Bu sunum aşağıdaki kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır: C. C. Aktan, U. Utkulu, S Togay, Nasıl Bir Para Sistemi? Parasal Disiplin ve Parasal İstikrar İçin Alternatif Öneriler, İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, 1998. C. C. Aktan, D Dileyici, "Parasal Düzen ve Parasal Anayasa”, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Dergisi, Yıl1, Sayı 2, 2001.

Sunumu Hazırlayan: Yagmur Kılınç

Devletin para basma yetkisini kullanırken

uyması gereken kuralları ifade eder.

Devletin para basma yetkisini anayasada düzenleyen ve hangi

kurallar içerisinde para arzını arttırabileceğini

belirleyen kuralları ifade eder.

Günümüzde birçok ülke anayasasında para basma yetkisini düzenleyen kurallar bulunmamaktadır.

Bunun bir sonucu olarak hükümetler:

Para arzının genişlemesine neden olur.

Para politikası araçlarını keyfi ve takdiri olarak kullanır.

Ekonomik birimlerin karar ve faaliyetleri üzerinde etkili olur.

Friedman Kuralı

Taylor Kuralı

Fisher-Simons Kuralı

Leijonhufvud’un Önerisi

Bernholz’un Önerisi

Hayek’in Önerisi

Buchanan’ın Önerisi

BAŞLICA ALTERNATİF PARASAL ANAYASA ÖNERİLERİ

Monetarist iktisatçıların ekonomik sorunların temelinde para arzı artışlarını görmeleri, bu iktisatçıların çözüm olarak bir parasal kural geliştirmelerine neden olmuştur.

BU KURAL: Para otoritesinin para arzını her yıl % 3 ila % 5 oranında artırmasını öngörür ve parasal büyüklüklerin büyüme oranını hedef alır.

1

FRIEDMAN KURALI

ÖNCÜSÜ MILTON FRIEDMAN

GÖRÜŞLERİ:

Gümüş ve altın standardına dönülmesi mantıklı değildir. En iyi düzenleme parasal tabanın sabit oranda büyümesini öngören bir düzenlemedir. bunu tasarlamak özel bir kurumsal yapıya bağlıdır.

Milton Friedman

‘’Kongrenin, toplam para miktarında önemli artışlar yıllık %3’ten az, %5’ten fazla olmayacak şekilde, hükümetin faiz getirmeyen tahvilleri para şeklinde veya kaydi olarak çıkarma yetkisini verme gücüne sahip olması gerekir.’’

* John Taylor tarafından önerilmiştir.

Taylor kuralı, parasal otoritenin enflasyonun hedeflenen değeri ile gerçekleşen değeri arasında bir fark olduğunda, bunun nominal faiz oranını kontrol ederek değiştirilebileceğini varsayan bir kuraldır.

2

TAYLOR KURALI

Enflasyon Oranı

Faiz oranı

Hedeflenen Enflasyon Oranı

* Eğer enflasyon oranı, hedeflenen enflasyon düzeyinin üzerine çıkarsa, faiz oranı yükseltilmelidir.

Irving Fisher ve Henry Simons tarafından geliştirilmiş bir Endeksleme Yöntemidir.

Buna göre para arzı fiyat endeksine bağlı olarak değişecektir.

Para arzı ile fiyat endeksi arasında ters yönlü bir ilişki olacaktır.

3

Amaç: Fiyat endeksindeki değişmelere karşı paranın değerini korumaktır.

Fisher-simons kuralı

• AVANTAJI

Para yerine geçen değerlere göre para

miktarında ayarlama yapma esnekliğine izin veren

Friedman kuralından daha kolaydır.

• DEZAVANTAJI Bu kuralı izlemek parasal

büyüme kuralını izlemekten daha zordur.

Friedman kuralıyla karşılaştırıldığında

ENFLASYON HEDEFLEMESİ

Uygulayan bazı ülkeler:

4

Bu yaklaşıma göre Para politikasının

temel amacı enflasyon

hedeflemesidir.

Enflasyon hedeflemesi

Parasal Otorite • Enflasyon oranını • belli bir miktara

• düşürürken kullanacağı • yöntemi kendi belirler.

Para otoritesine bu hedefi izleme konusunda takdir yetkisi verir.

Hedef-amaçlı bir kuraldır.

Farklı şekillerde uygulanabilir.

Otorite başka hedefleri izleyemez.

Konvertibilite prensibi de denir.

Axel Leijonhufvud üzerinde durmuştur.

5

MİKTAR PRENSİBİ

KONVERTİBİLİTE PRENSİBİ 2 öneri

Leijonhufvud:

Miktar kuralının fiyat seviyesi konusundaki beklentileri dengeleyerek belirsizlikleri ve bankaların riskini azalttığını ileri sürmüştür.

Friedman’ın savunduğu miktar prensibini de geliştirerek, para ihracının yıllık miktarının belirlenmesini ve merkez bankası kredilerinin sınırlandırılmasını savunmuştur.

PETER BERNHOLZ : ‘’Anayasalara devletin parasal alandaki yetkilerini sınırlayacak hükümler konulmalıdır. ‘’ der. Ona göre;

UYGULANMALIDIR.

Altın Standardı Sistemi

Serbest Bankacılık

Sistemi Kaliteli Çoğunluk Yöntemi

6

Serbest bankacılık sisteminin uygulanmasını

Devletin para basma tekelinin anayasadan kaldırılmasını

Özel bankalara/firmalara kendi paralarını çıkarma yetkisinin verilmesini önermiştir.

7

Hayek’in Serbest Bankacılık Sistemi Üzerinde Durduğu 2 Eseri

Anayasal iktisat teorisinin kurucusu JAMES M. BUCHANAN.

Anayasada 2 tür kural olabilir der:

FRIEDMAN KURALI

FISHER-SIMONS KURALI

8

1.

2.

G. BRENNEN ve J. M. BUCHANAN’a göre

1 • Parasal rejim, anayasada kurallarla düzenlenecek parasal

sistemdir.

2 • Para otoritelerinin anayasada yer alan hükümlere uymaları

için parasal rejimin değiştirilmesi gerektiğini savunmuşlardır.

3 • Parasal anayasanın gerekli olduğu konusunda görüş birliği

içinde olunması gerektiğini belirtmişlerdir.

• Para otoritesi, belli bir enflasyon hedefi belirlemeli ve bu hedefi gerçekleştirecek şekilde para politikalarını uygulamalıdır.

• Para arzı artışları fiyat endeksine bağlanmalıdır.

• Hedeflenen enflasyon ile gerçekleşen enflasyon arasında bir fark olduğunda, bunun nominal faiz oranını kontrol edilerek değiştirilmesi gerekir.

• Para arzı her yıl sabit bir oranda artırılmalıdır.

Friedman Kuralı

Taylor Kuralı

Enflasyon Hedeflemesi

Fisher-Simons Kuralı

• Anayasal para rejimi oluşturulmalıdır

• Devletin para basma tekeli kaldırılarak özel bankaların para basımına izin verilmelidir.

• Altın standardı veya

serbest bankacılık sistemi uygulanmalıdır. Parasal alandaki kararlar kaliteli çoğunlukla alınmalıdır.

• Toplam para miktarının yıllık

artış oranı sınırlandırılmalı veya paranın konvertibilitesi sağlanmalıdır.

Leijonhufvud’un Önerisi

Bernholz’un Önerisi

Buchanan’ın Önerisi

Hayek’in Önerisi

Prof.Dr. Coşkun Can Aktan Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF Öğretim Üyesi & Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği http://www.sobiad.org Professor Coşkun Can Aktan Dokuz Eylul University, Faculty of Economics and Management & Social Sciences Research Society http://www.sobiad.org CAN AKTAN: Sosyal Bilimler Kütüphanesi CAN AKTAN: Social Science Library http://www.canaktan.org CAN AKTAN: Yaşam Felsefesi ve Gezme Sanatı CAN AKTAN: Philosophy of Life and Art of Travel http://www.canaktan.net