panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

30
Panghihiram ng mga katawagang Pang-agham: Isang Pag-aaral -malimit tangkain ng mga estudyante sa pagsasaling-wika sa paaralang gradwado(masteral at doktoral)ang mga instrumentong ginamit sa pag-aaral.

Transcript of panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Page 1: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Panghihiram ng mga katawagangPang-agham: Isang Pag-aaral

-malimit tangkain ng mga estudyante sapagsasaling-wika sa paaralang

gradwado(masteral at doktoral)ang mgainstrumentong ginamit sa pag-aaral.

Page 2: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Panimula

• Ang dating Dalubhasang Normal ng Pilipinasay pumasok sa isang kasunduan na isasalin saFilipino ang mga materyales pang-agham nainihahanda noon ng Science Education Center ng Unibersidad ng Pilipinas. Bilangpaghahanda, nagsagawa ang Language Study Center at Materials Development Unit ng PNU ng isang sarbey upang alamin ang uri ng salinsa mga kagamitang pang-agham na higit namaiibigan ng mga gagamit.

Page 3: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Suliranin sa Pagsasalin

• Ang isa sa malubhang suliranin na kinakaharapng isang tagapagsalin sa Filipino ng mgakatawagang istandardisado na maitutumbassa mga katawagang pang-agham ng Ingles. Malimit mangyari na hindi matiyak ngnagsasalin kung alin sa mga salitang maaaringitumbas sa isang salitang teknikal ang higit natatanggapin ng gagamit ng salin.

Page 4: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Pinag-aralang mga Uri ng Salin

• Salitang Kastila na hindi binago ang ispeling(S-liquido)

• Salitang Ingles na hindi binago ang ispeling(E-liquid)

• Salitang Kastila na binaybay ayon saAbakada(S-likido)

• Salitang Ingles na binaybay ayon saAbakada(E2-likwid)

Page 5: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

• Ang isinalin na katawagang”likido” at “likwid” ay kapwa nauunawaan ng isang nakapag-aral naPilipino, ngunit lumalabas sa sarbey na higit naibig ng mga tagapagsagot ang”likido” kaysa sa“likwid”.

• Ang isa sa mga dahilan nito marahil ay ang higitna mahabang panahong pagkakahantad ng mgaPilipino sa wikang Kastila kaysa sa Ingles dahilsa kahabaan ng panahong aktwal na pananakopng Espanya sa Pilipinas, higit na maraming salitasa tayong nahiram sa Kastila kaysa sa ibangwika.

Page 6: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

• Maidaragdag pa rin na mas madalingmanghiram sa Kastila kaysa Ingles sapagkatparehong konsistent ang palabaybayan ng mgaito.

Page 7: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Sa kabuuan ng sarbey,masasabing:

• Paghihiram ng salita na binaybay nang ayon sasistemang sinusunod sa Filipino, na kung ano angbigkas ay siyang sulat.

• Panghihiram sa halip na paglikha

• Kung ang katawagang Ingles ay may katumbas saKastila, iyon ang hinihiram, sa halip na hiramin itong tuwiran

• Higit na naiibigan ang mga salitang palasak na sabibig ng bayan, maging katutubo, likha, o kahitsaang wika hiniram

Page 8: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

• Limitadong panghihiram hangga’t maaari; lumikha lamang kung sadyang kailangang-kailangan

• Patuloy na gagamitin sa mga karaniwang salitaang dalawampung(20)titik ng dating abakada(a,b,k,d,e,g,h,i,l,m,n,ng,o,p,r,s,t,u,w,y)

• Gagamitin ang c,f,j,q,v,x,z,ch,ll,rr,n,sa ma pangalang pantangi(ngalang tao, lugar atb)at samga katawagang lubhang teknikal na hindikaraka-raka maaasimila sa Filipino dahil saispeling na di-konsistent

Page 9: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

• Kung maaaring manghiram kapwa sa Kastila at Ingles, siyang gagamitin ang salitang Kastila, maliban kung palasak nang ginagamit angsalitang Ingles.

• Kung hindi maiiwasan ang paglikha ng salita, hangga’t maaari ay kailangang ang isa sa mgabahagi ng salita ay buong salitang-ugat na angkahulugan ay tumutugon sa kahulugan ngkatawagang tinutumbasan.

Page 10: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

• Maaaring gamitin ang mga salitang galing saibang wika sa Pilipinas o sa ibang wikangbanyaga, bukod sa Ingles o Kastila, kung angnaunang mga tuntunin ay hindi magamit sadahilang walang salitang makukuha o malilikha.

Page 11: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Mga Paraan ng Panghihiram sa Ingles

• Paraan 1-Pagkuha sa katumbas sa Kastila nghiniram na salitang Ingles at pagbaybay ditonang ayon sa palabaybayang Filipino. Kung hihiramin, halimbawa, angsalitang”electricity,” kunin ang katumbas nitosa Kastila-”electricidad”at pagkatapos ay baybayin ito nang”elektrisidad”

Page 12: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Paraan II

• Paghiram sa katawagaang Ingles at pagbaybaydito nang ayon sa palabaybayang Filipino. Angparaang ito ay karaniwang isinasagawa:

• A.kung hindi maaari ang Paraan I

• B.kung walang katutubong salita namagagamit bilang salin ng katawagang Ingles.

Page 13: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

• Halimbawa:

Ingles Filipino

Christmas Tree Krismas Tri

Pansinin na mayroon tayong”Pasko” at “puno” ngunit hindi maaari ang”Pamaskong Puno”.

Page 14: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Tricycle Traysikel

• Ang katumbas ng”bicycle” ay”bisikleta”.Angginamit na paraan I. Subalit ang”tricycle”ayhindi na naging”trisikleta”.

Page 15: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Paraan III

Paghiram sa katawagang Ingles nang walangpagbabago sa ispeling. Ginagamit lamang angparaang ito kapag ang hinihiram na salita ay malayoang bigkas sa ispeling. Ginagamit lamang angparaang ito kapag ang hinihiram na salita ay malayoang bigkas sa ispeling o kaya ay sa pangngalangpantangi, gayundin sa mga salitang hiram sa iba’tibang katutubong wika sa Pilipinas na may unikongkatangian. Dito rin sa paraang ito magagamit angmga letrang wala sa 20 letra ng dating Abakada.

Page 16: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Ilang halimbawa:

• Lingua franca

• Manila Zoo

• Chess

• Golf

• Juan dela Cruz

• Coke

• Visa

• Quezon City

Page 17: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Kung gagamitin ang mga letrangc,f,j,n,q,v,x,z,ch,ll,rr sa mga karaniwang salita, ang palabaybayang Filipino ay magugulosapagkat maraming mga salita ang magkakaroonng iba’t ibang ispeling. Angsalitang”coche”,halimbawa, ay tinutumbasannatin sa Filipino ng kotse. Subalit kung hindimagkakaroon ng kontrol sa paggamit ng”c”at“ch”, maaari ring tanggapin ang sumusunod namga baybay:coche-cotse-koche. Kapag ganitoang nagyari, magiging napakagulo ng sistema ngpagbaybay na ituturo ng paaralan.

Page 18: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Samakatwid, sapagkat konsistent angpalabaybayang Filipino, hangga’t maaari ay dapat manatili ang isa-sa-isang pagtutumbasanng ponema o makahulugang tunog at ng letra o titik. Ang mga letrang c,f,j,n,q,r,x,z ay hindi dapatmapasama sa pagbaybay ng mga karaniwangsalita sapagkat hindi pa nagrereprisinta angalinman sa mga ito ng makahulugangtunog(ponema) sa Filipino.

Page 19: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Ang”Maugnaying Filipino”ng NSDB(National Science Development Board)

Dr. Rogelio Relova at Engr. Gonsalo del Rosario-tinangka ng Lupon na bumuo ng mga katawagano terminolohiyang pang-agham sa Filipino namay”internal consistency”o pagigingmaugnayin.Lansakan ang ginawang paglikha ngLupon ng mga terminolohiyang pang-agham, isang paraang maituturing na salungat sa normal na pagpapaunlad ng wika.

Page 20: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Mga Kahinaan ng”Maugnayin”

1. Ang paglikha ng mga terminolohiya buhat sa Filipino at sa ibangkatutubong wika sa Pilipinas ay walang sistema.

2. Lumikha pa ng mga katawagan gayong may mga salita para sa mgaito na palasak na sa bibig ng bayan.

3. Ang paghiram ng mga salita at panlapi sa ibang katutubong wika at pagkatapos ay pagkakarga sa mga ito ng ibang kahulugan.

4. Maraming likhang salita ang lubhang mahaba,walang kahulugankahit sa mga napakahusay sa Filipino at nakapipilipit ng dila.

5. Ang pagbuhay ng mga patay nang salita. Namamatay ang isangsalita kung wala nang gumagamit nito; kung hindi na ito kailangansapagkat may kapalit nang ibang salita na higit na mabisa, lalo nakung hiram sa wika ng dating mananakop.

Page 21: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Kalakasan ng “Maugnayin”

• May mga likhang salita ang “Maugnayin” na tumatamasa pangangailangan ng inilunsad ng pamahalaan napagpaplano ng pamilya.

• Ang”Maugnayin”ay nakapipigil sa labis na panghihiramsa ibang wika, lalo na sa Ingles na labis nanakakaimpluwensya sa wikang Filipino sa ngayon.

• Ang panghihiram ng”Maugnayin”sa iba’t ibang wikangkatutubo ay ikinatutuwa ng mga di-tagalog,lalo na ngmga nagsasabing ang wikang binabansagan natingFilipino,ay wikang tagalog lamang.

Page 22: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Ang Alpabetong Filipino at Pagsasaling-Wika

• Sapagkat ang pinag-uusapan nating pagsasaling-wika sa aklat na ito ay ang pasulat, nararapatlamang na magkaroon ang magsasagawa ngpagsasaling-wika ng mga batayang kaalaman saanyong pasulat ng Filipino, ayon sa kasalukuyangAlpabetong Filipino. Gaya ng nabanggit na, walang problema kung ang panghihiram ay pasalita, subalit sa sandaling tangkaing isulat angmga salitang hinihiram, doon na lilitaw angproblema sa ispeling.

Page 23: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Bilang ng mga letra

• Ang alpabetong Filipino ay binubuo ng 28 letrasa ayos ng sumusunod:

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, N, NG, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z.

Sa 28 letrang ito ng alpabeto, ang 20 letralamang ng dating Abakada ang gagamitin sa mgakaraniwang salita. Samakatwid, mananatili angtuntuning”kung ano ang bigkas ay siyang sulat, at kung ano ang sulat ay siyang basa.”

Page 24: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Gamit ng 8 dagdag na mga letra

• Ang walong dagdag na mga letra(C, F, J, N, Q, V, X, Z)ay gagamitin lamang sa mga:

1.Pantanging ngalan ng tao, lugar, produkto, pangyayari, gusali2.Mga salitang teknikal na hindi karaka-rakangmaaasimila dahil kapag binaybay nang ayon sa atingsinusunod na sistema ng pagbaybay ay malalayo naang orihinal na anyo sa Ingles, kayat nagkakaroonng tinatawag na visual repulsion sa mambabasa3.Mga salitang may unikong katangiang kulturalmula sa iba’t ibang katutubong wika.

Page 25: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

MGA HAKBANG SA PANGHIHIRAM

1. Ang unang pinagkukunan ng mga salitangmaaaring itumbas ay ang leksikon ngkasalukuyang Filipino, kung mayroon.

Halimbawa:

Hiram na salita Filipino

Rule tuntunin

Ability kakayahan

Skill kasanayan

East silangan

Page 26: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

2. Sa panghihiram ng salita na may katumbas saIngles at sa Kastila, unang preperensya anghiram sa Kastila. Iniaayon sa bigkas ng salitangKastila ang pagbaybay sa Filipino.

Halimbawa:

Ingles Kastila Filipino

Check cheque tseke

Liter litro litro

Liquid liquido likido

Education educacion edukasyon

Page 27: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

3. Kung walang katumbas sa Kastila o kung mayroon man ay maaaring hindi mauunawaan ng nakakaramingtagagamit ng wika, hiramin nang tuwiran ang katawagangIngles at baybayin ito ayon sa mga sumusunod na paraan: Kung konsistent ang ispeling ng salita, hiramin ito nang

walang pagbabago.Halimbawa:Ingles FilipinoReporter reporterEditor editorSoprano sopranoAlto altoMemorandum memorandum

Page 28: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Kung hindi konsistent ang ispeling ng salita, hiramin ito at baybayin nang konsistent sapamamagitan ng paggamit ng 20 letra ng dating Abakada.

Halimbawa:

Ingles Filipino

Control kontrol

Meeting miting

Leader lider

Teacher titser

Page 29: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika

Gayunpaman, may ilang salitang hiram namaaring baybayin sa dalawang kaanyuan, ngunitkailangan ang konsistensi sa paggamit.

Halimbawa:

Barangay baranggay

Kongreso konggreso

Tango tanggo(sayaw)

Kongresista konggresista

Bingo binggo

Page 30: panghihiram ng mga katawagang pang-agham:pagsasaling-wika