Orioncollege Amsterdam, 13 maart

Prof. Dr. Xavier M.H. Moonen

x.m.h.moonen@uva.nl

• Bijzonder Hoogleraar Universiteit van Amsterdam

• Bijzonder lector Zuyd Hogeschool Heerlen

• Beleidsadviseur Koraal Groep Sittard

Een niet zichtbare beperking

Scholen leveren maatwerk

3

Maar dan moet je wel de maten van je leerlingen wel kennen

4

Niet iedereen heeft dezelfde maat

5

De mate van ondersteuningsbehoefte verschilt per kind

6

Iedereen dezelfde aanpakbieden

7

laat ongelijkheid bestaan

Gelijke kansen voor iedereen bereiken we alleen als we

kinderen ongelijk behandelen!

8

Ieder kind is uniekIedere ontmoeting is uniek

Er zijn geen gelijke monniken met

gelijke kappen

9

classificeren➢ Classificeren is het ordenen van gegevens door ze in te delen

in categorieën, gebaseerd op overeenkomstige en onderscheidende kenmerken.

➢ Classificeren betekent een situatie ontdoen van bijzondere en individuele kenmerken, zodat groepering mogelijk is.

➢ Daarbij zijn overeenkomsten belangrijker dan verschillen.

➢ Classificering is nodig om onderzoek te kunnen doen naar behandelingen, voor het bespreken van cliënten met andere hulpverleners en voor een efficiënte organisatie van de zorg.

De classificatie vanverstandelijke beperkingen

in de DSM 5

➢ Problemen op het gebied van intellectueel functioneren

➢ Problemen op gebied van adaptief functioneren (alledaags aanpassingsvermogen)

➢ Start vroeg in de ontwikkeling van een persoon

➢ (door alle domeinen heen)

Intellectueel en adaptief functioneren: drie domeinen

➢ Conceptuele domein: geheugen, taal, schoolse vaardigheden, probleemoplossend vermogen

➢ Sociale domein: inleven, empathie, vriendschappen sluiten, dagelijkse omgang

➢ Praktische domein: zelfmanagement, zelfverzorging

Theoretisch intelligentiemodel

Voorzichtig met IQ gegevens

Normering

Vermelden van betrouwbaarheidsintervallen

Verschillende constructen

Momentopname

Waardeer het oordeel van de professional!

14

Kijk naar de adaptieve vaardigheden!

Wat doet iemand met zijn talenten?

15

Typologieën van mensen met LVB (met vele mengtypen)

LVB

Levenslange conditie

ziekte of ongeval

Achterstand-situatieACE

Moeizaam leven

16

LVB niet één groep

Meetfouten

ACEs model

(Kalmakis & Chandler, 2014, p. 1495)

“Gebeurtenissen in de kindertijd, variërend in ernst en vaak chronisch, die voorkomen in de familie of sociale omgeving van een kind en die schade of angst veroorzaken,

waardoor de fysieke of psychische gezondheid en ontwikkeling van het kind wordt verstoord” (p.1489)

Veerkracht

!FysiekPsychisch EmotioneelGedragsmatigSociaalWelbevinden

ACEs Felitti studieFysieke

mishandeling

Emotionele

mishandeling

Fysieke

verwaarlozing

Emotionele

verwaarlozingSeksueel

misbruik

Ouder in de

gevangenis

Ouders

gescheiden

Getuige van

geweld tegen

ouders

Middelengebruik

ouders

Ouders

psychische

problemen

(Felitti et al.,

1998)

Aanbevelingen uit later onderzoek

Peer relaties

Economische

tegenspoed

Community

stressoren

Negatieve

schoolervaringenFamilie

relaties

discriminatie

Veel

(plotselinge)

verplaatsingen

Gescheiden zijn van je ouders: o.a.

ziekenhuisopnamen, pleegzorg,

residentiele plaatsing

hechting

gedragsproblemen

emotieregulatie

Zelfregulatie

Cognitieve

vaardighedentaalvaardigheden

Sociale

vaardigheden

angst

depressie

PTSSAgressie

Suïcidaal

gedrag

Persoonlijkheidsproblemen

Hartaandoeningen

Diabetes

obesita

s

drugsgebruik

roken

Leverproblemen

Dissociatie

Ontwikkeling vindt

plaats in interactie met

anderen!

Veranderingen in

breinstructuur en

functie?

Toxic stress

Toxische stress

Onherstelbaar beschadigd?

(Deels) Beschermende factoren

Veilige hechtingsrelatie met ten minste één volwassene

Behandeling (trauma)

Trauma en sociale problemen• Verhoogde kans

• Depressie, angst, PTSS

• invloed op stressresponssysteem waar betrokkene overdreven of juist niet reageert

• Afwijkende sociale reacties: situaties worden sneller als bedreigend geïnterpreteerd met veel sociale problemen ten gevolge

Veerkracht

Masten (2018) defines resilience as the capacity of a system to adapt successfully to challenges that threaten the function, survival or future

development of the system.

Typologieën van mensen met LVB (met vele mengtypen)

LVB

Levenslange conditie

ziekte of ongeval

Achterstand-situatieACE

Moeizaam leven

28

LVB niet één groep

Meetfouten

Nieuwenhuis e.a. 2017

• Ongeveer 200 psychiatrische patiënten gemeten met de SCIL: 43.8% functioneert op niveau van mensen met LVB.

• Grotere kans op onvrijwillige opname en vrijheidsbeperkende maatregelen

Rekening houden met het

emotionele niveauMakkelijker gezegd dan gedaan

Niet zo makkelijk in te schatten

Situationele invloeden (stress)

31

• Emotionele ontwikkeling: de manier waarop kinderen in toenemende mate hun emoties bewust ervaren en greep krijgen op hun emoties.

• Emoties spelen een belangrijke rol bij contacten tussen mensen en de aanpassing van mensen aan hun omgeving.

• Kinderen doorlopen een aantal fasen, maar niet alle kinderen komen op het hoogste niveau van emotionele ontwikkeling aan.

Emotionele ontwikkeling

32

• Anderen zijn rolmodellen • Kinderen zijn nog niet goed in staat om te

bepalen hoe hun doen en laten overkomt op een ander, ze zijn volop bezig met sociaal leren

• Denken en doen gaan gelijk op, er is veel impulsiviteit

• Fantasie en werkelijkheid lopen nogal eens door elkaar

Eerste identificatiefase /kleuterfase (3-7 jaar)

33

• Vertrouwensrelatie opbouwen

• Je bent rolmodel én extern geweten

• Uitnodigend en stimulerend zijn

• Werken aan het dragen van verantwoordelijkheid en het opdoen van succeservaringen

• Stimuleren van initiatief

Wat betekent dit voor jou als leerkracht als het kind op dit niveau functioneert?

34

• leefwereld wordt groter, vaardigheden worden op meer plaatsen toegepast

• Meer zelfvertrouwen en eigenwaarde

• Frustratietolerantie neemt toe

• Geweten wordt gedifferentieerder

Realiteitsbewustwording / schoolkindfase(7-12 jaar)

35

• Beschikbaar zijn op momenten die anders gaan dan normaal

• Vaardigheden oefen

• Ingaan op vragen, informatie geven

• Samen herinterpreteren van als negatief beleefde gebeurtenissen

Wat betekent dit voor jou als leerkracht als het kind op dit niveau functioneert?

36

Niveau van emotionele ontwikkeling

Morisse, F., & Došen, A. (red.). (2016). SEO-R². Schaal voor Emotionele Ontwikkeling – Revised². Antwerpen-Apeldoorn. Garant

LVB

• Sommige kinderen zullen de classificatie hun hele leven houden

• Sommige kinderen hebben de classificatie eerst niet maar later in hun leven wel

• Sommige kinderen hebben de classificatie eerst wel maar later niet meer

• Sommige kinderen krijgen de classificatie terwijl ze geen LVB hebben

38

Gebruik LVB als werkhypothese

•Kinderen en ouders herkennen het niet

•Kinderen en ouders willen niet tot de groep mensen met VB behoren

•Het kan een foute meting zijn

•Het kan een tijdelijk bruikbare classificatie zijn

•Soms zijn andere problemen voorliggend

Vele subgroepen /vele problemen

Onwaarschijnlijk dat één aanpak werkt

Zwakbegaafd, LVB, Verstandelijke Beperking

Wij zijn niet goed in verklaren en voorspellen maar wel in vaststellen van huidig toestandsbeeld

Daarom spreken over:

kinderen die functioneren op het niveau van een licht verstandelijke beperking

sociaal kwetsbare kinderen met beperkte cognitieve vaardigheden

Screenen

Korte eenvoudige procedure

Aanpassen gedrag

Inzetten vervolgacties

42

43

SCIL

(plus) LVB betekent

• Altijd aanpassen van taal

• Altijd aanpassen van

werkwijzen

45

Problemen van mensen met een LVB: de Wit, Moonen & Douma, 2012

• Informatieverwerking

• Regulerende functies (aandacht, inhibitie, planning)

• Probleem oplossend vermogen (metacognitie

en sociaal perspectief nemen)

• Generalisatie van kennis (worden de belangrijke

elementen in een situatie wel waargenomen en welke gedragsalternatieven hanteert de persoon)

Menselijke gedrag in afstemming met de omgeving

Voorkeurstrategieën Matige omgevingsscan

Model voor onaangepast gedrag

Keuzes maken

Betrokken zijn 2 specifieke gebieden— de Cortex cingularis anterior, die gelinkt is aan beslissingen nemen en het striatum, dat gelinkt is aanhet beslissen over de waarde van een beslissing

Gemiddeld begaafde mensen hebben er last van als ze té veel keuzemogelijkheden hebbenChoice overload reduces neural signatures of choice set value in dorsal striatum and anterior cingulate cortex. Reutskaja, Lindner, Nagel, Andersen, & Camerer Nature Human Behaviour (2018) Oct. 1. 2018

Waarschijnlijk is dit punt voor mensen met LVB eerder bereikt maar dat zou nader onderzoek moeten uitwijzen

49

Ze kunnen het wel maar ze doen het niet! (of niet?)

Snel schakelen

Stress

Toxische stress

Afwijkend Gedrag

Abnormaal gedrag in normale omstandigheden

Organisme en omgeving

Psychiatrische en gedragsproblemen: epidemiologie, risicofactoren en beloop

- Mensen met LVB hebben veel meer risicofactoren en minder beschermende factoren dan normaal begaafde leeftijdsgenoten

- Syndromale en neurologische aandoeningen

- LVB-specifiek: gevolgen van handelingen niet goed kunnen overzien, zelfsturing, te weinig begeleiding/hulp/toezicht, verschil kunnen -aankunnen, neuropsychologische factoren, profielen, etc (????)

Groot aantal risicofactoren

Theorievorming• Sociale informatieverwerking: cognitieve verstoringen, beperkt

probleemoplossend vermogen• Stressregulatie problemen• Hechting: onveilig gehecht & stress • Leertheorie: aangeleerde gedragspatronen, inadaptief gedrag• Biologisch: syndromen, neuropsychiatrie• Sociale vaardigheden: wensen kenbaar maken, controle hebben • Systeem/interacties: interacties met opvoeders/begeleiders• Ontwikkelingsfactoren: (niet) aansluiten bij sociaal-emotioneel

ontwikkelingsniveau• ACE• Etc.

Voorbeeld: Gedragsproblemen bij kind en jeugd (studies Dekker et al.)

• 3-4 x meer kans vergeleken met leeftijdsgenootjes

Beste voorspellers:

• Ontoereikende adaptieve vaardigheden/moeite met sociale aanpassing

• Gezinsproblemen, psychische problemen ouder(s), lage SES, een-oudergezin(meisjes)

• Belastende levensgebeurtenissen

communicatievalkuilen

Waarom zijn leerlingen met LVB kwetsbaar in communicatie?

• Inschikkelijkheid: (compliance) neiging om (onder druk) zich te conformeren, terwijl dit niet strookt met de eigen kennis of eigen moraal (sociale druk, opkijken, stress verminderen)

• Acquiescence (instemmingstendentie): persoon heeft de neiging om met alle vragen akkoord te gaan of ze steeds positief te bevestigen (ja-zeggers)

Acquiescence

Finlay & Lyons, 2002.

De neiging om in te stemmen of ja te zeggen bij stellingen of vragen, ongeacht de inhoud.

Acquiescence

• Cognitieve mogelijkheden

• Psychologische neiging– Submissiveness

– suggestibility

• De context van een interview

• Alleen bij mensen met een LVB?

Bentler, Jackson, & Messick, 1971; Sigelman, Budd, Spanhel, & Schoenrock, 1981; Gudjonsson, 1990; Krosnick, 1991; Perlman, Ericson, Esses, & Isaacs, 1994;.

Everington & Fulero, 1999; Finlay and Lyons, 2002; Karpinski & Scullin, 2009; Aichholzer, 2015.

Acquiescence bij participanten met en zonder LVB

Average acquiescence score with the 11-item scale

Group 1 (IQ 50-85) Group 2 (IQ > 85) Independent t

test

M (SD) N M (SD) N P

Total score 2,284 (2,088) 67 .338 (.614) 68 .000*

Diagnostiek: Waarom functioneert de leerling op dit niveau?

Onderzoeken WAAROM iemand functioneert op het niveau van een LVB.Nader onderzoek naar:1. Aandacht2. Informatie verwerken3. Plannen / onthouden4. Leren en opgedane kennis5. Andere verklaringen (medisch, psychologisch, sociaal)

62

Diagnostiek: Waarom functioneert de leerling op dit niveau?

Onderzoeken WAAROM betrokkene functioneert op het niveau van een LVB.Nader onderzoek naar:

Levens- en leergeschiedenis

Ouder- kind relatie

Onderwijskwaliteit (afstemming op deze persoon)

Functioneren ouderlijk gezin

Ondersteunende kwaliteit van de sociale context

63

De SAF en de VALT

Ontwikkelen van de SAF samen met GGD Amsterdam

➢ Zicht krijgen op de mate waarin psychosociale problemen en een licht verstandelijke beperking (LVB) zich voordoen onder de Amsterdamse jeugd.

➢ Kinderen met LVB kunnen ernstige gedrags- en emotionele problemenontwikkelen wanneer ze te weinig ondersteuning krijgen bij hun problemen. We zien nogal wat kinderen met LVB in sociaal achtergeblevenomstandigheden die zich niet optimaal kunnen ontwikkelen.

➢ Onwikkelen van de SAF (Schaal Adaptief Functioneren)➢ drie subschalen: conceptueel, sociaal en praktisch➢ Een uitslag op de SAF is een goede voorspeller voor een LVB van leerlingen

in groep 5 van het BO

getrapte screeningsmethode

1) de cito-scores en SDQ-scores (‘Strengths and Difficulties Questionnaire’; prosociaal gedrag) van leerlingen in groep 5 en 6 van het basisonderwijs. Wanneer leerlingen ‘mogelijk-LVB’ dan

2) het invullen van een Instrument Sociaal Aanpassingsvermogen (ISA-basisonderwijs; Instrument Social Adaptation) door de leerkracht in het basisonderwijs (inclusief herhaalmeting van dit Instrument Sociaal Aanpassingsvermogen. De leerlingen die daarna als ‘waarschijnlijk-LVB’, worden geboekstaaft vervolgens

3) een uitgebreide intelligente intelligentietest om na te gaan of er daadwerkelijk sprake is van LVB plus verkorte WISC III.

Gekozen is om ons te richten op kinderen vanaf groep 5 (8-9 jaar)

◼ Piaget’s theorie: kinderen in deze leeftijdsgroep zich middenin de zogenaamde ‘concreet-operationele’ fase. Tijdens deze fase kunnen kinderen maken gebruik maken van alle typen kennis (fysieke, logisch-rekenkundige en sociale kennis) om zo op een hoog niveau te presteren.

◼ Intelligentie is tijdens deze fase gebaseerd op een logische en systematische manipulatie van concrete objecten en van gerelateerde symbolen.

◼ Op deze leeftijd vinden kinderen het ook leuk om problemen onafhankelijk op te lossen (zonder gebruik van hulp van volwassenen) en zijn ze in staat om zich voor langere tijdsperioden te concentreren op taken.

◼ Op jongere leeftijd (in de pre-operationele fase) worden intelligentie-uitingen nog sterk bepaald door de taalontwikkeling (Lutz & Huitt, 2004).

Screener voor adaptief functioneren (SAF)

Conceptueel:

◼Heeft een instructie vaak opnieuw nodig om een taak te begrijpen.

◼Heeft moeite om een verhaallijn te volgen.

Sociaal:

◼Troost een verdrietig vriendje/vriendinnetje.

◼Lijkt zich in een ander te kunnen verplaatsen.

Praktisch:

◼Controleert taak (kijkt eigen werk na).

◼Maakt taak onvoldoende zorgvuldig af.

Maar dan blijft de vraag

Waarom functioneert deze leerling op het niveau van een LVB?

70

Intelligentie: CHC modelGf: fluid intelligence

Redeneren in nieuwe situaties; meer cultuurfair dan Gc

Gc: crystalised intelligence

Vaardigheid om zich kennis, aanwezig in de cultuur, eigen te maken en effectief toe te passen

Gsm: korte termijn geheugen

Gv: visuele informatieverwerking

Ga: auditieve informatieverwerking

Glr: lange termijngeheugen

Gs: verwerkingssnelheid

Executieve functies

DENKEN

Werkgeheugen

Planning

Prioritering

Organisatie

Time management

Metacognitie

DOEN

Respons inhibitie

Emotie regulatie

Volgehouden aandacht

Doelgerichtheid

Flexibiliteit

Taak initiatie

71

Maar

Op moment van samenstellen van de screener (2015/16) was er nog geen volledig kant en klaar pakket op de markt.

Daarom zijn we zelf gaan knutselen.

We hebben de screener de VALT genoemd (Verkorte Adaptieve Leertest).

We hebben gebruik gemaakt van subtests uit verschillende intelligentietesten.

72

73

Naglieri & Das (1997, 2005)

Gebaseerd op de theorie van Luria

Planning, Attentie, Simultane en

Successieve informatieverwerking (PASS)

Toegepast in de CAS

(Cognitive Assessment System)

In het boekje LVB? Daar kun je wat mee! staat

Simpele oplossing voor die professionals die deze

Test niet hebben om toch aan de 3 benodigde subtests te

komen

74

Want dan blijft de vraag

Waarom functioneert deze leerling op het niveau van een LVB?

Verkorte adaptieve Leertest (VALT)Intelligentietest Subtest

WISC-III (Wechsler IQ-test voor kinderen

van 6 tot 17 jaar)

• Substitutie

• Informatie

• Woordkennis

• Cijferreeksen voorwaarts

nazeggen

• Blokpatronen

• Ontbrekende figuren

• Cijferreeksen achterwaarts

nazeggen

RAKIT-2 (Revisie Amsterdamse Kinder

Intelligentietest 2 voor kinderen van 4-11

jaar)

• Woordbetekenis

• Vertelplaat

CAS (Cognitive Assessment Sytem voor

kinderen van 5-18 jaar)

• Woordreeksen nazeggen

• Ontbrekende figuren

• Coderen

Verkorte Adaptieve Leertest (VALT)SUBTEST 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

01. Substitutie x

02. Informatie x

03. Woordkennis x

04. Woordbetekenis x

05. Cijferreeksen vooruit x

06. Woordreeksen nazeggen x

07. Ontbrekende figuren x

08. Blokpatronen x

09. Onvolledige tekeningen x

10. Coderen x

11. Cijferreeksen achteruit x

12. Vertelplaat x

Verkorte Adaptieve Leertest (VALT)SUBTEST

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

A. Aandacht (01) x

B. Crystallized intelligence (02, 03, 04)

x

C. Succesieve informatieverwerking en SMT (05, 06)

x

D. Fluid Intelligence (07) x

E. Simultane informatieverwerking (07, 08, 09)

x

F. Executieve functies (10, 11, 12)

x

Mogelijk dat we de subtestsvan de VALT kunnen vervangendoor subtests uit de WISC-V of de IDS-2 maar dat moet nog onderzocht worden

79

IDS2 (Hogrefe)

80

Heel veel praktische tips

• Gebruik bij het aanleren van planningsvaardigheden eerst dingen die de leerling wil hebben

of doen.

• Spoor de leerling aan om aan te geven wat als eerste moet gebeuren, zodat hij leert

prioriteren. Stel wanneer de taak gedaan is hier een beloning tegenover; “Als je de

belangrijkste taken gedaan hebt, mag je…”.

• Maak gebruik van agenda’s en laat leerlingen daar iedere les notities in plaatsen, ook de

notitie “geen” is mogelijk als er niks hoeft te gebeuren.

• Wijs werkdagen toe voor lange termijn projecten. Bijvoorbeeld door vaste momenten in te

roosteren in de schooldagen waarop leerlingen werken aan een werkstuk/ tekening/ ander

project dat meer tijd in beslag zal nemen.

• Doe elke donderdag een controle van de cijfers (vanaf groep 7), zodat leerlingen een

realistisch beeld krijgen van hun cijfers. Door de leerlingen inzicht te verschaffen in hoe zij

ervoor staan en wat voor cijfers zij halen, kunnen zij inschatten hoe hard zij moeten werken

om een goed/beter cijfer te halen.

6.5.6.1 Plannen en organiseren Met het plannen en organiseren wordt het vermogen om gedachten, taken, spel en opbergruimtes te organiseren bedoeld. Leerlingen die moeite

hebben met plannen en organiseren, zijn slecht in het opdelen van een taak in kleinere deeltaken. Daarnaast hebben zij moeite met het structureren van nieuwe informatie, die in hun gedachten niet in een bepaalde categorie of hiërarchie wordt ingedeeld.

Tips voor het klassenmanagement en de klasseninrichting

Testen en interventies hebben past zin als je geïnvesteerd hebt in

Een veilige alliantie

Meer info over diagnostiek bij LVBRichtlijn DiagnostischOnderzoek LVB

Aanbevelingen voor het ontwikkelen, aanpassen en afnemen van diagnostische instrumenten bij mensen met een licht verstandelijke beperking

Jolanda Douma, Xavier Moonen, Linda Noordhof, Albert Ponsioen, juni 2012

http://www.kenniscentrumlvb.nl/

Afstemmen van de communicatie

➢Veel mensen met LVB hebben een geringe woordenschat en hebben moeite met het onthouden en verwerken van verbale informatie; daarnaast kunnen zij ook moeite hebben met communiceren

➢Daarom: vereenvoudig het taalgebruik; controleer of de hulpverlener en persoon met LVB elkaar begrijpen; gebruik visuele ondersteuning

Taal: wat wij doen als wijmerken dat mensen ons niet begrijpen

•Harder praten

•Uitleggen (meer taal)

•Voorbeelden geven

85

LVB of

(zeer) lage taalvaardigheden

86

Mensen met (zeer) lage taalvaardigheden

2,5 miljoen mensen laaggeletterd = ca 18% bevolking:

• Moeite met lezen, schrijven en/of rekenen

• Moeite met functioneren in maatschappij:

✓toepassen van informatie

✓Probleemoplossend vermogen

Mensen met (zeer) lage taalvaardigheden

• Mogelijke oorzaken:

✓Taalarme thuisomgeving

✓Weinig opleiding gehad

✓Onvoldoende aandacht en begeleiding op school

✓Verwaarlozen taalvaardigheden

✓Beperkingen: hersenletsel, LVB, dyslexie

✓Combinatie

Mensen met (zeer) lage taalvaardigheden

• Vaak verborgen

• Trucjes

• Geletterdheid is contextgevoelig

• Onbekende context lagere geletterdheid, bijv. medische

wereld

• 31% van laaggeletterden LVB

Begrijpen Spreken

Luisteren Lezen Productie Gesprekken voeren

A1

Begrijpt vertrouwde

uitdrukkingen en

eenvoudige zinnen als

er heel langzaam en

duidelijk gesproken

wordt.

Kan vertrouwde

namen, woorden en

zeer eenvoudige zinnen

begrijpen in

standaardteksten als

mededelingen, posters,

catalogi.

Kan zich uitdrukken in

losse woorden en in

korte, eenvoudige

zinnen over concrete

zaken uit de eigen leef-

of werkomgeving.

Kan deelnemen aan

eenvoudige

gesprekken in situaties

die veel voorkomen in

het dagelijks leven en

op de werkplek.

A2

Begrijpt de

belangrijkste punten

van korte en

eenvoudige

boodschappen en

aankondigingen als er

langzaam en duidelijk

gesproken wordt.

Kan korte en

eenvoudige teksten

lezen over concrete

onderwerpen uit de

eigen werk- of

leefomgeving.

Kan in eenvoudige

bewoordingen een

beschrijving geven van

mensen, leef- en

werkomstandigheden,

dagelijkse routines

enzovoort.

Kan korte gesprekken

voeren in standaard-

situaties. Kan vragen

stellen en

beantwoorden en

ideeën en informatie

uitwisselen over

vertrouwde

onderwerpen in

voorspelbare,

alledaagse situaties.

B1

Begrijpt feitelijke

informatie over veel

voorkomende

onderwerpen uit

dagelijks leven en

werk.

Kan feitelijke teksten

over onderwerpen uit

de eigen werk- of

leefomgeving lezen

met een redelijke mate

van begrip.

Kan een eenvoudige

uiteenzetting geven

over vertrouwde

onderwerpen uit de

eigen leef- en

werkomgeving.

Kan met redelijk gemak

deelnemen aan

gesprekken over

onderwerpen uit het

dagelijkse leven,

gericht op het

onderhouden van

sociaal contact en het

regelen van zaken.90

Europese taalniveausOm het taalonderwijs binnen Europa op elkaar af te stemmen en een platform te hebben waarop taalkwalificaties op Europese schaal erkend kunnen worden, is in 1998 het Europees Referentiekader voor de moderne talen verschenen. Het Referentiekader is in opdracht van de Raad van Europa opgesteld.ReferentiekaderHet Referentiekader beschrijft een Europese schaal van taalvaardigheid in zes niveaus voor de beheersing van diverse vaardigheden, zoals luisteren, spreken en schrijven. Er zijn drie niveaus (A, B en C) en ieder niveau is weer onderverdeeld in twee subniveaus (1 en 2).

A is voor de basisgebruiker (beginner)B is voor de zelfstandige gebruiker (gevorderde)C is voor de vaardige gebruiker (zeer gevorderde)

Website: NIOW de taalexperts

Belang van begrijpelijke taal

Figuur 1: verschil aanbod en ontvanger leesniveau van overheidsteksten – een bewerking van de figuur van

Stichting Accessibilty (g.j.).

0% 0%5%

15%

75%

5%5%

15%

40%

25%

15%

0%

A1 A2 B1 B2 C1 C2

aanbod

lezer

Taal voor allemaal ©• Aanpak voor (zeer) lage taalvaardigheden (A1 en A2 niet B1)

• Prof. Dr. Xavier Moonen UvA – Zuyd –Koraal

• Team: Tessie Wittelings, Karin Cortenbach, Enid Reichrath, Frank Hovens,

• Gemeente Maastricht, Amsterdam, Vgn, Platform 31, onderzoek

• Kunst van het schrappen

• Geen ’gouden’ standaard – iedere keer op maat

• Afgestemd op lezersgroep, eventuele voorkennis, interesses

Waarom we dit doen1. Zoveel mogelijk mensen begrijpen de boodschap

2. Iedereen heeft recht op begrijpelijke informatie

3. Inclusie

4. Vermindering vragen en ‘no shows’, verkorting processen

5. Product moet door bepaalde groepen niet negatief beoordeeld worden

Er is geen vast ‘recept’ voor Taal voor allemaal

Ieder taalproduct is anders en kent een bepaalde doelgroep ontvangers

Het is meer dan louter de regels toepassen

Zal steeds onderlinge afstemming vergen

Taal voor allemaal ©

1. Regels voor woorden, zinnen, teksten, getallen en tekens, opmaak, papier, plaatjes

2. Gebruik beeldmateriaal

3. Beoordeling concept taalproduct door eindgebruikers

4. Wetenschappelijk onderzoek

De regels voorTaal voor allemaal +

Voor mensen met lage taalvaardigheden

Taal voor allemaal ©: beeld

• Plaatjes:• zijn ondersteunend aan de tekst• leiden de aandacht niet af• hebben risico voor onbedoelde associaties • Bij voorkeur zo dicht mogelijk bij waarheid

• Schema’s en tabellen zijn moeilijk

Taal voor allemaal ©: beoordeling

• Lezers van beoogde doelgroep(en)

• A1 en A2 lezers:• Wat is moeilijk, wat is makkelijk

• Wat vinden ze van tekst en de plaatjes

• Free recall, vragen, sorteertaak, schemataak

• Onthouden, terug zoeken en begrijpen

• B1 lezers: voldoende aansprekend/ niet kinderachtig

• Makers van product bepalen wat wel/niet aangepast wordt

Taal voor allemaal © varianten

• Taal voor allemaal → zeer lage taalvaardigheden

• Taal voor allemaal op maat → specifieke lezersgroep

• Taal voor allemaal + → lage taalvaardigheden

• Combinatie voor gemengde groep

10 vragen – vóór je begint1. Wie is je lezer?

• Kind en/of volwassene

• Homogeen versus heterogeen wat betreft leesniveau – welke leesniveau?

• Voorkennis

2. Wat is het doel van de informatie?

3. Wat is de belangrijkste boodschap – de kern?

4. Welke informatie voegt niets toe/ leidt af van de boodschap/ roept vragen op?

5. Welk medium kan ik het best gebruiken

6. Welke woorden kunnen ook makkelijker gezegd worden?

7. Welke plaatjes ondersteunen de boodschap?

8. Welke opmaak nodigt uit tot lezen?

9. Wat vinden de beoogde lezers? (3 tot en met 8)

10. Moeten we doorgaan of stoppen?

A professionals guide to succes

• Moeite met prioriteren

• Trager

• Kleiner werkgeheugen

• Moeite met verbale input

• Inhibitieproblemen

• Negatieve interpretatie sociale informatie

• Overschatten mogelijkheden

• Negatief zelfbeeld

• Moeite met zelfregulering

• Moeite met generalisatie

• Maak samen keuzes

• Neem meer tijd

• Doe minder

• Laat meer zien

• Hele kleine stappen

• Leg uit, bespreek, geef aanwijzingen

• Vraag om het te laten zien

• Beloon en stimuleer

• Begrens

• Oefen heel veel en betrek het sociale netwerk

Wat zei die ook al weer?

Vragen?

X.M.H.Moonen@uva.nl