OSMANLIDA VAKIF KÜLTÜRÜ

7/21/2019 OSMANLIDA VAKIF KÜLTÜRÜ

http://slidepdf.com/reader/full/osmanlida-vakif-kueltuerue 1/10

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ

Kamu Yönetimi Doktora ProgramT!rki"e#$e De%&et 'e&ene(i Der)i

Osmanlı'da Vakıf Kültürü

*AZ+RLAYAN

Yusuf ACAR

[email protected]

Dan,man

Do-. Dr. /eni0 AN1ARL+ 1OZATAY

Çanakkale/ 1 !art "#1$

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



İnsanların içinde yaşadıkları toplum onların kötülük yapma eğilimlerinifrenlemektedir. Bu şekilde, bu kötü hislerin, aktif bir hal almalarının önünegeçilmiş olmaktadır. İnsanoğlu çağlar boynuca sadece birbirilerini öldürmekle, yoketmekle uğraşmamış, soydaşlarının iyilikleri için girişimlerde de bulunmuş buyolda kurumlar düenlemiştir. !işinin bu iyilik se"er "e insan# duygusu amanla,

$"akıf% adı "erilen bir kurumun ortaya çıkmasını haırlamıştır.Bir kimsenin malını,öel bir hayır amacına tahsis etmesi bakımdan "akı&ar oldukça eski bir menşetaşımaktadır.

'ünyada ilk "akı&ar "eya beneri kurumlar ne aman, nerede "e kimlertarafından kurulduğu bilinememektedir. Bir çok eski milletlerin hukuksistemlerinde( kişilerin mal "e paralarının bir bölümünü şartlı hibe şeklinde halkınsürekli olarak yararlanması biçiminde hayır işlerine bağışladıkları çeşitli tarihibelgelerden anlaşılmaktadır. )ski *eopotamya milletleri hukukunda, +itityasalarında, +indu hukukunda "e oma hukukunda çeşitli "akı&ara ait hükümlerin

bulunduğu tespit edilmiştir. Budist dinine girmiş olan -ürkler de İslmiyetten öncepek çok Budist "akı&arı kurmuşlardır. /lümden sonra da sürmek "e geçerli olmaküere, sınırlı bir toplumun yararlanması için yapılmış ilkel bir "akıf örneğini,0abatlılar çağına ait bir yaıtta da görüyoru. Bu yaıt, *. 1234 yılları arasındahüküm sürmüş bulunan 0abat kralı dördüncü +ris5in yaptırdığı bir tapmak2mearlığa aittir.

)ski 6unanda ilk de"irlerde "akıf, malın tahsis olunduğu amaca göreisimlendirilmekteydi. oma +ukukunun ilk de"irlerinde "akıf müessesesi me"cutdeğildi. omalılar, hayır işlemek "e yardım gayesini gerçekleştirmek için mallarımbir korporasyona, baen site, "ici, pagi, kolle7 8lonca9 gibi kuruluşlara "asiyet

"eya hibe ediyorlardı. :amanla bu gibi "akı&ar çoğalmış "e oma de"leti "kıfınamacının gerçekleştirmek için, bu hukuka müdahale etmek mecburiyetiniduymuştur. Bir çok hukukçular Bians5da "akfın bağımsı bir tüel kişilikkaandığını ileri sürmektedirler. Bians hukuku, kiliselerin, manastırlara,papalara mahsus ibadethanelerin, fakirlere "e ihtiyarlarla kimsesi çocuklarayardım amacıyla kurulmuş hayır kuruluşlarının hukuk# şahsiyete sahip olduklarınıkabul ediyordu. Bians hukukuna göre, din# amaçla bir tesis yapmak isteyen ferthiç bir kayıt ile bağlı değildir. 6ani fert mirasçılarının bulunmasına rağmen, bütünser"etini buna tahsis edebilirdi. Bugünkü batı hukukuna oma +ukuku ile önemlibir kaynak oluşturmuş bulunan ;ermen hukukunda, "akıf müessesesinde,

birbirine paralel bir şekilde bulunan üç hukuk sisteminin gelişmiş olduğugölenmektedir. ;ermen hukukunda uygulanan bu üç paralel sistemin aralarındabaı ortak noktalar "ardı. <kıfın, "akf etmek istediği şeyi öncelikle =il# kendi mal"arlığıyla meydana getirmesi gerekmekteydi. *esel bir hastane, bir manastır"eyahut bir kilise "akfı meydana getirmek amacını güden "kıf, öncelikle bugayri menkulleri kendisi =ilen meydana getirmekteydi.

-arih# araştırmalar, bilere "akıf kurumunun eski -ürk ka"imlerinde deme"cut bulunduğunu göstermektedir. -arihin kaydettiği büyük göç olaylarındansonra -ürk kabileleri, >rta ?sya5dan batıya doğru çeşitli kollar halinde yayılmışlar

"e ulaştıkları her yerde hayır işleme "eya hemcinslerine karşı yardımda bulunma=kirleriyle sair bilgilerini yaymışlardır. /el mülkiyet "e tasarruf haklarının hayli



ilerlemiş bulunduğu )tilerde, "akı&ara rastlandığı halde, *eopotamya ci"arındabüyük bir medeniyet kurmuş olan @ümerlerde "akıf kurumuna rastlanamamıştır.Amanlara göre bunun sebebi, her @ümerli ferdin mal "arlığının buna imkn"eremeyecek kadar a oluşudur. Amanlara göre her @ümerlinin ancak bir e", birbahçe "eya birkaç esirden başka mülkü yoktu. >nların içinde yaşadıkları sosyal

niam, daha fala mülk edinmeğe iin "ermiyor "e geri kalan mallar, doğrudandoğruya mabud "e loncalar gibi belirli kuruluşlara ait bulunmakta idi. )tileregelince, durum bu noktada daha ku""etli delillere dayanmakta "e bu konudailginç bir belge bilere, bu -ürk ka"minde "akıf müessesesinin "arlığını açıkçagöstermektedir. *ilddan yaklaşık C142CD4 sene öncesine ait bir )ti "ak=yesiele geçirilmiştir . Bu "ak=ye içeriğinin öeti şöyledir E )ti krallarından +attıusilis,kendisine düşman bulunan ?rmadataşı mağlFp ediyor, mallarını ele geçirerekbunlardan bir e" ile müştemiltını -anrıça Gştar5a ibadet edilmek üere "akfediyor.>ğlu 'uthalyası, meydana getirdiği bu "akfın idaresine memur kılıyor. <akfınme"uunu teşkil eden bu mallan, her türlü "ergi, teklüf "e müdahaleden muaf

"e masun kalmasını şart olarak ileri sürmüştür.

>rta ?sya -ürk de"letleri öellikle -ürkistan Aygurları, *akayana Budimini kabulederek birçok Budist mabedleri inşa etmişler, +int din "e kültürünün İran5dan

Haponya5ya kadar yayılmasında önemli rol oynamışlardı. @amanogullan 8I. yüyılsonuna kadar95nda merke# idareyi oluşturan çeşitli di"nlar arasında, bir <akıf'i"nı5nın "arlığı kaynaklarda belirtilmekte, @amanoğulları de"letinin "akfa"erdiği önemi ortaya koymaktadır. @amanoğulları5nın de"let teşkiltı düeninisürdüren Janeliler, !arahanlılar "e Büyük @elçuklu 'e"leti de "akı&ara önem"ermiş, ancak ?bbasiler5de görüldüğü gibi idaresi kadılara "erilmişti. Baş kadı,

hükümdarın "ekili sıfatıyla, "akı&arın teftiş "e denetlemesini yapar, idare ederdi.IGGG. yüyıl sonlarında bir ölçüde boulan "akıf düeni ilhanlı hükümdarı Jaan+an tarafından düene sokulmuştur. Jaan +an5ın, +emedan 2 BFincerd, Kam,!udüs, !üfe5de de "akı&ar yaptırdığı kaynaklarda bildiriliyor, ilhanlılardan>lcayto5nun da @ultaniye şehrini kurarak engin "akı&ar oluşturduğubilinmektedir. İlhanlılarda görülen "akıf düeninin de ;eGyirliler, -imurlular,@afe"iler "e Keybanilerde de müte"elliler "e "eirler tarafından teftiş "e kontroledildikleri anlaşılıyor. ?ma aman aman boulduğu da görülebiliyor.

-ürklerin 4L5de ?nadolu5ya gelip yerleşmeleriyle ?rtuklu, @altuklu,'anişmendli, *engücekli Beylikleri "e sonuçta da ?nadolu @elçuklu imparatorluğu

ile @elçuklular bildikleri "akıf sistemini ?nadolu5ya yerleştirmişler "e çeşitli yapılar"eya yapılar topluluğu inşa ettirmişler,bunlara "akıf mülk "e araileri tahsisetmişlerdi. ?nadolu @elçuklu "akı&arı da Büyük @elçuklularda görülen "akıfkurallarına göre sürdürülmekteydi. <akı&ar, "kı&arın 8"akıf sahiplerinin9şartlarına göre, müte"elliler tarafından idare ediliyor, "e "akı&arın tasdik "edenetlenmesine ait işlemler !adılık teşkiltı tarafından yürütülüyordu. ?nadolu@elçukluları5ndan günümüe ulaşan "ak=yeler, bu teşkiltın hiyerarşisini "esağlamlığını da açıklamaktadır. ?nadolu @elçuklu döneminde tesis edilen "akı&ar,taşınır belge niteliğinde "ak=yelere sahip oldukları gibi, taşınma belgeniteliğinde örneklere de sahiptirler. Bu öellik "ak=yeyi kalıcı kıldığı gibi "kıfın

konuya "erdiği önemi "e "akfın de"amlılığını sağlama amacını da açıklamaktadır.



-ürkler, o kadar çok değişik amaçta "e türde "akı&ar kurmuşlardır ki öteki bütünislm ülkelerinde bulunan "akı&ar bunların onda birine bile ulaşamamışlardır.

Bu bilgiler ışığında "akıf kurumu "e ka"ramı doğrudan doğruya İslmdininin, din# "e ahlk# temellerinden doğmuş İslma ögü bir kurum değildir.

Bütün büyük dinler gibi İslm dini de hayır "e yardım türünden ahlak# girişimlerikuşkusu öendirmiştir. İlk İslm +ukukçularının "akıf kuruluşları "e "akfın niteliğiüerinde sürdürdükleri yoğun tartışmaları, "akıf olgusunun !ur5an ayetlerine "eMeygamberin hadislerine dayandırmak için ne denli orluk çektiklerinibilinmektedir. İslm hukukçuları "akıf başlangıcını( +. /mer5in bir parçabahçesini $@adaka etmek% istemesi üerine +. *uhammed5in ona E Nlhbesaslehu "e sebbil semeretehuO8aslını elinde tut, ürününü hayır yoluna dağıt9 diye"erdiği ce"aba bağlamaktadırlar. !urum olarak hicretin ilk asrında meydanagelmiş "e ikinci asrın sonlarında hukuk# şeklini almış olan "akıf, İslam hukukununbaşlıca kaynaklarından olan ne !ur5n5da "e ne de hadislerde ayrıntılı olarak

açıklanmış hali ile yer almaktadır. Buna rağmen bu kurum !ur5n5daki sadakaayetlerinden esinlenmiş olarak, +. Meygamberin hadisleri ile teş"ik görüp, İslamtoplumlarının yardımlaşması konusunda ori7inal şeklini alarak büyük bir gelişmegöstermiştir.

Burada, sadaka etmek ile "akıf ka"ramı elbette ki aynı anlama gelmemektedir. İlk)me"i +alifeleri amanında Grak5ta, @uriye5de, *ısır5da, @asan# "e Bians "akıfkurumlarıyla karşılaşan *üslümanlar, bu de"letlerin hukuk sistemlerine dekuşkusu yabancı değillerdir. ?ncak bir çok konularda olduğu gibi çeşitli uluslarınkarşılıklı kültür etkilenişleri( "akıf kurumu "e ka"ramı hususunda da geçerli olmuş"e *üslümanlar "akfın ilk örneklerini yukarda sıraladığımı ülkelerde yaşayan

milletlerin din# "e hayr# kurumlarında ilk örneklerine rastlamışlardır. İslmaleminde daha sonra gelişen "ak=yelerin sistematiğini incelediğimi amanbunların, bugün elimide bulunan İslm5dan önceki Bians de"leti ile ilgili$-ypica% adına taşıyan "ak=yelerde benerleri görülmektedir. *üslümanlarınkendisinden önceki uluslardan alarak geliştirdikleri "akı&ar daha sonrakidönemlerde +ıristiyanlar için örnek olmuştur.

İslm5da ilk "akıf L4P yılında )me"# +alifesi ?bdülmelik oğlu <elid 8yaşamı EQL42LP9 tarafından başkent Kam5da yaptırılan $>meyye ;ami% için kurulmuş "ebuna L4Q yılında bir çok köy "e tarla "akfedilmiştir. Bu olay bie "akfın bir

gereksinme sonucu doğduğunu "e giderek gelişip kökleştiğini gösterir. ?slında"akıf, bir malı -anrı5nın mülkü hükmünde bulundurmak "e menfaatları halka aitolmak üere haps "e te"kif etmek için yapılan hukuk# işlemin adı olduğu haldesonradan, bu haps "eya "akfedilen malın 8ayn5ın9 adı olmuştur.

Bir sosyal ihtiyaçtan doğmuş olan "akıf, İslm hukukunun mirashükümlerinde deta bir patlama yapmış, onun temel ilkelerine ters düşen yepyenikurallar getirmiştir. İslm miras hukukunun temel ilkesi, ölenin gömülme giderleri"e borçları çıktıktan "e "arsa "asiyetleri yerine getirildikten sonra kalanterekesinin, doku dereceye ayrılmış bulunan hak sahiplerine belli kurallara görepaylaştırmaktır. Rerai denen bu tereke bölüştürülmesi işinin ayrıntılarınagirmeden sadece, mirasta kadının, erkeğinkinin yarısı ölçüsünde bir pay aldığıhükmü üerinde duracağı. Bu durum, !ur5n5ın 0is @Fresi5nin türlü yetleri ile



pekişmiş bir kuraldır. >ysaki, ürr# "eya ehli "akıfta yani çocukların yararlanmasıiçin kurulmuş bulunan "akı&arda "akfı yapan 8"kıf9, kı ya da erkek ayırımıyapmadan çocuklarından dilediğine "e miras kurallarına bakmadan, onlara bağlıkalmadan istediği kadar pay "erebilir. 6ani "akıf kuralları, kı ya da oğlanpaylarının ikili birli olmasına bakılmadan, "akfı yapanın isteğine göre malını

paylaştırma olanağını "erir. Sünkü "akıfta "akfı yapan, sağlığında dilediği koşullarıkoyabilir "e bunlara uymak da orunludur. İslm hukukuna göre "asiyette bulunankişi malının ancak üçte birini "asiyet edebildiği halde "akıfta böyle bir sınırlamasö konusu değildir. 6ani "kıf, malının hepsini "akfedebilir. İslm hukuku üerindeçalışan bir çok ?"rupalı yaar, "akıf kurumunun sonraki büyük gelişiminde bumiras kurallarını "akfedenin isteğine göre değiştirebilme karakterinin şiddetle etkiyaptığını kabul etmektedirler.

<akı&arın kabul görmesinde, bütün İslm dünyasında görülen TibatlarınUetkili olduğu da iddia edilmektedir. /nceleri sınırları korumak amacıyla, askeri

nitelikte müstahkem me"iler olarak kurulan ibatların, daha sonraları asayişi "egü"enliği sağlamak amacıyla, iç bölgelere yayıldıkları görülmektedir. Bu içbölgelerdeki ibatların asker# nitelikleri amanla yumuşayarak sosyal himetyanları ağırlık kaanmaya başlamıştır. +an, hangh "e ker"ansaray haline gelenibatlar, bir külliye olarak kurulmuşlardır. +atta . yüyıldan önce, İran "e*a"eraünnehir5de fıkıh "e hadis öğretimi yapılan medrese mahiyetinde ibatlar"ardır. 6olcuların, sınır bekçilerinin "eya bir kısım tarikat ehlının içinde oturmaları"eya içinde yoksulların yedirmesi için bina edilen "e UribtU denilen "akıf hanlar,kışlalar, tekkeler imrethanelerde hayır müesseselerindendir. ibatlara "akfedilenakarların gelirleri buralardaki yoksullara sarf edilir. Bu ribatın tamirine "eya

müein gibi himetkrlarına sarf edilme. )ğer bunlar da yoksul ise kendilerineekt nisabından eksi miktar "erilebilir. +acıların oturması şart koşulan e"ler, hacme"siminden sonra kiraya "erilerek bedellerinden tamirleri yapılır artanı olursada yoksullara dağıtılırdı.

Vakıfarın Özellik ve Nitelikleri

Özellikleri

1) Vakı bir amaç kuruluşudur

<akıf, bir amaç kuruluşudur. /el amaçlı bir mal topluluğu olarak "akıf, belirli biramaca ulaşmak için kurulur Bu amaç, hayr# "eya din# bir amaç olabileceği gibi,sosyal, bilimsel, sportif "eya artistik bir amaç da olabilir <akıf, bir tüel kişidir(ancak, demekler gibi, bir kişi topluluğu olmayıp, bir mal topluluğudur *altopluluklarında, üyelik "eya ortaklık sö konusu olma. Bu sebeple, "akı&arın,dernek "eya şirketlerde olduğu gibi, üye "eya ortaklan yoktur.

2) Vakı bir yatırım kuruluşudur

<akıf, bir amaç kuruluşu olduğu kadar da bir yatırım kuruluşudur. :ira "akıfkurucusu, belirli bir amacı gerçekleştirmek, belirli bir himeti yapmak için belirli

bir alana yatırım yapmaktadır <akı&arın yapacağı himetlerin bir çoğu, aslındakamu himeti niteliğini taşır



Vakıfarın Temel Nitelikleri

İrade Beyanı

Bir "akfın hukuki manada kişilik kaanabilmesi için irade beyanına ihtiyaç "ardır

8/mer +ilmi 1LLE D9.<akıf kurma muamelesi bir hukuki tasarruf olduğundanirade beyanının şekli de ehemmiyet kaanmaktadır.

Vakın Ebedi lma!ı "#$reklilik)

Belli bir süreye bağlanarak "akıf kurulama. <akıf kurma muamelesinde süreklilikesastır. +atta "akıf kurma irade beyanında, "akfın ebediliğini 8sürekliliğini9engelleyecek herhangi bir şart da ileri sürüleme. <akfın sürekliliğinden kasıt"akfetme işleminde "akfın belli bir amana bağlanmamasıdır.

Temlik ve Temell$k Edilememe

<akfedilen mal temlik "e temellük edileme, alınıp satılama, herhangi bir kişi"eya kuruluşun mülkiyeti altına gireme. <akıf malların satılamayacağı esası>smanlı tatbikatında "e günümüde de geçerlidir.

!manlılarda Vakı %elene&i

@elçukluların iktisad# "e sosyal hayatında son derece önemli bir yer işgaleden "akı&ar, >smanlı döneminde çok daha öel alanlara yönelerek büyük bir

gelişme göstermiştir. +atta öyle ki, baı araştırmacılar I<G. yüyıl >smanlıtoplumu için U"akıf cennetiU tabirini kullanmaktadırlar. <akıf kuran ilk >smanlıhükümdarı olarak @ultan >rhan5ı sadece, Bursa şehrini bir sur içi şehirdurumundan çıkararak o"aya açılmasını "e şehrin sonraki gelişmesinde katkısınınönemini anlamasıyla değil, iki "ak=yesi ile de tanımaktayı. Bu "ak=yelerden ilki,İnik5teki medrese, ikincisi ise Bursa5da inşa ettirdiği VV1 tarihli külliyesine aittir.?ncak bu "ak=yesi h.LQWm.lVP1 tarihini taşır. 6ani, külliyenin tamamlanmasındansonra haırlanmıştır.

>smanlı dönemi, bir anlamda U<akı&ar 'önemiU dir. /yle ki, bu dönemde

kamu himeti niteliğindeki bir çok sosyal 8hayr#9, din#, kültürel "e iktisad# kamuhimetleri, "akı&ar tarafından yapılmıştır. Ku ifade "akı&arın toplum hayatındakiyerini açıklamaktadırE T>smanlı İmparatorluğu de"rinde pek büyük bir inkişafamahar olan "akı&ar sayesinde bir adam "akıf bir yerde doğar, "akıf beşikte uyur,"akıf mallardan yer "e içer, "akıf kitaplardan okur, "akıf bir medresede hocalıkeder, "akıf idaresinden ücretini alır "e öldüğü aman kendisi "akıf bir tabutakonur, "akıf bir mearlığa gömülürdüX. >smanlı kültür yapısı "e öellikle buyapıya damgasını "uran İslm 'ini, insanları hayır işlemeye, birbirlerine iyiliketmeye, sırf kendi bencil menfaatlerini değil, başkalarını da düşünmeyeöendiriyor, bu suretle "arlıklı kimseleri, ser"etlerinin belirli bir kısmını, fakirlere

yardım amacıyla ayırmaya da"et ediyordu. Böylece >smanlı toplum düenindefertler arasında karşılıklı yardımlaşma "e dayanışma deta bir kural haline



gelmişti. @ö konusu yardımlaşma "e dayanışmayı sağlayan en etkili hukuk#müessese ise, "akıf kurumu idi. <akı&ar arasında da bilhassa sosyal nitelikli hayr#"akı&ar öel bir yer işgal ediyordu. !amu yararına kurulan hayr# "akı&arda kural,"akıf malın kendisinden "eya gelirinden herkesin "eya sadece fakirlerinyararlanmasıydı. Bu tür "akı&ara, okul 8medrese9, cami, mescit, yol, köprü,

ker"ansaray, çeşme, hastane, aşe"leri, şifa yurtlan gibi kuruluşlarla bunlarıngiderlerini karşılamak için gerekli geliri sağlamaya tahsis edilen e", dükkan, han"e eytinlik "akı&ar örnek olarak gösterilebilir.

<akı&ar, >smanlı de"let "e toprak düeninin en önemli unsurlarından birinioluşturur. Bu sistemde "akı&ar, toprak hukuku dışında da bir çok sosyal,ekonomik "e kültürel amaçlar taşımıştır. D. "e 1. yüyıllarda, >smanlı toprak"arlığının çok büyük bir kısmının, "akıf topraklardan meydana geldiğigörülmektedir. ?yrıca >smanlı de"let düeninde hayr#, din#, iktisad#, sosyal "ekültürel nitelikteki kamu himetlerinin önemli bir bölümü, "akı&ar eliyle görülmüş,

bunların =nansmanını "akı&ar sağlamıştır5. <akıf kurumu, >smanlı de"letdüeninin, günümüün çağdaş de"let anlayışından yülerce yıl önce bulupgeliştirdiği, sosyal dayanışma "e yardımlaşma, sosyal adalet "e hatta sosyalde"let =krini simgeleyen anıtsal bir kurumdur.

<akı&arın >smanlı döneminde bu kadar çok tutunmasının başlıca üç sebebi"ardır Birinci sebep, tamamen din# nitelikte olup, "akfı kuranın ?llah5ın rıasınıkaanma =krine dayanın İslm din#, herkese iyilik yapmayı, fakirlere ekat "esadaka "ermeyi, bu arada öellikle kalıcı eserler bırakarak ahiret hayatınahaırlanmayı emreder Bu kültürde, insanların en çok ihtiyaç duyduğu şeyi"akfetmek, "akı&arın en hayırlısıdır <akıf, hayır eserleri arasında en kalıcı olduğu

için, bir çok kişi, başkalarına hayır "e iyilik etmeyi, mal"arlığının bir kısmını"akfetmek suretiyle bulmuştur >smanlı döneminde yaptırılan okul, cami, yol,köprü, çeşme, hastane, kütüphane, imaret gibi hayır kurumlarının bir çoğu, böylebir görüşten kaynaklanmıştır. >smanlı döneminde "akı&arın çokluğunu açıklayanikinci sebep, de"letin, bir çok kamu himetinin "akı&ar eliyle yapılmasınıdestekleme "e öendirme politikasıdır. Bu dönemde de"let, kamu himetlerininsüreklilik "e gü"enliğini, yol emniyetini, -ürk kültürünün öellikle yeni fethedilenyerlerde yayılmasını, yerleşmesini, "akı&arın kurulmasını kolaylaştırmak,desteklemek "e öendirmek suretiyle sağlamıştır. >smanlı döneminde çok sayıda"akıf kurulmasının üçüncü sebebi, aile "akı&arının kurulmasına iin "erilmiş

olmasıdır. <akfı oluşturan mallar, >smanlı hukukunda ?llah5ın mülkü hükmündeolduğundan, bunların idarece müsaderesi cai değildir 6üksek me"kidekimemurların yönetimden düşmeleri halinde bunlar tarafından daha önce kurulmuşbulunan aile "akı&arına hayatlarında "eya ölümlerinden sonra dokunulamıyor,böylece ailenin ekonomik geleceği gü"ence altına alınıyordu. ?yrıca, aile"akı&arının kurulmasına iin "erilmesi, "akfedenden sonra aile ser"etini idareedecek ehliyetsi kimselere karşı, aile ser"etini koruma amacı güdüyordu.0ihayet, "akfedilen malların satılması, başkalarına de"redilmesi mümkünolmadığı için "akfedenin ölümünden sonra "akfın mallarından yararlanacak olanyakınlarının fakirlik "e yoksulluğa düşmeleri de bu yolla önlenmiş oluyordu.



>smanlı sisteminde ori7inal alanlara da yönelerek gelişimini büyük bir hılasürdüren "akı&ar, I<GG. yüyılda de"leti cidd# olarak düşündürmeye başlamıştır.Sünkü bu kuruma I<. yüyıldan itibaren tanınmaya başlayan "ergi mua=yetininde etkisi ile çoğu aileler "akıf tesis ederek ser"etlerini korumaya çalışmışlardır.Sünkü "akı&ar aynı amanda her türlü saldırıdan da masun idi. <akı&arın

yaygınlaşması bir de, üerinde tımarlı sipahinin barınacağı "e tarım faaliyetlerininyürütüleceği toprakların de"letin elinden çıkması "e dolaylı olarak da "ergikayıplarına sebebiyet "ermesi ile ekonominin gerilemesinde de etkili olmuşturYI<G+. yüyıla gelindiğinde ise toplumun her türlü ihtiyaçlarına ce"ap "ermeyeçalışan "akı&arın de"let gelirlerinin yansına yakın bir bütçeye sahip olduklarıgörülmektedir, <akıf kurumunun İslam ülkelerinin içerisinde bulundukları gerekmadd#, gerekse idar# şartlara paralellik gösterdiği "e bu cümleden olarak yagelişerek ori7inal bir şekil aldığı "eya birtakım boulma almetleri gösterdiğigölenmektedir. >smanlı ülkesinde de bu durumun geçerli olduğu "e IGI. yüyılagelindiğinde ülkede aile "akı&arın çoğalmış olduğu "e hayr# "akıf olarak daha çok

din# himetlere yönelik "akı&arın artmış olduğu görülmektedir. Bu sebeplerdendolayı olmalı ki, -animat döneminde de"let yöneticileri arasında bir ara "akı&arıntamamen ilga edilmesi yolunda =kirlerin oluştuğu bilinmektedir. Bu arada hükm#bir şahsiyete sahip olan "e idar# açıdan da bağımsı bulunan yani merke# biridareden yoksun olan "akı&ar DCQ yılında )"kaf 0eareti5nin kuruluşu ile tek biridare altında toplanmıştır. )"kaf 0earetinin kuruluş sebepleri arasında iç "e dışetkilerin rolü "ardır. Bilhassa >smanlının son dönemlerinde dağınık "aiyet alan"akı&arın tek elde toplanması, "akıf sektöründe baş gösteren yolsuluklarınortadan kaldırılması, de"let çatısının batı tarı merke# bir anlayışla yenidenorganie edilmesi "e "akıf potansiyelinden de"letin diğer sektörlerinde

yararlanma =kri kuruluş sebepleri arasında sayılabilir >smanlı 'e"letininsa"aşlardan yenilgiyle ayrılması, hem "akıf eserlerin harap olmasına hem de bualana ayrılan gelirlerin aalmasına neden olmuştur. Bu nedenle >smanlının sondönemlerinde "akıf eserler onarıma ihtiyaç duyar bir hal almıştır. >smanlı'e"letinin maru kaldığı bu gerileme ister isteme bütün müesseseler üerindeetkili olmuştur. Gslah edilme amacıyla merkei idareye bağlanan "akı&arda istenensonuca ulaşılamamış, "akı&arın diğer müesseselerde olduğu gibi gittikçe boulanyapısına engel olunamamıştır. )"kaf 0eareti C *ayıs VVQW*. 1C4Zde )"kaf "eKeriye <ekaletine dönüştürülmüştür.

Keriye "e )"kaf <ekaleti C *ayıs 1C4 tarihinden V *art 1C3 tarihiarasında V yıl 4 ay göre" yapmıştır. Bu sürenin C yıl V ay D günlük bölümü>smanlı +ükümeti içerisinde yer alan )"kaf +ümayun 0eareti ile aynı dönemerastlamaktadır. )"kaf +ümayun 0earetinin faaliyet gösterdiği dönemde 2İstiklal@a"aşıZnın da etkisiyle2 "ekalet pek fala "arlık gösterememiştir. 0earete bağlı"akıf mal "arlığının de"ralınmasından sonra "ekalette canlanma meydanagelmiştir. 6aklaşık dört yıl süreyle de"am eden "ekalet V *art V34W1C3tarihinde Keriye "e )"kaf <ekaletinin ilga edilmesi ile TşimdilikX kaydı ileBaşbakanlığa bağlı <akı&ar Jenel *üdürlüğü ihdas edilmiştir.

!manlı 'evletinde Vakıfarın %(rd$&$ izmetler



gerçekleştirilmesidir. @osyal "e siyasal alanın bütünlüğünün ifadesi olan bu durumde"letlerin asli unsuru olan milletin dayandığı niteliklerin korunması "esürekliliğinin sağlanmasının bir garantisi mahiyetindedir. *illetlerin de"amlılığı,toplumu meydana getiren kurumların birbirleri ile olan koordinasyonu ileyakından ilgilidir.

.aynakça/

?@)B\!, ?hmet )sat. 81VL, T*ameleke İstinat )den KahsiyetE <akıf,X ?dliye;eridesi, İstanbul, s.VV2V3

;?0-?6, Jönül. 113, T-ürklerde <akıf "e -aş <ak=yelerX, IG. <akıf +aftası !itabı,

<akı&ar Jenel *üdürlüğü, ?nkara, s.31S?]?-?6, 0eşetE İslmZda <akıf !urumunun *iras +ukukuna )tkisi, <akı&ar'ergisi @. IG, s. 2Q, Jaye *atbaası, ?nkara 1LQ

))0, Rikret. 1DL, >smanlı 'önemi <akı&arı, <akı&ar 'ergisi, <. <akı&ar +aftası ,L2V ?ralık, s.1P

)-)*, ?dnan. 111, >smanlıdan Jünümüe <akı&ar, 'i"an 'ergisi Bilim "e@anat <akfı 6ayınları, sayı Q

+?-)*İ, +üseyin. 1Q1, /nceki "e Bugünkü -ürk +ukukunda <akıf !urma

*uamelesi, İstanbul , sh. V1, 0.

!/M\^\, Bülent. 1P, -arihte <akı&ar, ?nkara \ni"ersitesi +ukuk Rakültesi'ergisi ;ilt, ;ilt D, @ayı V23

>^;?6-A, -urhan. 1DQ, U?skeri ?maçlı <akı&ar.U <akıf +aftası 'ergisi, sayı 3, sf.CLP2CDC

-G:^?! Rahrettin. 11, I"iii. 6üyıl @onu Gle Ii_. ... 6üyılın İlk 6arısında +arput<akı&arıU, <akı&ar 'ergisi, ss.Q12LP

OSMANLIDA VAKIF KÜLTÜRÜ

Documents

Transcript of OSMANLIDA VAKIF KÜLTÜRÜ