Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

116

ünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre, palyatif bakım, yaşamı teh-dit eden hastalığı olan ve bu hastalıklarla mücadele eden hasta vehasta yakınlarının yaşam kalitelerini yükseltmeyi hedefleyen bir

Palyatif Bakımda Etik Sorunlar:Bir Sistematik Derleme

ÖÖZZEETT AAmmaaçç:: Palyatif bakımda yaşanan etik sorunlara odaklanan mevcut literatürün gözden geçirilmesive çalışmalardan elde edilen verilerin sistematik biçimde incelenmesidir. GGeerreeçç vvee YYöönntteemmlleerr:: Çalışma-nın evrenini, 1 Ocak 2008-1 Temmuz 2018 tarihleri arasında “Google Scholar”, “Pubmed”, “Science Di-rect”, “Proquest”, “Cochrane”,” EBSCOhost”, “Ovid”, “Web of Science”, “Clinical Key”, “Google Akademik”ulusal ve uluslararası veri tabanları taranarak ulaşılan makaleler oluşturmuştur. İncelemede “etik sorunlar”,“etik ikilemler”, “etik çatışmalar”, “etik problemler”, “palyatif bakım”, “palyatif bakım ünitesi”, Türkçe ve İn-gilizce anahtar kelimeleriyle palyatif bakımda karşılaşılan etik sorunlara ilişkin verileri içeren, yayın diliTürkçe ve İngilizce olan, son 10 yılda yayımlanmış ve tam metnine ulaşılabilen makaleler seçilmiştir. BBuullgguullaarr::Bu makalelerden araştırma kriterlerini karşılayan toplam 31 çalışma incelemenin örneklemini oluşturmuş-tur. Taramalardan elde edilen sonuçlar doğrultusunda; kaynak eksikliği, ilaç yönetimi, iletişim, hasta-hastayakını-sağlık profesyoneli arasındaki ilişkiler, sedasyon yönetimi gibi çeşitli başlıklarda etik sorunlar yaşan-dığı görülmüştür. SSoonnuuçç:: Bu sistematik çalışma sonucunda; palyatif bakımda çeşitli boyutlarda etik sorunla-rın yaşandığı, bu etik sorunlardan en çok etik ikilemlerin meydana geldiği, etik ilke ve değer ihlallerininolduğu, etik ikilemlerin genellikle tedavi sürecine ilişkin olduğu, sıklıkla da kaynak eksikliği nedeni ile etikçatışmaların yaşandığı ve özerklik ilkesinin sıklıkla ihlal edildiği görülmüştür.

AAnnaahh ttaarr KKee llii mmee lleerr:: Palyatif bakım; etik sorunlar; sistematik derleme

AABBSS TTRRAACCTT OObbjjeeccttiivvee:: The purpose of this study was to review the present literature focusing on ethicalproblems in palliative care and to examine the data obtained from the studies systematically. MMaatteerriiaall aannddMMeetthhooddss:: The universe of the study consisted of articles published between 1 January 2008-1 July 2018,that were accessed by screening national and international databases that were “Google Scholar”,“Pubmed”, “Science Direct”, “Proquest”, “Cochrane”, “EBSCOhost”, “Ovid”, “Web of Science”, “ClinicalKey”. Articles that were reached by using the keywords “ethical issues”,“ethical dilemmas”, “ethical con-flicts”, ”ethical problems”, “ palliative care”, “palliative care unit” that included data related to the reportson newborns and medication errors in newborns, that were published in English and Turkish in the lastdecade and that could be found in the form of full text were included in the study. RReessuullttss:: A total of 31studies that met the research criteria from these articles constituted the sample of the study. Accordingto the results obtained from the scans; it has been seen that ethical problems are experienced in varioustopics such as lack of resources, drug management, communication, patient-patient relatives-health pro-fessionals and sedation management. CCoonncclluussiioonn:: As a result of this systematic review; in the palliativecare, it is seen that ethical problems are experienced in various dimensions, ethical issues are the most com-mon ethical dilemmas, there are ethical principles and values violations, ethical dilemmas are generallyrelated to the treatment process, there are often ethical conflicts due to lack of resources and the princi-ple of autonomy is frequently violated.

KKeeyywwoorrddss:: Palliative care; ethical issues; systematic review

Esra AKIN KORHANa,Merve KIRŞANb,Duygu YILDIRIMb,Servet KIRAYb,Meltem UYARc

aHemşirelik Bölümü,Hemşirelik Esasları AD,İzmir Kâtip Çelebi ÜniversitesiSağlık Bilimleri Fakültesi,bHemşirelik Bölümü,Hemşirelik Esasları AD,İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi,Sağlık Bilimleri Enstitüsü,cAnesteziyoloji ve Reanimasyon AD,Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi,İzmir, TÜRKİYE

Re ce i ved: 12.03.2019Received in revised form: 06.04.2019Ac cep ted: 22.04.2019Available online: 30.04.2019

Cor res pon den ce:Duygu YILDIRIM İzmir Kâtip Çelebi ÜniversitesiSağlık Bilimleri Enstitüsü,Hemşirelik Bölümü,Hemşirelik Esasları AD, İzmir,TÜRKİYE/TURKEYduyguyildirim6@gmail.com

Bu çalışma, Uluslararası Katılımlı PalyatifBakım Sempozyumu (28-30 Eylül, İzmir)’ndasözel bildiri sunulmuştur.

Cop yright © 2019 by Tür ki ye Kli nik le ri

ORİJİNAL ARAŞTIRMA DOI: 10.5336/mdethic.2019-65994

yaklaşımdır. Bu yaklaşımda, ağrıyı ve acıyı hafif-letmeye yönelik uygulamaların yanı sıra; fiziksel,psikososyal, emosyonel ve manevi bakıma ilişkinmevcut diğer sorunları erken dönemde belirleme,değerlendirme ve tedavi etme de yer almaktadır.1,2

Hastanın kaliteli bir yaşam sürdürmesi, etkinsemptom yönetimi ve iletişim, ölümün doğal birsürecin parçası olduğunun kabul edilmesi, hasta-nın özerkliğine saygı duyulması, multidisiplinerbir yaklaşımın kabul edilmesi, ölümü hızlandırmaya da erteleme amacında olmaması, hasta bakı-mının psikolojik ve spiritüel yönlerini bütünleş-tirme, aileye manevi destek sağlama palyatifbakımın temel ilkeleri arasında yer almaktadır.3

Palyatif bakımda ele alınan bu temel ilkeler doğ-rultusunda palyatif bakımın amacı; hastalığınsebep olduğu ağrı, yorgunluk, anoreksi, ağızdakuruma vb. semptomların yönetimine ilişkin far-makolojik ve nonfarmakolojik yöntemler kulla-nılarak hastaya son anına kadar rahat, konforlu,kaliteli bir yaşam sağlanmasıdır. Bu amaç doğrul-tusunda özelleştirilmiş olan palyatif bakım ünite-sindeki hasta grubunu; motor-nöron hastalıklarıolan, ileri derece organ yetmezlikleri olan, tıbbitedaviye yanıt vermeyen kanserler ile mücadeleeden terminal dönemdeki hastalar oluşturmakta-dır.2,4,5

Palyatif bakım ekibi hemşire, hekim ve diğersağlık profesyonellerinden oluşmaktadır. Hastala-rın bakımının gerçekleştirilmesinde primer bir rolüstelenen hemşirenin eğitim, tedavi, bakım, koor-dinasyon ve liderlik gibi önemli rolleri bulunmak-tadır. Bu rollerini yerine getirirken hemşirenin herhastanın fiziksel, psikosoyal ve manevi gereksi-nimlerinin faklı olduğunu göz önünde bulundur-ması oldukça önemlidir. Ayrıca, hemşirelerhastalara palyatif bakım hizmeti verirken evren-sel olarak kabul görmüş etik ilke ve değerler, etikkodlar, mesleki değerler, yasal düzenlemeler,insan hakları ve hasta hakları temel almalıdır.3,4

Yanı sıra, etik ilke ve değerler üzerinde temel-lendirilmeyen palyatif bakımda hasta kabulün-den, uygulanan tedavinin sınırlarını belirlemeyeve palyatif bakımın maliyetlerine kadar uzanangeniş bir yelpazeyi kapsayan birçok sorun ilekarşı karşıya kalınmaktadır. Hasta, hasta yakın-

ları ve sağlık çalışanlarının karşılaştığı en önemlisorunlardan biri de etik sorunlardır. İleri tekno-lojiye dayalı komplike hizmetlerin sunulduğupalyatif bakım ünitelerinde artan hizmet mali-yeti, palyatif bakım ünitesine ciddi sağlık sorunuolan hastaların kabul edilmesi, hasta onurunun veözerkliğinin tartışmalı olması, kaynakların yeterliolması ve adil kullanılması ve artan bakım ihtiya-cının karşılanması sorumluluğu gibi konular buetik sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırla-maktadır.6-8

Palyatif bakımda sıklıkla karşılaşılan bu etiksorunlar, yaşamın sonuna ilişkin yapay beslenmeve sıvı desteği dâhil olmak üzere tedaviden vaz-geçme/red kararları, hastaya doğrunun söylenmesi,aydınlatılmış onam, nafile tedavi, kaynak yetersiz-liği, insan onuru ve özerklik etik ilke ve değerlerinihlali ile ilişkilendirilmektedir.8

Bu doğrultuda, bu çalışmada, palyatif bakımdesteği alan hastalarda yaşanan etik sorunları elealan mevcut literatürün gözden geçirilmesi ve ça-lışmadan elde edilen verilerin sistematik biçimdeincelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusundasistematik çalışmada şu sorulara yanıt aranacaktır:

1. Palyatif bakım ünitesinde yaşanan etik so-runlar nelerdir?

2. Palyatif bakımda en çok deneyimlenen/yaşanan etik ikilemler nelerdir?

GEREÇ VE YÖNTEMLER

ARAŞTIRMA STRATEJİSİ VE VERİ KAYNAKLARI

Bu çalışma, sistematik derleme yöntemine dayanı-larak tasarlanmıştır. Bu sistematik literatür tara-ması, palyatif bakımda etik sorunları bildirenaraştırma makalelerini tanımlamak ve araştırmastratejisini yönlendirmek amacıyla Sistematik İn-celemeler ve Meta-Analizler için Tercih Edilen Ra-porlama Ögeleri [Preferred Reporting Items forSystematic Reviews and Meta-Analyses (PRISMA)]kullanılarak gerçekleştirilmiştir. PRISMA, sistema-tik derleme çalışmalarında incelenen kavramlarınve uygulamaların ele almasını sağlamaktadır.Bunun yanı sıra, yazarların, makale seçimi için birakış şeması ile birlikte başlık, özet, giriş, gereç-yön-

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

117

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

118

tem, sonuçlar, tartışma ve finansman kriterleriniiçeren 27 maddelik bir kontrol listesi aracılığıylasistematik derleme ve meta-analiz raporlamasınısağlamaktadır.9 Bu bağlamda, bu sistematik çalış-mada; “Google Scholar, Pubmed, Science Direct,Proquest, Cochrane, EBSCOhost, Clinical Key, Ovid,Web of Science, Google Akademik” olmak üzere 10veri tabanından ulaşılabilen, 1 Ocak 2008-1 Temmuz2018 tarihleri arasında yayımlanan araştırmalar in-celenmiştir. Veri tabanlarındaki anahtar kelimelerikapsayan araştırmaların başlıkları ve özetleri dâhiledilme ve dışlanma kriterleri yönünden değerlendi-rilmiştir (Şekil 1).

DÂHİL EDİLME KRİTERLERİ

Bu sistematik çalışma, palyatif bakımdaki etik so-runlar ile ilgili yayımlanmış araştırma çalışmalarınıiçermektedir. Dâhil edilme kriterlerinden birincisi;palyatif bakım ünitesinde ya da palyatif bakımınverilmesi sırasındaki etik sorunlar olması, ikincisi;1 Ocak 2008-1 Temmuz 2018 tarihleri arasında ya-yımlanmış olması, üçüncüsü ise kongre bildirileri,kitaplar ve tezlerin çalışma dışında tutulmuş olma-sıdır. İngilizce ve Türkçe tam metin araştırmalarıntümünü kapsayan bu sistematik çalışmada, çalış-maların araştırma tasarımına ilişkin herhangi birsınırlandırma getirilmemiştir.

ŞEKİL 1: Örneklem belirleme süreci.

VERİLERİN TOPLANMASI VE ANALİZİ

Çalışma kapsamına alınacak makaleler, üç araş-tırmacı tarafından “etik sorunlar”, “etik ikilemler”,“etik çatışmalar”, “etik problemler”, “palyatifbakım”, “palyatif bakım ünitesi”; “ethical issues”,“ethical dilemmas”, “ethical conflicts”, “ethicalproblems”, “palliative care”, “palliative care unit”anahtar kelimeleri ile belirlenen ulusal ve uluslar-arası veri tabanları taranarak seçilmiştir. Taramasonucunda 2.910 veriye ulaşılmıştır. Başlığındave/veya özetinde belirlenen anahtar kelimelerinherhangi birini veya birkaçını içeren 196 verininözeti incelenmiştir. Tam metnine ulaşılabilen araş-tırmalar yukarıda belirtilen dâhil edilme kriterleriyönünden incelenmiş ve dâhil edilme kriterlerinitaşıyan 31 araştırma sistematik derleme için seçil-miştir. Araştırmacılar arasındaki güvenirliliği sağ-lamak için üçüncü bir araştırmacı tarafından tümsayının %10’u kadar olan 291 veri rasgele bir şe-kilde seçilip, dâhil edilme kriterleri açısından ince-lenmiş ve değerlendirmeler arasında %100’lük biruyum olduğu saptanmıştır (Şekil 1).

Verilerin özetlenmesi için standart bir tablooluşturulmuştur. Araştırma örneklemine dâhil edi-len çalışmalar; çalışmanın araştırmacıları ve yılı,araştırmanın yapıldığı ülke, araştırma tipi, örnek-lem grubu ve deneyimlenen etik sorunlar Tablo1’de görülmektedir.

BULGULAR

Sistematik çalışmaya dâhil edilen araştırmaların 14’ünitel, dördü nitel/nicel karma yöntem, ikisi tanımla-yıcı, üçü kesitsel, diğer çalışmalar ise keşifsel/ardışıkkarma yöntem, nitel/tanımlayıcı, retrospektif, ka-tılımcı, etnografik, keşifsel/nitel, keşifsel/ardışık,fenomenolojik araştırma tasarımına sahiptir(Tablo 1).

Araştırmaya dâhil edilen çalışmaların örnek-lemini hasta, hasta bakıcı, hasta yakını, sağlık pro-fesyoneli (Doktor, hemşire, sosyal hizmet uzmanı,eczacı, fizyoterapist, ergonomist, psikolog, onko-log, hemşire yardımcısı), sosyal çalışmacı, epide-miyolog, etik uzmanı, sosyolog, avukat, palyatif bakım danışmanı, din görevlisi, sosyal hiz-met uzmanı, yönetici, ekonomist, teknik ve te-

mizlik personeli, araştırmacı oluşturmaktadır(Tablo 1).

Sistematik derleme kapsamına alınan çalışma-ların dördü Amerika Birleşik Devletleri’nde, dördüİsveç’de, üçü Kanada’da, üçü Hindistan’da, ikisi Nor-veç’de, ikisi Birleşik Krallık’ta, ikisi İrlanda’da, di-ğerleri ise Avustralya, İskoçya, Londra, İtalya,Avusturya, Fransa, Portekiz, Tayvan, Türkiye, İngil-tere’de, bir çalışma ise hem Avusturya, Almanyahem de Norveç’de gerçekleştirilmiştir (Tablo 1).

ÇALIŞMALARDAN ELDE EDİLEN BULGULAR

Bu araştırmada, palyatif bakımda/ünitelerinde kar-şılaşılan etik sorunlara, etik ikilemlere, etik prob-lemlere ve etik çatışmalara odaklanılmıştır. Çalışmakapsamına alınan araştırmaların büyük çoğunlu-ğunda palyatif bakımda/ünitelerinde etik sorunlarile karşılaşıldığı saptanmıştır. Bu doğrultuda, An-derson ve ark. tarafından gerçekleştirilen çalışmasonucunda, palyatif bakımda ilaç yönetimi ve ilaçyönetimi üzerindeki yanlış algılar palyatif bakımdasıklıkla karşılaşılan etik sorunlar olarak belirlen-miştir.10 Benzer şekilde, Gielen ve ark.nın, doktorve hemşireler ile yaptığı bir çalışmada, palyatif ba-kımda ilaç yönetimi ile ilişkili etik sorunların ya-şandığı saptanmıştır.11 Nilsson ve Tengvall’inhemşirelerle yaptıkları çalışma sonucunda ise ilaçyönetimi ile ilişkili etik sorunların palyatif bakımdasıklıkla yaşandığı ve özerkliğin ihlal edildiği gö-rülmüştür.12

Gielen ve ark.nın çalışmasında, etik sorunla-rın tedaviyi sürdürme ya da bırakma ve kaynakyetersizliği ile ilişkili olduğu saptanmıştır.13 Ben-zer şekilde, Blondeau ve ark. tarafından yürütü-len çalışmada, özerkliğin kısıtlanmasına ilişkinetik ilke ihlallerinin olduğu görülmüştür.14 Rei-tinger ve Heimerl tarafından yürütülen çalışmadaise palyatif bakımda en sık yaşanan etik sorunla-rın özerklik ihlaline ve doğrunun söylenip söy-lenmemesine ilişkin olduğu saptanmıştır.15 Başkabir çalışmada, palyatif bakımda birçok etik sorunyaşandığı ve bu etik sorunların kaynak yetersizliği,yaşam sonu sorunlar (Beslenme, tedavi vb.), mes-leki yetersizlik, özerklik ihlali, tedavi ve prognoz,zaman yetersizliği ile ilişkili olduğu saptanmıştır.16

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

119

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

120

Yaza

r-yıl

Ülke

Çalış

ma

tipi

Örn

ekle

mVe

ri to

plam

a ar

acı

Etik

sor

un

Ande

rson

ve

ark.

, 200

8Av

ustra

lya

Nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı14

has

ta b

akıc

ıYa

rı ya

pıla

ndırı

lmış

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tırİla

ç yö

netim

i

İlaç

yöne

timi ü

zerin

deki

yanl

ış a

lgıla

r

Andr

e ve

ark

., 20

08No

rveç

Nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı17

sağ

lık p

rofe

syon

eli

Derin

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tırTe

rmin

al d

önem

deki

hast

alar

da s

empt

om k

ayıt

form

unun

(13

dokt

or, 2

hem

şire,

2 fi

zyot

erap

ist)

.ku

llanı

mı i

le ili

şkili

etik

soru

nlar

Blon

deau

ve

ark.

, 200

9Ka

nada

Ni

tel a

raşt

ırma

tasa

rımı

19 d

okto

rYa

rı ya

pıla

ndırı

lmış

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tırÖ

zerk

liğin

kıs

ıtlan

mas

ı

Gar

dine

r ve

ark.

, 201

0Bi

rleşik

Kra

llıkNi

tel,

nice

l kar

ma

yönt

em

KOAH

’lı 64

has

ta, 1

6 in

form

al b

akıc

ı ve

St G

eorg

e’ın

Sol

unum

Ank

eti

Bilg

ilend

irilm

iş on

am v

e za

rar v

erm

eme

ile ilg

ili et

ik so

runl

ar

5 sa

ğlık

pro

fesy

onel

iTı

bbi A

raşt

ırma

Kons

eyi D

ispne

Ölçe

ği

Edin

burg

h Po

stna

tal D

epre

syon

Ölçe

ği

Yaşa

m S

onu

Ölü

m Y

aşam

Kal

itesi

ve

bir h

izmet

kul

lanı

m a

nket

i; Pa

lyatif

Bak

ım iç

in

Bakı

m V

erm

e Ai

le D

eğer

lem

esi A

nket

i

Edin

burg

h Po

stna

tal D

epre

syon

Ölçe

ği

McC

losk

ey v

e Ta

ggar

t., 2

010

Birle

şik K

rallık

Nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı18

hem

şire

Yarı

yapı

land

ırılm

ış g

örüş

me

tekn

iği k

ulla

nılm

ıştır

Aile

ve

sağl

ık e

kibi a

rası

ndak

i çat

ışm

alar

/ilişk

iler

Yara

r sağ

lam

a ilk

esin

e ay

kırı

davr

anılm

ası

Teda

vinin

ger

i çek

ilmes

i ve

kayn

ak k

ulla

nım

ı ile

ilgili

etik

soru

nlar

Robi

nson

ve

ark.

, 201

0Ka

nada

Nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı44

sağ

lık p

rofe

syon

eli

Oda

k gr

up g

örüş

me

tekn

iği k

ulla

nılm

ıştır

- Has

ta, a

ile v

e sa

ğlık

pro

fesy

onel

leri

aras

ında

ki iliş

kiler

(Hem

şire,

dok

tor,

ecza

cı v

e so

syal

çal

ışm

acı)

- Yaş

am s

onu

kara

rlar i

le ili

şkili

etik

soru

nlar

ve p

alya

tif b

akım

ver

en 2

0 gö

nüllü

ya d

a ai

le ü

yesi

Gau

dine

ve

ark.

, 201

1Ka

nada

Ni

tel t

anım

layı

cı75

sağ

lık p

rofe

syon

eli

Yarı

yapı

land

ırılm

ış g

örüş

me

tekn

iği k

ulla

nılm

ıştır

- Kay

nak

yete

rsizl

iği

araş

tırm

a ta

sarım

ı(3

4 he

mşir

e, 1

0 yö

netic

i hem

şire,

- Sağ

lık p

rofe

syon

elle

ri ile

kur

um a

rası

ndak

i etik

çat

ışm

a

31 d

okto

r)

Gie

len

ve a

rk.,

2011

Hind

istan

Nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı27

kat

ılım

cı (1

4 do

ktor

, 13

hem

şire)

Araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

oluş

turu

lan

Teda

viyi s

ürdü

rme

ya d

a bı

rakm

a

yarı

yapı

land

ırılm

ış a

nket

form

u ku

llanı

lmış

tır- K

ayna

k ye

ters

izliğ

i

Gie

len

ve a

rk.,

2011

Hind

istan

Ni

tel a

raşt

ırma

tasa

rımı

27 k

atılı

mcı

(14

dokt

or, 1

3 he

mşir

e)Ar

aştır

mac

ılar t

araf

ında

n ol

uştu

rula

n- İ

laç

yöne

timi il

e iliş

ki et

ik so

runl

ar

yarı

yapı

land

ırılm

ış a

nket

form

u ve

yüz

yüze

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tır

Reid

., 20

13İs

koçy

aNi

tel a

raşt

ırma

tasa

rımı

7 he

mşir

e Ar

aştır

mac

ılar t

araf

ında

n ol

uştu

rula

n- T

edav

iyi b

aşla

tma,

sür

dürm

e/bı

rakm

a ve

ilaç

yöne

timi il

e

yarı

yapı

land

ırılm

ış g

örüş

me

tekn

iği k

ulla

nılm

ıştır

ilişkil

i etik

sor

unla

r

Nilss

on v

e Te

ngva

ll., 2

013

İsve

ç Ni

tel a

raşt

ırma

tasa

rımı

14 h

emşir

e Ya

rı ya

pıla

ndırı

lmış

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tır- İ

laç

yöne

timi il

e iliş

kili e

tik s

orun

lar

- Öze

rklik

ihla

li

TABL

O 1

: Ar

aştır

ma

kaps

amın

a al

ınan

çal

ışm

alar

ın ö

zeti:

pal

yatif

bak

ımda

etik

sor

unla

r.

devamı...→

KOAH

: Kro

nik

obst

rükt

if ak

ciğer

has

talığ

ı.

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

121

Yaza

r-yıl

Ülke

Çalış

ma

tipi

Örn

ekle

mVe

ri to

plam

a ar

acı

Etik

sor

un

Gys

els

ve a

rk..

2013

Lond

raNi

tel a

raşt

ırma

tasa

rımı

28 k

atılı

mcı

(epi

dem

iyolo

glar

, etik

, sos

yal

Araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

oluş

turu

lan

Bilg

ilend

irilm

iş on

am

bilim

ciler

ve

avuk

at, s

ağlık

pro

fesy

onel

i)aç

ık u

çlu a

nket

kul

lanı

lmış

tır

Vale

ntin

i ve

ark.

. 201

4İta

lya

Tanı

mla

yıcı

ara

ştırm

a1.

051

katıl

ımcı

(hem

şire-

hekim

)Ya

şam

son

u ka

rarla

r çal

ışm

ası

İnsa

n on

urun

a sa

ygı

tasa

rımı

anke

ti ku

llanı

lmış

tırÖ

lme

hakk

ı/yaş

am s

onu

kara

rlar

Jank

owsk

i ve

ark.

. 201

4Am

erika

Re

trosp

ektif

ara

ştırm

a6

katıl

ımcı

(3 h

ekim

, 1 h

emşir

e,

Araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

oluş

turu

lan

- Gizl

iliğin

ihla

li,

tasa

rımı

1 di

n gö

revli

si, 1

sos

yal g

örev

li)an

ket f

orm

u ve

liter

atür

tara

mas

ında

n- H

asta

ve

aile

lerin

sağ

lık p

rofe

syon

elle

ri ile

elde

edi

len

veril

er k

ulla

nılm

ıştır

ilişkil

erin

de e

tik s

orun

lar

Eriks

son

ve a

rk.,

2014

İsve

çNi

tel a

raşt

ırma

tasa

rımı

Akut

inm

e ün

itele

rinde

inm

e ha

stas

ı ola

n O

dak

grup

gör

üşm

eler

i, bi

reys

el g

örüş

mel

er v

e- T

edav

inin

sür

dürü

lmes

i ya

da s

onla

ndırı

lmas

ı

hast

alar

la ç

alış

an 1

sos

yal h

izmet

uzm

anı,

araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

geliş

tirile

n bi

r - İ

letiş

im ile

ilişk

i etik

sor

unla

r

4 er

gote

rapi

st, 5

fizy

oter

apist

, 13

yard

ımcı

hem

şire,

an

ket f

orm

u ku

llanı

lmış

tır

13 h

emşir

e ve

5 h

ekim

(n=4

1)

Reitin

ger v

e He

imer

l., 2

014

Avus

tury

a Ka

tılım

cı a

raşt

ırma

tasa

rımı

35 s

ağlık

pro

fesy

onel

i (15

hem

şire,

5 he

kim, 6

yön

etici

,Ar

aştır

mac

ılar t

araf

ında

n ol

uştu

rula

nDo

ğrun

un s

öyle

nip

söyle

nmem

esi il

e iliş

kili e

tik s

orun

lar

6 ps

ikolo

g/so

syal

hizm

et u

zman

ı/dan

ışm

an,

nite

l ank

et fo

rmu

kulla

nılm

ıştır

Öze

rklik

ihla

li

3 fiz

yote

rapi

st)

Gru

p gö

rüşm

eler

i ger

çekle

ştiri

lmişt

ir

Pavli

sh v

e ar

k., 2

014

ABD

Etno

graf

ik ar

aştır

ma

tasa

rımı

30 o

nkol

oji h

emşir

esi,

6 et

ik he

kimi,

Yarı

yapı

land

ırılm

ış g

örüş

me

tekn

iği

Teda

vi ve

pro

gnoz

ile ili

şkili

etik

soru

nlar

4 yö

netic

i hem

şire

ve 2

onk

olog

kulla

nılm

ıştır

Whi

te v

e ar

k., 2

014

ABD

Tanı

mla

yıcı

ara

ştırm

a ta

sarım

ı49

hem

şire

Hem

şirel

erin

pal

yatif

bak

ım y

eter

lilikle

rini

Hem

şiren

in ro

lü ile

ilgili

etik

soru

nlar

ölçe

n bi

r ank

et fo

rmu

kulla

nılm

ıştır

Bollig

ve

ark.

, 201

5No

rveç

Nite

l ve

nice

l kar

ma

yönt

em19

hem

şire,

34

hem

şire

yard

ımcı

sı, 2

hek

im,

Araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

geliş

tirile

n bi

r ank

et fo

rmu

- Öze

rkliğ

in k

ısıtl

anm

ası,

38 d

iğer

pro

fesy

onel

ler (

mes

leki

tera

pist

, eko

nom

ist,

kulla

nılm

ış v

e ka

tılım

cıla

ra a

çık

uçlu

nite

l- H

asta

yak

ınla

rı ile

ilişk

iler

asist

an, t

ekni

k ve

tem

izlik

pers

onel

ibi

r sor

u so

rulm

uştu

r- K

ayna

k ek

sikliğ

i

- Etik

sor

unla

rın ö

nem

senm

emes

i

Piot

ve

ark.

, 201

5Lo

rrain

eKe

sitse

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı27

4 ka

tılım

cı (h

emşir

e ve

hem

şire

yard

ımcı

sı)

Araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

geliş

tirile

n bi

r ank

et fo

rmu

Teda

vinin

ger

i çek

ilmes

i

(Fra

nsa)

ku

llanı

lmış

tır

Nish

a ve

Avit

a Ro

se.,

2015

Hind

istan

Ni

tel a

raşt

ırma

tasa

rımı

7 he

mşir

eDe

rinle

mes

ine

görü

şme

tekn

iği k

ulla

nılm

ıştır

Teda

vi pl

anla

mas

ı ile

ilişk

ili et

ik so

runl

ar

Cheo

n ve

ark

., 20

15AB

DTa

nım

layı

cı-k

eşifs

el

129

hosp

is ve

pal

yatif

hem

şires

iAr

aştır

mac

ılar t

araf

ında

n ge

liştir

ilen

açık

uçlu

İletiş

im y

eter

sizliğ

i

araş

tırm

a ta

sarım

ıso

rula

rdan

olu

şan

onlin

e an

ket f

orm

u- Y

arar

sağ

lam

a ilk

esin

in ih

lali

kulla

nılm

ıştır

- Öze

rklik

ihla

li

- İla

ç yö

netim

i

- Ted

aviyi

son

land

ırma

kara

rları

Hern

ánde

z-M

arre

roPo

rtekiz

Nite

l ve

nice

l kar

ma

yönt

em18

hek

im v

e 70

hem

şire

Araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

geliş

tirile

n- İ

letiş

im s

orun

ları

ve a

rk.,

2016

bir a

nket

form

u, M

asla

ch T

üken

mişl

ik En

vant

eri,

- Sed

asyo

n

Porte

kiz S

ağlık

Hizm

etle

ri ku

llanı

lmış

tır.

- Ted

avi p

lanl

amas

ı

TABL

O 1

: Ar

aştır

ma

kaps

amın

a al

ınan

çal

ışm

alar

ın ö

zeti:

pal

yatif

bak

ımda

etik

sor

unla

r.

devamı...→

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

122

Yaza

r-yıl

Ülke

Çalış

ma

tipi

Örn

ekle

mVe

ri to

plam

a ar

acı

Etik

sor

un

Chih

ve

ark.

, 201

6Ta

yvan

Kesit

sel a

raşt

ırma

tasa

rımı

1998

yılı

nda

102

hekim

ve

hem

şire

ileAr

aştır

mac

ılar t

araf

ında

n ge

liştir

ilen

yarı

- Kay

nak

yete

rsizl

iği,

2013

yılı

nda

213

dokt

or v

e he

mşir

e ya

pıla

ndırı

lmış

bir

anke

t for

mu

kulla

nılm

ıştır

- İle

tişim

yet

ersiz

liği,

- Kay

nakla

rın d

ağıtı

mı

Bollig

ve

ark.

, 201

7Av

ustu

rya,

Nite

l ve

nice

l kar

ma

yönt

em43

kat

ılım

cı (h

emşir

e, d

okto

r, ar

aştır

mac

ı,Ar

aştır

mac

ılar t

araf

ında

n ge

liştir

ilen

bir a

nket

form

u- K

ayna

k ye

ters

izliğ

i,

Alm

anya

ve

Norv

eçet

ik ko

mite

üye

si, a

hlak

bilim

ci,

ve a

çık

uçlu

nite

l bir

soru

kul

lanı

lmış

tır- Y

aşam

son

u so

runl

ar (b

esle

nme,

teda

vi v

b.)

yöne

tici h

emşir

e)- M

esle

ki ye

ters

izlik,

- Öze

rklik

-Te

davi

ve p

rogn

oz

- Zam

an y

eter

sizliğ

i ile

ilişk

ili et

ik so

runl

ar

Vrie

s de

ve

Plas

kota

., 20

17İn

gilte

re

Feno

men

oloj

ik ar

aştır

ma

tasa

rımı

7 he

mşir

e Ya

rı ya

pıla

ndırı

lmış

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tırSe

dasy

on u

ygul

anıp

uyg

ulan

mam

ası k

onus

unda

etik

ikile

m y

aşan

mak

tadı

r

Sand

man

ve

ark.

, 201

7İs

veç

Nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı15

lisan

slı v

e 10

yar

dım

cı h

emşir

e Ya

pıla

ndırı

lmış

oda

k gr

up g

örüş

me

tekn

iği k

ulla

nılm

ıştır

- Ted

avi p

lanl

amas

ı

- Has

ta, h

asta

yak

ını v

e sa

ğlık

pro

fesy

onel

i

aras

ında

ki iliş

ki ka

ynak

lı et

ik so

runl

ar

İletiş

im s

orun

ları

- Sağ

lık p

rofe

syon

eli il

e ku

rum

ara

sınd

aki

etik

çatış

ma

Lind

ve

ark.

, 201

7İs

veç

Keşif

sel,

nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı37

kat

ılım

cı (y

erel

pol

itikac

ılar,

başh

ekim

ler

Bire

ysel

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tır- K

ayna

k ye

ters

izliğ

i

ve s

ağlık

pro

fesy

onel

leri

hem

şirel

er,

- Yaş

am s

onu

kara

rlar

yard

ımcı

hem

şirel

er)

- İla

ç yö

netim

i

Mul

drew

ve

ark.

, 201

8İrl

anda

Keşif

sel,

ardı

şık,

kar

ma

yönt

em

13 h

emşir

e ve

10

sağl

ık b

akım

yar

dım

cısı

Ya

rı ya

pıla

ndırı

lmış

gör

üşm

e te

kniğ

i kul

lanı

lmış

tır- İ

nsan

onu

runu

n ih

lali

- Dür

üstlü

ğün

ihla

li

- Kay

nak

yete

rsizl

iği

- Zam

an y

eter

sizliğ

i

Hekim

ve

hem

şirel

erin

mes

leki

yete

rsizl

ikler

i

Pres

haw

ve a

rk.,

2018

İrlan

daKe

sitse

l ara

ştırm

a ta

sarım

ı12

9 sa

ğlık

bak

ım y

ardı

mcı

sı, 6

9 he

mşir

e ve

Araş

tırm

acıla

r tar

afın

dan

geliş

tirile

n hu

zure

vi - Z

aman

yet

ersiz

liği

iş ta

nım

ını y

apm

ayan

3 k

atılı

mcı

pa

lyatif

bak

ımda

etik

kon

ular

ın b

elirl

enm

esin

i- K

ayna

k ye

ters

izliğ

i

sağl

ayan

ank

et fo

rmu

kulla

nılm

ıştır

- Mes

leki

yete

rsizl

ik

- İns

an o

nuru

ihla

li

-Dü

rüst

lük

ilkes

inin

ihla

li

Öze

rklik

ilkes

inin

ihla

li

- İle

tişim

sor

unla

rı

-Sa

ğlık

pro

fesy

onel

leri

aras

ında

ki iliş

ki ka

ynak

lı

etik

soru

nlar

Korh

an v

e ar

k., 2

018

Türk

iye

Nite

l ara

ştırm

a ta

sarım

ıPa

lyatif

bak

ım k

liniğ

inde

gör

ev y

apan

Yarı

yapı

land

ırılm

ış g

örüş

me

tekn

iği k

ulla

nılm

ıştır

Hekim

ve

hem

şirel

erin

baz

ı dur

umla

rda

insa

n on

urun

u

9 he

mşir

e ve

5 d

okto

rih

lal e

den

yakla

şım

lar s

ergi

ledi

kleri

sapt

anm

ıştır

TABL

O 1

: Ara

ştırm

a ka

psam

ına

alın

an ç

alış

mal

arın

öze

ti: p

alya

tif b

akım

da e

tik s

orun

lar.

Cheon ve ark.nın gerçekleştirdiği çalışmada ise ile-tişim yetersizliği, yarar sağlama ilkesinin ihlali,özerklik ihlali, ilaç yönetimi, tedaviyi sonlandırmakararlarına ilişkin etik sorun ve ikilemlerin ortayaçıktığı bulunmuştur.17 Bir diğer çalışma olan, Pres-haw ve ark. tarafından İrlada’da yapılan çalışmadada palyatif bakımda birçok etik sorun yaşandığı vebu etik sorunların zaman yetersizliği, kaynak ye-tersizliği, mesleki yetersizlik, insan onuru ihlali,dürüstlük ilkesinin ve özerklik ilkesinin ihlali, ile-tişim sorunları ve sağlık profesyonelleri arasındakiilişki kaynaklı olduğu belirlenmiştir.18

Gardiner ve ark.nın, nitel ve nicel yöntemikullandığı çalışmada, bilgilendirilmiş onam vezarar vermeme ile ilgili etik sorunların yaşandığısaptanmıştır.19 Gysels ve ark. tarafından yürütülençalışmada da benzer sonuçlar elde edilmiştir.20

André ve ark.nın çalışmasında, terminal dönem-deki hastalarda semptom kayıt formunun kulla-nımı ile ilişkili etik sorunların yaşandığıbulunmuştur.21 Diğer bir araştırma olan McClos-key ve Taggart’ın çalışmasında, aile ve sağlık ekibiarasındaki çatışmalar/ilişkiler, yarar sağlama ilke-sine aykırı davranılması, tedavinin geri çekilmesive kaynak kullanımı ile ilgili etik sorunların hem-şireler tarafından deneyimlendiği saptanmıştır.22

Gaudine ve ark.nın çalışmasının sonucunda dakaynak yetersizliği ve sağlık profesyonelleri ilekurum arasında etik çatışma yaşandığı görülmüş-tür.23

Reid tarafından yapılan bir çalışma sonucunda;tedaviyi başlatma, sürdürme/bırakma ve ilaç yöne-timi ile ilişkili etik sorunlar yaşandığı ortaya ko-nulmuştur.24 Benzer şekilde, Eriksson ve ark.nınyaptığı çalışma sonucunda, tedavinin sürdürülmesiya da sonlandırılması, iletişim ile ilişkili etik so-runların yaşandığı belirlenmiştir.25 Piot ve ark. ta-rafından yürütülen çalışmada, tedavinin geriçekilmesi ile ilişkili etik ikilemlerin yaşandığı sap-tanmıştır.26 Nisha ve Avita Rose’nın yaptığı çalış-mada, tedavi planlaması ile ilişkili etik sorunlarınyaşandığı bulunmuştur.27

Valentini ve ark.nın yaptığı çalışma sonu-cunda, insan onuruna saygının ihmal edilmesi veyaşam sonu kararlara ilişkin etik sorunların yaşan-

dığı saptanmıştır.28 Diğer bir çalışma sonucunda iseinsan onurunun ihlali, dürüstlüğün ihlali, kaynakyetersizliği, zaman yetersizliği, hekim ve hemşire-lerin mesleki yetersizlikleri nedeni ile etik sorun-ların yaşandığı görülmüştür.29

Robinson ve ark. tarafından yürütülen bir ça-lışmada; hasta, aile ve sağlık profesyonelleri ara-sındaki ilişkiler ve yaşam sonu kararlar ile ilişkilietik sorunlar yaşandığı saptanmıştır.30 Jankowskive ark., gizliliğin ihlali ile, hasta ve ailelerin sağ-lık profesyonelleriyle ilişkilerinde etik sorunla-rın ortaya çıktığını ortaya koymuşlardır.31 Pavlishve ark. tarafından yürütülen çalışmada, sağlıkprofesyonellerinin tedavi ve prognoz ile ilişkilietik sorunlar yaşadığı saptanmıştır.32 White veark. tarafından yapılan çalışma sonucunda, etiksorunların genellikle, hemşirenin rol ve sorum-luluklarını bilmemesi nedeni ile yaşandığı gö-rülmüştür.33 Hernández-Marrero ve ark.nınçalışmasında yaşanan etik sorunların; iletişim so-runları, sedasyon ve tedavi planlamasına ilişkinolduğu bulunmuştur.34 Chih ve ark. tarafındanyürütülen çalışmada; kaynak yetersizliği, iletişimyetersizliği, kaynakların dağıtımı ile ilişkili ola-rak etik sorunların ortaya çıktığı saptanmıştır.35

Bollig ve ark.nın gerçekleştirdiği çalışmada, pal-yatif bakımda özerkliğin kısıtlanması, hasta ya-kınları ile ilişkiler, kaynak eksikliği ile ilişkiolarak etik sorunlar yaşandığı ve bu etik sorunla-rın temelinde de etik sorunların önemsenmemesiolduğu bulunmuştur.36 Vries de ve Plaskota’nın ça-lışmasında, sedasyon uygulanıp uygulanmamasıkonusunda etik ikilem yaşandığı sonucuna varıl-mıştır.37 Sandman ve ark. tarafından hemşirelerleyürütülen çalışma sonucunda; tedavi planlaması,hasta, hasta yakını ve sağlık profesyoneli arasındakiilişki kaynaklı etik sorunlar, iletişim sorunları vesağlık profesyoneli ile kurum arasındaki etik ça-tışma yaşandığı belirlenmiştir.38 Lind ve ark.nın ça-lışmasında; kaynak yetersizliği, yaşam sonukararlar ve ilaç yönetimi ile ilişkili etik sorun veikilemlerin yaşandığı saptanmıştır.39 Korhan ve ark.çalışmasında, hekim ve hemşirelerin bazı durum-larda insan onurunu ihlal eden yaklaşımlar sergile-dikleri bulunmuştur.40

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

123

TARTIŞMA

Sistematik derleme kapsamına alınan çalışma so-nuçları incelendiğinde, palyatif bakımda birçoketik sorunun meydana geldiği saptanmıştır. Ça-lışma sonuçları değerlendirildiğinde, palyatif ba-kımda en çok görülen etik sorunun tedavininsürdürülmesi, geri çekilmesi, sonlandırılması, plan-lanması ile ilişkili olduğu belirlenmiştir. Palyatifbakımda en çok görülen bu etik sorunun nedeni-nin; hastaların terminal dönemdeki tedavi kararla-rının hasta yakınlarına bırakılması olabileceğidüşünülmektedir. Burada önem arz eden ve dikkatedilmesi gereken bir diğer etik sorun ise özerklikilkesidir. Palyatif bakımda hastaların tedavisininplanlanmasında, tedavinin sürdürülmesinde, geriçekilmesinde ve sonlandırılmasında hastalarınözerkliği baz alınarak bakım ve tedavi süreci devamettirilmektedir. Fakat bu sistematik derlemeyedâhil edilen çalışmaların sonucunda, özerklik ilke-sinin ihlal edildiği saptanmıştır. Bu etik sorunu ön-lemeye yönelik palyatif bakım gibi özelleşmişalanlarda bakım ve tedavi alan hastaların özerkli-ğine saygı duyulması gerekmektedir.

Çalışma sonuçları değerlendirildiğinde, palya-tif bakımda görülen bir diğer etik sorunun iletişim-ilişki kaynaklı olduğu belirlenmiştir. Literatürincelendiğinde; kompleks bir yapıya sahip olanhastane ortamında, sağlık ve esenliğe kavuşmakiçin tedavi gören incinebilir bireyler ile sağlık pro-fesyonelleri arasında iletişim-ilişki kaynaklı sorun-ların sıklıkla meydana geldiği görülmektedir.41-45

Hastane ortamında daha da özelleşmiş bir alan ola-rak bilinen palyatif bakımın verildiği alanlarda dailetişim kaynaklı sorunlar ve buna bağlı olarak etiksorunların sıklıkla görülebileceği düşünülmektedirve bu sistematik derleme sonucu da ifade edilen ka-nıyı desteklemektedir.

Sistematik derleme kapsamındaki çalışmalarınsonucunda bir diğer etik sorunun ise kaynak yeter-sizliği ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Palyatif ba-kımda, özellikle terminal dönemde olan hastalarınhemşirelik bakımına duyduğu gereksinim, bakımve tedavi maliyetlerinin fazla olması nedeni ile buhasta gruplarında kaynak yetersizliği, kaynaklara

ulaşma ve kaynakların dağıtımı ile ilgili olarak etiksorunlar meydana gelebilmektedir. Bu kaynak ye-tersizliği sorunu, sağlık bakım hizmetinin yeterlili-ğini de etkilemektedir. Sağlık bakım hizmetininyetersiz olması sonucunda da etik sorunlar mey-dana gelebilmekte ve bu durum bir döngüye dö-nüşmektedir. Literatür incelendiğinde; Towers veark.nın çalışmasında ise en çok bildirilen etik so-runların kaynak yetersizliği ile ilişkili olduğu sap-tanmıştır.41 Schaffer’ın çalışmasında da sağlıkbakım hizmetinin yeterliliği ile ilişkili etik sorun-ların yaşandığı bildirilmiştir.46 Elçiligil ve ark.nınyapmış olduğu çalışmada, hastanede kullanılanmalzemelerin teminine ilişkin etik ikilem yaşan-dığı bulunmuştur.47 Burada önem arz eden nokta,hastaların gereksinimi doğrultusunda kaynak kul-lanımının gerçekleştirilmesi, kaynak gereksinimi-nin ilgili birimlere yazılı olarak bildirilmesi veedinilen kaynakların adil bir şekilde dağıtılmasıdır.

Sistematik derleme sonucunda saptanan birdiğer etik sorunun ise ilaç yönetimi ile ilişkili ol-duğu görülmüştür. Tedavi kararları ile benzer olanilaç yönetimi ile ilişkili etik sorunlarda, hastalarauygulanan narkotik analjezik ve sedatif etkili ilaç-ların yönetiminin etkin bir şekilde yürütülemediği,bazı ilaçların kısıtlandığı ve buna bağlı olarak etiksorunların yaşanabildiği düşünülmektedir.48 Lite-ratür incelendiğinde; Patricia ve ark.nın yapmış ol-duğu çalışmada, palyatif bakımda yaygın olarakgörülen etik sorunların tedavi ile ilişkili olduğusaptanmıştır.49

Bu sistematik derleme sonucunda saptanandiğer etik sorunlar ise “mesleki yetersizlik, zamanyetersizliği, yaşam sonu kararlar ile ilişkili etik so-runlar”, “insan onurunun ihlali”, “yarar sağlama il-kesinin ve dürüstlüğün ihlali”, “doğruluk vegizliliğin ihlali, zarar vermeme ilkesinin ihlali”,“bilgilendirilmiş onam, kaynakların dağıtımı, hem-şirelerin rol ve sorumluluklarını bilmemesi, semp-tom kayıt formunun kullanımı ile ilişkili etiksorunlar” ile “sağlık profesyonelleri ile kurum ara-sındaki etik çatışma”dır. Mesleki yetersizlik; palya-tif bakım sürecinde rol alan tüm sağlık profes-yonellerini kapsayan, palyatif bakım alan hastalarınbakım ve tedavilerinin etkin yürütülememesineneden olan bu olumsuz mesleki nitelik, aynı za-

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

124

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

125

manda hastaların bakım kalitesinin düşmesine veetik sorunlara yol açabilmektedir. Mesleki yetersiz-lik nedeni ile öncelikle yarar sağlama ilkesinin ihlaledildiği düşünülmektedir. Zaman yetersizliği ne-deni ile sağlık profesyonelleri hastaların bakımınıdaha kısıtlı sürelerde gerçekleştirmekte, hastalarladaha az iletişim kurmakta, hastalar arasında ayrımgözetmektedir. Bu nedenle de yine birçok etiksorun meydana gelmektedir. Bu sistematik derlemekapsamı dışındaki literatür incelendiğinde de ça-lışma sonuçları ile bağıntılı olarak, Chiu ve ark.nınyapmış olduğu çalışmada, palyatif bakımdaki has-talara doğruyu söylemek ile ilişkili olarak etik iki-lemlerin yaşandığı belirlenmiştir.50 Çalışmalardanfarklı olarak da Georges ve Grypdonck’in yaptığıliteratür taraması sonucunda, etik literatürde elealınan çalışmaların daha çok ötanazi ile ilişkili ol-duğu bildirilmiştir.51

SONUÇ

Palyatif bakım alan hastalar, bakım ve tedavi sü-reçleri boyunca birçok etik sorun, etik ikilem veetik çatışma ile karşı karşıya kalmaktadır. Karşıla-şılan bu etik sorunların hastanın bakım ve tedavisürecini etkilememesi neredeyse kaçınılmaz bir hâlalmıştır. Bu sistematik derleme ile etik sorunlardanen çok etik ikilemlerin meydana geldiği, etik ilkeve değer ihlallerinin olduğu, sıklıkla da kaynak ek-sikliği nedeni ile etik çatışmaların yaşandığı veözerklik ilkesinin sıklıkla ihlal edildiği saptanmış-tır. Ayrıca, palyatif bakımda karşılaşılan ve etiksorunların yaşanmasına neden olan konular, ileti-şim-ilişki kaynaklı sorunlar, özerklik ihlali, ilaç yö-netimi, mesleki yetersizlik, zaman yetersizliği,insan onurunun ihlali, yaşam sonu kararlar, yararsağlama ilkesinin ihlali, dürüstlüğün ihlali, gizlilikihlali, doğruluk ilkesinin ihlali, bilgilendirilmiş

onam, zarar vermeme ilkesinin ihlali, semptomkayıt formunun kullanılması/kullanılmaması, hem-şirelerin rol ve sorumluluklarını bilmemesi, sağlıkprofesyonelleri ile kurum arasındaki etik çatışma-lar, adalet ilkesinin ihlali olarak sıralanabilmekte-dir. Bu bağlamda palyatif bakımın niteliğinietkileyen en önemli faktörlerden biri olan bu etikkonuların uygun bir şekilde değerlendirilmesi için,etik konuların çözüme ulaştırmasında multidisip-liner bir ekip çalışması, etkin bir iletişim, ekip üye-lerinin hasta hakları ve etik ilkelerle ilgili yeterlibilgiye sahip olmaları gerekmektedir.

FFiinnaannssaall KKaayynnaakk

Bu çalışma sırasında, yapılan araştırma konusu ile ilgili doğru-dan bağlantısı bulunan herhangi bir ilaç firmasından, tıbbi alet,gereç ve malzeme sağlayan ve/veya üreten bir firma veya her-hangi bir ticari firmadan, çalışmanın değerlendirme sürecinde,çalışma ile ilgili verilecek kararı olumsuz etkileyebilecek maddive/veya manevi herhangi bir destek alınmamıştır.

ÇÇııkkaarr ÇÇaattıışşmmaassıı

Bu çalışma ile ilgili olarak yazarların ve/veya aile bireylerininçıkar çatışması potansiyeli olabilecek bilimsel ve tıbbi komiteüyeliği veya üyeleri ile ilişkisi, danışmanlık, bilirkişilik, her-hangi bir firmada çalışma durumu, hissedarlık ve benzer du-rumları yoktur.

YYaazzaarr KKaattkkııllaarrıı

FFiikkiirr//KKaavvrraamm:: Esra Akın Korhan; TTaassaarrıımm:: Era Akın Korhan;DDeenneettlleemmee//DDaannıışşmmaannllııkk:: Esra Akın Korhan; VVeerrii TTooppllaammaavvee//vveeyyaa İİşşlleemmee:: Duygu Yıldırım, Merve Kırşan, Servet Kıray;AAnnaalliizz vvee//vveeyyaa YYoorruumm:: Duygu Yıldırım, Merve Kırşan, ServetKıray; KKaayynnaakk TTaarraammaassıı:: Duygu Yıldırım, Merve Kırşan, ServetKıray; MMaakkaalleenniinn YYaazzıımmıı:: Esra Akın Korhan, Duygu Yıldırım,Merve Kırşan, Servet Kıray; EElleeşşttiirreell İİnncceelleemmee:: Meltem Uyar,Esra Akın Korhan.

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

126

1. Demir M. [Palliative care ethics]. Turkish Jour-nal of Medical & Surgical Intensive Care Me-dicine. 2016;7(2):62-6. [Crossref]

2. Kıvanç MM. [Palliative care services inTurkey]. Journal of Health Sciences and Pro-fessions. 2017;4(2):132-5.

3. Uslu FŞ, Terzioğlu F. [Palliative care educa-tion and organization in the world and Turkey].Cumhuriyet Nurs J. 2015;4(2):81-90.

4. Kabalak AA, Öztürk H, Çağıl H. [End of lifecare organization; palliative care]. Journal ofIntensive Care. 2013;11(2):56-70.

5. Tanrıverdi Ö, Kömürcü Ş. [Structuring in Palliative Care Units]. Türkiye SolunumAraştırmaları Derneği. 33:391-407. [Link]

6. İbrahimoğlu Ö. [Ethical problems and ethicalapproach of the end of life patients in inten-sive care]. Health Care Acad J. 2017;4(3):216-20. [Crossref]

7. Akpınar A, Alvur M. [Ethical and medicolegalissues in palliative care]. Turkiye Klinikleri JFam Ned-Special Topics. 2017;8(4):292-8.

8. Özçelik H. [Palliative care and approach todying patients]. Turkiye Klinikleri J Anesth Re-anim-Special Topics. 2017;10(1):87-93.

9. Moher D, Liberati A, Tetzlaff J, Altman DG.Preferred reporting items for systematic re-views and meta-analyses: the PRISMA state-ment. PLoS Med. 2009;6(7):e1000097.[Crossref] [PubMed] [PMC]

10. Anderson BA, Kralik D. Palliative care athome: carers and medication management.Palliat Support Care. 2008;6(4):349-56.[Crossref] [PubMed]

11. Gielen J, Gupta H, Rajvanshi A, Bhatnagar S,Mishra S, Chaturvedi AK, et al. The attitudesof Indian palliative-care nurses and physiciansto pain control and palliative sedation. IndianJ Palliat Care. 2011;17(1):33-41. [Crossref][PubMed] [PMC]

12. Nilsson Å, Tengvall C. One last opportunity:Swedish nurses’ experiences of palliative se-dation. Journal of Hospice & Palliative Nurs-ing. 2013;15(6):E1-5. [Crossref]

13. Gielen J, Bhatnagar S, Mishra S, ChaturvediAK, Gupta H, Rajvanshi A, et al. Can cura-tive or life-sustaining treatment be withheldor withdrawn? The opinions and views of In-dian palliative-care nurses and physicians.Med Health Care Philos. 2011;14(1):5-18.[Crossref] [PubMed]

14. Blondeau D, Dumont S, Roy L, Martineau I.Attitudes of quebec doctors toward sedationat the end of life: an exploratory study. PalliatSupport Care. 2009;7(3):331-7. [Crossref][PubMed]

15. Reitinger E, Heimerl K. Ethics and gender is-sues in palliative care in nursing homes: an

Austrian participatory research project. Int JOlder People Nurs. 2014;9(2):131-9. [Cross-ref] [PubMed]

16. Bollig G, Schmidt G, Rosland JH, Heller A.Ethical challenges in nursing homes--staff’sopinions and experiences with systematicethics meetings with participation of residents’relatives. Scand J Caring Sci. 2015;29(4):810-23. [Crossref] [PubMed]

17. Cheon J, Coyle N, Wiegand DL, Welsh S. Eth-ical issues experienced by hospice and pal-liative nurses. Journal of Hospice & PalliativeNursing. 2015;17(1):7-13. [Crossref]

18. Preshaw DH, McLaughlin D, Brazil K. Ethicalissues in palliative care for nursing homes: de-velopment and testing of a survey instrument.J Clin Nurs. 2018;27(3-4):e678-87. [Crossref][PubMed]

19. Gardiner C, Barnes S, Small N, Gott M, PayneS, Seamark D, Halpin D. Reconciling informedconsent and ‘do no harm’: ethical challengesin palliative-care research and practice inchronic obstructive pulmonary disease. PalliatMed. 2010;24(5):469-72. [Crossref] [PubMed]

20. Gysels M, Evans CJ, Lewis P, Speck P, Be-nalia H, Preston NJ, et al. MORECare re-search methods guidance development:recommendations for ethical issues in pallia-tive and end-of-life care research. Palliat Med.2013;27(10):908-17. [Crossref] [PubMed]

21. André B, Ringdal GI, Loge JH, Rannestad T,Kaasa S. Implementation of computerized tech-nology in a palliative care unit. Palliat SupportiCare. 2009;7(1):57-63. [Crossref] [PubMed]

22. McCloskey S, Taggart L. How much compas-sion have I left? An exploration of occupationalstress among children’s palliative care nurses.Int J Palliat Nurs. 2010;16(5):233-40. [Cross-ref] [PubMed]

23. Gaudine A, LeFort SM, Lamb M, Thorne L.Ethical conflicts with hospitals: the perspec-tive of nurses and physicians. Nurs Ethics.2011;18(6):756-66. [Crossref] [PubMed]

24. Reid F. Grief and the experiences of nursesproviding palliative care to children and youngpeople at home. Nurs Child Young People.2013;25(9):31-6. [Crossref] [PubMed]

25. Eriksson H, Andersson G, Olsson L, MilbergA, Friedrichsen M. Ethical dilemmas aroundthe dying patient with stroke: a qualitative in-terview study with team members on strokeunits in Sweden. J Neurosci Nurs. 2014;46(3):162-70. [Crossref] [PubMed]

26. Piot E, Leheup BF, Goetz C, Quilliot D,Niemier JY, Wary B, et al. Caregivers con-fronted with the withdrawal of artificial nutritionat the end of life: prevalence of and reasonsfor experienced difficulties. Am J Hosp PalliatMed. 2015;32(7):732-7. [Crossref] [PubMed]

27. Nisha C, Rose JA. Ethical Dilemmas in Careof Patients Admitted to a Palliative Care Unitin South India: A Qualitative Study. Int JHealth Sci Res. 2015;5(4):225-9.

28. Valentini E, Giantin V, Voci A, Iasevoli M,Zurlo A, Pengo V, et al. Artificial nutrition andhydration in terminally ill patients with ad-vanced dementia: opinions and correlatesamong Italian physicians and nurses. J PalliatMed. 2014;17(10):1143-9. [Crossref][PubMed]

29. Muldrew Née Preshaw DHL, McLaughlin D,Brazil K. Ethical issues experienced duringpalliative care provision in nursing homes.Nurs Ethics. 2018;1:969733018779218.[Crossref] [PubMed]

30. Robinson CA, Pesut B, Bottorff JL. Issues in rural palliative care: views from the coun-tryside. J Rural Health. 2010;26(1):78-84.[Crossref] [PubMed]

31. Jankowski JB. Professional boundary issuesin pediatric palliative care. Am J Hosp PalliatMed. 2014;31(2):161-5. [Crossref] [PubMed]

32. Pavlish C, Brown-Saltzman K, Jakel P, FineA. The nature of ethical conflicts and themeaning of moral community in oncologypractice. Oncol Nurs Forum. 2014;41(2):130-40. [Crossref] [PubMed]

33. White KR, Roczen ML, Coyne PJ, Wiencek C. Acute and critical care nurses’ perceptionsof palliative care competencies: a pilot study.J Contin Educ Nurs. 2014;45(6):265-77.[Crossref] [PubMed]

34. Hernández-Marrero P, Pereira SM, CarvalhoAS. Ethical decisions in palliative care: inter-professional relations as a burnout protectivefactor? Results from a mixed-methods multi-center study in Portugal. Am J Hosp PalliatMed. 2016;33(8):723-32. [Crossref] [PubMed]

35. Chih AH, Su P, Hu WY, Yao CA, Cheng SY,Lin YC, et al. The changes of ethical dilemmasin palliative care a lesson learned from com-parison between 1998 and 2013 in Taiwan.Medicine (Baltimore). 2016;95(1):e2323.[Crossref] [PubMed] [PMC]

36. Bollig G, Rosland JH, Gjengedal E, SchmidtG, May AT, Heller A. A European multicenterstudy on systematic ethics work in nursinghomes. Scand J Caring Sci. 2017;31(3):587-601. [Crossref] [PubMed]

37. De Vries K, Plaskota M. Ethical dilemmasfaced by hospice nurses when administeringpalliative sedation to patients with terminalcancer. Palliat Support Care. 2017;15(2):148-57. [Crossref] [PubMed]

38. Sandman L, Molander U, Benkel I. Develop-ing organisational ethics in palliative care.Nurs Ethics. 2017;24(2):138-50. [Crossref][PubMed]

KAYNAKLAR

Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27

127

39. Lind S, Wallin L, Brytting T, Fürst CJ, Sand-berg J. Implementation of national palliativecare guidelines in Swedish acute care hospi-tals: a qualitative content analysis of stake-holders’ perceptions. Health Policy. 2017;121(11):1194-201. [Crossref] [PubMed]

40. Akin Korhan E, Üstün Ç, Uzelli Yilmaz D.Practices in human dignity in palliative care: aqualitative study. Holist Nurs Pract. 2018;32(2):71-80. [Crossref] [PubMed]

41. Towers A, MacDonald N, Wallace E. Ethicalissues in palliative care. Views of patients,families, and nonphysician staff. Can FamPhysician. 2003;49:1626-31.

42. Olson DP, Windish DM. Communication dis-crepancies between physicians and hospital-ized patients. Arch Intern Med. 2010;170(15):1302-7. [Crossref] [PubMed]

43. Akgün-Çitak E, Avci S, Basmaci Ö, Durukan İ.

[Investigating the communication behavioursof nurses towards patients defined as difficultby nurses in a university hospital]. HEMAR-G.2011;13(1):35-44.

44. Sirch L, Salvador L, Palese A. Communicationdifficulties experienced by deaf male patientsduring their in-hospital stay: findings from aqualitative descriptive study. Scand J CaringSci. 2017;31(2):368-77. [Crossref] [PubMed]

45. Aydın BO, Şahin E. [A survey on patient rela-tives-determined communication barriers ac-cording to various variables in hospitals].Journal of Communication Theory and Re-search. 2018;(46):59-75.

46. Schaffer MA. Ethical problems in end-of-lifedecisions for elderly Norwegians. Nurs Ethics.2007;14(2):242-57. [Crossref] [PubMed]

47. Elçiligil A, Bahar Z, Beşer A, Mızrak B, Bahçe-lioğlu D, Demirtaş D, et al. [Ethical dilemmas

which are faced by nurses]. Anadolu Journalof Nursing and Health Sciences. 2011;14(2):52-60.

48. Utlu N. [Ethical approach and ethical dilem-mas of nurses working in hospitals]. Journalof Istanbul Aydın University. 2016;8(29):17-35. [Crossref]

49. Enes SP, de Vries K. A survey of ethical issuesexperienced by nurses caring for terminally illelderly people. Nurs Ethics. 2004;11(2):150-64.[Crossref] [PubMed]

50. Chiu TY, Hu WY, Cheng SY, Chen CY. Ethi-cal dilemmas in palliative care: a study in Tai-wan. J Med Ethics. 2000;26(5):353-7.[Crossref] [PubMed] [PMC]

51. Georges JJ, Grypdonck M. Moral problemsexperıenced by nurses when caring for termi-nally ill people: a literature review. Nurs Ethics.2002;9(2):155-78. [Crossref] [PubMed]