Paper VIOT: 'Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en...
-
Upload
steven-delarue -
Category
Education
-
view
863 -
download
3
Transcript of Paper VIOT: 'Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en...
Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en tussentaal:
correlatie of discrepantie?
Steven Delarue
Universiteit GentVakgroep TaalkundeAfdeling Nederlands
@st_delarue
VIOT | Leuven | woensdag 17 december 2014
Vandaag
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van Vlaamse leerkrachten
3. Percepties van leerkrachten tegenover woordenschatkennis – oorzaken, aanpak en correlaties met taalpercepties
Overzicht
Vandaag
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van Vlaamse leerkrachten
3. Percepties van leerkrachten tegenover woordenschatkennis – oorzaken, aanpak en correlaties met taalpercepties
Overzicht
standaardtaal dialect
tussentaal‘VR
T-N
ed
erl
and
s’
cf. Verkavelingsvlaams/Soapvlaams/Schoon Vlaams/…
“Ge moogt in uw agenda schrijven (…)”“Werkt ne keer mee!”“Ebde (gij) da voorbereid?”
Fonologisch, morfosyntactisch en lexicaal
Sterk vereenvoudigd: de Vlaamse taalsituatie
Deredactie.be, 19 februari 2014 / Gazet van Antwerpen, 17 februari 2014
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
De Volkskrant, 8 februari 2014
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
http://taaltest.standaard.be, 3 november 2014
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
Deredactie.be (3 nov.), standaard.be (3 nov.), deredactie.be (7 nov.) en De Standaard (8 nov.)
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
Leerkrachten zijn…
“laks” “geen taalprofessionals”
“taalamateurs”“slordig”
“onkundig”…
(citaten van Jan Hautekiet en Joël De Ceulaer in Reyers Laat, 3 nov., Geert Van Istendael in De Standaard, 8 nov., en Mia Doornaert op het Taaldebat op de Boekenbeurs, 4 nov., en nogmaals in
De Standaard, 10 nov.)
(en wij als taalwetenschappers zijn blijkbaar “warrig”, “zielig en emotioneel”, en “kneuterig provinciaal”, maar goed)
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
“an almost unattainable ideal achieved onlyby a small minority of Dutch speaking
Belgians in a limited number of contexts” (Grondelaers & Van Hout 2011)
standaardtaal dialect
tussentaal‘VR
T-N
ed
erl
and
s’1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
“the highest nonvirtual stratum of BelgianDutch is documented by the speech of the
Belgian teachers”(Grondelaers & Van Hout 2011)
(getest in Delarue & Ghyselen submitted)
“an almost unattainable ideal achieved onlyby a small minority of Dutch speaking
Belgians in a limited number of contexts” (Grondelaers & Van Hout 2011)
standaardtaal dialect
tussentaal‘VR
T-N
ed
erl
and
s’1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
“the highest nonvirtual stratum of BelgianDutch is documented by the speech of the
Belgian teachers”(Grondelaers & Van Hout 2011)
(getest in Delarue & Ghyselen submitted)
“an almost unattainable ideal achieved onlyby a small minority of Dutch speaking
Belgians in a limited number of contexts” (Grondelaers & Van Hout 2011)
standaardtaal dialect
tussentaal‘VR
T-N
ed
erl
and
s’
“school teachers are the first-line dispensers of standard usage, as well as the
last gatekeepers of this standard (…) whoare supposed to be ‘loyal to official
pronunciation norms’”(Grondelaers & Van Hout 2012, Van de Velde & Houtermans
1999, De Schutter 1980)
Taalbeleid: ‘enkel AN’Frank Vandenbroucke (2007)Talenbeleidsnota De lat hoog voor talen in iedere school. Goed voor de sterken, sterk voor de zwakken
Pascal Smet (2011)Conceptnota Samen
taalgrenzen verleggen
Vandenbroucke (2007), Smet (2011)
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
“[W]e wensen dat elke jongere op een hoog, rijk niveau in het Nederlands (mondeling en schriftelijk) kan communiceren. (…) De opgang van krom en regionaal taalgebruik, de veranderingen in taalgebruik onder invloed van (…) allerlei subculturele taalvarianten, maken de talige communicatie erg complex. Sommigen stellen zich de vraag of het nodig is om de lat hoog te leggen en ernaar te streven elk kind en elke jongere tot correct Nederlands te brengen.” (Vandenbroucke 2007:4)
“In Vlaanderen groeien nog steeds veel kinderen op voor wie de moedertaal een regionale variant van het Standaardnederlands en
dus niet het Standaardnederlands is. (…) Nochtans is een rijke kennis van het Standaardnederlands dé voorwaarde voor wie in
Vlaanderen wil leren, wonen, werken, leven. Wie van elders komt, en geen Standaardnederlands leert, blijft in de beslotenheid van
het eigen gezin of de eigen gemeenschap leven, en leeft – in Vlaanderen – buiten Vlaanderen.” (Smet 2011:3)
Vandenbroucke (2007), Smet (2011)
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
Taalpraktijk: ‘(lang) niet altijd AN’• (Bijna) geen enkele leerkracht spreekt
altijd en overal standaardtaal. Alle leerkrachten gebruiken, in mindere of meerdere mate, tussentaal
• Meer tussentaalkenmerken bij jongere leerkrachten
• Grote verschillen binnen de les: voorbereide instructiesituaties vs. spontane gebeurtenissen, emoties,…
Walraet (2004), Olders (2007), De Caluwe (2011, 2012), Delarue (2011, 2013),…
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
Vandaag
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van Vlaamse leerkrachten
3. Percepties van leerkrachten tegenover woordenschatkennis – oorzaken, aanpak en correlaties met taalpercepties
Overzicht
Drie onderzoeksvragen1. Wat voor 'talig repertoire' hanteren leerkrachten in een
klascontext wanneer ze les geven? Welke variatie treedt op, en welke (context)factoren beïnvloeden die variatie?
2. Welke percepties hebben leerkrachten tegenover de verschillende Vlaamse taalvariëteiten? Hoe percipiëren ze het Vlaamse taallandschap, en welke positie nemen ze in tegenover 'standaardtaal' (definiëring/conceptualisering, bruikbaarheid/inzetbaarheid in klascontext,…)?
3. Hoe (accuraat) schatten leerkrachten hun eigen taalgebruik in, en wat voor taalgebruik streven ze na in hun eigen communicatie, communicatie met andere leerkrachten, communicatie met leerlingen (klassikaal en individueel) en communicatie met andere actoren (ouders, directie, derden)?
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren
Drie onderzoeksvragen1. Wat voor 'talig repertoire' hanteren leerkrachten in een
klascontext wanneer ze les geven? Welke variatie treedt op, en welke (context)factoren beïnvloeden die variatie?
2. Welke percepties hebben leerkrachten tegenover de verschillende Vlaamse taalvariëteiten? Hoe percipiëren ze het Vlaamse taallandschap, en welke positie nemen ze in tegenover 'standaardtaal' (definiëring/conceptualisering, bruikbaarheid/inzetbaarheid in klascontext,…)?
3. Hoe (accuraat) schatten leerkrachten hun eigen taalgebruik in, en wat voor taalgebruik streven ze na in hun eigen communicatie, communicatie met andere leerkrachten, communicatie met leerlingen (klassikaal en individueel) en communicatie met andere actoren (ouders, directie, derden)?
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren
Drie onderzoeksvragen1. Wat voor 'talig repertoire' hanteren leerkrachten in een
klascontext wanneer ze les geven? Welke variatie treedt op, en welke (context)factoren beïnvloeden die variatie?
2. Welke percepties hebben leerkrachten tegenover de verschillende Vlaamse taalvariëteiten? Hoe percipiëren ze het Vlaamse taallandschap, en welke positie nemen ze in tegenover 'standaardtaal' (definiëring/conceptualisering, bruikbaarheid/inzetbaarheid in klascontext,…)?
3. Hoe (accuraat) schatten leerkrachten hun eigen taalgebruik in, en wat voor taalgebruik streven ze na in hun eigen communicatie, communicatie met andere leerkrachten, communicatie met leerlingen (klassikaal en individueel) en communicatie met andere actoren (ouders, directie, derden)?
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren
Provinciehoofdsteden/grootsteden
IEPER
EEKLO
TURNHOUT
VILVOORDE
BERINGEN
BRUGGE
GENT
LEUVEN
ANTWERPEN
HASSELT
Kleinere provinciesteden met invloedssfeer op omgeving (20000-40000 inwoners)
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren
Opgroeiplaats informanten (N=82)
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren
Per stad 3 leeftijden 8 leerkrachten
Basisschool 6e leerjaar 2 leerkrachten
Secundaire school
3e jaar ASO 3 leerkrachten(waarvan 1 leerkracht Nederlands)
Secundaire school
6e jaar ASO 3 leerkrachten (waarvan 1 leerkrachtNederlands)
82 leerkrachten(21 scholen)
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren
• Selectiecriteria voor scholen:– Enkel scholen uit vrij gesubsidieerd onderwijs,
katholieke net• Eén stabiel te houden criterium• Grootste Vlaamse onderwijsnet
– Enkel ASO-afdeling• Op zoek naar “het beste Nederlands”• Taalbeleid overheid spitst zich vooral op ASO toe
– Laag aantal anderstaligen (cf. telling Vlaamse overheid op 1 februari 2012)• Secundair onderwijs: ‘colleges’ + ASO = ‘zelfselectie’• Basisonderwijs: criterium bleek in veel steden amper
vol te houden
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren
• Selectiecriteria voor leerkrachten:– In principe: geen
• Geen selectie op leeftijd van leerkrachten• Geen selectie op geslacht van leerkrachten• Geen selectie op herkomst van leerkrachten
– Waarom niet?• Verdeling geslacht bij Vlaamse leerkrachten is niét
50/50• Leerkrachten zijn mobiel en heterogeen qua (talige)
achtergrond• School (directie) kiest zelf leerkrachten (hetzij via open
vraag, hetzij door zelf gericht leerkrachten aan te spreken)
• Onderwijssector overbevraagd voor onderzoek: selectiecriteria niet te fijnmazig maken
17%
35%27%
21%
Leeftijd lkr
[20-30[ [30-40[
[40-50[ [50-[
41%
59%
Geslacht lkr
M V
3. Onderzoek Steven Delarue: taalgebruik en –percepties bij leerkrachten
Dataverzameling: 4 soorten data
VELDNOTITIES (ETNOGRAFISCH)• Beschrijving van het klaslokaal, de leerkracht, de lesstijl(en), interactie
met leerlingen en onderzoeker, bordschema’s,…
PARTICIPERENDE OBSERVATIE• 1 les per leerkracht (50-60min)• Audio-opnames (dictafoons)
• Guise: focus op taal van leerlingen
SOCIOLINGUÏSTISCH INTERVIEW• Na lesobservaties
• 24-61 minuten• Semigestructureerd interview
• Transcripties (PRAAT), codering en analyse (NVivo)
ENQUÊTE• Na het interview
• Continuümschaal ST---------DIA• Stellingen beoordelen: “Wat voor
taal zou je willen gebruiken? / verwacht je van je leerlingen?”
Dataverzameling: 4 soorten data
SOCIOLINGUÏSTISCH INTERVIEW• Na lesobservaties
• 24-61 minuten• Semigestructureerd interview
• Transcripties (PRAAT), codering en analyse (NVivo)
TAALGEBRUIK LEERLINGEN• Inschatting taalgebruik
• Verwachtingen • Initieel: ‘guisevragen’
OPLEIDING LEERKRACHT• Rol van AN en (correct) taalgebruik
in de (leraren)opleiding
TAALBELEID: KENNIS EN BELANG• Op overheidsniveau
• Op schoolniveau
TAALMONITORING• Inschatting eigen taalgebruik in
verschillende situaties• Inschatting / verwachtingen
taalgebruik van andere actoren
Vandaag
1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen
2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van Vlaamse leerkrachten
3. Percepties van leerkrachten tegenover woordenschatkennis – oorzaken, aanpak en correlaties met taalpercepties
Overzicht
Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze
standaardtaal/Algemeen Nederlands? Waarom wel/niet?
Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze
standaardtaal/Algemeen Nederlands? Waarom wel/niet?
• Dalend woordenschatniveau• Gebrekkige zinsbouw• Gebruik van afkortingen (sms,
chat, Facebook)• Spelfouten
Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze
standaardtaal/Algemeen Nederlands? Waarom wel/niet?
• Dalend woordenschatniveau• Gebrekkige zinsbouw• Gebruik van afkortingen (sms,
chat, Facebook)• Spelfouten
• Respectvol en beleefd praten• Openheid• Spontaan praten
Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze
standaardtaal/Algemeen Nederlands? Waarom wel/niet?
• Dalend woordenschatniveau• Gebrekkige zinsbouw• Gebruik van afkortingen (sms,
chat, Facebook)• Spelfouten
• Respectvol en beleefd praten• Openheid• Spontaan praten
• Weinig of niet over: uitspraak, klanken, accent, Alg. Ned.,…
Lerarenpercepties tgov. woordenschatkennisOp zoek in interviews…
1. Hoe schatten leerkrachten woordenschatkennis leerlingen in?– Diachrone evolutie?– Welke leerlingen?– Welke leerkrachten?
2. Welke oorzaken worden geformuleerd, en welke gevolgen/oplossingen worden voorgesteld?
3. Hoe correleren lerarenpercepties tgov. woordenschat met (andere) taalpercepties?
• Overwegend negatief– “weinig woordenschat”– “enorme woordenschatachteruitgang”– “zeer beperkt”– “zorgwekkend”– “heel laag”
• Achteruitgang door de jaren heen– bij . bij hen is . is veel manifester euh het
ge(*a) het niet herkennen van bepaalde woorden die voor ouderen en voor . en dan voor mijn generatie nogal euh ((lachje)) gewone woorden waren en die nu blijkbaar zijn verdwenen dus de woordenschatbasis wordt steeds .
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
Citaat onderaan: M, 60, Gent, leerkracht Grieks (6S)
• Soms ook positieve geluiden, maar steeds genuanceerd– als ge kijkt naar . naar taal . naar woordenschat
zijn er . bepaalde leerlingen vind ik die heel . heel sterk zijn
– er zijn er een aantal bij die ‘t . eigenlijk . vrij behoorlijk . Nederlands praten . die ook een . een brede woordenschat hebben
– ze denken dat ze . euh een goed talig niveau hebben en dat ze eigenlijk als ze . sterk tussentalig praten dat ze dan eigenlijk al goed formeel aan ‘t praten zijn euhm .. ze . ze kunnen zich heel goed uitdrukken ze hebben een vrij brede woordenschat maar eigenlijk om te zeggen echt Nederlands ..
Cit.: M, 32, Gent, lkr. 6de leerjaar // V, 45, A’pen, lkr. gesch. (3S) // V, 25, Vilvoorde, lkr. Nederl. (3S)
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
• Grote niveauverschillen– Tussen groepen onderling
• ASO vs. TSO/BSO: het . probleem van . van euh . begrippen vooral abstracte begrippen en zo . zo weer de woordenschat eigenlijk he
• ASO vs. TSO/BSO: hun woordenschat is veel beperkter . euh . veel minder moeilijk taalgebruik
• Binnen ASO: euhm dat zij toch vaker een rijker taalgebruik . of allez een rijkere woordenschat hebben ook dan euh leerlingen die bijvoorbeeld ja in euh een minder zware richting zitten
– Binnen klasgroepen (zeker in basisonderwijs)• een zeer heterogene groep .. euhm .. eerder taalarme
groep . hé . vandaar dat ik eigenlijk iedere keer de inhoud van de woordenschat . want allez er zijn er toch wel heel veel die veel woorden . niet begrijpen maar ze maken dat ook niet meer duidelijk . dat is een beetje de groepsdruk . ook van ‘ik mag niet tonen dat ik hier iets niet begrijp’ (…)
Cit: V, 45, Antwerpen, lkr. geschiedenis (3S) // V, 51, Gent, lkr. wiskunde (6S) // V, 37, Leuven, lkr. cultuurwetenschappen (6S)
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
• Grote niveauverschillen– Tussen groepen onderling
• ASO vs. TSO/BSO: het . probleem van . van euh . begrippen vooral abstracte begrippen en zo . zo weer de woordenschat eigenlijk he
• ASO vs. TSO/BSO: hun woordenschat is veel beperkter . euh . veel minder moeilijk taalgebruik
• Binnen ASO: euhm dat zij toch vaker een rijker taalgebruik . of allez een rijkere woordenschat hebben ook dan euh leerlingen die bijvoorbeeld ja in euh een minder zware richting zitten
– Binnen klasgroepen (zeker in basisonderwijs)• een zeer heterogene groep .. euhm .. eerder taalarme
groep . hé . vandaar dat ik eigenlijk iedere keer de inhoud van de woordenschat . want allez er zijn er toch wel heel veel die veel woorden . niet begrijpen maar ze maken dat ook niet meer duidelijk . dat is een beetje de groepsdruk . ook van ‘ik mag niet tonen dat ik hier iets niet begrijp’ (…)
Cit: V, 45, Antwerpen, lkr. geschiedenis (3S) // V, 51, Gent, lkr. wiskunde (6S) // V, 37, Leuven, lkr. cultuurwetenschappen (6S) // V, 50, Ieper, lkr. 6de leerjaar basisonderwijs
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
• Welke leerkrachten klagen?Klassieke talen (Latijn,
Grieks) ten tweede vind ik ook dat leerlingen . weinig lezen .. dat hun woordenschat . euh echt wel . inkrimpt . hé . euh als ik ‘audax’ moet vertalen . en dan 3. allezonversaagd of 3. overmoedig of weet
ik wat . dat kennen ze niet
onversaagd, acribie, hekelen, achten
Citaten: V, 49, Vilvoorde, lkr. Latijn (3S)
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
• Welke leerkrachten klagen?Klassieke talen (Latijn,
Grieks)
Menswetenschappen (geschiedenis, godsdienst)
ten tweede vind ik ook dat leerlingen . weinig lezen .. dat hun woordenschat . euh echt wel . inkrimpt . hé . euh als ik ‘audax’ moet vertalen . en dan 3. allezonversaagd of 3. overmoedig of weet
ik wat . dat kennen ze niet
maar euhm door de aard van de lessen . merk ik wel dat ik euhm . af en toe
woorden gebruik die zij nog niet kennen (…) maar in die zin zijn wij toch
ook vaak met taal bezig . met euhbegripsverklaringen of euhm
zich geborgen voelen, ideologie, nefast, monarchie
onversaagd, acribie, hekelen, achten
Citaten: V, 49, Vilvoorde, lkr. Latijn (3S) // M, 51, Turnhout, lkr. godsdienst (6S)
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
• Welke leerkrachten klagen?Klassieke talen (Latijn,
Grieks)
Menswetenschappen (geschiedenis, godsdienst)
Exacte wetenschappen (wiskunde, fysica, chemie)
ten tweede vind ik ook dat leerlingen . weinig lezen .. dat hun woordenschat . euh echt wel . inkrimpt . hé . euh als ik ‘audax’ moet vertalen . en dan 3. allezonversaagd of 3. overmoedig of weet
ik wat . dat kennen ze niet
maar euhm door de aard van de lessen . merk ik wel dat ik euhm . af en toe
woorden gebruik die zij nog niet kennen (…) maar in die zin zijn wij toch
ook vaak met taal bezig . met euhbegripsverklaringen of euhm
Maar met grote onderlinge verschillen binnen deze groep leerkrachten
Focus op vakterminologie/jargon
zich geborgen voelen, ideologie, nefast, monarchie
wetenschappelijke termen
onversaagd, acribie, hekelen, achten
Citaten: V, 49, Vilvoorde, lkr. Latijn (3S) // M, 51, Turnhout, lkr. godsdienst (6S)
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
• Welke leerkrachten klagen?Klassieke talen (Latijn,
Grieks)
Menswetenschappen (geschiedenis, godsdienst)
Exacte wetenschappen (wiskunde, fysica, chemie)
ten tweede vind ik ook dat leerlingen . weinig lezen .. dat hun woordenschat . euh echt wel . inkrimpt . hé . euh als ik ‘audax’ moet vertalen . en dan 3. allezonversaagd of 3. overmoedig of weet
ik wat . dat kennen ze niet
maar euhm door de aard van de lessen . merk ik wel dat ik euhm . af en toe
woorden gebruik die zij nog niet kennen (…) maar in die zin zijn wij toch
ook vaak met taal bezig . met euhbegripsverklaringen of euhm
Maar met grote onderlinge verschillen binnen deze groep leerkrachten
Focus op vakterminologie/jargon
zich geborgen voelen, ideologie, nefast, monarchie
wetenschappelijke termen
onversaagd, acribie, hekelen, achten
Citaten: V, 49, Vilvoorde, lkr. Latijn (3S) // M, 51, Turnhout, lkr. godsdienst (6S)
3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen
• Oorzaken? (1)– Belezenheid leerlingen: leerlingen lezen
niet meereuhm . hun . woordenschat is . als ik het vergelijk met vroeger bijvoorbeeld . veel beperkter (…) en ik wijt dat nog altijd aan het feit dat de kinderen steeds minder lezen . het is euh . eigenlijk bijna een verplicht item om ze aan het lezen te zetten
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
Citaten: V, 56, Gent, 6de leerjaar basisonderwijs
• Oorzaken? (1)– Belezenheid leerlingen: leerlingen lezen
niet meereuhm . hun . woordenschat is . als ik het vergelijk met vroeger bijvoorbeeld . veel beperkter (…) en ik wijt dat nog altijd aan het feit dat de kinderen steeds minder lezen . het is euh . eigenlijk bijna een verplicht item om ze aan het lezen te zetten
– IntelligentieSD: en waaraan zou het [dalend woordenschatniveau, sd] dan wel kunnen liggen?Lkr: intelligentie . thuis . hoe men praat euh .. of dat men boeken leest . welke boeken dat men leest enzovoort . maar ook vooral . ik denk wel vooral intelligentie
Citaten: V, 56, Gent, 6de leerjaar basisonderwijs // V, 49, Antwerpen, 6de leerjaar basisonderwijs
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
• Oorzaken? (2)– Sms-taal, chattaal,…
denk dat de woordenschat beperkter wordt sowieso . dat wel (…) door de vervanging van . veel sms-gebruikdenk ik en . en veel euh mailtjes en zo
maar ja ze zijn ook veel bezig met ja sms-taal euhm . ja pff computer alles . alles moet vlug gaan hé
Cit.: V, 40, Gent, lkr. wiskunde (3S) // V, 47, Vilvoorde, lkr. Latijn (6S)
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
• Oorzaken? (2)– Sms-taal, chattaal,…
denk dat de woordenschat beperkter wordt sowieso . dat wel (…) door de vervanging van . veel sms-gebruikdenk ik en . en veel euh mailtjes en zo
maar ja ze zijn ook veel bezig met ja sms-taal euhm . ja pff computer alles . alles moet vlug gaan hé
– ‘Hedendaagsere’ onderwijsaanpakja euh . ja de laatste jaren vind ik het daar ook achteruitgaan . dat wel maar dat komt ook door de lessen en de teksten Nederlands in de . in de lagere jaren die ook meer aansluiten op het actuele taalgebruik . ook de jeugdliteratuur van nu is . natuurlijk aangepast . dat kadert in ‘t taalgebruik van nu en dat was vroeger in mijn tijd veel literairder
Cit.: V, 40, Gent, lkr. wiskunde (3S) // V, 47, Vilvoorde, lkr. Latijn (6S) // M, 60, Gent, lkr. Grieks (6S)
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
• Oorzaken? (3)– Stijgend aantal anderstaligen
> voornamelijk als problematisch ervaren in het basisonderwijs> minder in het secundair (heeft wellicht te maken met selectie secundaire scholen / ASO voor dit onderzoek)> vaak wel genuanceerd (‘ook moedertaalsprekers hebben problemen’), maar versterkt (perceptie van) niveaudaling
euhm .. ik denk dat wij hier op school te weinig middelen hebben om daar iets mee te doen .. euh en die kinderen blijven achterstand . hebben hé . vooral omdat ze thuis . ze komen thuis en ze spreken Turks of Chinees en ze spreken dan geen Nederlands meer . en die missen . die zitten echt wel met hiaten . maar ook de gewone leerlingen vind ik ja . dat sommigen toch echt wel een beperkte woordenschat hebben
Citaat: V, 52, Gent, lkr. godsdienst (3S)
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
• Aanpak? – Compensatiestrategieën
> toetsvragen ‘versimpelen’ (formulering aanpassen, vragen opsplitsen in deelvraagjes,…)> woordenboek inzetten> meer herhalen, nieuwe woordenschat vaak gebruiken, synoniemen geven, verschillende verwerkingsmethoden> vooral bij anderstalige/taalarme leerlingen
– Ingebed in taalbeleid> acties: ‘woord van de week’, taalposters, taalmails,…> taalbeleid vaak sterk op anderstaligen gericht (zeker als het voortkomt uit GOK-initiatieven)
– Expliciet (‘klassiek’) woordenschatonderwijseuhm dus . we hebben woordenschatlijstjes ook gemaakt omdat dat hier dan zo .. zo . allez ja moeilijk is voor hun . dus echt euh .. ja . euh . woordje-uitleg-woordje-uitlegmaar dat zat ook niet bij de methode eigenlijk
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
• Aanpak? – Compensatiestrategieën
> toetsvragen ‘versimpelen’ (formulering aanpassen, vragen opsplitsen in deelvraagjes,…)> woordenboek inzetten> meer herhalen, nieuwe woordenschat vaak gebruiken, synoniemen geven, verschillende verwerkingsmethoden> vooral bij anderstalige/taalarme leerlingen
– Ingebed in taalbeleid> acties: ‘woord van de week’, taalposters, taalmails,…> taalbeleid vaak sterk op anderstaligen gericht (zeker als het voortkomt uit GOK-initiatieven)
– Expliciet (‘klassiek’) woordenschatonderwijseuhm dus . we hebben woordenschatlijstjes ook gemaakt omdat dat hier dan zo .. zo . allez ja moeilijk is voor hun . dus echt euh .. ja . euh . woordje-uitleg-woordje-uitlegmaar dat zat ook niet bij de methode eigenlijk
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
• Aanpak? – Compensatiestrategieën
> toetsvragen ‘versimpelen’ (formulering aanpassen, vragen opsplitsen in deelvraagjes,…)> woordenboek inzetten> meer herhalen, nieuwe woordenschat vaak gebruiken, synoniemen geven, verschillende verwerkingsmethoden> vooral bij anderstalige/taalarme leerlingen
– Ingebed in taalbeleid> acties: ‘woord van de week’, taalposters, taalmails,…> taalbeleid vaak sterk op anderstaligen gericht (zeker als het voortkomt uit GOK-initiatieven)
– Expliciet (‘klassiek’) woordenschatonderwijseuhm dus . we hebben woordenschatlijstjes ook gemaakt omdat dat hier dan zo .. zo . allez ja moeilijk is voor hun . dus echt euh .. ja . euh . woordje-uitleg-woordje-uitlegmaar dat zat ook niet bij de methode eigenlijk
Citaat: V, 42, Vilvoorde, lkr. zesde leerjaar basisonderwijs
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
Taalposters
Ander voorbeeld (bron: http://gkh.yolasite.com/linkjes.php)
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
Taalposters• Maandelijks een poster met tien
‘schooltaalwoorden’ (verklaren, definiëren, ideologie,…)
• Expliciet besproken in de les Nederlands
• Geëvalueerd via een onlinetest, met aparte score op het rapport
Op basis waarvan
selecteer je die woorden?
Ander voorbeeld (bron: http://gkh.yolasite.com/linkjes.php)
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
• Aanpak? (2)– Woordenschatonderwijs in
lerarenopleidingen?> voor- en tegenstanders
> cf. perceptie woordenschatkennis jongere/oudere leerkrachten
SD: stel dat u zelf mag . mag invullen hoe . die aandacht voor
taal eruitziet in de lerarenopleiding . waarvoor zou u dan prioriteit . of
waarop zou u dan prioriteit stellen?Lkr: euh uitspraak zeker ik denk dat de woordenschat wel behoorlijk is van die mensen . daar mogen wij
toch van uitgaan . maar de uitspraak ..
SD: en op welk gebied is het dan prioritair om dat te doen?
Lkr: euhm .. vooral misschien . ‘k weet niet euh het gebruik van de woordenschat en zo om toch een
beetje uw taal te verzorgen euhm . ik vind overal waar dat ge
professioneel bezig bent dat je toch een beetje op je taalgebruik moet
letten
Citaten: M, 47, Eeklo, lkr. Nederlands (6S) // V, 52, Gent, lkr. godsdienst (3S)
3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen
(1) Aandacht voor taal = aandacht voor woordenschat?– Definiëring ‘woordenschat’ wordt erg breed
opengetrokken > omvat ook bv. morfosyntactische kenmerken (‘ge’/’gij’ voor ‘je’/’jij’) en soms zelfs fonologische kenmerken> cf. Lybaert 2014
– Woordenschatkennis bepalend voor vaardigheid in Algemeen Nederlandsmm de leer(*a) er zijn volgens mij wel . toch veel kinderen die inderdaad tekortschieten bij het AN gewoon omdat zij te weinig woordenschat hebben ..
– Voor niet-taalleerkrachten: taal = woordenschat> veel wetenschapsleerkrachten geven aan dat hun aandacht voor taal bij het lesgeven beperkt is tot de definiëring van vakterminologie (en het verbeteren van zinsconstructies en spelfouten in toetsen of taken)
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
Lybaert (2014)
(1) Aandacht voor taal = aandacht voor woordenschat?– Definiëring ‘woordenschat’ wordt erg breed
opengetrokken > omvat ook bv. morfosyntactische kenmerken (‘ge’/’gij’ voor ‘je’/’jij’) en soms zelfs fonologische kenmerken> cf. Lybaert 2014
– Woordenschatkennis bepalend voor vaardigheid in Algemeen Nederlandsmm de leer(*a) er zijn volgens mij wel . toch veel kinderen die inderdaad tekortschieten bij het AN gewoon omdat zij te weinig woordenschat hebben ..
– Voor niet-taalleerkrachten: taal = woordenschat> veel wetenschapsleerkrachten geven aan dat hun aandacht voor taal bij het lesgeven beperkt is tot de definiëring van vakterminologie (en het verbeteren van zinsconstructies en spelfouten in toetsen of taken)
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
(1) Aandacht voor taal = aandacht voor woordenschat?– Definiëring ‘woordenschat’ wordt erg breed
opengetrokken > omvat ook bv. morfosyntactische kenmerken (‘ge’/’gij’ voor ‘je’/’jij’) en soms zelfs fonologische kenmerken> cf. Lybaert 2014
– Woordenschatkennis bepalend voor vaardigheid in Algemeen Nederlandsmm de leer(*a) er zijn volgens mij wel . toch veel kinderen die inderdaad tekortschieten bij het AN gewoon omdat zij te weinig woordenschat hebben ..
– Voor niet-taalleerkrachten: taal = woordenschat> veel wetenschapsleerkrachten geven aan dat hun aandacht voor taal bij het lesgeven beperkt is tot de definiëring van vakterminologie (en het verbeteren van zinsconstructies en spelfouten in toetsen of taken)
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect
• Sterk benadrukt door bijna alle leerkrachten
• Echo’s taalbeleid: ‘taal, taal en nog eens taal’, ‘elke leerkracht is een taalleerkracht’– Doorsijpeling van het
beleid (in theorie)
• Spreekt u standaardtaal als u lesgeeft?– “Ja, maar”– “Nee, maar”– Ontwijkings- of
verklaringsstrategieën (“ST is te formeel”, “ST= alles wat geen dialect is”,…)
Belangvan ST
Eigentaal-
gebruikVaak tegenstelling/spanningsveld
Delarue (2014)
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…?
Negatieve perceptie
woordenschat-kennis
Sterke focus op Algemeen
Nederlands (sterke SLI)
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…? JA
Negatieve perceptie
woordenschat-kennis
Sterke focus op Algemeen
Nederlands (sterke SLI)
Leerkrachten die sterk focussen op het Algemeen Nederlands, en er ook voor zichzelf belang aan hechten, stellen vaker een achteruitgang vast door de jaren heen, of ervaren de woordenschatkennis van leerlingen vaker als te beperkt.
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…?
Positieve perceptie
woordenschat-kennis
Géén sterke focus op standaardtaal
(zwakkereSLI)
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…? NEEN
Positieve perceptie
woordenschat-kennis
Géén sterke focus op standaardtaal
(zwakkereSLI)
Leerkrachten die niet onverdeeld positief staan tegenover de standaardtaal (“dat is niet nodig”, “dat is niet authentiek”, “we zijn professioneel genoeg om zelf onze taalnorm te bepalen”), staan toch vaak negatief tegenover de woordenschatkennis van leerlingen.
3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?
Samenvattend (1/2)• Steeds terugkerende conclusie in onderzoek over
leerkrachten en taalpercepties: geen duidelijke lijn(en) te trekken > veel nuanceren (cf. nood aan kwalitatief/etnografisch onderzoek)
• Meestal (maar niet altijd) negatieve percepties, waarbij een achteruitgang wordt vastgesteld
• Oorzaken liggen bij leesgedrag leerlingen, intelligentie, chat- en sms-taal, toenemend aantal anderstaligen en andere onderwijsdidactiek
Samenvattend
Samenvattend (2/2)• Aanpak veelal via vrij ‘klassieke’ recepten (expliciet
woordenschatonderwijs, posterwoorden) + focus op evaluatie + compenserende maatregelen
• Correlatie met ‘andere’ taalpercepties?– JA, want ‘woordenschat’ en ‘taal’ vallen voor sommigen
bijna samen– NEEN, want blijkbaar toch geen 1-op-1-relatie:
woordenschat staat deels ook los van hoe Algemeen Nederlands gepercipieerd wordt (symbolisch?)
Samenvattend
Referenties• De Caluwe, J. (2011). Naar een realistischer taalbeleid in het Vlaamse onderwijs. Jaarboek van de
Bond van Gentse Germanisten.• De Caluwe, J. (2012). Deletie van tussentaal: de kloof tussen het taalbeleid en de taalpraktijk op
school. In K. Absillis, J. Jaspers, en S. Van Hoof (eds.), De manke usurpator. Over Verkavelingsvlaams; Gent: Academia Press, 101-122.
• Delarue, S. (2011). Standaardtaal of tussentaal op school? De paradoxale dubbele kloof tussen taalbeleid en taalgebruik. Studies van de Belgische Kring voor Linguïstiek 6: 1-20.
• Delarue, S. (2013). ‘Teachers’ Dutch in Flanders: the last guardians of the standard?‘. In: Kristiansen, T. & S. Grondelaers (eds.), Language (De)standardisation in Late Modern Europe: Experimental Studies. Oslo: Novus, p. 193-226
• Delarue, S. (2014). Contrasterende (standaard)taalideologieën bij Vlaamse leerkrachten: een Gentse casestudy. Handelingen van de Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis LXVII, 219-248.
• Lybaert, C. (2014). Het gesproken Nederlands in Vlaanderen. Percepties en attitudes van een spraakmakend generatie. Onuitgegeven doctoraatsverhandeling, Universiteit Gent.
• Olders, B. (2007). Dialect, tussentaal en standaardtaal op een Oostendse lagere school. Een sociolinguïstische etnografie van het lerarenkorps. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent.
• Smet, P. (2011), Samen taalgrenzen verleggen. Conceptnota. http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2011/doc/talennota_2011.pdf.
• Vandenbroucke, F. (2007). De lat hoog voor talen in iedere school. Goed voor de sterken, sterk voor de zwakken. http://www.coc.be/files/publications/.88/talenbeleidsnota_.pdf
• Walraet, B. (2004). Tussentaal in de klas. Een onderzoek naar het taalgebruik van leerkrachten in het middelbaar onderwijs. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent.