PAGSASALIN PARA SA MAS EPEKTIBONG …...mabatid ng tagasalin ang kahulugan ng salitang isinasalin....

PAGSASALIN PARA SA

MAS EPEKTIBONG

SERBISYO PUBLIKO

Dr. Emmanuel C. de Leon Departamento ng Pilosopiya,

Unibersidad ng Santo Tomas

PANIMULA

•Sa forum na ito, hangarin kong maibahagi

sa inyo ang ilang nalalaman ko hinggil sa:

• Kahalagahan ng pagsasalin,

• Ilang mga praktika sa teknikal na

pagsasalin na magagamit ng mga

empleado ng ahensiya at lokal na yunit

ng pamahalaan,

• Mga terminolohiyang teknikal na

kailangang isalin, iangkop o bigyang

katuturan sa paraang mauunawaan ng

karaniwang madla.

PAGHAHANDA

1.Bago pa magsimula ang

forum at palihang ito, alam ko

na ang pagsasalin ay….

2.Gusto kong matutuhan ang….

ANO ANG PAGSASALIN?

John Catford (1965):

“The replacement of textual material in

one language (SL) by equivalent textual

material in another language (TL)”.

“Paglilipat”

ANG KABUOHANG ISKEMA

Tagasalin

Simulaang

Lengguwahe

Interpretasyon,

Pagbasa, Saliksik,

Salin

Tunguhang

Lengguwahe

• Ang pagsasalin ay paglilipat ng isang teksto sa

pinakamalapit na diwa mula sa simulaang lengguwahe

papunta sa tunguhang lengguwahe.

•Sa iskemang ito, ang tagasalin ay kinakailangang

mayroong sapat na kahusayan sa simulaang lengguwahe

(SL).

•Pero, lalo’t higit na kinakailangang mahusay ang tagasalin

sa tunguhang lengguwahe (TL).

Bertrand Russel: “Walang sinumang

makauunawa sa salitang ‘cheese’

nang walang di-lingguwistikong

pagkabatid sa ‘cheese’.

i.e., matindi ang pangangailangang

mabatid ng tagasalin ang kahulugan

ng salitang isinasalin.

Kaya nga, hindi isang biro-birong

trabaho ang pagsasalin at napakalaki

ng tungkulin nito (noon at ngayon) sa

pagpapalaganap ng kaalaman sa buong

mundo.

“Ang pangangailangang maidulot at

maipamahagi ang mga kaalaman at

kasanayan, bukod sa patuloy at walang-

humpay na paglikha at pagdukal ng mga

bago’t bagong teknolohiya, ay

nagpapatindi sa halaga ng pagsasalin

bílang tagapamagitan ng mga wika at

kultura ng mundo” (Virgilio Almario,

2016).

Naglilipat-wika tayo para maseguradong

magiging aksesibol sa lahat ng Filipino

ang mga bagong kaalaman

• i.e., Nagsasalin tayo para matiyak na

maaakses ng karaniwang Filipino ang mga

kaalamang natuklasan ng mga eksperto

natin mula sa iba’t ibang disiplina.

ARTIKULO XIV, SEKSIYON 6

•The national language of the Philippines is

Filipino. As it evolves, it shall be further

developed and enriched on the basis of

existing Philippine and other languages.

•Subject to provisions of law and as the

Congress may deem appropriate, the

Government shall take steps to initiate and

sustain the use of Filipino as a medium of

official communication and as language of

instruction in the educational system.

• At, dahil aksesibol ang mga ito sa taong-

bayan, naisusulong natin ang higit na

epektibo at episyenteng serbisyo publiko.

• Dahil mas nagkakaunawaan ang lingkod-

bayan at kaniyang mga pinaglilingkuran,

mas magkakaroon ng mas mataas na

integrasyon ang serbisyo publiko.

LAYUNING MAIDULOT ANG MAAYOS NA SERBISYO SA

TAUMBAYAN

katawagan sa Filipino: laing

Kayâ, klaro talaga ang kahalagahan ng

pagsasalin sa pagpapalaganap ng

kaalaman at impormasyon.

Kung talagang seryoso tayong maihatid

nang epektibo at episiyente ang mga

serbisyo publiko, mahalagang magkaroon

tayo ng kasanayan sa pagsasalin (lalo na

sa pagsasaling teknikal).

TATLONG PARAAN NG PAGSASALIN AYON KAY

ROMAN JAKOBSON (“On Linguistic Aspects of

Translation”, 1959)

1. Intralingguwal na pagsasalin (o paglilipat-salita): isang

interpretasyon ng mga pasalitang tanda gamit ang ibang

tanda sa isang wika.




2. Interlingguwal na pagsasalin (o pagsasalin mismo):

isang interpretasyon ng mga pasalitang tanda gamit ang

ibang wika.




3. Intersemiyotikong pagsasalin (o paglilipat-anyo): isang

interpretasyon ng mga pasalitang tanda gamit ang mga

tanda ng mga sistema ng di-pasalitang tanda.

Interlingual Translation

•Ginihigugma kita

•Inaro taka

•Kaluguran daka

Hamon #1

Filipinuhin mo nga.

Filipino Translation Exercise

PANUTO: Filipinuhin ang sumusunod

na mga salita na nasa wikang Ingles.

Ingles Salin sa Filipino

1. Accomplishment K

2. Accountability P

3. Benefits P, B

4. Building G

5. Affairs U

6. Welfare K

7. Department K, D

8. Discussion T

9. Editor P, E

10.Employee K, E


11. Assistant K

12. Efficient E

13. Expert D, E

14. Finance P

15. Fired S

16. Holiday P

17. Interview P, I

18. Job H, T

19. Laborer M

20. Late H


21. Letter L at S

22. Management P

23. Human resources Y

24. Meeting P

25. Executive director D

26. Newspaper P, D

27. Objective L

28. Office T, O

29. Welfare K

30. Policy P

Filipinuhin mo nga.

Filipino Translation Exercise

Ingles Filipino

1. Accomplishment

2. Accountability

3. Benefits

4. Building

5. Affairs

6. Welfare

7. Department

8. Discussion

9. Editor

10. Employee

1. Katuparan 2. Pananagutan 3. Pakinabang/Benepisyo

4. Gusali 5. Ugnayan

6. Kapakanan

7. Kagawaran/Departamento 8. Talakayan 9. Patnugot/Editor

10. Kawani/Empleado


11. assistant

12. efficient

13. expert

14. finance

15. fired

16. holiday

17. interview

18. job

19. laborer

20. late

11. Kawaksi 12. Episyente 13. Dalubhasa/Eksperto

14. Pananalapi 15. Sisante

16. Pista

17. Panayam/Interbyu 18. Hanapbuhay/Trabaho 19. Manggagawa

20. Huli

21. letter

22. management

23. human resources

24. meeting

25. executive director

26. newspaper

27. objective

28. office

29. welfare

30. policy

21. Sulat/Liham 22. Pangasiwaan 23. Yaman-tao

24. Pulong 25. Direktor tagapagpaganap

26. Pahayagan/Diyaryo

27. Layunin

28. Tanggapan/Opisina

29. Kapakanan

30. Patakaran

Paano

magsalin?

KALIMITANG PINOPROBLEMA NG MGA NAGSASALIN

“Ano ba ang ‘journalism’ sa Filipino?

“Wasto bang itawag ang ‘punong-guro’ sa

prinsipal?”

“Alin po ang wastong baybay, ‘punong-guro’,

‘punongguro’, o ‘punonguro’?

“Bakit walang katumbas sa Filipino ang jus

sanguinis?

Pagtutumbas

Panghihiram

Paglikha

Pagtutumbas

• paghahanap ng salita o pahayag na

kaparehas ang kahulugan sa target na

wika

He went out of the room.

Salin:

Lumabas siya ng kwarto.

siya lumabas ng kwarto

Give me a piece of string.

Salin:

Bigyan mo ako ng kapirasong tali.

“The wind is blowing”

Salin:

“Ang hangin ay umiihip” “ Umiihip ang hangin”

“ Humahangin”

“Reap what you sow”

Salin:

“ Anihin kung anong iyong itinanim”

“ Kung anong itinanim siyang aanihin”

President Cory was accorded a state funeral.

Salin:

Si Pangulong Cory ay binigyan ng pambansang libing.

.

Bagong Patakaran ng Komisyon sa

Wikang Filipino (KWF) hinggil sa

Pagtutumbas

Una, ang paghahanap ng pantumbas na

salita mula sa kasalukuyang korpus ng

wikang Filipino.

Ikalawa, ang pagtuklas ng pantumbas mula

sa ibang katutubong wika ng Filipinas.

= Katarúngan (Ceb. Taróng)

= Hustísya (Sp. Justicia)

= Lungsód (Boholano, “nayon”)

= Siyudád (Sp. ciudad)

“Lungsod San Fernando”

Ambag na bokabularyo

1. Rabáw (Ilokano) surface

2. Iláhas (Kinaray-a) wild

3. Láwas (Waray) body (corpus)

4. Gahúm Hegemony

Tandaan: Walang dalawang wika sa mundo

ang may magkatulad na bokabularyo.

Kayâ, bihira talaga ang magkatumbas na

magkatumbas na kataga.

PANGHIHIRAM NG SALITA

PANGHIHIRAM

• Paghiram sa mga dayuhang wika

tulad ng Español at Ingles, at iba pang

wika.

• Pagdaan sa proseso ng reispeling.

PANGHIHIRAM NG SALITA

• modernisasyon ng Filipino

• paraan ng pagsasalin

• pagpapahalaga sa pagbabaybay

• suporta sa kodipikasyon at elaborasyon

• Inuunang hiraman ang

wikang Español.

• Dahil sa katwirang

lingguwistika

• padér (paréd),

kampana (campana),

kandila (candila),

bintana (ventana),

kalatas (cartas)

sapatos, mansanas, materyales, prutas,

medyas, mesiyas, perlas, atbp.

• Pinaghalong salitang

hiram.

Halimbawa:

1. “komento” (comment;

commentario)

2. “prayoridad” (priority;

prioridad)

HIGIT NA MAG-INGAT SA MGA SALITANG

“SIYOKOY”

SIYOKOY WASTO

1. “imahe” “imáhen”(imagen);

“imeyds” (image)

2. “diktadurya” “diktadúra”

3. “kontemporaryo” “kontemporáneó”;

“kontemporári”

4. “aspeto” “aspékto”;

“áspek”

Mga Paraan ng Panghihiram

1. Gamitin ang kasalukuyang leksikon ng Filipino.

Hiram na Salita Filipino

attitude saloobin

rule tuntunin

ability kakayahan

wholesale pakyawan

west kanluran


2. Kumuha ng mga salita mula sa iba’t ibang

katutubong wika ng bansa.

Hiram na Salita Filipino

hegemony gahum (Cebuano)

imagery haraya (Tagalog)

husband bana (Hiligaynon)

muslim priest imam (Tausug)


3. Bigkasin sa orihinal na anyo ang hiram na

salita mula sa Espanyol, Ingles at iba pang

wikang banyaga at saka baybayin sa

Filipino.

Halimbawa:

Ingles Filipino

centripetal sentripetal

radical radikal


Halimbawa:

Iba pang wika Filipino

coup d’ etat (Pranses) kudeta

chinelas (Español) tsinelas

kimono (Japon) kimono

glasnost (Russian) glasnost


4. Gamitin ang mga letrang c,ñ, q, x, f, j, v, z

kapag ang salita ay hiniram nang buo

ayon sa sumusunod na kondisyon.

a. pantanging ngalan

• Quirino, Julia, Canada, Valenzuela,

• Ceñeza bldg., State Condominium,

• Qantas Airlines, Doña Monserat, El Niño


b. salitang teknikal o siyentipiko

• cortex, enzyme, quartz, filament, Marxism

• x-ray, zoom, joules, vertigo, infrared


c. salitang may irregular na ispeling o

gumagamit ng dalawang letra o higit pa

na hindi binibigkas o ang mga letra ay

hindi katumbas ng tunog.

• bouquet, rendezvous, laissez faire,

• champagne, plateau, monsieur


d. salitang may internasyunal na anyong

kinikilala at ginagamit

• taxi, exit, fax, file, text, zodiac, zoo

HALAGA NG TINATAWAG NA “LOKALISASYON”

Ang lokalisasyon ay “a process to facilitate

globalization by addressing linguistic and

cultural barriers” (Minako O’Hagan, 2002).

i.e. kailangang lumikha ang tagasalin ng

“pang-akit domestiko”.

Dahil kailangang komunikatibo ang

pagsasaling teknikal.

ILANG BAGAY NA DAPAT TANDAAN

SA PAGSASALING TEKNIKAL

Una, kailangang manatiling obhetibo at

makatunayan sa paksa ang isang manunulat na

teknikal.

Ngunit, kailangan ding maalam siya sa paggamit

ng mga taktikang malikhain upang magtagumpay

sa pag-akit ng babása at mapanatili ang interes

nitó sa binabása.

“To ensure that all of the relevant information

is indeed conveyed but also that it is

conveyed in such a way that the readers can

use the information easily, properly and

effectively” (Jody Bryne, 2006).

ANG HAMON SA MGA NAGSASALING TEKNIKAL

1. Gawing itong mabisà, at

2. Madalîng maintindihan.

HINDI MGA TERMINOLOHIYA LAMANG ANG ISINASALIN

HINDI MGA TERMINOLOHIYA LAMANG ANG ISINASALIN

TUNTUNIN 1: Mag-ingat sa pag-unawa sa gámit ng

bawat salita sa SL upang mabigyan ng angkop na

katapat sa TL.

“Kinikilig ako kapag kasama ko siya”

Salin 1: “I feel some sort of romantic

excitement when I am with him/her”

Salin 2: “I am thrilled when I am with him/her”

“Kinamumuhian ko

siya dahil wala

siyang utang na

loob!"

• I feel bad at him because he does not

have debt of volition.

• Mahalaga rin ang pagsisikap na maglista

ng mga ginagamit na pantumbas sa mga

terminolohiya sa bawat disiplina upang

maging palagiang sanggunian sa

pagsasalin para sa layuning maging

konsistent.

TUNTUNIN 2: Minsan, hindi na kailangang hanapan

ng katumbas na salita sa TL. Para sa KWF,

panatilihin ang orihinal na salitang siyentipiko at

teknikal—Ingles man, Español, German, o Latin.

TUNTUNIN 3: Hindi maaaring mangmang ang

tagasalin sa paksang kaniyang isinasalin.

• Saliksik ang panimulang gawain ng isang

tagasalin.

• Bago maging isang tagasalin, kailangang

mahusay muna siyang manaliksik.

MGA KAILANGAN NG TAGASALING TEKNIKAL

Kailangan ng mga tagasaling teknikal ang

sumusunod na mga katangian:

1. Kaalaman sa paksa,

2. Mga kasanayan sa saliksik,

3. Mga kasanayan sa pagtuturo, at

4. Mga kasanayan sa pagsulat.

Paglikha

Isalin ang

sumusunod na

pangungusap.

Isalin sa Filipino 1.Like father, like son 2.I’m the apple of her eyes. 3.This is a red letter day. 4.If I were in your shoes. 5. He is a well known poet.

“Like father, like son”

“Kung anong puno, siyang bunga”

Katulad ng ama, katulad ng anak (mali; literal na salin)

“I’m the apple of her eyes”

“Ako ang kaniyang paborito”

Ako ang mansanas ng kaniyang mata (mali: literal)

“This is a red letter day”

“Isa itong mahalaga at masayang araw”

Kulay pula ang araw na ito

(mali: literal)

•“If I were in your shoes.”

“Kung ako ikaw.”

“Kung ako ang nasa sapatos mo.”

• “He is a well

known poet.”

“Isa siyang

makatang may

pangalan.”

“Isa siyang

bantog na makata.”

“Siya ay isang

mabuti-alam

makata.”

Workshop

Aktuwal na Pagsasalin

1. Ilista (muna) ang mga maituturing na

salitâng teknikal;

2. Isaayos ang mga termino sa paraang

madaling balikan, halimbawa, sa paraang

alpabetiko.

3. Note: Hindi kailangang paghiwalayin ang

mahirap at madaling isalin.

Halimbawa

• Business establishments

• Business tax

• Capital investment

• Certified income tax return

• Gross receipts

• Gross sales

• Other Fees

• Sworn statement

PAGSASALIN PARA SA MAS EPEKTIBONG …...mabatid ng tagasalin ang kahulugan ng salitang isinasalin....

Documents

Transcript of PAGSASALIN PARA SA MAS EPEKTIBONG …...mabatid ng tagasalin ang kahulugan ng salitang isinasalin....