PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

KALIGIRANG KASAYSAYAN

== Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi laban sa mga Kastila na sumakop sa atin nang higit sa tatlong daang taon. Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12 ng Hunyo 1898, tanda ng pagkakaroon natin ng kalayaan.Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo noon bilang unang pangulo ng Republika ng Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging panandalian lamang sapagkat biglang lumusob ang mga Amerikano. Nagkaroon ng digmaang Pilipino-Amerikano na siyang naging sanhi ng pagsuko ni Hen. Miguel Malvar noong 1903. Gayun pa man, ang kilusang pangkapayapaan ay nagsimula noong pang 1900.

MGA KATANGIAN NG PANITIKAN SA

1.Hangaring makamit ang kalayaan

2.Marubdob na pagmamahal sa bayan

3.Pagtutol sa kolonyalismo at imperialismo

DIWANG NANAIG SA PANAHON NG

1.Nasyonalismo

2.Kalayaan sa pagpapahayag

3.Paglawak ng karanasan

4.Paghanap at paggamit ng bagong pamamaraan

MGA IMPLUWENSYA SA PANANAKOP NG MGA

AMERIKANO1. Pagpapatayo ng mga paaralan

2. Binago ang sistema ng edukasyon

3. Pinaunlad ang kalusugan at kalinisan

4. Ipinagamit ang wikang Ingles

5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa pamamalakad ng pamahalaan

6. Kalayaan sa pagpapahayag na may hangganan

MGA PAHAYAGAN SA PANAHON NG AMERIKANO

1. EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng Bayan) itinatag ni Pascual Poblete noong 1900

2. EL NUEVO DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni Sergio Osmena noong 1900

3. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang) itinatag ni Rafael Palma noong 1900

4. Manila Daily Bulletin-1900

3 PANGKAT NG MGA MANUNULAT

1.Maka-Kastila

2.Maka-Ingles

3.Maka-Tagalog

MGA DULANG IPINATIGIL

1.KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni Aurelio Tolentino

2.TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad

3.MALAYA –ni Tomas Remegio

4.WALANG SUGAT – ni Severino Reyes

PANITIKAN SA KASTILA1. CECILIO APOSTOL- may pinakamabuting tulang

papuri kay Jose Rizal ; OBRA-MAESTRA- A Rizal

2. FERNANDO MA. GUERRERO- unang hari ng panulaan sa Kastila; OBRA-MAESTRA-Crisalidas (Mga Higad)

3. JESUS BALMORI – “Batikuling”; OBRA-MAESTRA- El Recuerdo y el Olvido; nahirang siyang “poeta laureado” sa wikang Kastila

4. MANUEL BERNABE- makatang liriko

5. CLARO M. RECTO-Obra-maestra-BAJO LOS COCOTEROS ( Sa Lilim ng Niyugan)

6. TRINIDAD PARDO DE TAVERA- ang nagpasok ng titik W at K sa abakadang Pilipino

IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA

•ADELINA GURREA – kauna-unahang makatang babae sa Pilipinas na magaling sa Kastila; Obra-maestra- EL NIDO

•ISIDRO MARPORI –obra-maestra-AROMAS DEL ENSUENO ( Halimuyak ng Pangarap)

•MACARIO ADRIATICO –obra-maestra-alamat”LA PUNTA DE SALTO ( Ang Pook na Pamulaan )

•EFIFANIO DELOS SANTOS- nakilala sa tawag na DON PANYONG; kilala bilang mahusay na mananalambuhay

•PEDRO AUNARIO –sumulat ng DECALOGO DEL PROTOCIONISMO

PANITIKAN SA TAGALOG

= Ang “FLORANTE AT LAURA” ni Francisco Balagtas at “URBANA AT FELIZA”ni Modesto de Castro ang naging inspirasyon naman ng mga manunulat sa Tagalog

= Inuri ni Julian Balmaceda sa tatlo (3) ang mga makatang Tagalog. Narito ang mga sumusunod:

= MAKATA NG PUSO : Lope K. Santos; Inigo Ed Regalado;Carlos Gatmaitan; Pedro Gatmaitan; Jose Corazon de Jesus; Cirio H. Panganiban; Deogracias A. Rosario; Ildefonso Santos; Amado V. Hernandez; Nemecio Carabana; Mar Antonio

MAKATA NG BUHAY : Lope K. Santos; Jose Corazon de Jesus; Florentino Collantes; Patricio Mariano; Carlos Gatmaitan; Amado V. Hernandez

MAKATA NG DULAAN : Aurelio Tolentino; Patricio Mariano, Severino Reyes; Tomas Remegio

•LOPE K. SANTOS – Ama ng Balarilang Tagalog; OBRA-MAESTRA-Banaag at Sikat

•JOSE CORAZON DE JESUS- Huseng Batute; OBRA-MAESTRA-Isang Punungkahoy

•FLORENTINO COLLANTES- Kuntil Butil; OBRA-MAESTRA- Lumang Simbahan

•AMADO V. HERNANDEZ- Makata ng mga Manggagawa; MGA OBRA-MAESTRA- Isang Dipang Langit;Mga Ibong Mandaragit; Luha ng Buwaya; Bayang Malaya; Ang Panday

•VALERIANO HERNANDEZ-PENA- Tandang Anong at Kintin Kulirat; OBRA-MAESTRA- Nena at Neneng

•INIGO ED REGALADO – Odalager; OBRA-MAESTRA-Damdamin

ANG DULANG TAGALOG

•SEVERINO REYES – Lola Basyang; Ama ng Dulang Tagalog; OBRA-MAESTRA- W alang Sugat

•AURELIO TOLENTINO – ipinagmamalaking mandudula ng Kapampangan; OBRA-MAESTRA- Luhang Tagalog at Kahapon, Ngayon at Bukas

•HERMOGENES ILAGAN- nagtayo ng samahang “COMPANA ILAGAN” na nagtanghal ng maraming dula sa kalagitnaang Luzon

•PATRICIO MARIANO- sumulat ng “NINAY” at “ANAK NG DAGAT” na siya niyang OBRA-MAESTRA

•JULIAN CRUZ-BALMACEDA- “Bunganga ng Pating” ang siya niyang OBRA-MAESTRA

PANITIKANG FILIPINO SA INGLES

•JOSE GARCIA VILLA – “Doveglion”; pinakatanyag na Pilipinong manunulat sa Ingles

•JORGE BACOBO – sinulat-”Filipino Contact with America”; A Vision of Beauty

•ZOILO GALANG – sumulat ng kauna-unahang nobelang Pilipino sa wikang Ingles na pinamagatang “A Child of Sorrow”

•ZULUETA DE COSTA-nagkamit ng unang gantimpala sa tulang “Like the Molave”

•NVM GONZALES- may-akda ng “My Islands” at “Children of the Ash Covered Loom”. Ang huli ay isinalin sa iba’t ibang wika sa India

*ANGELA MANALANG GLORIA- umakda ng “April Morning”; nakilala sa pagsulat ng mga tulang liriko noong panahon ng Komomwelt

•ESTRELLA ALFON – ipinalalagay na pinakapangunahing manunulat na babae sa Ingles bago magkadigma. Sinulat niya ang “MAGNIFICENCE” at “GRAY CONFETTI”

•ARTURO ROTOR – may-akda ng “THE WOUND AND THE SCAR”-kauna-unahang aklat na nalimbag sa Philippine Book Guild

IBA PANG PANITIKAN*PEDRO BUKANEG- Ama ng Panitikang Iloko; Bukanegan-kasingkahulugan ng Balagtasan

*CLARO CALUYA- Prinsipe ng mga Makatang Iloko; kilala sa pagiging makata at nobelista

*LEON PICHAY – kinilala bilang “pinakamabuting BUKANEGERO”

*JUAN CRISOSTOMO SOTO- Ama ng Panitikang Kapampangan; Crisostan-kasingkahulugan ng Balagtasan

*ERIBERTO GUMBAN-Ama ng panitikang Bisaya

PANITIKAN SA PANAHON NG

HAPON

KALIGIRANG KASAYSAYAN

Ang Panitikang Filipino sa wikang Ingles sa pagitan ng taong 1941-1945 ay nabalam sa kanyang tuluy-tuloy na sanang pag-unlad nang muli tayong sakupin ng isa na namang dayuhan mapaniil-ang mga Hapones. Natigil ang panitikan sa Ingles. Maliban sa Tribune at Philippine Review, ang lahat halos ng pahayagan sa Ingles ay pinatigil ng mga Hapones.

Naging maganda naman ang bunga nito sa Panitikang Tagalog. Patuloy na umunlad ito sapagkat ang mga dating sumusulat sa Ingles

ay bumaling sa pagsulat sa Tagalog. Si Juan Laya na dating manunulat sa wikang Ingles ay nabaling sa Tagalog, dahil sa mahigpit na pagbabawal ng pamahalaang Hapon tungkol sa pagsulat ng anumang akda sa Ingles.

Ang lingguhang LIWAYWAY ay inilagay ng mga Hapones sa mahigpit na pagmamatyag hanggang sa ipabahala ito sa isang Hapong nagngangalang ISHIKAWA.

Ang naging paksain ng mga panitikan sa panahon ng Hapon ay pawang nauukol sa BUHAY LALAWIGAN.

MGA MANUNULAT

** SANGAY NG DULA:

-JOSE MA. HERNANDEZ- Panday Pira

-FRANCISCO RODRIGO- Sa Pula, Sa Puti

-CLODUALDO DEL MUNDO –bULAGA

-JULIAN CRIZ BALMACEDA- Sino Ba Kayo?; Dahil sa Anak ; Higanti ng Patay

SANGAY NG MAIKLING KWENTO

*Naging maunlad ang larangan ng maikling kwento noong panahon ng Hapon.

-Narciso Reyes – Lupang Tinubuan

-Liwayway Arceo- Uhaw ang Tigang na Lupa

-NVM Gonzales- Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan

SANGAY NG TULA

-Ang karaniwang paksa ng mga tula noong panahon ng Hapon ay tungkol sa BAYAN o sa PAGKAMAKABAYAN; PAG-IBIG; KALIKASAN; BUHAY-LALAWIGAN o NAYON; PANANAMPALATAYA at SINING

MGA URI NG TULA-HAIKU – isang tulang may malayang taludturan na kinagiliwan ng mga Hapones. Binubuo ng 17 pantig na nahahati sa tatlong taludtod. Unang taludtod-5; ikalawang taludtod-7 pantig; ikatlong taludtod-5

Hal: TUTUBI – Gonzalo K. Flores

-TANAGA – tulad ng haiku, ito’y maikli ngunit may sukat at tugma. Ang bawat taludtod nito ay may pitong (7) pantig

Hal : PALAY – Ildefonso Santos

-KARANIWANG ANYO- ang mga katangian nito ay nagtataglay ng sukat at tugma, indayog, aliw-iw

Hal. PAG-IBIG – Teodoro Gener