OSMANLISARAY DÜ⁄ÜNLER‹ ve fiENL‹KLER‹

1

MANZUM SÏRN‰MELER

HHAAZZIIRRLLAAYYAANN::

Prof. Dr. Mehmet ARSLAN

‹stanbul 2008

Prof. Dr. Mehmet ARSLAN

1953 y›l›nda do¤du. ‹lk, orta ve lise ö¤renimini Amasya'da yapt›. 1978 y›l›ndaAtatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat› Bölümü'nden me-zun oldu. Sekiz y›l muhtelif liselerde "Edebiyat Ö¤retmeni" olarak görev yapt›k-tan sonra 1986 y›l›nda Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyat› Bölümü'nde "Araflt›rma Görevlisi" olarak göreve bafllad›.1987 y›l›nda ayn› üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde "Yüksek Li-sans"›n›, 1990 y›l›nda Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Doktorae¤itimini tamamlad›. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dilive Edebiyat› Bölümü'nde 1991 y›l›nda Yrd. Doç. Dr., 1994 y›l›nda Doç. Dr.,1999 y›l›nda Prof. Dr. oldu. Halen ayn› bölümde Türk Dili ve Edebiyat› BölümBaflkan› olarak görev yapmaktad›r.Yazar›n Divan Edebiyat›, Osmanl› Tarihi ve Kültürü konular›nda muhtelif bilim-sel dergilerde yay›mlanm›fl çok say›da araflt›rma ve incelemesi ile elinizdeki ese-rin d›fl›nda on dokuz (19) kitab› bulunmaktad›r.

Yay›mlanm›fl Eserleri

1- Mihrî Hâtun Divan›, Ankara 2007, 400 s.2- S›dkî Pafla, Gazavât-› Sultân Murâd-› Râbi‘ (IV. Murad'›n Revan Seferine

Dair), Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2006.3- Bursal› ‹ffet Divan›, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2005, 130 s.4- Es‘ad Efendi, Üss-i Zafer (Yeniçerili¤in Kald›r›lmas›na Dair), Kitabevi Ya-

y›nlar›, ‹stanbul 2005, 230 s.5- Antepli Aynî Divan›, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2004, 544 s.6- Argo Kitab›, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2004, 336+40 s.7- Leylâ Han›m Dîvân›, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2003, 360 s.8- Aynî - Sâkînâme, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2003, 352 s.9- Mehmed Cemâleddin, Osmanl› Tarih ve Müverrihleri, Kitabevi Yay›nlar›,

‹stanbul 2003, 150 s.10- fieref Han›m Dîvân›, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2002, XI + 560 s.11- Osmanl› Edebiyat - Tarih - Kültür Makaleleri, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul

2000, 636 s.12- Türk Edebiyat›nda Manzum Sûrnâmeler (Osmanl› Saray Dü¤ünleri ve fien-

likleri), Atatürk Kültür Merkezi Yay›nlar›, Ankara 1999, 838+14 s.13- Subhî-zâde Feyzî, Hamse, Sivas 1999, 425 s.14- Gelibolulu Âlî, Riyâzü's-Sâlikîn Mesnevîsi, (‹. H. Aksoyak ile), Sivas 1998,

229 s.15- Letâ’if-i Hoca Nasreddin, (B. Paçac›o¤lu ile), Sivas 1996, 210 s.16- Haflmet Külliyât› (Divan, Senedü'fl-fiu‘arâ, Vilâdet-nâme, ‹ntisâbü'l-Mülûk)

(‹. H. Aksoyak ile), Sivas 1994, 474 s.17- Zâtî Süleymân Efendi, Dîvân ve Sevânihu'n-Nevâdir Fî Ma‘rifeti'l-Anâs›r

Mesnevîsi, Sivas 1994, 175 s.18- Pendnâme-i Zarîfî, Sivas 1994, 101 s.19- Mehmed Sirâceddîn, Mecma‘-› fiu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ, Sivas 1994, 124

s.

TAKD‹M

verdikleri hediyelerden oluştuğunun düşünülmesi ve bu hediyelerden baz›lar›n›nadlar›n›n ve değerlerinin Sûrnâmeler'de yer alm›ş olmas› bu tür eserlerin ehem-miyeti hakk›nda küçük de olsa bir fikir verecektir kanaatindeyiz.

Sûrnâmelerde işlenen konular nelerdir?

Her sûrnâmenin anlatt›ğ› düğün ve şenliğin farkl› hususiyetlere sahip olma-s›, tabiî olarak ihtivâ ettiği malzemenin de farkl›l›klar göstermesi sonucunu do-ğuracakt›r. Buna rağmen sûrnâmelerde işlenen konular hakk›nda sûrnâmelerinumumu düşünülerek ilk akla gelen aşağ›daki başl›klar› verebiliriz ki bunlar›n d›-ş›nda çok daha fazla başka muhtelif mevzular›n da yer ald›ğ›n› tesbit edebiliyo-ruz:

Surnâmelerde işlenen baz› mevzular şunlard›r:

1- Düğünlerin tarihleri, kaç gün sürdüğü.2- Giyim-kuşam adlar› ve hususiyetleri.3- Kumaş, kürk, mefruşat adlar› ve hususiyetleri.4- Kap-kacak isimleri ve hususiyetleri.5- Muhtelif hediyeler ve hususiyetleri.6- Yiyecek, içecek isimleri ve hususiyetleri.7- Hamam kültürü ve kullan›lan aletler.8- Ateş işleri, donanma şenlikleri, fişek gösterileri, kandiller ve mah-

yalar.9- Gösteri sanatlar›, sanatç›lar›, eğlenceler, oyunlar, oyuncu kollar›.

10- Musiki makamlar›, aletleri, musikiyle ilgili genel unsurlar.11- Osmanl›larda saray, merkez, bahriye, ilmiye, kap›kulu teşkilatlar›.12- Esnaf alaylar›, gösterileri, esnaf isimleri ve diğer hususiyetleri.13- Mimarl›k, dekor ve süsleme sanatlar›.14- Şekerden yap›lan temsili hayvanlar, bahçeler ve diğer unsurlar.15- Nah›llar, düğün mumlar› ve özellikleri.16- Dramatik savaş gösterileri.17- Sunulan hediyelerin ayr›nt›l› listeleri ve değerleri.18- Silahlar, çeşitleri ve hususiyetleri.19- Atlar, atlarla ilgili koşumlar ve diğer unsurlar.20- Muhtelif spor gösterileri: Binicilik, at yar›şlar›, okçuluk, güreş,

matrak, cirit vs.21- Denizcilik, gemiler ve diğer unsurlar.

6

7

sonuna o eserde ad› geçen kişi ve yer isimlerini veren ayr›nt›l› bir indeks ekle-necektir.

"Osmanl› Saray Düğünleri ve Şenlikleri" umûmî başl›ğ› alt›nda bir seri ha-linde ve 8 cilt olarak yay›mlanacak sekiz kitap şunlard›r:

1. Cilt: "Manzum Sûrnâmeler": Bu cilt, Sûrnâmeler'in bugüne kadar kütüp-hanelerden tespit edilen manzum olanlar›n›n ki toplam alt› eserdir, (‰lî, Nâbî,Rif‘at, Es‘ad, H›z›r, Tahsin Sûrnâmeleri) metninin verildiği ve bu orijinal metin-lere dayan›larak incelemelerin yap›ld›ğ›, her sûrnâmenin sonuna ayr›nt›l› bir in-deks de konulan bir eserdir. Bu hacimli eser, aşağ›da ayr›nt›lar›n› verdiğimiz 7eserin de girişi mahiyetinde olacak ve "Sûrnâmeler" konusunda bilinmesi gere-ken ön bilgileri okuyucuyla paylaşacakt›r.

2. Cilt: "İntizâmî Sûrnâmesi (Sûrnâme-i Hümâyûn)": Bu Sûrnâme'de 1582y›l›nda III. Murad Han'›n şehzadesi III. Mehmed Han için yap›lan, iki ay kadarsüren ve Osmanl› tarihinin en muhteşem şenliği olarak kabul edilen sünnet dü-ğünü çok detayl› bir şekilde anlat›lmaktad›r. Topkap› saray›ndaki "Sûrnâme-iHümâyûn" adl› ve minyatürleriyle şöhret kazanm›ş tek nüsha olan elyazmas›eserden transkripsiyonlu olarak haz›rlad›ğ›m›z bu eser "Türk Dili" bak›m›ndanda büyük bir ehemmiyet taş›maktad›r. Öyle ki bu eser taranmadan Türkçenintam bir sözlüğünün de haz›rlanamayacağ› bilinmelidir. Örneğin bu eserde o de-virde geçerli olan 300 kadar esnaf›n, bugün kullan›lmayan ve baz›lar› da tama-men tarih ve dil sahnesinden kalkm›ş kelimeleri, deyimleri ve terimleri yer al-makta; bu esnaf birliklerinin gelenekleri, çal›şma alanlar›, ürettikleri ürünlerinnitelikleri hakk›nda mükemmel bilgiler edinilmektedir. Yerli ve yabanc› birçokuzman›n muhtelif yönleriyle çal›şma konusu olan bu muhteşem eser ilk defa ta-raf›m›zdan tam metin olarak haz›rlanm›şt›r.

3. Cilt: "Vehbî Sûrnâmesi (Sûrnâme-i Hümâyûn)": Bu Sûrnâme III. Ah-met'in şehzadeleri Süleyman, Mustafa, Mehmed ve Bayezid için 1720 y›l›ndayap›lan sünnet düğünlerini ve Sultan II. Mustafa'n›n k›zlar› Emetullah Sultan ileMusul valisi Osman Paşa'n›n ve Ayşe Sultan ile Ağr›boz muhaf›z› İbrahim Pa-şa'n›n evlenme düğünlerini farkl› bir üslupla ve daha ayr›nt›l› olarak anlatmak-tad›r.

4. Cilt: "Lebîb Sûrnâmesi": Bu eser iki bölümdür. Sûrnâme'nin birinci bö-lümünde II. Mahmud'un k›z› Mihrimah Sultan'›n 1836 y›l›nda Ferik MehmedSa‘îd Paşa ile evlenmesi vesilesiyle yap›lan düğün; ikinci bölümde ise II. Mah-mud'un şehzadeleri Abdülmecid ve Abdülaziz'in sünnet düğünleri anlat›lmakta-d›r. Bu eserin ehemmiyeti düğüne davet edilen kişiler hakk›nda verilen ayr›nt›l›bilgilerdir. Öyle ki hiçbir kaynakta bulamayacağ›m›z kişiler, kişilikler; bunlar›n

8

meslekleri, nerede görev yapt›klar›; yabanc› elçiler; o devirde ayakta bulunan ca-mi, medrese, tekke, semt, mahalle, sokak, çeşme vs. isimleri bu eserde ayrnt›l›olarak veirlmektedir. Sadece indeksi onlarca sayfa tutan bu eser yay›nland›ğ›n-da o günün Osmanl› toplumu hakk›nda bilinmeyen birçok yeni bilgi ilk defa or-taya ç›kacakt›r.

5. Cilt: Bu cilt iki ayr› eserden meydana gelecektir:

a- "Hazîn Sûrnâmesi": Bu Sûrnâme ağ›rl›kl› olarak 1720 y›l›nda ÜçüncüAhmed'in şehzadeleri Süleyman, Mustafa, Mehmed ve Bayezid için yap›lan sün-net düğününü konu edinmektedir. Eserde ayr›ca Emetullah Sultan'›n Musul va-lisi Osman Paşa ile; Ayşe Sultan'›n da Ağr›boz muhaf›z› İbrahim Paşa ile evlen-me törenleri hakk›nda çok k›sa bilgi verilmektedir.

b- "Abdî Sûrnâmesi": Bu eserde 1675 y›l›nda Dördüncü Mehmed'in şehza-deleri Mustafa ve Ahmed için Edirne'de yap›lan sünnet düğünü ve yine ayn› ta-rihte yap›lan Dördüncü Mehmed'in k›z› Hatice Sultan ile Musahip Mustafa Pa-şa'n›n evlenme düğünü anlat›lmaktad›r.

6. Cilt: Bu cilt üç ayr› eserden meydana gelecektir:

a-"Haşmet Sûrnâmesi": Bu eser diğer Sûrnâmeler'den farkl› olarak ÜçüncüMustafa'n›n 1759 y›l›nda doğan k›z› Hibetullah Sultan'›n doğumu üzerine yap›-lan şenlikleri anlatmaktad›r.

b- "Melek İbrahim Sûrnâmesi": Bu eser de Haşmet Sûrnâmesi gibi bir pa-dişah›n çocuğunun doğumu üzerine yap›lan şenlikleri anlat›yor ki bu Sûrnâ-me'de Birinci Abdülhamid'in 1776'da doğan k›z› Hatice Sultan'›n doğumu üze-rine yap›lan şenlikler anlat›lmaktad›r.

c- "Nâfi‘ Sûrnâmesi": Bu eser Padişah Abdülmecid'in k›zlar› Cemile Sultanile Mahmud Celaleddin Paşa'n›n ve Münire Sultan ile İbrahim İlhami Paşa'n›n1858 y›l›nda yap›lan evlenme düğünlerini konu edinmektedir.

7. Cilt: "Müellifi Bilinmeyen Sûrnâmeler": Bu cilt müellifi bilinmeyen 5 ay-r› Sûrnâme'den meydana gelecektir:

a- Müellifi Bilinmeyen Sûrnâme I: Bu Sûrnâme'de Saliha Sultan ile HalilRifat Paşa'n›n 1834 y›l›nda yap›lan evlenme düğünleri anlat›lmaktad›r.

b- Müellifi Bilinmeyen Sûrnâme II: Padişah Üçüncü Ahmed'in k›z› FatmaSultan ile Silahdar Ali Paşa'n›n 1709 y›l›nda yap›lan evlenme düğünlerini konuedinmektedir. Bu Sûrnâme'de ayr›ca Üçüncü Ahmed'in diğer k›z› Ümmü Gül-süm Sultan ile kubbe vezirlerinden Abdurrahman Paşa'n›n nişan merasimindende k›saca bahsedilmektedir.

9