OPERATIVNI SISTEMI

• Operativni sistem je kompleksan programski sistem

sastavljen od skupa programa koji treba da obezbedi

lako i efikasno korišćenje računara.

• Da bi ispunio svoj zadatak,operativni sistem tretira

računar kao skup resursa i pokušava da dodeli ove

resurse programima, tako da računar kao celina bude

što efikasnije iskorišćen.

Str. 68

OPERATIVNI SISTEM

Resursi računarskog sistema su: procesor,

memorija, datoteka na disku i ostali uređaji

priključeni na računar.

Neki resursi (na primer, centralna memorija i

datoteke na disku) mogu da se koriste zajednički.

Njih može da koristi više programa.

Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM

Centralnu memoriju računara programi koriste zajednički tako što je operativni sistem podeli u blokove u kojima su uskladišteni delovi različitih programa.

Poseban sistemski program brine o sinhronizovanom radu istovremeno aktivnih programa.

Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM

Datoteke se zajednički koriste tako što se

dozvoljava da istoj datoteci istovremeno pristupa

više programa.

Operativni sistem mora da kontroliše ovo

zajedničko korišćenje da bi sprečio da programi

ometaju jedan drugoga.

Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM

Neki resursi, na primer, periferne jedinice, ne mogu

da se dele među korisnicima.

Štampač može da štampa u jednom trenutku samo

izlaz iz jednog programa.

Stoga operativni sistem dodeljuje ove resurse

programu na određeno vreme za izvršavanje

određenog zadatka i po završetku ih oduzima i

dodeljuje drugom programu.

OPERATIVNI SISTEM

Da bi zadovoljio sve ove zahteve, operativni

sistem ima tri glavne funkcije:

Kontrolu procesa,

Upravljanje memorijom i

Upravljanje jedinicama.

Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM

Operativni sistem mora stalno da prati akcije programa

i promene u stanju hardvera i da deluje u skladu sa tim

promenama.

Ovo delovanje operativnog sistema odvija se

pozivanjem odgovarajućeg sistemskog programa u

sastavu operativnog sistema kojim se izvršavaju

različiti zadaci, a u skladu sa komandama koje mu je

zadao korisnik.

Str. 69.

OPERATIVNI SISTEM

STRUKTURA OPERATIVNOG

SISTEMA

Tipičan operativni sistem sastoji se od sledećih

komponenata:

Mikrokoda (microcode),

Jezgra (kernel) i

Ljuske (omotača, školjke – egl. shell).

Str. 69.

MIKROKOD

Mikrokod (microcode), jeste skup programa specifičan za

određeni hardver;

Da bi isti operativni sistem mogao da funkcioniše na

različitim hardverskim platformama, ovaj skup programa

grupisan je u jedan modul, koji se naziva BIOS (Basic

Input Output System).

Skup programa je upisan u ROM memoriju, na čipu koji

se nalazi u sastavu osnovne ploče, tako da je njegovo

pisanje prebačeno na proizvođača osnovne ploče. Str. 69.

JEZGRO (KERNEL)

Jezgro jeste skup programa operativnog sistema koji

kontroliše pristup računaru, organizaciju memorije,

organizaciju datoteka, raspored rada procesa i

raspodelu sistemskih resursa.

Ovi programi rade u posebnom režimu rada

(kernel mode, supervisor mode), hardverski

zaštićenom od mogućih uticaja korisnika.

Str. 69.

LJUSKA (SHELL)

Ljuska jeste komandni interfejs koji interpretira

ulazne komande korisnika i/ili njihovih programa i

aktivira odgovarajuće sistemske programe koji čine

jezgro sistema.

Str. 70.

Interfejs je nešto što povezuje (usklađuje) dve stvari.

Kod hardvera se pod ovim pojmom podrazumeva uređaj

koji omogućava povezivanje dva hardverska uređaja.

Kod softvera interfejs je program koji povezuje dva

programa ili korisnika sa programom.

Ovde se misli na izgled ekrana i način komunikacije

korisnika i računara.

INTERFEJS

Danas se pod operativnim sistemom u užem smislu

podrazumeva samo jezgro operativnog sistema,

budući da je BIOS prepušten proizvođaču osnovne

ploče, a da u praksi za isti operativni sistem postoji,

pored zvanične ljuske, često i više ljuski koje su

napisali različiti drugi autori.

Str. 70.

OPERATIVNI SISTEM

ORGANIZACIJA SKLADIŠTENJA

PODATAKA NA DISKU

Jedna od važnih funkcija operativnog sistema je rad sa perifernim jedinicama i podacima koji se nalaze na njima.

Da bi operativni sitem uspešno upravljao radom sa podacima, oni moraju da budu uskladišteni na određen, strogo organizovan način.

Najčešći način organizovanja podataka na disku, koji podržavaju savremeni operativni sistemijeste koncept hijerarhijskog sistema kataloga.

Str. 70.

IMENA PERIFERNIH JEDINICA

U naredbama operativnog sistema ili prilikom pozivanja na njih u programima, ove jedinice imaju simbolička imena, koja se kod više operativnih sistema, među kojima je Windows, sastoje od jednog velikog slova latinice (A-Z) iza kojeg su dve take (:).

Str. 70.

IMENA PERIFERNIH JEDINICA

Uobičajena su sledeća simbolička imena:

A: - prva disketna jedinica

B: - druga disketna jedinica

C: - sistemski disk

D:, E:, F:,…, Z: - particije sistemskog diska, ostali

diskovi i/ili njihove particije i CD uređaji.

Str. 70.

Sistemski disk je disk na kojem se nalazi operativni

sistem.

Particije diska su delovi diska koji se fizički nalaze na

istom disku ali ih računar logički posmatra kao različite

diskove.

Str. 70.

SISTEMSKI DISK

POJAM DATOTEKE

Kopija dokumenta ili podataka snimljena na neki

spoljni nosilac informacija (disk, disketa, CD,

traka, flash disk) naziva se datoteka (fajl – engl.

file).

Str. 71.

IME DATOTEKE

• Prilikom snimanja dokumenta u datoteku na disku

datoteci se mora dodeliti ime pod kojim će se voditi.

• Ime datoteke se obično sastoji od dva dela međusobno

razdvojena tačkom: imena i nastavka (ime.ext).

Str. 71.

ime – sačinjava ga niz znakova formiran prema pravilima koja

su različita za različite operativne sisteme (broj znakova,

znakovi koji ulaze u ime itd.);

ext – nastavka koji se sastoji od niza znakova (najčešće do tri) i

trebalo bi da označava tip podataka u datoteci, odnosno

program iz kojeg je dokument nastao.

Kod nekih operativnih sistema ovaj nastavak je obavezan, a

kod nekih nije.

Str. 71.

IME DATOTEKE

• Kod nekih operativnih sistema pored imena i nastavka

postoji i treći deo, koji se sastoji od generacijskog

broja koji je od nastavka odvojen tačkom.

• Ovaj broj se povećava za jedan prilikom svakog

ponovnog snimanja datoteke posle rada sa njom.

Str. 71.

IME DATOTEKE

• Imena datoteka koje imaju isti prvi deo – ime, a

različite nastavke smatraju se različitim imenima.

• Na primer, imena datoteka test.for i test.dat su različita.

Str. 71.

IME DATOTEKE

• Datoteci se prilikom formiranja dodeljuju određeniatributi kojima se definišu prava pristupa.

• Na taj način se može dozvoliti pravljenje promena u datoteci, njeno brisanje, ograničiti pristup samo na njeno čitanje, sakriti da se ne prikazuje u spisku datoteka itd.

• Atributi dodeljeni datoteci prilikom njenog formiranjamogu se naknadno menjati.

Str. 71.

ATRIBUTI DATOTEKE

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA

• Dokumentima snimljenim u datoteke na disku

korisnik može ponovo pristupati tako što će ih, kada

su mu potrebni, ponovo učitati u memoriju računara.

• Spisak datoteka naziva se katalog (directory).

Str. 71.

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA

• Katalog mora da se kreira pre nego što se u njemu

mogu voditi podaci o datotekama.

• Za potrebe korisnika računar vodi podatke o:

imenu datoteke, njenim atributima, vremenu

kreiranja, korisniku koji je kreirao, vremenu

poslednje modifikacije i korisniku koji je

modifikovao i eventualno neke druge podatke.

Str. 71.

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA

Pored ovih podataka značajnih za korisnika, računar vodi i podatke o mestu na disku gde je snimljena datoteka.

Ovi podaci nisu važni za korisnika i ne prikazuju se u spisku datoteka, ali su važni za operativni sistem kako bi mogao da pristupa datoteci.

Str. 71.

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA

Kada se neka datoteka prenosi iz jednog kataloga u

drugi na istoj jedinici, ona se ne preseljava fizički sa

jednog mesta na drugo, nego se podaci o njoj samo

prenose iz jednog spiska u drugi.

Str. 71.

POJAM KATALOGA I POTKATALOGA

• Poželjno je da se svaka datoteka nalazi samo u jednom

kraćem spisku.

• Ovakav kraći spisak naziva se potkatalog

(subdirectory).

• Na taj način se dobija jedan spisak (katalog) u kojem se

nalaze imena kraćih spiskova (potkataloga) i više kraćih

spiskova u kojima se nalaze imena datoteka.

Str. 72.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

• Imena datoteka snimljenih na disk organizaciono su

grupisana u kataloge i potkataloge.

• Na potpuno praznom disku nalazi se samo osnovni katalog –

koren (root), koji se sastoji samo od imena jedinice (na

primer, C:).

Str. 72.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

• U osnovnom katalogu kreiraju se njegovi

potkatalozi (katalozi prvog nivoa).

• Podelom kataloga prvog nivoa na njihove potkataloge

dobija se skup kataloga drugog nivoa itd.

• Na taj način dobija se hijerarhijska struktura

organizacije podataka na disku.

Str. 72.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

• U jednom katalogu ne smeju da se nalaze

potkatalozi ili datoteke sa istim imenima.

• Potkatalozi i datoteke sa istim imenima smeju da se

nalaze u različitim katalozima.

Str. 73.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

• Put – staza (path) do datoteke određen je nazivom

čvorova (kataloga i potkataloga) preko kojih se dolazi do

datoteke.

• Kod komandnih operativnih operativnih sistema ovaj put

se zadaje u sastavu komande, navođenjem imena kataloga

preko kojih se prelazi međusobno razdvojenih kosom

crtom unazad (\).

Str. 73.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

• Puno ime datoteke sastoji se od imena jedinice na

kojoj se datoteka nalazi, puta do nje i njenog imena.

• Datoteka je jednoznačno definisana svojim punim

imenom.

Str. 73.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

• Radni katalog (aktivni katalog) jeste katalog ili

potkatalog na koji je korisnik trenutno povezan.

• Korisnik u jednom trenutku može biti povezan samo

sa jednim katalogom.

• Prilokom zadavanja komandi, ako nije zadato puno

ime datoteke, operativni sistem smatra da se ona nalazi

u radnom katalogu.

Str. 73.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

• Za hijerarhijsku strukturu podataka kaže se da ima oblik

drveta sa korenom nagore.

• Kompletan deo strukture ispod jednog čvora

(potkataloga) naziva se poddrvo.

Str. 74.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

Za organizaciju podataka na disku operativni sistemi

imaju odgovarajuće komande, i to:

Komande za rad sa katalozima i

Komande za rad sa datotekama

Str. 74.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

Komande za rad sa katalozima obuhvataju:

Kreiranje i brisanje kataloga

Promenu kataloga

Prikazivanje sadržaja kataloga

Prikazivanje i brisanje drveta

Str. 74.

HIJERARHIJSKA ORGANIZACIJA

PODATAKA

Komande za rad sa datotekama obuhvataju:

Promenu imena ili atributa datoteke

Kopiranje ili premeštanje datoteke iz jednog

kataloga u drugi

Brisanje i obnovu izbrisane datoteke

Listanje datoteke na ekranu i njeno štampanje. Str.

74.

RAD SA OPERATIVNIM SISTEMOM

• Operativni sistem se unosi u memoriju računara

najčešće prilikom njegovog uključivanja – tzv. hladni

start.

• Hladni start se započinje uključivanjem prekidača koji

se najčešće nalazi sa prednje strane kućišta računara.

Str. 74.

RAD SA OPERATIVNIM SISTEMOM

• Potreba za ponovnim unošenjem operativnog sistema

u memoriju, ako je računar već uključen

– topli start, nastaje samo ako računar više ne

reaguje na komande.

• Topli start se započinje pritiskom na odgovarajući

kombinaciju tastera na tastaturi računara

(Ctrl+Alt+Del) ili na dugme na kućištu računara

označeno sa Reset.

Str. 74.

UNOŠENJE OPERATIVNOG SISTEMA U

MEMORIJU

Računar prvo izvršava mali program uskladišten u ROM

memoriji na osnovnoj ploči.

Ovaj program naređuje računaru da izvrši dijagnostičke testove koji uključuju proveru ispravnosti memorije i perifernih jedinica i ostalog hardvera računara da bi se osigurao ispravan rad operativnog sistema.

Učitani operativni sistem ostaje u memoriji dok je računaruključen.

Str. 74.

ZADAVANJE KOMANDI

OPERATIVNOG SISTEMA

Po završetku učitavanja operativnog sistema na

ekranu se, u zavisnosti od toga da li je operativni

sistem komandnog ili grafičkog tipa, pojavi

sistemski promt ili grafičko radno okruženje.

Sistemski promt je znak koji operativni sistem

ispisuje na na ekranu kada je spreman da prihvati

komandu.

Str. 75.

ZADAVANJE KOMANDI

OPERATIVNOG SISTEMA

Komanda operativnog sistema ima strukturu:

Ključna reč / parametri /opcije.

Ključna reč je obično reč od nekoliko slova koja

označava šta treba da uradi operativni sistem.

Str. 75.

ZADAVANJE KOMANDI

OPERATIVNOG SISTEMA

• Parametri (najčešće jedno ili više imena datoteka, ime

jedinice itd.) pokazuje nad čime se komanda izvršava.

• Opcije dodatno ukazuju na način izvršavanja

komande.

Str. 75.

ZADAVANJE KOMANDI

OPERATIVNOG SISTEMA

• Ljuske za komandne operativne sisteme su

komandni interpreteri koji imaju neke elemente

grafičkog okruženja (najčešće samo menije –

spiskove komandi).

• U zavisnosti od operativnog sistema, pokreće se

zadavanjem odgovarajuće komande na prompt ili

izborom iz menija koji sepojavi pri unošenju

operativnog sistema.

Str. 75.

ZADAVANJE KOMANDI

OPERATIVNOG SISTEMA

Ove ljuske izvršavaju komande zadate iz

grafičkog okruženja, neposrednim pozivom

sistemskog programa ili prevodom u linije

komandi, koje zatim izvršava standardni

komandni interpreter. Str. 75.

ZADAVANJE KOMANDI

OPERATIVNOG SISTEMA

• U grafičkom okruženju komande se zadaju po

principu pokazivanja.

• Obično se prvo označi parametar komande, a zatim

se zada komanda (izborom iz nekog spiska ili

pokazivanjem na njenu sličicu) Str. 75.

ZADAVANJE KOMANDI

OPERATIVNOG SISTEMA

• Eventualni dodatni podaci mogu biti zadati i na drugi

način (na primer, ukucavanjem).

• Osnovni element multiprogramskih grafičkih okruženja

je prozor.

• Operativni sistem deli ekran u uokvirene prozore.

• U svakom prozoru može da se izvršava neki program.

Str. 75.

MS WINDOWS

U grafičkim radnim okruženjima komande se prikazuju na tri

načina:

Napisane rečima i grupisane u menije, koji mogu imati više

nivoa;

Predstavljene sličicama, koje mogu biti pojedinačne ili u nizu

grupisane u trake (linije s alatkama – toolbars i kutije s

alatkama-toolbox);

Dugmadima, koja su obično u sastavu posebnih prozora

namenjenih za komunikaciju sa korisnikom. Str. 88.

KOMANDE U GRAFIČKOM

RADNOM OKRUŽENJU

U operativnom sistemu MS Windows prozor

predstavlja jedan od osnovnih elemenata okruženja.

U Windowsu postoje četiri vrste prozora:

Prozor foldera (grupni prozor);

Prozor aplikacije;

Prozor dokumenta;

Prozor za dijalog. Str. 91.

VRSTE PROZORA

Prozor foldera (grupni prozor) je prozor u kojem su

prikazani programi, folder ili datoteke koji pripadaju

jednoj grupi.

Prozor aplikacije - je prozor u kojem se izvršava

neki program (aplikacija);

S obzirom na to da jedan program može da radi

istovremeno sa više dokumenata, svaki dokument se kreira

u svom prozoru – prozoru dokumenta;

Prozor za dijalog – ovaj prozor služi za komunikaciju

korisnika i operativnog sistema. Str. 88.

VRSTE PROZORA

ORGANIZACIJA PODATAKA U

WINDOWS-U

Organizacija podataka u Windows-u je

hijerarhijska.

Dokumenti generisani aplikacionim programima

snimaju se u datoteke.

Datoteke se organizuju u foldere i podfoldere, što

odgovara katalozima i potkatalozima.

Str. 98.

Imena foldera su iz jednog dela i mogu da imaju do

255 znakova uključujući i prazna mesta.

Imena datoteka su iz dva dela međusobno

razdvojena tačkama i mogu biti ukupne dužine do

255 znakova.

Str. 98.

ORGANIZACIJA PODATAKA U

WINDOWS-U

KONCEPT CLIPBOARD-A

Clipboard predstavlja mehanizam zajedničkog

područja za programe koje služi za olakšavanje

razmene podataka.

Str. 99.

ELEMENTI PROZORA ZA

DIJALOG

Posle zadavanja komandi čija su imena napisana sa tri

tačke na kraju, ili kada program posle zadavanja neke

komande treba da upozori korisnika na posledice njenog

izvršavanja, javljaju se prozori za dijalog, i to:

Prosti;

Složeni;

Prozori roletne (Roll Up).

Str. 102.

ELEMENTI PROZORA ZA

DIJALOG

Prost prozor – kada se na ekranu nalazi samo jedan prozor.

Složeni prozori – kada se unutar prozora nalazi niz kartica

od kojih svaka ima na vrhu jezičak sa nazivom.

Prozori roletne (Roll Up) – predstavljaju posebnu vrstu

prozora koji imaju mogućnost da ostanu i posle korišćenja

na ekranu.

Str. 107.

ELEMENTI PROZORA ZA DIJALOG

DUGMAD

Postoje tri vrste dugmadi: obična dugmad, opciona dugmad

i opcioni kvadrat.

Obično dugme (Push button) predstavljeno je stilizovanom

slikom dugmeta sa nekim tekstom ili sličicom na sebi.

Opcino dugme (Option button, Radio button) predstavljeno

je obično krugom pored kojeg je ispisan tekst opcije.

Klikom na dugme ili tekst pored njega bira se opcija.

Koristi se kada od više ponuđenih opcija može da se

izabere samo jedna.

Str. 103.

Opcioni kvadrat (Check box) predstavljen

kvadratom pored kojeg je ispisan tekst opcije.

Koristi se kada je ponuđeno i dozvoljeno da se

izabere više opcija.

Str. 103.

ELEMENTI PROZORA ZA

DIJALOG

ELEMENTI PROZORA ZA DIJALOG

POLJA SA LISTAMA

Obično polje sa listom (Standard list box) sadrži elemente od kojih je moguće izabrati jedan(u nekim situacijama i više).

Kombinovana lista (Combo box), pored liste ima i polje (obično iznad liste) u koje je mogućno direktno ukucati tekst.

Polje sa padajućom listom (Drop-down list box) predstavljeno je samo jednim poljem pored kojeg se nalazi dugme sa strelicom nadole.

Str. 104.

PROGRAMI NOTEPAD I WORDPAD

Služe za formiranje tekstualnih datoteka.

Notepad je program za rad sa malim tekstualnim

(ASCII) datotekama (do 40k). Tekstualne datoteka

mogu da sadrže samo znakove (slova, cifre i

specijalne znake) iz tabele ASCII koda. Str. 110.

Wordpad je program koji, pored mogućnosti rada

kao editor teksta, ima i neke osnovne mogućnosti

programa za obradu teksta (tekst procesora).

Str. 111.

RAD SA FOLDERIMA I DATOTEKAMA

Osnovni program za rad sa datotekama i folderima je

Windows Explorer (ili njegove verzije My Computer

i My Documents).

Str. 119.

DŽOKER ZNACI

Kod naredbi koje mogu da se koriste za operacije sa

više datoteka, umesto navođenja svih imena

datoteka može se koristiti samo deo imena koji je

kod svih datoteka isti, a umesto dela imena u kojem

se razlikuju koriste se đžoker znaci: znak pitanja (?)

i zvezdica (*).

Str. 128.

DŽOKER ZNACI

Znak pitanja (?) zamenjuje bilo koji, ali samo

jedan znak.

Zvezdica (*) zamenjuje skup susednih znakova,

pri čemu skup može biti i prazan, tj. zamenjuje

nula, jedan, dva ili više znakova.

Str. 128.

MS WORD

Programi za obradu teksta (tekst procesori) jesu

programi za pisanje, modifikaciju, oblikovanje,

čuvanje i štampanje dokumenta.

Dokument je svaki tekst koji se može uneti u

računar.

Str. 135.

PROGRAMI ZA OBRADU TEKSTA

• Font jeste skup znakova (slova, brojeva, simbola) koji

imaju iste vizuelne karakteristike.

• Paragraf je deo teksta otkucan između dva pritiska na

tipku Enter.

• Margine jesu beline na stranici između ruba teksta i

odgovarajuće ivice papira, koje ograničavaju

pravougaoni prostor na papiru unutar kojeg se piše

tekst.

Str. 136.

PROGRAMI ZA OBRADU TEKSTA

FORMATIZOVANJE ZNAKOVA I

BLOKOVA

Označeni deo dokumenta naziva se blok.

Str. 175.

Znak (pojedinačno slovo, broj, interpunkcija i simbol)

najmanja je jedinica teksta u dokumentu koja može biti

formatizovana.

Opcije za formatizovanje znaka uključuju vrstu fonta,

veličinu znakova, stil fonta, način prikaza teksta (precrtan,

skriven), boju, poziciju slova na ostala slova u redu, velika

ili mala slova i rastojanje između znakova.

Str. 187.

FORMATIZOVANJE PARAGRAFA

Pod formatizovanjem paragrafa podrazumeva se

njegovo isticanje u tekstu zbog važnosti njegovog

sadržaja.

Paragraf nastaje svakim pritiskom na taster Enter

na tastaturi i može da ima jedan ili više redova ili

da bude bez teksta.

Str. 190.

FORMATIZOVANJE PARAGRAFA

Paragraf može da se istakne u tekstu vrstom i

stilom fonta, uvlačenjem jedne ili obe ivice u

odnosu na tekst, promenom načina poravnanja,

povlačenjem linija ili pravljenjem okvira oko

njega i/ili senčenjem. Str. 190.

Svaki paragraf ima na kraju znak paragrafa koji u

sebi sadrži sve informacije o formatu paragrafa.

Str. 191.

PROMENA STILA

Da bi se olakšao postupak oblikovanja u velikim

dokumentima i postigla ujednačenost karakteristika

pojedinih istovrsnih delova tekstova koristi se stil.

Stil je skup pravila o tome kako mora izgledati neki

odlomak teksta i taj skup pravila ima svoje ime.

Str. 195.

PROMENA STILA

Svaki stil ima svoje ime i parametre.

Promenom parametra u jednom stilu menjaju se svi

paragrafi u dokumentu koji su napisani u tom stilu.

Str. 195.

RAD SA SLIKAMA

Slika se može uneti u tekst na tri načina:

Prenošenjem preko Clipboard-a, direktnim

unošenjem iz datoteke ili indirektnim povezivanjem

sa izvornom datotekom.

Str. 215.