Participatief Actie Onderzoek ( P.A.O)...LBO-C succesvol te hebben afgerond, ontvangt de leerling...
Transcript of Participatief Actie Onderzoek ( P.A.O)...LBO-C succesvol te hebben afgerond, ontvangt de leerling...
1
Participatief Actie Onderzoek ( P.A.O)
Een weergave van de prestaties van leerlingen van leerjaar 3 van
een LBO school voor het vak wiskunde.
Ruth S. Austerlitz en Timothy D. Muller
ICT in Education Suriname, Cohort 2 - Year 3
Maart 2018
Ruth Austerlitz 2
Voorwoord
Deze paper getiteld “ Een weergave van de prestaties van leerlingen van leerjaar 3 van een LBO
school voor het vak wiskunde. ” is geschreven door derde jaars studenten van de ICT in
Education Opleiding Suriname in het kader ter afronding van de module 14 Action Research en
in opdracht van onze internationale vakdocent German Hernandez. Het onderzoek, dat volgens
PAR ( Participatory Action Research) moest geschieden, is uitgevoerd bij een Lager Beroeps
Onderwijs (LBO) School in Paramaribo. Van februari 2018 tot en met maart 2018 zijn wij bezig
geweest met het onderzoek en het schrijven van de paper. Samen met onze lokale docent Milton
Top en zijn assistenten / begeleiders Julian Mac Lean en Prewien Mohan, hebben wij de
onderzoeksvraag voor deze scriptie geformuleerd. Ze hebben steeds onze
vragen/onduidelijkheden beantwoord waardoor we verder op weg werden geholpen naar de
uitvoering van het onderzoek.
Na zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek te hebben gepleegd is deze paper tot stand
gekomen. Het doel hiervan is de vraag te beantwoorden wat de oorzaken kunnen zijn dat
leerlingen op LBO niveau slecht presteren voor het vak wiskunde.
Bij deze willen wij graag onze dank uitbrengen aan de begeleiders, de opleidingscoordinator D.
Rosario, peers van de opleiding, de directeur van het Bureau Lager Onderwijs mw. Jap A Joe.
Daarnaast danken wij de volgende personen die een uitstekende bijdrage hebben geleverd en
mee hebben gewerkt voor het uitvoeren van het onderzoek op hun desbetreffende school:
De directeur mw. E. Wolfgang - Veira
De onderdirecteur dhr. R. Sewrattan.
De leerkrachten: mw. T. Ramgoelan, mw. Majokko, dhr. F. Elcock en
dhr. M. Mingoen.
De respondenten: 16 leerlingen van klassen W3a en E3b.
Wij hopen dat de paper informatief is en de resultaten ertoe zullen leiden dat soortgelijke
onderzoeken verricht zullen worden op overige LBO scholen.
Wij wensen u tot slot veel leesplezier toe.
Paramaribo, 31 maart 2018
Ruth S. Austerlitz en Timothy D. Muller
Ruth Austerlitz 3
Inhoudsopgave
Pagina
Voorwoord
1. Inleiding 4
2. Verduidelijking van ons PAR-project 6
3. Het verhaal van ons PAR-project 9
4. Verdere reflectie en doorlopende vragen over My PAR Journey 22
5. Conclusies en aanbevelingen 24
6. Bronvermelding 25
7. Bijlagen 26
Ruth Austerlitz 4
Inleiding
Onder Parcipatory Action Research ( PAR) oftewel Participatief Actie Onderzoek ( PAO) wordt
verstaan een samenwerkingsproces van onderzoek, onderwijs en actie dat expliciet gericht is op
sociale transformatie. Hierbij zijn zowel de onderzoekers als de deelnemers in actie
( samenwerkingsverband ) om een problematische situatie of actie te onderzoeken en deze ten
goede te veranderen.
Ons vooronderzoek zijn we gestart met het formuleren van een probleemstelling:
Het bleek dat 70% van de LBO-scholen slecht werkten voor wiskunde tijdens de examens
en Clusters op LBO-scholen.
Hoofdvraag: Wat kunnen de oorzaken zijn dat leerlingen slecht presteren voor het
vak wiskunde op de LBO scholen?
Onze zoektocht naar een school om dit onderzoek te verrichten is niet zo vlot verlopen. We
hadden allereerst de voorkeur gegeven aan de LBO Waaldijk College, omdat het een van de
scholen is geweest met een zeer slechte examenresultaat voor het vorig schooljaar. Aangezien de
leiding van de school ons op het laatste ogenblik telefonisch heeft medegedeeld dat ze ons als
studenten-onderzoekers niet meer zou kunnen faciliteren en ons doorverwezen heeft naar de
direkteur van het BLO is de LBO Lachmon school aan ons toegewezen.
Met de direkteur van de laatstgenoemde school is telefonisch en per email met als bijlage een
toestemmingsbrief, verkregen via onze opleidingscoördinator, contact gemaakt. Per email is de
samenwerking bevestigd.
Vermeldenswaard is dat deze school ook niet voorkwam op de lijst CBO Statistical Division(
zie bijlage)van nul geslaagden vorig jaar. Zowel de directeur als de onderdirecteur en de 4
vakdocenten waren welwillend en spontaan tijdens de samenwerking. Het contact dat wij
onderhielden met de leiding verliep telefonisch, per email en persoonlijk op kantoor. Tijdens het
afnemen van de 3 verschillende enquêtes, die zijn samengesteld vanuit onze deelvragen die
gaandeweg het onderzoeksproces zijn geformuleerd, hebben de docenten ons ondersteund en
hebben ze ook mondeling hun feedback gegeven. We hebben ook van hun vernomen hoe het
lesgeven geschiedt op de school en hoe ze de leerlingen ervaren. De respondenten hebben, nadat
we kennis hebben gemaakt en ze hebben uitgelegd wat het doel van ons bezoek en het onderzoek
Ruth Austerlitz 5
is, meegewerkt. We hebben ook heel in het kort een motivational talk gehouden, omdat een
grote groep medestudenten die ook als respondenten zouden participeren op dat moment
vrijwillig afwezig waren. Uiteindelijk hebben we een onderzoek verricht met leerlingen op een
school die overall matig tot goede prestaties heeft voor het vak wiskunde. Deze conclusie is door
ons getrokken, omdat zowel de vakdocenten als de leerlingen dat mondeling te kennen hebben
gegeven en met de analyse van de verzamelde data verwerkt in tabellen kunnen wij dat staven.
Ruth Austerlitz 6
Verduidelijking van het PAR-project
❏ Bij dit het project is betrokken geweest de directeur, 3 wiskunde docenten, 1 mechanica
docent en 16 leerlingen.
❏ De kritische onderzoeksvraag dat is gesteld:
Ruth Austerlitz 7
Wat kunnen de oorzaken zijn dat leerlingen slecht presteren voor het vak wiskunde
op de LBO scholen?
❏ Het volgende is geanalyseerd geworden: reflectie van de leerlingen op hun eigen
prestaties voor het vak wiskunde, de verwachting van de leerling van het vak wiskunde,
de toegepaste didactische werkvorm, behaalde resultaten voor de eerste repetitie periode
voor het vak wiskunde en de ervaringen van de leerlingen en wiskunde leerkrachten.
❏ Het onderzoek vond plaats op de LBO Mr. J. Lachmonschool gevestigd aan de
noordzijde van de Mr. Jagernath Lachmonstraat.
Het Lager Beroepsonderwijs (LBO) is onderverdeeld in drie niveaus
namelijk LBO-A, -B en –C.
Het LBO-A is praktisch gericht, A1, A2 en A3. Na LBO-A3 succesvol te
hebben afgerond, ontvangt de leerling een LBO-A diploma en kan hiermee
op de arbeidsmarkt terecht of verder studeren op LBO-B3 of Avond
LBO-B3.
Het LBO-B is eveneens praktisch gericht en heeft vier leerjaren. Na
LBO-B4 succesvol te hebben afgerond, ontvangt de leerling een diploma en
kan hiermee op de arbeidsmarkt terecht of verder studeren op LBO-C4
(schakeljaar MBO) of op de Avondopleiding MBO.
Het LBO C-niveau daarentegen is theoretisch gericht en heeft vier leerjaren. Na
LBO-C succesvol te hebben afgerond, ontvangt de leerling een diploma en kan verder
studeren op MBO-niveau.
❏ De dataverzameling vond plaats op woensdag 14 feb. 2018, vrijdag 23 feb. 2018 en
donderdag 8 mrt. 2018.
❏ De gegevensverzameling is voltooid met het bewerken en analyseren van de data. De
analyse is weergegeven in tabellen en vandaar uit zijn de conclusies te trekken.
❏ Het onderzoek is uitgevoerd met als doel de vraag te beantwoorden wat de oorzaken
kunnen zijn dat leerlingen op LBO niveau slecht presteren voor het vak wiskunde en
aanbevelingen te doen die na implementatie ertoe kunnen leiden een positieve
verandering teweeg te brengen aan de examenresultaten.
Ruth Austerlitz 8
❏ Om praktische redenen als het aanpassen aan de afspraken met de school en onze eigen
drukke werkschema’s, om studie en werk te combineren, hebben we op den duur niet alle
acties ondernomen die gepland waren.
Ruth Austerlitz 9
Het verhaal van ons PAR-project
Ons onderzoek hebben we in stappen uitgezet:
a. Identificatie van probleemgebied
b. Verzameling en organisatie van gegevens
c. Interpretatie van gegevens
d. Actie op basis van gegevens
e. Reflectie
Met behulp van een brainstormings methoden 6-3-5 en feedback van onze begeleiders zijn we
gekomen tot een probleemstelling:
Het bleek dat 70% van de LBO scholen slecht werkten voor wiskunde tijdens de examens
en SO op LBO-scholen.
Hoofdvraag: Wat kunnen de oorzaken zijn dat leerlingen slecht presteren voor het vak
wiskunde op de LBO scholen ?
Uit nieuwsberichten op het internet zijn wij geinformeerd geworden dat veel LBO-scholen nul
(0) afgestudeerden leverden voor het examen vorig schooljaar 2016-2017. Deze info trok onze
aandacht en maakte ons nieuwsgierig om te weten wat de reden kon zijn voor dit negatieve
resultaat.
De doelen die we graag willen bereiken na dit onderzoek is dat het vak wiskunde niet langer een
van de onderwerpen hoeft te zijn dat ervoor zorgt dat studenten het examen niet halen. Op
langere termijn dat veel meer leerlingen voldoende halen in alle klassen van de LBO-scholen.
Verder de voorziening van beter lesmateriaal met nieuwe werkvormen die prettig zijn voor de
studenten. Ook zorgen voor de accommodatie (veilige en ordelijke leeromgeving) is van belang
zodat de klassen er beter uitzien waar de leerlingen zich veilig en gemotiveerd voelen.
De acties die wij willen uitvoeren op de school zijn:
1. Gesprekken hebben met de management- en wiskunde docenten.
2. Een onderzoek doen bij de leerlingen die vorig jaar niet geslaagd waren voor het examen.
3. Vergelijking van resultaten van het wiskunde-examen van het vorig schooljaar met de
Cluster-resultaten van het lopende schooljaar en terugvertalen in statistische gegevens.
Ruth Austerlitz 10
4. Aanbevelingen doen om het leren van wiskunde interessanter te maken door gebruik te maken
van de ICT-hulpmiddelen zoals laptop, beamer, software, smartphones.
Er werd door ons een logboek bijgehouden op datum en uitgevoerde activiteit/ leermoment bij de
voorbereidingsfase voordat we met het onderzoek op de school zelf zijn gestart. Hieronder een
listing van onze activiteiten:
17-01-2018 Statitische gegevens over examenresultaten LBO scholen per email( CBO Statistical
Division ) gekregen van docent M. Top.
19-01-2018 Gebeld met Waaldijk College, directice niet gesproken. De keus voor deze school is
gemaakt, omdat deze voorkomt op de lijst ( CBO Statistical Division) van nul
(0)geslaagden vorig jaar.
23-01-2018 Groepsbijeenkomst / Lokatie: Gow2 Jozef Israelstraat / Tijd: 6u - 8u /
Formulering onderzoeksvraag
26-01-2018 Gebeld met Waaldijk College, directrice mw. Dubois gesproken, maandag
terugbellen.
29- 01-2018 Gebeld met Waaldijk College, directrice mw. Dubois gesproken Afspraak: via
BLO(Bureau Lager beroeps Onderwijs een toestemmingsbrief richten om actie
onderzoek te doen op de school. Rond tweede week februari weer contact met
haar maken, omdat ze uitlandig zal zijn.
30-01-2018 Deadline Assignment: Problemstatement en 6-3-5 uitwerking submitten.
01-02-2018 Assignment: Problemstatement en 6-3-5 uitwerking gesubmit
09-02-2018 Gebeld met Waaldijk College, mw. Dubois is aanwezig. Gebeld met BLO. Van
beide instanties geinformeerd naar de emailadressen om toestemmingsbrief te
mailen.
09-02-2018 Opleidingscoordinator mw. D. Rosario geappt omtrent de
toestemmingsbrief.
11-02-2018 Reminder app bericht verzonden naar OC.
12-02-2018 Toestemmingsbrief concept voor alle studenten via mail ontvangen van de OC.
13-02-2018 Toestemmingsbrief gemaild naar de schoolleider van het LBO Waaldijk College
mw. S. Dubois en mw. Jap A Joe van het Bureau
Lagerberoepsonderwijs ( BLO).
14-02-2018 Telefonisch van mw. Dubois vernomen dat het niet mogelijk is om het onderzoek te
doen op de school, omdat ze reeds 3 stagiares accomodeert. Ze heeft terugverwezen
naar mw. Jap A Joe van het BLO.
14-02-2018 Telefonisch contact gehad mw. Jap A Joe. Het LBO Lachmon school.
Ruth Austerlitz 11
o.l.v. mw. E. Wolfgang is toegewezen. Toestemmingsbrief is naar de school
gemaild en reply ontvangen. Mw. Wolfgang heeft telefonisch bevestigd dat het
onderzoek op deze school verricht kan worden.
14-02-2018 De enquête formulieren zijn gescreend door M.Top tijdens college.
15-02-2018 De formulieren voor de vragenlijst zijn vandaag op de school afgeleverd.
De directeur was niet aanwezig, maar ze zal worden gemaild. De onderdirecteur
geeft aan dat op 22 febr. of 23 febr. 2018 de gegevens verzameld kunnen worden.
Data die op 23 februari 2018 verzameld zijn:
1. Enquête m.b.t. reflectie van de leerlingen op de prestaties voor het vak wiskunde.
2. Enquête m.b.t. de verwachting van de leerling van het vak wiskunde. ( Uit deze enquête
hebben we de 5 belangrijkste vragen geselecteerd om te verwerken)
3. Open vragen m.b.t. het gebruikte lesmateriaal.
4. Cijfers van de ( Cluster) de eerste repetitie periode voor het vak wiskunde.
5. Ervaringen van de leerlingen en wiskunde leerkrachten.
Enquete #1
** op de enquête is aangegeven SO, maar op de LBO scholen kent men clusters.
Ruth Austerlitz 12
Enquete #1: Prestatie overzicht
Vraag A ( Goed ) B ( Matig ) C ( Slecht )
1 11 5 0
2 14 1 1
3 7 9 0
4 11 5 0
5 13 3 0
6 5 11 0
7 9 7 0
8 8 7 1
9 3 10 3
10 10 3 3
11 12 4 0
12 11 3 2
Bij de eerste enquête waren wij reeds verrast met de antwoorden. Uit bovenstaande staafdiagram
kunnen wij halen dat de leerlingen matig tot goed presteren. De wil is ook aanwezig om goed te
Ruth Austerlitz 13
scoren voor het vak. Verder zien we dat de leerlingen wiskunde leren overall goed ervaren in een
goede leeromgeving.
Enquete #2: Leerling verwachting van
het vak wiskunde
Bewering Helemaal
niet mee
eens
Niet zo mee
eens
Wel een
beetje mee
eens
Helemaal mee
eens
a. Ik vind Wiskunde een leuk vak. 1 1 6 8
b. Ik ben niet gemotiveerd voor het vak
wiskunde. 8 1 4 3
c. Wiskunde is een moeilijk vak. 3 6 6 1
Ruth Austerlitz 14
d. Ik vind de Wiskundelessen vaak saai. 2 6 4 4
e. Eigenlijk zou ik liever geen
wiskundelessen volgen. 6 6 1 3
Ruth Austerlitz 15
Ruth Austerlitz 16
Uit de cirkeldiagrammen hebben we geconcludeerd dat 87.5 % van de leerlingen van het vak
wiskunde houden., qua motivatie 43. 8 % van de leerlingen dat niet zijn om het vak te volgen.
43.8% van de leerlingen het vak als moeilijk ervaren, 50 % van de leerlingen het vak heel saai
Vinden en 75 % van de leerlingen het vak op het lesrooster zien.
Ruth Austerlitz 17
Enquete #3
Bij deze enquête van open vragen was alleen de laatste vraag “ Hoe kan het lesmateriaal
volgens jou beter? ” van toepassing vanwege het feit dat de leerlingen soms uit stencils moeten
leren of de opgaven worden op het schoolbord geschreven. Hieronder zijn de antwoorden van de
respondenten opgesomd:
a. De leerlingen krijgen van drie verschillende leerkrachten wiskunde les;
volgens hen zou van een (1) leerkracht les krijgen beter zijn.
b. De voorkeur wordt gegeven om te studeren uit boeken, omdat stencils soms slecht
leesbaar zijn.
c. Meer wiskunde lesuren inlassen.
Ruth Austerlitz 18
d. Beter uitleg van de leerstof. Van 3 leerkrachten wordt er les gegeven waarbij elkeen anders
les geeft of de leerstof wordt op een andere manier uitgelegd. Er is meer aandacht nodig
voor het vak wiskunde.
f . Van een (1) leerkracht les krijgen i.p.v. 3 en van een bepaalde docent vonden zij het
lesgeven minder vergeleken met de overigen.
Opm: bepaalde antwoorden waren n.v.t.
Resultaten van de ( Cluster) de eerste repetitie periode voor het vak wiskunde.
Vergelijking resultaten voor de 1ste wiskunde repetitie.
Tabel1a
(Grote) Klas 3: Machine bankwerken
Totaal Voldoende Onvoldoende
Jongens 25 15 10
Meisjes 7 4 3
Totaal 32 19 13
Ruth Austerlitz 19
Tabel1b
(Kleine) Klas 3: Schilderen
Jongens Voldoende Onvoldoende
9 6 3
Uit de staafdiagrammen zien wij dat in beide klassen, ongeacht de grootte) iets meer dan de helft
van de leerlingen een voldoende hebben behaald voor de repetitie.
Ervaringen van de leerlingen en wiskunde leerkrachten.
➢ De wiskunde docent dhr. Mitchel met wie ik ( Timothy) en collega Ruth een gesprek
hadden (ook wel mijn oude klasgenoot geweest 16 jaren terug op de Dennertschool) zei
me ook dat er wel redelijk goed en soms ook matig gewerkt wordt voor wiskunde. Het
kan natuurlijk beter, maar er is een tekort aan lesmateriaal en bepaalde lesuren zoals 2
lesuren per week voor wiskunde vond hij persoonlijk wel kort om de leerstof binnen een
mum van tijd af te ronden.
Ruth Austerlitz 20
➢ Uit gesprekken blijkt ook dat de leerlingen interesse hebben voor wiskunde. Het
lesvolgen kan boeiender gemaakt worden als het bv gecombineerd kan worden met een
ICT tool, het is dan ook praktischer wat ze interessanter vinden. Dhr. Mitchel heeft ook
zelf aangegeven het initiatief te nemen om een beamer aan te schaffen om het lesgeven
boeiender ( visueler) te maken voor de studenten.
➢ Dhr. Elcock maakte de opmerking dat vele ouders niet betrokken zijn bij het leerproces
van hun kinderen, omdat er veel verzuim voorkomt.
Ruth Austerlitz 21
Verdere reflectie en doorlopende vragen over onze PAR Journey
R. Austerlitz
● Enkele belangrijke lessen die ik zeker zal meenemen in mijn loopbaancarrière is goede
planning, communicatie en samenwerking tijdens het doen van onderzoeken/ projecten.
● Wat ik de volgende keer anders zou willen doen is een ander plan van aanpak om
gegevens te verzamelen.
● In mij kwam steeds de vraag op waaraan het gelegen heeft dat deze school goede
prestaties levert.
● Tijdens het heel project heb ik ook zelf kunnen reflecteren en leren van de
medeonderzoekers.
● Dit onderzoek heeft mij geleerd dat een goede afbakening van het onderzoek belangrijk is
en dat gaandeweg het onderzoeksproces veranderingen kunnen optreden waardoor
bijstellen zal plaatsvinden.
De definitie van PAR is gedurende het project duidelijker geworden, de theorie is in
praktijk gebracht; ik heb meer inzicht verkregen in de verschillende fasen van de cyclus.
Het PAR proces zal in de toekomst zeker gebruikt worden bij het afstuderen. Ik heb deze
module ervaren als een voorproefje.
T. Muller
● Enkele belangrijke leermomenten zijn openstaan voor nieuwe ontwikkelingen en
werkvormen in het onderwijs.
● Wat ik de volgende keer anders zou willen doen is meer actoren bij betrekken die dan
ook op de hoogte zijn over de prestaties op de LBO scholen en ook via pilot projecten
kunnen nagaan hoe we de slechte resultaten kunnen aanpakken op de lbo scholen.
● Het PAR project heb ik als motiverend en leerrijk ervaren. Mijn imago heeft het niet
getransformeerd, omdat ik al in het onderwijs zit. Wat wel nieuw is zijn de leermomenten
en nieuwe ervaringen.
● Op het gebied van ontwikkelingen in het onderwijs kan ik zeggen dat er wel
veranderingen kunnen komen, maar het belangrijkste is how fast can we bounce back,
welke tools gebruikt kunnen worden in dit geval 21st Century skills om het lesgeven
interessant te maken en nieuwe werkvormen toe te passen zodat leerlingen zowel
leerkrachten gemotiveerd blijven.
Ruth Austerlitz 22
● Over actie onderzoek heb ik geleerd hoe je een onderzoek verricht en het afbakenen van
wat je precies gaat onderzoeken, daarnaast de stappen, het moet waarheidsgetrouw zijn.
En het verschil tussen onderzoek en actie onderzoek.
● Ik zie mezelf in de toekomst een bijdrage te blijven leveren aan de ontwikkelingen binnen
het onderwijs. Naar aanleiding van dit PAR heb ik nieuwe ervaringen en leermomenten
opgedaan die mij verder de tools geven, mijn competenties te blijven upgraden om
ontwikkeling en verandering te brengen mbt de resultaten, trainingen en
leerlinggerichtheid methodes toe te passen in het onderwijs.
● Dit PAR kan gebruik worden in een pilot project als men ook bepaalde onderzoekingen
gaat doen.
Ruth Austerlitz 23
Conclusie en aanbevelingen
Na het onderzoek te hebben gedaan komen we tot de volgende conclusies:
Het uitvoeren van ons PAR-project heeft ernaartoe geleid dat we nieuwe ervaringen hebben
opgedaan. Hoe een onderzoek in elkaar zit, dat het waarheidsgetrouw moet zijn. Ook heel
belangrijk is dat wat je gaat onderzoeken goed afgebakend moet zijn. Dit bracht ons op
verzamelde gegevens voor het vak wiskunde. We kunnen vaststellen dat er niet altijd op alle
LBO scholen slecht gewerkt wordt voor dit vak. LBO Lachmon is in dit geval een uitzondering
en vandaar dat we verrast waren toen we de resultaten in handen kregen van de OD. Dit
onderzoek vonden we van belang, omdat we in de toekomst niet meer uit de media willen
vernemen dat er nul(0) geslaagden van LBO scholen voor het examen zijn. Het is gebleken dat
de theoretische verwachtingen die we hadden niet altijd hetzelfde zijn als in de praktijk, omdat
fieldresearch andere resultaten kan opleveren. Uit het veldonderzoek kun je informatie opvragen
die tot een bepaalde mate beschikbaar is, omdat de schoolleiding zich ook moet houden aan
regels van de inspectie. Factoren die ervoor kunnen zorgen dat leerlingen slecht presteren voor
de cluster en examen zijn: slecht lesmateriaal, gebrek aan motivatie van de leerlingen, minder
lesuren voor het vak wiskunde en veel verzuim.Voorgestelde actie is dit onderzoek uitvoeren als
een pilotproject van Minowc.
Ruth Austerlitz 24
Bronvermelding
http://www.worldnieuws.com/dagblad-suriname/peneux-start-grondig-onderzoek-
naar-oorzaak-slechte-examenresultaten/
http://www.dwtonline.com/paramaribo-post/2017/09/08/ophef-over-
het-lager-beroepsonderwijs-(lbo)/
http://www.radio10.sr/nieuws/niet-geslaagde-lbo-examenkandidaten-
krijgen-herkansing/74437
http://www.gov.sr/ministerie-van-onderwijs-wetenschap-en-
cultuur/actueel/studietips-voor-examenkandidaten.aspx
CBO Statistical Division 22 december 2017
https://www.youtube.com/watch?v=VT84VS6xQ10
Ruth Austerlitz 25
Bijlage
CBO Statistical Division 22 december 2017