OSMANLI DEVLET DERS NOTLARI 2

OSMANLI DEVLET DURAKLAMA DNEM1579 Sokullu Mehmet Paann lmnden 1699 Karlofa Anlamasna kadar geen dnemdir.( 17. yy) Devletin duraklama dnemine girmesinde etkili sebepler unlardr: Sancaa kma usulne son verilmesi Saray kadnlarnn ve haremaalarnn ynetime karmas Rvet ve iltimasn yaygnlamas Corafi Keiflerin etkisiyle pek ve BaharatYollarnn nemini kaybetmesi Kapitlasyonlarn yaygnlamas vegeniletilmesi Devlet ocak iindir anlaynnbenimsenmesi Tmar sisteminin bozulmas Pozitif bilimlerin nemini kaybetmesi Beik Ulemal Sisteminin domas Doal snrlara ulalmas Avrupadaki gelimelerin takip edilememesiA. OSMANLI-RAN LKLER

Osmanl Devletinin Dou siyasetinin temelini ran ile ilikiler oluturur. Yavuz dneminde Safevi Devleti ile balayan savalar Kanuni dneminde de devam etmitir. Amasya Antlamas (1555) ile bar salansa da ilikiler 1577de rann saldrlar nedeniyle yeniden bozulmutur. Osmanl Devletinin bu dnemde i ve d meselelerle ilgilenmek zorunda kalmas ran sava iin yeniden cesaretlendirmitir.

XVII. yzylda I. Ahmet, II. Osman ve IV. Murat dnemlerinde ran ile mcadeleler olmutur. 1603-1612 yllar arasndaki savalar Nasuh Paa Antlamas (1612) ile, 1614-1618 yllar arasndaki

savalar 1618 Serav Antlamas ile 1635-1639 yllar arasndaki savalar ise Kasririn Antlamas

(1639) ile sona ermitir.

NOT: Osmanl Devletinin ran ve Avusturya ile yapt savalar lkede asker yapnn ve ekonomik

dzenin bozulmasna neden olmutur.

ran Osmanl-Avusturya savalarn ve i isyanlar frsat bilerek sk sk Osmanl topraklarna saldrmaya devam ediyordu. Bu nedenle IV. Murat, ran zerine biri 1635 dieri ise 1638de olmak zere iki sefer dzenledi. Yaplan seferler sonunda Revan ve Badat alnd. IV. Murat Badat Fatihi olarak anld. rann istei zerine 1639da KasririnAntlamas

imzaland. Buna gre:

Badat Osmanlya, Revan ve Azerbaycan

rana brakld.

Zaros Dalar iki lke arasnda snr oldu.

Kasririn Antlamas bugn de geerli olan Trkiye - ran snrn byk lde belirlemitir.B. OSMANLI-AVUSTURYA LKLEROsmanl Devleti ile Avusturya arasnda Kanuni dneminde salanan bar ortam 1593te snr

ihlalleri ve vergiler yznden yeniden bozuldu. III. Mehmet komutasndaki Osmanl ordusu

Avusturyaya kar 1596da Haova Meydan Muharebesini kazand.

Zaferden sonra Kanije ve Estergon Kaleleri alnd.1606 ylna kadar sren savalar sonunda ZTVATOROK ANLAMASI Avusturyann istei ile imzaland. Bu antlamaya gre:

Eri, Kanije ve Estergon Kaleleri Osmanl Devletine braklacakt.

Avusturya, Osmanl Devletine sava tazminat deyecekti.

Avusturya aridk bundan byle Osmanl padiahna eit saylacak ve kendisine

(imparator) denecekti.

NOT: Avusturya ile yaplan savalarda baarl olunsa bile diplomatik alanda baarl olunamamasnn nedeni, ieride Celali Ayaklanmalar darda ise ran ile yaplan savalarn devam etmesidir.

1606 Zitvatorok Antlamasyla salanan iki lke arasndaki bar ortam Avusturyann Erdel Beyliinin i ilerine karmasyla yeniden bozuldu.1662de balayan savalarda Kprl FazlAhmet Paa Uyvar Kalesini ele geirdi. Uyvar Kalesinin alnmasndan sonra Avrupada UYVAR NNDE BR TRK GB GL sz sylenir oldu. Avusturyann bar istei ile 1664te Vasvar Antlamasnn imzalanmas ile son bulmutur.Bu antlamaya gre:

Uyvar ve Neograd Kaleleri Osmanlya brakld.

Avusturya, Osmanl Devletine sava tazminat verecekti.

Erdel, Osmanl Devletine braklacakt.1683de Viyana ikinci kez kuatld. Osmanlnn baarsz olmas zerine Avusturya, Lehistan, Venedik, Rusya, Malta Osmanlya kar KUTSAL TTFAK kurdu. 1683-1699 aras yaplan savalar Osmanl Devleti kaybetti. Savalar sonunda Karlofa Anlamasn imzalad. Bu anlamayla Banat Yaylas ve Temevar ilil hari tm Macaristanve Erdel Avusturyaya verildi. C. OSMANLI-LEHSTAN LKLER

II. Osman, daha nceki hkmdarlarn geleneklerine uyarak Lehistan zerine yaplan sefere bizzat katld. Bu sefere kma amalarndan birisi asker zerindeki otoritesini hissettirme dncesiydi. Padiahn bizzat katld bu seferde Hotin Kalesi kuatld ama alnamad (1621). Kale kuatlmas srasnda yenierilerin isteksizliini gren padiah Yenieri Ocan kaldrmay dnmtr.

Lehistann Osmanl denetimindeki Ukrayna Kazaklarna saldrmas sonucu padiah IV. Mehmet Lehistan zerine sefere kt. Baz kalelerini kaybeden Leh kral bar istedi.1672de imzalanan Buca Antlamasna gre: Podolya, Osmanlya brakld.

Ukrayna, Osmanl egemenliindeki Kazaklara brakld.

Lehistan ylda 200 bin altn vergi verecekti.

Vergi maddesini Leh Diyet Meclisinin kabul etmemesi zerine sava yeniden balad.1676 ylna kadar sren savalar sonunda Buca Antlamas vergi maddesi hari aynen kabul edildi. Osmanl Devletinin Batda toprak kazand son antlamadr. Bu antlamayla Batda en geni snrlara ulalmtr.

1699 KARLOFA ANLAMASIYLA Ukrayna ve Podolya Lehistana brakld.

D. OSMANLI- VENEDK LKLEROsmanl Devletinin tam anlamyla Akdenize hkim olabilmesi iin stratejik nemi olan Giriti almas gerekiyordu. Bu nedenlerle Osmanl donanmas 1645te Giriti kuatt. Kuatma srasnda Venedik bir ara anakkale Boaz n abluka altna ald. Kprl Mehmet Paa ablukay kaldrd. Papalk liderliinde Fransa ve spanya Venedike yardma geldi. Kuatma tam 24 yl srd.1669da Kprl Fazl Ahmet Paa

dneminde ada fethedilebildi. 1699 KARLOFA ANLAMASIYLA Mora Yarmadas, Dalmaya kylar ve Ayamavra Adas Venedike verildi.

E. OSMANLI-RUSYA LKLER

Rusya Osmanl Devleti himayesindeki zi Kazaklarna saldrnca Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa sefere kt ve 1678de ehrin Kalesini ald. Ruslarn istei ile Bahesaray (ehrin) Antlamas imzaland. Bu antlamaya gre:

Kiev, Ruslarda kalmaya devam etti.

zi (Dinyeper) Nehri iki devlet arasnda snr oldu.

lk Osmanl - Rus antlamas olmas ynyle nemlidir.

1700 STANBUL ANLAMASIYLA Azak Kalesi Rusyaya verildi. Rusya stanbulda eli bulundurma hakk elde etti. Rus Hristiyanlar KUTSAL YERLER serbeste ziyaret edebilecekti.NOT: 17. yzylda ran, Lehistan, Venedik, Rusya ve Avusturya ile savalar yaanmtr. 1683de Viyana ikinci kez kuatld fakat alnamad. 1683-1699 aras Avusturya, Rusya, Venedik, Lehistan, Malta le savalar yapld. Savalar kaybeden Osmanl bu devletlerle 1699da Karlofa Anlamasn 1700de Rusya ile stanbul Anlamasn imzalad ve ilk kez byk apta toprak kaybetti. Avrupadan geri ekilmeye balad. KARLOFA ANTLAMASI (1699) :ngiltere ve Hollanda elilerinin araclyla yaplan grmeler sonunda Osmanl ile Avusturya, Venedik ve Lehistan arasnda imzalanan antlamadr.

Mora Yarmadas, Dalmaya kylar ve Ayamavra Adas Venedike verildi.

Podolya ve Ukrayna Lehistana verildi.

Temevar ili ve BanatYaylas hari btn Macaristan ve Erdel,Avusturyaya verildi.

Bu antlama yirmi be yl srecekti.

Antlama Avusturyann kefillii altnda olacakt.

KARLOFA ANTLAMASININ SONULARI

Osmanl Devletinin Batda bu kadar byk lde toprak kaybettii ilk antlamadr.

Avrupa, Osmanl Devletine kar savunmadan saldrya geti.

TrklerinAvrupada ilerleyii durdu ve geri ekili balad (1921 Sakarya Zaferine kadar).

STANBUL ANTLAMASI (1700)

Rus delegesinin imza yetkisi olmad iin Rusya, Karlofa Antlamasn imzalamad. Rusya ile bir yl sonra 1700 ylnda stanbul Antlamas imzaland.

STANBUL ANTLAMASININ MADDELER

Azak Kalesi Rusyaya verilecekti.

Rusya stanbulda srekli eli bulundurabilecekti.

Rus hristiyanlar kutsal yerleri serbeste ziyaret edebilecekti.

STANBUL SYANLARICELAL SYANLARIEYALET SYANLARI

Merkezde yenieriler tarafndan karlan isyanlardr.En nemlileri 2. Osmann ldrlmesi, Vakay Vakvakiye Olaydr. Devlet dzenini deitirmek amalanmaz.

Anadoluda halk tarafndan karlan isyanlardr. En nemli sebebi tmar sisteminin bozulmasdr. Devlet dzenini deitirmek amalanmaz.

Baz eyaletlerde bamszlk amacyla karlan isyanlardr.Badat, Yemen, Trablus, Halep, Eflak gibi merkeze uzak eyaletlerde yaanm bu isyanlar Avrupa desteklemitir.

CELAL SYANLARI

17. yzylda Anadoluda kan isyanlara verilen genel isimdir.

Nedenler: Ekonominin bozulmas(Temel neden)

ltizam siseminin yaygnlatrlmas

Yerel yneticilerin kanuna aykr vergi toplamalar

Savalarn uzamasyla masraflar karlamak iin devletin halktan ar vergiler almas

Sonular: Anadoluda huzur ve gven ortam kalmad, kylnn topran terk etmesiyle retim ve vergiler azald.

STANBUL SYANLARI

Bu isyanlar karanlar zellikle yenieriler ve kapkulu sipahileridir.

Nedenler: Maalarnn deeri dk parayla verilmesi veya zamannda denmemesi

clus bahiialmak iin sk sk padiah deiiklii istemeleri

Kapkulu Ocana usulsz ve gereinden fazla asker alnmas

Saray kadnlar ve vezir gibi yneticilerin iktidarda etkili olmak iin yenierileri kkrtmalar

syanlara rnek olarak; II.Osmann ldrlmesi(1622) ve Vaka-i Vakvakiye (nar Olay-1656) verilebilir

Sonular; Bakentte asayi ve gven ortam bozuldu, yenieriler merkezde byk bir g haline geldiler ve devlet otoritesi sarsld.OSMANLI DEVLETNDE YENLEME HAREKETLER

17. yydan itibaren devleti eski gcne ulatrmak iin yaplan yenilik hareketlerine ISLAHAT(REFORM) ad verilir. Duraklama ve gerileme dnemlerini sona erdirmek iin 17., 18. ve 19. yzyllarda slahat hareketleri gerekletirilmitir.

17. YZYIL ISLAHATLARI Kanuni Dneminin ihtiaml gnlerine dnmek amalanmtr. Daha ok askeri alanda slahatlar yaplmtr. Avrupann etkisi yoktur. Bask ve iddete dayaldr. Islahatlar slahatlarn mryle snrl kalmtr. Bu yzden devamllk gstermemitir. Padiahlarn yetersizlii, yenieri, ulema ve saray kadnlarnn tepkisinden dolay slahatlar baarl olamad. Sorunlarn gerek nedenleri saptanmad iin kkl zmler getirilemedi. XVII. Yzylda yaanan i isyanlar, kurumlardaki bozulmalar, savalardaki baarlarnn azalmas slahat yaplmasna yol amtr. UYARI: 1.AHMET EKBER VE ERED SSTEMN GETRD.

2. OSMAN DNEM(1618-1622) Yenilikleri engellemeye alan kar evrelerinin gcn azaltmaya almtr. Saraydaki cariyeler yerine saray dndan evlenme usuln getirdi. eyhlislamn fetva verme dndaki yetkilerini kstlad. Bakenti stanbuldan Anadoluya tamay dnd. Yenieri Ocan kaldrmay dnd. 4. MURAT DNEM(1623-1640) Saray kadnlarnn devlet ynetimine karmasn engelledi. Kapkulu Ocan itaat altna ald. Gece sokaa kma yasa uygulad. Celali isyanlarn bastrd. Kahvehaneleri kapattrd. ki ve ttn kullanmn yasaklad. nemli devlet adamlar ve aydnlara risaleler hazrlattrd. KUYUCU MURAT PAA 1.Ahmet dnemi sadrazamdr. Bask ve iddetle Celali syanlarn bastrd.TARHUNCU AHMET PAA IV. Mehmet dnemi sadrazamdr. Saray masraflarn ksarak ilk kez modern denk bte yapmtr. Has ve zeamet gelirlerini dorudan hazineye aktarm, hediyelemeyi azaltm, rveti engellemeye almtr. Hazinenin alacalarn tahsil etmitir. KPRL MEHMET PAA IV. Mehmet dnemi sadrazamdr. Saraya artlar ileri srerek baa geen ilk sadrazamdr. stanbulda gr ayrlna den ulemay deiik yerlere gnderdi. ini yapmayan memur ve askerin maan kesti. Devletin i ve d durumunu dzeltti, asayi ve gvenlii salad ve maliyeyi dzeltti.KPRL FAZIL AHMET PAA Ekonomik ve askeri alanda yeniliklere nem verdi. stanbul emberlitata ktphane kurdurdu.XVII. Yzyl Islahatlarnn Genel zellikleri

Kiilere bal kalmtr. Devamllk olmad iin sonuca ulalamamtr.

Nedenleri aratrlmadan sorunlara zm arand iin kalc zmler bulunamamtr.

Avrupadaki gelimeler takip edilememitir.

Yaplan slahatlar daha ok asker alanda yaplmtr.

Islahatlara yenieriler, devlet adamlar, saray kadnlar ve ulema engel olmaya almtr.

Bask ve iddet yolu ile devlet otoritesi salanmak istenmitir. Ancak bu yol, slahatlarn halk tarafndan benimsenmesine engel olmutur.