11

SISTEME SHFRYTSISTEME SHFRYTËËZIMI ZIMI OPERATING SYSTEMSOPERATING SYSTEMS (OS)(OS)

Leksioni 1Leksioni 1

22

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Sistemi i shfrytezimit eshte Sistemi i shfrytezimit eshte shtresa software qe ka per detyre shtresa software qe ka per detyre te menaxhoje te gjitha paisjet dhe te menaxhoje te gjitha paisjet dhe te siguroje programet e te siguroje programet e perdoruesit me nje nderfaqe te perdoruesit me nje nderfaqe te thjeshte.thjeshte.

33

44

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Nga figura me lart shihet se ne Nga figura me lart shihet se ne shtresen e poshtme qendron shtresen e poshtme qendron shtresa hardware e sistemit, shtresa hardware e sistemit, studimi i se ciles i perket studimi i se ciles i perket inxhinierise elektronike.inxhinierise elektronike.

Vini re pozicionin qe ka sistemi i Vini re pozicionin qe ka sistemi i shfrytezimit ne kete skemeshfrytezimit ne kete skeme

55

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Sistemi i shfrytezimit ze pozicionin Sistemi i shfrytezimit ze pozicionin ndermjetes mes pjeses harware ndermjetes mes pjeses harware dhe programeve qe mund te dhe programeve qe mund te perdoren per programim, sic mund perdoren per programim, sic mund te jete nje editor i nje gjuhe te jete nje editor i nje gjuhe programimi, nje kompilator, etj, programimi, nje kompilator, etj, kurse ne nivelin me te larte ne kete kurse ne nivelin me te larte ne kete skeme qendrojne programet e skeme qendrojne programet e perdoruesit.perdoruesit.

66

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Eshte e rendesishme te kuptohet Eshte e rendesishme te kuptohet se keto programe nuk jane aspak se keto programe nuk jane aspak pjese e sistemit te shfrytezimit.pjese e sistemit te shfrytezimit.

Sistemi i shfrytezimit eshte ajo Sistemi i shfrytezimit eshte ajo pjese software qe ekzekutohet ne pjese software qe ekzekutohet ne kernel mode, e qe mbrohet nga kernel mode, e qe mbrohet nga hardware.hardware.

77

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Kompilatoret dhe editoret Kompilatoret dhe editoret ekzekutohen ne user mode.ekzekutohen ne user mode.

Nqs nje perdorues nuk parapelqen nje Nqs nje perdorues nuk parapelqen nje kompilator ai mund ta modifikoje ate, kompilator ai mund ta modifikoje ate, por nuk mund te modifikoje nje clock por nuk mund te modifikoje nje clock interrupt te nje sistemi shfrytezimi i interrupt te nje sistemi shfrytezimi i cili mbeshtetet nga hardware-i, cili mbeshtetet nga hardware-i, pikerisht qe te mos ndodhe ky pikerisht qe te mos ndodhe ky modifikimmodifikim

88

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Ne shume sisteme ka programe te tille Ne shume sisteme ka programe te tille qe ekzekutohen ne user mode por qe qe ekzekutohen ne user mode por qe ndihmojne sistemin e shfrytezimit, ose ndihmojne sistemin e shfrytezimit, ose kryejne funksione me rendesi.kryejne funksione me rendesi.

Psh ekzistojne programe qe lejojne Psh ekzistojne programe qe lejojne perdoruesit te ndryshojne passwordin.perdoruesit te ndryshojne passwordin.

Nje program i tille nuk eshte pjese e Nje program i tille nuk eshte pjese e sistemit te shfrytezimit dhe nuk sistemit te shfrytezimit dhe nuk ekzekutohet ne kernel mode, por kryen ekzekutohet ne kernel mode, por kryen nje rol me rendesi ne mbrojtjen e nje rol me rendesi ne mbrojtjen e sistemit.sistemit.

99

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Ne disa sisteme pjese te sistemit Ne disa sisteme pjese te sistemit te shfrytezimit ekzekutohen ne te shfrytezimit ekzekutohen ne user mode, psh nje file system.user mode, psh nje file system.

Ne sisteme te tille eshte e Ne sisteme te tille eshte e veshtire te percaktohen kufinj te veshtire te percaktohen kufinj te qarte.qarte.

1010

Sistemi i shfrytezimitSistemi i shfrytezimit

Cdo gje qe ekzekutohet ne kernel Cdo gje qe ekzekutohet ne kernel mode eshte pjese e sistemit te mode eshte pjese e sistemit te shfrtyezimit, por disa programe shfrtyezimit, por disa programe qe ekzekutohen dhe ne user qe ekzekutohen dhe ne user mode jane gjithashtu pjese e tij, mode jane gjithashtu pjese e tij, ose pjese qe lidhet ngushte me ose pjese qe lidhet ngushte me te.te.

1111

Cfare eshte OS ?Cfare eshte OS ?

Shpesh eshte e veshtire te Shpesh eshte e veshtire te percaktosh me pak fjale dhe ne percaktosh me pak fjale dhe ne menyre precize se cfare eshte nje menyre precize se cfare eshte nje sistem shfrytezimi.sistem shfrytezimi.

Arsyeja mund te jete ngaqe sistemi i Arsyeja mund te jete ngaqe sistemi i shfrtyezimit ka dy role kryesore te shfrtyezimit ka dy role kryesore te cilat nuk kane lidhje me njera tjetren.cilat nuk kane lidhje me njera tjetren.

1.1. Zgjerimi i makinesZgjerimi i makines

2.2. Menaxhimi i resurseveMenaxhimi i resurseve

1212

Zgjerimi i makinesZgjerimi i makines

Arkitektura e nje kompjuteri Arkitektura e nje kompjuteri perbehet nga bashkesia e perbehet nga bashkesia e instruksioneve te makines, instruksioneve te makines, organizimi i memorjes, I/O, organizimi i memorjes, I/O, struktura e buseve. Per tu struktura e buseve. Per tu menaxhuar ne nivelin e makines menaxhuar ne nivelin e makines eshte veshtire per tu programuar.eshte veshtire per tu programuar.

1313

Zgjerimi i makinesZgjerimi i makines

Nje programues me se shumti nuk Nje programues me se shumti nuk preferon te arrije te programoje ne preferon te arrije te programoje ne nivelin e nje hard disku.nivelin e nje hard disku.

Nje porgramues kerkon qe te kete te Nje porgramues kerkon qe te kete te beje me dicka me te thjeshte se kjo, beje me dicka me te thjeshte se kjo, me nje absragim ne nje nivel te me nje absragim ne nje nivel te larte.larte.

Ne ratin e hardiskut mund te jete nje Ne ratin e hardiskut mund te jete nje grumbull skedaresh te emertuar.grumbull skedaresh te emertuar.

1414

Zgjerimi i makinesZgjerimi i makines

Keshtu, nje skedar hapet, Keshtu, nje skedar hapet, modifikohet dhe keto modifikime modifikohet dhe keto modifikime mund te ruhen duke mos pare te mund te ruhen duke mos pare te bejme me detaje te tjera te bejme me detaje te tjera te realizimit, te cilat i fshehen realizimit, te cilat i fshehen perdoruesit.perdoruesit.

1515

Zgjerimi i makinesZgjerimi i makines

Eshte sistemi i shfrytezimit ai i cili i fsheh Eshte sistemi i shfrytezimit ai i cili i fsheh perdoruesit te verteten rreth realizimit ne perdoruesit te verteten rreth realizimit ne hardware, dhe i prezanton nje paraqitje te hardware, dhe i prezanton nje paraqitje te kendshme, te thjeshte. kendshme, te thjeshte.

Ashtu sic eliminon detajet rreth menyres Ashtu sic eliminon detajet rreth menyres se si mund te hapet e te modifikohet nje se si mund te hapet e te modifikohet nje skedar, ashtu fsheh shume detaje (jo te skedar, ashtu fsheh shume detaje (jo te kendshme per tu dite gjithmone) rreth kendshme per tu dite gjithmone) rreth menaxhimit te memorjes, interrupt-eve, menaxhimit te memorjes, interrupt-eve, etj. etj.

1616

Zgjerimi i makinesZgjerimi i makines

Funksioni i sistemit te Funksioni i sistemit te shfrytezimit eshte te paraqese shfrytezimit eshte te paraqese per perdoruesin nje makine te per perdoruesin nje makine te zgjeruar ose virtuale e cila eshte zgjeruar ose virtuale e cila eshte me e thjeshte per tu menaxhuar.me e thjeshte per tu menaxhuar.

Ne do e shohim menyren se si Ne do e shohim menyren se si OS e realizon kete gje.OS e realizon kete gje.

1717

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh Nga nje kendveshtrim krejt tjeter Nga nje kendveshtrim krejt tjeter

shohim sistemin e shfrytezimit qe shohim sistemin e shfrytezimit qe menaxhon elementet perberes te menaxhon elementet perberes te nje sistemi te madh kompleks.nje sistemi te madh kompleks.

Kompjuterat e sotem kane Kompjuterat e sotem kane procesore, memorje, timer-a, disqe, procesore, memorje, timer-a, disqe, nderfaqe rrjeti, printera, si dhe nje nderfaqe rrjeti, printera, si dhe nje sere paisjesh tjera periferike.sere paisjesh tjera periferike.

1818

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh Detyra e OS eshte te mundesoje Detyra e OS eshte te mundesoje

kontrollimin e te gjitha ketyre kontrollimin e te gjitha ketyre paisjeve, allokimin e tyre paisjeve, allokimin e tyre ndermjet te gjitha programeve qe ndermjet te gjitha programeve qe kekrojne ti perdorin ato.kekrojne ti perdorin ato.

1919

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh Imagjinoni sikur tre programe te Imagjinoni sikur tre programe te

kerkojne te printojne ne te njejtin kerkojne te printojne ne te njejtin printer ne te njejten kohe.printer ne te njejten kohe.

Rreshti i pare mund te jete i Rreshti i pare mund te jete i programit te pare, me pas disa programit te pare, me pas disa rreshta nga i dyti, e keshtu do rreshta nga i dyti, e keshtu do krijohej nje kaos i vertete.krijohej nje kaos i vertete.

2020

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh OS mund te zgjidhe kete problem OS mund te zgjidhe kete problem

ne kete menyre qe meratialin per ne kete menyre qe meratialin per prinitm te nje programi ta kopjoje prinitm te nje programi ta kopjoje me pare ne nje hapsire ne disk, kur me pare ne nje hapsire ne disk, kur nje program te kete mbaruar, nje program te kete mbaruar, atehere OS mund te kopjoje kete atehere OS mund te kopjoje kete material nga disku ne printer, ne te material nga disku ne printer, ne te njejten kohe nje tjeter program le njejten kohe nje tjeter program le materialin e tij ne disk per tu materialin e tij ne disk per tu printuar. printuar.

2121

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh Ndarja e resurseve konsiston ne Ndarja e resurseve konsiston ne

dy dimensione : ne kohe dhe ne dy dimensione : ne kohe dhe ne hapsire.hapsire.

Kur nje resurs kerkohet nga dy Kur nje resurs kerkohet nga dy program et ndryshem ne te program et ndryshem ne te njeten kohe, se pari njeri prej tyre njeten kohe, se pari njeri prej tyre e merr kete resurs, dhe me pas e e merr kete resurs, dhe me pas e leshon per ta marre tjetri.leshon per ta marre tjetri.

2222

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh Eshte detyra e sistemit te Eshte detyra e sistemit te

shfrytezimit te vendose se kush e shfrytezimit te vendose se kush e ka rradhen per te marre nje ka rradhen per te marre nje resurs , dhe per sa kohe do ta resurs , dhe per sa kohe do ta mbaje ate.mbaje ate.

2323

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh Shembull per nje resurs qe kerkohet ne Shembull per nje resurs qe kerkohet ne

disa pjese (hapsira) eshte psh memorja disa pjese (hapsira) eshte psh memorja qenrore e cila normalisht ndahet mes qenrore e cila normalisht ndahet mes programeve qe jane ne ekzekutim.programeve qe jane ne ekzekutim.

Duke supozuar se ka memorje te Duke supozuar se ka memorje te mjaftueshme per te gjithe programet mjaftueshme per te gjithe programet ne ekzekutim, eshte me eficiente qe te ne ekzekutim, eshte me eficiente qe te jene disa programe ne memorje jene disa programe ne memorje njeheresh se sa te jete vec njeri.njeheresh se sa te jete vec njeri.

2424

OS si menaxher OS si menaxher resurseshresursesh Organizimi i hapsirave te diskut si Organizimi i hapsirave te diskut si

dhe mbajtja shenim se kush po dhe mbajtja shenim se kush po perdor nje pjese te caktuar perdor nje pjese te caktuar memorjeje eshte nje detyre e memorjeje eshte nje detyre e menaxhimit te resurseve te menaxhimit te resurseve te sistemit te shfrytezimit.sistemit te shfrytezimit.