Oryantalist Ressam Leonardo de Mango'nun Eserlerinde Üsküdar

A R fi . G Ö R . F A T ‹ H B A fi B U ⁄Selçuk Üniversitesi

Girifl

Dünya üzerinde baz› önemli noktalar vard›r. Kimi insanlar bu noktalar› dünya-n›n merkezine oturtur. Kimileri de do¤an günü, yeni bir yaflam kayna¤› olarakyer isimleriyle simgelefltirir. ‹stanbul da Kudüs gibi dünyan›n önemli kentlerin-den biridir. Böylesine bir kentin ilçeleri de yani flehri meydana getiren güzide yerleflim me-kânlar›n›n da ayr› yeri vard›r. Üsküdar tarihi, co¤rafyas› ve kültürel kimli¤iyle‹stanbul ve Türkiye için adeta bir merkezdir. ‹nan›fla göre dünyadaki pek çok in-san için kutsal flehir olan Kudüs’e ya da Avrupa’ya bile olsa Osmanl› dönemin-de seferler, Üsküdar’dan bafllat›lm›flt›r.1

Her dönem yaflayan, gören ve düflünen bireyleri etkileme baflar›s› gösteren Üskü-dar, ressamlar›n da en önemli u¤rak yerlerinden biri olmufltur. Ressamlar, yaflad›klar› ça¤›n en önemli görgü tan›klar›d›rlar. Çevrelerinde geli-flen olaylar›, zamane paralel süren de¤iflimleri eserlerine yans›tarak kay›t alt›n-da tutarlar. Bugün pek çok tarihe mal olmufl geliflmeler ve olaylar, ressamlar›neserlerinde canland›r›lm›flt›r. D›fl dünyay› örnek alan ressam, yaflad›¤› bölgenin iklim flartlar›n› bile sanat›nayans›t›r. Bu yüzden, kuzey ressamlar›n›n yapt›klar› manzara resimlerinde gök-ler daima gridir, bulutludur, ‹talyan ressamlar›n eserlerinde ise, genelde mavi-dir. Çünkü ‹talyan ressamlar do¤duklar›ndan beri gökyüzünü o renklerde

62

görmüfllerdir. Türk ressam› da do¤du¤undan itibaren masmavi bir gökyüzü al-t›nda yaflam›flt›r. O kadar ki, Bat›l› ressamlara “Türk Mavisi” diye bir renk bilehediye etmifltir. Çinisini de, hal›s›n› da bu renge boyam›fl, renklerde soyutlama-ya giderek düz renge kadar inmifltir.2

Bat›l› sanatç›lar bir dönem Do¤u’nun egzotizmine moda olarak ilgi duymayabafllam›fllar ve Osmanl› topraklar›na yönelmifllerdir. Ayr›ca baflkent ‹stanbulAntik ve Bizans uygarl›klar›n›n eserleriyle doludur. XVIII. yüzy›lda Bat›’dan birçok sanatç› bu eserleri görmek ve gravürlerini yapmak için ‹stanbul’a gelmifltir.Bunlar› daha sonra tuval ressamlar› izlemifltir. XVIII. ve XIX. yüzy›lda Bat› sa-nat dünyas›nda Oryantalizm oldukça güçlü bir ak›m olarak varl›¤›n› sürdürmek-tedir. Do¤u’ya gelmeyen veya iflledikleri temalar›n›n gerçek görüntülerini bilme-yen sanatç›lar, hayali olarak Do¤u ile ilgili resimler yapm›fllard›r. XVIII. yüzy›lbafl›nda bafllang›çta merak ve macera için Türkiye’ye gelen ressamlar›, yabanc›elçilerin beraberlerinde getirdikleri ressamlar izlemifltir. Bunlar Türkiye ile ilgi-li izlenimlerini ve görüntüleri belgelemek amac›yla resimler yapm›fllard›r. XIX.yüzy›lda elçiliklerin arac›l›¤›yla Osmanl› saray›na tan›t›lan pek çok ressam var-d›r.3

Resim 1 A¤lamaDuvar›, 1923,

35x50cm, ÖzelKoleksiyon.

O R Y A N T A L ‹ S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

63

Leonardo de Mango da ‹stanbul’a geldikten sonra buraya yerleflmeye karar ver-mifl ve ömrünün sonuna dek ‹stanbul’da yaflam›flt›r.

Leonardo de Mango

21 çocuklu bir ailenin en büyü¤ü olan Leonardo de Mango, 19 fiubat 1843’te Ba-ri’ye ba¤l› Bisceglie kentinde dünyaya gelmifltir.4 Leonardo de Mango için uzunve sanat dolu yaflam›, Do¤u’nun gizemini eserlerine tafl›ma süreciyle büyük birazim içinde geçmifltir. 19 yafl›na kadar desen alan›ndaki özel yetene¤ini keflfederek kendisini yetifltir-mifl, 1862 y›l›ndan bafllayarak Barili soylu bir ailenin katk›lar› ile Napoli’de Gü-zel Sanatlar Akademisi’nde sekiz y›l resim e¤itimi alm›flt›r.5

Mango, sanat yaflam› boyunca iflledi¤i konular›yla sanat tarihçileri taraf›ndantam bir oryantalist olarak görülmektedir. Bunun sebebini tarihsel ve kutsalkonular› iflleyen hocas› Domenico Morelli’den etkilenmesiyle aç›klanabilir.Morelli’nin yönlendirmesiyle Do¤u kültür ve yaflam›na ilgi duyan Mango, sa-nat›na yön verecek konular› ‹talya d›fl›nda aramaya karar vermifltir. Bir baflkadeyiflle sanatç›, ‹talya’da yakalayamad›¤› ya da kendisini tatmin etmeyen ko-nular›n d›fl›na ç›kma ad›na yapt›¤› keflfe dayal› seyahatlerinde, sanat›na da-hil edebilece¤i objeleri Do¤u illerinde aram›fl, bulmufl ve baflar›yla uygula-m›flt›r. Do¤u’nun gizemi onu ilk olarak 1874 y›l›nda genç yaflta, Suriye’ye çekmifltir.Do¤u kültürü ve yaflam› ile tan›flmas› bu tarihte olmufltur. fiam, Halep ve çevre-deki kentleri gezmifltir. Daha sonra Beyrut’a yerleflerek, Cizvit Koleji’nde6 resimdersleri vermifltir. Dokuz y›l kald›¤› bölgede çok say›da esere imza atm›fl, sosyalyaflam› ve halk kültürünü yak›ndan inceleme f›rsat› bulmufltur. Eserlerinde iflledi¤i temalarla da dikkati çeken sanatç›, özellikle farkl› dinleremensup insanlar› resimlemesiyle de sanat›n evrensel dilini gelece¤e tafl›maktave sanat›nda kesinlikle önyarg›ya yer vermemektedir (Resim 1). ‹stanbul’a gel-dikten sonra da ayn› gelene¤ini devam ettiren sanatç›n›n, camileri gezdi¤i ve bu-radan etütler yaparak, ibadet eden insanlar› eserlerine farkl› mekânlar kullana-rak tafl›d›¤› görülmektedir (Resim2). M›s›r’dan Trablus’a (Libya’ya) geçen De Mango, birkaç ay boyunca orada ‹talyanbaflkonsolosu Cavaliere Medana’n›n konu¤u olmufltur. Baflkonsolos, ‹talya Kral›I. Umberto’ya De Mango’nun yapt›¤› Trablus Kenti ve sedef renkli, fleffaf dalga-larla Trablus k›y›lar›n›n bir bölümünü resmetti¤i, büyük boyutlu Trablus K›y›la-r› adl› iki tabloyu arma¤an etmifltir. Beyrut’a kalan eflyas›n› toplamaya dönen sa-natç›, Milano’da üç hafta dinlendikten sonra 1883’te ‹stanbul’a yerleflmeye ka-rar vermifltir. Bu yerleflme karar›n›, Edmondo De Amicis’in7 o s›ralarda yeni ya-y›mlanan Costantinopoli adl› kitab› ve yeni kurulan Sanayi-i Nefise Mektebi’ninresim hocas› arad›¤› haberi etkilemifl olabilir.8

64

Resim 4 Palet,1890,

27,5x38,5cm, ÖzelKoleksiyon.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

65

O R Y A N T A L ‹ S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

66

De Mango, Cumhuriyet öncesi ve sonras› ‹stanbul’unu bizzat gözlemlemifl Bat›-l› ressamd›r. Sanat tarihine Bat›l› sanat elefltirmenlerince, Oryantalist Ressamolarak geçmifltir. De Mango, ‹stanbul’da en uzun süre kalm›fl oryantalist ressam-lardan biri olarak bilinmektedir. ‹stanbul’da 1930’da ölümüne dek, yar›m yüzy›-la yak›n bir süre tam olarak 47 y›l yaflam›flt›r. Bu uzun süreçte resimlerinin ya-n› s›ra akademide sanat e¤itimcili¤i de yaparak yeni yetiflen Türk ressamlar›n›ngeliflimine katk› sa¤lam›flt›r. Özellikle Sanayi-i Nefise Mektebi hocal›¤› dönem-lerinde Osman Hamdi, Valeri, Yervant Oskan ve Zarzecki gibi ressam ve e¤itim-cilerle birlikte çal›flm›flt›r.

Mango’nun tablolar›ndan

örnekler

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

67

Bugün Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi olarak bilinen Sanayi-i NefiseMektebi II. Abdülhamid döneminde aç›lm›flt›r. Sanayi-i Nefise Mektebi’nin1882’de Eski Müze Müdürü Osman Hamdi Bey taraf›ndan kuruluflundan9 biry›l sonra, 1883’te ‹stanbul’a gelen sanatç›n›n bu mektepte ya¤l›boya bölümünükurdu¤u ve bir süre hocal›k yapt›¤› bilinmektedir. 1901 y›l›nda Sanayi-i Nefise Mektebi mimarl›k bölümü hocas› Alexandre Valla-ury ve Le Stamboul gazetesi müdürü Regis Delbeuf’ün giriflimleri ile Beyo¤-lu’nda, Frans›z tüccar Bourdon’a ait “Passage Oriental’de Pera Sergileri” ad›yladüzenlenen ilk resim-heykel sergisine kat›lan sanatç›lar aras›nda De Mango davard›r.10

O R Y A N T A L ‹ S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

Resim 5 Salacak’ta Namaz,

1920, 16x34cm, Özel Koleksiyon.

Resim 10K›z Kulesi, 1890,

47,5x91cm, JosephBalul Koleksiyonu.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

O R Y A N T A L ‹ S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

70

27 eserle kat›ld›¤› sergide, en fazla eserle kat›lan sanatç› olmufltur. 1902 sergisi-ne, 36 sanatç› kat›l›r ve bu kez 33 eserle yine en çok tablo sergileyen sanatç›d›rMango. 1903 sergisi ise Pera sergilerinin sonuncusudur; De Mango bu kez sergi-ye 16 tablo ile kat›lm›flt›r.11

Ressamlar›n, araflt›rma yapmay› ve özellikle keflfetmeyi sevdikleri bilinmekte-dir. Bununla beraber ülkesinden ç›karak farkl› ülkelerin kültürlerini araflt›rmatelafl› içinde olan ressam say›s› az›msanamayacak kadar çoktur. Özellikle ‹stan-bul’a bu amaçlar do¤rultusunda gelen ressamlar buran›n güzelliklerini eserleri-ne tafl›m›fllard›r. Fakat konu burada Üsküdar olunca, yap›lan çal›flmalar incelen-di¤inde ressamlar› farkl› gruplar alt›nda incelemekte mümkün olabilmektedir.Yani ‹stanbul resimleri yapanlar ve Üsküdar’› eserlerine tafl›yanlar fleklinde.Çünkü sözü edilen ressamlar aras›nda ‹stanbul’a gelip Üsküdar’› eserlerine tafl›-mayanlar da mevcuttur. Bu ressamlar genelde atölyelerinde çal›flarak ak›llar›n-da kalan görünümlerle ilgilenmifllerdir. Baz› ressamlar da atölyelerinin d›fl›naç›karak her bölgeyi gezmifl ve çeflitli mekânlar› resimlemifllerdir. Leonardo Man-go da Üsküdar’dan çeflitli görünümleri resimlerine tafl›m›flt›r.

Leonardo de Mango'nun Üsküdar'›

Mango’nun sanat› incelenirken en göze çarp›c› özelliklerden biri de de¤iflik halkkültürüne ve inanc›na dayal› konular› ifllemesi olarak düflünülebilir. Bunun enbariz örne¤ini Beyrut’ta yapt›¤› “Beyrut’ta Halk Ozan›” (Resim3) isimli çal›flma-s›ndan itibaren ‹stanbul’da sürdürdü¤ü çal›flmalar›nda da görebiliyoruz. Sosyalyaflam›n bir karesini canland›rd›¤› eserinde, etraf›nda toplanan insanlara Arapedebiyat›n›n Binbirgece masallar› gibi ünlü kahraman› Antar’›n maceralar›n›heyecanl› bir flekilde aktaran halk ozan› ve onu büyük bir dikkatle dinleyen in-sanlar› konu etmifltir. Sanatç›, Beyrut’tan ‹stanbul’a gelmek üzere ayr›l›rken yan›na ald›¤› paletlerin-den birinin üzerine (Resim4), 1890 tarihli bir ‹stanbul peyzaj› yapm›flt›r. Bu ça-l›flman›n konumuz aç›s›ndan önemli olma sebebi ön plânda seccadesi üzerindedua eden yafll› bir adam bulunmas› ve geri planda ise K›zkulesi dolay›s›yla Üs-küdar görünümüne yer vermesidir. Ressam, geçmifl kültürlerden kalma tarihibir yap›y› fon yapt›¤› eserinde, dönemin ‹stanbul yaflam›n›n önemli bir parça-s›ndan olan kendisine göre farkl› bir inanc› eserine tafl›m›flt›r. Pek tabii ki bueserine di¤er eserlerinde oldu¤u gibi yafll› bir sakay› ya da bir simitçiyi tafl›yabi-lirdi. Ancak sanatç›n›n her türlü inanca duydu¤u sayg›y› ve merak› da gözlem-lemek zor de¤ildir. Mango daha sonra bu paleti, ‹stanbullu dostu Jovy’ye ithafve arma¤an etmifltir.12

Yine “Salacak’ta Namaz” (Resim5) ismini verdi¤i çal›flmas›nda ayn› temay› de-¤iflik bir kompozisyonla iflleyerek konunun esprisini farkl› temalarda ele alm›fl-t›r. Huflu içinde namaz k›lan kiflinin arka taraf›nda görülen K›zkulesi, ressam›npenceresinden izleyiciye yans›t›lm›flt›r. Burada dikkat edilmesi gereken ayr›nt›-

O R Y A N T A L ‹ S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

71

lardan biri ibadet yapan kiflinin kendisine haz›rlad›¤› ortamd›r. Ayakkab›lar›muntazam biçimde asas› ile beraber seccadenin kenar›na konmufl, havan›n ›fl›ketkisiyle akflam üzeri oldu¤u tahmin edilmektedir. Burada namaz k›lan kifli deibadet için camii yerine böylesine bir ortam seçerek sanatç›n›n f›rças›na tafl›n-m›flt›r. Mango, bir taraftan farkl› inanc› resminin konusu yaparken, di¤er taraf-tan da Üsküdar’dan bir görünümü eserine yans›tm›flt›r. Mango’nun dini konulara olan hassasiyeti ve merak› birçok resminde fark edil-mektedir. Ancak figüratif sanat›n gere¤i olan sosyal yaflamdan karelerin ele al›n-d›¤› eserleriyle de önemli örnekler sunmaktad›r. Bunlardan biri de “K›zkulesiÖnünde Bal›kç›lar” (Resim6) ismini verdi¤i çal›flmas›d›r. Önceki resimlerde flö-valesiyle Üsküdar k›y›lar›nda gezerken gözlemledi¤i olaylar› eserine tafl›yanMango, bu eserde farkl› bir anlay›flla karfl›m›za ç›kmaktad›r. Ressam, sanki fark-l› bir sandaldan olay› yaflarcas›na bal›kç›lar›n do¤al halini izleyiciye aktarm›fl-t›r. Sanatç› için vazgeçilmez konulardan biri olan K›z Kulesi, sosyal yaflam›nmekân›na vurgu yapma arac› olarak simgeleflmifltir. Leonardo de Mango, ‹stanbul’un k›vr›ml› k›y›lar›nda yer alan Fenerbahçe ve Üs-küdar’› resmetti¤i tablolar›nda düflsel görünümler oluflturmufltur. Fenerbahçe veÜsküdar k›y›lar›nda denizin bir göl gibi k›p›rt›s›z dinginli¤ini, durgunlu¤unu,parlak yüzeyi, k›y›lardaki a¤açlar, bu düflselli¤i güçlendiren etkenler aras›ndasay›labilir.13

Bu tablolar aras›nda “Ah›rkap› Feneri”(Resim7) ve “Sarayburnu” (Resim8) isim-li çal›flmalarda geri planda Üsküdar sahilleri görülmektedir. Ressam her iki ça-l›flmada da Üsküdar temas›n› eserine yans›tm›flt›r. “Ah›rkap› Feneri” isimli (Resim7) çal›flmada yer alan fener, ‹stanbul’da Osman-l› döneminde yap›lan ilk fener olup, Bo¤az giriflinde meydana gelen önemli birdeniz kazas›ndan sonra yap›lm›flt›r. 1755’de M›s›r’a ticari eflya götüren Hac›Kaptan idaresindeki bir kalyon, gece önünü göremedi¤inden Kumkap›’da kara-ya oturmufltur. Sultan III. Osman bu olay› haber al›nca Sadrazam› Said Pafla’y›olay› araflt›rmas›, gemi ve gemicilerin kurtar›lmas› için görevlendirmifltir. Bu s›-rada kurtar›lan gemicilerden birinin “E¤er buradaki surda bir fener yap›l›p, hergece kandiller yanarsa böylece uza¤a giden gemiler ›fl›¤› görüp yollar›n› bulur,kazaya da u¤ramazlar” demesi üzerine Sultan III. Osman bu durumu de¤erlen-dirmifl ve kendisinin verdi¤i talimat üzerine Kaptan-› Derya Süleyman Pafla’yaMarmara surlar›n›n Otluk Kap›s› Mevkiindeki burcun üzerinde bir fener yap›l-mas› emrini vermifltir. Türkiye’nin en yüksek ikinci feneri özelli¤ini de tafl›mak-ta olan bu feneri, Mango resmine tafl›rken geri plânda küçük de olsa Üsküdar k›-y›lar›n› ve K›zkulesi’ni de birlikte göstermifltir. ‹stanbul’da hüküm süren hemen hemen her sultan, sadrazam, valide sultan vedi¤er ileri gelenler Osmanl› kültüründe, sosyal yaflant›s›nda ve mimarisindeönemli yer tutan; döneminin ekonomik, sosyal ve siyasi gücünün göstergesi bir-çok çeflme yapt›rm›fllard›r14. Mango’nun “Üsküdar Çeflmesi” isimli yap›t›nda yeralan çeflme(Resim9), ‹skele Meydan›’nda yer almaktad›r. III. Ahmet devri

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

72

çeflmelerindendir. Bu dönem çeflmelerinde uzun metinli kitabelerin artmas›n-dan daha önemlisi, kitabe fliirlerinin kalitesi yükselmifltir. Kitabeler, kitabeyiokuyana art›k sadece çeflmeyi yapt›ran›n ad›n› ve yap›m tarihini bildirmek iflle-vinden fazlas›n› sunmaktad›r. Çeflme kitabelerinde gittikçe çetrefilleflen ve halk-tan birinin hiçte kolay anlayamayaca¤› ve hatta do¤ru okuyabilece¤i bile flüphe-li olan “dîvân edebiyat›” metinlerinin kullan›m›na revaç artm›flt›r. Çeflme edebi-yat›n›n klifleleri de oluflmaya bafllamakla birlikte, yeni mazmunlar›n her zamantakdirle karfl›land›¤› da bir gerçektir, III. Ahmet devri çeflme kitabeleri bir bak›-ma divan edebiyat›n› halka tafl›ma teflebbüsü say›labilir. Kitabelerdeki manzummetinler yaflayan edebiyat›n tafla hakkedilmifl flekilleridir.15

Üsküdar iskele meydan›nda bulunan III. Ahmet Çeflmesi, Sultan III. Ahmed’inannesi Gülnufl Sultan’›n an›s›n› yaflatmaktad›r. Osmanl› tarihinin en hay›rseversultanlar› aras›nda yer alan Gülnufl Sultan’›n 1715’de Edirne’de vefat›ndan vecenazesinin ‹stanbul’a getirilerek kendisinin yapt›rm›fl oldu¤u Yeni Valide Ca-mii önündeki türbeye defnedilmesinden sonra Sultan III. Ahmed annesinin ad›-n› hay›rla yâd ettirecek bir çeflme yap›lmas› için Sadrazam Damad ‹brahim Pa-fla’ya emir vermifltir. 1729 y›l›nda yani Gülnufl Valide Sultan’›n ölümünden 14y›l sonra aç›lan çeflmeden yaln›z halk yararlanm›fl, bu çeflmeden sakalara ve di-¤er semtlerde oturanlara su verilmedi¤i rivayet edilmektedir. Yap› sanat› bak›-

Resim11 Simitçi, 1926, 46,5x27cm, Ahmet Keskiner Koleksiyonu.

O R Y A N T A L ‹ S T R E S S A M L E O N A R D O D E M A N G O ' N U N E S E R L E R ‹ N D E Ü S K Ü D A R

73

m›ndan Türk rokoko sanat›n›n önderi say›lan çeflmenin üç yüzünde, ortalar›n-da sivri kemerli birer musluk ile yalaklar› denize bakan as›l yüzünde iki çeflmeve iki hücre bulunmaktad›r. Çeflmenin üzerinde Topkap› Saray› önündeki çefl-mede oldu¤u gibi kabartma ve oyma çeflitli motifler yer almaktad›r. Yap›ld›¤›y›llarda denize yak›n olan çeflme daha sonralar› deniz dolduruldu¤u için içerdekalm›fl, üstünde yer alan kubbemsi çat› ise zamanla y›k›lm›flt›r.K›zkulesi’ni resmetti¤i baflka bir eserde (Resim10), deniz kenar›nda bal›k tutan,denize giren insanlar› ön plana yerlefltirirken yine K›zkulesi ve Üsküdar k›y›la-r›n› geri plana tafl›m›flt›r. “Simitçi” ismini verdi¤i baflka bir çal›flmada (Resim11) sosyal yaflam›n farkl› ka-relerini yans›t›rken, sanatç›n›n vazgeçemedi¤i K›zkulesi ve Üsküdar sahilleri yi-ne fonda dikkati çekmektedir. Sanatç›n›n s›k s›k gitti¤i Salacak sahilleri de denizin do¤a ile bütünleflti¤i en gü-zel mekanlardan biri olmas› sebebiyle (Resim12) sanatç›n›n resimlerine konuolmufltur. Baz› kaynaklarda Üsküdar Çeflmesi ismiyle karfl›m›za ç›kan Çeflme Bafl› (Re-sim13) isimli tablosu da yine çeflme bafl›nda sohbet eden insanlar›n gündelik ya-flamlar›ndan bir kesiti gözler önüne sermektedir.

Resim 3Beyrut’ta Halk Ozan›, 1882, 41x53cm, Erol Makzume Koleksiyonu.

74

Leonardo Mango’da ‹stanbul’a gelen di¤er Bat›l› ressamlar gibi her köflesini kefl-fetmek istedi¤i flehrin de¤iflik mekânlar›nda gözlemler yaparak, kendi f›rças›n-dan kal›c› eserleri günümüze aktarm›flt›r.

Sonuç

Ressam Mango, hayat› boyunca insanl›¤a faydal› bir yaflam sürmüfl, sanat›n› in-sanl›¤›n hizmetine sunmufltur. Ele ald›¤› konular, sosyal yaflam› ve farkl› kültür-lere mensup insanlar› de¤iflik bir gözle görmekten ziyade evrensel olan sanat di-liyle anlatma gayretidir. Leonardo de Mango, do¤unun gizeminin pefline düflerek kap›ld›¤› rüzgarla ‹s-tanbul’a geldikten sonra pek çok tablo yapm›flt›r. Sosyal yaflam›n ve onun güzel-liklerini f›rças›ndan yorumlama gayreti içinde olan Mango, eserlerinde iflledi¤ikonular›n önemini bilerek özenle meydana getirmifltir.

Resim 9 ÜsküdarÇeflmesi, 1908,

30x44cm, AhmetKeskiner

Koleksiyonu.

75

Eserlerindeki tema, sanatç›n›n kiflili¤ini ve yaflama bakt›¤› gözlem gücünü orta-ya koyarken, flairlerin, yazarlar›n ve ressamlar›n kay›ts›z kalamad›¤› Üsküdar’›kendi has özellikler içinde yeniden biçimlendirmifltir. Ressamlar eserlerinde fli-irsellefltirdi¤i Üsküdar’› kendilerine has bir üslupla yorumlarken, flairlerde keli-melerde canland›rd›klar› düflünceleriyle de¤iflik duygular› ifade etmektedirler. Türk edebiyat›n›n önemli flairlerinden Yahya Kemal Beyatl› da, ‹stanbul’un Fet-hini Gören Üsküdar isimli fliirinde flöyle diyerek Üsküdar’›n önemini tarihe notdüflmüfltür;

Üsküdar bir ulu rüyây› görenler flehri,Seni g›ptayla hat›rlar vatan›n her flehri,Hepsi der: Hangi flehir görmüfl onun gördü¤ünüBizim ‹stanbul’u fethetti¤imiz mutlu günü

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

76

Resim sanat› ve sanat›n görsel dilini özümseyen sanatç›n›n eserleri, günün ya-flam›n› birer tarihi belge gibi bugüne tafl›maktad›r. Sanatç›lar›n zamana ve günebak›fl aç›lar›ndaki fark› iyi gözlemleyen izleyici, geçmiflten izleri bu eserlerdegörmektedir. Resim sanat›n›n do¤as› gere¤i Üsküdar, ülkesinden çok uzaklardabir ressam›n eserlerinde yeniden hayat bularak XXI. yüzy›l ve sonraki yüzy›llar-da da varl›¤›n› sürdürecektir.

D‹PNOTLAR

1 Nazif Gürdo¤an, Kudüs Üsküdar’dan Bafllar, Yeni fiafak Gazetesi, 27 Temmuz 2008, ‹stanbul. 2 Hatice Bilen Bu¤ra, Cumhuriyet Döneminde Resim Edebiyat ‹liflkisi, Ötüken Neflriyat, 2000, ‹stanbul,S:27. 3 Ayla Ersoy, Günümüz Türk Resim Sanat› (1950’den 2000’e), Bilim Sanat Galerisi, 1998, ‹stanbul, S:13.4 Erol Makzume, Beyo¤lu’nda Bir Oryantalist Leonardo De Mango, Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k,2006, ‹stanbul, S:13. 5 Erol Makzume, a.g.e. S:13. 6 Cizvit, ‹sa Derne¤i olarak an›lan bir H›ristiyan tarikat›d›r. Misyonerlik ve e¤itim bafll›ca üzerinde dur-duklar› alanlard›r. Muhtemelen Mango’nun da bu tarikata yak›nl›¤› bulunmaktad›r. ‹stanbul’daki baz›faaliyetlerde de görev almas› bunun göstergesidir. Ancak Mango, bütün hayat› boyunca farkl› dini ina-n›fllar› da eserlerine yans›tmaktan çekinmemifltir. 7 Edmondo De Amicis; ‹talyan romanc›, öykü yazar› ve flairdir. Ayr›ca gezi kitaplar› ve çocuk öyküleride mevcuttur. Amicis, en önemli gezilerinden biri olan Türkiye ve ‹stanbul gezilerini iki ciltlik eseriCostantinopoli (1877)’de anlatm›flt›r. 8 Erol Makzume, a.g.e. S:17. 9 ‹lhan Tekeli, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e E¤itim Sistemindeki De¤iflmeler, Tanzimat’tan Cumhuriyet’eTürkiye Ansiklopedisi, Cilt: 2, ‹letiflim Yay›nlar›, 1985, ‹stanbul, S:470. 10 Erol Makzume, Ömer Faruk fierifo¤lu, Do¤u’yu Konuflturan Ressam Leonardo de Mango, Skylife Der-gisi, Aral›k 2005, ‹stanbul, S:102. 11 Erol Makzume, Ömer Faruk fierifo¤lu, a.g.m. S:102. 12 Erol Makzume, a.g.e. S:17.13 Erol Makzume, a.g.e. 14 Nuran Kara Pilehvarian, Nur Urfal›o¤lu, Lütfi Yaz›c›o¤lu, Osmanl› Baflkenti ‹stanbul’da Çeflmeler, Ya-p›-Endüstri Merkezi Yay›nlar›, 2000, ‹stanbul, S:24. 15 Hatice Aynur, Hakan T.Karateke, III.Ahmet Devri ‹stanbul Çeflmeleri(1703-1730), ‹stanbul Büyükfle-hir Belediyesi Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›, 1995,‹stanbul, S:71.