Orhan Pamuk- Cevdet Bey ve Oğulları

8/3/2019 Orhan Pamuk- Cevdet Bey ve Oullar

1/607


2/607

ORHAN PAMUK

Cevdet Bey ve Oullar

1979 Milliyet Yaynlar Roman Armaan1983 Orhan Kemal Roman Armaan


3/607

NDEKLER

BRNC BLM: LKSZ 9J Sabah 112 Mslman ve Tccar 17

1 3 Jntrk 244 Eczane 295 Eski Mahalle 336 le Yemei 407 Bir Paa Konanda 488 Zamana, Aileye, Hayata likin 569 Nianta'nda Bir Kagir Ev 64

10 Hastann stei 6911 Afelhlar ve Aptallar 7712 Gece \e Hayat 85

KNC BLM 891 Bir Gen Fatih stanbul'da 912 Bayram Yemei 1003 leden Sonra 1054 Eski Arkadalar 1145 Bir E\ Daha 1216 Hayatta Ne Yapmal 1267 Yola kmadan nce 1348 Beyolu'nda Kadnlar .. 1409 Bir Gnn Sonu 146

10 Doudan Mektup - 151


4/607

11 Beikta'ta Tatil 15512 Amca ve Asker Yeen 16213 Sz Kesme 169

14 Temiz Hava Yry 176 15 air Mhendis Nianda 18316 Hrsl ve Nianl 19217 Yarm Asrlk Ticaret Hayatm 19718 Cenaze 20519 Scak ve Bebek 21320 Biz Niye Byleyiz? 2 2 1

21 Beikta'ta Meyhane 228

22 Hatra Defteri 1 23723 Bir Bayram Daha 24324 Frtna 24925 Rastignac'm Odas 26026 tik Gnn Sabah 26527 air Beyolu'nda 27228 Vakit Geirmek in .... 27729 Hatra Defteri II 28430 iki Mziksever 28831 Uyan? 29532 B ir Tccarn Dertleri 30433 Yrein Sesi 31634 Ziyafet 32135 Hep Ayn Skc Tartmalar 32736 Adaya Gidi 33337 Ray Deniyor 34038 Son Akam 347

39 Sonbahar 35440 Ankara 36141 Bir Cumhuriyet Kz 36842 Milletvekilinin Evinde 37443 Devlet 38244 Milletvekilinin Umutlar 39545 nklp Yazarla 40346 Trkler Arasnda 41347 Sknt 420


5/607

48 Milletvekili Mutsuz 426 49 Aile, Ahlk, vb 434 50 Gene stanbul'da 442 51 Yolculuk 448 52 Hl Ararken 452 53 Genlerle 463 54 Zaman ve Gerek nsan 469 55 Snnet 474 56 Sorgu 482 57 Denizanalar 49158 Bir Pazar 302 59 Ykl? 509

60 Hatra Defteri III 518 61 Curcuna 527 62 Her ey yi 532

NC BLM: SONSZ 539 1 Bir Gn Balyor 5412 Nianta'nda Apartman 548 3 Abla 553

4 Bir Arkada 560 5 Telefon 569 6 Yemek 575 7 Birlikte 582 8 Eski Defterler 589

9 Hayat-Sanat 597 10 Zamann Akna vg.................................................................604

I


6/607

1SABAH

"Geceliin kolu da, srtm da... Btn snf da... araflar da...Of, of, of, btn yatak da srlsklam! Evet, her ey srlsklam ve ben uyandm!" diye mrldand Cevdet Bey. Her ey az ncegrd ryadaki gibi srlsklamd. Yatanda homurdanarak dnd, ryay hatrlad ve korktu. Ryada, Kula'daki sbyanmektebinde hocann karsnda oturuyordu. Ban slak yastktankaldrp doruldu. "Evet, hocann karsnda oturuyorduk. Btnokul diz boyu suya gmlmt," diye sylendi. "Niye gmlmt?" nk okulun tavan akyordu. Tavandan akantuzlu sular benim alnmdan ve gsmden dklyor, btnodaya yaylyordu. Hoca da denei ile btn snfa beni gsteriyor, "Hep bu Cevdet'in yznden," diyordu. Hocann de-neiyle kendisini nasl gsterdiini, btn arkadalarnn dnpsulayarak ve kmseyerek kendisine nasl baktklarn,kendisinden iki ya byk abisinin de herkesten ok kendisini

kmsediini gznn nnde canlandrnca rperdi. Amagzn krpmadan btn snf bir solukta falakadan geiren, bir tokatla bir olan bayltan hoca, bir trl gelip tavandan akansular iin kendisini cezalandrmyordu. Cevdet Bey, "Herkesten bakaydm, yalnzdm, beni kmsyorlard," diye dnd."Ama hibiri gelip bana dokunmaya cesaret edemiyor, sular da

btn okulu dktryordu!" Korkun rya bir anda neeli veho bir an oluverdi: "Ben bakaydm, yalnzdm, ama beni

cezalandramyorlard." Bir kere okulun damna kp, kiremitleri11


7/607

krdn hatrlayarak ayaa kalkt. "Kiremitleri krmtm. Ka yandaydm? Yedi yandaydm. imdi otuzyediyim, nianlandm, yaknda evleneceim." Nianlsn hatrlaynca heyecanland.

"Evet, yaknda evleneceim, sonra... Aman hl oyalanyorum!Ge kaldm!" Vakti anlamak iin nce pencereye kotu, perdelerinarasndan darya bakt. Darda tuhaf bir k ve sis vard.Gnein doduunu anlad. Sonra bu eski alkanlna kzarak dnp, saatine bakt: Alaturka yarm. "Aman, aman ge kalmayaym!" diye sylenerek helaya kotu.

Ykanp temizlenince neesi daha da artt. Tra olurken generyay dnd. Sonra kr Paa'nn konana gideceinihatrlayp, o yeni ve temiz pantolonla ceketi, yakas kolalkartonlam gmlei ve zarif bulduu kravat takt. Bana niantreninden nce kalplatt fesini oturttu. Kk masa aynasndakendini seyretti ve istedii gibi olduuna karar verdi, ama genede iinde bir hzn uyand. Btn bu k kyafette, nianlsnnkonana gidecei iin tellanmasnda gln bireyler olmalyd. Bu kk ve zararsz hznle perdeleri at. Sis eh-zadeba Camii'nin minarelerini rtm, ama kubbeyi gizleyememiti. Yan bahedeki ardak her zamankinden daha yeildi.

"Scak bir gn olacak!" diye dnd. ardan altnda bir kediar ar yalanyordu. Cevdet Bey bir ey hatrlayarak penceredenuzand ve grd: Kupa arabas da gelmi, evin nnde durmutu.

Atlar kuyruklarn sallyorlar, Cevdet Bey'i bekleyen arabackapnn nnde sigara iiyordu. Cevdet Bey hatrlad sigarapaketini ve akman, czdann ve bir kere daha bakt saatiniceplerine yerletirerek odadan kt.

Merdivenleri her zamanki alkanlyla grltyle indi. Gene

her zamanki gibi, grlty duyan Zeliha Hanm merdivenlerineiinde onu glmseyerek karlad ve kahvaltsnn hazr olduunu syledi.

Cevdet Bey somurtmaya alarak: "Vaktim yok Zeliha Hanmcm," dedi. "Hemen kyorum!"

Yal kadn zntyle: "Bir ey yemeden hi olur mu?" dedi.Cevdet Bey'in yzndeki kararl anlatm grnce mutfaakotu.

Cevdet Bey kadnn arkasndan skntyla bakt, ama dar

12


8/607

kamad. Evlendikten sonra ondan nasl kurtulacan dnd.ok uzak bir akraba olan bu kadnla, burada, ana-oul gibiydiler.Dokuz yl nce, bu evi satn aldnda, Haseki'de ondan ok daha

yakn akrabalar olmasna ramen, hayatna daha az karacan

dnerek bu kadn yanna almt. Kimsesiz ve yoksul olankadn ev ilerini grmek, yemekleri hazrlayp etrafa ekidzen vermenin karlnda drt odal kk ahap evin ilk katndakalyordu. Cevdet Bey, kadnn iyice yaylp yerletii bu katadurduu yerden bakarken, "Yanmdan ayrlmaya onu nasl razedeceim?" diye dnd. Onu evlendikten sonra yanna alamazd, nk tasarlad evlilik hayatnda byle bir kadnn yeri

yoktu. Tasarlad evlilik hayat, ev ilerini gren insanlarlailikisinin, efendi-hizmeti ilikisi olmas gerektiini hissettiriyor, buradaki ana-oul ilikisinin bu hayata uymayacan seziyordu.Galiba, Zeliha Hanm da bunu bildii, Cevdet Bey'in yakndaevlenip Halic'in te yakasna tanacan, bu evin satlacanrendii iin, son zamanlarda daha titiz ve daha gayretkeolmutu. Mutfaktan elinde bir tabakla kp koarak geldi.

"Bir kahve yapsaydm sana, olum. imdi hemen...""Hi vaktim yok, hi vaktim yok!" dedi Cevdet Bey. Tabaktaki,

u balayan gn kadar neeli, vineli ekmei glmseyerek ald.Kadna teekkr ederek bir kere daha glmsedi. Kapdan karken, kadna sevgiyle deil, onu brakmak zorunda kaldiin acyarak glmsediini anlad ve rahatsz oldu. Bir ey sylemi olmak iin dnd: "Akamzeri belki ge kahrm,"dedi, ama vicdanndaki yk hafifletemedi.

Arabaya doru yrrken ryasn hatrlad: "Ben bakaym, byleyim, ama kimse beni cezalandrmyor!" Biraz rahatlad. Ama arabacy grnce bir an keyfi kaar gibi oldu. nk

arabac, mterilerinin zel hayatn iyi bilen btn arabaclar gibi, "Ah seni gidi seni, senin btn gn nerelere gittiini, neler yaptn, iinden neler geirdiini biliyorum!" diyen baklarlakendisini szyordu. Cevdet Bey ona da neeyle glmsedi,hatrm sordu. Sirkeci'ye dkkna gideceini syleyip arabayaoturdu ve reelli ekmeini srd.

Araba sallanarak Vefa'nn ahap evleri arasndan hareket etti.Cevdet Bey, b mahallede olduundan daha da gsterili gzken

13


9/607

bu kupa arabasn, nian ve dn trenleri srasnda gerekeceineinand iin aylna kiralamt. ki ay nce, kr Paa'nnkzn kendisine vermeye raz olduunu renir renmez, bylegsterili arahalann kiraland Feriky'deki ahra gitmi, pazarlk etmi, aylna arabacyla anlamt. Alaca paa kznn evinesradan bir kira arabasyla gitmek istemiyordu, ama srcs veahr masraflaryla iyice pahalya oturan bir arabay da satn almak ticari hesaplarna uymuyordu. ok sevdii vine reelli ekmeisrrken, "Ama bu arabay da aydan fazla tutmam aptallk olur!"diye dnd. "nk kiras ok! Bu kiray vereceime san alrmdaha iyi... Ama satn alrsam dkkn iin gereken baz harcamalar yapamam. Ne yapmal? Bu evlilik bana ok pahalya oturuyor,

ama artt..." Evlilii, yllardr haylini kurduu yeni hayatn, satnalaca evi, kuraca aileyi, iki kere yzn grd nianlsnhatrlaynca neelendi. Bazlarnn byle gsterili, kibar arabastutanlar kmsediini aklndan geirdi, ama neeli olduu iin buna aldr etmedi. Reelli ekmekten bir srk daha ald. "Byleeylere aldr edecek olsaydm tccar olamazdm!" diye rlnd"Byle eylerden korktuklar, ekindikleri iin zaten hibir Mslman tccarla cesaret edemiyor... Ben aldrmam! Peki hanm

bir araba isterse ne olur?" Nianlsn ve gelecekteki hayatndnnce gene keyiflendi. ki kere grd o kzdan, Nign'dan"hanm" diye szetmek houna gitti. Yoku aa inen arabayla

birlikte hafif hafif sallanyordu. "Eer dkkn ve irketin hesaplan buna izin verirse bir araba da satn alveririm, canm!" diye mrldand ve ekmein son lokmasn da azna tktrd. Sonra,

yiyecei bitince boalan eline hznle bakan bir ocuk gibi,parmaklarna bakt: "Bu evlilik de elde avuta ne varsa gtrecek galiba," diye dnerek kederlendi.

Araba Babli yokuundan aa inmi, ara sokaklara sapmt.Sis alm, o tuhaf n yerine her zamanki parlak k ycr-lemiti. Cevdet Bey yaz gneinin imdiden stt arabadapiiyordu. "ok scak bir gn olacak! Bugn ne yapacam?Dkknda ileri abuk bitirmem lzm! Belki abimi gider grrm!" Beyolu'nda bir pansiyonda hasta yatan abisinihatrlaynca can skld. "Sonra Fuat Bey ile yemek yiyecektik.Selanik'ten gelmi... leden sonra Nianta'na, kr Paa'nn

H


10/607

konana gideceim!" Nianlsn nc defa grebilmeumuduyla heyecanland. "Sonra, tellaln bulduu o eve bir daha

bakarm." Nianta ya da ili'de evlendikten sonra oturaca

bir ev satn almaya karar vermiti. "Sonra dkkna dnerim. Yazk, bugn dkknda fazla bulunamayacam... Bugn ne?Pazartesi!" Parmaklaryla hesaplad. gn nce Abdlhamit'ecuma selmlnda bomba atmlard. Ondan iki cuma nce denianlanmt. "Onyedi gn nce nianlandm!" diye dnd.

Araba dkknn nnde durdu.Dkkn grnce arabann sallanmas ve uyku mahmurluuyla

aklnda btn aleviyle parlamayan hesaplar, birden yanmaya balad: "Boya siparileri iin mektup yazlmad. Bozuk kano lambalar kime satabilirim? Eskinazi borcunu bugn de vermezse ona diyeceim ki..." Dkknn eiinden admn atyordu:"Bismillahirrahmanirrahim! Eskinazi'den ikiyz lira fazla ister,uygun grrse borcunu bir ay ertelerim..." raklardan birine bayla sert bir selm verdi. alkan ve tok gzl olduu iinsevdii tekine glmsedi. Sonra sert selm verdii dalgacyadnerek:

"Olum, benim kahvemi syle!" dedi. "Bir de poaa al bakaym bununla!"

Her sabah yapt gibi hzl ve sinirli admlarla arkadaki masayagidip oturdu. Sana soluna sulayacak bir ey aryormu gibi bakt. Sonra, her sabah olduu gibi gene Moniteur D'Orient gazetesinin masasnn zerine konduunu grerek rahatlad.Her sabahki alkanlyla nce tarihe bakt: 24 Juillet 1905 -11 Temmuz 1321, pazartesi. Sonra balklara gz gezdirdi. Bombaolay ile ilgili son gelimeleri rendi. Rus-Japon sava hakknda

yazlanlar okudu, ama bunlara ilgi duymad. Hemen sayfayevirip borsa haberlerine bakmaya balad. Burada kendisiniheyecanlandran bir iki habere rastlad. Sonra birka ilgi ekiciiln okudu: Demir tccar Dimitri deposunu satyordu; gdurumda olmalyd. Kendisi gibi elektrik ve nalburiye ile uraanPanayot da yeni mallarn tantyordu. Cevdet Bey de bir iln vermeye karar verdi, sonra cayd. Odeon'da yeni bir gsteriye balayan bir tiyatro topluluunun ilnn okuyunca, abisinihatrlayarak irkildi. Ar hasta olan abisinin sevgilisi bir Ermeni

15


11/607

tiyatro artistiydi. Cevdet Bey abisini unutmak iin gelen poaay yedi, kahvesini iti ve bir makaleyi ar ar okumaya balad.Bu gazeteyi her okuyuunda yapt gibi, bilmedii Franszca

kelimeler iin hayfland. Sonra her Franszca okuyuunda yaptgibi, bu dili renmek iin nasl aba harcadn, zel hocaya

verdii paralar, zel hocayla birlikte okuduklar kitaptaki aileyi, yaln cmlelerle gnlk hayat anlatlan o gzel Fransz ailesigibi bir aile ve eve duyduu zlemi hatrlad. Bunlar hatrlamak,zellikle o Fransz ailesinin gnlk hayatna benzer bir hayatkuracan, gnn ilk sigarasyla dumanlanm aklnda canlandrmak ok hotu. Makalenin yarsmdayken fazla vakit

kaybettiine karar verdi. Btn teki tccarlar ald, ticarethayatn iyi yanstt ve Franszcasna yarar olduu iin okuduuMoniteur D'Orient'i bir kenara brakarak ayaa kalkt. Poaa bitmi, kahve ve sigara iilmi, gazeteye vakit ayrlmt. imdikendini ilere vermek iin gereken gerginlii, gc ve dengeyiduyuyordu. Ticaret hesaplar aklnda ne sabahn ilk dakikalanndaolduu gibi zayf ve alevsiz, ne de az nce olduu gibi cayr cayr

yanyordu. Hesaplar ve dertler, bir tccarn aklnda nasl yan-malysa yle; sakin, ama gl ve denetim altna alnm bir

yangm gibi yanyordu. Cevdet Bey, "Evet, imdi ilk i Sadk ileu hesaplara bir daha bakmak olmal!" diye dnd.

Sadk irketin gen muhasebecisiydi. Genti, Cevdet Bey'denon ya kkt, ama imdiden onun kadar gsteriyordu. CevdetBey dkknn asma katna karak, onunla bir sre konutu.Perembe gnne kadar gelecek paralarla, denecek borlar arasndaki kk fark rendi ve Eskinazi'den gidip borcunuistemeye karar verdi.

Sonra, aaya, tezghtarlarn arasna indi. Burada batezghtar saylabilecek orta yal bir Arnavut'la bir sre konutu. Ona zeri

boya kutularyla, lambalarla, teberiyle dolu olan bir masaygstererek, mterinin her zaman dzenli ve bo bir tezghgrmekten holanacan syledi. Ama Arnavut tezghtar,kendisini anlamyor, bu dzenin ok daha etkili olduunukantlamaya alyordu. Bunun zerine, Cevdet Bey tezghnarkasna geti, herkesi azarlayan baklarla oray buray dzeltti,rnek olsun diye de, bir mteriye bakt. Bu alakgnll ha-

16


12/607

reketinin alanlarda sayg ve utan uyandrdn grnce kendimasasna dnd.

Btn dkkn gren masasna oturunca boya siparileri iin

gereken bir mektubu yazmaya karar verdi. Mektubu aceleyle ve alkanlkla yarsna kadar yazd, sonra, artk bu ileri tutaca bir ktibe brakmasnn doru olacan dnd. Ama yeni bir "ktip de yeni bir masraf kaps demekti. "stelik tam da evlilie bu kadar para dkerken!" diye dnd. Bu srada, dkkndanikyz adm tede olan deponun bekisi geldi ve yeni gelen byk lamba sandklarn, hamallarn bir trl ieri sokamadklarn,

bireyler krp dkmelerinden korktuunu syledi. Cevdet Bey sklarak ayaa kalkt. Aa yukar yrd ve sandklarn teker teker alp boaltlmasn tledi. Lambalar trenle Anadolu'ya

yollanacana gre, bu ok sama bir eydi, ama baka yolu da yoktu. Cevdet Bey depo bekisini savdktan sonra mektubu bitirdi ve vakit ve para skntsyla dertlendi. Bozuk kan lambalarkime satacan dnd. Bu konuyu zeksna ve dostluunagvenebildii tccar arkada Fuat'a sorabileceini dnd.Sonra tella saatine bakt, ikibuua yaklatn grd. Es-kinazi'ye gitmek iin dkkndan kt.

2MSLMAN VE TCCAR"

Dkkndan kar kmaz, gnn ilk dertlerini atlattn, bunu yapmak iin fazla bir g harcamadn ve her eyin her zamanki

gibi yolunda olduunu hissederek sevindi. Bir aacn altnda, baka bir arabacyla gevezelik eden arabacya grnmeden,Sultanhamam'a doru yrd. Eskinazi'nin dkkn altyz admtedeydi. Ona syleyecei sz, borcunu erteleme karlndaisteyecei fazlay, bunu ona nasl anlatacan tasarlamaya balad.Bir yandan bunu tasarlyor, bir yandan da Sirkeci'nin tekitccarlarn, tandk yzleri selmlyordu. Onu gren tccarlar,aralarna giren bu Mslman' aknlk ve ilgiyle izlediklerinigsteren baklarla glmsyorlard. Baklar Cevdet Bey'e

17


13/607

"Bakalm bu fesli tccar aramza girecek mi? Senin cesaretini vekararlln beeniyoruz!" diyordu. Cevdet Bey de onlara, "Benimhakkmda ne dndnz, nasl biri olduumu ok iyi bili

yorum!" diyen baklarla selm veriyordu. Eskinazi'nin dkknna-be adm kala ounluu Yahudi ve Rum olan bu tccarlardan biri onu grerek dkknnn iinden seslendi:

"Ooo, Ik Cevdet Bey, bugn ok ksnz!"Cevdet Bey de ona akadan anlayan ve holanan bir insan ol

duunu gstermek iin: "Ben her zaman skmdr! " dedi, ama hemen bu klnn zel bir nedeni olduunu hatrlayp kzard.

Eskinazi'nin inaat malzemesi ve ev eyas satt dkknnagirer girmez, ortadaki dank ve laubali havadan, raklarnneesinden, patronun dkknda olmadn anlayp sinirlendi.raklardan biri sis yznden ada vapurunun geciktiini syledi.Cevdet Bey, Eskinazi'nin yazlar Bykada'da geirdiini hatrlad.Sonra birden hznlendi. Btn bu Yahudi, Rum ve Ermenitccarlar arasnda kendini ok yalnz hissediyordu.

Geldii yoldan deil, anacaddeden geerek dkknna dnmeyekarar verdi. Caddenin kalabal ve harekelin hznn datacana inanyordu. Yryor, "Canm skld, nk onlarnarasnda bir taneyim!" diye dnyordu. "Benim gibi hemzengin bir tccar, hem Mslman olan ka kii var? Btn uSirkeci'de, Mahmutpaa'da, bir u Selanikliler'in sokak iindekimanifaturac dkkn, bir u Fuat Bey'in yeni at dkkn,

bir de Ethem Pertev'in eczanesi var. Onlarn iinde de en zengini benim. Onlarn iinde yalnzm." Scaktan ve zerindeki ar elbiselerden terliyordu. Ryay hatrlad: "Ryada da yleydim.Herkes birlikte, ben tek basmaydm. Alnmdan ter akyordu."

Ceplerini arad, sabah yanma mendil almay unuttuunu anlad."Evlendikten sonra hanm bu ileri yoluna kor!" diye dnd,ama evlilik ve tasarlad aile hayat da, bir an, kendini avutmad."Byle herkesten baka olmak iin ne yaptm?" diye dnd."ok altm. Baka hibir ey dnmeden yalnzca dkknm

ve ilerimi bytmeyi amalayarak, ok altm!" Kedekiurupuyu grnce sevindi. "Sonunda da kazandm..." Bir bardak vine urubu isteyip iti. Biraz rahatlar gibi oldu ve btn skntsnn u korkun yaz scandan kaynaklandna karar verdi.


14/607

Sonra birisinin kendisine seslendiini duydu."Vay Cevdet, naslsn bakalm?"

Abisinin askeri tptan arkada Doktor Tark't. Abisinin

btn arkadalar gibi, nce Nusret'i hatrlatan Cevdet'i grnceneelenmi, sonra karsndakinin bambaka biri olduunuanlayarak kalarn atmt. Cevdet'e abisinin nasl olduunu,hastalnn geip gemediini sordu. Abisi hakknda bakaeyler de sordu ve renmek istedii eyleri rendikten sonra,kmseyerek glmsediini hi saklamaya almadan:

"Peki sen ne yapyorsun? Gene ticaret ha, ticaret..." dedi ve yarm yamalak bir selm verip Sirkeci'nin kalabalna kart.

"Ticaret! Ticaret yapyorum!" diye dnd Cevdet Bey.Dkknna doru yryordu. "Ne yapsaydm yani? Onun gibi bir askeri doktor olamazdm ki..." ocukluunu ve ilkgenliinihatrlad. Babas Kula'da kk bir memurdu. Cevdet Bey r

yasnda grd sbyan mektebini burada okumutu. Sonra babas terfi edip Akhisar'a gitmiti. Buras demiryolu stndeolduu iin zengince bir kasabayd. Cevdet burada da rtiyemektebinde okumutu. Yazlar Akhisar'n evresindeki ekir-

_deksiz zm balarnda, incir bahelerinde yalnz gezinirdi.

Hocalar Cevdet'in de, abisi Nusret'in de ok zeki olduklarnsylerdi. Babas Osman Bey ise bu zeky annelerinden aldklarnsylerdi. Sonra, bu ok zeki ve babann ok sevdii anne, bir gn hastalanmt. Baba karsn hastaneye yatrabilmek iinstanbul'da grev istemiti, ama vermemilerdi. Bunun zerine baba istifa etmi, istanbul'a gelmi, anneyi hastaneye yatrm,kendisi de Haseki'de bir oduncu dkkn amt. Bir yl sonra,Nusret Askeri Tbbiye'ye girmi, alt ay sonra da, anne deil, birdenbire baba lverince, oduncu dkknna ve hep hastaolan anneye bakmak Cevdet'e dmt. Cevdet yirmi yanakadar Haseki'de odunculuk ve kerestecilik yapm, sonra deposunu Aksaray'a tamt. Yirmibe yanda Aksaray'da kk

bir nalbur dkkn am, birka yl sonra da Sirkeci'dekidkkna tanmt. Ayn yl anne lm, Nusret kendisine kalanher eyi Cevdet'e brakm, Paris'e kam, ertesi yl CevdetHaseki'deki akrabalarla btn ilikilerini koparm, Vefa'dakievi satn almt. "Onun gibi askeri doktor olamazdm ki!" diye

19


15/607

yeniden dnd. "Bana ticaretin yolu gzkt. Ben de bu yoluzorladm, kimsenin cesaret edemedii eyi yaptm. Biraz korkak olsaydm hl Haseki'de kk bir oduncu olurdum!" Haseki'yi,oradaki akraba e-dost evresini, mahalle hayatn hatrlayncaskld. "Onlardan katm. Onlarla birlikte ticaret hayat yrmyordu." Uzaktan dkknn grd. Kupa arabas aacn dibineekilmiti. "Benim dkknm!" diye mrldand. En byk

baarsnn odunculuktan bu dkkna gemek deil, be yl nceelde ettii lamba ii olduunu dnyordu. Belediyenin ve if-ket-i Hayriye'nin btn lambalarn satn alma ayrcaln eldeettikten sonra, ticaret evrelerinde "Ik Cevdet Bey!" diyeanlmaya balamt. Bu baarsn hatrlaynca keyiflendi. Bu

lamba iinden sonra dkkn ve irketi drt misli bytmt.ehreminliinde herkese rvet datmt. Bu biraz skc bir anyd, ama baarsn glgelemiyordu. Cevdet Bey ryasnhatrlayarak neelendi: "Eh, ne yapaym. Kimse beni cezalandrmyor..." Sabah merdivenlerin eiinde kendisine bakan ZelihaHanm' hatrlad: "Ne yapaym, ne yapaym, hayat bu ite!" diyesylendi. zerinde onu her zaman koruyan, grnmez bir zrh

varm gibi rahat ve yklmaz hissediyordu kendini. Dkknnnstndeki yazy grd:

CEVDET BEY VE OULLARI

THALAT-HRACAT-NALBURYE

Daha ihracata balamamt, daha oullan da yoktu, ama ikisinede niyeti vard. Kapnn eiinden admn atarken, "Eskinazi'dende paray alamadk!" diye dnd. "Sadk ile hesaplar bir dahakonuaym. Sonra u bozuk lambalar ne yapacam dneyim...Saat ka? Hi de vakit yok!.. Depoya gidip orada ne olduunuda grmem lzm. imdi her eyi krp dkerler... Kim bu ocuk,ne istiyor?"

Bir kk ocuk elindeki zarf uzatarak: "Bunu Matmazeluhacyan gnderdi efendim! " dedi.

"Matmazel uhacyan?" diye dnd Cevdet Bey. nce kimolduunu hatrlayamad. Tuhaf, belirsiz bir eyden utanarak

20


16/607

kzard. ocua bahi verdi. Sonra kadnn, abisinin Ermenisevgilisi olduunu hatrlayarak telland. Zarf at, okudu:

"Cevdet Bey, aabeyiniz Nusret ok hastadr. Dn akamkendisini kaybetti. Bu sabah kendine gelir gibi oldu, ama geneok perian. Acele gelip grrseniz ok sevinecektir. Ltfen bumektubu yazdm ona sylemeyiniz..."

Cevdet Bey: "ok hasta ha, ok hasta!.." diye mrldand."Anneme de byle olurdu, ama sonra lmezdi." Zarf cebinekoydu. "Benden gene para szdrmak istiyorlar... Oysa hibir eye vaktim yok!" Cevap bekleyerek suratna bakan ocuu grnce

birden utand: "Belki ok ktdr? Aman neler dnyorum!Nasl bir insan oldum?" Dkknn iinde sinirli sinirli yrd."Kardeim lyor."

Bir daha bahi verip ocuu savd. Tella Arnavut tezghtarla ve muhasebeci Sadk ile konutu. Bo szler sylediini, onlarnda akmlatn anlad. "Abim lyor!" diye dnd. Hi beklemedii bir tela kapldn farketti. "Sakin olmam lzm!"diye sylenerek arabaya bindi. Arabacya Beyolu'na gideceinisyledi.

Cevdet Bey araba hareket ettikten sonra teln biraz olsungemleyebildi. "Belki de olmuyordur. Belki de ufak bir buhrandr bu... Rahmetli anneme de byle olmaz myd? Tellandm, nkabimden baka hibir yaknm yok! Kimsem yok!" Eskinazi'nindkknndan dnerken kapld duyguya yeniden kaplmak istemedii iin baka eyler dnmeye karar vererek, penceredendar bakt.

Araba Galata Kprs'nn banda durmu, arabac kprden

gei cretini dyordu. Kprnn Hali kesindeki limonatac,her zamanki yerinde baryordu. Yanndaki manavn eftalilerinesinekler konuyordu. Uzakta, Kasmpaa Tersanesi'nin nnde,gemi leleri, yan yatm tekneler, paslanm dubalar gzkyordu. Araba yeniden hareket etti. Sabah sisi dalm, kprnn zerineprl prl bir gk, birka da kararsz bulut yerlemiti. CevdetBey'in tand, yandan arkl bir vapur, Suhulet, Hali'tenMarmara'ya alyordu. Kprnn orta yerinde koca apkal, iri yapl bir adamla, yzn saklamayan bir kadn denize bakyor,denizci elbiseleri giymi ocuklarnn da iki yandan ellerini

21


17/607

tutuyorlard. Cevdet Bey "Byle bir aile!" diye dnd. lerdeki bir direin dibinden iki fesli erkek de bu aileyi seyrediyordu."Byle bir aile!" Srk hamallar koarak, fesli ve kravatl er

keklerin yanndan getiler. Cevdet Bey'in tand bir baka gemi,Sahilbent de kprye yanayordu. Parmaklklara yaslanmocuklar gemiye bakyorlard. stanbul'a ilk geldii aylarda CevdetBey de gelmiti buralara. Denizi ve kprleri, bu tuhaf kargaay,gelip geen gsterili arabalar seyretmiti. O zamanlar dahaSirkeci rhtm yaplmamt. "O zamanlar... Yirmi yl nce!"diye dnd Cevdet Bey ve buraya ilk abisiyle geldiini hatrlayarak korktu.

Ermeni kadndan gelen mektubu cebinden karp dikkatle bir daha okudu. Kadn bu mektubu yazdn Nusret'e sylemesini istemiyordu. Abisini ok seven bu kadn, eer hl bylekk eyleri dnyorsa, durum demek ki, o kadar ktdeildi. Az nce, bu mektubun kendisinden para szdrmak iin bir dzen olduunu dndn hatrlayarak utand. "Pekiniye ona bunu sylememi istemiyor? nk, aabeyim banahaber vermesine kar kmtr!" Abisi, Cevdet'in hayatndan,dncelerinden holanmyor, onu kmsyordu. Ama k

msemesine ramen, ondan para alyor, b yzden kardeinigrmek istemiyor, onu her grnde hem kendisi yerin dibinegeiyor, hem de her seferinde daha ar szler ve hakaretlerleCevdet'i yerin dibine geirmeye alyordu. Cevdet Bey bunuhissettii, karlkl oturmann ikisine de ar geldiini ok iyi bildii iin kardeine seyrek gidiyordu. Her gidiinde onunla biraz konuur, bir trl kurtulamad u hastalktan synla- bilmesi iin hastaneye yatmasnn art olduunu syler; abisi

hastanelerin insanlar yalnzca mezara gtrmek iin yapldn, bir doktor olarak bunu ok iyi bildiini tekrarlar, sonra bir srekarlkl susarlar, Cevdet Bey bir zarfa koyduu paray bir keye

brakr kard. Cevdet Bey Ermeni kadndan gelen mektubu bir kere daha okuduktan sonra abisiyle, rahmetli annesininhastalklarn karlatrmaya balad.

Cevdet Bey'in rahmetli annesi gibi abisi de veremdi. Annesinin bir iyileip bir ktleen hastal yllar srmt. Abisininhastalnn ilk belirtileri de yl nce, Paris'te ortaya kmt.

22


18/607

Annesi btn hastal boyunca sylenmi, her eyden ikyetetmi, evresindekileri mutsuz etmiti. Abisi de yleydi. Annesiince yapl ve zayft. Abisi de ok zayft, Paris'ten dndktensonra Cevdet Bey onu grnce korkmutu. Annesi doktorlarntlerini dikkatle uygular, sylenen her eyi yapard. Ama abisidoktorlarla alay ederdi. nk kendisi de doktordu. stelik alkolikti ve her eye kar kmak gibi kt bir huyu vard. CevdetBey, "Evet, kendine dikkat etmemitir!" diye mrldand. Sonra,abisini sevdiini, o kendisini ne kadar kmsese, ne kadar azarlasa ona kzamayacan anlad. ocukluunu hatrlad:

Birlikte abisi ve arkadalaryla ceviz, kale, kaydrak oynarlard.Hdrellez'de krlara kar, kuzu ve helva yerlerdi. Kzlar iki takmaayrlr, gelin almas oynarlar, trkler sylerlerdi. Akhisar'nevresinde balar, baheler vard. "Gemi zaman!" diye mrldand Cevdet Bey. Araba Tnel'e km Galatasaray'a doruilerliyordu. Sonra birden gzlk Verdoux'nun dkkn nndedurdu. Cevdet Bey uzanp bakt. lerde, bir lando yan dnm, yolu tkamt. Skntyla evresini inceledi, tabelalar okudu,insanlar seyrettik

nl berber Petro'nun dkknndan apkal biri kyordu. Veliaht Reat Efendi'nin terzisi olduu sylenen Botter'in vitrinine, iki Hristiyan kadn bakyordu. Gm ve kristal eyasatan Decugis'in camekn prl prld. leride Lebon Pastanesi

vard. Cevdet Bey bakkal Dimitrokopulo'nun tabelasn grnce,gene sabah kapld yalnzlk duygusuna kapld. Avunmak iinocukluunu, Akhisar'n bahelerini hatrlamak istedi. "Neonlarla olabiliyorum, ne tekilerle!" diye dnd. Araba yeniden

hareket etmiti. "Bari abim iyi olsa. Beni kmsemese... Bugnniye byleyim ben?" Bu sefer ryay kt, korkun bir gn olarak hatrlad. Ryada okul arkadalar arasnda kendisine en kt bakan, en kmseyen de abisiydi. "Beni niye kmsyor?"diye dnd. "nk o bir Jntrk olduunu sylyor!"

Cevdet Bey'in abisi Nusret, Jntrkl birinci Paris yolculuunda renmiti. Askeri Tbbiye'yi yzba rtbesiyle bitirenNusret, iki yl Haydarpaa Hastanesi'nde staj yapm, sonra birka

yl Anadolu ve Filistin'deki askeri hastanelerde alm, galibaok hrn ve kavgac olduu iin, oradan oraya srlm, Cevdet

23


19/607

Bey'in Aksaray'da nalbur dkkn at yl stanbul'a naklinikarm ve Haseki'de aile evresinden buldurttuu bir kzlaevlenmiti. ki yl sonra da bu kadnla karnndaki ocuu brakarak Paris'e gitmiti. Aile evresine ve Cevdet Bey'in ilikisini imdi btnyle kestii insanlara gre, bu yolculuun nedeni, abisininevde okuduu tuhaf dergi ve gazetelerdi. Bu dergileri, tarihi MuratBey'in Fransz Ihtilli'ni ballandrarak anlatt Mizangazetesini,Nusret'in saatlerce okuduu syleniyordu. Nusret'e gre ise bu

yolculuun nedeni ortadayd: Tp renimini srdrmek, cerrahideuzmanlamak istiyordu. Bir tavuk keserken bile abisinin he

yecanlandn bilen Cevdet Bey'e gre ise, Nusret bu yolculuakabna samad iin kyordu. Cevdet Bey, abisinin gene kabna

samad iin Paris'te drt yl kalp dndn, karsn boa-dn, ikiye baladn, padiaha kar geldiini, gene Paris'egittiini, Jntrkler arasnda bir alkoliin sivrilebilecei kadar sivrildiini, parasz, isiz ve a kalnca da stanbul'a dndndnyordu. Ama btn bunlar demesine ramen abisinin

baz bakmlardan kendisinden daha stn olduunu da aklndangeiriyor, insanlarn onu daha sevimli, canayakn, gvenilir biriolarak grdklerini de biliyordu. nsanlarn abisini yle grmelerinin nedenini de onun hibir sorumluluk ve ykmllk almamasnda buluyordu. Oysa kendisi, yalnz kendisine ve kendihayana kar da olsa, sorumluluk yklenmekten hi ekinmeyen,dzenli bir insand. Bunu aklndan geirirken biraz utanr gibioldu, ama sonra yle dnd: "Benim hayatta sorumluluklanm,amalarm ve bir hedefim var! O ise yalnzca dikballk ve grltedip, patrt karmaktan holanyor!"

3JNTRK

Araba Savoie Oteli'nin dar sokana sapt. Birka dakika gittiktensonra, iki kad, eski bir ta evin nnde durdu. Cevdet Bey'e kapypansiyoncu madam at, saygyla kenara ekilip gznn ucuylakapnn nndeki arabaya bakt. Sonra frsat karmayarak, ar-

24


20/607

kasndan koup abisini ekitirdi: Abisi ok grlt yapyor,pansiyonun teki mterilerini rahatsz ediyor, hasta olmasnaramen, ahlak d hareketlerde bulunuyordu. Cevdet Bey,mterisini pansiyondan atmakla korkutan kadna ban sallayarak merdivenlere yrd. "Demek ki fazla bir eyi yok!" diye dnd.Ta merdivenleri abuk abuk kt, kapya vurdu. Buraya en soniki hafta nce, niandan sonra geldiini hatrlad.

Kapy, bekledii gibi, Ermeni kadn at. Cevdet Bey onu her grnde yapt gibi nce kzard. Sonra, kzarmasn nlemek iin bir ey unutmu da hatrlyormu gibi, akn ve dnceli bir tavr taknarak ieri girdi.

"Abim nasl?" diye sordu ve bu srada yatakta srtn yastadayayarak yatan Nusret'i grd. "Bir eyi yok!" diye dnd.

Abisi: "Oo sen inisin? Nereden ktn bakalm?" dedi.Cevdet Bey, abisinin sesinin perdesinden saln anlamaya

alarak glmsedi. Sonra yanna gitti, sarlp yanaklarna yzn yaklatrd.

Abisi: "Veremliler plmez!" dedi, ama kendisini ptrd.Bir bata bulunuyormu gibi yapmt bunu.

Cevdet Bey: "Naslsn?" diye sordu. Kenardaki bir sandalyeye

oturdu. Abisi cevap olarak: "Ee, nereden esti bakalm senin aklna

buraya gelmek?" dedi. Sonra pheyle sevgilisine bakt. "Marisen mi ardn onu yoksa?"

"Niye araym? Kendi kendine gelmitir!" Tatl, mzikli bir sesti bu.

Cevdet Bey, "Abi seni ziyaret etmem iin arlmam m gerek?" dedi. Abisinin karsnda her zaman kapld sululuk duygusuna kapldn hissederek kzard. Sonra: "Naslsn?Hastaln nasl?" diye sordu.

Nusret fkeyle Ermeni kadna dnd: "Onu sen armsn.kidir salm soruyor? Niye soruyor?"

Mari: "Nusret!" diye inledi. Onu yattrmak iin ayaa kalkt, yanna gitti. zerindeki araf rterken Cevdet Bey'e dnp:"Abiniz iyi deil. Dn akam ok ktyd. Kendisinden geti...imdi birazck iyidir, ama yanlmayn!" dedi.

Nusret: "Hayr, hayr, hibir eyim yok!" diye bard. Sonra

25


21/607

bireyler daha sylemek istedi ama soluu yetmedi, sustu. Yapabildii tek ey olan, kmseyici, sulayc gzlerle evresine bakt.

Cevdet Bey, Mari'ye dnp: "Doktor armadnz m?" diyesordu.

Bu srada abisi: "Doktor istemez! Benden iyi doktor mu olur?Doktorluk insanln dmandr!" diye mrldand.

Mari, "Bu durumda ben ne yapabilirim?" diye dnyormugibi Cevdet Bey'e bakt.

Cevdet Bey, "Evet doktor armak bana dyor!" diyednd. Sonra, Mari ile gzgze geldikleri iin utand. Kadnngzel olmasa bile, irin olduunu aklndan geirdi. Sarho, hasla

ve parasz olan abisinin, byle bir kadnla nasl olup da ilikikurduunu merak etti. Oday inceledi: Bir masann stndeleenler, tabaklar, bardaklar duruyordu. Bunlar, belli ki, sk sk kullanlyor, sk sk ykanyordu. Bir kede yeni ykanm,tlenmi araflar, gmlekler vard. Eya, duvarlar, pencereler her yer tertemiz, prl prld. Oda bir hasta odasndan ok, azsonra konuk arlanacak bir zengin evinin yeni temizlenmi bir odasna benziyordu. Cevdet Bey, temizlenen ve baklan bir

evin odalar ve eyas iinde bir kadn ve ocuklarla birlikle yaama isteinin iinde uyandn farkederek bir daha Ermenikadna bakt ve gene kzard. Sonra, abisine dnd. Nusret ar ar ve zorlanarak soluyordu. Cevdet Bey abisiyle bu kadnn bu oday doldurduklarn, kendisinin bir fazlalk olduunudnd. Sonra yeniden Ermeni kadna bakarak, hayatnda bir kere byle bir kadnn, hayr, herhangi bir kadnn sevgisinikazanamadn aklndan geirdi.

Bu srada abisi: "Ziya'y hi grdn m?" diye sordu. Ziyadokuz yandaki oluydu. Nusret onu Haseki'deki akrabalarnn

yanna brakmt.Cevdet Bey ararak: "Hayr!" dedi, Haseki'ye hi gitmediini

abisi biliyordu. ki kardein Haseki'yle olan ilikilerini, CevdetBey'in ev ileri iin Vefa'daki eve ald Zeliha Hanm salyordu.Son zamanlarda Ziya hakknda yeni bir haber duymamt okadndan.

Nusret: "Ziya'y kye, annesinin yanna yollayaym m diye

26


22/607

dnyorum," dedi. "Ama hayr! Burada kalsn. O aptallarnarasnda da olsa ehirde kalmas daha iyidir, deil mi?" Bir srenefes aldrsonra ekledi: "kimiz de Haseki'deki akrabalar b

raktk. Ama ayr sebeplerden: Ben onlara yk olmamak iin, senonlar sana yk olmasn diye!" Gene solumak, dinlenmek iin bir sre sustu. Sonra yznde, Cevdet Bey'in ok iyi bildii osulayc anlatm belirdi: "Geen geldiinde bir kupayla gelmisin! Senin mi o araba?"

"Benim deil, kiraladm!""yle arabalar sokaktan evrilip kiralanyor mu artk?"Cevdet Bey utanla: "Hayr, aylna kiraladm!" dedi."Haa, u caka arabalarndan!" dedi Nusret. "Redingot ve kravat

kiralar gibi araba kiraladn ha?" Mari'ye bakp glmsedi.Cevdet Bey deersiz ve aalk olduunu dnd.Nusret dudaklarndaki ayn kmseyici glle: "Pek de

ksn bugn!" dedi. Cevdet Bey'in cevabn beklemeden Mari'yednd: "Sana bunun bir paa kzyla nianlandn sylemimiydim?" Kardeine dnd: "Nasl, iyi bir insan m?"

"yi bir insan!""Nereden biliyorsun? Ka kere grdn onu?"

Cevdet Bey ensesinden, alnndan ter boandn hissederek ayaa kalkt. Ceplerini arad. Mendilini unuttuunu hatrlad.

Yerine otururken: "ki" diye mrldand."ki ha? ki kere grdn ve iyi insan olduunu anladn! Peki,

hi konutunuz mu?"Cevdet Bey, sandalyede sallanyordu."Hi konutunuz mu, diyorum? yi bir insan olduunu nasl

anladn? Ne konutunuz?"

"yle konutuk ! " dedi Cevdet Bey."Ee, o kadar utanma!" dedi birden Nusret. "Onunla konumam olman senin suun deil. Bu kt geleneklerin, buradakipis, sefil, kt hayatn bir sonucu. Anladn m ne demek istediimi? Buradaki dnya nedir, anladn m? Anlamadn, anlamadn, ama ban sallyorsun! Ayn ey senin de bana gelebilir!

Ama yok... Sen yle biri deilsin! Senin bir ailen olur... Ama byle bir kadn seni sevemez ! "

kisi birlikte dnp Mari'ye baktlar. Cevdet Bey abisinin

27


23/607

karsnda oturduka bu utan ve terden kurtulamayacananlad.

Nusret "Kzarp bozarma yle!" dedi. Gene Mari'ye iaret

ederek: "Onu beeniyorsun. Ona hayran oluyorsun, deil mi?"diye ekledi.Mari: "Nusret rica ederim!" dedi, ama hi utanma benze

miyordu. Rahat ve gururlu gzkyordu.Nusret: "Seni beeniyor. Sana hayran oldu bile!" diyerek

Mari'ye glmsedi. "nk seni Avrupai buluyordur. Benimkardeim Avrupa'dan gelen her eye hayrandr! Bir ey hari..."Dnd, sonra arad kelimeyi buldu. "Revolsyon!" Kardeinednd: "Sen revolsyon ne demek biliyor musun? Ya da ihtill?Kann grl grl akt, giyotinli bir revolsyon? Ama ne bileceksin sen byle eyleri! Senin bildiin, sevdiin tek ey var..."Sznn gerisini ya getiremedi, ya da aka sylemek istemedi.

Yalnzca parmaklarnn ucunu "para" diyen insanlar gibi birbirinesrtt.

Cevdet Bey dayanamad. Ryadan da ktyd bu. Sandalyedenkalkt. Abisine doru sarsak iki adm att, inledi:

"Abi, ben seni seviyorum. Abi, neden byleyiz?" Yllardan

beri ilk defa byle bir ey oluyordu. Utand. Glmseyerek dnpMari'ye bakt. "Bunu niye yaptm?" diye dnd. "Allahm,ne ok terliyorum!" Ryadan da ktyd ite.

Birden Nusret'in gvdesi ne doru bkld. Sonra geriye yaylanp, ba yasta vurdu. Yeniden ne bklrken iddetleksrmeye balad. Grtlandan ve cierlerinden kan hrltkorkuntu. Cevdet Bey hibir ey yapamadan, korkuyla ve utanlaabisinin kvranna bakyordu. Sonra, aklna bireyler yapmak

geldi. Mari koup Nusret'in yanna oturmu, omuzlarndan tutuyordu. Cevdet Bey pencereyi amaya karar verdi. Bu srada abisirahatlad. Cevdet Bey pencereyi zorlarken Nusret seslendi:

"Hayr, ama! Darsnn pislii ieri girmesin istiyorum.Darsnn pis, sefil, baya havas, u iren, despot karanlk ieri szmasn. Biz burada iyiyiz..." Kendinden geer gibi olmusyleniyordu. "Pencereyi kimse amasn! Buras, benimmemleketim, orada, Fransa'da, olduu gibi karanlktan kurtuluncaya, Abdlhamit yklncaya, her ey aydnlk, temiz, na-

28


24/607

muslu, iyi oluncaya kadar kimse pencereyi amasn..." Birdengene ksrk buhranna yakalanarak titremeye balad.

Cevdet Bey bir ey yapm olmak iin, abisinin arkasndaki

yast vurarak dzeltti. arafn yere den ucunu kaldrd. Busrada Mari'nin tella bam kendisine yaklatrdn grd."Bir doktor... Ltfen siz bir doktor bulun!" dedi Ermeni kadn.

"Ben bunu yapamyorum. stemiyor!"Cevdet Bey: "Evet!" diye mrldand. Sonra, hl ksren

abisiyle gzgze gelmekten korkarak, aceleyle dan kt. Kapykapar kapamaz, abisinin arkasndan bardn duydu:

"Nereye gitti o? Doktora m? Doktor bu durumda ne yapabilir ki?.. Doktora gerek yok!"

4ECZANE

Cevdet Bey sokaa kar kmaz, "lecek! " diye dnd. "Bugnolmazsa yarn, ama mutlaka birka gn iinde lecek!" D

ncelerinden korkarak kendini yattrmak istedi: "Belki de bir ey olmaz. Anneme de byle olmaz myd?" Arabac genesigara ierek ve bir arabac gibi bakarak kendisini szyordu."Ama abim leceini biliyor. leceini bildii iin de ylekorkun eyler sylyor!" Odann iindeki utan verici sahneyihatrlamak istemedii iin, "Evet, imdi bir doktor bulmalym!"diye dnd. Ara sokaktan ana caddeye kt. "En yakn eczanenerede? Kanzuk Eczanesi var. urada Klonaridis var!"

Tnel'den Taksim'e uzanan nl cadde scaa ramen kala balkt. Cevdet Bey ge kalrsa abisi lecekmi ve bu lmdende kendisi sorumlu tutulacakm gibi korkarak hzla yryordu.inden komak geliyor, bu kadar acele etmesinin sama olduunu dnyor, insanlara arpa arpa ilerliyordu. Her zamanki sakin ve dzenli hayatlarn yaayan insanlar ise, bu scakta

byle koturan, saa sola omuz atan kaba adama dokunmamak iin kenara ekiliyorlar, uyuuk bir merakla Cevdet Bey'in yzne

bakyorlard.

29


25/607

Eczanede eczac Matkovi'in kendisiyle iman bir rak vard.Cevdet Bey: "Doktor burada m?" dedi.Eczac eliyle arka blmeyi iaret ederek: "Megul!" dedi.

Cevdet Bey: "Ama ben imdi bekleyemem!" diye sylendi vekenardaki sandalyelerde bekleyen birka hastaya aldr etmeden,hzla kapy ap, muayene odasna girdi.

erde doktorla, ocuklu bir kadn vard. Doktor ocuun azna bir kak sokmutu. Birdenbire alan kapy grnce, suratn buruturdu ve elindeki ka ocuun azndan ekti.

"Ltfen darda bekleyiniz!" dedi.Cevdet Bey: "Doktor, ok nemli!" dedi.

Doktor ka ocuun azna sokarak: "Ltfen bekleyinizdedim!" dedi ve kadna Franszca bireyler syledi.Cevdet Bey: "ok kt!" diye mrldand, ama doktora ve hasta

ocua dikkatle baknca abisinin lmeyeceine inand. Bu sefer de burada beklemek istemedii iin: "ok kt!" dedi.

"Peki, imdi geliyorum. Ama bekleyin!" dedi doktor.Cevdet Bey dar kt. Kapnn nndeki sandalyelerden

birine, doktoru bekleyen teki hastalarn yanna oturacakt, cayd.Eczanenin iinde aa yukar yrd. Sonra, bir kenara ekilipsinirli sinirli sigara imeye balad. Tezghn arkasnda eczac,elindeki bir kda bakarak, baz tozlar birbirine kartryor,ra da kk bir terazide bireyler tartyordu. Eczac kartrd tozlar bir ieye koyarak apkal bir adama verdi. Bu sradaieri iriyar, gbekli ve neeli bir adam girdi ve ampanya sordu.Eczac onu tanyarak glmsedi, ielerin duduu keyigsterdi. ampanya ielerinden bir kule yaplmt. Bu kulenin yannda da maden suyu ielerinden yaplm bir kule daha vard.

iman adam bu ielerin etiketlerini zaman ve paras olaninsanlarn rahatlyla okuyor, seiyordu: Evian, Vittel, Vichy

Apollinaris. Cevdet Bey birden, ta Fransa'dan gelen bu sular,sonra ikileri, bir masann zerinde duran Tobler ikolatalarn,

bugn sis yznden dkknna geciken Eskinazi'nin de yediinidnd. "Sonra, o konaklarda yaayan paalar da bunlardanattryor! Ben ne yapyorum? Ben alyorum, evleneceim.^Abim hasta, ama lecei yok, turp gibi. Ermeni kadn. Benimticaretten sevmeye vaktim kalmad. Beklemek ne skc! O camn

.30


26/607

zerinde ne yazyor? Tersinden de okuyabilirim: Mstahza-rat- Tbbiye-i Ecnebiye... teki de Tbbiye-i Osmaniye." Tombul ve gle adam ieleri seti, ayrd, uan yollayarak aldrtacan

syledi. "Evine gidip onlar iecek. Hep birlikte yiyecekler,iecekler, glecekler... Ben de evlendikten sonra... Ethem-Pertev Kuvvet urubu, Krem Pertev... Hl bitmedi mi budoktorun ii? Kap alnca hemen ieri gireyim de... AtkinsonKolonyalar... Katran Hakk Ekrem ksrk urubu. Hnyadi

Yano Mshilleri... Bir kere kkken ishal olmutum da,lyorum sanmtm. Kimse de leceimi dnmemiti. Yalseydim! Hayr! te kap ald!"

Cevdet Bey kadnla ocuuna arparak, bir hamlede ieri girdi.Sylediklerine inanmadan: "Hasta kt. Ltfen acele edin,lebilir!" dedi.

Doktor kedeki lavaboda ellerini ykyordu: "Kim lyor?Nerede?"

"urada, hemen yaknda, pansiyonda!" dedi Cevdet Bey. "imdigider grrz. Hemen uradat"

"Hasla buraya gelemez mi?" dedi doktor. Sama denecek kadar beyaz, tertemiz bir havluyla ar ar ellerini kuruluyordu.

"Gelemez. lyor. Belki lmez. ki adm! Hemen gidelim, beklemeyelim..."

"Peki, peki," diye homurdand doktor. "zin verin de uantam alaym ! "

Doktor, kapsnn nnde bekleyenlere imdi dneceinisyleyerek, Cevdet Bey'in peinden caddeye kt. Sonra hastannderdini sordu. Cevdet Bey ksrk buhrann anlatl, anlatacak baka bir ey bulamad iin abisinin verem olduunu da

syledi. Bunun zerine doktor kandrldn gsleren bir surattaknd, ama hemen de fkesini unuttu: Biraz da olsa muayeneodasndan kurtulduu, oyalanacak bir ey bulduu iin sevinmitigaliba. Yrrken vitrinlere bakyor, insanlan seyrediyordu. Sonra bir dkkndan sigara ald ve veremin insan bir anda ldrmeyeceini, eski bir hastasnn nasl lp lp dirildiini anlatmaya balad. Bu arada geen bir kadn dikkatle inceledi,Cevdet Bey'e mesleini sordu, tccarlk olduunu renincehayretini gizlemedi. Tam ara sokaa sapyorlard ki, kede bir

31


27/607

dostuyla karlat. Ona sarld ve Cevdet Bey'in talyanca olduunu sand bir dilde ateli ateli konumaya balad. CevdetBey saatine bakt: eyrek geiyordu.

Az sonra, pansiyondan ieri girdiler. Doktor scaktan yaknrken odann kapsn Mari at.

Nusret: "Doktor istemiyorum, kapayn kapy... eri karanlk girmesin!" dedi.

Doktor, Mari'nin arkasndan ieri girdi. Gznn ucuyla,sylenip duran hastaya bir bakt. antasn yere brakrkenMari'ye dnd, onu dikkatle inceledi ve duygulu bir sesle: "Je vous reconnais Mademoiselle uhacyan!" dedi. Beklenmedik

bir hareketle kadnn elini pt, ban ar ar yukar kaldrrken, bu sefer nedense Trke syledi: "Saadetli Familya'dakirolnze hayranm!"

Nusret: "Kim bu? Ne oluyor?" diye sylendi. Sonra doktorunglmseyerek kendisine yaklatn grnce: "Bana doktor deilsoytar getirmisin!" dedi.

Ama doktor aldrmam glmsyordu: "Neniz var efendim?"

"lyorum, veremim!"Doktor: "yle olduu ne malm?" diyerek Nusret'in yanmaoturdu.

"Malm nk ben de doktorum!" dedi Nusret. "stelik,muayeneye de lzum yok. Bu aamadaki veremi, hastay ilk grnde her doktor anlar. Baksana u surata. Yanaklarmkayboldu. Sen mlki tbbiyeden misin?"

Doktor gene hogrl bir suratla glmseyerek: "Demek meslekta oluyoruz!" dedi.

"Mlki tbbiyeden de, askeri tbbiyeden de kanlarn akllsihtillci, aptal doktor olur!" diye bard Nusret.

Doktor gene ayn hogryle: "Ben akll olduumu hibir zaman iddia etmedim!" dedi. Sonra galiba hogrsn deerlendirecek tek insan olarak grd Mari'ye glmsedi.

Nusret: "Sen nesin, Yahudi misin?" dedi.Doktor: "talyanm!" dedi. Sonra ban Nusret'in gvdesine

yaklatrarak gmleinin dmelerini tuttu: "Msaade eder

misiniz?"32


28/607

Nusret: "Dur dur! Ne oluyor. Dokunma bana!" diye sylendi.Sonra Mari'nin fkelendiini grerek: "Peki, sinirlenme, sinirlenme," dedi. "Ama biliyorum, bunun faydas yok!" BirdenCevdet Bey'e dnd: "Senden bir ey istiyorum... Gel buraya...Sz veriyor musun? Ben olumu grmek istiyorum. Bana onugetir!"

Cevdet Bey: "Haseki'den mi?" dedi."Evet, Haseki'den. Haseki'ye git, Ziya'y getir. Orada, teyzesinin

yannda kalyor, neyimiz oluyorsa, ite o Zeynep Hanm' bul ve ocuu al!"

Cevdet Bey: "imdi mi?" diye mrldand."Evet, imdi. Hemen! Biliyorum, oraya gitmek istemiyorsun,

utanyorsun. Ama git. Bunu senden istiyorum. Madem bu doktorugetirdin, bunu da yap bana. Son defa olumu..."

Bu srada antasndan stetoskopunu karan doktor: "Maallah,sizde hi de len bir insan hali yok!" dedi. "Cierleriniz ok kuvvetli!"

Nusret: "Hadi hadi, bana bu doktor lakrdlarn syleme. inigr, paran al!" dedi. "Buna parasn da ver bakalm, Cevdet.

Baka da istemeyeceim senden!"Cevdet Bey kapya doru yrrken durdu, bir eski sehpannstne, krk bir klln yanma iki altn brakt ve braktnMari'nin grdn anlaynca sevindi.

Abisi: "abuk ol, abuk. u caka arabas ie yarasn bari..."diye seslendi.

5 ESK MAHALLECevdet Bey sululuk duyarak merdivenleri indi. ArabacyaHaseki'ye gideceini syleyip arabaya bindi. Terleyerek bir sigaradaha yakt. Araba harekete geip, esnek yaylarn zerinde tatltatl sallanmaya, grntler pencerenin nnden akmaya balaynca, sigarann da yardmyla, biraz kendine gelir gibi oldu.

"Niye her ey byle? Niye ben byleyim?" diye mrldand.


29/607

Sabahtan beri bandan geenler bir bir gznn nnde canland. Abisinin lp lmeyeceini dnd. Annesi de songnlerine kadar leceini tekrarlam, ama son hafta birdendeimi, kendini iyi hissettiini sylemi, derken birden

olu vermiti. Ama abisi hl eski tersliini srdryordu. O utan verici konumay hatrlayarak kzard. Abisi nianlsn ka keregrdn sorarken Mari'ye bakp glmsemiti. Kiralk ara badan szederken de yapmt ayn eyi. Belki imdi de arkasndanglyordu. Abisiyle birlikte Ermeni kadnn da glp glmediini dnd. "Evet, belki irin ve ilgin bir kadn, amaona hayran deilim tabii!" diye mrldand. "Bunu nasl syledi?Bu artk utanmazlk! Ama ben o kadna hayran olamam. nken sonunda o kadn bir aile kadn deil, bir tiyatrocu o... Her akam yzlerce gz onu seyrediyor. Doktor nasl elini pt? Byle

bir eyi nasl yapyorlar? Eiliyorlar, uzanyorlar, kadnn elinipyorlar, sonra, her zamanki sakin, neeli halleriyle durmay

baaryorlar. nk onlar bizim gibi deil. Onlar Hristiyan!" Abisinin btn dncelerini anlamasna, onu sevmesineramen bunlar neden ona gsteremediini dnd. "nk

vaktim yok! Ticaretten hibir eye gereken vakti ayramyorum."

Abisinin szlerini hatrlad. "Paris'e gitti, burann hibir eyini beenmez oldu." Araba kpry geiyor, tekerlekler kprnnahap demesini gcrdatyordu. Cevdet Bey kprden gzkeneski stanbul'a, kubbelere, durgun ve l Halic'e bakt. "Buray beenmiyor! Buradaki her eyi kt buluyor, kmsyor! Benide kmsyor, ama ben onu anlyorum!" Kprnn te, ta-rafndaki bir tabely okudu: "En iyi puro ve sigaralar, TtnRejisi Mamulleri: Ttnc Angelidis." Bir sigara daha yakarak ayn dncelerin bulutlarnda kayboldu.

Arabann penceresinden Beyazt Camii'ni, Harbiye NezaretiKlliyesi'ni grnce ocukluunu hatrlayarak sevindi. Eskidenabisiyle buraya gezmeye gelirlerdi. Ramazanlarda caminin iavlusunda kurulan sergi kalabalk olur, nemli insanlar buradagrlebilirdi. Cevdet Bey hayatnda ilk defa bir veziri buradagrmt. "Ticaret Nazr Ahmet Fehmi Paa idi galiba? Ka yl oluyor? Ya ondokuz, ya onsekiz. Nusret Tbbiye'ye girmiti,ama daha babam lmemiti." O gnleri hatrlaynca hznlendi.

34


30/607

Babasnn yannda alr, odun keser, kereste istifler, yorulur,akam yemeinden hemen sonra uyuyakalrd. "Oysa eliylekoluyla alan ahmak bir adam olmak istemiyordum! Okumak

ve zengin olmak istiyordum." O gnleri zlemle hatrlamadiin sevindi. "Ama o gnlerde herkes herkesi severdi. Beni deseverlerdi. Onlardan katm!" imdi o kat insanlarn yannagitmek zorunda kald iin korktu. "Belki de beni tanmazlar.Tanynca nasl kmserler. Ama, yok! Kyafetime, u arabayahayran olurlar! Ne kadar skc eyler olacak imdi oradakimbilir..." Utanla az sonra olabilecek eyleri gznn nndecanlandrd. "Arkamdan, civciv yumurtadan km, kabuunu beenmemi derler, hayrsz derler. Niye byle oldu? Btn bunlar neden?" Araba Maliye Bakanl'nn nnden geiyordu. Kardasarraf ve tefeci yazhaneleri vard. Zor durumda kalan maaczdan sahipleri bu dkknlara gelir, maalarn ok ucuzakrdrrlard. Cevdet Bey bu sarraf ve tefecilerin kazancnn haksz

ve insafsz bir kazan olduunu dnrd. Birden, "Btn bunlar paradan!" diye dnd. "Ben de bu yzden kimsesizkaldm! Her ey paradan! Onlar bir Mslman'n byle tccarlk

yapmasn kmserler!" Gene Haseki'de az sonra bandan

geebilecek utan verici sahneleri dnerek terledi. Araba Aksaray' getikten sonra sola doru ilerledi. Az sonra

ara. sokaklara girdiler, ama daha Haseki'ye ok vard. CevdetBey bu sokaklara bakarken "Hep ayn eyler. Her ey ayn," diyesylendi. "Hibir ey deimiyor. u duvar, u boyas dklmpencereler, yosun tutmu kiremitler. Hibir ey deimiyor.Bunlar burada ikiyz yl nce nasl otururlarsa yle oturuyorlar...Para kazanmak yok! Yeni bireyler yok! Hayatlarnda ey yok,

evet hrs yok, hrs! u pislie bak. u mezbeleyi uradan kaldrmak kimsenin aklna gelmez. te kahveye giriyorlar, oturuyorlar, gelip geenlere bakyorlar!" Bir kahvenin nnde, bir narn altnda oturan entarili erkeklere bakt. Oturanlar da bugsterili kupann iindekine dikkatle baktlar. Cevdet Bey onlarlagzgze bakarak ar ar nlerinden geti. Sonra fkeylesylendi. "Ne bakyorsunuz? Bunda bakacak ne var? Bir arabageiyor, iinde bir adam oturuyor, onlar da bakyorlar! Ah her ey l! Abim hakl. Entarili bir miskin deil, tccar olduum

.55


31/607

iin ben de haklym!" Araba mahalleye yaklayordu. CevdetBey aradaki pencereyi aarak arabacya iki sokak sonra soladnleceini syledi. Sonra bir bahede konuan ocuklardinledi.

" edersen ite yutulursun!" diyordu bir ocuk!"Avanan btn cevizlerini ttm!" dedi teki ocuk.Cevdet Bey, "Biz eskiden cevizi keyif iin oynardk," diye

dnd. "Bunlar kumar iin oynuyor, birbirlerinin cevizinialyorlar galiba... yi, iyi! Hi olmazsa bu da bir ey; bir yenilik!

Yeni kuaklarda kazanma zevki oluuyor ite." Dncelerindenutand. Araba sokaa sapnca korkuyla evlere bakmaya balad.

Evlerin hepsini tand. Hibir eyin deimediini gene dnd.Zeynep Hanmlar'n evinin nnde arabacya seslendi.

Cevdet Bey arabadan indi. evresine baknd. Bitiikteki evestanbul'a ilk tandklar gn gelmilerdi. On yl oturduu oeve bakmak istemedi. Zeynep Hanm Teyze'nin bahe kapsnat. Kapya bal eski ngrak ngrdad. "Nianta'taki o evisatn alrsam bahe kapsna yle bir ngrak asaym!" diyednd. Bahe eski baheydi. Erik aac da ayn gsz, zayf

aat. Kapy vurdu, bekledi.Kapy Zeynep Hanm at. Cevdet Bey'in kendisini tantmasn beklemeden:

"Aa, Cevdet olum, nereden kt byle?" dedi ve ona sarld.

Cevdet Bey utanla terleyerek kadnn elini pt. Eli perkenkkln baz unutulmu kokularn, birka eyay, bir bcei,ilemeli bir masa rtsn hatrlar gibi oldu.

Kadn: "Gel ieri yle!" dedi. "kar ayakkaplarn da bakaym. Maallah, pek de ksn. Nereden esti byle?.."

Cevdet Bey: "Teyzeciim, abim hasta..." dedi."Vah vah!" dedi Zeynep Teyze.Cevdet Bey onun sinsi bir alaya baladndan phelendi..

Ayakkaplarn karm, gsterilen yere oturmu, kpr kpr kprdanyordu. "Fazla kalmayaym..." dedi.

"Ziya'y m grmek istiyor seninki?" dedi kadn."Evet!"

"ok mu kt?"36


32/607

"Kt ya!" dedi Cevdet Bey."Ziya'y alacaksn ha? Zaten baka ne iin gelirdin bura

ya?.."Cevdet Bey: "Ah teyzeciim, hi vaktim olmuyor!" dedi. "Hep

aklandasnz. Vaktim yok!"Kadn: "Dur da o zaman ocuu araym!" diyerek kt.Cevdet Bey, "Hi de korktuum gibi olmad ite!" diye d

nd. "Kadn beni sevgiyle karlad. Onlar, evet, insan sevmeyi bilirler. Eh ne yapaym, ben de ticaret yapyorum. Bunu daanlayla karlyor... Her eyi ne kadar byttm! Saat ka! Eyvah

Fuat Bey ile yemee ge kalacam!"Kadn az sonra, elinde bir bardak ve tepsiyle ieri girdi: "Vineurubu!" dedi. "Sen vineyi seversin..."

Cevdet Bey utancndan kpkrmz kesilerek syleyecek bir ey arad, bulamad, yalnzca teekkr etti.

Kadn: "ocua haber saldm, imdi gelir!" dedi. "Babas sahikt m?"

Cevdet Bey ban sallad.Bir sessizlik oldu.Kadn: "Senin ilerin nasl olum?" dedi.Cevdet Bey ikyeti bir tavrla: "Kt, kt!" dedi. Sonra

birden yzkl elini cebine soktu.Teyze: "Ne yapalm, dzelir. Her ey ktye gidiyor. Allah

sonumuzu iyi etsin!" dedi.Gene sustular.

Az sonra, Cevdet Bey, babasnn Ziya'y beklediini syleyerek ayaa kalkt. Kadn ocuun nerede kaldn merak ederek

pencereye gitti, bakt."Ah, ite gelmi orada! " dedi. "Ama onu geri getir! Ne zaman

getireceksin?"Cevdet Bey babasn grdkten sonra ocuu geri getirmeye

sz verdi. Belki ocuk birka gn babasnn yannda kalabilirdi.Teyze bunu anlayla karlad, ama Cevdet Bey'i yaralayan bir gvensizlik de gsterdi. Birlikte dar ktlar. Cevdet Bey eski bahede yeni bir ey grd: Bir kmes yaplmt. Bir tavuk

kmesin damnda yryordu.ngrak, Cevdet Bey'e ocukluunu hatrlatarak yeniden

37


33/607

ngrdad. Kupa arabasnn evresinde toplanm olan ocuklar dnp baktlar. Cevdet Bey bir tanesini tanr gibi oldu.

Zeynep Teyze: "Ziya olum, bak kim geldi!" dedi. "Cevdet

amcan geldi, tandn m?"ocuk ne doru bir adm att. Bu k kyafetli amcadan

korkmu olmalyd. Bir Cevdet Bey'e, bir de Zeynep Hanm'a bakarak birka korkak adm daha att.

Cevdet Bey onu en son alt yl nce bir kurban bayramndagrmt. O zaman -drt yanda gzkyordu. ocuun yanan okad. Ona sevimli gzkmeye alarak: "Naslsn bakalm, beni tandn m?" dedi.

ocuk korkuyla ban sallad.Zeynep Teyze: "Ziya, amcan seni gezmeye gtrecek. Sonrada geri getirecek! Gezmek ister misin?" dedi.

ocuk: "Arabayla m?" dedi. Dnp kupa arabasna bakt. Arkadalarndan biri arabacya bireyler soruyordu.

"Yaa, arabayla!" dedi Teyze. "Amcan seni arabasyla gezdirecek! Amcann arabasyla gezmek ister misin?"

Cevdet Bey gznn ucuyla arabacya bakt, duymamt.ocuk: "sterim!" diye mrldand.Teyze: "O zaman git de usunu ban deitir," dedi. "Bu klkta

o arabaya binilmez."ocuk koarak eve gitti. Baka bir ocuk: "Ziya arabaya binecek

ulan!" diye bard.Teyze Cevdet Bey'e dnd. "Onu geri getir olur mu, orada

brakma!" dedi. Arabann evresindeki ocuklardan biri tekerleklere sokulmu,

dikkatle bakyordu. Yanna yaklaan baka bir ocua dnp:

"u yaylara bak, elik yaylar, bunlar iyi yaylanr!" dedi.Gne dar soka yakyordu. Atlarn kuyruklar sineklere

yetiemiyordu. Kafessiz bir pencereden bir ihtiyar arabaya bakyordu. Hafif bir rzgr kt, sokan tozunu havaya kaldrd.Herkes alkanlkla azn kapad, gzn kst. Sonra rzgr dindi, azlar ald.

Teyze "O hl padiahmza kar m geliyor?" diye sordu.Cevdet Bey: "imdi ok hasta!" diyerek kalarn att.

ocuk evden koarak geldi. Cevdet Bey, teyzenin elini pt.


34/607

Teyze Ziya'y kolundan tuttu: "Yaramazlk yapma, olur mu?"dedi. "Amca seni geri getirecek." Cevdet Bey'e gznn ucuyla

yle bir bakt.Cevdet Bey ocuun elini tuttu. Birlikte arabaya bindiler.

Arabann evresini ocuklar sard.Bir ocuk: "Ziya gidiyor, Ziya gidiyor!" dedi. Araba hareket etli. ocuk kayboluncaya kadar pencereden

teyzeye bakt. Sonra dnp Cevdet Bey'i korkuyla inceledi.Kendini gvenlikte hissedince dikkatle koltuun kesine oturdu ve bir dakikasn bile boa harcamak istemedii u araba gezi

sinden eksiksiz bir tat karmak iin, pencereden darsnseyretmeye koyuldu.Cevdet Bey ocukla bireyler konumak istedi, ama szlerinin

onu telalandrdn grnce bu ii erteledi. Aksaray'daykencamileri, oray buray gsterdi. Beyazt'tan geerlerken ramazanda buraya hi gelip gelmediini sordu. Harbiye Nezareti'nin neolduunu, orada ne yapldn anlatmaya alt, ama Ziyakelimelerden ok grntlere deer veriyordu.

Kpry geerlerken Cevdet Bey saatine bakt ve altya yaklatn ararak grd. Fuat Bey ile altbuukta Serk-kloryan'da bulumak zere szlemilerdi. Ziya'ya babasnnhasla olduunu amak istedi, ama bunu gene yapamad. ocuun

baklarnda Cevdet Bey'i kayglandran bir ey vard. Bununne olduunu anlayamad. Bir ara, "u skc i bitse ve onu babasna teslim etsem!" diye dnd ve ticari hesaplarna,dertlerine, tasarlarna gmld.

Araba pansiyonun nnde durduktan sonra Cevdet Bey, Ziya'ya

babasnn hasta ve kt olduunu anlatmasnn art olduunuanlad. Merdivenleri karlarken acele acele anlatt:

"Baban geen gn yolculuktan geldi. imdi hasta. Arabaylagezdik. Ona misafirlie geldik. Baban seni grmek istiyor. Yannda bir teyze var! Baban hasla olduu iin yatyor. O teyze de ona bakyor. imdi onlar greceksin. Korkacak hibir ey yok! Evet,Zeynep Teyze'nin yanna bu akam, olmazsa yarn dneceiz."

Kapy Mari at. Ziya'ya glmseyerek selm verdi. Sonra

eilip bir de onu pt ve elini dudaklarna gtrerek "sss"iareti yapt:

.39


35/607

"Uyuyor!"Ziya, Cevdet Bey'in arkasndan korkuyla ieri girdi. Nusret

srtn kapya dnm uyuyordu. Ziya battaniyenin altndakigvdeye korkuyla bakt. Sonra bir ey krmaktan korkuyormugibi dikkatle gsterilen yere oturdu.

Mari, Cevdet Bey'in yanna yaklap fsldad: "Doktor durumunok kt olduunu sylyor. llar verdi. Arlarn ve acydindirmek iin ine yapt. nce ine olmak istemedi. Sonra razoldu, uyudu."

Cevdet Bey: "O zaman ben gideyim!" diye fsldad. "Akam yeniden urarm!"

Mari: "Siz bilirsiniz!" dedi. "ok da teekkr ederim! Bir deunu sylemeyi unuttum. Ltfen padiaha bomba atldn onasylemeyin. Bunu renirse ok heyecanlanr, atelenir, ktolur." Cevdet Bey'in kmasn beklemeden gidip Ziya'nm yannaoturdu ve onunla konumaya balad.

Cevdet Bey Mari'nin Ziya ile bir ocukla konuur gibi deil,eiti olduu bir insanla konuur gibi ciddiyetle konutuunufarketti. Sonra kadna hayran olmaktan korkarak, "Evet, ama

bir tiyatrocu!" diye dnd. "Bir aile ona ne kadar uzak!" Dankt.

6LE YEME

Cevdet Bey sokaa kar kmaz arabacnn yanna gitti. O piskokulu sigaralardan ien adama, yedibuukta gelip kendisiniSerkldoryan Kulb'nn kapsndan almasn syledi. Alaturkasaat alty eyrek geiyordu.

Fuat Bey ile altbuukta buluacaklard. Cevdet Bey ye olmad bu kulbe elini kolunu sallayarak girmekten ekindiiiin biraz oyalanmaya karar verdi. Anacadde zerinde gezindi.Halep ars'na gitti. Varyete Tiyatrosu'nun ilnlarna bakt.Burada bir kere, Avrupa'dan gelen bir operet trupunun temsiliniseyretmi, lesiye sklmt. nsanlarn vakit geirmek iin

40


36/607

bavurduklar arelere aarak, vitrinlere, yryenlere, arabalara bakt. Bir sigara iti. le yemeinden sonra, saat sekizde

Tevikiye'ye kr Paa'nn konana gideceini dnd. Azsonra da Fuat Bey'i grd.

Cevdet Bey ile Fuat Bey yattlar. kisi de tccard ve onlar birbirlerine yaklatran ey bu zellikleriydi: kisi de hemMslman, hem byk tccar olmann ortaklk duygusuylatanr tanmaz birbirlerine karlkl ilgi duymulard. Sonraikisi de bekrd, ikisi de nalburiye ile urayordu, ikisi de ince ve uzundu. Ama Cevdet Bey'e gre, benzerlik ve ortaklk duygusu

burada sona eriyordu. nk Fuat Bey tccarlk gelenekleriolan bir aileden geliyordu: Mslmanla dnen Selanikli bir Yahudi ailesindendi; aynca masondu ve Selanik'te geni bir evresi vard, istanbul'a bir dkkn amak iin geldiinde Cevdet BeyMetanmt. ki yldr, ailesinin ve ticarethanesinin olduu Selanik'ten stanbul'a her geliinde Cevdet Bey'i arar, birlikte bukulbe le yemeine giderlerdi. Yemeklerde, grmediklerisrede yaptklar ilerden, hayatlarndan szederler, birlikte i yapmak, bir ortaklk kurmak, evlenmek gibi tasarlarn gzdengeirirler, sonra, undan bundan neeyle konuarak dedikoduederlerdi. Fuat Bey ile dostluk, Cevdet Bey'e, iine bir trlgiremedii, stanbul'un zengin ve ayrcalkl kiilerinin toplumsalhayatn, kenarnda kesinde dolap durduu sekinler evresinitanmak ve bu evreye sokulmak frsatm verdii iin faydal ve reticiydi. Yalnzca u kulbe bir geliinde bile, Cevdet Bey aylarca gazete okuyarak, dedikodulara kulak vererek rendiieylerin birka katn rendiini dnrd. Burada, kadifeler,

yaldzl koltuklar, hallar, kristal avizeler iinde Cevdet Bey,gnlk hayatn geirdii evrenin, durmadan deien ve hianlalmayan fiyatlar ve eya dnyasnn srlarn bir anda elegeireceine inanacak gibi olurdu.

Kulbe girip merdivenleri ktlar ve gene ayn koltuklar,hallar, bir kenara braklp unutulmu paalar, sefirler, yaldzlaynalar, kristaller. Yahudi tccarlar, levantenler, avizeler ve ipek perdeler ve her zaman hazr ve terbiyeli garsonlar arasndangeerek, her zaman oturduklar yere, kedeki masaya oturdular.Cevdet Bey her seferinde olduu gibi, kulbn kapsndan

41


37/607

kedeki masaya uzanan bu yolculuk srasnda heyecanlanm,umutlanm, ezilmemek iin ban dik tutmu, karmakark eyler dnm, kzarmt. Fuat Bey de her seferinde yapt

gibi arkadann yzndeki bu kzarkl glmseyerek karlad.Sonra ondan nian trenini anlatmasn istedi.

"te sana anlattm gibiydi," dedi Cevdet Bey. "SaolsunNedim Paa, yardm etti, elini uzatt. Her ey onun sayesindeoldu. O olmasa bu i hi olmazd! Dn de onun konandaolacak!"

"Sen Nedim Paa'y nereden tanyorsun?""Hibir yerden!" dedi Cevdet Bey. "Bir gn dkknma gelmiti.

Benim tandm tek paadr. Benim ailemde yle insanlar yok, biliyorsun. Nedim Paa saolsun, beni sevdi. O olmasayd o kzda bulamazdm! Beni tanrsn. Ben kr Paa'nn bana uygun bir kz olduunu nereden bilebilirdim ki?.. yle eyleri tanyan yaknlarm da yok!" Cevdet Bey kk, ezik, efkat isteyen bir karde tavryla boynunu bkmt.

Bu srada garson yaklap elindeki listeleri onlara uzatt. FuatBey de garsona kar Cevdet'i koruyan, kanat geren bir aabey tavr taknp sordu: "Ne yiyeceksin?"

Cevdet Bey kendi zevklerini ve kk keyiflerini kefetmeninmutluluunu buraya her geliinde tadyordu. Listedeki yemeklerin ounu bir kere denemi, kendisinin de, buradaki btnteki insanlar gibi, beendii, ok beendii, holanmad yada kaytsz kald yiyecekler olduunu renmiti. Alkanlklarn oluturmann heyecanyla, nce, ok sevdii o salalet yemeinden ve zeytinyal patlcan silkmesinden istedi, ihtiyatl bir deneyi gze alp tatl olarak supanglez denilen eyden

istemeye karar verdi.Garson gittikten sonra Fuat Bey ilerde, pencerenin yanndaki

bir masada oturanlar gsterdi. iman adam Galip Paa, ortadakizayf ve gzlkl olan evirmen, beyaz yzl olan da AnadoluDemiryollar Mdr Huguenin'di. Cevdet Bey grdkleriniaklna skca yerletirmeye alarak bakt. Sonra, bir sre undan bundan konutular. Fuat Bey ilerini anlatt. Ortak tasarlarnho bir an gibi gzden geirdiler. Garson yemekleri getirdi. Fuat

Bey neelendi. Yedii eylerin zelliklerinden szetti. Annesinin42


38/607

yapt bir mant vard ki ok seviyordu. Bu mantnn nasl yapldn hatrlyordu. Btn bunlar Cevdet Bey'e taknd

retmen tavryla, ama alakgnlllk ve sevgiyle anlatt. Sonrakalarn kaldrd:

"Senin bugn neen yok!""Abim ok hasta!""Yaa! Nesi var?""Verem. ok kt. Bugn yarn lebilir.""ok zgnm. Abin de onlardand, deil mi? Paris'ten

dndn sylememitin. Her neyse... Hastaysa kt, ama gene

de onlardan biri olduu iin abinle iftihar etmelisin!"Cevdet Bey abisinin onlardan biri olduunu Fuat Bey'esylememiti. pheyle arkadana bakyordu.

"Canm korkma. Benden mi korkuyorsun? Bunu kafas ileyenherkes bilebilir. Paris'e gitmi, orada on yl kalm, Askeri Tbbiyemezunu deil mi abin? stelik hrn, kavgac da... Bir Jntrk olmayacak da ne olacak? Al sen onunla iftihar etmeyi renmelisin!"

Cevdet Bey: "ok hasta. Korkuyorum!" diye yeniden sylendi. Arkadann szlerine amt.

"Onun iin zleceine onu anla!" dedi Fuat Bey.Cevdet Bey pheyle: "Onu anlyorum. Bugn dndm:

Onu anlyorum, ama bunu ona gsteremiyorum!" dedi."Evet, nk yaadn hayat bunu ona gstermeni engelle

yecek kadar hrn. Halbuki ikiniz de biraz daha geni, birazdaha hogrl olsaydnz pek gzel anlardnz. nk bir birinizi tamamlyorsunuz. Bakyorum, anlamadn! Anlataym:

Abin ve onun gibiler ne istiyor? te, Kanun-u Esasi yrrlekonsun, meclis alsn, istibdat sona ersin, hrriyet gelsin, gerekiyorsa bunlar iin Abdlhamit alaa edilsin. Sen bu dncelerden ekmiyorsun! Niye? nk bunlar anlalmaz,korkun eyler! nk bunlarn faydasn gremiyorsun! nk jurnalcilerden, bann derde girmesinden endieleniyorsun!"

Cevdet Bey: "Ben siyasetle hi ilgilenmedim. Ben bir tccar olarak siyasetin bana ne gibi bir yarar olacan anlayamyorum!"diye sylendi.

"Tamam, tamam bunlar biliyorum! Beni dinle: Onlarn istedii


39/607

hrriyet gelirse senin ne zararn olur?" Heyecanla, ama biraz

da endieyle, ekledi: "Hi! Hibir zararn olmaz!""Ben siyasetin yararn gremiyorum!" diye tekrarlad CevdetBey.

"Byle dnrsen her eyi halledersin tabii. Ama byle deil.Hayat byle mi? Byle deil. Abini anladn sylyorsun, amaanlamyorsun. O ne istiyor? Hrriyet, serbestlik, filan... Sen de

bunu dnsene: Bir ey yap demiyorum! Dn! Dnrsenanlarsn! Hi de korkun deil. Sonra biz niye yayoruz ki?

Yalnzca ticaret iin, para kazanmak iin deil mi? Deil! Bir aile, bir ev, ocuklar... Bunlar iin! Ama hrriyetin olmad yerde bunlar da snrl. Her ey oradaki, Avrupa'daki gibi serbest olursafena m olur? Kadnlarmz kle gibi, ramazanda oru tutmayanmahkemeye karlr... Hayr en kts, en kts u: Btn bu khne kurallar ve gelenekler yznden ticaretle megul olanlar senin, benim gibi Mslmanlar deil de, hep Ermeniler, Yahudiler, Rumlar. Bak ben bile tam Mslman saylmam ! Sen tek

basmasn!"

Cevdet Bey: "Evet bu doru," dedi. "Ama benim byle eylerleilgilenmemi gerektirmez! Ben padiaha kar gelemem!"

"Canm sana kim kar gel diyor! Sen memleketin iyiliiniistemiyor musun? Peki biraz olsun slahat, ona da raz deilmisin?"

"Bunun faydasn gremiyorum... Ho! Grsem ne olacak ki?" 1

"Nasl faydasn gremiyorsun? Yani sence burada, bu devlette,

bu toprakta her ey iyi ve kusursuz mu? Her ey olduu gibikalmal m? Bunu mu sylyorsun, Cevdet?""Bunu sylemiyorum!""Peki, ne diyorsun? Bak, burada iler kt. Burada hrriyet

yok, devletin hali fena, her ey rm, bunlar biliyorsun deilmi? Haa bunlar bildiine gre... Hey olum, u tabaklar alver artk. Bunlar bildiine gre sen de ilerlemeden, bizim birazonlara, o Avrupa'dakilere benzememizden yana olmalsn! Ama bu, burada oturup u zppelerle yemek yemek deil. Dansetmek,Franszca konumak, apka giymek hi deil... Hrriyetten,serbestlikten yana olmak demektir... Ee, ne diyorsun?"

44


40/607

Cevdet Bey glmsedi: "Ben bunlara bir tccar olarak karmamak gerektiini sylyorum!"

"Ah! Ah, seni hesap tccar seni! Ne katsn! Anlyorsun,ama anlamamazlktan geliyorsun. Peki Cevdet, senin iin btn bir hayat, kazanmak ve bir aile kurmak m?"

Cevdet Bey kuraca aileyi hatrlayarak bir daha glmsedi:"Bu az ey deil ki!" dedi.

Fuat Bey de kendini tutamad, glmsedi: "Ve ne de kararlsn!Sana ayorum! Ama bir yanl yapyorsun, syleyeyim de sonrauyarmad deme!"

Cevdet Bey kalarn att: "Neymi o?"Fuat Bey, Cevdet Bey'i heyecanla bekletmenin keyfiyle ar

ar bir sigara yakt: "Erken evleniyorsun!""Haa! Bu mu yanl! Yok yahu ge kaldm ben!""Ge kaldn sanyorsun, yanlyorsun... Biraz daha bekle

meliydin. Biraz daha beklersen daha iyi bir evlilik yapabilirsin.Biraz daha bekle, u Jntrkler'i anla, sonra her ey ok dahaiyi olur senin iin!"

Cevdet Bey glerek: "Ben senden koklu," dedi. "Sen deJntrk olmusun. Her sznn altndan onlar kyor!"

"Sen gl daha. Ama acele ediyorsun. Bak, beni iyi dinle. Abdlhamit birazdan ya gidecek, ya lecek. Ondan sonra..."Tatl tabaklarn getiren garsonu bekleyerek sustu. "Ondan sonra bu Jntrkler'in nemi artacak. Onlar devletin bana geecek.pheyle bakma yle. Sahi diyorum. Bunlar herkes biliyor..."

"Senin byle hesaplarn olduunu ilk defa reniyorum!""Aman Cevdetciim, sen bu konuda her zaman benden ileri-

sindir, ama bilmiyorsun! Bir bilsen! Bilsen ucuza gittiini anlarsn!kr Paa'nn durumu nasl? Ben biliyorum, senin iin aratrdm.kr Paa'nn mali vaziyeti berbatm. Topraklarn satm,amlca'daki konaa mteri aryormu. Arabalardan birini desatm... Eh, mevkii de parlak deil. Sen iyi bir aile buldum diyeseviniyorsun, ama asl ii onlar yapt."

"Ben bu ii hibir zaman bir i olarak dnmedim!" dediCevdet Bey.

"Peki, peki, kzma... Ama olup biteni hi olmazsa anla.Kardeini anladn sylyorsun, ama anlamyorsun!"


41/607

"Beni siyasete ekmeye alyorsun. Seni bilmem ama, bensiyasetle ilgilenmem!" dedi Cevdet Bey. "Siyaset ayr i, ticaretayr. Benim hayatla siyas isteklerim olmad. Ben o ileri doru

bulmuyorum!""le gene senin o 'ya hep ya hi' anlayn. Sana biraz geni veesnek olmay retemeyeceim. Sana gre hayatta iki trl anlay vardr. Ya bir eye kar karsn, ya da benimsersin. Aras yok! Abin de yle. O kar kyor. Anladm kadaryla, kar kmayo kadar ileri gtrm ki, en sonunda yaamaya bile kar kar olmu. aka sanyorsun, ama yle. Bu sizin huyunuz. Sen de bir ticaret bitiyorsun, bir de aile dnmsn, gerisine bo veriyorsun, kar kyorsun. Ama yle deil ki. Her zaman bir nc yol vardr." ataln ve ban taban kenarna brakt."O da uzlamaktr. Sen de abin de bunu renmelisiniz...Birbirinize ne kadar yaknsnz, farknda deilsiniz!"

Cevdet Bey az nceki szlerini dzeltme gereini bir dahaduydu: "Bu dediklerini anlayamyorum. Ama sana unu tekrarlayaym. Ben kr Paa'nn kzn paras var, ya da yok diyealmyorum!"

"Ama bir paa kzn da tercih ediyorsun! Bakma yle. Bu ayp

bir ey deil. Asl doru olan budur. Sen iyi bir aile, iyi yetimi bir kz istiyorsun. Bu da imdi paalarda, saray evresinde bulunuyor. Onlar da biraz paras olan birini istiyorlar, seni de uygungrdler."

"Ben byle dnmyorum! Ben dnyorum ki..." dediCevdet Bey ve arkadann syledii eyi yzlerce defa aklndangeirdiini, ama bunlar hibir zaman ak seik sylemediinianlad: "Ben dnyorum ki... yi bir ailem olsun. lerim de

iyi olsun. yi bir hanm, ocuklar... le benim hedefim bu!""Gene ayn eyi sylyorsun. Bu siyasete engel deil ki, hemsiyaset dediin nedir? Biraz dnsene..."

Cevdet Bey artk usanm gibi yaparak: "Ben senden korku yorum," dedi. "Beni bir komploya m kartrmak istiyorsun?O ileri biraderlerinle yap! Ben yle ileri bilmem!"

"Ne kurnazsmdr sen Cevdetciim!" dedi Fuat Bey. Sinirlisinirli gld. "Ben sana undan szediyorum: Biraz daha esnek ol! Ya hep, ya hi grn deitir. Hayatn hep kk uz-

46


42/607

lamalar demek olduunu anla. Aile ve dkkn? Baka bir ey yok mu? Baka bir ey yoksa, hayat ok dar, skc ve zevksizdemektir. Bu grn deitir. Biraz daha al! Bunlar sy-lyorum sana. Ayn eyleri abine de sylemek isterdim. ,Onutanmyorum, ama o da her eyi arla gtryor olmal."

"Ah, ite abimde anladm ey budur. Senin arlk dediiney. Yani hayatta bir eye karar vermek ve o yolda yrmek.O kararn vermi. Bireyler yapmaya alyor. Ben bunu anlyorum! Bunu saygyla karlyorum. Ne yazk ki, bunu onaanlatamyorum." fkelenerek ekledi: "Anlatamyorum, nk

vaktim yok!"Fuat Bey: "Gryor musun ite!" diye sylendi. "Siz yaa

myorsunuz. kiniz de aynsnz. Sen de, abin de, kzma ama bylesiniz!" Ellerini gzlerinin yanna bir atn gzlkleri gibikoydu. "Bu aralktan baka bir yeri grmyorsunuz. Hayat bylemi? Hayat nedir? Yaamak, grmek, geirmek... Hayat renkli

bir eydir! Evet, nedir sence?"Cevdet Bey kesin bir tavrla, "Bu soru abes!" dedi. "Ben ha

yatmdan memnunum!""Ah, dnmekten bile korkuyorsun!"

"Hayr. Syleyeyim," dedi Cevdet Bey. Dnd: "Hayat iyi yaamaktr!" dedi ve bunu syler sylemez Fuat Bey'e hak verir gibi olduunu anlad. "Yok, yok, yle deil!" dedi. Sonra fkeyleekledi. "Bilmiyorum. Hi de dnmedim. Bu soruyu sama buluyorum. Hem ltfen, bir daha byle eylerden szetme.Selanik'teki askerleri de iitmek istemiyorum. ok rica ederim, beni byle eylere bulatrma. Sylediklerini de imdiden sonraunutuyorum!"

Fuat Bey: "ok kat ve alaturkasn Cevdetciim!" dedi vegld. Garsona dnerek: "Olum, hesab getir bakalm!" dedi.

Ayn glmseyile Cevdet Bey'e dnd: "ok kat ve alaturkasn,ama seninle ahbaplk etmekten ok memnunum Cevdetciim!"

Cevdet Bey de glmsedi. Korkun ve canskc olan dncelere ve sorulara bir daha dnlmeyecei iin rahatlamt.Birlikte yenilen bu yemeklerin hesabn srayla veriyorlard. Busefer sra Fuat Bey'indi. Hesab dedikten sonra kalktlar.

47


43/607

Merdivenlerin eiindelerken birisi seslendi:"Vay, Ik Cevdet Bey, merhaba! Sizin byle yerlerde ne iiniz

var bakalm?"

Cevdet Bey'in Sirkeci'den tand ttn tccarr Moe'ydi.Cevdet Bey_glmsemeye alt."Yoksa bombay siz mi attnz, Cevdet Bey?" Moe akadan

holanrd. "Yoksa siz mi?" Bir kahkaha att: "Burada ne iiniz var sahi?"

Cevdet Bey de, bu ok ho ve ince bir akaym gibi bir kahkahaatt. "Burada ne iim var?" diye dnd. Merdivenlerden indi.Kendini zayf, gsz ve gln buldu. Fuat Bey ile vedalat.

Arabac kapnn nnde bekliyordu. Yukarda, tam tepede tabak gibi geni ve bo bir gne vard. "Ben neredeyim. Uf, ne scak!"diye inledi. Arabacya Tevikiye'ye gideceini syledi. Arabaya bindi. Scak stne bir daha aband. Arabayla birlikte sallanmaya balad.

7

BR PAA KON A INDA Arabayla birlikte sallanyor, le yemeinden sonra kestire-meyecei iin kederleniyor, kendini dnyordu. "Kendi ha yatm dnyorum. Benim iin hayat nedir? Fuat bunu sordu.Ben de ona bu sorunun abes olduunu syledim. Evet, bu soruabes ve bunu dnmek istemiyorum! Hayat neymi? Neredenreniyor byle eyleri? Kitaplardan, Avrupa'dan, kimbilir hangi

komplonun peindeki hangi insanlardan! Hayat nedir? Bu soruabestir! Ben byle dneceim ve gleceim. Hah hah hah.Moe nasl gld? akas da ok baya! Cevdet bombay yoksasen mi attn? Yok, ben kiremitleri krdm. Kiremitler krlncadam akt, herkes bana dmanca bakt, snf da dizboyu sel oldu.Terledim! O da korkun bir ryayd. Zaten bugnn byleolacan o korkun ryadan anlamalydm. Bugn! Saat kaoldu? Sekize yaklayor. kr Paa beni beklemeye balamtr

bile."

48


44/607

kr Paa, bugn konana Cevdet Bey'i, gelecee ait tasarlarn renmek iin armt. Cevdet Bey bu amala arldn dkknna gelen uaktan renmiti, ama Paa'nnkendisini gevezelik etmek iin, dpedz i skntsndan ardn seziyordu. kr Paa'y hatrlaynca, ister istemez,Fuat Bey'in szleri aklna geldi. "Topraklarn sattn, konansatacan biliyordum, ama arabay bilmiyordum!" diye dnd."Arabay da satyorsa durumu gerekten kt demektir. AcabaFuat hakl m? Ben yanl bir ey mi yapyorum? Hayr! Budnceler irkin. Ben yalnzca Nign' istiyorum, baka bir ey de dnmyorum."

Nign' hatrlaynca neelendi. "Evet, onu iki kere grdm!"diye dnd. Gene o korkun sahneyi hatrlad. "ki keregrdm ve iyi bir insan olduunu anladm. Bunda ne var? nsananlayamaz m? Konutuk da..." Nign' ilk kr Paa'nn konann selamlndan dar bakarken grmt. Sonra geneayn konakta yaplan ve nian treni denilen o soytarlk srasnda birbirleriyle konumulard. Cevdet Bey, "Naslsnz efendim?"demiti. Nign da "yiyim efendim, siz naslsnz?" demi, olgun

bir ihtiyar kadn gibi soukkanl ve arbal gzkmeye alm,kzarmay da gururuna yediremedii iin hemen kamt. Kibirli bir hali vard, ama iyi bir insana benziyordu. Cevdet Bey, sonralar,o gn grd kz, tasarlad evin ve aile hayatnn iine yerletirmiti. Nign ok gzel deildi, ama tasarlarndaki yerinidolduruyordu ve Cevdet Bey her eyden nemli olann bu olduunu biliyordu.

Bastran le scann ve le yemeinin etkisiyle, arabadauyuklamaya balaynca kulpte bir kahve imedii iin zld.Bir sigara yakt ve paayla konuabilecei eyleri gzden geirdi. Araba Harbiye Klas'nn nnden Nianta'na sapmt. "Evet,Paa'ya buralarda bir ev alacam syleyeceim!" diye dnd ve hemen aklna yzt brakaca yal Zeliha Hanm geldi,sonra Haseki'yi, Zeynep Teyze'yi ve Ziya'y hatrlad. ocuun baklarn, aadan yukarya doru kendisini szn hatrlaynca tedirgin oldu. "Tuhaf bir ey var o ocukta. Sankiimdiden sinsi, hesap biri!" diye dnd. "yle, tuhaf bakarak

insanda yargland duygusunu uyandryor!" Araba Nianta


45/607

Meydani'na dnyordu. Cevdet Bey pencereden dikkatle karkedeki ta eve bakt. Bu evi bir kere gezmi, beenmi, tasarlarna uygun olduuna karar vermiti. kr Paa'dan dnerken bir daha gezmeyi dnyordu. Evin nndeki, bahesindekihlamur ve kestane aalarna bakarak, "Ho bir yer!" diyednd ve gene gelecekteki mutlu aile hayatn aklna getirerek neelendi. Tevikiye Camii'nin nnden geerken heyecanland.Kyafetinin iyi olduunu dnd. Arabadan inmeden nce yreinin hzlandn farketti.

Arabadan_inerken, buraya her geliinde kapld sululuk duygusuna bir daha kapld. Konan n bahesi sszd. Cevdet

Bey selamlk kapsna varncaya kadar, geni bahede kk mermer bir havuzun kenarndan su ien bir sereden baka hibir ey hareket etmedi. Pirin halkasna uzanrken kap kendiliindenald ve dikilen ayvaz, Paa'nn konuunu yukarda beklediinisyledi. Cevdet Bey gcrdatmaktan korkarak merdivenleri kt.Merdivenlerin ald sahanlkta bir uak gene ayn eyi, Paa'nn beklediini syledi. Cevdet Bey, "Bir aile!" diye mrldand.Sahanln bir kesinde, kocaman sarkal bir duvar saati f

krdyor, baka bir ey duyulmuyordu. "Saat gibi bir aile!" Geniodaya girdi, ama burada eyadan baka bir ey gremedi.Sana soluna bakt: skemleler, divanlar, koltuklar, avizeler

grd. Oda serinceydi. Eya arasnda yrd. Duvara asl bir tabloya bakt ve bakalarnda byle eylere bakarken bir heyecanuyandn dnd. Ayaklar kedi ayana benzeyen yaldzlkoltuklar seyretti. Bir kede zeri sedef kakmal bir kk sandk duruyordu. Bunun neye yaradn dnrken, bir sandalyenin stnde de ayn cins sedef grerek dnd: Bir koltukta, bir divanda da sedefler vard. Sonra, birden d patlar gibi oldu: Divanda biri yatyordu. Tand: kr Paa'yd. Hibir ey dnemeden ylece kalakald. Sonra dar kmay akletti. Kapnn nnde biraz bekledi. Saat fkrdyordu. Cesaretinitoplayp tekrar ieri girdi ve Paa'ya yan dnp btn gcyleksrd.

Paa: "Haa. Evet. Bizim damat!" diye mrldanarak kalkt.Cevdet Bey'i grnce: "Gel, olum, gel, uyumuyordum, yle

bir kestireyim demitim!" dedi.


46/607

Cevdet Bey: "Uyuyor muydunuz, Paam?" diyerek ihtiyar adama yaklat.

Paa: "Dorusu buna uyumak deil, szmak derler!" dedi. "le yemeinde biraz fazla karmm." Cevdet Bey'in eline uzandngrnce: "Yok, olmaz olmaz," dedi, ama direnmedi. "Senin deel penin ok olsun evldm. Hem sen niye le yemeinegelmedin bakaym?"

"Davetli olduumu bilmiyordum Paam.""Nasl? Bekir bunu sana sylemedi mi?" dedi kr Paa ve

fkesinin yapmacklndan Cevdet Bey'i yemee davet etmediinihatrlad anlald. "Ben ona hesabn sorarm bunun. Yemei

kardn! Ama ne olacak! Gnl sohbet ister deil mi? Kahve bahane!" Her ey bo diyen bir el hareketiyle sylemiti bunu."Ha, kahve mi yoksa konyak m? Dur kahveyle likr ielim, deilmi? Sen niye oturmuyorsun?" Gerinerek esnedi. "Hay Allah, yemekte fazla kardm galiba!" Uaa seslendi. Kahve ve likr istedi. Sonra Cevdet Bey'e dnerek: "Ne scak deil mi?" dedi.

"Evet, scak!" dedi Cevdet Bey."Bu scakta dar klmaz!" dedi Paa. Sonra: "Ben kmam!"

diye dzeltti. "Peki sen ne yaptn bakalm bugn?"Cevdet Bey abisini ve hastaln fazla nemsemeden, kulpte yedii yemei byterek, Haseki'ye yolculua hi deinmeden btn sabahn anlatt.

Paa: "Aferin. Seni beeniyorum!" dedi. Sonra, "Ama gensin.Elbette hareketli olacaksn!" diyerek vgy geri ald. ocuksu bir tavr taknd: "Sen ka yandasn?"

"Otuzyedi!""Ben, sen kadarken, senden drt be ya bykken vezirlik

mertebesine, hamdolsun, erimitim. Ama o zaman baka zamand. imdi insanlarn daha ok boumas, daha ok almasgerekiyor... Hem ben talihliydim de... E sana ben bunlar nedenanlatyorum?" Ayn ocuksulukla glmsedi. Sakalnn ucunukad. "Gel bakaym yanma, gel uraya. Orada oturdun, yzngremiyorum."

Cevdet Bey terleyerek, Paa'nn yanna, az nce uyuklamaktaolduu divann kesine geti. Kahveler ve kk kristal bar

daklar iinde likr geldi.


47/607

Paa: "Sen ilek likr sever miydin?" dedi. Odadan kanuan arkasndan seslendi: "Bize daha likr getir. Yahut ieyigetir!" Likrn bir dikite bitirdi. Sonra bireyler anlatmasn,kendisini elendirmesini dileyen bir bakla Cevdet Bey'e bakt:"Daha ne yaptn bakalm?"

Cevdet Bey sululuk duygusuyla: "Dkkn ok vaktimi alyor,Paam," dedi.

"Haa, dkkn... Dkkn ya!" dedi Paa. "Sen kimlerle grrsn, ahbaplarn kimlerdir?"

"Tccarlar... Szn ettiim Fuat Bey!""Bu Fuat Bey Selanikli mi?"

"Evet Paam...""HmmmTNe diyor o? u bomba ii iin ne diyor?""Hibir ey bilmiyor, Paam. Konumadk!""Konumadnz m, bilmiyor mu?""Konumadk, Paam!""Konumadnzsa bilmediini nereden anladn?" Paa Cevdet

Bey'in aknlatn grerek bir kahkaha att. Bu kahkaha, besbelli, kendi zeksndan gururland iin patlamt. Likr

bardan bir dikite boaltarak bir de kendini kutlad. Gelecekteki damadnn aknln gln bularak bir kahkaha dahaalp Cevdet Bey'in srtna bir aplak vurdu, "Aferin, aferin, seni beeniyorum. Her eyin hesapl, ihtiyatl. yle olmak lzm!"dedi.

Cevdet Bey kzard."yle olmak lzm. Senin ihtiyatl halini ok beeniyorum.

Bir tccar byle olmal! Sen bir Mslman tccarsn. Senin iinherkesinkinden zor! Aferin, baarmsn da! Eskiden paray yakefereler kazanrd, ya da namussuz, hrsz memurlar. imdi seningibilerin zaman. Sen de alkansn, dikkatlisin, arlk etmi yorsun." Bir daha boaltt likr kadehine glmseyerek bakt:"Bunlar da ne kadar kk. nsan itiini farketmiyor! Evet, senarlk etmiyorsun. Bu ok nemli! Bizde herkes nk ii hemenarla vardrr. Sonra insan enesini de tutmay bilmeli. Bu iticarel kadar siyasette de nemlidir." Kadehini bir kere dahadoldurdu ve bir dikite boaltt. "Evet, eneyi tutmak. Madem

bu kadar itim, sana anlataym. Benim btn hayatm enemi


48/607

tutamadm iin boa gitmitir. Anlataym." Paa birden he yecanland. Oturuunu deitirdi. Kadehini yeniden doldurupanlatmaya balad: "Rahmetli Rt Paa'nn himayesiyle nazr olmutum... eye, evkaf nazrlna. stnden alt ay gemiyor, bu Ali Suav vakas oluyor. Olay rendik, nasl oldu bilmem, biz Sadrazamla Babli'den sratle saraya kotuk. Beni de huzuraaldlar. Sadrazamla Padiah konuuyor, ben fikir beyan etmiyor,dinliyorum. Bir ara Efendimiz: Bu heriflerin maksad galiba bizitahttan indirmekmi, vekillerin de bunda parma olsa gerektir,dedi. Yanl dnce! Yanlsa yanl, sana ne kr! Hayr! Benenemi tutamadm, genlik heyecanyla atldm: Aman Efendimiz,iin iinde vekiller bulunsa byle mi olurdu? Yani diyorum ki,

byle buuk kii ile bir byk ie giriilir mi? Efendimiz benden rkyorlar: Bu ocuk Padiah nasl devrilir, bu i nasl yaplr, bunu dnm, bunu biliyor, bu tehlikeli diye dnyorlar. Hemen Sadrazam grevden alnd. Yeni hkmetkuruldu. Bize grev yok! stnden yirmiyedi yl geti. Bize hlgrev yok! Yirmiyedi yl Erzurum'da, Konya'da valilik yaptm.Paris'te sefirlik ettim, hep bekledim, ama grev vermediler.Neden? nk enemi tutamadm." Birden bir kahkaha daha

att, sonra hznlendi. "stelik Efendimiz'e yaranmak iin deo kadar hizmette bulundum!" Bir sre sustu. Sonra, sordu:"Demek bu bomba olay hakknda ne diyorlar, bilmiyorsun?"

Cevdet Bey: "Bilmiyorum!" dedi."Aman iyi! Bilsen de kimseye syleme. Damadm olacaksn,

seni seviyorum, gzm tuttu. Bir nasihat edeyim: Kimseyegvenme! Hele uluorta konuanlara hi gvenme. nk ortalk bir tuhaf. oluk ocuk ihtillci oldu. Biliyorum, sen ihtiyatl bir insansn, kendini kaptrmazsn, ama gene de dikkatli ol! Bir yerde bir ey grrsen, duyarsan bil ki, erge seni de bulatrmak isteyeceklerdir. Bulatrmalarna izin verme! Baktn niyetlerikt, seni de gnaha batrmak istiyorlar, ko git, bir bynedurumu anlat. imdi benim olana yaptklar budur! Benimkk olan bu ilere heves etti galiba. Askeri Tbbiye'de okuyor.Perembe, cuma gnleri mektep arkadalarn konaa dolduruyor.Odaya kapanyorlar, sigara iiyorlar, fsr fsr saatlerce konuuyorlar. Odaya birden pat girerim, tsss susarlar. Hele bir iki

53


49/607

tanesi, bana dman dman bakarlar. Gen ocuklar, ateliler,heyecanllar, anlayla karlamak lzm. Ama herkes yle karlar m? Bizim olan saftr. yle ktlk, fesat bilmez. Ama bunu

kimler takdir edecek? Ben de bana bir ey gelmesin, yanlanlalmasn diye saraya yazar durumu, bildiririm. nk ocuk saftr, dnemez, bakarsn ba derde girer! yle deil mi?"

"Evet, Paam!""Ama, sen daha o kadehi bile bitirmedin! Onu bitir de sana

da dolduraym. Evet, bizim kk olan biraz byle saftr. Nesaklayaym, oullarmn annesi gzel olmasna gzeldi, ama birazkaln kafalyd. Kzlarn annesi zekidir. Bu kona da o ekipevirir. Kk olum ite byle saftr. Zaten benim gnlm -bunu yalnzca sana sylyorum- bykte. O hayat adam olacak.Babasna ekmi! Tercme Odas'nda bir kk memur, ama yaamasn biliyor! te onu seviyorum! apkn bir ey! am-lca'ya kar, Kthane'ye elenceye iner... Beyolu'na gider...Tandklar oktur. Herkesi tanr, herkes onu tanr, sever, ama

bak, kimseyle laubali de deildir; lldr. unu bil ki, devlette ykselmek iin alkanlk ve zek kadar, hatta daha ok, evre ve ilikiler nemlidir. Onu grdke kendi genliimi hatrl

yorum! Acaba bizim olan hangi paann himayesine girecek?nk bu da art. Ticarette insann bamsz bir kiilii birazolabilir, ama siyasette, bu devlette buna imkn yok! Benim iim bitmi. Otuz yl hatrlanmadk, bundan sonra artk hi hatrlanmayz. Bari, diyorum, himayesine girecei paa iyi bir paaolsa!" Kahkaha atarak kadehini bir kere daha doldurdu. "nkkt bir paann himayesinde insan harcanr, yazk olur! Halbuki,

bizimki hayat ne kadar sever!" Bir ey hatrlayarak ciddileti.

"Bir araba vard, kendi zevki iin demiti. kiz at deil, bir kr at ile bir yaz at balamt. Yazk ki sattm. nk fazlamasraf oluyordu. Sonra onu da syleyeyim: Bu evin masrafoktur. Nign da bu havada yetiti. Dikkatli olman gerekecek.Bu arabay sattk. amlca'daki kk satyoruz... Bilmem anlatabiliyor muyum?"

"Anlyorum Paam!""Aferin! Ben de anlyorum!" dedi kr Paa. Gld: "Bizim

zamanmz geiyor. Koca Abdlhamit'e bomba atld. oluk ocuk


50/607

ihtillci. Kimse durumdan memnun deil. Abdlhamit'e bombaatlaca kimin aklna gelirdi? O da tepetaklak olacak, devrilipgidecek. Beni yirmiyedi yl hatrlamad. Ama syleyeyim, vefaszdeilim, ne grdysem onun devrinde grdm. Nazrl da,paal da, belki nemsiz ama, valilii de, sefirlii de. Kzlarm,oullanm iin fazla endielenmiyorum. Valiliim srasnda Erzurum'da ucuz toprak buldum. Alaym dedim. Banda bir khya var. Kendi yiyor, bize de bireyler yolluyor! Bakarsn o da gider.Bu konan masrafna ne dayanr? Haa, onu diyordum, sendenmemnunum. Nign% geleceinden hi kukum yok."

Cevdet Bey kzararak: "Saolun, Paam!" dedi.

"Kibarlna da diyecek yok! Ama bir u kadehi bitiremedin!Sen ok ihtiyatlsn ok, ok!" Paa ban saa sola sallyordu.

Cevdet Bey utanarak kadehi dikti. Likr, ekerli, yap yap bir eydi.

"Aferin! u kadarck isen lr msn? Getir bir daha dolduraym! Kendini biraz brak canm! Anladm bana sayglsn, yanmda imiyorsun. Grdm, beendim! Ama bu fasl bitirdik,

imdi ahbapla baladk! Syle bakalm, sen nasl elenirsin,hi apknlk yapar msn, keyiflerin nelerdir?"Cevdet Bey: "Vakit mi kalyor Paam!" dedi."Hadi, hadi!" dedi Paa. "Utanma ite!""Sahi diyorum, Paam. Eskiden ehzadeba'na giderdim, imdi

onu da yapamyorum."Paa gene ban saa sola sallayarak: "Ama bak glyorsun!"

dedi. "apkn bir gl bu, ben bilirim."Cevdet Bey ilk defa Paa'y kmsediini, ona daha az sayg

duyabileceini sezerek korktu."Susuyorsun! Niye? Bu da arlk bak!" dedi Paa. "Olmaz

canm! Ben, hamdolsun, yaadm. Dnya nimetlerinden bolcatattm. Ama sen? Yok, yok, sen de bireyler yapyor olmalsnama..." Cevdet Bey'in suratndaki donukluu grnce, "Peki,peki bu konuyu kapyorum!" dedi. Kalarn att: "Ama seninlede iki lakrd edilmiyor ki! Zaten hep ben konutum, sen dinledin.Madem konumayacaksn, gel o zaman tavla oynayalm! Bilein

kuvvetli midir?"5.5


51/607

Cevdet Bey ayn donuk bakl suratn asarak: "Bilmem!"dedi.

Tavlaya oturdular.

8ZAMANA. ALEY E. HAY ATA L KN

Cevdet Bey tavla sevmezdi. lk iki eli stste mars olarak kaybetti.

"Abim can ekiirken ben burada tavla oynuyorum!" diyednd. Sonra,

Orhan Pamuk- Cevdet Bey ve Oğulları

Documents

Transcript of Orhan Pamuk- Cevdet Bey ve Oğulları