Over Russische geschiedenis en Slavische sprookjes

"ij hebben zo juiot het Lenin-jaar achter (:a rug. In de S.U. heeft c~it geleidtot een 'lawine van boeken, artikelen, spel dies ,.n.bustes, on.. andore, voorwerpen, diemeer aan Lourdes àan aan socialisme doen denken. De Lenin-cultus die vrJjwel on­middellJjk na zJjn dood werd ingesteld, is er altJjd vanuit gegaan dat overdaadniet schaadt:alleen al tussen 1924-28 verschenen er ongeveer 4600 boeken enartikelen gewJjd aan. Lenin. Ondanks deze heiligevererining is het vraag of ookzelfs de .. onlanGS verschenen vjjf~e. ui tgave in 55 kloell:e delen van zjjn vol­ledig verzamelde werken inderdaad alles bevat wat hJj geschreven heeft •. Voor deWesterse geschiedschrJjver maakt dit het er allemaal niet genakkeljjker op. Vooraldaar de partJjarchieven bjjna altjjd voor hem hermetisch gesloten bljjven. Hjj heeftdus niet alleen te kampen met een te veel, maar ook met een te weinig aan mate-riaal. '

Bovendien heeft de S.U. niet met algemeen Westerse instemming zi~h eenplaats onder de naties verwo·rven en hebben de internationale spanningen,.waarmeedit gepaard ging en gaat, niet gemaakt dat de Westerse historicus 'onbewogen enobjectief' van Lenin kon vaststellen 'wie er gewesen ist'.Tjjdens een symposiumdat in 1967 in het )~bileum~aar van de revolutie door 's werèlds meest vermaar­de experts op d~th~~rf~i~~rvlogendeze over het algemeen bejaarde heren'elkaarvaak geducht in de haren als het over Lenin ging. Dit bljjkt bjjvoorbeeld uit devolgende zin ontleend aan het verslag van een der discussies:"Acknowiedgingthat he disagreed with Mr.Wolfe about Lenin,Mr.Carr observed that Mr.Wolfe hadhad a life-long love-hate affair with Lenin and was capable of adopting almostany attitude töwardhim except one of cool detachment~ SchrJjven over Lenin isdus alles behalve eehvoudig.

Daarom is het verheugend dat nog in het Lenin-jaar een Nederlandse Lenin­studie verschenen is van de hand van Dr.G.Harmsen.Een Nederlands boek over Leninafgezien van een in het Duits geschreven studie van Pannekoek, bostond er nogniet eh het voorziet dus zeker in een behoefte.Harmsen is een productief auteur •.uit zJjn bundel 'Marx contra de marxistische ideologen' bleek al dat hjj thuis wasin de jungle van de marxistische theorie. Daarin probeerde hij o.m. aan te tonen,dat het 'communistische denken"bepaalde negentiende eeuwse trekken bezit", terwjjl

"het denken van Marx zo modern is, dat onze tjjd er eigenljjk pas aan toe komt~'

Als iemand met deze achtergrond zich aan 'een studie van Lenin zet, kan dat inte­ressante resultaten opleveren.De laatste grote studies gewijd aan Lenin zjjn alleuit de V.S. afkomstig en deze auteurs waren misschien minder dan Harmsen instaat om Lenins denken te plaatsen tegen de achtergrong van het totale Europesemarxistische denken en doen.

Harmsen maakt in het begin van het boek onmiddellJjk duidelJjk waar hJj staat.De eerste zin van de inleiding luidt: "Nog altijd lc:;von we in de gruweljjke wereldvau,'h:et =ioporialisme , die tot in de uithoeken van Zuid-Amerika,Afrika en Aziëmet alle .~ddelen, zo nodig met niets ontziend barbaars geweld, de mensheid inzJjn greep houdt~ Men zou' zich een andere beginzin kunnen kiozen en ook een anderNederlands,maar er is niets tegen een duideljjk uitgangspunt. Voor Harmsen bestatde oplossing van alle problemen in de verwezenlJjking van het socialisme. In ditlicht wenst hij ookd~ ideeön van Lenin te zien. Hjj wil onderzoeken in hoeverreLenins opvattingen nog actueel zijn voor onàe hedendaagse situatie. Daar pleitniets tegen, maar onbegrjjpeljjk daarbij is wel, dat volgens Harmsen "de kunst bjjhet beantwoorden van deze vr~gen is, kleinburgerl~k gemoraliseer te vermijden,dat in de sociaal-democratische polemiek tegen Lenin domineert, maar ook omzich niet te bedwelmen aan de revolutionaire frase die een extreme vorm van hetradencommunisme typeert".Afgezien van het feit, dat het woord 'kleinburgerljjk'een van de meest inhoudsloze scheldwoorden is uit het socialistische en commu­nistische lexicon, is het niet duideljjk hoe men met omzeiling van deze klippende betekenis van Lenin voor 6nze tijd duidelijk kan makem.De door hem gesignaleer­de scylla en Charibdis zijn werkeljjk antiek, daar ze volledig thuis horen inhet tJjdperk tussen de beide wereldoorlogen en geen gevaar ~eer kunnen vormen

122

voor een beoordeling van Lenin in onze t~d.;, _

In de S.U. wordt Lenin vereerd als de grootste denker aller t~den. In het

westen wordt Lenin meestal gezien al,s ,een groot revolutionair tacticus, niet

als een groot marxistisch theoreticus.Z~~ belangr~kste fi~osofische arbeid

'Materialisme en empiriocriticisme' ~eéft weinigen kunnenboei~n, ook een

t~eo,reticus a~s Pannekoek niet.Voor een recent, zeer,negatief o?rdeel leze

men het opstel van Katkov,'Lenin as as Phîlosopher' in de bundel 'Lenin,the

Man,the Theorist,t~e Leader'(aanwezig op hot instituut).Er is echter alle reden

om wat voor~ichtiger te oordelen dan Katkov gedaan heeft. Lenin had de leer­

school van Plechanpv doorlopen en, was beter op de' hoogte van de marxistische

'iiteratuur dan bijv. een man als Stroeve.In, bovengenoemde'bundel staat ook een

opstel van Willets over 'Lenin and the paasants'. Willets wijst erop, dat in­

dien men een studïe wil maken 'van de agrarische verhoudingen in Rusland van

na de emancipatie men niet langs Lenin heen kan.Lenins boek 'De ontwikkeling

van ,het kapitalisme in Rusland',dat het gehele vierde deel van de V.W. vult

(808 p.),verdient volgens Willetà de karakteristiek, die Lenin zelf aan Kauts­

kY's'Agrarfrage' mee gaf, het beste Marxistische boek sinds het derde d~el

van 'Das Kapital'."Jammer genoe9"word~ ~itbock door Harmsen niet besproken~Ohk 'Materia­

lisme en empiriocriticismo' is mij na lezing van Harmsens uiteenzetting erover

niet minder onduidel~k geworden,Ook Lenins Hegolstudios kome~ ,niet uit de

grondverf.Ongetwijfeld,komt dat omdat ik mij 'nooit aan Hegel gewaagd hob.Harm­

sens boekje is echter bedoeld als een ,inleiding. Als onderwerpen te ingewik­

keld z~n om ze begrijpelijk te populariseren, kunnen m.i. beter niet behandeld

wordep~Gelukkig heeft Harmsen Lenin in de eerste plaats gezien als een theo­

reticus van de revolutionaire praktijken wijdt hij daar de meeste ruimte aan.

,Een totaal nieuwe visie mogen we natuurlijk niet'van hem verwachten, daar deze

problematiek al vele malen door anderen is behandeld.Toch geeft hij vaak blijk

van eon originel0 benadering van Lenins denkwijze. Niet alleen door :çiit tegen

de achtergrond te plaatsen van het werk van Marx,Engels, Kautsky en Plechanov

of van Luxemburg, ~rotskij en Boecharin, maar ook door Lenin zelf op de juiste

momenten uitvoerig aan het woor1 te latJn. Het voordeel hierbij is; dat deze

citaten allen rechtstreeks uit het Hussisch in het Nederlands vortaald,zijn.

Ook Lenins relatie tot de Nederlandse marxisten zoals Pannekoek, Gort~r, W~n­

koop en Roland Holst komen vrij uitgebreid ter sprake. Het is daarom een',nuttig

boekje en met uitz~ndering van enkele stukken, ook vlot ' Geschreven.

Hier" en" daar draagt het echter de sporen' van eon te snelle werkwijze,. B~­

voorbeeld b~ de bespreking van de aan Lenin gewijde literatuur.Volkomen terocht

stelt tlarmsen, dat de integrale Leninbiografib nog geschreven moet worden,

eveneens dat men van Bovjetzijde nooit verder gekomen i,S dan "hagiografie van

dOe ergste', soort'J Maar het is niet zo, dat, "de niet-marxistische Leninbiogra­

'tiën i. t:. t. de sov jetpublicatics IIver'v'il.ll'en in het tegendeel van een onper­

soonlijke en bovenmenselijke benaderihg,,~"Lm.a.w. niet meer zijn dan een chro­

nique scandaleuse.Dit mag dan eon beetje gelden voor het boek van Shub,dat

inderdaad zo nu en dan doet denken aan werkjes van het 'I was a prisonor of

the Cheka'LDe Rode Tsaar'-'Les amo~rs secrètes de Lé;ine'-type.Maar dat geldt

toch ;éker niet voor hot werk yan Wolfe,Fischer en Ulam. Harmsen bl~kt' deze

b~oz,r~f~~n echtê~)liet te(wilten?) kennenlHij raadt slechts Shub aan "bij ge--fl _.• ~~_ :... " . J •

•

br,eh: aan beter". ,,' " ",- ,':' liarIlÎ~en,benadert le'nin ongetwijfeld niet kr "itiekloos.Zo wijst hij er

. I.. ..1 \\ 1 _ .' . '. I '. '-;' • •

b1jvoprbecld'op; dat het besluit van het Tiende Partijcongres om op voorstel

van'Lenin binnen de'partij geen oppositionele groepen" meer te dulden ~amp­

zalig is geweest.Maar als hij stelt,dat "de mensjeviki noch de anarchisten

enige vat ,hadden" Ql' de oppositionele baweging' buiten de Partij" dan "vergist

", r r; ""':' '.~ 77 ..... ".~ :'~ - ._j.;'".. - ,', '.1 .: ! ,:

........ , .

123

deh~ zich.De mensjeviki hadden ecn brede aanhang onder de arbeiders in jaren'20-'2l.Z~ wensten echter niet 'in opstand te komen tegen de bolsjeviki,datzou immers broederkr~g betekenen~Z~ bleven hun oppositie voeren binnen dezeer beperkte legale mog~l~kheden'én kregen hun vertegenwoordigers verkozenin de soviets ondanks alle repressieve maatregelen en regelrechte terreurvan de tsjeka.Voor Lenin was in 1921 de zaak "volkomen duidel~k: "OP mensje-'vikï en sociaal-revolutionairen 'diènt geschoten, te: worden, zodra ze hun neuslaten zien". De mens'j':éviki gingEln daarom als' politieke bevreging ten onder,'~onder ecn schot te' lossen. HaFmsen gee ft dit citaat niet, maar' re'chtvaardigtLenins optreden wel. Er was immers geen politiek alternatief? Maar 'dat ls' nU, juist helemaal m~ar de vraag. Lenin wenste geen politiekalternatief.H~'hadIlU eenmaal nooit een politi'eke mening naast de z~ne geduld.Ook opmiddel~k nade bolsjevistische staatsgreep van october bleek dat duidel~k.Op'het TweedeSO'V\hetcong'res, da.t de bolsjev"istis'che coup d' ~tat legaliseerde, was k'en reso­lutie 'van Martov aangenomen ' , , waarin een kabinet geëi.~twerd dat zou z~n samen'ge's:teld uit v~rtegenwoorcligersvan alle floc1dt·e,tia~h.partijen ~Len1.n heeft deze onderhandelingen laten mislukken. Daarover', en n'ietover wat ,stakende ambtenaren zoals Harmsen ons doet gelove'n,' ontstond groteberoer~ng tn de bolsjevistische partij. Velen bedankten toen tijdelijk als lid.. van het cent.rale comit~ .of van de ~egerin:g~ Schapiro trekt uit dit belei,dvan 'Lenin de concl,lÎ1sie,' dat een Lenin een gr'oot revolutionair, maar een slechtstaat'sm,an was.Zo ver ,zou ik niet willen gaan,er blijft nog heel wat aan Leninscreditzijde st~an na 'aftrek van deze post,maar SEhapiro is tot deze conclásiegekomen' op basis van 'eeon intensieve stu'die 'van de feiten, en niet onder in~vloed van de koude oorlog, waardoor volgens Harmsen, het werk van Schapiro nietvoor hon'derd procent te vertrouwen is.

Tot slot enkele opmerkingen aangaanèe, een paar details. Wie hierin aanlei­ding ziet om het boek ongelezen te laten, moet ze maar overslaan:Dp p.27:"Het b~~ondere vap de Russische cultuur, zeker in de 19de eeuw is,dat het conservatiev'e kamp nauwel~ks woordvoerders van betekenis heeft op­geleverd~ Dostoevs~E moet toch we~ als zo'n woordvoerder worden beschouwd?In z~n grote romans heeft niet nagelaten alle oppositionele stromingen af­t'e schilder,en als m:j..sdadig, pathalogisch 0 f onnozeL In het openbare leven vanz~n tijd fungeerde hij na zijn terugkeer uit verba.nning als een soort nationaleprofeet met onvoorwaaráelijke trouw a~n orthodoxie en autocratie, compleet metpogroms en een veroverd Constantinopel,als voormaamste boodschap.P.33 ilToch wijst geen der slavofielen de lijfeigenschap nadrukkelijk af"Volgensde kenner van het slavofilisme, Riasanovsky, waren de meeste slavofielenvoorsta~ders van de emancipatie van do boeren.p.37 Gogol~ nam nooit"een draai naar rechts".Hij was zich ter nauwernood be­wust van het ,politieke leven van zijn tijd en zijn leven lang een trouw dienaarvan ,tsaar en kerk, Zijn ironisch humori9 tische beschrijvingen waren bedoeldom de mensen te amuseren en niet- als realistische weergave van de socialewerkelijkheid. Belinskij c.s. hebben zijn werk verkeerd geïnterpreteerd.p.42"De 'naar het vplk'-beweging leidde in 1876 tot de oprichting, :van'Zemlja i Wolja'(Grond en Vrijfueid).Toen de studenten echter ton gevolge vanhun denk-en levensgewoonten als door ecn kloof van de boerenbevolking geschei­den bleek te zijn en deze hen zelfe v~andig ontving,leidde di~ tot een ber~6­zinrring en kwam het in oktober 1879 tot een splitsing~ Dit is een niet geheeljuiste voorstellïng vaa zaken.Het was 'de tocht naar het volk' in '73-'74 zelfdie zo slecht ontva~~~n. Zij die hun arrestatie ontlopen waren bezonnen zichop andere methoden. Dit leidde in 1875-76 tot Zemlja i Volja,een strak gedis­ciplineerde organisatie t. b. v. propaganda' onder het volk en,-, terreur tegen"de bureaucraten.ln '79 spl~iste_, de bewaging zich ~~~at ~~n groep zich uit­sluitend aan terreur wilde wijden.

124

p.48"In hun strijd tegen de opvattingen van de marxisten gaan de narodniki

er uiteraard van uit, dat. deze identiek zijn aan die van Marx~ Dat is on­

waarRch~nlijk, daar beide groepen elkaar te lljf gingen met argumenten te­

recht of ten onrechte ~~n Marx ontleend.

p. 6j. De ondertitel "De ~eerspiegeling van het marxisme in de burgerlijke

liter.atuurl1 heeft Lenin pas aan 1907 toegevoegd aan zljn·kritische reactie

op Stroevel,ê boek over het Russische kapitalisme. Lenin had wel grote be­

zwaren tegen stroeve in 1895,maar hij wilde hom in 1900 mag in de redactie'

van·.Iskra hebben, hetgeen erop wijst dat hij hem zelfs toen nog niet zo'n

bour~eoi6 vond. .p.72 111n hun 'credo' 'van 1899 keerden de"jongeren" zoals ze zich noemden

zich tègèn'de politieke opvattingen van de"ouden"(stariki) waartoe Lenin

behoorde.1! Het zg 'credo' heeft niets met de jonBeren rond het economis­

tiàche tijdGchrift 'Rabotsjee 'Delo' te m.:qjen. Het geeft slechts de privé­

mening van de sociaal~democrate Koeskova weer. Het blaadje papier wa~rop

ze àeze noteerde tijdens een vergadering werd ontvreemd. De .titel 'credo'

is eT door politieke tegenstanders aan toegevoegd. Lenin kon dat natuur­

lijk niets schelen, het 'credo' verschafte hem een uitstekende stok om de

eco!lomistische en',:de reformi2tische hond te slaan.

p.149:1De mcnsjevikivielen in twee groepen uiteenjde enE: onder leiding van

Pleché'.nov en Potresso1t' _. vormde de meerderheid en koos voor "

steun aan de geallieerde oorlogsvoering, de minderheid aangevoerd door

Martov 'en Axelrod bleef staan op het internationaÎistische standpunt."

De enlgev&~ alle Russische sociaal-democraten die ronduit zijn steun gaf

aan de geallieerde oorlogsvoering was Plechanov. Hij Bad geen enkele aan­

hang binnen de RSDRP. Een kleine, maar wel belangrijke groep o.l.v. Potre­

sov verklaarde de oorlog niet te willen tegenwerken, maar dat de tsaar

vijand nummer. één bleef.Do meerderheid van de mensjeviki, w.o. de Doema­

fractie, de emigranten leiders en de Siberische bannelingen (w.o. Dan en

Tseretclli)~Ey~ufel gekant tegen iedere steun aan de oorlog.

PT 180 110p 12 maart vormden de leden van de Doeijla in hun midden een comité

dat de macht in handen nam en op 21 maart werd de tsaar in z~n hoofdkwar­

tier,nadat h~ onder de druk van z~n vrouw iedere concessie geweigerd had,

gearresteerd." Dat de Doemacommissie da macht ha.nden nam, ie wat overdreven.

Vr~wel alle leden waren overtuigde monarchisten en allesbehalve revolutio­

nair. Zij lieten de formatie van de voorlopige regering door de tsaar op

do vijftiende bekrachtigen. Deze deed op dezelfde dag nog afstand van de

troon ten behoeve van zijn broer Michael.Deze abdiceert op de lGde. Op de

20ste wordt Nic~laa8 in verzekerde bewaring genocen om te verhinder~n,da~.

hij door het volk wordt vermoord.

(Ger Harmsen, Lenin, filosoof van de revolutie.Werûldvenster/Baarn 1970.F 10,90)

Schrijv0n over Lcmin of over het Marxisme is moeil~k,maar niet voor

iedGreen. ~ -('fessor Van het Revo. 6chr~ft hetvolgende:

HDo merkwaardige neiging van vele critici van de leer om de motie­

ven van mensen als Marx en Lenin zeer hoog aan te slaan.John Strachey,die

Lenins optreden noodlottig acht voor Rusland en de hele wereld, zegt niet­

temin dat hij 'had a fanatical desire to improve the lot of his fellow men ..

His most te+.r~ble acts,such as the suppression of ths Kronstadt tebellion,

or his ~tter disregard, tor several years, of mass starvation in the'Russian

couhtrysièe,were unquestionably motivated'b# a messian1stic beliei that '

all this was'inqispensable for'the final happiness,well-being and grandeur

of tho.human race.'Dergel~ke uitlatincen,ook over Marx zijn legio.Dat deze

mensen vooral werden bewogen door dorst naar macht en dat de mensheid en

het proletariaat hunevenzoer ter 'harte gingen als laat ons zeggen Mussert

de grootheid van het Nederlandse volk- welhaast iedere onderzoeker zal dat

125

verwerpen.En toch: men tone m~ een enkele brief,één bnkele herinnering vaneen t~dgenoot, ~ónonkele passage uit het werk van Marx of Lenin waaruitechter eenvoudige deernis met do armen en vertrapten, echte~ b~ anderesocialisten soms zo fraai optredende-~erwachtinGvan een betere samenle­ving blljkt. Men zal mij wijzen op de hoofdstukken van het Kapital waarin dcellende dor Engelse proletariërs wordt geschilderd.Men leze die passageseens ..rustig over.Er is ongetwijfeld verschil,maar toch is de toon te ver­gelijken met die van een Pravda-redacteur dio het gebrek aan geestelljkevr~heid in China hekelt. Niemand zal het in het hoofd halen dat het stukvan zo'n redacteur wordt ingegeven door een diep verlangen naar vrijheid."

Wat Marx betreft heeft Van het Reve natuurlijk gelijk. Iedereen weetvoor soort regiu.~ Marx heeft gevestigd toen hij dictator werd in ••• (hetjaartal is mij ontschoten). Maar ik zou dat uitvoerige stuk van die Prav­daredacteur " waarin de géestelijke onvrijheid in China gehekeldwordt wel eens willen zien, ook·aarZel ik nog een beetje waar het Leninbetreft.Van het Reve heeft een heel jaar in vijandelijk gebied doorgebrachten beschikt derhalve over veel meer informatie dan ik,die er nooit geweestben. We moeten dus wel aannemen, dat we verstrikt zijm geraakt in de nettenvan de communistisch propaganda. Lenin een jurist, ·die cum laude afstudeer­de en toch geen vette praktUk opende,maar gratis Juridische adviezen gafaan arme boeren? De edelman Oeljanov, die illegaal aan arbeiders het 'Ka­pital' uitlegde, als revolutionair onder de armoedigste omstandigheidenleefde; in de gevangenis terecht kwam, verbannen werd en een maand voorde revolutie uitbrak, betwijfelde of hij deze ··nog wel mee zou makem? Leugens,niets dan leugens! Maar wat zou deze Lenin,vol lage motieven en machts­wellust dan·wel'geweest zijn? Plaatsvervangend hoofd van de Ochrana? Daar­om zaten er natuurlijk zo veel politiespionnen in de bolsjevistische orga­nisaties.Het is maar goed, dat er Van het Reve's zijn,laten we daarom nogeven aan zijn· voeten blijven zitten om te luisteren.

"In een notitieboekje van Pjotr vorst Vjazemski vindt men vrij dichtopeen de vo~gen4e:aantekeningen:

Na de Bartholomeusnacht deed Karel IX aan alle gouverneurs het schrif­tplijk bevel toekomen alle Hugenoten te doden;vicomte Dort,commandant vanBayonne,antwoordde de koning:Sire,ik heb bij burger~ en troepen eoriijke bur­gers en, dappere soldaten gevonden, maar geen enkele beulj daarom vragen. zijen ik uwe majesteit onze armen en ons leven te gebruiken voor dingen diemogelijk zjjn .•

Crillon weigerde de hertog van Guise te vermoorden, maar bood Hendrik111 aan met hem te duelleren.

Montmorin,gouverneur van Auvergne,schreef aan KarelIX: Sire,ik ont­ving onder het zeg~l van uwe majesteit het bevel a~le protestanten te do­den die zich in mijn gebied bevinden.lk heb te voel achting voor uwe majes­teit om niet te qenl;clÇn.,dat deze brieven vervalst zijnjen als, wat God ver­hoede,het bevel inderdaad van u afkomstig is,dan acht ik.u te ze~ dan datik u zou gehoorzamen.

Bovenstaande citaten zijn'bij wijze van spreken echecl in strijd mot deethmek van het communi~me.Er is geen geval bekénd van een communist,dieaan laat ons zeggen Marx,Engels,Lenin;Trotski,Stàlin een antwoord deedtoekomen als dat van Dort, Crillon 6f' Montmorin·.Als er bevel komt om eenaantal h~genoten of joden of anderèti tè doden, dan moet dat bevel wordenuitgevoerd,hoe akelig men het Isub~9ètief' ook vindt dat te doen.Wie hat zouweigeren zou eçn slecht communist zijn.Do communistische moraal kent eigen­lijk de opvatting niet,dat het dqden:van iemand die zich aan. geen misdaadheeft schmldig gemaakt verwcrpel~k-is:Het dodën van onschuldigen kan immershistorisch noociz~kelijk ~ijn.Het--b~h~ert geepib·~toOg, of liever gezegd hetzou geen betoog·~ehoren te behoe~~p,~at ctêze 'historische noodzakelijkheid'

. . . ~~:I··

126

niet meer is dan een kreet, een alibi om ongestraft te moorden, en evenzinloos als' la gloire "de la 'France' "waar Napo];eon zoveel lichtingen Fran­se jongelieden aan .,off'erde, of 'het voortbestaan van het Duitse volk'.Het gekke is, dat geen ontwikkeld mens gelooft dat het uitroeien van deNederlandse joden door HitIer betreurenswaard,maar historisch noodzakel~k

is geweest,maar dat menigeen met een universitaire opleiding gaarne bereidis de historische noodzaak van de terreur van'Robespierre of Stalin teerkennen. Daarblj is het opmerkel~k dat geen enkel auteur die met deze ter­men wekt ooit een poging gedaan heeft om aan te tonen in hoeverre de doodvan honderdduizend Nederlandse joden het voortbestaan van het Duitse volkgunstig belnvloed heeft - pardon, ik bedoelde: welke onschatbare verworven­heden de bevolking der USSR op het ogenblik zou missen als Stalin zeg tienmiljoen mensen minder ter dood zou hebben laten brengen. Met het optimismevan het begin der 1ge eeuw laat Vjazemski op z~n nmtities volgen: 'Zou erin het RUf :ichs lege~ geen erikel~ Dort z~n? Zelfs al was er maar AAn,welkeen keten van gevolgen zou zulk een daad met zich meebrengen!ll

Als Vjazemski de bronnen juist citeeert, waren Dort en Montmorin on­getwijfeld dappere lieden. N'iet omda"t ':zijde koning trotseerden. Die was nau­wcl~ksin staat om tegon hen op te treden. Maar wel omdat zij trachtten dehugenotenhaat in hun eigen gebied teoeteugelen. Zij waren in dit opzichtuitzondepingen. De meeste gouverneurs gaven gehoor aan het bevel dea ko­nings. 'Dat"kostte tienduizend protestanten het leven.De paus deelde aan defranse ambassadeurjdie 'hem officiee~,van het bloedbad op de hoogte ~telde,

mee:"Bericht aan uw heer,dat deze gebeurtenis'm1;l meer genoegen heeft gedaandan vljftig overwinningen soortgelljk aan die 'van de Liga op de Turken Terle­den jaar... " De paus gaf bevel om gedurende drie dagen in geheel Rome feest­verlichting aan te steken. Hij liet penningen slaan,muurschilderingen makenCen missen lezen ter gelegenheid van ede vreuc;dovolle gebeurtenis. In een ,;kerk werd boven de ingang 'oen :ï:nscri'ptie aan 'gebracht, waarin Karel IX--;met gouden letters geprezen:werd ömdat 1~ 'tals een dO'Jr God gezonden wraak­engel in één enkele slachting plotseling alle ketters en vijanden van zijnkoninkrijk vernietigd heeft".

We kunnen nu concluderen:De katholieke moraal kent eigenlijk de op­vatting niet, dat het doden"van iemand die '~ich aan geen misdaad heeftschuldig gemaakt verwerpelijk is.' ,HeLdoden van onschuldigen kan immersdoor God g0wild ,religieus noodzakelijk, zijn.

weinigen zullen deze .,c:onclusie·ondersch:r:ijven.I:en derl;el~ke moraal isnooit in een officieel leerstuk van de kerk neergelegd en het organiserenvan dit soort bloedbaden is later door katholieken vaak betreurd.Ook in decommunistische wereld is echter nooit een soortgelljk moralistisch tractaatgedrukt en Chroesjtsjov heeft in z~n rede voor het twintigste part~congres

de door stalin gepleegde gruweldaden als een verkrachting van de ware com­munistische moraal aan de kaak gesteld.

Wel heeft Van het Reve volkomen gelijk waar het Marx en Engelà betreft.Niemand sputterde tegen toen Marx achter zijn tafel in het British Museumhet ene doodvonnis na het andere dat Engels hem voorlegde, ondertekende.waarom protesteerde men in Rusland echter pas toen Stalin al drie jaar doodwas? Van het Reve suggereert met zijn "zcg,tien miljoen minder", dat het aan­tal slachtoffers veel meer dan tien miljoen moet zijn geweest. In feite weetniemand, ook het Russische volk niet hoeveel het er zijn geweest. Vaststaatalleen dat het er duizenden en duizenden zijn geweest. Waar bleven echter deRussische Montmorins,Crillons en Darts? Het antwoord is eenvoudig. Zij kre­gen in Stalins Ruslan geen kans.Niet omdat iedere communist bereid is omop bevel iedereen uit te moorden, maar omdat er nooit vanuit Moskou naareen plaatselijke partijsecretaris een bevel gestuurd is om Rlle Joden,Trots­kisten of koelakken in zijn gebied uit te moorden.Het terreursysteem van

; . - . ~, 0: .::... i..n C,L j "

127

... '.

een totalitaire staat werkt veel ingenieuzer, omzichtiger on effectieverdan Karel IX zich in z~n wreedste dromen kon voorstellen. Het heeft al­lerlei methodes 1- van de subtielste tot de grofste, om doodgewobe mensenmedeplichtig te maken aan de moord op hun medemensen zonder dat zjj ge­dwongen zjjn zich persoonljjk verantwoordeljjk te voelen voor een massaleslac~ting. Natuurljjk ztn er communisten geweest, die zeer gedisciplineerden overjjverig de bevelen van hoeerhand hebben uitGevoerd. Waar dat gewenstis,duiken de Fouché's, de Eichmanns, de Westerlings en de De Guises op.Maar dat staat los van een officieel l~erstuk betreffende ideologischemoord. Maar er was ook oppositie en hierbij doel ik niet op de ter doodgebrachte leiders, die de macht met stalin geddeld hebben.Er waren gewonecommunisten die in hun gebied getracht hebben om de g~volBen van fana­tisme en haat· te beporken .Zo bericht Merle Fainsod in z~n 'Smqlensk underSoviet Rule' ons bij zijn bcschrjjving van de collectivisatie in dat geb~ed:

occasionally kulaks found also fricnds and protectors at court.Chair­men oZ village soviets were roported as befriending kulaks by exemptingvaluable kulak property from confiscationjsome Party m~mbers defendedkulaks because of' their .previous humanitarian bepavior toward poor peasants~

We weten weinig Vpn deze mensen. De door de Dpitsers geroofde en naarhet Westen gebrachte pa~t~archieven van Smolensk gaven ons maar een beperkteinzicht en andere informatie is er nauweljjks.Vaststaat dat hun mogeljjk­heden in afschuwolijke mate geringer en de gevolgen van hun ongehoorzaam­heidafgrljselijk grotor waren dan voor Montmo~i~ en Dort:" ••• Chairman ofvoll~ge. sovtet.s were roported •• '." Ook dit ver'zet is een van de redenengewee?t, dat het aantal slachtoffers van de Stalinistische terreur zo .eroot is gew0cst~ .

Deze ongelukkiGe Russen werden niet vermoord door communisten die bjjhun toelating tot de e.p. plechtig gezwo~cn hatldon dat, zjj op bevel alloonschuldigen wier dood '~istorisch noodz~clljk' geworden was, Deer zou­den schieten. Dat hoefde ook niet. Voor Stalins slachtoffers waren geenko~cls of gaskamers nodig. Honger,kou en volledige fysieke uitputtingwaren ef~ectiof genoeg.

Toen ik i~ dienst was, leerde ik van de wachtmeester dat alle com­munisten 'seilunt killers' waren. Het loger is standvastig in de leer,want Van hot Reve die docent is aaI?- de ~MA vertel~hetzelfde. Zou h~

aan onze cadetten wel eens de naam hebben genoemd van èén autemr -al of.niet vOQr~ien van universitaire .opleiding - die bl~kens zljn boek gaarne·bereid IW~P om ~e historische noodzaak van de dood van miljoenen onderStalin te erkennen?

Brun~l Naarden

128

•

:" .'

.. it het rijke histori:sche

even ...

•

•

•