ORTA ÖĞRETİM PROJES -...

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

ORTA ÖĞRETİM PROJESİ

TARIM TEKNOLOJİLERİ

SÜS BİTKİLERİNDE BUDAMA

ANKARA 2009

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 04.09.2008 tarih ve 182 sayılı sayılıKararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındakademeli olarak yaygınlaştırılan çerçeve öğretim programlarında amaçlananmesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir(Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek vegeliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındauygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıönerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR .......................................................................................................iiiGİRİŞ ........................................................................................................................... 1ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ......................................................................................... 21. SÜS BİTKİLERİNİN ÇEŞİTLİ ORGANLARI VE BUNLARIN İŞLEVLERİ ..... 2

1.1. Kökler................................................................................................................ 21.2. Gövde ................................................................................................................ 31.3. Dallar ................................................................................................................. 61.4. Yapraklar ........................................................................................................... 71.5. Çiçekler ........................................................................................................... 10UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 12ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 14

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ....................................................................................... 152. BUDAMA TEKNİĞİ ............................................................................................. 15

2.1. Budamanın Amaçları....................................................................................... 152.2. Budama Zamanı .............................................................................................. 162.3. Budamanın Fizyolojik Esasları ....................................................................... 172.4. Budama Kuralları ............................................................................................ 182.5. Budamada Kullanılan Alet ve Malzemeler ..................................................... 20UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 24ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 26

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ....................................................................................... 283. ŞEKİL BUDAMASI .............................................................................................. 28

3.1. Dış Mekân Ağaçlarda Şekil Budaması............................................................ 283.2. Çalılarda Şekil Budaması ................................................................................ 303.3. İç mekân bitkilerinde budama ......................................................................... 313.4. Güllerde budama ............................................................................................. 32UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 35ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 37

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ....................................................................................... 384. ÜRÜN BUDAMASI .............................................................................................. 38

4.1. Kesme Çiçeklerde Ürün Budaması ................................................................. 384.2. Güllerde Ürün Budaması................................................................................. 384.4. Uç Alma .......................................................................................................... 414.5. Yaprak Alma ................................................................................................... 414.6. Tomurcuk Alma .............................................................................................. 41UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 42ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 44

ÖĞRENME FAALİYETİ-5 ....................................................................................... 455. GENÇLEŞTİRME BUDAMASI ........................................................................... 45

5.1. Yaprağını Dökmeyen Ağaçlarda Gençleştirme Budaması.............................. 455.2. Yaprağını döken ağaçlarda Gençleştirme Budaması ...................................... 45

İÇİNDEKİLER

ii

5.3. Çalımsı Süs Bitkilerinde Gençleştirme Budaması .......................................... 45UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 46ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 48

MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 49CEVAP ANAHTARI................................................................................................. 50KAYNAKÇA ............................................................................................................. 52

iii

AÇIKLAMALAR

KOD 622B00169

ALAN Tarım Teknolojileri

DAL/MESLEK Süs Bitkileri ve PeyzajMODÜLÜN ADI Süs Bitkilerinde Budama

MODÜLÜNTANIMI

Bu modül süs bitkilerinin çeşitli organları ve bunlarınişlevleri, budama tekniği, şekil budaması, ürün budaması vegençleştirme budaması konularının öğretildiği bir materyaldir.

SÜRE 40/24

ÖN KOŞUL Ön koşul yoktur.

YETERLİK Budama yapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçBu modül ile gerekli ortam, alet ve malzeme sağlandığında

tekniğine uygun olarak süs bitkilerinde budama yapabileceksiniz.Amaçlar

1. Ağaçların gelişim kuvvetlerini belirleyebileceksiniz.2. Budama zamanı ve tekniğine karar verebileceksiniz.3. Tekniğine uygun şekil budaması yapabileceksiniz.4. Tekniğine uygun ürün budaması yapabileceksiniz.5. Tekniğine uygun gençleştirme budaması yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Açık araziDonanım: Budama makası, budama testeresi, serpet, açı ayarçubukları, yara macunu

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Her öğrenme faaliyeti sonrasında o faaliyetle ilgilideğerlendirme soruları ile kendi kendinizideğerlendirebileceksiniz. Bunun için cevap anahtarlarıhazırlanmıştır.

Ölçme değerlendirme faaliyetleri esnasında önerilere uymanızmodülü daha iyi öğrenmeniz için önemlidir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Her canlıda olduğu gibi bitkilerde de bir yaşam süreci vardır. Tohum ve toprağınbuluşması ile birlikte başlayan bu yaşam süreci çimlenme ve büyüme ile devam eder.Olgunluk devresinden sonra gelen yaşlılık devresi aynı zamanda bitki hayatının son bulduğudevredir.

Bitki kendi hâline bırakılsa bile bu yaşam süreci devam eder ve bitkide birçokdeğişimler görülür. Konunun bizim için önemli olan yönü; meydana gelen değişimlerininsanlara fayda sağlayıp sağlamadığıdır. “Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur.” atasözünde deifade edilmek istendiği gibi bizler bitkilerdeki değişimlere, insanların faydasına olacakşekilde müdahale edebiliriz. Budama bu müdahale yöntemlerinin en önemlilerinden biridir.Zira budama, bitkinin büyüyüp gelişmesi, kaliteli ürün vermesi, güzel bir görünüme sahipolması bakımından doğrudan etkilidir.

Ülkemizde son dönemlerde süs bitkileri üretim çalışmaları hızlı bir şekilde gelişmegöstermiştir. Bugün geldiğimiz noktada bahçe düzenlemeleri konutların en önemligörselliğini oluşturmaktadır. Bununla birlikte belediyelerin yaptıkları çalışmalar içerisindeçevre düzenleme ve peyzaj çalışmalarının çok önemli ve ayrı bir yeri vardır. Tabi bütünbunlarla birlikte tekniğine uygun bilinçli bir budama zorunlu hâle gelmiştir.

Bu modül ile sizlere önce süs bitkilerinin organları tanıtılacak ve daha sonrabudamanın amaçları, budama zamanı, budama şekilleri gibi budama tekniği ile ilgili konularverilecektir. Modüldeki verilen bilgileri en iyi şekilde öğrenmeniz ve uygulamanız dileğiylebaşarılar dilerim.

GİRİŞ

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda gerekli ortam, alet ve malzemesağlandığında süs bitkilerinin organlarını tanıyabilecek ve bunların işlevlerinianlayabileceksiniz.

Süs bitkilerinin organlarını araştırınız. Bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. SÜS BİTKİLERİNİN ÇEŞİTLİORGANLARI VE BUNLARIN İŞLEVLERİ

1.1. Kökler

Bitkilerin toprak içerisinde gelişen organlarına genel olarak kök adı verilir. Köklertopraktan su ve suda erimiş besin maddelerinin alınarak gövdeye iletilmesini sağlar, bitkiyitoprağa bağlar ve fazla besin maddelerinin depo edilmesini sağlar. Genç bir kökte kökucundan yukarıya doğru başlıca şu kısımlar bulunur:

Resim 1.1: Toprak altında kök gelişimi

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

3

Kaliptra (yüksük) bölgesi

Büyüme bölgesi

Uzama bölgesi

Kök tüyü ve farklılaşma bölgesi.

Asıl görevinden başka işler yapmak üzere değişime uğramış köklere metamorfozkökler denir. Başlıca kök metamorfozları şunlardır:

Diken Kökler: Kök, bitkilerde diken şeklini alarak savunma görevini

üstlenmiştir. Örneğin hurmagil bitkileri

Sömürme Kökleri: Parazit bitkilerin, üzerinde yaşadığı konukçu bitkiden

besin maddeleri emmeye yarayan köklerdir. Örneğin ökse otu (Viscum

album)

Üretken Kökler: Bazı bitkilerin kökleri yeni bitkiler verebilir. Bu tip köklere

üretken kökler denir. Örneğin kokulu burçak (Coronilla varia)

Yumru Kökler: Şişkinleşerek besin maddeleri depo eden köklerdir. Örneğin

havuç, turp

Çekme Kökler: Bazı bitkilerin kökleri bol yedek besin maddesi depo eder.

Bu besin maddelerinin harcanmasından sonra bitkinin kabuk bölgesi

yüzeyinde halkalar meydana gelmesi ve kısalmasıyla oluşan köklerdir.

Böylece bitkinin gövdesi daha fazla derine çekilerek, toprağa daha sıkı

bağlanmış olur. Örneğin danaayağı (arum)

Hava Kökleri: Hava içinde gelişen köklerdir. Tutunma ve emme gibi

görevleri vardır. Örneğin duvar sarmaşığı ( hedera helix)

Su kökleri: Su bitkilerinin su içinde gelişen kökleridir. Asıl görevleri su

emmektir. Yapraklı dalların su yüzeyinde tutulmasını da sağlar.

1.2. Gövde

Bir bitkinin yaprak, çiçek gibi organlarını taşıyan ve bitkinin toprak üstündeyükselmesini sağlayan sürgününe gövde denir. Kökten gelen su ve suda erimiş besinmaddeleri gövde vasıtasıyla diğer organlara iletilir. Gövdeler genellikle toprak üstünde

4

gelişir, ancak toprak altında ve suda gelişebilen gövdeler de vardır. Bu yönüyle kök ile yeraltı gövdelerini karıştırmamak gerekir. Gövdelerin üzerinde dal ve yaprak oluşumunusağlayan gözler bulunduğu hâlde bu gözler köklerde yoktur. Bu durum süs bitkilerininüretilmesinde önemlidir. Zira gövdeleri parçalayarak çoğaltmak mümkündür.

Gövdelerde yaprakların çıktığı yerlere düğüm veya nod, iki düğüm arasına iseinternod adı verilir. Gövde üzerinde değişik şekillerde tomurcuklar bulunur. Gövdedebulunan başlıca tomurcuk çeşitleri aşağıda sıralanmıştır:

Tepe (Terminal) tomurcuğu: Gövdenin en

ucunda bulunan tomurcuktur. Boyca

uzamasını sağlar.

Yan (Lateral) tomurcuk: Yan dalları

oluşturan tomurcuklardır. Bunlar yaprakların

koltuğunda bulunurlar. Bu nedenle koltuk altı

tomurcuklar olarak da bilinirler.

Yedek tomurcuklar: Uyku tomurcuklarıdır.

Bitkinin yaralanması ve budanması sonucu

faaliyete geçerek yeni sürgünler verir.

Ek tomurcuklar: Kök, gövde ve yaprak gibi

yaprak koltuklarından başka yerlerde

bulunurlar. Yaralanma sonucu yeni sürgünler

oluşturan tomurcuklardır.

Çiçek tomurcukları: Çiçekleri oluşturan

tomurcuklarıdır. Tepe tomurcukları zamanla

çiçek tomurcuklarına dönüşebilir.

Şekil 1.1: Sürgün ucuYukarıda kök konusunda metamorfoz köklerden bahsetmiştik. Aynı şekilde gövde

metamorfozlarından da bahsedebiliriz. Süs bitkilerinde görülen başlıca gövdemetamorfozları şunlardır:

Rizom (Toprak altı gövdesi): Toprak altında veya

toprak yüzeyinde yatay olarak uzanan gövdelerdir.

Üzerinde boğum ve boğum araları bulunur. Alt

yüzünden kök verir, toprağın üstüne doğru yaprak ve

5

Şekil 1.2: Rizomçiçek sürgünleri oluşur. Bolca besin maddesi depo ederler. Örn; süsen (iris).

Tuber (Yumru) Gövde: Toprak altında gelişir. Bolca besin maddesi depo

eden, kısa ve şişkin gövdelerdir. Genellikle her yönden kök sürme

yeteneğindedir. Örn; anemon, yumrulu begonya.

Korm (Soğanımsı gövde): Toprak altında gelişir. Besin maddesi depo eden,

kalın ve kısa gövdelerdir. Boğumlar ve boğum araları iyice belirgin bütün bir

gövde yapısındadır. Soğanlarda olduğu gibi pul pul değildir. Soğanımsı

gövdenin tepesinde, sonradan yaprakları ve çiçek sürgününü oluşturacak

yetenekte tepe sürgünü tomurcuğu yer alır. Örn; glayöl, frezya, çiğdem türleri.

Resim 1.2: Hazar çiğdemi tohum ve kormlar Resim 1.3: Kar çiğdemi kormu

Bulb (Soğan): Genellikle dikey duran, tepesinde bir büyüme konisi veya

çiçek taslağı bulunan, kalın etli pullarla kaplanmış gövdelerdir. Örn; lale,

nergis, zambak

Resim 1.4: Soğan Türleri (Beyaz zambak, lale, nergis)

6

Bulbil (Soğancık): Bazı soğanlı bitkilerin yaprak koltuklarında ve

gövdelerinde soğana benzeyen ve soğancık adı verilen yapılar oluşur. Örn;

zambak (lilium) bitkisinin L.bulbiferum, L.tigrinum gibi türleri.

Sukkulent (Etli) Gövdeler: Kurak bölgelerde ve tuzlu topraklarda yetişen, su

depo edebilen bitkilerin gövdeleridir. Örn; kaktüsler

Yapraksı Gövdeler: Yaprağın özümleme işini üzerine alan ve yaprak gibi

genişlemiş gövdelerdir. Örn; bazı kaktüsler.

Resim 1.5: Etli gövde Resim 1.6: Yapraksı gövde

1.3. Dallar

Gövdelerden ayrılan ikinci ve üçüncü derecedeki kısımlara dal adı verilir. Ana gövdeile dal birbirinden farklı gibi görünürse de aynı işi görür. Gövdelerde monopodiyal vesimpodiyal olmak üzere başlıca iki tip dallanma vardır.

Monopodiyal Dallanma: Büyüme terminal tomurcuklarla olur. Sürekli

olarak ana gövde yan dallara baskındır. Bu şekilde dallanma sonucu

genellikle koni biçiminde sivri ağaçlar gelişir. Örn; çam, ladin, göknar,

sekoya, kavak.

Simpodiyal Dallanma: Yan dallar oluştuktan sonra ana eksen büyümesi

durur. Tepe tomurcuğu uyku veya çiçek tomurcuğuna dönüşür. Yan dallardan

bir veya birkaçı ana eksenin yerini alır. Örn; ıhlamur, söğüt, gürgen, fındık,

kızılağaç, karaağaç

7

Şekil 1.3: Dallanma şekilleri

1.4. Yapraklar

Yapraklar gövde üzerinden çıkan kısa sürgünler olarak kabul edilir. Asıl görevifotosentez ve terlemedir. Yapraklar şekil, büyüklük, kenarlarının yapısı, damarlanma sistemive diğer bazı özellikleri bakımından çok çeşitlilik gösterir. Genellikle yeşil renklidir.Bununla beraber yaprakları sarı, kırmızı, alaca, mor ve daha bazı karışık renklerde olan süsbitkileri de çoktur ki bu bitkiler yalnız yapraklarının güzel görünüşleri bakımından üretilir.Bazı süs bitkilerinin yaprakları kış mevsiminde dökülürken bazılarının yaprakları dadökülmez. İlkbaharda bazı bitkiler erken, bazıları da daha geç yapraklanırlar. Sözü edilen budurumlar peyzaj bakımından önemlidir.

Resim 1.7: Yaprağın kısımları

8

Bir yaprakta 3 kısım bulunur:

Yaprak Ayası: Yaprağın yassılaşmış, ince ve geniş kısmıdır. Fotosentez ve

terleme olaylarının büyük bölümü yaprağın bu kısmında gerçekleşir. Yaprak

ayasının şekline, kenarlarına, tepesine ve tabanına göre çok çeşitli yaprak

tipleri vardır. Yaprak ayasının tam veya parçalı oluşuna göre yapraklar ikiye

ayrılır:

Basit Yapraklar: Bu tip yaprakların yaprak ayası, yaprak sapı

üzerinde bir bütün hâlinde bulunur.

Bileşik Yapraklar: Bu tip yapraklarda yaprak ayası parçalara

ayrılmıştır. Yaprak sapı üzerindeki her yaprak ayası parçasına yaprakçık adı

verilir.

Resim 1.8: Basit ve bileşik yaprak çeşitleri

Gövdeden yaprak sapı yoluyla yaprak ayasına giren iletim demetleri, yaprak ayasındadağılır ve yaprak damarlarını oluştururlar. Yaprak damarları yaprak yüzeyinde besinmaddelerini taşıyan iletim borularıdır. Damarlanma farklı bitkilerde değişik şekillerdeolmaktadır. Yaprak damarlanması 4 kısımda incelenebilir.

Basit Damarlanma: Yaprak ayasında tek bir damar bulunur. Örn; çam

Çatalsı Damarlanma: Bu tip damarlanmada gelişmiş bir orta damar

bulunmaz. Geniş damarlar ikişer ikişer eşit büyüklükte damarlara bölünür.

Bunlar da derece derece daha ince damarlara ayrılır. Örn; bazı eğrelti

otları, mabet ağacı

9

Paralel Damarlanma: Hemen hemen eşit büyüklükteki damarlar

birbirine paralel olarak, yaprağın tabanından uç kısmına uzanırlar. Ana

damar belirgin değildir. Damarlar, aralarında birçok damarcıklarla

birbirine bağlanabilir. Örn; zambak, zakkum, sahlep, kardelen, iris.

Ağsı Damarlanma: Bir veya birkaç kalın ana damar vardır. Bu

damarlardan çıkan daha ince damarlar bir ağ oluşturacak şekilde yaprak

ayasında dağılır. Eğer ağsı damarlanma ortada bulunan tek damardan

olursa buna pinnat (tüysü) damarlanma denir. Örn; kayın, gürgen,

kızılağaç, huş, karaağaç, Benjamin .Bir noktadan çıkan aynı kalınlıktaki

birkaç damarın daha ince damarlara ayrılması şeklinde olursa buna da

palmat (elsi) damarlanma denir. Örn; çınar, at kestanesi, akçaağaç, sığla

ağacı

Resim 1.9: Bazı yaprak damarlanma şekilleri

Yaprak Sapı: Yaprak ayasını belirli bir açı ile gövdeye bağlayan, genellikle

ince yapılı ve silindirik yapılı kısma yaprak sapı denir. Gövde ile yaprak ayası

arasındaki iletişimi sağlar.

Yaprak Tabanı: Yaprak sapının gövdeye birleştiği yere denir.

Bitki yapraklarının esas görevlerinin özümleme ve terleme olduğunu daha öncesöylemiştik. Kök ve gövdede olduğu gibi, bazı yapraklarda, esas görevlerden başka görevleriyapmak için, iç ve dış yapılarında değişmeler meydana gelir. Bu şekilde değişime uğramışyapraklara metamorfoz yapraklar denir. Bazı önemli yaprak metamorfozları şunlardır:

Tomurcuk Pulları: Birçok ağaçların kış tomurcuklarını örten küçük, kalın ve

sapsız metamorfoza uğramış yapraklardır.

10

Diken Yapraklar: Bazı bitkilerin yapraklarının tümü veya bir bölümü diken

şeklini almıştır. Örn; kadın tuzluğu, çoban püskülü

Depo Yapraklar: Bazı bitkilerin yaprakları da su veya besin maddesi depo

edecek şekilde farklılaşmıştır. Örn; zambak

Sülük Yapraklar: Genellikle tırmanıcı bitkilerde yaprağın bir kısmı veya

yaprakçıklar sülük şeklini almıştır. Bitkinin tutunmasını kolaylaştırırlar. Örn;

sarmaşık.

Kapan Yapraklar: Bazı bitkilerin yaprakları farklılaşarak böcekleri

yakalayabilecek kapan yapraklar hâline gelmiştir. Böyle yaprakları taşıyan

bitkilere aynı zamanda böcek yiyen bitkiler denir. Örn; ibrik otu

Üretken Yapraklar: Bitkilerin vejetatif çoğalmasında rol oynayan

yapraklara denir. Örn; begonya

Resim 1.10: Bazı yaprak metaformozları

1.5. Çiçekler

Bitkilerde üremeyi sağlayan organlardır. Süs bitkileri yetiştiriciliğinde çiçeklerin çokönemli bir yeri vardır. Değişik şekilleri ve göz alıcı renkleri ile tabiatta bulunan en güzelvarlıklardandır. Bahçeler, evler, iş yerleri genellikle çiçeklerle süslenir. Çiçekler insanlarınsosyal yaşantıların vazgeçilmez bir unsurudur. Duygular çoğu zaman çiçeklerle ifade edilir.

Büyüklükleri, şekilleri ve renkleri farklı pek çok çiçek vardır. Normal bir çiçek 4kısımdan oluşur:

Çanak yapraklar (kaliks): Bir çiçekte en dışta bulunan yapraklara çanak

yapraklar denir. Çiçeği dış etkenlerden korur. Çanak yaprağı meydana getiren

11

her bir yaprağa sepal adı verilir. Sepal sayısı bir çenekli bitkilerde 3 ve 3’ün

katları şeklinde bulunur. İki çenekli bitkilerde ise 4 ve katları veya 5 ve katları

şeklinde olur.

Taç yapraklar (korolla): Çanak yaprakların iç kısmında bulunan genellikle

parlak, gösterişli ve göz alıcı renkteki yapraklara taç yapraklar denir. Nektar

ihtiva ettiklerinden böcekleri özellikle de bal arılarını kendilerine çeker.

Böylece tozlaşmada önemli rol oynar. Taç yaprağın her bir parçasına petal adı

verilir.

Erkek Organ: Bir çiçekte dıştan içe doğru taç yapraklardan sonra gelen

kısım erkek organlardır. Her bir erkek organ sapçık ve başçıktan oluşur.

Başçıklar genel olarak iki parçalı olur. Başçıklarda aynı zamanda polen

keseleri bulunur.

Dişi Organ: Çiçeğin en iç kısmında dişi organ bulunur. Bir dişi organ

tepecik, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere 3 kısımdan oluşur.

Şekil 1.4: Erselik bir çiçeğin yapısı

Erkek ve dişi organların çiçeklerdeki durumlarına göre farklı tip çiçeklerden sözedebiliriz. Bir çiçek üzerinde hem erkek hem de dişi organ varsa buna erselik çiçek denir.Erkek ve dişi organlar aynı bitki üzerinde ama ayrı çiçeklerde bulunuyorsa tek evcikli çiçekdenir. Eğer erkek ve dişi organlar ayrı bitkiler üzerinde bulunuyorsa buna da iki evcikli çiçekdenir. Örneğin söğüt bitkisinde erkek çiçekler bir söğütte, dişi çiçekler ise başka bir söğüttebulunur.

12

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler Çevrenizde bulunan süs bitkilerinin kök

yapılarını inceleyiniz.

Çevrenizde bulunan süs bitkilerinin

gövde ve dallarını inceleyiniz.


yapraklarını inceleyiniz.


çiçeklerini inceleyiniz.

İncelediğiniz bitki organlarının yapısını

tespit ederek sınıflandırma yapınız.

Mümkün olduğunca çok bitki

inceleyiniz.

Bitkileri incelerken karşılaştırma

yapınız.

İmkânınız olursa incelediğiniz bitkilerin

kök, gövde, yaprak ve çiçeklerinin

fotoğrafını çekiniz. Öğrendiğiniz

bilgileri kalıcı hâle getiriniz.

Gözlemlerinizi not alınız.


13

KONTROL LİSTESİ

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre uygulama faaliyeti 1’de yaptığınızprogramı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet-Hayır” seçeneklerinden uygunolanı işaretleyiniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

1İnceleme yaptığınız süs bitkisi köklerini sınıflandırmayapabildiniz mi?

2İnceleme yaptığınız süs bitkisi gövdelerini sınıflandırmayapabildiniz mi?

3İnceleme yaptığınız süs bitkisi dallarını sınıflandırmayapabildiniz mi?

4İnceleme yaptığınız süs bitkisi yapraklarını sınıflandırmayapabildiniz mi?

5İnceleme yaptığınız süs bitkisi çiçeklerini sınıflandırmayapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

14

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A. Aşağıdaki sorularda doğru şıkkı işaretleyiniz.

1) Aşağıdakilerden hangisi kökün kısımlarından değildir?A) Kaliks bölgesiB) Büyüme bölgesiC) Uzama bölgesiD) Kök tüyü ve farklılaşma bölgesi

2) Parazit bitkilerin kök çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?A) Üretken köklerB) Diken köklerC) Sömürme kökleriD) Çekme kökler

3) Gövdenin boyca uzamasını sağlayan tomurcuk aşağıdakilerden hangisidir?A) Yan tomurcukB) Yedek tomurcukC) Ek tomurcukD) Terminal tomurcuğu

4) Koltuk altı tomurcuk olarak da bilinen tomurcuk çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?A) Terminal tomurcukB) Yan tomurcukC) Yedek tomurcukD) Çiçek tomurcukları

5) Aşağıdakilerden hangisi yaprağın kısımlarından değildir?A) Yaprak ayasıB) Yaprak sapıC) Yaprak tabanıD) Yaprak tomurcuğu

B. Aşağıdaki sorularda boşluklara uygun ifadeleri yazınız.

1) Bir çiçekte en dışta bulunan yapraklara ……………………………………. denir.2) …………………………...yaprağı meydana getiren her bir yaprağa sepal adı verilir.3) ………………………………………...yaprağın her bir parçasına petal adı verilir.4) Bir çiçek üzerinde hem erkek hem de dişi organ varsa buna ………………….. denir5) Erkek ve dişi organlar ayrı bitkiler üzerinde bulunuyorsa buna ……………… denir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.


15


Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda teknik olarak bir budamanın nasılyapıldığını öğreneceksiniz.

Budamanın bitkilere sağladığı yararları araştırınız. Bilgilerinizi arkadaşlarınızlapaylaşınız.

2. BUDAMA TEKNİĞİ

2.1. Budamanın Amaçları

Genel olarak bitkilerin büyümesi, gelişmesi ve verim vermesinde budamanın çokönemli bir yeri vardır. Budama uygulamaları her şeyden önce bitki fizyolojisi ve ekolojisineuygun olmak zorundadır. Süs bitkileri yetiştiriciliğinde budamanın amaçlarını genel olarakşöyle sıralayabiliriz:

Süs bitkilerinde fizyolojik dengeyi kısa zamanda oluşturmak ve korumak

Ağaçtan düşerek yaralanmaya veya maddi zarara yol açabilecek dalları

ağaçtan uzaklaştırmak

Yolların görüş alanını engelleyen dalları ağaçtan uzaklaştırmak

Gövde üzerinde ana dalların sayılarını ve dağılışlarını düzenleyerek ağaçların

sağlam, düzenli ve dengeli taç oluşturmalarını sağlamak

Kurumuş, hastalıklı, kırılmış dallar ile birbiri üzerine binmiş, ya da zayıf olan

açılı dalları kesmek

Bitkilerde karbon asimilasyonunu (özümleme) arttırmak amacıyla, ışığın

ağaçların iç kısımlarına daha iyi girmesini sağlamak ve yaprak yüzeylerini

artırmak

Değişik şekiller verilerek bitkilerin güzel bir görünüm kazanmalarını

sağlamak

Çiçek verimlerini ve kalitelerini artırmak


AMAÇ

ARAŞTIRMA

16

2.2. Budama Zamanı

Süs bitkilerinin budama zamanı türlere göre değişiklik gösterebilir ve budama içinlatent devre (uyku hâlinde olma ve belli şartlar oluşunca gelişme yeteneğinde olma durumu)her koşulda şart değildir. Bazı türlere göre budama zamanlarını aşağıdaki şekilde ifadeedebiliriz:

Yaprağını döken türlerde ana budama mevsimi kış sonudur. Ancak büyüme

döneminde çiçek açan türlerde ( süs kirazı türleri, süs elması türleri, yalancı

akasya, erguvan vb.) çiçeklenmenin geçtiği dönemlerde yani geç ilkbaharda

budama yapılmalıdır. Kanama özelliği olan türlerde ise ( akçaağaç, ceviz, huş

karaağaç türleri vb.) özsu basıncının düşük olduğu sonbahar aylarının tercih

edilmesi gerekir.

İğne yapraklı ağaçlarda kuru budama (kuru dalların kesilmesi) yılın her

mevsiminde yapılabilir. Ancak yeşil budama (yaş dalların budanması)

vejetasyon mevsimi dışında yani sonbahar veya kış mevsiminde yapılmalıdır.

Bu durumda vejetasyon mevsiminin başlaması ile yara yerinin kapanması

daha kolay olur, yara yüzeylerinden özsuyu ve reçine akışı en az düzeyde

gerçekleşir. Ayrıca mantar enfeksiyonlarının ve kabuk böceği üremelerinin

önüne geçilir.

Ardıç, şimşir, servi ve yalancı serviler bütün mevsim boyunca büyümeye

devam ettiklerinden budama zamanı yıl boyunca olabilir. Bununla beraber

bunlar da haziran, temmuz ayları hatta ağustos'a kadar budanabilir.

Çiçekli çalılarda: Bütün çiçek veren çalı türleri ve bodur ağaçlar çiçeklenme

dönemi sonrası budanır. Bu türleri erken ilkbaharda budama o yıl çiçek

vermelerini engeller.

Yazın veya sonbaharda çiçek açan oya ağacı gibi türlerde ise budama ağaçlar

sürmeden kışın veya erken ilkbaharda yapılmalıdır. Aksi hâlde o yıl açacak

çiçeklerin tomurcukları da budamada alınmış olur ve ağaç o yıl çiçek açmaz.

Çit bitkilerinde; biçimli bir çit elde etmek için mayısın ikinci yarısı, temmuz

sonu ve eylül sonu olmak üzere senede üç defa budama yapılabilir.

17

Bazı hassas türlerin örneğin devamlı çiçek açan güllerin budamasının

ilkbaharda yapılması uygun olur.

2.3. Budamanın Fizyolojik Esasları

Ağaçlarda üç fizyolojik yaşam devresi vardır. Bunlar:

Gençlik devresi; tohumun çimlenmesi ile ağacın verime başlaması arasında

geçen devredir.

Olgunluk devresi; ağacın verim verdiği devredir.

Yaşlılık devresi; ağacın verimden düştüğü devredir.

Bu yaşam devreleri her ağaçta farklı görülebilir. Çünkü ağaçlarda beslenmefizyolojileri toprak üstü ve toprak altı organları tarafından yönlendirilir. Dolayısıylayapraklarda üretilen karbonhidrat (CH) miktarının kökler tarafından alınan madenselmaddelere özellikle de azota (N) oranı önemlidir ve eşit olmalıdır. Burada üç durumdan sözedilebilir:

CH / N > 1 ise; ağacın yaşantısı üzerinde taç kısmının bir üstünlüğü vardır ve

ağaçta çok sayıda çiçek tomurcuğu oluşur.

CH / N < 1 ise; ağacın yaşantısı üzerinde kök kısmının bir üstünlüğü vardır

ve ağaçta sürgün oluşumu kuvvetli olur.

CH / N = 1 ise; ağaçta toprak üstü ile toprak altı organlarının faaliyetleri

arasında bir düzen oluşmuştur ve ağaçlar fizyolojik dengededir.

Gençlik devresinde toprak altı organlarının çabaları, toprak üstü organlarınınçabalarından fazladır. Yani CH/N oranı 1’den küçüktür. Ağaçlarda kuvvetli sürgünlerinoluştuğu bu devreye “Gençlik Kısırlığı” denir. Gençlik kısırlığı devresinin mümkün olduğukadar kısa olması istenir. Bu nedenle;

Kök kesmek,

Fidanları azotlu gübrelerle dengeli bir şekilde gübrelemek,

Zayıf anaç kullanmak,

Işık yoğunluğunu artırmak için düzenli bir taç oluşturmak,

Asimilasyon (özümleme) yüzeyini arttırmak için dalları uzun bırakmak,

Kuvvetli büyüyen dalların gövde ile yaptıkları açıları genişletmek,

Fazla dalların bir kısmını seyreltmek gibi tedbirlere başvurulur.

18

Yaşlı ağaçlarda da fizyolojik denge generatif büyüme lehine bozulur. Bu durumdaağaçları sürgün yapmaya zorlamak gerekir. Bunun için de;

Dalları daha kısa kesmek,

Daha önceden eğilmiş bükülmüş dalların bir kısmını çıkarmak,

Açıları genişletilmiş dalların açılarını düzeltmek,

Fazlaca meyve dalı seyreltmesi yapmak,

Ağaçları azotlu gübrelerle gübrelemek gibi önlemler alınabilir.

Görülüyor ki budamanın fizyolojik esası; ağaçların fizyolojilerinin ve organografik(organ bilimi ile ilgili) yapılarının iyice bilinmesine dayanmaktadır. Bu yüzden budamayapan bir kişinin fizyoloji bilgisinin çok iyi olması ve süs bitkilerini iyi tanıması gerekir.Ayrıca budama yapan kişinin budamak amacıyla yanına gittiği her ağacı ayrı birey kabuletmesi ve ona göre hareket etmesi gerekir.

2.4. Budama Kuralları

Budanacak olan bitki, toplu incelenmeli ve her dal ayrı ayrı ele alınmalıdır.

Genel olarak söylemek gerekirse, budanacak dalın çapı ne kadar küçük olursa

oluşan yaranın iyileşmesi o kadar çabuk olur. Dolayısıyla ağaçlarda yapılan

budamalarda büyük çaplı dalların budanmasından kaçınmak için budamalar

mümkün olduğunca dallar küçükken yapılmalıdır.

Budama kesimleri sadece dal dokusu uzaklaştıracak şekilde yapılmalı, gövde

dokusu zedelenmemelidir.

Küçük dallar el aletleriyle budandığında, kesit yüzeyinin temiz ve düz

olmasına dikkat edilmelidir. Dalların testere ile kesilmesinde dal diğer elle

desteklenmelidir. Eğer dal desteklenemeyecek kadar büyükse, kabuk

yırtılmalarını önlemek için dalın esas kısmı bir kesimle uzaklaştırılır ve kalan

kısım uygun şekilde kesilir.

Gövde üzerinde tacı oluşturan ana dallar aynı yükseklikte ve eşit kuvvette

olmalıdır. Ayrıca merkezi eksen etrafında eşit açılarla dağıtılmalıdır. Şekil

5’te lider etrafında ana dalların dağılımı görülmektedir. Doğru taç oluşumu ile

ilgili şekilde, gelişme kuvvetleri aynı ve lider etrafında eşit açılarla dağılmış

beş adet dal seçilmiştir. Böylece çok ideal bir taç oluşturulmuştur. Yanlış taç

19

oluşumu ile ilgili şekilde ise; yan dallar çok sık bırakıldığı için ideal bir taç

oluşturulamamıştır. Çünkü böyle bir budamada dallar birbirini gölgeler ve

kültürel işlemler özellikle de ilaçlama zorlaşır.

Şekil 2.1: Yan dalların üstten görünümü

Birbirine gölge yapan birbiriyle rekabet içinde olan sürgün veya dallardan biri

alınmalıdır.

Kışın soğuktan zarar görmüş dallar sağlıklı dokunun bulunduğu noktanın

birkaç cm altından kesilmelidir.

Hastalıklı, kuru, zayıf, ince sürgünler bitki üzerinde bırakılmamalıdır.

Ana dalların gövde ile yaptıkları açı 45-60 derece olmalıdır. Zira dar açılı

olan dalların direnci zayıf olduğu için çabuk kırılır. Geniş açılı dallarda ise

vegetatif gelişme zayıf olur.

Yardımcı dal oluşumuna özen gösterilmelidir. Yardımcı dallar, ana dallar

üzerinde mümkün olduğu kadar eşit uzaklıkta ve aynı yönde bırakılmalıdır.

Ayrıca ana dallar ile yardımcı dallar arasında vegetatif gelişme bakımından

rekabet olmamalıdır. Şekil bakımından düzenli gelişmelerini sağlayabilmek

için yardımcı dallar, ana dalların büyüme noktasından 15-25 cm daha aşağıda

seçilmelidir. Ayrıca ana dallar ile yardımcı dallar arasında 45 derecelik açı

olmasına dikkat etmek gerekir.

Dalları kısa kesmek vegetatif gelişmeyi teşvik eder. Hiç kesmemek ya da

uzun bırakmak da generatif faaliyetleri teşvik eder.

20

Aynı noktadan yan yana büyüyen aynı kuvvetteki dallardan dar açılı olanı

çıkarılmalıdır.

Tepe kesimi yapılırken dışa bakan bir göz üzerinden ve meyilli kesim

yapılmalıdır.

Şekil 2.2: Tepe kesimi

Dallar, gövde ile birleştiği yerde besin maddelerinin depolandığı şişkinliğin

hemen üzerinden kesilmelidir. Böylece kesim noktasında oluşan yara yeri

daha çabuk kapanmaktadır.

Kesim yapılan yerde tırnak bırakılmamalıdır. Çünkü tırnak bırakılarak yapılan

kesimlerde yara yeri kolay kapanmaz ve bu noktadan aşağı doğru kurumalar

olur. Ayrıca kapanmayan yara yerlerinden hastalık ve zararlı etkenleri daha

kolay girer.

Budamada bitkinin dengesini bozmadan iç kısımlara mümkün olduğunca

fazla ışık girmesi sağlanmalıdır.

2.5. Budamada Kullanılan Alet ve Malzemeler

Başarılı bir budama için uygun aletlerin kullanılması oldukça önemlidir. Budamadahangi aletin kullanılacağı büyük ölçüde budanacak dalların büyüklüğüne ve yapılacakbudama miktarına bağlıdır. Budamada kullanılan alet ve malzemeleri aşağıdakisıralayabiliriz.

Budama Makası: Çapları 2,5 cm’ye kadar olan dalların budanmasında

kullanılır. Türlü şekillerde bulunur. Budama makasları çelikten yapılmalı ve

ağızları kapandığında aralarında mesafe bulunmamalıdır. Makas yayı çok sert

veya çok yumuşak olmamalıdır.

21

Resim 2.1: Çeşitli budama makasları

Kalın Dal Budama Makası: Kalın dalların budanmasında kullanılan

makaslardır.

Resim 2.2: Kalın dal budama makası

Tepe veya Yüksek Dal Makası: Ulaşılamayacak kadar yüksekte bulunan

dalların kesilmesinde kullanılır. Bu aletlerle genellikle 5 cm çapa kadar olan

dallar budanır.

Resim 2.5: Yüksek dal budama makası

Çit Makası: Çit bitkilerinin budanmasında kullanılır. Çelikten yapılmalıdır.

Resim 2.3: Çit budama makası

22

Çit Budama Makinesi: Çit bitkilerinin budanmasında kullanılan elektrik

veya yakıt ile çalışan makinelerdir.

Resim 2.4: Çit budama makineleri

Budama Testeresi: Makas ile kesilemeyecek kadar kalın olan dalların

kesilmesinde kullanılır.

Resim 2.6: Budama testereleri

Motorlu Testere: El testeresi ile kesimi zor olan büyük çaplı dalların

budanmasında motorlu testereler (zincirli testereler) kullanılır.

Resim 2.7: Motorlu testere

23

Serpet: Testerelerin açtığı yaraların perdahlanmasında kullanılır.

Resim 2.8: Serpetler

Yara Macunu: Budama işleminden sonra oluşan yaralara sürülür.

Eldiven: Özellikle dikenli bitkilerin budanmasında elleri dikenlerden

korumak için kullanılabilir.

24


İşlem Basamakları Öneriler

Budama yapılacak bitkileri belirleyiniz. Budanacak olan bitkiyi toplu olarak

inceleyiniz.

Budamanın yapılma amacını

belirleyiniz. Her bitkiyi ayrı ayrı değerlendiriniz.

Budama zamanını belirleyiniz. Süs bitkilerinde türlere göre değişen

budama zamanlarına dikkat ediniz.

Yapacağınız budamaya uygun alet ve

malzeme temin ediniz.

Budama aletlerinin keskin olmasına

dikkat ediniz.

Kesilecek ve kesilmeyecek dalları

belirleyiniz.

Her bitkiyi ayrı ayrı değerlendiriniz.

Kesilecek ve kesilmeyecek dal

seçiminin uygulanacak budama şekline

uygun olmasına dikkat ediniz.

Kesim yapılacak dalları kesiniz.

.güvenlik önlemlerine uyunuz.

Kesim sırasında gövdeyi yaralamayınız

Kesim sırasında tırnak bırakmayınız.

Tepe kesimini dikkatli yapınız.

Gerekli dallarda açıları belirleyiniz. Taç oluşumunun doğru olmasına dikkat

ediniz.

Gerekli dallarda eğme, bükme işlemi

yapınız. Ağaca zarar vermeyiniz.

Obur dalları kesiniz. Dikitli olunuz.

Budama artıklarını temizleyiniz. Titiz olunuz.

Budama alet ve malzemelerini

dezenfekte ediniz.

Budama aletlerini dezenfekte etmeden

diğer bitkilerde kullanmayınız.


25

KONTROL LİSTESİ

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre uygulama faaliyeti 2’de yaptığınızprogramı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet-Hayır” seçeneklerinden uygunolanı işaretleyiniz.

Sıra Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1 Budama yapılacak bitkileri belirlediniz mi?

2 Budamanın yapılma amacını belirlediniz mi?

3 Budama zamanını belirlediniz mi?

4 Kesilecek ve kesilmeyecek dalları belirlediniz mi?

5 Kesim yapılacak dalları kestiniz mi?

6 Gerekli dallarda açıları belirlediniz mi?

7 Gerekli dallarda eğme, bükme işlemi yaptınız mı?

8 Varsa obur dalları kestiniz mi?

9 Budama artıklarını temizlediniz mi?

10 Budama alet ve malzemelerini dezenfekte ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz

26


ÖLÇME SORULARI

A. Aşağıda verilen değerlendirme sorularında boşluklara uygun ifadeleriyerleştirerek öğrenme faaliyetine ilişkin bilgilerinizi ölçünüz.

1) Yaprağını döken türlerde ana budama mevsimi

………………………………………

2) İğne yapraklı ağaçlarda kuru budama zamanı

…………………………………………

3) Ağaçlarda……….. , ……… ve ……… devresi olmak üzere üç yaşam devresi

vardır.

4) CH / N …… 1 ise; ağaçta çok sayıda çiçek tomurcuğu oluşur.

5) CH / N …… 1 ise; ağaçta sürgün oluşumu kuvvetli olur.

6) Ağaçlarda kuvvetli sürgünlerin oluştuğu devreye ……………………………. denir.

7) Budamada dalları kısa kesmek ……………………………… gelişmeyi teşvik eder.

8) Budamada dalları uzun bırakmak …………………………… faaliyetleri teşvik

eder.

9) Yan yana büyüyen aynı kuvvetteki dallardan ………………….. olanı çıkarılmalıdır.

10) Tepe kesimi ………………………………………………………. üzerinden yapılır.


27

B. Aşağıda verilen değerlendirme sorularında doğru seçeneği bulunuz.

1. Aşağıdakilerden hangisi budamanın amaçlarındandır?A) Yolların görüş alanını engelleyen dalları ağaçtan uzaklaştırmakB) Çiçek verimlerini ve kalitelerini artırmakC) Süs bitkilerinde fizyolojik dengeyi kısa zamanda oluşturmak ve korumakD) Hepsi

2. Ağaçları generatif gelişmeye teşvik etmek için aşağıdakilerden hangisiuygulanmaz?

A) Dalları kısa kesmekB) Kök kesmekC) Zayıf anaç kullanmakD) Hiçbiri

3. Ağaçları sürgün yapmaya teşvik etmek için aşağıdakilerden hangisi uygulanmaz?A) Dalları kısa kesmekB) Fazlaca meyve dalı seyreltmesi yapmakC) Daha önceden eğilmiş bükülmüş dalların bir kısmını çıkarmakD) Dalları uzun bırakmak

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddütyaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.

28


Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda gerekli ortam, alet ve malzemesağlandığında tekniğine uygun süs bitkilerinde şekil budaması yapabileceksiniz.

Şekil verilerek budanan süs bitkileri hakkında araştırma yapınız. Bilgileriniziarkadaşlarınız ile paylaşınız.

3. ŞEKİL BUDAMASI

Genel olarak bitkiler aynı amaçlara yönelik budanırlar. Ancak budama şekilleri ağaçtürlerine göre değişiklik gösterir. Aşağıda türlere göre budama şekilleri anlatılmıştır.

3.1. Dış Mekân Ağaçlarda Şekil Budaması

Yaprağını Döken Ağaç Türlerinde Budama: Bu ağaç türlerindeşekillendirme budamasının amaçları; genç bireylerde ana gövdeyi oluşturmak,şekillendirmek ve dallar arasında yapılacak ayıklamalarla tepe tacını taşıyacak ana dallarıbelirgin hâle getirmektir. Şekillendirme budamasında öncelikle fidanın uç (terminal)sürgünü güçlendirilmelidir. Eğer uç sürgün budanırsa türlere göre değişen şekillerdeçatallanmalar görülür. Uç sürgünü güçlendirmek için;

Uç sürgün dışındaki en güçlü gelişme göstermiş olan yıllık sürgünler

kesilir.

Ana gövdeye rakip olabilecek dallar kesilir.

Gövde üzerindeki dallar aralama yapılarak kademelendirilir.

Resim 3.1: Yaprağını döken ağaçlarda gelişime uygun budama


AMAÇ

ARAŞTIRMA

29

Gövde üzerinde yapılacak işlemlerin amacı, dalsız gövdenin oluşturulması ve tepetacının yükseltilmesidir. Fidanlar dikimden itibaren genellikle aşağıdan itibaren yoğundallanmalı bir gelişim gösterir. Ancak bu dalların hiçbiri gelecekte tepe tacını oluşturacakdallar değillerdir. Bu nedenle gövde üzerindeki bir dal katının en alttan itibaren budanmasıgerekir. Bu işlem yılda en çok bir defa yapılır.

Resim 3.2: yaprağını döken ağaçlarda gelişime uygun budama

Ağacın büyüme dönemlerinde budamaya devam edilir. Bu dönemde yapılacakbudamada, gövdeye doğrudan bağlantılı ana dalların gövde üzerinde düzgün dağılımlarısağlanır, dallar arasındaki denge korunur. Ayrıca zayıf ve güçsüz dallar ile kurumuş, ölüdallar çıkarılır.

İğne yapraklı ağaç türlerinde budama: İğne yapraklı ağaç türlerininbudanmaları, yaprağını döken türlere göre daha basittir. Dikimden sonraki gelişmedönemlerinde ağaçların genel görünüşü dikkate alınır. En alttaki dal katında yer alan dallarile anormal gelişimli dallar büyüme durumuna göre 2-3 yılda bir budanır. Bu uygulamayatürün olması gereken dalsız gövde yüksekliğine ulaşılana kadar devam edilir. Daha sonrakigelişme dönemlerinde; gövde çatallanmasına yol açabilecek dallar, ağacın genelgörüntüsünü bozan anormal gelişmiş dallar, sıkışık dallar ve sürgünler, hastalıklı ve kurudallar düzenli olarak uzaklaştırılır.

Nakledilen ağaçların budanması: Ağaçların bir yerden başka bir yerenakledilmesi yaralanma, kırılma ve organ kayıpları gibi hasarlara yol açmaktadır. Buhasarlar taşınan ağaçların büyüklüğüne göre daha çok ortaya çıkar. Hasarları en az düzeyeindirmek için nakil öncesinde söküm, taşıma ve dikim işlemlerine engel oluşturan dallarbudanmalıdır. Nakil sonrasında ise kırılan, yaralanan dal ve sürgünler budanır. Nakledilenağaçlarda nakil öncesi ve sonrası budamaların haricinde budama yapılmaması daha doğruolur.

Palmiyelerin budanması: Palmiyelerde budama temiz ve güzel görünümlü birşekil vermek amacıyla yapılır. Dikimden sonra uç kısımdan gelişen yapraklarla birliktebüyüme başlar. Yeni yapraklar oluştukça en alttan itibaren eski ve yaşlı yapraklarzayıflayıp ölür ve büyüme bu şekilde devam eder. Yaşlanan yapraklar bazı palmiyetürlerinde kendiliğinden dökülür. Bazı türlerde ise gövde üzerinde aşağı sarkık vaziyettekalır ve ancak kuvvetli rüzgârların etkisi ile ağaçtan ayrılır. Gerek gövde üzerinde asılıkalan, gerekse yere düşen yapraklar ve meyveler kötü görünüm, kirlenme ve yangın gibi

30

olumsuzluklar oluşturur. Bu yaprakların budama ile uzaklaştırılması gerekir. Ancakbudama sırasında terminal tomurcuk ve sürgün zarar görmemelidir. Zira zarar görenterminal tomurcuk ve sürgün doğrudan ölüme sebebiyet verebilir. Ayrıca budamalardasağlıklı yapraklara da dokunulmamalıdır. Aksi durumda yaprakların besin üretmekapasiteleri azalır ve budanan ağaçların donlara karşı direnci azalır.

Çok yıllık yer örtücü türlerin budanması: Kış döneminde yaprağını dökençok yıllık otsu türler, yaprak dökümü sonrasında gövdelerinden kesilir ve soğuk iklimliyerlerde gövdeleri malç ile örtülür. Malçlama dikim sırasında uygulanırsa yazın veya kışınkoruma görevini yaptığı gibi yabancı ot gelişimine de engel olur. Herdem yeşil türlerdeise, kış boyunca kuruyan yapraklar kış sonu-erken ilkbahar döneminde kesilir. Gerekherdem yeşil, gerekse kışın yaprağını döken otsu türlerde büyüme dönemi içinde rastlananölü yapraklar düzenli kontrollerle kesilmelidir.

3.2. Çalılarda Şekil Budaması

Çalılar, peyzaj düzenlemelerinde çokça kullanılan bitki gruplarıdır. Budamaişlemleri dikimle birlikte başlar ve yoğun bir şekilde devam eder. Ağaçlarda budama sabitbir gövde üzerindeki dallarda uygulanırken çalılarda gövde ve dallarda birlikte uygulanır.

Yaprağını döken çalıların budanması: Dikimden sonra ışık alımındakidengesizlik, bazı fidanların diğerlerine göre daha kuvvetli gelişim göstermesi gibinedenlerle zamanla anormal gelişmeler ortaya çıkabilir. Bu türlerde budama anormalgelişimleri düzelterek fidanları olması gereken biçimlerine dönüştürmek amacıyla yapılır.Bu dallar dikimden itibaren büyüme dönemi başında ve ortasında yapılan budamalarlauzaklaştırılmalıdır. Ayrıca kuru, sıkışık konumlu gövde ve dallar da budama ile alınır.

Resim 3.3: Yaprağını döken çalılarda seyreltme ve solan çiçeklerin uzaklaştırılması

Herdem yeşil geniş yapraklı çalıların budanması: Dikim aşamasında uzunsürgünlerle iri görünüşe sahip olan fidanlarda çoğu zaman kısaltma ve dengelemebudamalarına gereksinim vardır. Bu tip erken budama ile gelişmiş dallar kısaltılır ve aynızamanda bitkiye simetrik bir görünüm kazandırılır. Kuvvetli budamadan kaçınmak gerekir.Budama kuvvetli yapılırsa bitkide yeni dal ve sürgün oluşumu artar. Bu durumdabudamayı daha sık yapmak gerekir. Sık budamalar da dallanma ve yapraklanmabakımından bitkinin istenen görünümden uzaklaşmasına sebep olur. Hızlı büyüyen türlerdeise kuvvetli budama yapılabilir. Böylece budama sonrası oluşan yeni sürgünlerin güçlü ve

31

bol yapraklı dallara dönüşmesi kısa zamanda gerçekleşir. Herdem yeşil geniş yapraklıçalılarda zaman zaman ana dallarda seyreltme yapılarak bitkiye doğal bir görünümkazandırılabilir. Seyreltme sıkışan, birbirine karışan ve anormal gelişme gösterendallanmanın önlenmesi bakımından önemlidir.

Herdem yeşil iğne yapraklı çalıların budanması: Dikim sonrasında kuru,kırılmış ve yaralı dallar temizlenir. Daha sonraki dönemlerde gövde ve dallardaseyrekleştirme, dengeleme, kısaltma gibi uygulamalarla bitkinin istenen görünümükazanması yönünde budama yapılır.

Çalılar hangi türden olursa olsun kuru, zarar görmüş veya hastalıklı dallarıalınmalıdır. Bu dallar, budanmalarla alınmayıp kuru hâlde bırakılırsa mantar veenfeksiyonlara yataklık yapar. Bunların alınması en iyi erken ilkbaharda yapılanbudamalarla gerçekleştirilir. Çünkü çalılarda yapraklanmadan önce kar, buz ve rüzgârkırmaları gibi kış zararları kolaylıkla görülür.

Bahçe düzenlemelerinde kullanılan bitkilere bazen özel şekiller verilir. Bu amaçlıdüzenlemelerde herdem yeşil geniş ve iğne yapraklı çalı türleri kullanılır. Özelşekillendirme yapmak için dikilen fidanlarda dikim sonrası boy ve taç sınırlandırılmasıyapılmaz. Sadece olması gereken biçimden uzaklaşan dal ve sürgünler kesilir. Diptenitibaren dolgun bir şekilde gelişmesi istenen fidanlarda ise büyüme alttan gelişecek dal vesürgünlere yönlendirilir. Bu amaçla dikey gelişimli dallar kısaltılır. Sözü edilen budamaişlemlerinin kış sonu yapılması daha iyi sonuç verir. Böylece büyüme teşvik edilir vebitkinin istenen şekli alması daha hızlı gerçekleşir. Bu süreçte bitkinin şeklini bozansürgünler düzenli olarak kısaltılır. Bitki istenen şekle ulaştıktan sonra yapılacak budamaşeklin korunması ve sürdürülmesine yönelik olarak devam eder.

Resim 3.4: Çit bitkilerinde budama ve dallarda seyreltme

3.3. İç mekân bitkilerinde budama

İç mekân bitkilerinin çoğu kış boyunca büyümelerini durdururlar. Bu dinlenmedönemi şubat ayına kadar devam eder. Daha sonra yeni bir büyüme dönemi için uyanırlar.

İç mekân süs bitkileri fazla boylanma özelliği gösterirler ve gövdeleri odunsuyapıdadır. Dolayısıyla bodurlaştırmak ve alt kısımlardan başlayarak dallanmalarını

32

sağlamak için budamak gereklidir. Bitkiler aynı zamanda üretimde kullanılacak materyalisağlamak amacıyla da budanabilirler. Bazı bitkiler uzunlamasına bazıları da enlemesinebüyürler. Dikkatli bir budama ile bitkiye doğal bir şekil kazandırılabilir.

Budama zamanı türlere bağlı olarak değişir. Bitkiler, genellikle saksı değiştirmesırasında veya ilkbaharda budanır. Bazı bitkiler ise çiçekleri geçtikten sonra budanır.

Saksı değiştirme anında yapılan budamada sürgünlere ilaveten kökler de dikkatlibir şekilde gözden geçirilmelidir. Bitkiye hem şekil vermek, hem de gençleştirmek içinbudama kısa yapılmalı, yani dallar 3-4 göz üzerinde kesilmelidir. Hızlı gelişme dönemindeuç alma yapılarak yan dalların daha iyi gelişmesi sağlanır ve sağlıklı çiçekler meydanagelir. Tepe tomurcuğunda tek ve büyük bir çiçek olması isteniyorsa süs bitkisinin yandallarında tomurcuk alma işlemi yapılır. Ayrıca bitkinin üzerinde bulunan açmış ve solmuşçiçekleri bırakmak doğru olmaz. Çünkü bunların bırakılması ile hem çiçeğin gücü azalır,hem de görünüşü bozulur. Bu nedenle, geçmiş çiçekler sapları ile birlikte kesilipuzaklaştırılmalıdır.

Şekil 3.1: Süs bitkilerinde budama örnekleri

3.4. Güllerde budama

Ülkemizde güllerin çok yaygın bir kullanım alanı vardır. Çalı tipindeki güllerbahçede grup veya tek olarak değerlendirildiği gibi tırmanıcı, sarılıcı, yayılıcı güllerdepergola, çit, duvar kenarlarında, girişlerde, kapı ve pencere kenarlarında kullanılır. Ayrıcatüm yıl boyunca çiçeklenebilen minyatür güller iç ve dış mekânda grup olarak dadikilmektedir. Ağaç gülleri ise uzun bir gövde üzerine aşılanmış güllerdir, bahçelerdegeniş alanlarda kullanılır.

Hangi amaçla yetiştirilirse yetiştirilsin, güllere uygulanan kültürel işlemler içindebudamanın çok önemli bir yeri vardır.

Budanmamış gül bitkisinde çok sayıda sürgün oluşur, çiçekleri küçük ve kalitesizolur. Güllerde budama işlemi verimsiz, yaşlı, hasta, kuru, zarar görmüş dalların

33

çıkartılması ile istenilen şeklin verilmesinden ibarettir. İyi bir budama ile bitki içine dahafazla ışık, hava girmesi sağlanır, kuvvetli ve sağlıklı bir bitki gelişimi oluşturulur. Şekiloluşturulmasının yanında daha iyi ve kaliteli çiçekler elde edilir.

Budama yapacak kişi, öncelikle gül bitkisini yakından incelemeli ve gelişmekuvvetini belirlemelidir. Daha sonra budamada uygulanacak genel kurallarda belirtildiğiüzere şekli bozan, hasta, kuru ve fazla dallar dipten kesilmelidir. Bitkinin orta kısmınadaha fazla ışık ve hava girmesi için, ortada bulunan dallar dipten çıkartılmalıdır. Çiçekelde edilecek dallar budama yönteminde belirtilen yükseklikte kesilmelidir. Yeni sürgünlertek yıllık sürgünlerden daha kolay meydana geldiğinden bırakılan dalların tek yıllıksürgünlerden olmasına veya yaşlı dalın ucunda tek yıllık sürgünlerin bulunmasına özengösterilmelidir.

Yaşlı bir dalın ucunda en fazla bir veya iki adet tek yıllık sürgün bırakılmalı vebu sürgünler de 2-3 göz üzerinden budanmalıdır. Uç kısımda yaşlı dal ile tek yıllıksürgünün birleştiği yerde çatal oluşturulmamalı, yaşlı kısım birleşme yerinden tırnakbırakılmadan kesilmelidir (Şekil 1).

Şekil 3.2: Tırnak bırakılmadan yapılan kesim

Bırakılan dal ve sürgünlerin yönleri gözler geliştiğinde birbiriylekarşılaşmayacak doğrultuda olmasına özen gösterilmelidir. Kesilen sürgünün iç rengibeyaz olmalı, eğer kahverengi veya siyah ise kesim beyaz renge ulaşılan noktanın altındanyapılmalıdır. Aşılı güllerde aşı noktasının altından gelen dip sürgünleri dipten kesilmelidir.Kesimler gözün 5- 6 mm üzerinden 30-45º C’lik açı ile düzgün bir şekilde yapılmalıdır.Kesim, gözün ters yönünde olmalı, göz üzerinde 5-6 (mm) milimetreden büyük dal parçası(tırnak) bırakılmamalıdır (Şekil 2). Kesim yapılacak yerdeki gözün yönüne de dikkatedilmelidir. Göz çalının orta kısmına doğru bakmamalı, dışarıya doğru yönelik olmalıdır.Genelde sürgünün en üstündeki göz uyanarak yeni sürgünü oluşturacağı için gözün yönüönemlidir.

34

Şekil 3.3: Kesim şekli

Gülleri dikimden sonra birinci yıldan itibaren budama yapmak gerekir. Eğerbudama yapılmaz ise bitki boyu yükselir, çalı şeklini kaybeder, önce çiçek sayısı artar dahasonra hızla azalır. Kalitesiz küçük çiçekler oluşur. Bitki dinlenmeye girdiğinde bitkinin üstdallarında oluşan besin maddeleri köke ve yaşlı odunsu kısma doğru taşınmaya başlar.Budama ile ne kadar çok göz uzaklaştırılır ise bitki üzerinde bırakılan gözlere o kadar fazlaenerji kalacak, böylece daha kuvvetli sürgün gelişmesi ve çiçeklenme sağlanacaktır.

35




inceleyiniz.

Budama yapılacak zamanı belirleyiniz. Süs bitkilerinde türlere göre değişen


Bitkilerin gelişim kuvvetlerini

inceleyiniz. Her bitkiyi ayrı ayrı değerlendiriniz.

Ağaçlara verilecek şekil belirleyiniz. Budanacak olan bitkiyi toplu olarak

inceleyiniz.


belirleyiniz.





İstenilen şekle uygun olarak dalları

kesiniz.

Güvenlik önlemlerine uyunuz.

Kesim sırasında gövdeyi yaralamayınız.


Tepe kesimini dikkatli yapınız.


36

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ

KONTROL LİSTESİ

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre uygulama faaliyeti 3’deyaptığınız programı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet-Hayır”seçeneklerinden uygun olanı işaretleyiniz.



2 Budama yapılacak zamanı belirlediniz mi?

3 Bitkilerin gelişim kuvvetlerini incelediniz mi?

4 Ağaçlara verilecek şekli belirlediniz mi?


6 İstenilen şekle uygun olarak dalları kestiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz

37


ÖLÇME SORULARI

Aşağıdaki cümleler doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

1) ( ) Şekillendirme budamasında öncelikle fidanın uç sürgünü güçlendirilmelidir.

2) ( ) Uç sürgününü güçlendirmek için ana gövdeye rakip olabilecek dallar kesilir.

3) ( ) Yaprağını döken ağaç türlerinde gövde üzerinde yapılacak işlemlerin amacı

dallı gövdenin oluşturulmasıdır.

4) ( ) İğne yapraklı ağaç türlerinin budanmaları yaprağını döken türlere göre daha

zordur.

5) ( ) İğne yapraklı ağaç türlerinde en alttaki dal katında yer alan dallar ile anormal

gelişimli dallar büyüme durumuna göre her yıl budanır.

6) ( ) Palmiyelerin budanmasına uç sürgünden başlanır.

7) ( ) Çalılarda budama işlemleri dikimle birlikte başlar ve yoğun bir şekilde devam

eder.

8) ( ) Çalılar hangi türden olursa olsun kuru, zarar görmüş veya hastalıklı dalları

öncelikle alınmalıdır.

9) ( ) Özel şekillendirme yapmak için dikilen fidanlarda dikim sonrası boy ve taç

sınırlandırılması yapılır.

10) ( ) İç mekân bitkilerinin çoğu kış boyunca büyümelerini devam ettirirler.

11) ( ) İç mekân süs bitkileri fazla boylanma özelliği gösterirler.

12) ( ) İç mekân süs bitkileri genellikle saksı değiştirme sırasında veya ilkbaharda

budanır.

13) ( ) Gül budamasında yaşlı bir dalın ucunda en fazla bir veya iki adet tek yıllık

sürgün bırakılmalıdır.

14) ( ) Gülleri dikimden sonra üçüncü yıldan itibaren budama yapmak gerekir.

DEĞERLENDİRMECevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.


38


Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda gerekli ortam, alet ve malzemesağlandığında tekniğine uygun süs bitkilerinde ürün budaması yapabileceksiniz.

Ürün budaması yapılan süs bitkileri hakkında araştırma yapınız. Bilgileriniziarkadaşlarınız ile paylaşınız.

4. ÜRÜN BUDAMASI

4.1. Kesme Çiçeklerde Ürün Budaması

Solan çiçekler zamanla tohuma dönüşür ve bitki bu süreçte önemli ölçüde enerjiharcar. Bu nedenle solan çiçekler birkaç cm altından ve düzenli olarak uzaklaştırılmalıdır.Böylece bitkinin tohum oluşturmak için harcayacağı enerji soğan veya yumruyayönlendirilir. Soğanlı türlerde çiçeklerin solması ile birlikte yapraklar da sararmaya başlar vebir zaman sonra kurur. Ancak sararma başlamış olsa bile özümleme devam eder. Özümlemesonucu oluşan besin maddeleri soğanlarda depo edilir. Depo edilen besin maddesi miktarıgelecek yılda oluşacak çiçek verimi ve kalitesini doğrudan etkiler. Bu nedenle yapraklarkuruyana kadar bitki üzerinde tutulmalıdır.

4.2. Güllerde Ürün Budaması

Bahçe gülleri genellikle sert, orta ve hafif olmak üzere üç temel şekilde budanır.

Sert Budama: Bitkide 15- 25 cm uzunluğunda üç dört sürgün bırakılır. Fazladallar çıkartılır. Sert budama sonucu, az sayıda ama gösterişli çiçek oluşur. Zayıf bitkilerikuvvetli gelişmeye yöneltmek için sert budamaya yapılır (Şekil 3).


AMAÇ

ARAŞTIRMA

39

Şekil 4.1: Gülde sert budama

Orta Budama: Bitki üzerinde beş ile on adet sürgün bırakılır. Bırakılansürgünler, bitkinin yerden yüksekliği 45-60 cm olacak şekilde kesilir. Orta şiddettebudama birçok bahçe gülü için uygun olan bir yöntemdir, sert budamaya göre daha çoksayıda ancak daha küçük çiçekler meydana gelir (Şekil 4).

Şekil 4.2: Gülde orta budama

Hafif budama: Tek yıllık sürgünler uzunluğunun üçte biri kadar kesilir. Buşekilde budama neticesinde kısa saplı güller elde edilir. Genellikle dikimden sonraki ilkyılda uygulanması önerilir.

Gül bitkisinin yaşlı kısımlarında bulunan uyur gözler gerektiğinde sürerek sürgünoluşturabilme yeteneğindedir. Bu nedenle yukarıda anlatılan yöntemlerin dışında kışı çoksert geçen yerlerde bitki 10-15 cm yüksekten kesilerek toprakla örtülür ve kışı zarargörmeden geçirmesi sağlanır. Bahar aylarında yeni sürgünler toprak altında kalan yaşlıkısımdan meydana gelir. Diğer bir uygulama da, bitki kışı geçirdikten sonra soğuktan zarar

40

gören dallar budama şekli gözetilmeksizin sağlıklı dokuya ulaşıncaya kadar (yaşlı kısımdaolsa) kısaltılır. Burada önemli olan bitkiyi kurtarabilmektir.

Bahçe güllerinde yapılan önemli yanlışlardan birisi de açmış, geçmiş, solmuşçiçeklerin bitki üzerinde bırakılmasıdır. Bu şekilde uygulama, yeni çiçeklerin oluşumunuengellediği gibi bitkinin kuvvetinin de azalmasına neden olur. Bu nedenle açmış, solmayabaşlayan çiçek, çiçek sapı alt kısmında iki adet beş parçalı yaprak bırakılarak kesilmelidir.

Tırmanıcı-sarılıcı güllerin budanması: Tırmanıcı güller, dikimden sonra 2-3yıl budanmaz. Yalnız zayıf, hastalıklı, kuru dallar varsa onlar kesilir. Sürekli çiçeklenen,kuvvetli melez tırmanıcı güller dinlenme döneminde budanır. Yaşlı olan, çiçeklenmişdallar çıkarılır. 4-5 kuvvetli sürgün bırakılır ve bunlar bağlanır. Çok uzun olan sürgünlerçiçeklenmeyi teşvik etmek için kısaltılır.

Minyatür (saksı) güllerinin budanması: Çok az bir budamaya gereksinimduyar. Şekli bozan, uzayan, sıkışıklık yaratan sürgünler alınır. Dipten gelen sürgünleruzunluğunun yarısından budanır. Çiçek geçtikten sonra yeni sürgünler oluşturacak gözüzerinden budanmalıdır.

4.3. Diğer Süs Bitkilerinde Ürün Budaması

Çalılarda ürün budaması: Çalıların çiçeklenme zamanları, yılın hemen hermevsimine dağılım gösterir. Bu nedenle türlere göre dallar üzerindeki sürgün ve çiçektomurcuklarının konumları ve oluşma zamanlarının iyi bilinmesi gerekir. Çalı türlerininverim budamasını sürgün ve çiçek tomurcuklarının yıllık gelişme durumlarına göre üçgrupta açıklayabiliriz.

Yavaş büyüyen türler ile eski sürgün ve dallar üzerinde çiçeklenen

türler: Çok hafif budanırlar ya da hiç budanmazlar. Yapılan budama

düzeltme, temizleme ve seyreltme budamasından ibarettir.

İlkbaharda çiçeklenen çalılar: Yapılan budama ile çiçeklenme sonrası

gereksiz meyve oluşumuna izin verilmez. Böylece sürgünlerin gelişimi

güçlendirilir ve ertesi ilkbaharda bol çiçek verimi elde edilir.

Yazın çiçeklenen çalılar: Bitki üzerindeki vejatatif tomurcukların

sayısı azaltılır. Kalan tomurcuklardan büyüme dönemi içinde bol çiçeklenme

yeteneğine sahip yeni güçlü sürgünlerin oluşumu sağlanır. Ayrıca solan

çiçekler uzaklaştırılır. Böylece fidanların meyve ve tohum oluşumu için

gereksiz enerji harcaması önlenmiş olur. Ancak solan çiçekler kesilirken

41

koltuktan gelişecek tomurcuk ya da sürgünlerin zarar görmemesine dikkat

etmek gerekir.

4.4. Uç Alma

Uç alma işlemi özellikle kesme çiçeklerde uygulanan bir budama şeklidir. Bu işlemdallanmayı artırmak, uzun sap oluşumu, kesim zamanını ayarlama ve büyük çaplı çiçek eldeetmek için çeşitli şekillerde yapılır. Uç alma işleminin esası sürgün ucunun, altta 3-4 veya 5-6 yaprak kalacak şekilde koparılmasıdır. Bu işlem, uygulanan çiçek çeşidine göre farklılıklargösterebilir. Örneğin; gülde eğer başlangıçta uç alma yapılırsa sürgünler daha kaliteli olur kibuna “erken uç alma” denir. Kuvvetli gelişen sürgünlerde çiçek tomurcuğu görülünceyekadar gelişmesine izin verilir ve en üstteki beş yaprakçıklı yaprağın üstünden uç almayapılırsa buna “yumuşak uç alma” denir. Eğer uç alma, tomurcuk daha iriyken yapılırsa bunada “sert uç alma” denir. Karanfilde; dikimden üç hafta sonra sürgün uçları dipten 5–6 yaprakbırakılarak elle koparılır. Uç alma ile çiçeklenme, yaz aylarında 15 gün, kış aylarında 30 güngeciktirilmiş olur.

Resim 4.1: Güllerde uç alma Resim 4.2: Karanfilde uç alma Şekil 4.3: Kasımpatı bitkisinde uçalma

4.5. Yaprak Alma

Yaprak budaması; bitkinin ışıktan daha iyi yararlanması için ve ayrıca çokyapraklanan bitkilerin generatif gelişmeye geçmesi için yapılır. Hastalıklı ve yaşlıyapraklarla gövdenin üzerindeki ilk meyvelerin hasadından sonra o meyvelerinaltındaki yaprakların hemen tümü toplanır. Budama yapılırken yapraklar gövdeyebirleştikleri yerden koparılmalıdır ve koparılan yapraklar bitki üzerinde kalmamalıdır.

4.6. Tomurcuk Alma

Bazı kesme çiçeklerde iri çiçekler elde etmek için tomurcuk alma işlemi uygulanır. Buişlem, standart ve sprey çeşitlerde farklı şekillerde uygulanır. Standart çeşitlerde tepedekitomurcuk, bezelye büyüklüğüne geldiğinde diğer bütün tomurcuklar ve yan dallar koparılır.Sadece tepe tomurcuğu bırakılır. Böylece tepedeki tek çiçek daha iri olur. Sprey çeşitlerdeise birçok yan tomurcuk istendiğinden tepe tomurcuğu bezelye büyüklüğüne geldiğinde,sadece bu tepe tomurcuğu koparılır. Diğer tomurcuk ve yan dallar bırakılır.

42




inceleyiniz.

Budama yapılacak zamanı belirleyiniz. Süs bitkilerinde türlere göre değişen


Bitkilerin gelişim kuvvetlerini

inceleyiniz. Her bitkiyi ayrı ayrı değerlendiriniz.


belirleyiniz.





Zayıf dalları kısa kesiniz. Kesme işlemini tekniğine uygun yapınız.

Gerekli dallarda açı ayarlaması yapınız. Dikkatli çalışınız.

Gerekli dalları eğme, bükme işlemi

yapınız. Bitkilere zarar vermeyiniz

Fazla oluşan meyve gözlerini kesiniz. Dikkatli çalışınız

Zararlanmış ve hastalıklı dalları kesiniz.



Obur dalları kesiniz.



Yara yerlerine yara macunu sürünüz. Hava almayacak şekilde macunlayınız.

Budama artıklarını temizleyiniz. Titiz olunuz.


dezenfekte ediniz.

Alet ve malzemeleri dezenfekte etmeden



43


KONTROL LİSTESİ

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre uygulama faaliyeti 4’te yaptığınızprogramı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet-Hayır” seçeneklerinden uygunolanı işaretleyiniz.



2 Budama yapılacak zamanı belirlediniz mi?

3 Bitkilerin gelişim kuvvetlerini incelediniz mi?


5 Zayıf dalları kısa kestiniz mi?

6 Gerekli dallarda açı ayarlaması yaptınız mı?

7 Gerekli dalları eğme, bükme işlemi yaptınız mı?

8 Fazla oluşan meyve gözlerini kestiniz mi?

9 Zararlanmış ve hastalıklı dalları kestiniz mi?

10 Obur dalları kestiniz mi?

11 Yara yerlerine yara macunu sürdünüz mü?



DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz

44


ÖLÇME SORULARI


1) ( ) Soğanlı kesme çiçeklerde yapraklar solmaya başlayınca bitki üzerinden

koparılmalıdır.

2) ( ) Bahçe gülleri genellikle sert, orta ve hafif olmak üzere üç temel şekilde

budanır.

3) ( ) Güllerde sert budama sonucu, çok sayıda ve gösterişli çiçek oluşur.

4) ( ) Zayıf bitkileri kuvvetli gelişmeye yöneltmek için hafif budamaya yapılır.

5) ( ) Tırmanıcı güller dikimden sonra 2-3 yıl budanmaz.

6) ( ) Minyatür güller çok az bir budamaya gereksinim duyar.

7) ( ) Çalıların çiçeklenme zamanları yılın hemen her mevsimine dağılım gösterir.

8) ( ) Uç alma ile çiçeklenme yaz aylarında 30 gün, kış aylarında 15 geciktirilmiş

olur.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.


45


Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda gerekli ortam, alet ve malzemesağlandığında tekniğine uygun olarak süs bitkilerinde gençleştirme budamasıyapabileceksiniz.

Gençleştirme budaması yapılan süs bitkileri hakkında araştırma yapınız.Bilgilerinizi arkadaşlarınız ile paylaşınız.

5. GENÇLEŞTİRME BUDAMASI

5.1. Yaprağını Dökmeyen Ağaçlarda Gençleştirme Budaması

Her dem yeşil bitkiler büyüme mevsimi içinde istikrarlı bir şekilde ve yavaş yavaşbüyür. Bu tip çalılar, ilkbahardan yaz ortasına kadar ihtiyaç duyulduğu zamanlarda vedilendiği kadar budanabilir. Yalnız sonbaharda budamadan kaçınmak gerekir. Yoksa iyigelişmemiş zayıf sürgünlerle kışa girmek zorunda kalır.

Ağacı dışından budamak dış kısmında yoğun ve sıkı bir dallanma sağlarsa da, bitkininiç kısımlarını çıplak bırakır. Daha doğal ve kendi biçimine uygun bir görüntü için uygun birmakasla çalının iç kısmına girilerek uzun dallar kesilir. Kalın dalların ise uç kısımları alınır.Çam, ladin ve göknar gibi bazı her dem yeşil cinsler ilkbaharda belirgin bir gelişmekaydeder. Yeni gelişen ağaçlar uzun, simetrik bir mum şeklinde büyür. Bu türlerde ilkbaharbaşında yapılacak hafif bir kırpma ile daha sık bir büyüme elde edilir.

5.2. Yaprağını döken ağaçlarda Gençleştirme Budaması

Amaç, ağacın henüz canlı olan kısımlarının gelişmesini elverişli hâle getirerekyaşamın devamını sağlamaktır. Bu amacı sağlama için ölmüş ve zayıflamış kısımlaruzaklaştırılır, sürgünler ayıklanır.

5.3. Çalımsı Süs Bitkilerinde Gençleştirme Budaması

Yaşlanan ve olması gereken biçimden uzaklaşan çalılarda tüm gövdeler kök boğazının5-10 cm üstünden bir defada kesilir. Böylece yaşlanmış bir çalı yepyeni sürgünlerle genç vecanlı bir gelişime dönüştürülür. Gençleştirme budamaları bir çalının ömrü boyunca en fazla2-3 defa uygulanmalıdır. Daha yaşlı çalılar sökülerek yeni dikimler yapılmalıdır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

46



Yaşlanmış ağaçları belirleyiniz. Budanacak olan bitkiyi toplu olarak

inceleyiniz.

Ağaçların dallarındaki sıkışıklığı

azaltınız.


Yaşlı dalları kısaltınız. Kesim sırasında gövdeyi yaralamayınız.

Yara yerlerine macun sürünüz. Hava almayacak şekilde macunlayınız

Gövde üzerinden çıkan en genç dalı

bırakınız. Dikkatli çalışınız

Budama artıklarını temizleyiniz. Titiz olunuz


dezenfekte ediniz.

Alet ve malzemeleri dezenfekte etmeden



47


KONTROL LİSTESİ

Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre uygulama faaliyeti 5’te yaptığınızprogramı değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet-Hayır” seçeneklerinden uygunolanı işaretleyiniz.


1 Yaşlanmış ağaçları belirlediniz mi?

2 Ağaçların dallarındaki sıkışıklığı azalttınız mı?

3 Yaşlı dalları kısalttınız mı?

4 Yara yerlerine macun sürdünüz mü?

5 Gövde üzerinden çıkan en genç dalı bıraktınız mı?



DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

48



1. ( ) Her dem yeşil çalılar ilkbahardan yaz ortasına kadar ihtiyaç duyulduğu

zamanlarda ve dilendiği kadar budanabilir.

2. ( ) Her dem yeşil çalıları sonbaharda budamadan kaçınmak gerekir.

3. ( ) Yaprağını döken ağaçlarda budamanın amacı ağacın henüz canlı olan

kısımlarının gelişmesini elverişli hâle getirerek yaşamın devamını sağlamaktır.

4. ( ) Yaşlanan ve olması gereken biçimden uzaklaşan çalılarda tüm gövdeler kök

boğazının 40-50 cm üstünden bir defada kesilir.

5. ( ) Gençleştirme budamaları bir çalının ömrü boyunca en fazla 7-8 defa

uygulanmalıdır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddütyaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.


49

MODÜL DEĞERLENDİRME


Aşağıda hazırlanan değerlendirme ölçeğine göre uygulama faaliyetlerinde yaptığınızprogramları değerlendiriniz. Gerçekleşme düzeyine göre “Evet-Hayır” seçeneklerindenuygun olanı işaretleyiniz.


1 Süs bitkilerinin köklerini sınıflandırma yapabiliyor musunuz?

2Süs bitkilerinin gövdelerini sınıflandırma yapabiliyormusunuz?

3Süs bitkilerini dallanma tiplerine göre sınıflandırmayapabiliyor musunuz?

4Süs bitkilerinin yapraklarını tam veya parçalı oluşuna göresınıflandırma yapabiliyor musunuz?

5Süs bitkilerinin yapraklarını damarlanma şekline göresınıflandırma yapabiliyor musunuz?

6Süs bitkilerinin yapraklarını metamorfozlarına göresınıflandırma yapabiliyor musunuz?

7Süs bitkilerini çiçek durumlarına göre sınıflandırmayapabiliyor musunuz?

8Süs bitkilerinin hangi amaçlarla budandığını biliyormusunuz?

9Karşılaştığınız süs bitkilerinin budama zamanlarını tespitedebilir misiniz?

10Genel olarak budama yaparken dikkat edilecek hususlarıbiliyor musunuz?

11Uygulanacak kesime göre hangi budama aletlerinikullanacağınızı biliyor musunuz?

12 Süs bitkilerinde şekil budaması yapabiliyor musunuz?

13 Süs bitkilerinde ürün budaması yapabiliyor musunuz?

14Süs bitkilerinde gençleştirme budaması yapabiliyormusunuz?

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

50

CEVAP ANAHTARI

ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

A BÖLÜMÜ

1 A

2 C

3 D

4 B

5 D

B BÖLÜMÜ

1 çanak yapraklar

2 Çanak

3 Taç

4 erselik çiçek

5 iki evcikli çiçek

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ‘NİN CEVAP ANAHTARI

A BÖLÜMÜ1 kış sonudur.2 yılın her mevsimidir.3 gençlik- olgunluk- yaşlılık4 >5 <6 gençlik kısırlığı7 vegatatif8 generatif9 dar açılı

10 dışa bakan bir gözB BÖLÜMÜ

1 D2 A3 D

CEVAP ANAHTARLARI

51

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ‘ÜN CEVAP ANAHTARI

1 D2 D3 Y4 Y5 Y6 Y7 D8 D9 Y

10 Y11 D12 D13 D14 Y

ÖĞRENME FAALİYETİ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 Y2 D3 Y4 Y5 D6 D7 D8 Y

ÖĞRENME FAALİYETİ-5’ İN CEVAP ANAHTARI

1 D2 D3 D4 Y5 Y

52

KAYNAKÇA

CEYLAN Gürkan, Dış Mekân Süs Bitkileri ve Peyzajda Kullanımları,

Flora Yayınları, İstanbul, 2004.

DİRİK Hüseyin, Süs Bitkilerinde Budama İlkeleri ve Uygulama

Teknikleri, İBB, İstanbul, 2006.

KAYA Yusuf, Asım KADIOĞLU, Genel Botanik, Erzurum 1995.

MENGÜÇ Ahmet, Süs Bitkileri, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi

Yayınları, Eskişehir, 1996.

T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Silvikültür Dairesi

Başkanlığı İğne Yapraklı Türlerde Odun Kalitesinin Artırılmasına Yönelik

Budama Kılavuzu, 2004.

VELİAĞAGİL H.T., Salon Bitkileri, Nurol matbaacılık, Ankara, 1998.

megep.gov.tr

KAYNAKÇA

ORTA ÖĞRETİM PROJES -...

Documents

Transcript of ORTA ÖĞRETİM PROJES -...