subjekata u našoj

zemlji, što će nam potvrditi i primjer, koji je dat nešto niže u tekstu.

Predmetni izborni sistem je u Crnoj Gori, inkorporiran na početku uvođenja

parlamentarizma, kao najpogodnije rješenje za države koje nijesu imale iskustva

sa višepartizmom, da bi u parlamentarni život uveo i male političke partije, ili

društvene grupacije raznorodnog interesnog profila, što je u većinskom sistemu

neostvarljivo. Tu funkciju je, u ovako brojčano malim dražavama kao što je Crna

Gora, bilo moguće ostvariti, jedino pravilnom primjenom ovog sistema, što

podrazumijeva postojanje jedne izborne jedinice (za poslanike država, a za

odbornike opština), i neuvođenje izbornog cenzusa. U suprotnom on će imati sve

karakteristike većinskog izbornog sistema, za što imamo potvrdu u DPS (čitaj

P.Bulatovićevom) izbornom inžinjeringu koji je upotrijebljen na parlamentarnim

izborima 1996. godine, kada je Crna Gora podijeljena na 14 izbornih jedinica i

kada jedna stranka sa osvojenih gotovo 17000 glasova (koji bi u normalnim

situacijama, postojanja jedne izborne jedinice, nosili 3 – 4 poslanička mandata),

nije ušla u parlament. Postojeći izborni sistem, upravo, tu svoju, možda i primarnu,

funkciju nije do kraja obavio, što je, po nama, u suštinskom smislu mnogo veći

demokratski nedostatak od „otvorenih izbornih lista“. To se ogleda u demokratskoj

nedosljednosti i društvenoj nepravednosti, jer se određivanjem izbornog cenzusa

onemogućava najšire predstavljanje građana i njihovih raznorodnih interesa, dajući

na taj način primat najvećim strankama, koje, po pravilu, prigrabe ono što im, po

ostvarenim rezultatima, ne pripada, odnosno raspolažu glasovima i mandatima

partija i izbornih lista nedostignutog cenzusa. Začuđujuće je da analitičari izbornih

sistema, nevladine organizacije koje se bave unapređenjem izbornog sistema kao ni

mediji ovaj zakonodavni segment nijesu ni primijetili, a kamoli, analitički, naučno i

stručno opservirali.

Kao što smo viđeli iz prethodnog, samim otklanjanjem navedenih slabosti,

produkovanih sadašnjim izbornim sistemom, ne bi bio izbjegnut partitokratski

uticaj na razne sfere društvenog organizovanja. Jer, problem nije situiran samo u

modelu izbornog sistema, već je on „uzrok po sebi“, a on izvire iz same biti

tranzicionih društava, kao neslobodnih i nedemokratskih. Društava koja, bez iole

demokratske tradicije, omogućavaju „prenešeni“ (iz ranijeg sistema) partijsko-

politički monopol vladajućih struktura, čije su političke elite izuzetno „maštovite i

kreativne“ u pronalaženju mehanizama za svoje apsolutističko vladanje, iz čega

izviru sva nedemokratska „zla“ koja se ispoljavaju u vidu neizgrađenosti institucija,

manipulacija, nedosljednosti, nepoštovanja demokratskih standarda i deformacija u

gotovo svim sverama društvenog bivstvovanja, pa tako i u oblasti izbornog sistema.

Da je to tako možemo se uvjeriti iz činjenice da i u društvima duge demokratske

tradicije i razvijene političke kulture, imamo primjera da bivstvuje isti tip izbornog

sistema, pa kao rezultat toga nemamo partitokratsku državu, odnosno državu sa

prenaglašenom ulogom stranaka i njihovih elita na društvena - ekonomska, kulturna

i medijska kretanja, a posebno na izbor sudske vlasti, što je karakteristika

tranzicionih društava, osobito, kako smo to već istakli, na samim počecima

tranzicije. Zbog toga treba biti jako obazriv pri traženju uzroka nastanka

partitokratskog načina vladanja, analizirajući pritom po dubini i širini sve moguće

negativne pojave koje utiču na ovakvo stanje, upoređujući ih sa iskustvima ostalih

tranzicionih društava kao i onim u savremenim demokratskim društvima u kojima

je na snazi isti izborni sistem, jer nas jednostranost i površnost pristupa može

odvesti na sasvim pogrešnu stranu. Tek po detaljno obavljenim analizama treba

uspostaviti pravu „dijagnozu“ i pristupiti „kurativi“ koja će se odvijati putem

demokratskih rješenja inkorporiranih u zakonodavstvo određene države (ne samo

izborno), proizvodeći pritom „ljekovito“ dejstvo na otklanjanje partitokratskog

načina vladanja, a samim tim i na ograničavanje negativnih društvenih pojava, što

bi dovelo do ubrzavanja procesa demokratske tranzicije u državama u kojima taj

proces još nije završen, a kojima pripada i Crna Gora.

Povodom ovdašnjih zahtjeva pojedinih nevladinih organizacija i „stručnjaka“

za izborne sisteme, za preuređenje aktuelnog proporcionalnog sistema i uvođenja

„otvorenih kandidatskih lista“, što se u javnosti plasira kao neko novo i originalno

„otkriće“, treba se priśetiti davnih devedesetih godina i profesora Univerziteta Crne

Gore dr Veselina Pavićevića, stručnjaka za izborne sisteme, koji je odmah po

uspostavljanju proporcionalnog sistema u Crnoj Gori, predlagao i istrajavao na

modelu modifikovanog proporcionalnog sistema sa „otvorenim listama“ i

glasanjem za kandidata na listi, čime bi bila podržana i ukupna lista kandidata, što

je odbačeno od svih parlamentarnih subjekata ondašnje političke scene, jer nijesu

bili voljni da svoju kontrolnu funkciju – izbora poslanika i odbornika, prepuste

onima kojima to pripada, građanima! Međutim, u javnosti je ostalo nepoznato, da

su, na fonu ovakvog Pavićevićevog prijedloga, pokojni Miško Vujošević, tadašnji

potpredśednik Socijaldemokratske partije, i autor ove analize, polazeći od

Konfučijevog načela da „prvo moramo mijenjati sebe da bi mogli mijenjati svijet“,

odnosno da moramo mijenjati Partiju, uvodeći demokratske procedure, pravila i

principe koji će je učiniti stvarno savremenom, i da tek tada sa demokratski

uspostavljenom organizacijom i izgrađenom sviješću, možemo raditi i na promjeni

društvenih odnosa u državi, sredinom devedesetih godina prošlog vijeka, izradili

moderni statut (autor je još u pośedu tog Statuta) sa samokandiovanjem, od najnižih

do najviših partijskih organa, tajnim glasanjem (tada je još uvijek bila praksa da se

prijedlozi za funkcije formiraju u najužem krugu rukovodstva) i uvođenjem frakcija

– struja, zdravim takmičenjem tih frakcija – struja i „otvorenim listama kandidata“

za organe partije, što je podrazumijevalo da se zaokruživanjem kandidata na

frakcijskoj listi, daje glas i toj listi. Naravno, ovaj statutarno-organizacioni princip,

u dijelu uvođenja frakcija, nije prihvaćen - iako je on bio najdemokratskiji i

najoptimalniji izbor za razrješenje situacije klasičnog postojanja tri frakcije u partiji

od kojih je samo jedna obznanila svoju organizovanost i javno djelovala, i to ona

daleko najmanja, pod nazivom „Struja za dobar glas“ (formirali su je Miško

Vujošević i moja malenkost) - osim u jednom izuzetku, izbora potpredśednika

partije, koji sada pokriva funkciju predśednika Socijaldemokratske partije. I to je

prihvaćeno iz nužde, kako bi se smirile uzavrele strasti i izbjegle dalje podjele

koje su prijetile rascjepu partije, a samim tim omogućio izbor potpredśednika iz

redova one manje, ali dosta jake i uticajne frakcije, ili manjinskog mišljenja, kako

su to tada eufemistički nazivali partijski funkcioneri oba sukobljena „krila“. Da je

tada prihvaćen ponuđeni koncept partijskog ustrojstva, izbjegao bi se nedavni

rascjep u Socijaldemokratskoj partiji, što bi trebala biti opomena i „uput“ za

razmišljanje rukovodstvima partija koje danas egzistiraju na političkoj sceni, jer u

svima njima postoji frakcijsko djelovanje, o čemu najbolje śedoče brojni rascjepi u

partijama koje djeluju u Crnoj Gori. No, to nije tema ovog teksta!

Polazeći od svega što je dosad navedeno, mišljenja smo da postoji potreba

da se pristupi širokim zakonskim promjenama (ne samo jednog ili dva zakonska

akta striktno vezana za izbornu problematiku) koje će ograničiti prenaglašeni uticaj

političkih partija na društveni život. U tom kontekstu neophodno je, svakako,

pristupiti i izmjenama Zakona o izboru odbornika i poslanika, kojima bi se

implementirale odredbe modifikovanog proporcionalnog izbornog sistema sa

„otvorenim listama kandidata“. Time bi se, donekle, izbjegla dosadašnja praksa

nemogućnosti uticaja birača na raspored poslanika ili odbornika na listama,

odnosno zadržao princip koji predviđa proporcionalni sistem - glasanja za

partijsku listu, a ujedno i ispoštovalo ustavno pravo građaninu da neposredno bira

svoje predstavnike u zakonodavnoj vlasti, što je sadašnjim zakonskim rješenjima

onemogućeno. Aktuelni način izbora, kojim se, de fakto, biraju partije, daje im

ogromnu društvenu moć, koja je u velikoj mjeri uzročnik partitokratskog načina

vladanja. Iako je svaka promjena, koja ograničava tu moć, uvodeći partijski uticaj u

„vode“ zakonskog i demokratskog djelovanja, dobro došla, samom izmjenom

zakonodavstva u ovom pravcu neće biti otklonjeni svi problemi izbornog procesa.

Posebno ne onaj, veoma značajan za njegovu demokratsku sveukupnost, vezan za

(ne)mogućnost građanina da aktivno participira u odlukama partije čiji politički

program podržava, pa samim tim ni u odlukama o formiranju partijskih lista –

predlaganje i izbor kandidata - preko kojih bi trebao ostvarivati svoje interese u

određenom predstavničkom tijelu i biti aktivni sudionik političkog života. Jer se ta

veoma krhka veza građana sa političkim predstavnicima i partijama, iskazana preko

predstavljanja izbornih programa na partijskim predizbornim promotivnim

skupovima, prekida onog trenutka kada se izbori završe i kada partija ostvari svoj

osnovni cilj – parlamentarni status. Tada se partije i njihovi parlamentarni

predstavnici otuđuju od svojeg biračkog tijela i postaju zastupnici samo svojih

partijskih i ličnih interesa. Tako da neposredna komunikacija između građana i

njihovih predstavnika, na neki nepotpun način - bez mogućnosti neposrednog

aktivnog učešća, živi i funkcioniše samo u izborima.

Tražeći uzroke partitokratske „bolijesti“, pojedini profesori, poslanici,

odbornici i NVO „stručnjaci“, ih nalaze, isključivo, u Zakonu o izboru odbornika i

poslanika, kojim je, navodno, „crnogorskim građanima otet suverenitet garantovan

Ustavom“, i njime im suspendovano pravo slobodnog i neposrednog izbora, pritom

gajeći velika i nerealna očekivanja da će izmjene tog akta maltene riješiti problem

partitokratije. Radi se, zapravo, o apsurdnim tvrdnjama i enormnim glupostima,

koje proizilaze ili iz elementarnog neznanja, ili politikantskih motiva, a uz to i o

uprošćavanju ovog problema i njegovog svođenja samo na zakonsku regulativu,

iako se radi o mnogo ozbiljnijem i kompleksnijem demokratskom problemu. U tom

kontekstu potrebno je naglasiti, da je svakom građaninu zakonska regulativa

obezbijedila uslove da svoju izbornu volju iskaže samostalno, bez mogućnosti da

bilo ko, na biračkom mjestu i mimo njega, potre tu samostalnost, a to znači da je

slobodan i u izboru kandidata, dok je njegova neposrednost glasanja garantovana

zakonskim odredbama koje onemogućavaju bilo koga, da u ime konkretnog

građanina može glasati. Dakle, to svoje pravo, ukoliko ga želi koristiti, mora

ostvariti bez posrednika – neposrednim, ličnim glasanjem. Suština je, kao što smo

gore kazali, u nečemu sasvim drugom. Ona se ogleda u tome da samo davanje glasa

određenom kandidatu, odnosno biranje ponuđenih kandidata na izbornim listama,

koji su završni čin jednog izbornog procesa, jasno govori da je u pitanju pasivno

biračko pravo, koje stvara lažnu sliku o tome da građanin o nečem odlučuje i

derogira aktivnu poziciju birača kao učesnika u svim fazama izbornog procesa,

onemogućavajući pritom ostvarivanje njegovog prirodnog prava da utiče na to, ko

će se kao kandidat, uopšte, naći na izbornim listama. Glasanje za kandidata na listi,

kao što gore rekosmo, jeste mnogo demokratskiji način izbora, ali ne i pouzdan

mehanizam sprječavanja partijskih elita da ostvare svoj kadrovski naum. Jer, uvijek

su im na raspolaganju unaprijed potpisane, politički iznuđene, ili dogovorene

ostavke koje izraženu volju građanina čine bespredmetnom. Dok bi u slučaju

demokratskog učešća građanina u svim fazama odlučivanja, odnosno njegovog

aktivnog političkog pozicioniranja koje bi i sistemski bilo izričitije uređeno,

umnogome doprinijelo ukupnoj demokratskoj uređenosti društvenih odnosa, i

probleme ovog karaktera svelo na najmanju moguću mjeru.

S druge strane, mora se izdizanjem političke demokratske svijesti na jedan

mnogo veći nivo, ustanoviti praksa koja će podrazumijevati davanje ovlašćenja

onome koga u demokratskoj proceduri nominuje partija ili koalicija za „prvog

čovjeka“ - mandatara, da bez partijskog pritiska, iz jedne široke „lepeze“ stručnih i

moralnih kadrova izabere svoj tim. Dakle, da se, po davanju ovlašćenja mandataru

za sastav svoga kabineta, drastično smanji pritisak na njegovu samostalnost i uticaj

partije na formiranje kabineta. Time se jasno označava nosilac odgovornosti za

realizaciju određenog programa i izbjegava situacija da se nesposobni zaklanjaju

iza partijskih kabineta, što će doprinijeti stručnosti i efikasnosti, i na neki način

davati više garancija za ispunjenje programskih zadataka koji su predočeni organu

koji bira. Ukoliko se dalje bude istrajavalo na praksi koja, uzgred rečeno,

suspenduje i važeće zakonske normative, što je odlika autokratskih društava, onda

ćemo još dugo čekati na uspostavljanje i zaživljavanje istinskih demokratskih

odnosa, kako u našem, tako i u ostalim tranzicionim društvima.

Dosadašnja elaboracija nam jasno ukazuje, da je tranzicionim društvima

prijeko potrebna kompatibilnost sa standardima modernih, demokratskih i pravno

uređenih društava, ali isto tako i podizanje ukupne demokratske svijesti i političke

kulture partijskih elita i građana, na nivo koji će obezbijediti praktičnu primjenu tih

standarda. Jer je to uslov, s jedne strane, uspostavljanja dijaloga, tolerancije,

nenasilnog političkog djelovanja, postizanja konsensusa o značajnim društvenim

pitanjima i vladavine prava, što je osnov mirnog institucionalnog rješavanja

političkih, socijalnih, ekonomskih i drugih društvenih sporova, različitih mišljenja i

stavova u raznim oblastima društvenog života, a s druge strane, ugradnja, u pravni

poredak ovih zemalja, savremenih demokratskih političkih „alata“, kojima će se

eliminisati, ili na minimum svesti, negativne pojave kao što su autokratski incidenti

o kojima je bilo riječi, te namjere ili težnje pojedinih konzervativnih političkih,

nevladinih, vjerskih... grupa i pojedinaca da uspore društveni napredak, kao i da se

razvojem demokratije i društvenih institucija prevlada partitokratski način

vladanja, i ove države snažnije iskorače ka modernim demokratski uređenim

društvima, što će usloviti efikasniju i bržu integraciju i inkorporaciju tranzicionih

država i društava u „sistem“ evropske demokratije, čime će se obezbijediti bolji

uslovi življenja svih njihovih građana.

I na samom kraju, ako prihvatimo realnu pretpostavku da možda nikada neće

biti iznađen oblik neposredne demokratije i zanemarimo onaj utopistički ideal sa

početka, vezan za „autonomnu organizaciju moći naroda“, odnosno za demokratsku

organizaciju koja bi podrazumijevala pravo građanina, da bez poslaničko-

odborničkog posredovanja, zavisno od svojeg interesa, može učestvovati u

donošenju društvenih odluka, i pođemo od činjenice nesavršenosti svih dosadašnjih

društvenih sistema, kao i od toga da je parlamentarna demokratija zasad najveće

dostignuće demokratskog izražavanja volje građana, moramo konstatovati da

dosadašnji rezultati u razvoju demokratskih odnosa pokazuju, i pored navedenih i

nenavedenih problema u ovom tekstu, da je Crna Gora na dobrom putu usvajanja

evropskih vrijednosti. O tome najrečitije govori njen prijem u NATO savez i

trideset otvorenih poglavlja, od ukupno trideset i tri, od kojih su tri privremeno

zatvorena (tako je bilo u vrijeme pisanja teksta), u pregovaračkom procesu

pristupanja Evropskoj uniji, što je sve ukupno dobra osnova za snaženje

crnogorskih institucija, ekonomski prosperitet i uspostavljanje demokratskih

vrijednosti koje će je uvesti u fazu posttranzicionog demokratskog razvoja.

P.S. Analiza je nastala na kratkom tekstu pod nazivom „Partitokratija“, publikovanom 2013. godine u

mojoj knjizi „Združeni udar“, koji je, uz male dopune prezentovan na Prvim crnogorskim politikološkim

danima „Dvije rekoh te tako džamadan stekoh“ - u okviru panel diskusije „Partitokratija ili demokratija“, održanih u Podgorici juna 2017. godine, čiji su organizatori bili Drštva za očuvanje

crnogorske duhovne baštine i Fakulteta za državne i evroske studije.