ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN ......ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN METHODIEK INZAKE...

ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE

VAN EEN METHODIEK INZAKE

GEZINSBEGELEIDING (MET FINALITEIT GEZINSHERENIGING) IN

HET KADER VAN PERSPECTIEFZOEKENDE PLEEGZORG

EINDRAPPORT

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN

PROF. DR. JOHAN VANDERFAEILLIE

JULI 2017

3

Inleiding .................................................................................................. 11

Hoofdstuk 1: Beschrijving Proces ............................................................... 15

Hoofdstuk 2: Literatuurstudie .................................................................... 29

1. Inleiding ........................................................................................... 31

2. Methode ........................................................................................... 34

3. Resultaten ........................................................................................ 36

3.1. Doelgroep ................................................................................... 36

3.2. Doelstelling ................................................................................. 37

3.3. Opbouw en inhoud ....................................................................... 37

3.3.1. Vaardigheidstrainingen en educatie ........................................... 38

3.3.2. Ouder-kindactiviteiten ............................................................. 38

3.3.3. Geestelijke gezondheidszorg .................................................... 39

3.3.4. Behandeling middelenmisbruik ................................................. 39

3.3.5. Mentoring .............................................................................. 39

3.3.6. Praktische hulp ....................................................................... 39

3.3.7. Juridische bijstand .................................................................. 39

3.3.8. Assessment en case management ............................................ 40

3.4. Intensiteit ................................................................................... 40

3.5. Theoretische onderbouwing ........................................................... 40

3.6. Organisatorische randvoorwaarden ................................................. 41

3.6.1. Juridische omkadering ............................................................. 41

3.6.2. Caseload ............................................................................... 41

3.6.3. Opleiding ............................................................................... 42

3.6.4. Praktische voorwaarden en voorzieningen .................................. 42

4. Discussie .......................................................................................... 42

5. Besluit .............................................................................................. 47

6. Referentielijst .................................................................................... 47

7. Bijlagen ............................................................................................ 50

7.1. Bijlage 1: Matrix Methodieken en Kenmerken .................................. 50

7.2. Bijlage 2: Visuele Analyse ............................................................. 64

Hoofdstuk 3: Dossieranalyse ...................................................................... 71

1. Inleiding ........................................................................................... 73

2. Het huidige onderzoek ........................................................................ 74

3. Methode ........................................................................................... 74

3.1 Steekproef ................................................................................... 74

3.2 Procedure ..................................................................................... 75

4

3.3 Preliminaire analyse ...................................................................... 77

3.4 Participanten ................................................................................ 78

3.5 Data-analyse ................................................................................ 79

4. Resultaten ........................................................................................ 80

4.1 Uitkomsten van de perspectiefzoekende plaatsingen en verblijfsplaats na beëindiging ........................................................................................ 80

4.2 Kenmerken geassocieerd met een geplande hereniging ...................... 81

5. Discussie .......................................................................................... 83

6. Literatuur ......................................................................................... 87

Hoofdstuk 4: Methodiek ............................................................................ 97

1. Inleiding ........................................................................................... 99

2. Onderbouwing en Uitgangspunten van de Methodiek .............................100

3. Opbouwen van een Werkrelatie ..........................................................104

3.1. De Basishouding .........................................................................104

3.1.1. Aandachtige Aanwezigheid ......................................................105

3.1.2. Openheid, Respect en Erkenning .............................................105

3.1.3. Aansluiting ............................................................................105

3.1.4. Transparantie ........................................................................106

3.1.5. Meerzijdige Partijdigheid .........................................................106

3.1.6. Positieve Benadering en Empowerment ....................................106

3.1.7. Activering .............................................................................106

3.1.8. Aanklampend Werken ............................................................107

3.2. Gesprekstechnieken ....................................................................107

3.3. Observeren ................................................................................109

3.4. Praktische Hulp Bieden ................................................................110

3.5. Weerstand ..................................................................................112

3.6. De Pleegzorgers ..........................................................................114

4. Algemeen Verloop van de Hulpverlening ..............................................116

5. Fase 1: Uitwisselen van Informatie en Risicoclassificatie ........................117

5.1. Informatie Geven ........................................................................117

5.2. Informatie van de Consulent .........................................................117

5.3. Analytische Anamnese .................................................................117

5.3.1. Gezin ...................................................................................119

5.3.2. Kind .....................................................................................119

5.3.3. Ouders .................................................................................120

5.3.4. Ouderschap en Ouder-Kind-Interactie ......................................121

5

5.3.5. Mishandeling en Misbruik ........................................................122

5.3.6. Sociale Setting ......................................................................124

5.3.6.1. Netwerkschema en Netwerklijst .........................................124

5.3.6.2. Genogram .......................................................................125

5.3.6.3. Ecogram .........................................................................127

5.3.6.4. Netwerkcirkels .................................................................127

5.3.6.5. Analyse in Functie van Risicoclassificatie .............................128

5.3.7. Hulpverlening ...........................................................................129

5.4. Competentieanalyse .......................................................................129

5.5. Capaciteit tot Verandering van de Ouders .........................................131

5.6. Standpunten van de Betrokken Partijen ............................................132

5.7. Risicoclassificatie ...........................................................................132

6. Fase 2: Doelen en (Voorlopige) Bezoekregeling ....................................135

6.1. Doelen .......................................................................................135

6.1.1. Opstellen van Doelen .............................................................135

6.1.2. Afbakenen van Hulpverlening en Samenwerking met Andere Diensten

....................................................................................................136

6.1.3. Verdere Uitwerking Doelen ......................................................138

6.2. (Voorlopige) Bezoekregeling .........................................................139

7. Fase 3: Werken aan Doelen ...............................................................140

7.1. Algemeen ...................................................................................141

7.1.1. Het Aanleren van Vaardigheden ...............................................141

7.1.1.1. Gedragsinstructie .............................................................141

7.1.1.2. Model Staan ....................................................................141

7.1.1.3. Gedragsoefening ..............................................................142

7.1.1.4. Feedback Geven op Adequaat Gedrag .................................143

7.1.1.5. Feedback Geven op Inadequaat Gedrag ..............................143

7.1.1.6. Ondersteunende Ik-Boodschap ..........................................143

7.1.1.7. Confronterende Ik-Boodschap ............................................144

7.1.1.8. ABC-Schema ...................................................................144

7.1.2. Psycho-Educatie ....................................................................144

7.2. Verplichte Modules ......................................................................145

7.2.1. Vergroten van de Opvoedingsvaardigheden ..............................145

7.2.1.1. Basisvaardigheden ...........................................................145

7.2.1.2. Opvoedingsvaardigheden ..................................................146

7.2.1.2.1. Vaardigheden Leren Aanleren .......................................147

6

7.2.1.2.2. Regels en Afspraken Leren Maken .................................147

7.2.1.2.3. Opdrachten leren geven ..............................................147

7.2.1.2.4. Adequaat Gedrag Leren Versterken ...............................148

7.2.1.2.5. Inadequaat Gedrag Leren Verminderen .........................151

7.2.1.3. Samen activiteiten doen ....................................................156

7.2.2. Veiligheid Waarborgen............................................................157

7.2.3. Ouder-Kindrelatie Verbeteren ..................................................159

7.2.3.1. Patronen Zichtbaar Maken .................................................159

7.2.3.2. Communicatie Verbeteren .................................................162

7.2.3.2.1. Circulaire Vragen ........................................................162

7.2.3.2.2. Feedback Geven .........................................................162

7.2.3.2.3. Gezinsoverleg ............................................................163

7.2.3.2.4. ABBA ........................................................................163

7.2.3.2.5. Herkennen van Patronen .............................................164

7.2.3.3. Samen Activiteiten Doen ...................................................164

7.2.4. Versterken van het Sociaal Netwerk .........................................164

7.2.4.1. Het Netwerk Uitbreiden .....................................................165

7.2.4.2. Het Netwerk Activeren of Actief Inzetten .............................165

7.3. Facultatieve Modules ...................................................................166

7.3.1. Problemen Leren Oplossen en Inzicht in Cognities Vergroten .......166

7.3.1.1. Problemen Leren Oplossen ................................................166

7.3.1.2. Leren Onderhandelen .......................................................167

7.3.1.3. Inzicht in Cognities Vergroten - Storende en Helpende Gedachten..................................................................................................168

7.3.2. Vergroten van Vaardigheden Gericht op Emotieregulatie .............169

7.3.3. Praktische Hulp Bieden en Praktische Vaardigheden Vergroten ....172

7.3.4. Vergroten van de Sociale Vaardigheden ....................................173

7.3.4.1. Leren het Netwerk Uit te Breiden, te Onderhouden en te Gebruiken..................................................................................................173

7.3.4.2. Monitoring .......................................................................173

7.3.4.3. Conflictbemiddeling ..........................................................173

8. Fase 4: Evaluatie, een Nieuwe Risicoclassificatie ...................................176

9. Fase 5: Gezinshereniging ...................................................................179

9.1. Het Gezin Informeren ..................................................................179

9.2. Opstellen van een Herenigingsplan ................................................180

9.3. Verwezenlijking van de Gezinshereniging, Einde Pleegzorg en Verdere

Ondersteuning ...................................................................................180

7

10. Referenties .....................................................................................181

11. Bijlagen .........................................................................................184

11.1. Checklist Methodiek ...................................................................185

11.2. Informatie voor de Pleegzorgers ..................................................189

11.3. Duidelijkheid Scheppen – Verwachtingen van de Consulent ............193

11.4 Tabel voor Informatie uit Analytische Anamnese ............................198

11.5. Vragenlijsten Analytische Anamnese ............................................201

11.6. Regelmaat en Kwaliteit van het Contact tussen Ouders en Kind Nagaan

.......................................................................................................233

11.7. Beschrijving van de Verschillende Gehechtheidstypes ....................235

11.8. Netwerkschema .........................................................................236

11.9. Netwerklijst ..............................................................................238

11.10. Netwerkcirkel ..........................................................................240

11.11. Competentie-analyse ...............................................................242

11.12. Capaciteit tot Verandering Nagaan .............................................244

11.13. Hulpmiddel voor Risicoclassificatie .............................................250

11.14. Oorspronkelijke Tabel voor Risicoclassificatie ..............................255

11.15. Tabel voor Communicatie Risicoclassificatie aan Gezin ..................257

11.16. Criteria en Aanbevelingen voor Samenwerkingsverbanden ............258

11.16.1. Structurele Criteria .............................................................258

11.16.2. Relationele Criteria .............................................................261

11.16.3. Contextuele Criteria ............................................................264

11.17. Contract met betrekking tot Doelen ...........................................266

11.18. Kalender Bezoekregeling ..........................................................271

11.19. ABC-Schema ...........................................................................274

11.20. Psycho-Educatie ......................................................................276

11.20.1. Algemene Informatie over de Ontwikkeling van Jeugdigen ......276

11.20.2. Informatie over Verschillende Psychische Problemen en Stoornissen

bij Jeugdigen ..................................................................................276

11.20.3. Informatie over Licht Verstandelijke Beperkingen ...................276

11.20.4. Informatie over Autisme Spectrum Stoornis ..........................277

11.20.5. Informatie over ADHD ........................................................277

11.20.6. Informatie over angsten stemmingsproblemen ....................278

11.20.7. Informatie over Scheiding/Loyaliteitsproblemen .....................278

11.21. Beloningssysteem ....................................................................279

11.22. Assessment- en Planningsformulier ............................................281

11.23. Veiligheidsplan ........................................................................283

8

11.24. Thermometer en Eerste-hulp-kaart ............................................287

11.25. Stoplicht .................................................................................290

11.26. Herenigingsplan .......................................................................292

11.27. Randvoorwaarden Methodiek ....................................................297

Hoofdstuk 5: Trainingspakket ...................................................................301

1. Presentatie ......................................................................................303

2. Werkbladen ......................................................................................435

1. Casusmateriaal ..............................................................................436

2. Oefening 1 ....................................................................................458

3. Oefening 2 ....................................................................................464

3. Oefening 3 ....................................................................................467

3. Oplossingen Werkbladen ....................................................................472

1. Oefening 1 ....................................................................................473

2. Oefening 2 ....................................................................................480

3. Oefening 3 ....................................................................................483

Hoofdstuk 6: Voorbereiding Implementatiestrategie ....................................487

1. Inleiding ..........................................................................................489

2. Doelstelling ......................................................................................489

2.1. Identificeren van Relevante Determinanten van Invloed op het

Implementatieproces..........................................................................489

2.2. Voorstellen van een Implementatiestrategie ...................................489

3. Identificeren van Relevante Determinanten van Invloed op het Implementatieproces ............................................................................490

3.1. Kenmerken van de interventie ......................................................490

3.2. Kenmerken van de pleegzorgbegeleiders ........................................490

3.3. Kenmerken van de organisatie ......................................................491

3.4. Kenmerken van de context ...........................................................492

4. Voorstel van een Implementatiestrategie .............................................492

4.1. Theoretische basis .......................................................................492

4.1.1. Verspreiding .........................................................................493

4.1.2. Adoptie ................................................................................494

4.1.3. Invoering ..............................................................................494

4.1.4. Borging ................................................................................495

4.2. Implementatiestrategie voor de Herenigingsmethodiek ....................495

4.2.1. Verspreiding .........................................................................495

4.2.2. Adoptie ................................................................................496

4.2.3. Invoering ..............................................................................497

9

4.2.4. Borging ................................................................................498

4.3. Synthese ....................................................................................498

5. Referenties ......................................................................................502

Hoofdstuk 7: Indicatoren voor Evaluatie .....................................................503

1. Inleiding ..........................................................................................505

2. Wordt de Interventie Uitgevoerd Zoals Beoogd? ...................................505

3. Wordt de Juiste Doelgroep Bereikt? .....................................................505

4. Worden de Gewenste Resultaten Bereikt? ............................................505

4.1. Is er Uitval? ................................................................................505

4.2. Zijn er Waarneembare Veranderingen? ..........................................506

4.3. Worden de Doelen Gerealiseerd? ...................................................506

4.4. Zijn de Cliënten Tevreden? ...........................................................506

5. Referenties ......................................................................................508

6. Bijlagen ...........................................................................................509

6.1. Checklist Methodiek .....................................................................510

6.2. Tabel Goal Attainment Scaling ......................................................514

6.3. Exit-vragenlijst ...........................................................................517

11

ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN METHODIEK INZAKE


HET KADER VAN

PERSPECTIEFZOEKENDE PLEEGZORG

INLEIDING

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN


JULI 2017

13

Uit cijfergegevens van het Agentschap Jongerenwelzijn blijkt dat

perspectiefzoekende pleegzorg slechts in 6% van alle pleegzorgsituaties ingezet wordt. Slechts in een klein aantal van de pleegzorgplaatsingen wordt dus aan een

hereniging gewerkt. Dat is verwonderlijk aangezien pleegzorg ook in situaties van tijdelijke uithuisplaatsing met als doel gezinshereniging kan worden ingezet.

Een mogelijke verklaring hiervoor kan het gebrek aan een concrete methodiek zijn.

Immers, tot op heden bestond er in Vlaanderen geen methodiek voor het begeleiden van een hereniging van pleegkinderen met hun ouders. Het Vlaams

Agentschap Jongerenwelzijn wilde hier verandering in brengen en wenste in te zetten op het versterken van de expertise inzake gezinsbegeleiding in functie van een hereniging. Zij gaven dan ook de opdracht om een praktijkgerichte en

wetenschappelijk onderbouwde herenigingsmethodiek voor perspectiefzoekende pleegzorg te ontwikkelen. Deze methodiek moest worden beschreven in een

handleiding, moest wetenschappelijk onderbouwd zijn en moest voldoende gebaseerd zijn op en/of rekening houden met bestaande goede praktijken binnen de pleegzorgsector of de ruimere context van de jeugdhulpverlening. Bovendien

moest rekening worden gehouden met de contouren van het decreet pleegzorg. Ten slotte moest het werkveld voldoende betrokken worden zodat de

implementatie zou kunnen voortbouwen op het proces van de ontwikkeling van de methodiek.

In de loop van het project kwam de stuurgroep 4 keer samen om het onderzoek op te volgen. Op deze momenten konden moeilijkheden besproken worden en werd sturing en advies verleend aan de onderzoekers. We willen de leden van de

stuurgroep dan ook bedanken voor hun bijdrage aan de ontwikkeling van de methodiek.

Ook waren er twee overlegmomenten met medewerkers van Pleegzorg Vlaanderen. Er werd aan pleegzorgbegeleiders gevraagd om (delen van) de methodiek uit te testen en hier verslag van uit te brengen. Op die manier konden

belangrijke inzichten uit de praktijk toegevoegd worden aan de methodiek. Onze dank gaat dan ook uit naar alle medewerkers van Pleegzorg Vlaanderen die zich

hiervoor ingezet hebben.

Hopelijk leidt dit project tot een toename in succesvolle gezinsherenigingen na pleegzorg en verbetert het op die manier de pleegzorgpraktijk.

15



HET KADER VAN


HOOFDSTUK 1: BESCHRIJVING PROCES

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN


JULI 2017

17

Om deze opdracht te vervullen werd eerst een literatuurstudie uitgevoerd, met

betrekking tot basismethodieken en werkzame factoren van effectieve gezinsbegeleiding met het oog op een hereniging. Zoals beschreven in de

onderzoeksopdracht, werden de databanken PsychInfo en Web Of Science doorzocht met combinaties van de trefwoorden 'foster care', 'reunification', 'program', 'intervention', 'reunify', ‘foster’ en 'children'. Er werd gezocht naar peer-

reviewed artikels gepubliceerd tussen 2005 en 2015. Uiteindelijk werden 14 methodieken in 17 artikels opgenomen (soms werden meerdere artikels omtrent

één methodiek gevonden). Wanneer deze artikels onvoldoende informatie over de inhoud van de interventies bevatten, werden ook artikels uit de literatuurlijst en/of officiële websites van de programma’s geraadpleegd. Daarnaast werd ook de

website van het Nederlands Jeugdinstituut doorzocht op zoek naar methodieken van gezinshereniging. Deze laatste zoektocht leverde geen resultaten op. Aan de

hand van de literatuur werd een matrix gemaakt van alle gevonden methodieken en hun belangrijkste kenmerken met betrekking tot: doelgroep, doestelling, opbouw, inhoud, theoretische onderbouwing, organisatorische randvoorwaarden,

intensiteit, belangrijke elementen en aanwijzingen voor effectiviteit. Een visuele analyse van de matrix inzake effectiviteit van de methodieken werd uitgevoerd.

De resultaten hiervan kunnen teruggevonden worden in hoofdstuk 2 (Literatuurstudie) van dit rapport.

In tweede instantie was het de bedoeling om een Delphi-onderzoek te organiseren om zo een overzicht van kernmerken van goede praktijken inzake gezinsbegeleiding met gezinshereniging als finaliteit, te genereren. Aan alle

provinciale diensten pleegzorg werd gevraagd namen door te geven van personeelsleden (praktijkwerkers en leidinggevenden) die (positieve en negatieve)

ervaringen hebben met perspectiefzoekende pleegzorg (1) hetzij door een traject dat ze zelfstandig hebben afgewerkt binnen pleegzorg, (2) hetzij na een traject dat ze hebben gelopen in samenwerking met diensten (bijvoorbeeld

contextbegeleidingsdiensten, CKG’s, …) extern aan de dienst voor pleegzorg. Tevens werd ook gevraagd namen door te geven van personeelsleden van deze

externe diensten die (3) onafhankelijk van de pleegzorgdienst een (positief of negatief) perspectiefzoekend traject met een biologisch gezin hebben doorlopen. In het Delphi-onderzoek werden twee vragen gesteld. Een eerste vraag betrof een

vraag naar de algemene werkzame factoren die volgens de respondenten deel zouden moeten uitmaken van de methodiek opdat een succesvolle hereniging kan

worden gerealiseerd? Aan de deelnemers werd gevraagd dit voldoende te concretiseren aan de hand van activiteiten en handelingen waarmee deze factoren in de praktijk kunnen worden vormgegeven. Een tweede vraag betrof er één naar

de specifieke werkzame factoren volgens de respondenten deel zouden moeten uitmaken van de methodiek opdat een succesvolle hereniging kan worden

gerealiseerd? Opnieuw werd aan de respondenten gevraagd dit voldoende te concretiseren aan de hand van activiteiten en handelingen waarmee deze factoren in de praktijk kunnen worden vormgegeven. Deze concretisering had als doel

goede praktijken, bestaande technieken en methoden in kaart te brengen waarop verder zou kunnen worden gebouwd bij de ontwikkeling van de

herenigingsmethodiek. De antwoorden die we terugkregen waren echter zeer algemeen en verwezen naar algemene principes zoals vraaggericht, integraal, participatief, positief en krachtgericht intensief en gezins- en contextgericht

werken. Omdat deze antwoorden te algemeen waren en ze slechts in zeer beperkte mate richting konden geven aan de ontwikkeling van de methodiek werd een

tweede ronde georganiseerd. Bedoeling was om via deze ronde de algemene

18

principes die we verzameld hadden te verdiepen en concretiseren. De

concretisering werd beoogd door de respondenten te vragen naar concrete doelstellingen en hieraan concrete handelingen en methoden te koppelen. Per

doelstelling mochten één of meerdere concrete handelingen of methoden benoemd worden die volgens de respondenten zouden moeten bijdragen aan de realisatie van de doelstellingen. Tevens werd expliciet aangegeven dat we op zoek waren

naar specifieke principes, praktijken en/of methoden die zouden moeten worden geïntegreerd in de herenigingsmethodiek. Ook deze ronde leverde slechts een zeer

beperkt aantal nieuwe concrete ideeën op waarmee aan de slag kon worden gegaan. Respondenten gaven tenslotte ook aan dat ze niet veel ervaring hadden met herenigingen. Intussen was de methodiekhandleiding verder uitgewerkt

waardoor het zinvoller was deze meteen kritisch te laten nalezen door mensen uit de praktijk en feedback te vragen. Kortom, de betrachting om de methodiek

bottom-up vorm te geven werd verlaten en vervangen door een meer top-down aangestuurde aanpak. Verderop worden de resultaten hiervan besproken.

Een derde activiteit was een dossier-analyse van een 100-tal perspectiefzoekende

pleegzorgdossiers met als finaliteit terugkeer naar huis. Deze dossieranalyse zou moeten resulteren in een overzicht van kenmerken van ouders, pleegkinderen,

pleeggezinnen en het pleegzorgproces die geassocieerd zijn met de kans op een (succesvolle) hereniging. Alle Vlaamse diensten voor pleegzorg namen deel aan

dit retrospectief onderzoek. Ze bezorgden de onderzoekers een lijst met alle perspectiefzoekende pleegzorgplaatsingen gestart tussen 01.01.2014 en 31.12.2015. 172 dossiers werden geanalyseerd met behulp van een codeerschema

met vragen betreffende de beëindiging van de plaatsing, kenmerken van de ouders, het pleeggezin, de pleegzorgplaatsing en/of het pleegzorgproces en het

pleegkind. De resultaten van deze dossieranalyse kunnen teruggevonden worden in hoofdstuk 3 (Dossieranalyse).

In een vierde stap was het de bedoeling om de methodiekhandleiding uit te

schrijven, rekening houdend met de resultaten van de literatuurstudie, de resultaten van het Delphi-onderzoek en de resultaten van de dossieranalyse.

Daarnaast moesten volgende acties in de methodiek terug te vinden zijn:

Een grondige diagnostiek, samen met het gezin, van de problemen en de noden die resulteerden in de plaatsing.

Een plan waaruit duidelijk blijkt wat is vereist voor een terugkeer en welke hulp door wie wordt geboden opdat een hereniging kan slagen.

Goede coördinatie van de hulp inclusief de hulp geboden door de pleegzorgvoorziening.

Monitoring van de vooruitgang van het gezin.

Nagaan of de ouders zich aan het plan houden. Bepalen wanneer de hereniging het best wordt gerealiseerd (met inbegrip

van de rol die verwijzers en externe diensten zullen opnemen). Alle gezinsleden voorbereiden op de hereniging. Coördinatie van de nazorg.

Monitoren of het kind thuis veilig is.

Bovendien moest de methodiekhandleiding een antwoord bieden op onderstaande

vragen:

Op welke doelgroep richt de interventie zich en voor welke cliënten is de interventie niet toepasbaar (indicaties en contra-indicaties; bijvoorbeeld

ouders met een verslavingsproblematiek)?

19

Welke zijn de doelen van de interventie (welke problematiek moet

verminderen, welke vaardigheden worden gestimuleerd en welke factoren die bijdragen aan de problematiek worden gewijzigd/weggenomen opdat

een hereniging kan worden overwogen)? Hoe is de interventie opgebouwd (beschrijving van de fasering en aantal

contactmomenten, de frequentie en duur van contactmomenten of

verschillende fases, doelen van verschillende contactmomenten of fases en wat gebeurt in de verschillende contacten of fases)?

Waar vindt de interventie plaats? Welke is de theoretische achtergrond? Op welke theorieën doet de

methodiek beroep om te legitimeren wat ze doet?

Welke werkzame (algemene en specifieke factoren) zijn aanwezig en waar/hoe kunnen deze worden aangetroffen in de interventie?

Welke zijn de organisatorische randvoorwaarden (opleidingsniveau en scholing van uitvoerders, begeleiding uitvoerende hulpverleners en frequentie van de begeleiding, hoe wordt de methodiektrouw bewaakt, hoe

wordt de instroom bewaakt, overlegstructuur, bereikbaarheid en beschikbaarheid medewerkers, kwaliteitsbewaking en caseload)?

Welke materialen moeten wanneer worden gebruikt?

Tevens zou ook moeten helder worden voor welke problemen deze methodiek

onvoldoende is en voor welke problemen een meer specifieke begeleiding noodzakelijk is (bijvoorbeeld psychiatrische problemen van een ouder). Hiervoor zouden specifieke modules buiten pleegzorg moeten worden aangesproken. Dit

noodzaakt een voldoende zicht op doorverwijzingsmogelijkheden en de ontwikkeling van samenwerkingsverbanden.

De methodiek, terug te vinden in hoofdstuk 4 (Methodiek), werd ontwikkeld zodanig dat tegemoet gekomen wordt aan de hierboven beschreven vereisten. Zoals eerder beschreven werd de methodiek daarna ter kritische nalezing

voorgelegd aan praktijkmedewerkers. Ook werd aan deze praktijkmedewerkers gevraagd om (onderdelen van) de methodiek te testen en hun ervaringen te

rapporteren. Op die manier werden de praktijkmedewerkers die hieraan deelnamen ook ingeleid in het gebruik van de methodiek. Dit alles gebeurde op 2 overlegmomenten en aanvullend via mail en telefonisch. Na grondige overweging

werden de gevraagde aanpassingen al dan niet gemaakt. In de tabellen op de volgende bladzijden wordt het doorlopen proces weergegeven.

20

FEEDBACK PRAKTIJKMEDEWERKERS OVERLEGMOMENT 1

Opmerking Oplossing/Verantwoording

Is het een mogelijkheid om per twee te werken: één iemand voor het gezin en één iemand voor het pleeggezin?

Dit is mogelijk indien gewenst maar wordt niet expliciet meegenomen in de handleiding. Het is niet noodzakelijk voor een goed verloop van de

begeleiding maar kan ook geen kwaad dus de pleegzorgdiensten kunnen zelf bekijken hoe ze dit aanpakken

De methodiek vraagt veel van het gezin en vooral van de ouders (introspectie, vragenlijsten, …)

Aangezien er een plaatsing geweest is, moet er ook veel veranderen; plaatsingen gebeuren meestal omwille van ouderproblemen dus zij zullen ook veel moeten doen

Gesprekken aan huis: te tijdsintensief voor de pleegzorgdienst afhankelijk van de nood kan afgewisseld worden tussen huisbezoeken en gesprekken op de dienst

Ingevoegd in methodiek dat er in uiterste nood een gesprek op de pleegzorgdienst kan plaatsvinden, hierbij moet steeds in het achterhoofd gehouden worden dat men hierdoor dingen verliest (oefenen in de thuissituatie, kunnen observeren in de thuissituatie, …)

Haalbaarheid binnen het tijdskader van 6-12 maanden, kan er zo snel al

aan terugkeer gewerkt worden?

Gezien het decreet is er geen andere optie maar de opmerking wordt wel

meegenomen in het eindrapport enz.

Veel verschillende aanpakken waardoor veel gevraagd wordt van de hulpverlener

Er wordt een trainingspakket voorzien voor hulpverleners

Groepssessies: niet aanbevolen volgens praktijkmedewerkers

Bijkomende drempel voor de ouders Gezinnen zitten verspreid in de provincies Situaties van gezinnen verschillen te veel, ouders zullen nog steeds

veel hulp nodig hebben om alles toe te passen op het eigen gezin (dus geen tijdsbesparing voor de diensten)

Beperkte populatie

Aangepast in methodiek omwille van redenen gegeven door

praktijkmedewerkers

Informatieverzameling: hebben diensten hier toestemming voor? Nieuwe plaatsing hoort te beginnen met een startoverleg maar vaak gebeurt dit niet omwille van tijdsgebrek

Terug op de agenda voor 26/04/2017: welke oplossingen zien praktijkmedewerkers? bleek niet zo’n groot probleem als eerst gesteld, toch werd in de methodiek opgenomen dat ouders in de afsprakennota hun akkoord moeten geven voor informatieverzameling bij andere hulpverleners

Haalbaarheid samenwerkingsverbanden/opvolging contextbegeleiding, probleem met wachtlijsten

Gezien het decreet is er geen andere optie maar de opmerking wordt wel meegenomen in het eindrapport enz.; mogelijke oplossing is een “verzekerd aanbod” waar financiële middelen tegenover staan

Vragenlijsten, vragen veel van het gezin en kunnen wantrouwen opwekken (niet transparant voor ouders wat men hiermee te weten komt), dit is ook

protocollair i.p.v. op maat

Vragenlijsten geven een objectiever beeld en zijn dus een zinvolle toevoeging

Meer aandacht voor pleegzorgspecifieke aspecten (kind is niet thuis, samenwerking pleegouders en ouders, hereniging, …)

Ingevoegd in de methodiek, sommige aspecten waren inderdaad te weinig benadrukt

Consulent àltijd betrekken in het eerste gesprek en duidelijk beschrijven wanneer het formulier “duidelijkheid scheppen” ingevuld moet worden

Ingevoegd in de methodiek, mag inderdaad niet te vrijblijvend zijn

Specificering frequentie en duur contacten Ingevoegd in de methodiek, ontbrak inderdaad

21

Gedragsmatige aanpak, weinig tijd en ruimte voor gekwetstheid van de ouder

Ingevoegd in de methodiek, belangrijk om ook eens te kunnen luisteren, “er te zijn” ipv enkel met de methodiek bezig te zijn

Betrekken van de pleegkinderen Ingevoegd in de methodiek, stond niet expliciet vermeld terwijl het wel de bedoeling is dat zij daar waar mogelijk betrokken worden

Hoeveel tijd kan er in het opbouwen van een werkrelatie geïnvesteerd worden?

Moet doorheen het volledige traject uitgebouwd worden, gezien het decreet kan hier weinig afzonderlijke tijd voor genomen worden

Werkrelatie met de pleegouders beter uitwerken: wat moeten zij weten en kunnen, betrokkenheid bij belangrijke beslissingen, …

Ingevoegd in de methodiek, ontbrak inderdaad

Transparantie, naast gezin staan, doelen in overleg, … is moeilijk in

gedwongen hulpverlening? Duidelijker specificeren dat het (bvb. doelen)

als het kan van het gezin moet komen en dat het anders van de hulpverleners zal komen

Ingevoegd in de methodiek, dit aspect was te weinig in overweging

genomen in de eerste versie.

Aansluiting van bepaalde technieken bij gezinnen is niet goed Bedoeling is dat de hulpverlener steeds de technieken kiest die passen bij het gezin in kwestie, hij kan daarbij flexibel zijn in welke technieken hij

inzet. Dit werd verduidelijkt in de methodiek.

Wat bij onenigheid tussen ouders en hulpverlener? Dit kan in elke begeleiding voorkomen en dan is het ook telkens opnieuw zoeken naar hoe men hieruit kan geraken of wie de begeleiding kan overnemen

Intervisie bij uitvoeren methodiek zal zeker zinvol zijn Zit verwerkt in de implementatiestrategie

Praktijkmedewerkers zullen het mogelijk moeilijk hebben met het protocollair werken

Eigen aan een methodiek is dat het allemaal meer volgens een protocol verloopt, dit betekent nog steeds niet dat alles op voorhand zeer strak

vastligt. Er wordt een kader gecreëerd binnen dewelke in functie van het specifieke gezin specifieke keuzes kunnen worden gemaakt.

Voorbeeld bij technieken zetten Ingevoegd in de methodiek, was nog niet aan de orde in een eerste versie maar inderdaad wel van belang

Meer samenwerkingsverbanden om de werkdruk bij de pleegzorgdiensten te verminderen (VZW lus en CKG)

Ingevoegd in de methodiek. Wij hebben geen zicht op de hulpverleningsmogelijkheden binnen elke provincie, diensten moeten dus zelf bepalen waarvoor zij een samenwerkingsverband kunnen en willen aangaan. Op die manier kan een overbelasting van de pleegzorgdienst

vermeden worden. Hierbij is het echter wel van belang om een aantal zaken in gedachten te houden. Ten eerste is het sluiten van samenwerkingsverbanden, zoals hierboven geschreven, niet vanzelfsprekend. Ten tweede zal dit van invloed zijn op de effectiviteit

aangezien de kwaliteit van de werkrelatie in verband staat met de effectiviteit. Hoe meer werkrelaties het gezin moet aangaan, hoe groter de kans dat er eens een slechte werkrelatie ontstaat en hoe minder gezinnen

ook gaan investeren in de werkrelaties. Op die manier wordt de interventie minder effectief. Ten derde hebben meer samenwerkingsverbanden meer overlegmomenten over het gezin tussen hulpverleners tot gevolg. Ten vierde kunnen de gezinnen op die manier hulpverleners tegen elkaar

22

uitspelen. Tenslotte vraagt dit veel inspanningen van het gezin, in die zin dat zij goed zullen moeten plannen maar ook in die zin dat zij veel uren per week (verschillende) hulpverleners zullen moeten ontvangen en bezoeken.

23

FEEDBACK PRAKTIJKMEDEWERKERS OVERLEGMOMENT 2


Is probleem rond informatieverzameling reëel? Diensten willen meestal meewerken

Evenwel vragen sommige diensten een geschreven toestemming van het gezin waarin staat dat de pleegzorgdienst contact mag opnemen met en informatie mag vragen aan andere diensten

Er wordt een zin opgenomen in de handleiding waarin staat dat deze toestemming gegeven moet worden in de afsprakennota die aan het begin

van het begeleidingstraject opgesteld wordt. Op die manier worden de beperkte problemen die zich soms stellen, vermeden.

Tabel “Hulpmiddel voor risicoclassificatie”: enkele verduidelijkingen nodig: Titels verduidelijken

Machtsproblemen verduidelijken Attributies verduidelijken Niet-mishandelende partner staat 2 keer bij de beschermende

factoren

Toegevoegd in de methodiek behalve de verduidelijkingen want die staan al in de lopende tekst, de tabel is slechts een samenvatting. De uitleg in de

lopende tekst is wel verduidelijkt

Wat mag uit de methodiek en wat moet zeker blijven? Ouder-kindrelatie verbeteren moet een verplichte module worden

Vergroten van sociale vaardigheden moet een aparte facultatieve module worden

Wijkscan moet eruit Voor relatiebemiddeling en -therapie moet er een samenwerkings-

verband komen Duplo is ook een mogelijke techniek bij patronen herkennen

Gewijzigd in de methodiek, er was duidelijke consensus bij de praktijkmedewerkers over welke modules van fundamenteel belang zijn en

welke niet. Wijkscan werd als iets overbodig gezien dat bovendien veel tijd kost. Relatiebemiddeling en -therapie ontbrak inderdaad. Duplo kan een zinvolle aanvulling zijn

Pleegouders moet vervangen worden pleegzorgers Gewijzigd in de methodiek, aansluiting bij nieuwe terminologie

Rol pleegzorgers verder verduidelijken: Via pleegzorgers kan de hulpverlener info over het pleegkind

inwinnen (hoe is het kind na bezoeken, hoe gaat het op school, …) Pleegouders moeten ook ondersteuning krijgen, bvb. rond hoe ze om

moeten gaan met verhalen van het kind over de gezinssituatie, …

Gewijzigd in de methodiek, ontbrak inderdaad

24

FEEDBACK PRAKTIJKMEDEWERKERS VIA MAIL EN TELEFONISCH


Consulenten hebben niet altijd voldoende informatie om bij het begin al het formulier “Duidelijkheid scheppen” in te vullen, kan dit ook later?

Herformulering in methodiek, hier hadden we niet eerder bij stil gestaan

Formulering dat er nooit meer hereniging mogelijk zou zijn is te scherp Geherformuleerd naar “hereniging is geen optie in het bestaande tijdsperspectief”

Verwachtingen naar pleegzorgers toe: omgaan met eisen en stressoren van het pleegouder zijn: te scherp geformuleerd

Gewijzigd in de methodiek, was inderdaad te scherp om op die manier mee te geven aan de pleegzorgers

Onduidelijk of vragenlijsten door beide ouders samen of apart ingevuld

moeten worden

Verduidelijkt in de tekst dat het de bedoeling is dat ouders deze afzonderlijk

invullen

VSOG kan sociaal wenselijk ingevuld worden Bij andere vragenlijsten kan dit niet zo makkelijk dus als de VSOG sociaal wenselijk werd ingevuld, zal dit duidelijk worden door de andere vragenlijsten

Taalgebruik READI soms archaïsch of minder duidelijk Verduidelijkt waar mogelijk maar dit zijn de formuleringen van de testontwikkelaars en het is niet aan de onderzoekers om dit te wijzigen

Lay-out, vorm, schrijfstijl, … Aangepast

M.b.t. fase 1 (informatieverzameling): Het is goed dat je meerdere keuzes hebt om toe te passen Je hebt onmiddellijk en overzichtelijk in beeld wie belangrijk is Het brengt helderheid in sommige relaties Je komt veel informatie te weten door extra vragen te stellen bij

deze tools vb. met wie spreek je over pleegzorg Het voelt wat schools aan om te doen. Ook voor de ouders voelde

het schoolse karakter een beetje onwennig. Het is een grote tijdinvestering. Dit gesprek had 1,5u geduurd,

maar had makkelijk nog meer tijd in beslag kunnen nemen. Je zou daarnaast hierna nog iets moeten doen met deze informatie.

Positieve feedback, geen vraag om iets aan te passen

Het invullen van het hulpmiddel voor risicoclassificatie duurt lang (1,5-2

uur), anderzijds was dit wel de eerste keer en ontbreekt dus nog ervaring. Tip: workshop over gebruik

Positieve feedback. Geen vraag tot aanpassing.

Er blijven sommige dingen nog onduidelijk over wat ‘juist’ bedoeld wordt met bv. correcte attributies, 1 goede correctieve relatie, er is consistent en

doelgericht sociaal werk en monitoring

In de tekst staan uitgebreidere beschrijvingen “Er is consistent en doelgericht sociaal werk, alsook monitoring” werd

verder verduidelijk in de tekst

Uitwisselen en verzamelen van informatie is niet gebeurd zoals in de methodiek beschreven alvorens de risicoclassificatie te doen (zoals bv. hechting, netwerk,….). We hebben ons gebaseerd op de info van deze pleegzorg door de jaren heen.


De risicoclassificatie blijft een (subjectief) oordeel Het zal altijd wat subjectief blijven, we proberen het echter wel zo objectief

mogelijk te maken

25

Bij sommige topics van het hulpmiddel voor risicoclassificatie hebben we zowel een stukje groen al een stukje rood samen ingekleurd (bv. 50/50%)

Dat kan inderdaad, geen vraag om iets aan te passen

Sommige topics van het hulpmiddel voor risicoclassificatie waren niet van toepassing of niet duidelijk en deze werden dan wit gelaten

Dat kan inderdaad, geen vraag om iets aan te passen

Kolom opmerkingen van het hulpmiddel voor risicoclassificatie wordt goed gebruikt om te verduidelijken


De begeleider gaf aan dat de topics van het hulpmiddel voor risicoclassificatie allemaal zaken zijn die reeds met OCJ en betrokkenen besproken zijn. De begeleider vindt dat op deze manier bv. de zaken die groen worden ingekleurd duidelijker naar boven komen


We hebben de korte tabel voor communicatie risicoclassificatie aan gezin ingevuld. We kwamen uit op 4x matig risico en 1x hoog risico. Hoe moet je dit dan interpreteren? Bv. 1 item hoog risico is dan hoog risico hereniging of toch matig risico omdat er daar 4 items zijn aangeduid?

Verduidelijking gevraagd door onderzoekers maar niet gekregen

Sommigen omschrijvingen kunnen subjectief ingevuld worden. Bv Beperkte ouderschapsvaardigheden. Wat is beperkt? Wanneer spreken we over beperkte vaardigheden? Ook bij het item “weinig bekwame professionals”. Wanneer spreken we over onbekwaamheid?

Het zal altijd wat subjectief blijven, we proberen het echter wel zo objectief mogelijk te maken

Bij het punt, standpunten van de berokkenen partijen, wordt ook het standpunt van het kind bevraagd. Wanneer is het kind bekwaam om zijn

standpunt te brengen? Wanneer heeft een kind voldoende probleeminzicht?

Of is dit geen criteria? Wanneer is het kind voldoende gemotiveerd?

Observatie van het kind kan hier bijdragen

Wat is de meerwaarde van de thema’s hidden Women, vrijwilligerswerk? Uit het onderzoek van Wilkins en Farmer blijkt dat dit ook aspecten zijn die van belang zijn om de kans op een succesvolle hereniging/stoppen van mishandeling te bepalen. Deze thema’s blijven dus behouden.

Algemene opmerking; sterke gelijkenissen met de beoordelingsboog. Deze lijkt een ruimer beeld te geven dan de risicoclassificatie

De beoordelingsboog is inderdaad breder maar dus ook minder efficiënt, vandaar de keuze voor dit systeem

Thema’s kunnen een eye opener zijn, welke thema’s kunnen/moeten nog opengenomen worden voor er een terugkeer naar huis kan gerealiseerd worden


Risicoclassificatie kan beslissing/advies naar verwijzer wel objectief kaderen


26

Nadat de methodiek ontwikkeld was, moest er een bijhorend trainingspakket

ontwikkeld worden. Dit om te verzekeren dat praktijkmedewerkers, die aan de slag gaan met de methodiek, voldoende competent zijn. Het trainingspakket kan

teruggevonden worden in hoofdstuk 5 (Trainingspakket). Het zal opvallen dat er voor gekozen werd om met betrekking tot “Fase 3: werken aan doelen” van de methodiek, slechts een beperkte training aan te bieden. Hiervoor zijn verschillende

redenen:

Er worden in de methodiek heel veel technieken aangehaald, zodanig dat

steeds ingespeeld kan worden op de noden van het gezin. Dit maakt echter dat er te veel technieken zijn om allemaal in te oefenen gedurende een training van een aantal dagen. Het lijkt ook niet zo zinvol om dit alles op te

sommen zonder er verder op in te (kunnen) gaan. De technieken zijn afkomstig uit andere methodieken (van andere auteurs),

training kan dus – indien gewenst – gevolgd worden bij de oorspronkelijke auteur. Bovendien is de kans hierdoor ook groot dat praktijkmedewerkers al veel van de technieken kennen. Rond Pleegouders Versterken in

Opvoeden is er bijvoorbeeld al veel expertise in de pleegzorgdiensten. Er zijn duidelijke stappenplannen ingebouwd in de methodiek, op basis

hiervan kunnen praktijkmedewerkers de technieken uitvoeren. Bovendien is er tijdens de training wel mogelijkheid om vragen te stellen met betrekking

tot de technieken.

In een zesde stap was het de bedoeling dat er nagedacht werd over de implementatie. Er moesten eerst relevante determinanten die van invloed kunnen

zijn op het implementatieproces geïdentificeerd worden. Deze zijn in te delen in verschillende categorieën: kenmerken van de interventie (helderheid, aansluiting

op reeds bestaande werkwijzen, relevantie, …), kenmerken van de praktijkmedewerkers (trainingsvereisten, ervaring, taakopvatting, …), kenmerken van de organisatie (case-load van medewerkers, mate van mogelijkheden van

specialisatie van medewerkers, …) en kenmerken van de context (regelgeving, medewerking cliënten …). Reeds gedurende de literatuurstudie werd aandacht

besteed aan determinanten van invloed op de implementatie. Op deze manier werd reeds van bij het begin rekening gehouden met eventuele valkuilen maar met elementen die een implementatie van de interventie zouden kunnen bevorderen

(zoals aansluiten bij reeds gehanteerde theoretische kaders en werkmethoden van de organisatie waar de interventie moet worden geïmplementeerd). Voor de

verdere bepaling van de relevante determinanten moest gebruik gemaakt worden van de checklist van determinanten te vinden in Fleuren et al. (Fleuren, Paulussen, Van Dommelen, & Van Buuren, 2014; 2010). Daarnaast moest ook een

implementatiestrategie, of een set van activiteiten die beïnvloeding van de determinanten beoogt, voorgesteld worden. De selectie van relevante

determinanten en het voorstel voor de implementatiestrategie kunnen teruggevonden worden in hoofdstuk 6 (Voorbereiding implementatiestrategie).

Tenslotte moest nog een eerste set van indicatoren voor evaluatie uitgewerkt

worden zodat het gebruik van de methodiek opgevolgd en geëvalueerd kon worden door de diensten voor pleegzorg. Hierbij stonden drie vragen centraal:

- Wordt de interventie uitgevoerd zoals beoogd? - Wordt de juiste doelgroep bereikt? - Worden de gewenste resultaten bereikt? (met als subvragen: is er uitval?

Zijn er waarneembare veranderingen? Worden de doelen gerealiseerd? Zijn de cliënten tevreden?)

27

De uitgewerkte set van indicatoren kan teruggevonden worden in hoofdstuk 7

(Indicatoren voor evaluatie).

29



HET KADER VAN


HOOFDSTUK 2: LITERATUURSTUDIE

KIM DE RIDDER

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN


JULI 2017

31

1. INLEIDING

Met de intrede van het decreet pleegzorg (29/06/2012, in uitvoering sinds 01/01/2014) veranderde er veel in het Vlaamse pleegzorglandschap. Er werd één

intersectoraal kwaliteitsvol pleegzorgkader en financieringssysteem gevormd dat georganiseerd en opgevolgd wordt door één agentschap, namelijk het Vlaams Agentschap Jongerenwelzijn. Voordien was deze bevoegdheid verdeeld over drie

agentschappen: Kind en Gezin (K&G), het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) en het Agentschap Jongerenwelzijn (AJW). Per provincie is

er nu één dienst voor pleegzorg. Met het nieuwe pleegzorgdecreet worden vier pleegzorgvormen onderscheiden: ondersteunende pleegzorg, perspectiefzoekende pleegzorg, perspectiefbiedende pleegzorg en behandelingspleegzorg. Deze

vormen bestaan zowel voor minderjarigen (pleegkinderen) als voor volwassenen met een beperking of psychiatrische problematiek (pleeggasten). In deze review

richten wij ons enkel op de minderjarigen die geplaatst worden omwille van een psychosociale problematiek.

Ondersteunende pleegzorg behoort tot de rechtstreeks toegankelijke jeugdzorg en

dient, zoals de naam het al zegt, slechts ter ondersteuning. Dit wil zeggen dat het pleegkind het grootste deel van de tijd in zijn eigen gezin verblijft, maar voor een

korte periode in een pleeggezin verblijft om het eigen gezin te ontlasten. Dit kan een kortdurend en ononderbroken verblijf van maximum drie maanden zijn, maar

het is ook mogelijk dat een kind gedurende een bepaalde periode (maximum 20 maanden) af en toe een paar dagen (maximum drie dagen per week) bij een pleeggezin verblijft, bijvoorbeeld tijdens het weekend of de vakantie. In deze

gevallen wordt er maandelijks gemiddeld twee uur begeleiding voorzien. Verder kan ondersteunde pleegzorg ook ingezet worden in geval van een acute

noodsituatie in een gezin. Men spreekt dan ook wel van crisispleegzorg. Het kind wordt dan snel in een pleeggezin geplaatst voor maximum twee weken. In dat geval wordt een intensieve begeleiding voorzien van gemiddeld twee keer twee

uur per week, afhankelijk van de noodzaak.

Perspectiefbiedende pleegzorg is een langdurige opvangmogelijkheid (minstens

twee jaar) waarbij de pleegouders het kind een stabiele thuissituatie proberen te bieden. Deze vorm wordt ingezet wanneer een (volledige) terugkeer naar huis (binnen de twee jaar) niet in het belang van het kind is. Er bestaat een module

‘hoge frequentie’ waarbij het kind vier tot zeven nachten per week in het pleeggezin verblijft, maar ook een module ‘lage frequentie’ waarbij het kind slechts

één tot drie nachten per week in het pleeggezin verblijft. Het betreft kinderen of volwassenen die omwille van de leefomstandigheden in het gezin van oorsprong niet thuis kunnen verblijven. Het perspectief van deze pleegkinderen/pleeggasten

ligt in het pleeggezin. Echter hun problematiek is dermate zwaar waardoor de opvang in een pleeggezin voor meer dan drie dagen te belastend is. De

pleeggezinnen worden maandelijks gemiddeld twee uur begeleid. Deze vorm is niet rechtstreeks toegankelijk en wordt aangevraagd via de intersectorale toegangspoort of wordt opgelegd door de jeugdrechter.

Ook de derde vorm, perspectiefzoekende pleegzorg, is niet rechtstreeks toegankelijk. Deze vorm heeft als doel een tijdelijke opvang in een pleeggezin te

bieden (maximum zes maanden, eenmalig verlengbaar met zes maanden). Het kind verblijft in het pleeggezin terwijl het langetermijnperspectief onderzocht wordt en het gezin intensief begeleid wordt (gemiddeld twee uur per week). In

eerste instantie wordt nagegaan of een terugkeer naar huis binnen de zes (of eventueel twaalf) maanden mogelijk is. Perspectiefzoekende pleegzorg wordt ook

32

ingezet wanneer ouders of het netwerk van het pleegkind vragen om op termijn

weer voor hun kinderen te kunnen zorgen maar het niet duidelijk is of dit haalbaar is. Wanneer duidelijk is dat een terugkeer naar huis niet tot de mogelijkheden

behoort omdat bijvoorbeeld de hulp die nodig is om een terugkeer te realiseren dermate langdurig is dat het niet binnen een periode van maximaal tweemaal zes maanden kan worden gerealiseerd, dan is deze vorm van pleegzorg niet

aangewezen. Een langdurige plaatsing in een perspectiefbiedend pleeggezin of een residentiële instelling is dan aangewezen. Indien een terugkeer naar huis binnen

de zes of twaalf maanden wél mogelijk is, is het belangrijk dat het gezin goed begeleid wordt zodat de hereniging zo vlot mogelijk verloopt en succesvol blijft op lange termijn.

Behandelingspleegzorg wordt dan weer ingezet wanneer er binnen een perspectiefzoekende of perspectiefbiedende plaatsing (zie verder) sprake is van

gedrags- en/of opvoedingsproblemen in het pleeggezin. In dat geval krijgen de pleegouders en/of de pleegkinderen een specifieke, intensieve training aangeboden, zoals bijvoorbeeld Pleegouders Versterken in Opvoeding (PVO),

Samenwerking Ondersteunen in Pleegzorg (SOP), pleegzorgspecifieke kindbegeleiding of traumasensitief Pleegouderschap. Het gezin wordt dan

intensiever begeleid en opgevolgd, de intensiteit wordt afgestemd op de noden van het gezin. Gemiddeld betreft het zo’n vier uur per maand. Ook deze vorm van

pleegzorg is rechtstreeks toegankelijk.

Cijfergegevens van het Agentschap Jongerenwelzijn uit 2014 tonen dat perspectiefzoekende pleegzorg slechts 6% van alle pleegzorgsituaties omvat. Dit

wil zeggen dat in slechts een zeer klein aantal van de plaatsingen gewerkt wordt naar een terugkeer naar huis. Dit is verwonderlijk aangezien pleegzorg een

tijdelijke maatregel is die ook in situaties van een tijdelijke uithuisplaatsing met als doel een terugkeer naar huis kan worden ingezet. Een mogelijke verklaring voor deze lage inzet kan het gebrek aan een concrete methodiek zijn. Immers, tot

op heden bestaat er in Vlaanderen geen methodiek voor het begeleiden van een hereniging van pleegkinderen met hun ouders. Het Vlaams Agentschap

Jongerenwelzijn wil hier verandering in brengen en wenst in te zetten op het versterken van de expertise inzake gezinsbegeleiding in functie van een hereniging. Zij gaven de opdracht om een praktijkgerichte en wetenschappelijk

onderbouwde herenigingsmethodiek voor perspectiefzoekende pleegzorg te ontwikkelen. De methodiek moet voldoende gebaseerd zijn op en/of rekening

houden met bestaande effectieve praktijken binnen de pleegzorgsector of de ruimere context van de jeugdhulpverlening. Tevens moet rekening worden gehouden met de contouren van het decreet pleegzorg en moet het werkveld

voldoende betrokken worden. Dit laatste moet het mogelijk maken dat de toekomstige implementatie van de methodiek voortbouwt op het proces van de

ontwikkeling ervan. De implementatie zal worden voorbereid door middel van trainingen aan sleutelfiguren van pleegzorgdiensten, het formuleren van adviezen in functie van een veralgemeende implementatie, en opvolging en evaluatie door

de provinciale diensten voor pleegzorg in het kader van hun kwaliteitszorg.

Aangezien de te ontwikkelen methodiek zich zal situeren in het grensgebied tussen

een uithuisplaatsing enerzijds en context- en thuisbegeleidingsmethodieken anderzijds, is het zinvol om te kijken naar kennis inzake werkzame factoren voor deze laatste methodieken. Stroobants, Vanderfaeillie en Andries (2013) hebben de

algemene (Van Yperen, 2003) en specifieke (Hermanns, 2004) kenmerken van effectieve hulpverlening aan gezinnen met opvoedingsproblemen samengevat. Zij

komen op dertien factoren:

33

- Een goede kwaliteit van de relatie cliënt-hulpverlener.

- Een goede motivatie van de cliënt. Een denkfout die nogal eens wordt gemaakt is dat een cliënt gemotiveerd moet zijn voordat met een interventie

of hulp kan worden gestart. Maar de motivatie voor een behandeling is geen kwestie van wel of niet. Motivatie en de wens tot verandering kan worden ontwikkeld en aangemoedigd.

- Het gebruik van motiverende technieken door de hulpverlener. De motivatie van ouders kan worden vergroot door het bevorderen van het

zelfvertrouwen van de ouder, de ouder verantwoordelijk te stellen voor zijn opvoedgedrag, de aantrekkelijkheid van de verandering te tonen en als hulpverlener voldoende betrokkenheid en deskundigheid uit te stralen.

- Het gebruik van overeengekomen concrete doelen. Hulpverleners formuleren doelen dikwijls zo abstract dat de cliënt nauwelijks begrijpt wat

wordt bedoeld. Doelen moeten eigendom zijn van de cliënt. Wanneer doelen concreter worden geformuleerd vergroot de kans dat ze eigendom worden van de cliënt.

- Het werken vanuit of het willen bereiken van consensus tussen hulpverlener en cliënt (ten aanzien van vragen als: Wat is het probleem? Met welk doel

wordt de hulp geboden? Wat is de beste aanpak?). Een gemeenschappelijk referentiekader (consensus tussen hulpverlener en cliënt) is wenselijk voor

een goed functionerend behandelprogramma. Verschillen van mening tussen hulpverleners en cliënten kunnen leiden tot uitval.

- Een goede structurering van de interventie (duidelijke doelstelling, planning

en fasering). - Uitvoering van de interventie zoals beoogd (programma-integriteit). Hierbij

gaat het om het vraagstuk of een interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld. Zeggen dat men een bepaalde methodiek gebruikt, impliceert niet dat hij wordt gebruikt en wordt toegepast zoals bedoeld. Met betrekking tot

programma-integriteit blijkt de initiator van een behandelprogramma een cruciale rol te vervullen. Hoe langer een initiator betrokken blijft bij een

programma, hoe meer het programma wordt uitgevoerd zoals bedoeld. - Goede werkomstandigheden voor de hulpverlener (zoals draaglijke

caseload, goede ondersteuning). Daarnaast moet ook gedacht worden aan

voldoende salariëring, tevredenheid met het werk, en te dragen spanning en stress door het werk.

- Professionaliteit (zowel een goede opleiding als in-servicetraining) van de hulpverlener.

- Een evenwicht tussen de omvang van de problematiek en de intensiteit van

de beschikbare inzet. Gezinnen met een zwaardere problematiek vereisen meer ondersteuning en dikwijls op meerdere vlakken. Gezinnen met minder

zware problemen kunnen meestal met wat minder ondersteuning verder. - De hulp is gericht op het weer grip krijgen op het eigen leven van ouders,

kinderen en jongeren (herstel zelfregulatie). Hulpverleners moeten erover

waken niet in de positie te worden gedwongen van de probleemoplossers maar ondersteunen cliënten bij het aanboren van hun probleemoplossende

vaardigheden. - De hulp is beschikbaar in de eigen leefsituatie van ouders, kinderen en

jongeren. Mobiele hulp is in deze context effectiever dan residentiële hulp

(waarbij niet wordt gezegd dat residentiële hulp niet effectief is en niet zinvol kan zijn).

- De hulp activeert de sociale netwerken rond ouders, kinderen en jongeren.

34

Een tweede element dat kan bijdragen aan de ontwikkeling van een

herenigingsmethodiek, is het genereren van informatie over bestaande internationale interventies en/of methodieken inzake gezinshereniging. Daarom

werd een literatuuronderzoek gedaan naar bestaande evidence-based praktijken die een hereniging van minderjarigen geplaatst omwille van psychosociale problemen met hun ouders beogen en waarop de ontwikkeling van de

herenigingsmethodiek voor de Vlaamse pleegzorg kan worden gebaseerd. In deze narratieve review worden de gevonden interventies en hun effectiviteit besproken.

2. METHODE

Om de wetenschappelijke literatuur voor deze narratieve review te verzamelen, werden de databanken PsychInfo en Web Of Science doorzocht met combinaties

van de trefwoorden 'foster care', 'reunification', 'program', 'intervention', 'reunify', ‘foster’ en 'children'. Er werd gezocht naar peer-reviewed artikels gepubliceerd

tussen 2005 en 2015. In totaal werden 7 zoekopdrachten gedaan en 154 unieke artikels gevonden. De titels en samenvattingen van al deze artikels werden gelezen. Artikels werden opgenomen in de review indien ze specifieke

programma’s of methodieken omtrent gezinshereniging beschreven en/of evalueerden en indien een groot deel van de doelgroep bestond uit pleegkinderen.

Wanneer op basis van de samenvatting nog niet besloten kon worden of een artikel aan deze criteria voldeed, werden ook andere delen van het artikel gelezen

alvorens te beslissen of het artikel werd weerhouden. Uiteindelijk werden 14 methodieken in 17 artikels opgenomen (soms werden meerdere artikels omtrent één methodiek gevonden). Wanneer deze artikels onvoldoende informatie over de

inhoud van de interventies bevatten, werden ook artikels uit de literatuurlijst en/of officiële websites van de programma’s geraadpleegd. Daarnaast werd ook de

website van het Nederlands Jeugdinstituut doorzocht op zoek naar methodieken van gezinshereniging. Deze laatste zoektocht leverde geen resultaten op.

Aan de hand van de literatuur werd een matrix gemaakt van alle gevonden

methodieken en hun belangrijkste kenmerken (zie bijlage A). Hiervoor baseerden we ons op de door Foolen, Van der Steege en de Lange (2011) genoemde

noodzakelijke kenmerken voor het beschrijven van een methodiek: doelgroep, doestelling, opbouw, inhoud, theoretische onderbouwing en organisatorische randvoorwaarden. Hier voegden we zelf nog volgende kenmerken aan toe:

intensiteit, belangrijke elementen en aanwijzingen voor effectiviteit. Alle methodieken en hun referenties worden in tabel 1 weergegeven, samen met de

afkortingen die in deze review gebruikt zullen worden om de leesbaarheid te vergroten.

Tabel 1: Gebruikte methodieken.

Afkorting Volledige naam Referentie(s)

IRP Intensive Reunification Program Berry, McCauley, & Lansing, 2007

SFP Strengthening Families Program Brook, McDonald, & Yan, 2012; Johnson-Motoyama, Brook, Yan, & McDonald, 201

PH Pathways Home DeGarmo, Reid, Fetrow, Fisher, & Antoine, 2013

FDTC Family Drug Treatment Court Burrus, Mackin, & Finigan, 2011; Gifford, Eldred, Vernerey, & Sloan, 2014; Green, Furrer, Worcel, Burrus, & Finigan, 2007

FDC +SFP + CF

Family Drug Court in combinatie met Strengthening Families Program en Celebrating Families

Brook, Akin, Lloyd, & Yan, 2015

ZTT Zero To Three Court Teams McCombs-Thornton & Foster, 2012

CSAI Comprehensive Substance Abuse Intervention

Brook & McDonald, 2007

35

TDM Team DecisionMaking Bearman, Garland, & Schoenwald, 2014

FHF Fostering Healthy Futures Taussig, Culhane, Garrido, & Knudtson, 2012

SFC Shared Family Care Kimberlin, Anthony, & Austin, 2009

PRP Parental Representation Program Courtney & Hook, 2012

SHF Supportive Housing for Families Farrell, Britner, Guzzardo, & Goodrich, 2010

CFSFRP Casey Family Services Family Reunification Program

Pine, Spath, Werrbach, Jenson, & Kerman, 2009

MTFC-P Multidimensional Treatment Foster

Care for Preschoolers

Fisher, Kim, & Pears, 2009

Op basis van de opgestelde matrix werd een visuele analyse van de effectiviteit

van de methodieken gemaakt (zie bijlage B). Voor twee methodieken (TDM en SHF) werd in de artikels uit de literatuurstudie geen evaluatie van de effectiviteit gevonden. Bij alle andere methodieken werd de effectiviteit nagegaan aan de hand

van een vergelijking van het herenigings- en/of terugplaatsingspercentage tussen een interventie- en een controlegroep. Daarenboven werd bij enkele programma’s

gekeken naar de stabiliteit en/of het aantal verplaatsingen (CFSFRP, FHF). Aangezien één programma (PH) vooropstelde dat alle kinderen herenigd werden

met hun ouders, werd de effectiviteit van dit programma nagegaan aan de hand van het terugplaatsingspercentage en de evolutie van de ouderschapsvaardigheden en gedragsproblemen bij de kinderen. Het Shared

Family Care programma ging behalve het terugplaatsingspercentage ook na of er verbetering in huisvesting, werk en gezinsstabiliteit was om de effectiviteit te

beoordelen.

De helft van de interventies zorgt effectief voor een hoger herenigingspercentage in vergelijking met de routinezorg (IRP, SFP, FDC + SFP + CF, FDTC, ZTT, FHF).

Het Fostering Healthy Futures programma leidt ook tot significant meer stabiliteit en minder terugplaatsingen (Taussig et al., 2012). Verder zijn er een aantal

programma’s waarbij geen significant verschil werd gevonden tussen de interventie- en controlegroep (PRP, PH, MTFC-P, SFC, CFSFRP). Ten slotte blijkt één programma contraproductief te zijn in het herenigen van gezinnen, namelijk

de Comprehensive Substance Abuse Intervention. In tegenstelling tot de verwachtingen bereikte de interventiegroep hier minder herenigingen dan de

controlegroep. Hoewel het verschil in herenigingsrate tussen beide groepen niet statistisch significant was (30% vs. 40% na 400 dagen), was het verschil tussen de terugplaatsingspercentages dat wel. Kinderen uit de interventiegroep werden

na een hereniging vaker teruggeplaatst in een pleeggezin (23%) dan kinderen uit de controlegroep (7%) (Brook & McDonald, 2007).

Het feit dat verschillende studies verschillende indicatoren gebruikten om de effectiviteit te onderzoeken bemoeilijkt de vergelijking van de effectiviteit tussen verschillende programma’s. Daarom hebben we ons voor deze vergelijking gericht

op de twee meest gemeten en meest relevante indicatoren, namelijk herenigingspercentage en terugplaatsingspercentage. Indien het verschil tussen

de interventie- en controlegroep bij ten minste één van deze indicatoren significant was, werd de methodiek als effectief aangeduid en groen gekleurd in de visuele analyse (zie bijlage B). Indien het verschil niet of slechts marginaal significant was,

werd de methodiek geel gekleurd. Methodieken met een significant negatief effect op minstens één van deze indicatoren werden rood gekleurd. Met de andere

indicatoren werd geen rekening gehouden bij het bepalen van de effectiviteit in de visuele analyse, aangezien deze slechts in één of twee artikels voorkwamen en dus niet vergelijkbaar waren tussen verschillende programma’s.

36

Een tweede kanttekening die gemaakt moet worden, is dat gevonden methodieken

in de Verenigde Staten werden ontwikkeld. Dit is een beperking van het onderzoek aangezien bijvoorbeeld de juridische omkadering, de redenen voor plaatsing, …

verschillen tussen de Verenigde Staten en Vlaanderen (Vanderfaeillie, Pijnenburg, Damen, & Van Holen, 2015; Vanschoonlandt, Vanderfaeillie, Van Holen, & De Maeyer, 2012).

3. RESULTATEN

In deze sectie worden de doelgroep, doelstelling, opbouw en inhoud, intensiteit,

theoretische onderbouwing, organisatorische randvoorwaarden en aanwijzingen voor effectiviteit van de gevonden methodieken besproken. Er wordt telkens gebruik gemaakt van afkortingen van de programmanamen (zie tabel 1).

3.1. DOELGROEP

Zoals reeds vermeld in de inclusiecriteria zijn alle methodieken ontwikkeld voor

gezinnen met kinderen uit huis geplaatst omwille van psychosociale redenen. De meeste interventies richten zich hoofdzakelijk op de begeleiding van de biologische ouders (TDM, CSAI, FDTC, PRP, PH, SHF, ZTT). Toch is ook een groot deel van de

interventies niet uitsluitend op de ouders gericht. In verschillende programma’s worden ook de kinderen actief betrokken (IRP, FDC+SFP+CF, SFP, MTFC-P, SFC,

CFSFRP). Dit lijkt een element dat van belang is voor de effectiviteit van deze methodieken. Er is slechts één programma dat zich uitsluitend op de kinderen richt

(FHF). Ondanks dat de ouders hier niet bij betrokken worden, blijkt dit programma wel tot meer gezinshereniging te leiden.

Een groot deel van de interventies werd specifiek ontwikkeld voor ouders met een

alcohol- of drugsverslaving (SFP, FDC + SFP + CF, CSAI, FDCT, PH). Het merendeel van de methodieken voor deze doelgroep is effectief. Een aantal

interventies werd specifiek ontwikkeld voor (kinderen van) mishandelende of verwaarlozende ouders (FDCT, ZTT, FHF), een vaak voorkomende reden voor een uithuisplaatsing (Burrus et al., 2011; Gifford et al., 2014; Green et al., 2007;

McCombs-Thornton & Foster, 2012; Taussig et al., 2012). Alle methodieken gevonden voor deze laatste doelgroep zijn effectief met betrekking tot hereniging.

Verder werd één methodiek gevonden die specifiek ontwikkeld werd voor gezinnen met kinderen die uit huis werden geplaatst wegens slechte woonomstandigheden (SHF). Voor dit programma werd echter geen evaluatie van de effectiviteit

gevonden. Het inzetten op de problematiek van mishandeling en verwaarlozing lijkt een element van effectiviteit te zijn.

De leeftijd van de kinderen (van de ouders) die in aanmerking komen voor deelname aan de interventies varieert van 0 tot 17 jaar. Slechts één programma focust specifiek op zeer jonge kinderen van ongeveer 0 tot 3 jaar (ZTT), en één

programma focust uitsluitend op kleuters van 3 tot 5 jaar (MTFC-P). Het grootste deel van de interventies richt zich voornamelijk op lagereschoolkinderen tussen 6

en 11 jaar (IRP, PH, FHF, SFC). Ook zijn er een aantal programma’s die zich zowel op kleuters als op lagereschoolkinderen richten (CSAI, CFSFRP, SFP), eventueel met verschillende curricula voor beide groepen (SFP). Verder zijn een aantal

programma’s gericht op een ruime doelgroep van kinderen van 0 tot 17 jaar oud (FDC + SFP + CF, FDTC, SFC). Interventies die uitsluitend op adolescenten gericht

zijn werden niet gevonden. Hoewel er qua effectiviteit weinig verschil is tussen de leeftijdsgroepen, lijkt de leeftijd van de kinderen (lagere schoolleeftijd en adolescenten) een element te zijn dat kan bijdragen aan de effectiviteit.

37

3.2. DOELSTELLING

De primaire doelstelling van de meeste interventies is het faciliteren van een succesvolle, permanente hereniging van pleegkinderen met hun (biologische)

ouders (MTFC-P, TDM, IRP, FDC + SFP + CF, FDTC, PH, CFSFRP). Toch werden ook een aantal interventies gevonden die een hereniging niet als (primair) doel stellen, maar waarbij dit wel een neveneffect was (SFP, PRP, SHF, ZTT, FHF).

Andere, eventueel bijkomende doelstellingen zijn onder andere preventie van kindermishandeling en waarborgen van de veiligheid en het welzijn van de

kinderen (SFP, SFC, FHF), ouders helpen met het aanpakken van aan de uithuisplaatsing gerelateerde problemen zoals middelenmisbruik, armoede of slechte huisvesting (FDC + SFP + CF, CSAI, FDTC, SHF), en de tijd tot het vinden

van een permanente verblijfplaats voor kinderen die in een (perspectiefzoekend) pleeggezin geplaatst zijn verkorten (PRP, MTFC-P, ZTT, CFSFRP). Uit de visuele

analyse kan worden afgeleid dat de methodieken met preventie van kindermishandeling en het waarborgen van de veiligheid en het welzijn van de kinderen als doelstelling elementen zijn die van belang kunnen zijn voor de

effectiviteit van de methodiek.

3.3. OPBOUW EN INHOUD

De opbouw van het programma verschilt van interventie tot interventie. Sommige interventies bestaan uit een aantal opeenvolgende fasen (PH, SHF), andere

programma’s hebben geen duidelijke fasering maar bieden verschillende diensten parallel aan (CSAI, FDTC, SFC, ZTT). Er zijn ook twee programma’s waarbij een deel van het programma gefaseerd is en een ander deel verschillende diensten

parallel aanbiedt (FDC + SFP + CF, MTFC-P). Parallel diensten aanbieden lijkt een element te zijn dat kan bijdragen aan de effectiviteit van het programma.

Sommige programma’s voorzien een vast aanbod van diensten, waarbij het de bedoeling is dat alle gezinnen het volledige aanbod doorlopen (IRP, SFP, PH, FHF), terwijl andere programma’s ervoor kiezen het aanbod af te stemmen op de

individuele behoeften van ieder gezin (CSAI, FDTC, SFC, ZTT). Er zijn ook drie programma’s die een uitgebreid aanbod hebben waarvan een deel vaststaat voor

iedereen en een ander deel op maat voorzien wordt (FDC + SFP + CF, SHF, MTFC-P). De bepaling van het facultatieve deel gebeurt meestal aan de hand van een assessment van de behoeften van het gezin. Uit de visuele analyse blijkt dat de

flexibiliteit van het aanbod weinig bijdraagt aan de effectiviteit van het programma.

Acht van de veertien programma’s werken volledig individueel met gezinnen (PH, FDTC, ZTT, CSAI, TDM, SFC, PRP, SHF). Twee programma’s werken volledig in groep (IRP, SFP). Vier programma’s bieden een combinatie van individueel en

groepswerk (FDC + SFP + CF, FHF, CFSFRP, MTFC-P). De vergelijking tussen de groepen interventies laat vermoeden dat in groep werken een element is dat kan

bijdragen aan de effectiviteit van het programma. Een mogelijke verklaring is dat ervaringen onder lotgenoten uitgewisseld kunnen worden.

De inhoud verschilt van interventie tot interventie, hoewel bepaalde inhouden in

verschillende interventies terugkomen. Sommige interventies voorzien een ruim aanbod (FDC + SFP + CF, FDTC, SFC, ZTT), andere beperken zich veeleer tot de

(volgens hen) meest noodzakelijke hulpverlening (TDM, IRP, PRP, PH, SHF, MTFC-P, CFSFRP, FHF). Het inhoudelijke aanbod van de verschillende interventies wordt hieronder verder besproken.

38

3.3.1. VAARDIGHEIDSTRAININGEN EN EDUCATIE

Het merendeel van de interventies bevat vaardigheidstrainingen (IRP, SFP, FCD + SFP + CF, CSAI, FDTC, PH, MTFC-P, SFC, ZTT, FHF). In de meeste interventies

worden ouderschaps- of opvoedingsvaardigheden aangeleerd aan de ouders (IRP, SFP, FDC + SFP + CF, FDTC, PH, MTFC-P, SFC, ZTT). Vaak wordt tijdens deze ouderschapsvaardigheidstrainingen gewerkt met basisprincipes zoals positieve

bekrachtiging, grenzen stellen en monitoring. In het Multidimensional Treatment Foster Care for Preschoolers programma wordt ook voor pleegouders een

soortgelijke vaardigheidstraining voorzien. De andere interventies bieden enkel ouderschapstrainingen voor de biologische ouders. Ook voor de kinderen staan er bij een aantal interventies vaardigheidstrainingen op het programma (IRP, SFP,

FDC + SFP + CF, MTFC-P, FHF). Er worden onder andere sociale vaardigheden, woedebeheersingstechnieken, probleemoplossingstechnieken,

emotieregulatiestrategieën, communicatievaardigheden en copingstrategieën aangeleerd. Het merendeel van deze trainingen is ontwikkeld voor lagereschoolkinderen of adolescenten. Het Multidimensional Treatment Foster

Care for Preschoolers programma voorziet dan weer wekelijkse socialisatie-speelgroepen voor kleuters. Sommige interventies voorzien ook trainingen voor

ouders en kinderen samen, zodat ze samen tijd doorbrengen en met elkaar kunnen oefenen.

De trainingen gebeuren vaak in groep (IRP, SFP, FDC + SFP + CF, MTFC-P, FHF). Sommige interventies kiezen echter voor individuele ouder-, kind- of gezinstrainingen. Het voordeel van groepstrainingen is dat ouders en kinderen in

contact komen met lotgenoten en daar over het algemeen veel steun van ervaren (Berry et al., 2007; Brook et al., 2012; Johnson-Motoyama et al., 2013). Bij de

vaardigheidstrainingen wordt regelmatig gebruik gemaakt van video’s, rollenspelen en huiswerkopdrachten. Enkele programma’s bevatten ook educatieve sessies voor ouders en/of kinderen over onder andere

kindontwikkeling, middelenmisbruik, culturele identiteit en relatievorming (FDC + SFP + CF, FHF). Het merendeel van de methodieken die vaardigheidstrainingen of

educatieve sessies voorzien resulteert in meer herenigingen en/of minder terugplaatsingen.

3.3.2. OUDER-KINDACTIVITEITEN

De meeste programma’s voorzien ouder-kindactiviteiten (IRP, SFP, FDC + SFP + CF, FDTC, MTFC-P, SFC, ZTT, CFSFRP). Bij sommige interventies nemen ouders en

kinderen samen deel aan de vaardigheidstrainingen (PH, ZTT) of krijgen ze na de afzonderlijke training nog tijd om de aangeleerde vaardigheden samen in te oefenen (SFP). Een paar programma’s voorzien ook huisbezoeken zodat de

kinderen tijd met hun ouders kunnen doorbrengen in een natuurlijke omgeving en de aangeleerde vaardigheden kunnen oefenen (IRP, CFSFRP). Daarnaast voorzien

een drietal programma’s ook een gezinsmaaltijd in groepsverband (IRP, SFP, FDC + SFP + CF). Eén programma voorziet tijd voor ouders en kinderen om samen vrij te spelen, knutselen of lezen (IRP). Uit de visuele analyse blijkt dat het aanbieden

van ouder-kindactiviteiten een element is dat kan bijdragen aan meer hereniging en/of minder terugplaatsing na hereniging. Er kan worden vermoed dat voldoende

tijd samen spenderen een belangrijk element is om een hereniging te faciliteren (Berry et al., 2007).

39

3.3.3. GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

Aangezien gezinnen die in aanraking komen met pleegzorg vaak problemen hebben op vlak van geestelijke gezondheid, speelt het aanbod van een aantal

interventies hierop in (FCD + SFP + CF, CSAI, FDTC, SFC, CFSFRP). Vaak wordt er afhankelijk van de behoeften van ieder gezinslid en/of het gezin individuele, ouder-kind-, relatie- of gezinstherapie opgestart. Uit de visuele analyse kan

worden afgeleid dat inzetten op geestelijke gezondheidszorg en psychotherapie vermoedelijk niet bijdraagt aan de effectiviteit van het programma.

3.3.4. BEHANDELING MIDDELENMISBRUIK

Aangezien middelenmisbruik een vaak voorkomend probleem is bij ouders van wie het kind in een pleeggezin geplaatst is, voorzien verschillende interventies hier een

specifieke behandeling voor (FDC + SFP + CF, CSAI, FDTC, SFC). Vaak wordt dit onderdeel van het aanbod uitbesteed aan een hiervoor gespecialiseerde dienst.

Deze behandeling kan zowel residentieel als ambulant zijn. De Family Drug Court voorziet ook een frequente alcohol- en drugtesting. De helft van de methodieken die een behandeling van middelenmisbruik aanbieden realiseert meer

herenigingen en/of minder terugplaatsingen na een hereniging. Hieruit zou kunnen worden afgeleid dat inzetten op een behandeling voor middelenmisbruik in de

methodiek weinig zal bijdragen aan een gezinshereniging.

3.3.5. MENTORING

Een aantal programma’s maakt gebruik van mentoring, een systeem waarbij de kinderen en/of ouders ondersteund worden door een mentor (SHF, SFC, FHF). In het Fostering Healthy Futures programma worden de kinderen bijvoorbeeld

bijgestaan door een laatstejaarsstudent sociaal werk. Die student doet dienst als vertrouwenspersoon en rolmodel en verdedigt de belangen van het kind. In het

Shared Family Care programma worden gezinnen bij een ander gezin geplaatst dat als mentorgezin functioneert. In het Supportive Housing for Families programma is het andersom, daar staan de deelnemende ouders in de laatste fase

van het programma zelf andere gezinnen bij, om op die manier onder andere hun zelfredzaamheid te vergroten (Farrell et al., 2010). Op basis van de visuele analyse

kunnen we vaststellen dat mentoring niet als belangrijk element voor de effectiviteit van een programma kan worden weerhouden.

3.3.6. PRAKTISCHE HULP

Het is belangrijk dat ouders aan een aantal basisvoorwaarden (zoals een inkomen en een veilige huisvesting) voldoen voordat hun kinderen weer naar huis kunnen

komen. Daarom doet een aantal interventies beroep op diensten voor huisvesting of loopbaanbegeleiding (FDC + SFP + CF, CSAI, FDTC, SHF, SFC, ZTT). De toegang tot deze diensten wordt door het programma gefaciliteerd, maar de diensten zelf

worden verstrekt door externe organisaties. Sommige programma’s voorzien ook diensten voor hulp in de organisatie van het huishouden (FDC + SFP + CF, SFC).

Het aanbieden van praktische hulp blijkt echter geen belangrijk element te zijn dat resulteert in meer gezinsherenigingen en/of minder uithuisplaatsingen na een gezinshereniging.

3.3.7. JURIDISCHE BIJSTAND

Een aantal interventies wordt aangestuurd door de rechtbank en van daaruit

meestal ondersteund door een multidisciplinair team van o.a. sociaal werkers, advocaten, drug counselors, psychologen en verpleegsters (TDM, FDC + SFP + CF, CSAI, FDTC, PRP, SFC, ZTT). Deze ‘court teams’ werken meestal samen met

40

externe diensten die begeleiding op verschillende vlakken bieden, zoals geestelijke

gezondheidszorg, loopbaanbegeleiding, behandeling van middelenmisbruik, enzovoort. Soms wordt ook ondersteuning door een advocaat voorzien (PRP, ZTT).

De biologische ouders worden dan regelmatig uitgenodigd voor hoorzittingen in de rechtbank waarbij hun vooruitgang geëvalueerd wordt (FDTC, ZTT). De rechtbank kan eventueel ook beloningen en straffen opleggen afhankelijk van de

behandelingstrouw (FDTC). Bijkomend wordt in sommige gevallen een frequente nagegaan of ouders nog alcohol of drugs gebruiken (FDTC). Deze programma’s

resulteren niet in meer gezinsherenigingen en/of minder uithuisplaatsingen na een hereniging. Juridische bijstand lijkt dus geen belangrijk element met betrekking tot effectiviteit van deze methodieken.

3.3.8. ASSESSMENT EN CASE MANAGEMENT

Een heel aantal programma’s begint met het inschatten van de individuele noden

van elk gezin en past het aanbod daaraan aan (TDM, CSAI, PH, SHF, ZTT). Het Zero To Three programma doet bijvoorbeeld eerst een screening van de ontwikkelingsachterstand van de kinderen en het Pathways Home programma

schat het risico op toekomstig familiaal geweld in en stelt een veiligheidsplan op om de gezinsleden te beschermen. Om het aanbod goed te kunnen afstemmen op

de getaxeerde noden van ieder gezin wordt vaak een geïndividualiseerd zorg- of veiligheidsplan opgesteld, soms in samenspraak met het gezin, om zo tot

gezamenlijke doelstellingen te komen (TDM, PH, SHF, SFC).

De vooruitgang van de gezinnen wordt regelmatig geëvalueerd op basis van de doelstellingen in het zorgplan (TDM, CSAI, FDTC, SHF, ZTT). Enkele interventies

betrekken de gezinsleden en soms ook hun naaste omgeving actief bij deze evaluatie, bijvoorbeeld via maandelijkse gezinsconferenties (TDM, CSAI). Het

veelvuldig gebruik maken van assessment en/of case management draagt echter niet bij tot meer gezinsherenigingen en/of minder uithuisplaatsingen na een gezinshereniging. Het lijkt dus geen element van belang voor de effectiviteit van

een methodiek.

3.4. INTENSITEIT

Hoewel de duur en frequentie van een viertal programma’s afgestemd wordt op de vooruitgang en noden het individuele gezin (CSAI, FDTC, MTFC-P, ZTT), hanteren de meeste programma’s een vaste duur en frequentie (IRP, SFP, FDC +

SFP + CF, PH, FHF). De duur van de programma’s varieert van 14 weken (3 maanden) tot ongeveer 52 weken (1 jaar). Gemiddeld duurt een interventie 34,5

weken (bijna 8 maanden). De meeste interventies voorzien wekelijkse bijeenkomsten (IRP, SFP, FDC + SFP + CF, CSAI, FDTC, PH, SFC, ZTT, FHF). Het aantal uren per week varieert meestal tussen 2 tot 5,5 uur per week. Eén

programma vormt hier een sterke uitzondering op en voorziet (afhankelijk van de behoeften van het gezin) ongeveer 22 uur per week (CSAI). Een groot deel van

de artikels vermeldt de intensiteit van het programma niet (Bearman et al., 2014; Courtney & Hook, 2012; Farrell et al., 2010; Fisher et al., 2009; Kimberlin et al., 2009; Pine et al., 2009). Uit de visuele analyse blijken de kortdurende interventies

(11-30 weken) en de programma’s met het minste aantal uren per week (1-8) het meest effectief. Een lange duur en een hoge intensiviteit lijken niet bij te dragen

aan de effectiviteit van het programma.

3.5. THEORETISCHE ONDERBOUWING

De theoretische achtergrond van de meeste interventies wordt niet expliciet

vermeld. Een aantal interventies is gebaseerd op gedragsmatige paradigma’s en

41

onderbouwd door principes zoals positieve bekrachtiging, sociaal leren en

modelleren (IRP, SFP, PH). Ook zijn enkele programma’s gebaseerd op literatuuronderzoek en/of bestaande evidence-based programma’s (CSAI, PH,

FHF). Het Strengthening Families Program is bijvoorbeeld gebaseerd op het sociaal interactioneel model van Patterson (1976), het Social Skills Training Program van Shure en Spivak (1979) en het curriculum dat Forehand en McMahon (1981)

beschreven hebben in Helping the Noncompliant Child (Brook et al., 2012). Pathways Home is dan weer gebaseerd op systematisch, translationeel onderzoek

en eerdere evidence-based programma’s zoals MTFC en Project KEEP (DeGarmo et al., 2013). Programma’s met een gedragstheoretische achtergrond resulteren in meer gezinsherenigingen en/of minder uithuisplaatsingen na een hereniging.

Hierdoor kan worden vermoed dat dit een element is dat bijdraagt aan de effectiviteit van het programma.

3.6. ORGANISATORISCHE RANDVOORWAARDEN

3.6.1. JURIDISCHE OMKADERING

Zoals eerder besproken wordt een aantal interventies vanuit de rechtbank

georganiseerd en/of opgevolgd (TDM, FDC + SFP + CF, CSAI, FDTC, PRP, ZTT). Op die manier is er een duidelijk juridisch kader en kan de rechter ook beslissen

of een hereniging al dan niet kan doorgaan na deelname aan het programma. Toch is de deelname aan de meeste interventies vrijwillig en kan deze niet opgelegd

worden door de rechtbank (IRP, FDC + SFP + CF, CSAI, FHF). De helft van de programma’s die een juridische omkadering voorziet blijkt effectief te zijn. Juridische omkadering lijkt dus geen belangrijk element met betrekking tot

effectiviteit van deze methodieken.

3.6.2. CASELOAD

Herenigingsprogramma’s zijn vaak intensief voor de deelnemers, maar vereisen ook veel tijd en intensieve vaardigheden van de praktijkmedewerkers (Berry et al., 2007). Daarom wordt de caseload bij de meeste interventies beperkt (IRP,

SFP, ZTT, CFSFRP, FHF). Soms wordt de caseload bepaald op basis van het aantal individuele deelnemers (IRP, FHF), soms op basis van het aantal gezinnen (SFP,

CFSFRP). Voor individuele diensten wordt een maximum aantal individuele deelnemers of gezinnen per praktijkwerker vastgelegd (IRP, CFSFRP), voor groepssessies een maximum aantal individuele deelnemers of gezinnen per groep

(SFP, FHF). De caseload van de verschillende programma’s wordt in onderstaande tabel weergegeven.

Tabel 2: Caseload.

Methodiek

Aantal personen per praktijkwerker

Aantal gezinnen per praktijkwerker

Aantal personen per groep

Aantal gezinnen per groep

IRP 10

CFSFRP 5-7

SFP 10-12

FHF 8-10

In groepen varieert ook het aantal groepsleiders. Bij het Strengthening Families Program zijn vier groepsleiders en één coördinator per groep voorzien, terwijl het

Fostering Healthy Futures programma slechts twee groepsleiders voorziet. Het laatstgenoemde programma bestaat dan ook uit slechts 8 tot 10 kinderen per

groep, terwijl aan het eerstgenoemde 10 tot 12 gezinnen per groep deelnemen (Brook et al., 2012; Taussig et al., 2012). Het beperken van de caseload voor het

42

personeel blijkt een element dat van belang is in de effectiviteit van de

methodieken.

3.6.3. OPLEIDING

Een andere belangrijke organisatorische randvoorwaarde is dat het personeel goed gekwalificeerd is. Het Zero To Three programma heeft bijvoorbeeld een voorkeur voor werknemers die een Masterdiploma en minstens vijf jaar relevante

werkervaring hebben (McCombs-Thornton & Foster, 2012). Het Multidimensional Treatment Foster Care for Preschoolers programma vraagt clinici met een

Bachelor- of Masterdiploma en een klinisch psycholoog als supervisor, die wekelijkse supervisies doet (Fisher et al., 2009). Verder krijgen de praktijkmedewerkers in de meeste gevallen ook een specifieke training over het

programma (SFP, FDC + SFP +CF, PH). Toch kunnen we aan de hand van de visuele analyse niet aantonen dat programma’s die werken met personeelsleden

met een specifiek opleidingsniveau effectiever zijn. Dit blijkt dus geen element van belang voor de effectiviteit van het programma.

3.6.4. PRAKTISCHE VOORWAARDEN EN VOORZIENINGEN

Ondanks dat de deelname aan alle programma’s vrijwillig is, is de verderzetting van het programma soms gebonden aan voorwaarden. Eén programma legt

bijvoorbeeld een verplichte schorsing op indien de ouders tweemaal afwezig zijn (FDC + SFP + CF). Verder wordt soms een beperking opgelegd aan de afstand

tussen de woonplaats van het (pleeg)gezin en de plaats waar het programma doorgaat, zodat de deelnemers niet te ver hoeven te reizen om het programma bij te wonen (IRP, FDTC, PH). Het is belangrijk dat het haalbaar is voor de deelnemers

om wekelijks (of soms zelfs meerdere keren per week) op de sessies aanwezig te zijn. Een aantal programma’s leggen een maximale tijdsduur van 35 (FHF) tot 60

minuten (IRP) rijden of een maximale afstand van 40 kilometer (PH) op. De interventies die zo’n maximale woonafstand of reistijd opleggen, blijken in de meeste gevallen effectief te zijn. Aangezien ouders die betrokken zijn bij de

jeugdzorg regelmatig moeilijkheden hebben met vervoer, voorzien sommige interventies ook transport van en naar de sessies (IRP, SHF). Bovendien voorziet

één programma opvang voor de kinderen die niet deelnemen aan het programma (SFP). Het beperken van mogelijke transportproblemen en het voorzien van kinderopvang zou kunnen bijdragen aan de effectiviteit van het programma,

mogelijk omdat dit de therapietrouw ten goede komt.

4. DISCUSSIE

In deze literatuurstudie werd gezocht naar methodieken die ingezet worden voor de begeleiding van de hereniging van pleegkinderen met hun ouders. Hoewel de literatuurstudie in totaal 154 unieke zoekresultaten opleverde, werden slechts 14

methodieken omtrent gezinshereniging gevonden. Hieruit kunnen we besluiten dat er het laatste decennium op internationaal niveau relatief weinig

herenigingsmethodieken voor pleegkinderen beschreven en/of geëvalueerd werden in de wetenschappelijke literatuur. Hoogstwaarschijnlijk komt dit omdat er tot op heden slechts weinig herenigingsmethodieken ontwikkeld zijn. Een

alternatieve hypothese is dat veel van deze methodieken reeds langer dan tien jaar geleden beschreven en/of geëvalueerd werden in de literatuur, maar dit lijkt

ons weinig waarschijnlijk. Daarnaast waren de meeste methodieken afkomstig uit de Verenigde Staten wat ons tot de vaststelling brengt dat er in Europa weinig of geen methodieken met betrekking tot gezinshereniging ontwikkeld en onderzocht

werden.

43

De meerderheid van de gevonden methodieken betrekt de (biologische) ouders in

het curriculum. Er werd slechts één methodiek gevonden die enkel met de kinderen werkt. Deze had als doel de kinderen weerbaarder te maken om zo hun welzijn en

veiligheid te waarborgen en kindermishandeling te voorkomen. Deze methodiek bleek effectief inzake hereniging, wat zou kunnen wijzen op het belang van het weerbaar maken van uit huis geplaatste kinderen. Ongeveer de helft van de

methodieken betrekt zowel de ouders als de kinderen. Dit lijkt een goede zaak, aangezien beide partijen uiteindelijk zullen moeten bijdragen aan het welslagen

van de hereniging. Soms kunnen ouders en kinderen ook samen deelnemen aan vaardigheidstrainingen zodat ze samen kunnen oefenen en op elkaar leren inspelen. Verder worden in verschillende methodieken huisbezoeken voorzien om

het contact tussen ouders en kinderen te bevorderen. Uit de visuele analyse kunnen we afleiden dat het betrekken van kinderen een element zou kunnen zijn

dat bijdraagt aan de effectiviteit van het programma. Hierbij dient opgemerkt te worden dat alle methodieken afkomstig zijn uit de Verenigde Staten van Amerika. Pleegzorg wordt in Angelsaksische landen ook ingezet voor kinderen met ernstige

gedragsproblemen (Vanderfaeillie, Damen, Pijnenburg, Van den Bergh, & Van Holen, 2016; Vanschoonlandt et al., 2012). Als we dit gegeven voor ogen houden

is het dus niet onlogisch dat de (Amerikaanse) methodieken die ook inzetten op de geplaatste kinderen (betrekken, vaardigheden aanleren, ….) effectiever zijn.

De vraag is of het voor een Vlaams programma ook nodig is om de kinderen in het programma te betrekken.

Opvallend is dat slechts één interventie de pleegouders actief betrekt, terwijl zij

toch een belangrijke invloed hebben op het al dan niet slagen van een hereniging. Zo zijn zij bijvoorbeeld medeverantwoordelijk voor de contactmogelijkheden

tussen de kinderen en hun ouders doordat zij kunnen beslissen ouders al dan niet toe te laten in hun huis of kinderen al dan niet naar hun ouders toe te brengen. Verder kan worden verondersteld dat ook de houding van de pleegouders

tegenover de ouders en de hereniging een invloed kan hebben op de houding van de kinderen en op het al dan niet slagen van de hereniging. Daarom denken wij

dat het belangrijk kan zijn om ook de pleegouders voldoende te betrekken in een herenigingsmethodiek.

Hoewel de doelgroep van de methodieken verdeeld is over verschillende

leeftijdsgroepen tussen 0 en 17 jaar, focust het merendeel van de methodieken op de leeftijdsgroep van 6 tot 11 jaar. Specifiek voor adolescenten (12-17 jaar)

werden weinig methodieken gevonden. Wel werden een aantal methodieken ontwikkeld voor kinderen en adolescenten van 0 tot 17 jaar. Toch kan het goed zijn om bij de ontwikkeling van een herenigingsmethodiek rekening te houden met

de specifieke leeftijdsgroep van adolescenten, aangezien zij toch wel een andere aanpak zullen vereisen dan jongere kinderen en ook op een andere manier

betrokken kunnen worden in het herenigingsproces. Zoals sommige methodieken werken met verschillende leeftijdscurricula voor kleuters en lagereschoolkinderen, kan misschien ook een afzonderlijk curriculum ontwikkeld worden voor

adolescenten.

De doelstelling van de meeste methodieken is het bewerkstelligen van een

succesvolle hereniging. Een aantal methodieken wil echter stabiliteit versnellen (ongeacht van de plaats waar deze stabiliteit wordt gerealiseerd). Verder hebben enkele methodieken de preventie van kindermishandeling als doel. Deze laatste

slagen erin om ouders en hun kinderen te herenigen, hoewel dat niet het (primaire) doel was. Ook het aanpakken van aan uithuisplaatsing gerelateerde problemen

44

zoals middelenmisbruik, huisvestingsproblemen en werkloosheid is een (meestal

bijkomende) doelstelling van een aantal programma’s.

Een vijftal methodieken is gericht op gezinnen waarvan de kinderen geplaatst zijn

wegens middelenmisbruik door de ouders. Aangezien 60% van de ouders die betrokken zijn bij de jeugdzorg problemen heeft met middelenmisbruik (Young et al., geciteerd in Brook & McDonald, 2007), is dit een goede zaak. Toch focussen

deze methodieken inhoudelijk niet altijd (uitsluitend) op het middelenmisbruik zelf, maar veeleer op daaraan gerelateerde problemen zoals opvoedingsproblemen,

psychische problemen, huisvestingsproblemen en werkloosheid. Een aantal andere methodieken focust vooral op gezinnen waarbij de kinderen uit huis geplaatst zijn wegens mishandeling of verwaarlozing door de ouders. Ook deze methodieken

hebben inhoudelijk een bredere focus. Eén methodiek is specifiek gericht op uithuisplaatsing vanwege slechte woonomstandigheden. Dit programma focust

inhoudelijk wel voornamelijk op het oplossen van problemen met huisvesting. Ondanks dat sommige methodieken dus op een specifieke doelgroep gericht zijn, hebben de meeste een brede inhoudelijke focus die verder reikt dan de reden voor

plaatsing. De reden voor plaatsing wordt bij veel methodieken niet gespecifieerd. Er kan worden vermoed dat de reden van plaatsing weinig richtinggevend is bij de

bepaling van de inhoud van de methodiek maar een bredere inhoudelijke focus meer is aangewezen. Er is met andere woorden geen één-op-één-relatie tussen

de reden van plaatsing en de inhoudelijke focus van de hulpverlening. Daarnaast weten we uit onderzoek dat de overeenstemming omtrent de concrete doelen en de werkwijze waarop aan het probleem zal worden gewerkt zeer belangrijk is

(Stroobants et al. 2013). Er moet een consensus tussen hulpverlener en cliënt zijn omtrent vragen zoals “wat is het probleem?, “met welk doel wordt er hulp

geboden?”, “wat is de beste aanpak?”.

Veel methodieken bieden ouderschapstrainingen aan, wat in de meeste gevallen een element van belang lijkt te zijn voor de effectiviteit van een methodiek. De

meeste methodieken zetten ook in op ouder-kindactiviteiten, zoals huisbezoeken van het kind aan de ouder maar bijvoorbeeld ook familiemaaltijden in groep. Ook

deze activiteiten lijken van belang voor de effectiviteit van een programma. Het inzetten hierop is zeker in de Vlaamse context relevant, aangezien onderzoek (Vanderfaeillie, Van Holen, De Maeyer, Belenger, & Gypen, 2016) vermoedt dat

door Vlaamse pleegzorgbegeleiders te weinig aandacht wordt besteed aan de competentievergroting van de ouders en de toekomstige leefomgeving.

Enkele methodieken voorzien ook vaardigheidstrainingen voor de kinderen zelf, zoals trainingen rond sociale vaardigheden, woedebeheersing, probleemoplossing, enzovoort. Dit is vooral belangrijk bij kinderen met emotionele en/of

gedragsproblemen. De vraag is of dit ook nodig is binnen de Vlaamse pleegzorg, waar een pleegplaatsing meestal te wijten is aan ouderproblemen (Vanderfaeillie,

Damen, et al., 2016; Vanderfaeillie et al., 2015).

Daarnaast voorzien de meeste programma’s assessment en casemanagement, alsook juridische bijstand. Een aantal programma’s organiseert ook geestelijke

gezondheidszorg, praktische hulp of behandeling van middelenmisbruik. Enkele programma’s maken gebruik van mentoring. Het belang van deze diensten kan in

vraag gesteld worden. Daarnaast kan worden opgemerkt dat het echter wel van belang is om de zelfregulatie van het gezin te herstellen: het gezin moet weer grip krijgen op eigen leven en hun probleemoplossende vaardigheden moeten versterkt

worden. De hulpverlener mag zich dus zelf niet in de rol van probleemoplosser zetten. Het sociale netwerk van het gezin te activeren draagt eveneens bij te

45

dragen aan de effectiviteit van een interventie (Stroobants, Vanderfaeillie, &

Andries, 2013).

Opvallend is dat er weinig nazorg of verdere begeleiding geboden wordt eens de

gezinnen herenigd zijn. Enkel het Pathways Home programma gaat na de hereniging nog acht weken verder. De meeste interventies focussen op het komen tot een hereniging maar lijken het gezin niet verder te begeleiden eenmaal de

hereniging tot stand gekomen is, terwijl de gezinnen vaak net nadien voor allerlei uitdagingen komen te staan. Eens de kinderen terug samenwonen met hun ouders

ontstaan immers vaak nieuwe moeilijkheden en/of problemen in het dagelijkse leven. Dit kan ertoe leiden dat kinderen na de hereniging teruggeplaatst worden in de jeugdzorg. Deze extra plaatsing heeft vaak een negatieve invloed op het

welzijn van de kinderen (Newton, Litrownik, & Landsverk, 2000; Oosterman & Schuengel, 2007; Rubin, O’Reilly, Luan, & Localio, 2007). Daarom lijkt het ons

belangrijk dat de begeleiding verdergezet wordt na de hereniging, zodat deze stabiel kan blijven voortduren op een positieve manier.

Naast de inhoud verschilt ook de opbouw van de verschillende programma’s. Een

aantal programma’s werkt met opeenvolgende fases, andere bieden verschillende diensten parallel aan. Dit laatste lijkt element van belang te zijn voor de

effectiviteit van het programma. Dit zou echter ook te wijten kunnen zijn aan het feit dat de methodieken die verschillende diensten parallel aanbieden vaak ook

een breder aanbod hebben.

Bij sommige programma’s is het de bedoeling dat alle deelnemers een vast aanbod van diensten doorlopen, bij andere programma’s wordt voor elk gezin een aanbod

op maat voorzien. Er zijn ook enkele methodieken die beiden combineren. Flexibiliteit van het aanbod blijkt echter weinig bij te dragen aan de effectiviteit

van het programma.

Verder voorziet een groot deel van de programma’s een (ten minste gedeeltelijk) individueel aanbod. Slechts twee programma’s werken volledig in groep. Een

viertal programma’s bieden een combinatie van beiden. Onze resultaten tonen aan dat werken in groep een element van belang kan zijn voor de effectiviteit van het

programma. Het groepsproces wordt door sommige auteurs of programmamakers als een voordeel gezien aangezien lotgenoten vaak steun van elkaar ervaren en van elkaar kunnen leren (Berry et al., 2007; Brook et al., 2012). Helaas hebben

eerdere projecten met betrekking tot pleegzorg in Vlaanderen ons al geleerd dat het niet zo evident is om een groepsbijeenkomst voor ouders van uithuisgeplaatste

kinderen te organiseren, aangezien deze mensen vaak allerlei problemen hebben die een groepsbijeenkomst bemoeilijken, zoals bijvoorbeeld het gebrek aan een eigen transportmiddel, geld om transport te betalen of opvang voor eventuele

andere kinderen. De vraag is dus of een (gedeeltelijke) groepsmethodiek realiseerbaar is in Vlaanderen. Wel zijn enkele van de gevonden methodieken op

deze praktische obstakels voorbereid door transport of kinderopvang te voorzien of de maximale woonafstand te beperken. Dit blijkt tevens een element van belang voor de effectiviteit te zijn.

De duur van de programma’s varieert sterk, namelijk tussen 11 weken (± 2,5 maanden) en ongeveer 52 weken (1 jaar). De meeste programma’s duren zo’n 21

tot 40 weken (± 4,5 tot 9 maanden). Een aantal programma’s heeft geen vaste duur maar begeleidt de gezinnen tot een hereniging of andere vorm van stabiliteit bereikt is, wat gemiddeld ongeveer één jaar duurt. Enerzijds lijkt dit ons een goede

zaak, aangezien de hereniging op die manier voldoende voorbereid en uiteindelijk ook vaak bereikt wordt. Anderzijds is de tijd tot het bereiken van stabiliteit dan

46

weer langer, wat nadelig kan zijn voor het welzijn van de kinderen aangezien zij

dan langer in onzekerheid leven (Van den Bergh & Weterings, 2007). Verder varieert de intensiteit van de verschillende methodieken van 1 tot 22 uur per week.

Bij een heel aantal methodieken is de frequentie onbekend. Het valt op dat de minst intensieve programma’s (zowel qua duur als qua frequentie) vaak de meeste gezinsherenigingen en/of het minste terugplaatsingen na een hereniging

realiseren. Bovendien is het meest intensieve programma, namelijk de Comprehensive Substance Abuse Intervention (met een curriculum tot zo’n

22u/week) contra-productief. Dit programma leidde zelfs tot minder hereniging (hoewel dit niet significant was) en meer terugplaatsing in vergelijking met de controlegroep (wel significant). Hieruit zouden we kunnen afleiden dat een zeer

intensief programma dus niet altijd werkzamer is en zelfs contraproductief kan zijn. Dit zou te wijten kunnen zijn aan het feit dat het te zwaar is voor de

deelnemers waardoor zij misschien ook sneller zullen afhaken. Een korte duur en/of een lagere intensiteit (waardoor een einde kan worden voorzien en het programma dragelijk is) kunnen mogelijk bijdragen aan de effectiviteit van een

programma.

De theoretische onderbouwing van de methodieken werd zelden geëxpliciteerd. De

meeste methodieken waarvan we wel iets weten over de theoretische achtergrond zijn gebaseerd op bestaande evidence-based programma’s, eerder onderzoek en

gedragstheoretische principes. De methodieken met een gedragstheoretische achtergrond waren effectief, waardoor dit een element van belang zou kunnen zijn voor de effectiviteit ervan.

Ook werden een aantal organisatorische randvoorwaarden in kaart gebracht. Sommige programma’s leggen een beperkte caseload op. De dienstverlening is

namelijk kwalitatiever en efficiënter wanneer het personeel niet te veel hooi op zijn vork neemt. Goede werkomstandigheden voor de hulpverlener, waarbinnen een beperkte caseload een belangrijk aspect is, zijn dan ook kenmerken van

effectieve interventies (Stroobants et al., 2013). Het beperken van de case-load – als onderdeel van goede werkomstandigheden voor de hulpverlener – is een

element van belang voor de effectiviteit van een programma.

Naast de door ons herkende elementen gebaseerd op het kader van Foolen et al. (2011), worden door Stroobants et al (2013) nog een aantal andere factoren

aangehaald van belang voor een effectieve hulpverlening aan gezinnen met opvoedingsproblemen. Zo is een goede kwaliteit van de relatie tussen cliënt en

hulpverlener van belang. Ook dient de cliënt goed gemotiveerd te zijn, de hulpverlener kan hieraan bijdragen door motiverende technieken te gebruiken. De motivatie van ouders kan worden vergroot door het bevorderen van het

zelfvertrouwen van de ouder, de ouder verantwoordelijk te stellen voor zijn opvoedgedrag, de aantrekkelijkheid van de verandering te tonen en als

hulpverlener voldoende betrokkenheid en deskundigheid uit te stralen. Ten vierde moet de interventie goed gestructureerd zijn. Daarnaast is programma-integriteit belangrijk: de interventie moet uitgevoerd worden zoals beoogd. Professionaliteit

van de hulpverlener is dan ook belangrijk. Tenslotte is een evenwicht tussen de omvang van de problematiek en de intensiteit van de beschikbare inzet. Gezinnen

met een zwaardere problematiek vereisen meer ondersteuning en dikwijls op meerdere vlakken. Gezinnen met minder zware problemen kunnen meestal met wat minder ondersteuning verder.

Dit onderzoek heeft een aantal beperkingen. Een eerste element is dat ondanks het gebruik van een systematische methode, misschien onderzoeken en dus

47

methodieken zijn gemist. Een tweede element betreft het feit dat het niet steeds

eenvoudig was om de effectiviteit van de gevonden methodieken in kaart te brengen en te vergelijken. Verschillende studies gebruikten immers verschillende

indicatoren om de effectiviteit te onderzoeken. Daarnaast moet rekening gehouden worden met de non-publicatie bias. Dit wil zeggen dat onderzoeken naar methodieken die niet effectief bleken, vaak niet gepubliceerd worden. Ten slotte

moet worden vermeld dat alle methodes ontwikkeld zijn in de Verenigde Staten. In de Verenigde Staten is het wettelijk kader inzake hereniging zeer verschillend

van wat in Vlaanderen gebruikelijk is. Bovendien wordt pleegzorg als interventie op een andere manier ingezet wat resulteert in verschillen in het profiel van de pleegkinderen.

5. BESLUIT

We kunnen dus besluiten dat er in het laatste decennium weinig

herenigingsmethodieken beschreven en/of geëvalueerd zijn in de wetenschappelijke literatuur. Toch werden er veertien programma’s gevonden die een gezinshereniging bij pleegkinderen beogen. Er is echter een grote variëteit

tussen de verschillende programma’s. Elk programma focust op andere aspecten en pakt het op een andere manier aan. Toch hebben wij via onze visuele analyse

eensgezindheid kunnen vinden overeen aantal aspecten die belangrijk zouden kunnen zijn voor de effectiviteit van het programma. Zo vonden wij dat een

herenigingsmethodiek liefst zowel de ouders als de kinderen betrekt. Daarnaast biedt zo’n methodiek best vaardigheidstrainingen, educatie en ouder-kindactiviteiten aan en is hij liefst gebaseerd op gedragstheoretische principes.

Verschillende diensten worden best parallel en in groep aangeboden. Vooral minder intensieve programma’s met een duur van zo’n 11 tot 30 weken en een

curriculum van zo’n 1 tot 8 uur per week lijken goed te werken. Daarnaast moet de hulp inwerken op de probleemoplossende vaardigheden van het gezin en de sociale netwerken van het gezin activeren. Verder zijn het beperken van de

caseload – in het kader van goede werkomstandigheden –, het begrenzen van de woonafstand of het thuis aanbieden van de hulp, een goede kwaliteit van de relatie

cliënt-hulpverlener, een goede motivatie van de cliënt, gebruik van motiverende technieken door de hulpverlener, gebruik van overeengekomen concrete doelen, consensus tussen hulpverlener en cliënt, een goede structurering van de

interventie, uitvoering van de interventie zoals de bedoeling is, professionaliteit van de hulpverlener en een evenwicht tussen de hulp en de nood aan hulp

werkzame factoren.

6. REFERENTIELIJST

Bearman, S. K., Garland, A. F., & Schoenwald, S. K. (2014). From Practice to

Evidence in Child Welfare: Model Specification and Fidelity Measurement of Team Decisionmaking. Children and Youth Services Review, 39, 153–159.

https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2013.10.001

Berry, M., McCauley, K., & Lansing, T. (2007). Permanency through Group Work: A Pilot Intensive Reunification Program. Child Adolescence Social Work Journal, 24, 477–493. https://doi.org/10.1007/s10560-007-0102-0

Brook, J., Akin, B. A., Lloyd, M. H., & Yan, Y. (2015). Family Drug Court ,

Targeted Parent Training and Family Reunification: Did this Enhanced Service Strategy Make A Difference  ? Juvenile & Family Court Journal, 2(2), 35–52.

48

Brook, J., & McDonald, T. P. (2007). Evaluating the Effects of Comprehensive

Substance Abuse Intervention on Successful Reunification. Research on Social Work Practice, 17(6), 664–673.

https://doi.org/10.1177/1049731507300148

Brook, J., McDonald, T. P., & Yan, Y. (2012). An analysis of the impact of the Strengthening Families Program on family reunification in child welfare.

Children and Youth Services Review, 34(4), 691–695. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2011.12.018

Burrus, S. W., Mackin, J. R., & Finigan, M. W. (2011). Show me the money: Child welfare cost savings of a family drug court. Juvenile and Family Court Journal, 62(3), 1–14. https://doi.org/10.1111/j.1755-6988.2011.01062.x

Courtney, M. E., & Hook, J. L. (2012). Evaluation of the impact of enhanced parental legal representation on the timing of permanency outcomes for

children in foster care. Children and Youth Services Review, 34, 1337–1343.

DeGarmo, S. D., Reid, B. J., Fetrow, B. A., Fisher, P. A., & Antoine, K. D. (2013).

Preventing Child Behavior Problems and Substance Use: The Pathways Home Foster Care Reunification Intervention. Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 22(5), 388–406. https://doi.org/10.1080/1067828X.2013.788884.Preventing

Farrell, A. F., Britner, P. A., Guzzardo, M., & Goodrich, S. (2010). Supportive housing for families in child welfare: Client characteristics and their outcomes at discharge. Children and Youth Services Review, 32(2), 145–

154. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2009.06.012

Fisher, P. A., Kim, H., & Pears, K. (2009). Effects of Multidimensional Treatment

Foster Care for Preschoolers (MTFC-P) on reducing permanent placement failures among children with placement instability. Children and Youth Services Review, 31, 541–546.

Foolen, N., Van der Steege, M., & de Lange, M. (2011). Beschrijven van methodisch handelen. Handreiking om te komen tot een overdraagbare interventie. Utrecht: NJi.

Gifford, E. J., Eldred, L. M., Vernerey, A., & Sloan, F. A. (2014). How does family drug treatment court participation affect child welfare outcomes? Child Abuse & Neglect, 38(10), 1659–1670. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2014.03.010

Green, B. L., Furrer, C., Worcel, S., Burrus, S., & Finigan, M. W. (2007). How Effective Are Family Treatment Drug Court? Outcomes From a Four-Site National Study. Child Maltreatment, 12(1), 43–59.

https://doi.org/10.1177/1077559506296317

Hermanns, J. (2004). Van behandelingsplan naar opvoedingsarrangement. In G.

M. van der Aalsvoort (Ed.), Naar een betere afstemming van jeugdzorg en onderwijs van jonge risicokinderen. (pp. 13–24). Leuven/Voorburg: Acco.

Johnson-Motoyama, M., Brook, J., Yan, Y., & McDonald, T. P. (2013). Cost

analysis of the strengthening families program in reducing time to family reunification among substance-affected families. Children and Youth Services Review, 35(2), 244–252. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2012.11.008

49

Kimberlin, S. E., Anthony, E. K., & Austin, M. J. (2009). Re-entering foster care:

Trends, evidence, and implications. Children and Youth Services Review, 31(4), 471–481. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2008.10.003

McCombs-Thornton, K. L., & Foster, E. M. (2012). The effect of the ZERO TO THREE Court Teams initiative on types of exits from the foster care system - a competing risks analysis. Children and Youth Services Review, 34,

169–178.

Newton, R. R., Litrownik, A. J., & Landsverk, J. A. (2000). Children and youth in

foster care: disentangling the relationship between problem behaviors and number of placements. Child Abuse and Neglect, 24, 1363–1374.

Oosterman, M., & Schuengel, C. (2007). Autonomic reactivity of children to

separation and reunion with foster parents. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 46(9), 1196–1203.

https://doi.org/10.1097/chi.0b013e3180ca839f

Pine, B. A., Spath, R., Werrbach, G. B., Jenson, C. E., & Kerman, B. (2009). A better path to permanency for children in out-of-home care. Children and Youth Services Review, 31, 1135–1143.

Rubin, D. M., O’Reilly, A. L. R., Luan, X., & Localio, A. R. (2007). The impact of

placement stability on behavioral well-being for children in foster care. Pediatrics, 119(2), 336–44. https://doi.org/10.1542/peds.2006-1995

Stroobants, T., Vanderfaeillie, J., & Andries, C. (2013). Beschrijvend en praktijkgericht onderzoek van het traject inzake de kortdurende thuisbegeleidingsdiensten binnen de Bijzondere Jeugdbijstand. Deel 1.

Brussel: Vrije Universiteit Brussel.

Taussig, H. N., Culhane, S. E., Garrido, E., & Knudtson, M. D. (2012). RCT of a

Mentoring and Skills Group Program: Placement and Permanency Outcomes for Foster Youth. Pediatrics, 130(1), e33–e39. https://doi.org/10.1542/peds.2011-3447

Van Yperen, T. (2003). Gaandeweg. Werken aan effectiviteit. Utrecht: NIZW.

Van Yperen, T. (2003). Resultaten in de jeugdzorg: begrippen, maatstaven en methoden. Utrecht: NIZW Jeugd.

Vanderfaeillie, J., Damen, H., Pijnenburg, H., Van den Bergh, P., & Van Holen, F. (2016). Foster care assessment: an exploratory study of the placement

assessment process in Flanders and the Netherlands. Child and Family Social Work, 21, 358–368. https://doi.org/10.1111/cfs.12152

Vanderfaeillie, J., Pijnenburg, H., Damen, H., & Van Holen, F. (2015). Foster care assessment: A study of the placement decision process in Flanders. Child Abuse and Neglect. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2015.04.002

Vanderfaeillie, J., Van Holen, F., De Maeyer, S., Belenger, L., & Gypen, L. (2016). Who returns home? Study on placement outcomes of Flemish

foster children. Child and Family Social Work. https://doi.org/10.1111/cfs.12269

Vanschoonlandt, F., Vanderfaeillie, J., Van Holen, F., & De Maeyer, S. (2012).

Development of an intervention for foster parents of young foster children with externalizing behavior: theoretical basis and program description.

Clinical Child and Family Psychology Review, 15, 330–344.

50

7. BIJLAGEN

7.1. BIJLAGE 1: MATRIX METHODIEKEN EN KENMERKEN

INTENSIVE REUNIFICATION PROGRAM (IRP)

Doelgroep Doel-

stelling Opbouw en inhoud Intensiteit

Theoretische achtergrond

Belangrijke elementen

Aanwijzingen effectiviteit

Organisatorische randvoorwaarden

Referenties

Gezinnen van wie de kinderen in

een pleeggezin

geplaatst zijn. Min. 1 kind ouder dan 6 jaar (groeps-

proces meer effectief vanaf +6 jaar). Exclusie: ouders in

residentiële drugs- of alcohol-behandeling of kinderen in 'secure care'.

Veilige en per-manente

herenig-ing met

de bio-logische ouders.

2x 2u per week groepssessie voor kinderen en ouders:

- 1ste half uur: samen eten (ouders brengen

maaltijd mee voor hun kinderen) doel: leren over voeding en

maaltijdbereiding - 2de half uur: kinderen en ouders doen samen een activiteit (lezen, knutselen, spelen) doel:

samen tijd spenderen

- 2de uur: educatie- en steungroepen (ouders en kinderen afzonderlijk) 1x per week 1,5u huisbezoek van

kinderen aan ouders doel: aangeleerde vaardigheden oefenen in een natuurlijke situatie

36 weken/ 9 maanden

22u/maand of 5,5u/week

(totaal 198 uren): - 2x 2u/

week groeps-

sessie voor kinderen en ouders (totaal 144u)

- 1x 1,5u/

week huisbezoek (totaal 54u)

Gebaseerd op gedrags-theoretisch

paradigma: modelleren,

aangeleerde vaardigheden oefenen, informatie geven over

hulpbronnen in de buurt,…

- Groepsproces: ouders ervaren steun van elkaar,

voelen zich niet alleen, kinderen

leren vrienden maken,...

- Intensiviteit: betere vertrouw-

ensband tussen gezinnen en hulpverleners dankzij frequente contacten

- Aanbod op maat: inhoud van de groepssessies aangepast aan behoeften van ouders en kinderen

Pilootstudie bij 20 kinderen: herenigingsrate

na 1 jaar: interventiegroep

(alle deelnemers, ook diegenen die het programma niet volledig afrondden) 57%

vs. controlegroep 29%

- Vereist veel tijd en intensieve vaardigheden van

praktijkwerkers caseload beperken

tot max. 10 kinderen per praktijkwerker

- Vrijwillige deelname

- Woonplaats (max.

1 uur rijden) transport voorzien

Berry, M., McCauley, K., & Lansing, T.

(2007) Permanency

through Group Work: A Pilot Intensive Reunification Program. Child and Adolescent Social Work Journal, 24(5), 477-493.

51

STRENGTHENING FAMILIES PROGRAM (SFP)

Doelgroep Doelstelling Opbouw en inhoud Intensiteit Theoretische

achtergrond

Belangrijke

elementen

Aanwijzingen

effectiviteit

Organisatorische

randvoorwaarden Referenties

Gezinnen met kinderen die in een pleeggezin geplaatst zijn wegens (o.a.)

middelen-misbruik door

min. 1 van de ouders. Er zijn twee

leeftijds-gebonden curricula: 3-5 en 6-11 jaar. Opmerkelijk is dat het GEEN

voorwaarde is

dat de ouders compleet clean zijn of deelnemen aan een ontwennings-

programma.

Het hoofddoel van de inter-ventie is preventie van kinder-

mishandeling (na een her-

eniging). Doel van het onderzoek is

de impact van het SFP op gezins-hereniging nagaan bij middelen-misbruik-

ende ouders

die betrokken zijn bij jeugdzorg.

De groepssessies beginnen met een familiemaaltijd. Vervolgens worden de deelnemers in groepen verdeeld

(ouders, 3-5-jarigen, 6-11-

jarigen) waar bepaalde vaardig-heden aangeleerd worden en topics

behandeld worden: kindontwikkeling, gedrags-beheersings-technieken, hechting, ouderlijk toezicht,… (slechts

één sessie focust

direct op middelen-misbruik). Nadien worden de deelnemers weer herenigd met hun gezin en oefenen ze

samen de vaardigheden die ze geleerd hebben tijdens de groepssessies in.

Het programma duurt 14 weken (3,5 maanden) en bestaat uit

wekelijkse groepsbijeen

-komsten van 2 uur. Er worden

jaarlijks twee sessies georgani-seerd.

SFP is ontwikkeld in de jaren '80 door Karol Kumpfer en gebaseerd op het

gedragsmatige ouderschaps-

model van Patterson (1976), het sociale

vaardigheids- trainings-programma (Social Skills Training Program) van Shure en Spivak

(1979) en het

curriculum dat Forehand en McMahon (1981) beschreven hebben in

‘Helping the Noncompliant Child’.

- Groeps-proces

- Focus breder dan middelen-misbruik

van de ouders

(ouder-schaps-vaardig-heden,

kind-vaardig-heden, ouder-kind-interactie, hechting,…

)

- A: herenigings-rate 45% vs. 27% 360 dagen (±1 jaar) na de start van het programma en

47% vs. 32% 720 dagen (±2

jaar) na uithuis-plaatsing (eerste is

meest betrouwbare meting) significant

- B: kinderen in

de interventie-groep bereiken

sneller herenig-ing: spenderen 190 dagen minder uit huis dan controle-

groep, maar het terug-plaatsings-percentage was niet significant verschillend

tussen beide

groepen

- Personeel kreeg trainingen tot SFP-leider

- 4 leiders en 1 coördinator bij elke sessie

aanwezig - Max. 10-12

gezinnen per groep

- Er wordt opvang voorzien voor de

kinderen jonger dan 3 jaar

A: Brook, J., McDonald, T. P., & Yan, Y. (2012). An analysis of the impact of the Strengthening

Families Program on family

reunification in child welfare. Children and Youth Services

Review, 34, 691–695. B: Johnson-Motoyama, M., Brook, J., Yan, Y., & McDonald, T. P.

(2013). Cost

analysis of the strengthening families program in reducing time to family reunification

among substance-affected families. Children and Youth Services Review, 35(2),

244–252.

52

PATHWAYS HOME (PH)

Doelgroep Doel-

stelling Opbouw en

inhoud Intensiteit





Referenties

Gezinnen met kinderen die in een pleeggezin verblijven - tussen 5 en

12 jaar

- met hoog

risico op ontwikkeling van gedrags-problemen

en middelen-verslaving

- van wie de moeder in meer dan 90% van de

gevallen een middelen-verslaving had

- die voor het eerst herenigd

zouden worden met (1 van) hun ouders na een pleeg-

plaatsing

Succesvolle gezins-hereniging op lange termijn (dus ook terug-

plaatsing in

de jeugdzorg voorkomen)

Wekelijkse individuele (gezins)sessies: - Fase 1: ouder-

training: ouderschaps-vaardigheden +

zelfzorg-

strategieën aanleren (via rollenspelen, huiswerk-opdrachten,…)

- Fase 2: vaardigheden verworven in fase 1 finetunen + risico op toekomstig

familiaal geweld inschatten en veiligheidsplan opstellen om het gezin te beschermen

tegen eventuele risico’s

Totale duur: 32 weken of 8 maanden (inclusief 8 weken of 2 maanden pauze)

- Fase 1: 16

weken (start voor hereniging)

- 8 weken pauze

- Fase 2: 8 weken (na hereniging)

- Wekelijkse

bijeen-komsten

Gebaseerd op systematisch, translationeel onderzoek en eerdere evidence-based programma’s

zoals MTFC en

Project KEEP. Ouderschaps-vaardigheden gebaseerd op

sociaal inter-actionele benaderingen en sociaal leren, met een focus op positieve bekrachtiging van

gewenst prosociaal gedrag.

- Duidelijke, samen opgestelde doel-stellingen

- Interventie-groep betere ouderschaps-vaardigheden dan controle-groep minder

gedrags-problemen bij

kinderen in de interventiegroep

- Alle kinderen werden a priori herenigd maar

na 1 jaar werd in de controle-groep 8% terug-geplaatst in pleegzorg vs. 5% in de interventie-groep (niet

significant)

- Woonafstand max. 25 mijl (40 km)

- Getrainde consulenten

DeGarmo, S. D., Reid, B. J., Fetrow, B. A., Fisher, P. A., & Antoine, K. D. (2013). Preventing Child

Behavior

Problems and Substance Use: The Pathways Home Foster Care

Reunification Intervention. Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 22(5), 388–406.

https://www.crimesolutions.gov/ProgramDetails.aspx?ID=364

53

FAMILY DRUG TREATMENT COURT (FDTC)

Doelgroep Doel-


Theoretische

achtergrond

Belangrijke

elementen

Aanwijzingen

effectiviteit

Organisatorische

randvoorwaarden Referenties

Onderzoek A: - Gezinnen

met kinderen (0-17 jaar) die in een

pleeggezin geplaatst zijn wegens

kindermis-handeling (max. 1 jaar

na melding) ten gevolge van middelen-misbruik door ouder(s)

Algemeen:

Ouders die: - Min. 1 kind

van 0-3 jaar hebben dat momenteel

uit huis geplaatst is

- In de buurt wonen

- Bereid zijn hun drug-

gebruik stop te zetten

Ouders helpen om te stoppen met alcohol-

en drug-gebruik en

gezins-herenig-ing

bevor-deren

- Voorzitter: magistraat jeugdrechtbank

- Multidisciplinair team (o.a. drug- en alcohol clinici en sociaal werker) dat gezinnen

zowel op juridisch vlak als op vlak van jongerenwelzijn en

behandeling ondersteunt en monitort

- Samenwerking met externe agentschappen die diensten voor de ouders voorzien: resi-dentiële behandeling, alcohol- en drugs counseling, geestelijke

gezondheidszorg, ouderschaps-

programma’s, huisvestings-programma’s,…

- Intensieve gerechtelijke

monitoring, regelmatige geïntegreerde behandeling en wrap-around services, frequente drugtesting,

(twee)wekelijkse hoorzittingen, beloningen en straffen gepaard gaand met behandelingstrouw,…

Ongeveer 12 maanden

Tot 3x/week

drugtesting

Wekelijkse of twee-wekelijkse

hoor-zittingen

Onbekend - Niet-aversieve gerechte-lijke setting

- Duidelijke

en herhaal-delijke

boodschap over wat ouders

precies moeten doen om herenigd te kunnen worden met hun

kinderen - Aanbod op

maat - Multi-

disciplinair team

A: herenigings-rate inter-ventiegroep 73% (indien vroegtijdig gestopt slechts

24%) vs. controlegroep 33% signi-

ficant verschil tussen inter-ventie- en

controlegroep alsook tussen diegenen die volledig deel-namen en diegenen die

vroegtijdig gestopt zijn

B: significant

verschil in herenigings-rate inter-ventie- (70%) en controle-groep (45%)

C: herenigings-rate inter-ventiegroep 57% vs.

controlegroep 44%

- Juridische omkadering

- Ouders moeten in de buurt wonen

A: Gifford, E. J., Eldred, L. M., Vernerey, A., & Sloan, F. A. (2014). How does family drug treatment court

participation affect child welfare outcomes? Child Abuse & Neglect, 38(10), 1659–1670.

B: Burrus, S. W., Mackin, J. R., & Finigan, M. W. (2011). Show me the

money: Child welfare cost savings of a family drug court. Juvenile and Family Court Journal, 62(3),

1–14.

C: Green, B. L., Furrer, C., Worcel, S., Burrus, S., & Finigan, M. W.

(2007). How Effective Are Family Treatment Drug Court? Outcomes From a Four-Site National Study. Child Maltreatment, 12(1), 43–59.

54

FAMILY DRUG COURT (FDC) IN COMBINATIE MET STRENGTHENING FAMILIES PROGRAM (SFP) EN CELEBRATING FAMILIES (CF)

Doelgroep Doel-






Referenties

- Kinderen van 0-17 jaar

- Ouders met een middelen-versla-ving

- FDC: het welzijn en de

veiligheid van kinderen bescher-men en hun

ouders

de kans geven verant-woor-delijke ouders te worden

- Succes-volle uitkomst-en voor

jeugd-zorg

zoals behoud van ouder-lijke rechten en

herenig-ing

- FDC (zie 4): alternatief voor traditionele ‘family court’ die kindermishandelings- en

verwaarlozingszaken behandelt nadruk op behandeling middelen-misbruik, andere diensten afhankelijk van individuele behoeften faciliteert

toegang tot diensten voor behandeling van middelen-misbruik, maar ook voor loopbaanbegeleiding, huiselijk geweld en stabiliteit in het huishouden (samen-werking met 1 lokale dienst)

- SFP focust op ouderschaps-vaardigheidstrainingen (zie 2)

- CF focust op aanleren vaardigheden voor woede-beheersing, communicatie,

uiten van emoties, probleem-

oplossing, beslissingen maken en coping + educatie over gevolgen van middelen-misbruik voor de gezondheid en de impact daarvan op het gezin (verschillende groepen voor verschillende leeftijden)

+ herstel van middelen-misbruik integreren in het dagelijkse gezinsleven +

ouderschapsvaardigheden aanleren + aan elke sessie gaat een gezinsmaaltijd vooraf

FDC start zo snel mogelijk op

Fase 1: 14 weken SFP (eerst SFP omdat dit ontworpen is

voor

personen in vroeger stadium van middelen-misbruik) Fase 2: 14

weken CF (ontworpen voor latere stadia van

middelen-misbruik –

wanneer er al meer herstel is) totaal 28 weken

Cognitief-gedragsmatig

- Multidisci-plinair team

- Groeps-proces

- Uitgebreid aanbod

Vergelijking met controle-groep die normale

dienst-verlening kreeg (ook geen FDC): significant verschil in herenigings-

rate vanaf 400

dagen (±1 jaar) na start programma (27,83% vs. 9,94%) – na 1000 dagen (±3 jaar) 56% vs.

24% Meer dan 2x

zoveel kans op herenig-

ing dan controle-

groep na 45 maanden (3 jaar en 9 maanden)

- Vrijwillige deelname maar geen vrijwillige

stopzetting (2 keer niet aanwezig = schorsing)

- Getraind personeel - Voortdurend

nagaan van

modeltrouw

Brook, J., Akin, B. A., Lloyd, M. H., &

Yan, Y. (2015). Family Drug Court, Targeted Parent Training and

Family

Reunification: Did this Enhanced Service Strategy Make A Difference?,

2(2), 35–52. http://www.celebratingfamili

es.net/ uitgebreide

beschrijving CF programma

55

ZERO TO THREE COURT TEAM (ZTT)

Doelgroep Doelstelling Opbouw en inhoud Intensiteit Theoretische achtergrond




Referenties

Gezinnen met kinderen van 0-3 jaar die in een

pleeggezin geplaatst zijn wegens mishandeling

door hun ouders

Methodiek: tijd tot permanentie verkorten

(zodat kinderen minder lang in de

jeugdzorg verblijven)

Onderzoek: Nagaan waar pleeg-kinderen naartoe gaan

na het volgen van ZTT Court

Teams (hereniging, adoptie,…)

- Court teams bestaan uit rechtbank, advocaat, agentschap voor jeugdzorg, sociaal

werkers en andere hulpverleners

- Coördineren dienstverlening in

samenwerking met verschillende externe agentschappen

- Contact tussen kinderen en hun ouders en brussen in aanwezigheid van coach om te leren interageren op het

moment zelf - Ouder-kind therapie - Ouderschapstraining

(samen met het kind) - Screening

ontwikkelings-achterstand

- Totale duur: tot permanentie bereikt is –

(voor hereniging gemiddeld 12

maanden) - Ouder-kind

contact:

min. 2x per week 1 uur

- Sibling contact: min. 1x per week 1 uur

- Hoorzitting: maandelijks

Onbekend - Multidisci-plinair team

- Bredere

familie/ netwerk wordt betrokken

- Werkt op maat met individuele

gezinnen (niet in groep)

- Case manage-ment:

maand-elijkse teamver-

gadering om casus en voor-uitgang te

bespreken (samen met het gezin)

Vergelijking tussen ZTT kinderen (interventie-

groep) en kinderen van de NSCAW (repre-sentatieve

groep van kinderen in jeugdzorg maar

zonder ZTT – controlegroep): herenigingsrate 38% vs. 29% na 1 – 4,5 jaar

- Caseload: max. 20 casussen per Court Team

- Gekwalificeerd

personeel (min. hogeschool, liefst Masterdiploma) + min. 5 jaar

relevante werkervaring

McCombs-Thornton, K. L., & Foster, E. M. (2012).

The effect of the ZERO TO THREE Court Teams

initiative on types of exits from the

foster care system — A competing risks analysis. Children and Youth Services Review,

34(1), 169–178. http://www.c

ebc4cw.org/program/safe-babies-court-teams-project/detailed

56

COMPREHENSIVE SUBSTANCE ABUSE INTERVENTION (CSAI)





Referenties

Gezinnen met kinderen die in een pleeggezin geplaatst zijn wegens middelen-

misbruik van

de ouders Onderzoek: kinderen 0-12 jaar

Methodiek: tegemoet komen aan combinatie van problemen van middelen-misbruik en

jeugdzorg,

armoede, huiselijk geweld, alleenstaand ouderschap, psychische

ziekten, dakloosheid en andere sociale problemen Onderzoek: de impact van CSAI

op gezins-hereniging en re-entry nagaan

- Diensten voor behandeling van middelen-misbruik: 9u/week min. 6 maanden

- Loopbaan-

begeleiding:

5u/week min. 6 maanden

- Case manage-ment: 5u/week

- Ouderschaps-

training: 2u/week

- Andere diensten zoals gezins-therapie, trauma counseling, counseling voor

huiselijk geweld,…: 1-4u/week

Aanbod diensten afhankelijk van de individuele

behoeften - Maandelijkse

hoorzittingen - Maandelijkse

gezinsconfer-

enties

Behandeling middelen-misbruik en loopbaan-begeleiding gedurende min. 6 maanden

(Frequentie zie kolom ‘opbouw en inhoud’)

Eerdere literatuur (vanaf 2000) en lokale praktijken

- Aanbod op maat: aangepast aan individuele behoeften (en plaatsings-criteria)

- Breed aanbod

Herenigings-rate: controlegroep meer hereniging dan interventie-groep (maar niet significant -

na 200 dagen

32% vs. 22%, na 400 dagen 40% vs. 30%) + 23% van de kinderen uit de

interventie-groep werd nadien terug-geplaatst, tegenover slechts 7% van de

vergelijkings-groep (wel significant) programma was dus niet effectief,

controlegroep deed het zelfs beter dan interventie-groep!

- Vrijwillige deelname

- Voorafgaand aan deelname assessment van middelenmisbruik

- Juridische

omkadering

Brook, J., & McDonald, T. P. (2007). Evaluating the Effects of Com-prehensive

Substance

Abuse Intervention on Successful Reunification

. Research on Social Work Practice, 17(6), 664–673.

57

TEAM DECISIONMAKING (TDM)

Doelgroep Doelstelling Opbouw en

inhoud Intensiteit





Referenties

Gezinnen die

betrokken zijn bij de jeugdzorg en waarbij een beslissing gemaakt moet

worden over

een uithuis-plaatsing

Instroom en

periode in pleegzorg ↓ + herenigings-rate en aantal netwerk-

plaatsingen ↑

Natuurlijke hulpbronnen en krachten van gezinnen

maximaliseren om veilige hereniging te promoten

Ouders en

omgeving worden betrokken bij elke plaatsings-beslissing voor hun kind

TDM bestaat uit

bijeenkomsten met personeel van agent-schappen voor jongeren-welzijn, de

biologische familie en steunfiguren uit de omgeving van het gezin waar zij hun

ideeën over de

plaatsing van het kind delen en voorstellen doen

Onbekend Onbekend

- Basisassumpties:

1) gezinnen die met respect behandeld worden, kunnen de noden van hun kind beter inschatten

2) groep kan meer

effectief zijn in maken van plaatsings-beslissing dan een individu 3) gezinnen zijn

expert van hun eigen leven en mensen uit hun omgeving kunnen toegevoegde waarde bieden

- Teamwerk

- Consensus - Actief betrekken

van de familie - Veiligheids-

planning - Assessment

gebaseerd op de krachten van het gezin

- Aanbod op basis van de noden

- Het netwerk wordt betrokken als

steun op LT

Onbekend - Juridische

omkadering

Bearman, S.

K., Garland, A. F., & Schoenwald, S. K. (2014). From Practice to Evidence in

Child Welfare:

Model Specification and Fidelity Measurement of Team Decisionmakin

g. Children and Youth Services Review, 39, 153–159.

58

FOSTERING HEALTHY FUTURES (FHF)




Organisatorische randvoorwaarden Referenties

Kinderen in de pre-adolescentie (9 – 11 jaar) die het afgelopen jaar in een pleeggezin

geplaatst zijn wegens kinder-

mishandeling focus op kinderen i.p.v. ouders!

Methodiek: preventief risico’s voor deze kinderen beperken/ vermijden en

welzijn verbeteren

Onderzoek: nagaan of volgen van

het programma tot meer stabiliteit en permanentie leidt

- Vaardigheids-trainingen in groep: pleeg-kinderen samen-brengen om het stigma te ver-minderen en hen

kansen bieden om vaardigheden te

leren in een ondersteunende omgeving (thema’s: emotie-

herkenning, perspectiefname, probleem-oplossing, woede-beheersing, culturele identiteit, gezonde

relaties,

groepsdruk,…) - Mentoring: een

laatstejaars-student sociaal werk ondersteunt het kind,

functioneert als rolmodel en verdedigt de belangen van het kind

9 maanden (30 weken) 1,5u/week vaardigheids-training

2 tot 4u/week individueel

contact met mentor

Vaardigheids-training gebaseerd op materiaal van evidence-based vaardigheids-trainingen zoals

‘Promoting Alternative

Thinking Strategies’ en ‘Second Step’

- Groeps-proces

- Mentor-schap

Deelname aan het programma leidde tot meer plaatsings-stabiliteit en permanentie: interventie-

groep had 82% minder kans om

geplaatst te worden in residentiële setting dan

controlegroep + 5x meer kans op permanentie (hereniging of adoptie) na 1 jaar (enkel pleegkinderen)

Herenigingsrate binnen de sub-populatie van pleegkinderen na 1 jaar: 57% (interventie-

groep) vs. 24% (controlegroep)!

- Kinderen moesten in een pleeggezin wonen op max. 35 minuten rijden van de plaats waar de vaardig-heidstraining

doorgaat - Vrijwillige

deelname – kan niet opgelegd worden door de rechtbank

- 8 – 10 kinderen en 2 leiders per groep

Taussig, H. N., Culhane, S. E., Garrido, E., & Knudtson, M. D. (2012). RCT of a Mentoring and Skills

Group Program:

Placement and Permanency Outcomes for Foster Youth.

Pediatrics, 130(1), e33–e39.

59

SHARED FAMILY CARE (SFC)

Doelgroep Doelstelling Opbouw en inhoud Duur en

frequentie Theoretische achtergrond




Referenties

Gezinnen waarvan de kinderen uit huis

geplaatst dreigen te worden of uit huis geplaatst zijn – voornamelijk

alleenstaande

moeders met jonge kinderen maar ook tweeouder-gezinnen en alleenstaande vaders

- Uithuis-plaatsing voorkomen

- Veilige omstandig-heden voor hereniging

bieden

- Ouder(s) en kind(eren) worden samen

bij getraind mentorgezin geplaatst dat hen vaardigheden aanleert en

hulpbronnen

aanbiedt (bv. ouderschaps-vaardigheden, koken, budgetbeheer, solliciteren,…)

- Verder krijgen ze

intensieve diensten aangeboden van

een professioneel team (counselor voor middelen-misbruik,

huisvestings-specialist, jobtraining, huishoud management, zelfzorg,…)

Onbekend

Onbekend - 24u/24 ondersteuning door het gezin

bij wie ze inwonen

- Mentorschap - Het gezin

samen

houden

Succesvolle beëindiging van het programma

leidt tot: - verbetering in

inkomen, huisvesting, werk en

gezins-

stabiliteit - minder re-

entry i.v.m. diegenen die programma niet ver-volledigden

en i.v.m. de geschatte re-entry rate

(Barth & Prince, 2005) MAAR kleine steekproef

(20 gezinnen) onvoldoende evidentie

Onbekend Kimberlin, S. E., Anthony, E. K., & Austin,

M. J. (2009). Re-entering foster care: Trends, evidence, and

implications.

Children and Youth Services Review, 31(4), 471–481.

60

PARENTAL REPRESENTATION PROGRAM (PRP)

Doelgroep Doelstelling Opbouw en

inhoud Intensiteit





Referenties

Zeer arme ouders die betrokken zijn bij een

proces van beëindiging van de ouderlijke

rechten

Permanentie versnellen Programma-doelen:

- Aantal verzoeken tot uitstel door advocaten reduceren

- Caseload beperken (max. 80 open zaken

/fulltime advocaat)

- De standaarden voor advocaten verbeteren (meer tijd voor voor-

bereiding van zaken en het geven van

adequaat advies aan cliënten)

- Het gebruik van onderzoeks- en

expertdiensten ondersteunen

- De implementatie van armoede-screenings verzekeren

- Toewijzing van een advocaat die aan bepaalde

voorwaarden voldoet

- Toewijzing van een

sociaal werker: helpen

conflicten met andere professionelen op te lossen, helpen met concrete

zaken zoals huisvesting en buspassen,

diensten voor behandeling van middelen-misbruik, …

Onbekend Onbekend Onbekend 11% meer hereniging – marginaal significant op

p<.05

- Selectiecriteria voor advocaten

- Advocaten moeten een training

volgen - Verzekeren dat

advocaten aan de programma-

standaarden voldoen door o.a. klachten-

procedure voor cliënten

- Regelmatige vragenlijsten om het programma te evalueren en

verbeteren

Courtney, M. E., & Hook, J. L. (2012). Evaluation of

the impact of enhanced parental legal representation

on the timing of permanency outcomes for

children in foster care. Children and Youth Services Review, 34(7), 1337–1343.

http://www.opd.wa.gov/index.p

hp/program/parents-representation/9-pr/56-

getting-started

61

SUPPORTIVE HOUSING FOR FAMILIES (SHF)





Referenties

Gezinnen met kinderen die uit huis geplaatst zijn of dreigen te

worden wegens slechte woon-omstandig-heden/ dakloosheid

Hoofddoel: dakloosheid voorkomen bij gezinnen

die betrokken zijn bij jongeren-welzijn Bijkomstig

doel: gezinnen bij elkaar houden (uithuis-plaatsing voorkomen)

of hereniging stimuleren

Fase 1: assessment - Intake en

assessment bij ouders thuis

- Opstellen van een geïndividualiseerd zorgplan samen met case manager

Fase 2: stabilisatie/ integratie in de

gemeenschap - Vanaf dat de

ouder een huiscertificaat ontvangen heeft en zich settelt in een veilige,

betaalbare woning start voorbereiding gezinshereniging

- Aanleren van

vaardigheden om het huis, de zelfvoldoening en

het welzijn van het gezin te behouden

- Doorverwijzen voor nodige hulpverlening

Fase 3: ouders

mentoren andere gezinnen (gezonde connecties)

Onbekend Onbekend - Crisis manage-ment beschik-

baar 24/7

73% succesvolle uitkomst (klaar voor hereniging

of een huis aangeschaft) na deelname aan programma MAAR we weten dus niets

specifiek over hereniging en ook geen vergelijking met controlegroep

- Caseload: 12 gezinnen per case manager

- Transport door case

manager beschikbaar

Farrell, A. F., Britner, P. A., Guzzardo, M., & Goodrich, S.

(2010). Supportive housing for families in child welfare: Client characteristics

and their outcomes at discharge. Children and Youth Services Review, 32(2), 145–154.

http://www.endhomelessness.org/library/entry

/the-supportive-housing-for-

families-program-connecticut

62

CASEY FAMILY SERVICES FAMILY REUNIFICATION PROGRAM (CFSFRP)





Referenties

Gezinnen die voor het eerst

een uithuis-plaatsing van een kind meemaken Overgrote deel (±70%) van de

kinderen was 1-9

jaar oud Exclusie: actief cocaïne en/of heroïne gebruik ouders

Hereniging en

permanentie verhogen

- Frequente ouder-kind bezoeken en

andere activiteiten in groep om de ouder-kind relatie te verbeteren

- Individuele,

koppelen gezinstherapie indien nodig

Onbekend Onbekend - Intensiteit - Family-

centered: aangepast aan de noden van elk gezin

- Home-based - Hechte

werkrelatie

tussen programma-medewerkers en medewerkers van het

verwijzend agentschap (regelmatige teamver-gaderingen)

Geen significant verschil in

herenigingsrate (interventie-groep 61,9% vs. controle-groep 57,2%) maar interventie-

groep bereikt

hereniging sneller (gemiddeld na 44 weken vs. controlegroep na 46 weken),

ervaart minder verplaatsingen en minder re-entry (controle-groep 25,2% vs. interventie-

groep 32,5% 2

jaar na uithuis-plaatsing)

- Caseload: 5-7 gezinnen per

programma-medewerker

- Elk gezin wordt ondersteund door een team van een sociaal werker

(Master) en een

gezins-ondersteuner vanuit het programma, en een caseworker van het partner-

agentschap + een teamleider van het programma en een supervisor van het agentschap

Pine, B. A., Spath, R.,

Werrbach, G. B., Jenson, C. E., & Kerman, B. (2009). A better path to permanency

for children in

out-of-home care. Children and Youth Services Review, 31(10), 1135–

1143.

63

MULTIDIMENSIONAL TREATMENT FOSTER CARE FOR PRESCHOOLERS (MTFC-P)





Referenties

Gezinnen

met kinderen van 3-5 jaar (kleuters) met een

geschie-denis van plaatsings-

instabiliteit die min. nog 3 maanden in

het pleeggezin zouden blijven

Hereniging of

een andere vorm van permanentie bereiken

Kinderen worden in een

pleeggezin geplaatst dat getraind is in het MTFC-P model. Pleegouders krijgen voor de plaatsing een intensieve ouderschapstraining (12u). Ze

leren o.a. positief en consistent aanmoedigen van positieve gedragingen en

duidelijke grenzen stellen. Tijdens de plaatsing krijgen pleegouders ondersteuning en supervisie door consultant via

dagelijkse telefonische contacten + 24/24 telefonische permanentie + wekelijkse steungroepen met andere pleegouders. De kinderen krijgen een

individuele training van een gedragsspecialist + wekelijkse socialisatie-speelgroepen. Voor de ouders zijn er wekelijkse ouderschaps-

trainingen door een gezinstherapeut (individueel) ouders leren dezelfde vaardigheden als pleegouders zodat er consistentie is in hun aanpak.

9-12

maanden (inclusief overgangs-periode naar huis)

Onbekend - 24/24 tele-

fonische perma-nentie

- Pleeg-ouders worden

betrokken

Meer hereniging

in interventie-groep (66,7%) dan in controlegroep (40%) na 24 maanden (maar

niet significant verschillend)

- Personeel: clinici

met bachelor- of masterdiploma + psycholoog als klinische supervisor wekelijkse

groepssupervisie

Fisher, P. A.,

Kim, H. K., & Pears, K. C. (2009). Effects of Multidimen-sional Treatment

Foster Care for Preschoolers (MTFC-P) on

Reducing Permanent Placement Failures

Among Children With Placement Instability. Child Youth Services Review, 31(5),

541–546.

64

7.2. BIJLAGE 2: VISUELE ANALYSE

LEGENDE

Groen = significant verschil tussen interventie- en controlegroep: methodiek effectief *

Rood = significant verschil tussen interventie- en controlegroep: negatief effect (methodiek niet effectief) *

Geel = geen of marginaal significant verschil tussen interventie- en controlegroep *

Wit = onbekend

*Op basis van herenigings- en/of terugplaatsingspercentage

DOELGROEP

Curriculum voor Voornamelijk ouders Voornamelijk kinderen Ouders en kinderen Pleegouders

Methodiek 1: IRP x

Methodiek 2: SFP x

Methodiek 3: PH x

Methodiek 4: FDTC x

Methodiek 5: FDC + SFP + CF x

Methodiek 6: ZTT x

Methodiek 7: CSAI x

Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x

Methodiek 10: SFC x

Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x

Methodiek 13: CFSFRP x

Methodiek 14: MTFC-P x x

65

Leeftijd kinderen 0-3 jaar 3-5 jaar 6-11 jaar 12-17 jaar Onbekend

Methodiek 1: IRP x x

Methodiek 2: SFP x x

Methodiek 3: PH x

Methodiek 4: FDTC x x (x) (x)

Methodiek 5: FDC + SFP + CF x x x x

Methodiek 6: ZTT x

Methodiek 7: CSAI x x x

Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x

Methodiek 10: SFC x x x x

Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x

Methodiek 13: CFSFRP x x x (x)

Methodiek 14: MTFC-P x

Reden voor plaatsing/ specifieke subdoelgroep

Mishandeling/verwaarlozing door ouders

Middelenmisbruik ouders

Slechte woonomstandigheden

Onbekend

Methodiek 1: IRP x

Methodiek 2: SFP x

Methodiek 3: PH x

Methodiek 4: FDTC x x


Methodiek 6: ZTT x

Methodiek 7: CSAI x

Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x

Methodiek 10: SFC x

Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x



66

DOELSTELLING

Doel van het programma Succesvolle hereniging

(permanent) Permanentie versnellen

Preventie kindermishandeling/ veiligheid en welzijn kinderen

waarborgen

Gerelateerde problemen aanpakken (middelenmisbruik, huisvestings-

problemen, werkloosheid,…)

Methodiek 1: IRP x

Methodiek 2: SFP x

Methodiek 3: PH x


Methodiek 5: FDC + SFP + CF x x

Methodiek 6: ZTT x

Methodiek 7: CSAI x

Methodiek 8: TDM x x

Methodiek 9: FHF x

Methodiek 10: SFC x x

Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x

Methodiek 13: CFSFRP x x


OPBOUW EN INHOUD

Opbouw programma Gefaseerd Parallel Vast aanbod Aanbod op maat Individueel In groep



Methodiek 3: PH x x x

Methodiek 4: FDTC x x x

Methodiek 5: FDC + SFP + CF x x x x x x

Methodiek 6: ZTT x x x


Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x x x

Methodiek 10: SFC x x x

Methodiek 11: PRP x x

Methodiek 12: SHF x x x x


Methodiek 14: MTFC-P x x x x x x

67

Inhoud programma

Vaardigheids-trainingen/ educatie

Ouder-kind-activiteiten

Geestelijke gezondheidszorg (vnl. therapie)

Behandeling middelen-misbruik

Mentoring Praktische hulp (bv.

loopbaan, huishouden, huisvesting,…)

Breed aanbod



Methodiek 3: PH x

Methodiek 4: FDTC x x x x x x

Methodiek 5: FDC + SFP + CF x x x x x x

Methodiek 6: ZTT x x

Methodiek 7: CSAI x x x x x x

Methodiek 8: TDM

Methodiek 9: FHF x x

Methodiek 10: SFC x x x x x x x

Methodiek 11: PRP

Methodiek 12: SHF x x



Inhoud programma

Juridische bijstand /opvolging

Assessment en case management

Multidisciplinair team Samenwerking met externe diensten

Methodiek 1: IRP

Methodiek 2: SFP

Methodiek 3: PH x

Methodiek 4: FDTC x x x x

Methodiek 5: FDC + SFP + CF x x x

Methodiek 6: ZTT x x x x

Methodiek 7: CSAI x x


Methodiek 9: FHF


Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x

Methodiek 13: CFSFRP


68

INTENSITEIT

Duur 11-20 weken 21-30 weken 31-40 weken Geen vaste duur Onbekend

Methodiek 1: IRP x

Methodiek 2: SFP x

Methodiek 3: PH x

Methodiek 4: FDTC x (± 52 weken)


Methodiek 6: ZTT x (± 52 weken)

Methodiek 7: CSAI x (± 26 weken)

Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x

Methodiek 10: SFC x

Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x


Methodiek 14: MTFC-P x (± 40-52 weken)

Frequentie 1-4u/week 5-8u/week 9-12u/week 13-22u/week 24/7 Wekelijks (aantal uren onbekend)

Onbekend

Methodiek 1: IRP x

Methodiek 2: SFP x

Methodiek 3: PH x

Methodiek 4: FDTC x


Methodiek 6: ZTT x

Methodiek 7: CSAI x

Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x

Methodiek 10: SFC x

Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x



69

THEORETISCHE ACHTERGROND

Theoretische onderbouwing Gedragstheoretisch Eerder onderzoek

(literatuur) Bestaande (evidence-based) programma’s

Onbekend

Methodiek 1: IRP x

Methodiek 2: SFP x


Methodiek 4: FDTC x


Methodiek 6: ZTT x


Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x

Methodiek 10: SFC x

Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x



ORGANISATORISCHE RANDVOORWAARDEN


Juridische omkadering

Vrijwillige deelname

Beperkte caseload

Vereiste opleiding en training

Maximale woonafstand

Transport voorzien

Kinderopvang voorzien

Onbekend

Methodiek 1: IRP x x x x

Methodiek 2: SFP x x x

Methodiek 3: PH x x


Methodiek 5: FDC + SFP + CF x x x

Methodiek 6: ZTT x x x



Methodiek 9: FHF x x x

Methodiek 10: SFC x

Methodiek 11: PRP x x

Methodiek 12: SHF x x



70

AANWIJZINGEN VOOR EFFECTIVITEIT

Aanwijzingen voor effectiviteit Herenigings-rate (meer hereniging)

Snellere hereniging (minder

dagen uit

huis)

Terug-plaatsings-percentage

Meer permanentie/

minder verplaatsingen

Verbetering ouderschaps-vaardigheden

Daling gedrags-

problemen

Verbetering in inkomen, huis-

vesting, werk en gezinsstabiliteit

Onbekend

Methodiek 1: IRP x

Methodiek 2: SFP x x x


Methodiek 4: FDTC x


Methodiek 6: ZTT x


Methodiek 8: TDM x

Methodiek 9: FHF x x


Methodiek 11: PRP x

Methodiek 12: SHF x

Methodiek 13: CFSFRP x x x x


71



HET KADER VAN


HOOFDSTUK 3: DOSSIERANALYSE

DR. FRANK VAN HOLEN

DR. LAURENCE BELENGER

ELKE CARLIER

BABETTE POTOMS


JULI 2017

73

1. INLEIDING

In Vlaanderen werd pleegzorg tot 2014 geconceptualiseerd als een tijdelijke maatregel met als belangrijkste doelstelling de hereniging met het gezin van

herkomst. Tot voor kort was nergens in de Belgische of Vlaamse regelgeving het principe van permanency terug te vinden (Verreth, 2009). Niettemin worden in Vlaanderen slechts een beperkt aantal kinderen herenigd met hun ouders. Een

onderzoek bij 127 pleegkinderen bij één Vlaamse pleegzorgvoorziening waarvan de pleegzorgplaatsing werd beëindigd in 2007, toonde dat 26% van de

pleegkinderen naar huis terugkeerde omdat de plaatsing overbodig werd. De opvoedingsproblemen en het gezinsfunctioneren waren zodanig verbeterd dat de veiligheid en het ontwikkelingsperspectief van het kind opnieuw kon worden

gegarandeerd door de ouders. Daarnaast keerde 7.7% van de pleegkinderen terug naar de ouders omwille van negatieve redenen: de plaatsing werd beëindigd met

een (al dan niet gemaskeerde) breakdown (Vanderfaeillie, Van Holen, De Maeyer, Belenger, & Gypen, 2016). Aangezien het hier een exit-steekproef betreft, kan het aantal kortdurende plaatsingen evenwel oververtegenwoordigd zijn (Courtney,

Needell, & Wulczyn, 2004; Zeller & Gamble 2007) en ligt het aantal herenigingen mogelijk lager. Een recent Nederlands-Vlaams onderzoek bij 580 pleegkinderen

die geplaatst werden tussen 2004 en 2007 bevestigt dit. Slechts bij 15.3% was er sprake van een geplande terugkeer naar huis binnen een periode van zes jaar

(Goemans, Vanderfaeillie, Damen, Pijnenburg, & Van Holen, 2016). Ook ander internationaal onderzoek vindt vaak dat het aantal teruggeplaatste pleegkinderen niet noodzakelijk groot is. De percentages variëren sterk, namelijk van 8%

(Cheng, 2010) tot 68% (Courtney & Hook, 2012). Daarnaast toont onderzoek dat voor een verrassend klein aantal pleegkinderen een hereniging met de ouders

wordt overwogen. Zo opteerden Britse pleegzorgwerkers slechts voor 18% van de pleegkinderen voor een terugkeer naar de ouders en/of familie. Voor 27% van de kinderen bestonden geen concrete toekomstplannen. Men ging er immers van uit

dan deze kinderen nog lang geplaatst zouden blijven waardoor concrete plannen niet geschikt waren. Voor 21% had men een vorm van zelfstandig wonen op het

oog (Sinclair, Wilson, & Gibbs, 2005).

Het Vlaamse pleegzorgdecreet van 20 juni 2012 dat in voege trad op 1 januari 2014 bracht hierin verandering (Decreet houdende de organisatie van pleegzorg,

2012). Het voorziet een gedifferentieerd aanbod van pleegzorg en maakt onder meer een expliciet onderscheid tussen perspectiefzoekende en

perspectiefbiedende pleegzorg. Perspectiefzoekende pleegzorg is die pleegzorg waarbij binnen een afgebakende periode van ten hoogste zes maanden (maximaal verlengbaar met 6 maanden) een pleegkind door een pleeggezin wordt

opgevangen in afwachting van het uitklaren van het perspectief voor het pleegkind (bijvoorbeeld terug naar huis of een langdurige pleegzorgplaatsing). Of een kind

kan worden herenigd met de ouders of daarentegen aangewezen is op een langdurige pleegzorgplaatsing moet in het belang van het kind duidelijk worden binnen een periode van maximaal een jaar (Vanderfaeillie, Van Holen, &

Vanschoonlandt, 2012). In de praktijk wordt binnen perspectiefzoekende pleegzorg een onderscheid gemaakt tussen (1) Perspectiefzoekende pleegzorg

terugkeer naar huis waarbij de bedoeling is dat er intensief gewerkt wordt aan de verbetering van de thuissituatie opdat het pleegkind kan worden herenigd met de ouder(s); (2) Perspectiefzoekende pleegzorg (vaak na kortdurende opvang in

crisispleegzorg) waarbij het perspectief nog onduidelijk is en verder moet worden uitgeklaard; en (3) Perspectiefzoekende pleegzorg netwerkobservatie: in deze

situaties is het duidelijk dat een kind niet terug naar huis zal kunnen. Het pleegkind

74

wordt opgevangen in een netwerkpleeggezin en er wordt onderzocht of dit gezin

een perspectief kan bieden op lange termijn. Bij perspectiefbiedende pleegzorg wordt een pleegkind of pleeggast geplaatst in een pleeggezin met het oog op een

langdurige pleegzorgplaatsing (Van den Bruel, 2012). In het decreet wordt namelijk door de regelgevers erkend dat een terugkeer naar het gezin van herkomst niet steeds in het belang van het kind is. Een hereniging wordt er niet

meer als enige oplossing naar voor geschoven. Het decreet maakt nu dus permanency in een pleeggezin via perspectiefbiedende pleegzorg van onbepaalde

duur mogelijk.

Tot op heden bestaat in Vlaanderen bij de pleegzorgdiensten slechts een beperkte mate van expertise inzake het bevorderen van een hereniging. Ondanks het feit

dat een hereniging (haast onbeperkt in tijd) een doel van de begeleiding was, resulteerde dit niet in een intensivering van de ouderbegeleiding.

Pleegzorgbegeleidingen waren dan ook voornamelijk gericht op het pleegkind en de pleegouders. Een gemiddelde caseload van 25 pleegkinderen per fulltime pleegzorgbegeleider maakten langdurige intensieve begeleidingen overigens

onmogelijk (Van Holen, Vanderfaeillie, Omer, & Vanschoonlandt, 2016). Dit is bovendien niet enkel een Vlaams probleem. Ook in internationale literatuur wordt

gewezen op het feit dat pleegzorgwerkers vaak onvoldoende tijd hebben voor de tijdrovende begeleiding van de biologische ouders (Smith & Donovan, 2003). Wil

echter perspectiefbiedende pleegzorg worden gerealiseerd, dan moeten alle mogelijkheden inzake een hereniging als deel van perspectiefzoekende pleegzorg zijn uitgeput. In die zin kwam er dus een belangrijke opdracht bij voor de

provinciale pleegzorgdiensten. Tot op heden bestaat er in Vlaanderen echter nog geen methodiek voor het begeleiden van een hereniging van pleegkinderen met

hun ouders. Tevens zijn er weinig modellen en praktijken voor handen. Volgens cijfergegevens van Partners in Pleegzorg (2015) over het werkingsjaar 2014 beslaat perspectiefzoekende pleegzorg (n = 467) slechts 6.8% van alle

pleegzorgsituaties (n = 6838). Het aandeel van de langdurige plaatsingen is oververtegenwoordigd. Van het totaal aantal nieuw opgestarte plaatsingen in 2014

(n = 1905) gaat het in 20.1% (n = 383) over perspectiefzoekende pleegzorg (inclusief netwerkobservaties) en in 37.6% (n = 716) over perspectiefbiedende pleegzorg.

2. HET HUIDIGE ONDERZOEK

Sedert het in voege treden van het pleegzorgdecreet pogen de diensten voor

pleegzorg de module perspectiefzoekende pleegzorg uit te werken en in de praktijk te brengen. In het huidige dossieronderzoek wordt een representatief aantal perspectiefzoekende pleegzorgplaatsingen met als finaliteit ‘werken aan een

terugkeer naar huis’ of ‘uitklaren van het perspectief’ geanalyseerd met als doel een zicht te krijgen op de factoren van het kind, de ouder, de pleegouder en de

pleegzorgcontext die geassocieerd zijn met een geplande terugkeer naar huis. De netwerkobservaties worden geëxcludeerd omdat de doelstellingen en de finaliteit van deze vorm van perspectiefzoekende pleegzorg totaal verschillend zijn en geen

verband houden met een terugkeer naar huis.

3. METHODE

3.1 STEEKPROEF

Alle Vlaamse diensten voor pleegzorg namen deel aan dit retrospectief onderzoek. Ze bezorgden de onderzoekers een lijst met alle perspectiefzoekende

pleegzorgplaatsingen gestart tussen 01.01.2014 en 31.12.2015. Het betreft 1019

75

dossiers. Hieruit werden achtereenvolgens weggelaten: perspectiefzoekende

netwerkobservaties (n =579), plaatsingen die op 31.12.2015 nog niet beëindigd waren (n = 144), plaatsingen van meerderjarigen (n = 23) en plaatsingen die bij

navraag foutief bleken te zijn geregistreerd (n = 28). Omdat de inclusie van brussen in dezelfde analyses kan leiden tot afhankelijke observaties (Akin, 2011; Webster, Shlonsky, Shaw, & Brookhart, 2005) en tot een overschatting van

significatie van de resultaten (Van Santen, 2010), werd in dergelijke situaties het dossier van de brus geïncludeerd waarvan de voornaam het eerst in het alfabet

voorkwam. In totaal werden 53 dossiers van brussen niet in de analyse opgenomen. Van alle in aanmerking komende dossiers (n = 192), werden uiteindelijk 172 dossiers (89.58%) geanalyseerd. Twintig dossiers werden niet in

analyse opgenomen wegens onvoorziene omstandigheden die het onmogelijk maakten om de pleegzorgbegeleider te contacteren (n = 8, waaronder

zwangerschap, vakantie, agendaproblemen en niet meer werken in de pleegzorgvoorziening), gebrek aan medewerking van de pleegzorgbegeleider (n = 8), te gevoelig wegens overlijden pleegkind (n = 1) en gebrek aan informatie (n

= 3). In laatstgenoemde (gebrek aan informatie) gaat het om plaatsingen die opstartten als perspectiefzoekende pleegzorg maar zeer kort van duur waren,

hetzij door het afbreken van de plaatsing (n = 1), hetzij door gebrek aan medewerking van netwerkpleegouders (n = 2). Voor een overzicht van alle

perspectiefzoekende dossiers met een opsplitsing per provincie wordt verwezen naar Tabel 1.

Tabel 1

Overzicht perspectiefzoekende plaatsingen van 01.01.2015 tot 31.12.2015 per provincie

PVBB N

POV N

PWV N

PPA n

PL n

TOTAAL n

Totaal aantal dossiers 138 258 165 346 112 1019

Netwerkobservatie 79 149 83 183 85 579 Nog niet beëindigd 11 22 39 65 7 144 Meerderjarigen 12 11 0 0 0 23 Foutieve registratie 6 13 5 1 3 28 Broers/zussen 6 14 8 22 3 53 Gebrek aan informatie 2 0 0 0 1 3

Tussen totaal 22 49 30 75 13 189

Onvoorziene omstandigheden

0 1 1 6 0 8

Gebrek aan medewerking 0 1 0 7 0 8 Pleegkind overleden 0 0 0 1 0 1

Totaal aantal 22 47 29 61 13 172

Legende: PVBB = pleegzorg Vlaams-Brabant en Brussel; POV = pleegzorg Oost-Vlaanderen; PWV =

pleegzorg West-Vlaanderen; PPA = pleegzorg Provincie Antwerpen; PL = Pleegzorg Limburg

3.2 PROCEDURE

Dossiers werden geanalyseerd met behulp van een codeerschema met vragen

betreffende de beëindiging van de plaatsing (o.a., al dan niet terugkeer naar huis), kenmerken van de ouders, het pleeggezin, de pleegzorgplaatsing/het pleegzorgproces en het pleegkind. Het codeerschema is gebaseerd op bestaande

analyseschema’s die hun deugdelijkheid hebben bewezen in het kader van breakdownonderzoek en onderzoek van terugkeer naar huis (zie Vanderfaeillie,

76

Van Holen, & Coussens, 2008; Vanderfaeillie et al., submitted; Goemans et al.,

2016). In geval van onduidelijkheid werd de pleegzorgbegeleider gecontacteerd. Dossieranalyses werden uitgevoerd door een getrainde onderzoeker.

Aangaande het pleegkind werd informatie verzameld betreffende leeftijd, geslacht, etniciteit (autochtoon/allochtoon) en de aan-/afwezigheid van gezondheidsproblemen, psychiatrische problemen, een fysieke en/of mentale

beperking. Voorts werd door de pleegzorgbegeleider een inschatting gemaakt van gedragsproblemen, zowel gedurende de eerste drie als gedurende de laatste drie

maanden van de plaatsing. Hiervoor werd gebruik gemaakt van een ingekorte versie van de Child Behavior Questionnaire (CBQ; Boyle et al., 1987), eerder gebruikt door Barber, Delfabbro en Cooper (2001) en later door Goemans et al.

(2016) en door Vanderfaeillie et al. (submitted). Deze vragenlijst bestaat uit 13 items betreffende gedragsstoornissen, hyperactiviteit en emotionaliteit.

Voorbeelditems zijn: ‘vernielt spullen van zichzelf’, ‘is gemakkelijk afgeleid’, en ‘is vaak nerveus, zenuwachtig of gespannen’. Alle items worden gescoord op een driepunt Likertschaal van 0 (nooit) tot 2 (vaak). Cronbach’s alpha was 0.88 voor

de eerste 3 maanden (n = 172) en 0.99 voor de laatste 3 maanden (n = 149).

Aangaande de ouders/het gezin van oorsprong werden volgende kenmerken

geregistreerd: aantal brussen, verblijfsplaats van brussen (al dan niet bij de ouders), gezinssituatie voor en na de plaatsing (kerngezin, gescheiden en beiden

alleenstaand, gescheiden en (een van) beiden nieuw samengesteld gezin), leeftijd en geboorteland van de ouders (België/buitenland), het al dan niet tewerkgesteld zijn van de ouders (zowel voor als na de plaatsing), aan-/afwezigheid van een

afhankelijksheidsproblematiek (zowel voor als na de plaatsing), van justitiële problemen, psychische problemen of een verstandelijke beperking. Voorts werd

geregistreerd of de ouders voorafgaand aan of na de plaatsing in de gevangenis verbleven, in hun voorgeschiedenis het slachtoffer waren van misbruik (ja/nee), en of er sprake was van partnergeweld (ja/nee) (zowel voor als na de plaatsing).

Tot slot werd op een vijfpuntschaal (van ‘zeer slecht’ tot ‘zeer goed’) een inschatting gemaakt door de pleegzorgbegeleider van respectievelijk de kwaliteit

van huisvesting, de pedagogische vaardigheden en de kwaliteit van de relatie van iedere ouder met het kind en dit telkens voor en na de plaatsing.

Met betrekking tot de kenmerken van het pleeggezin werd informatie verzameld

over de leeftijd en het opleidingsniveau van de pleegouders (lager onderwijs versus secundair/hoger onderwijs), het soort pleeggezin (netwerk/bestand), de

gezinssamenstelling (eenoudergezin/tweeoudergezin), eventuele veranderingen in samenstelling gedurende de plaatsing en het aantal eigen kinderen en eventuele andere pleegkinderen.

Met betrekking tot de plaatsingskenmerken/het pleegzorgproces werd informatie verzameld over de verblijfsplaats voorafgaand aan de plaatsing (bij de

ouders/elders), de redenen die aanleiding gaven tot de plaatsing (psychosociaal functioneren van het pleegkind, ontoereikende opvoedingskwaliteiten, problemen in de ouder-kind relatie, instabiele opvoedingssituatie, problemen van de

ouder/opvoeder, problemen ander gezinslid, problemen in omstandigheden gezin, overige problemen gezin en opvoeding, verwaarlozing en/of mishandeling), het

doel bij aanvang van de plaatsing (terugkeer naar huis/uitklaren perspectief), de bezoekregeling (ja/nee; zowel gedurende de eerste twee als de laatste twee maanden van de plaatsing), soort plaatsing (vrijwillig/gedwongen), de duur van

de plaatsing, de plaatsingsgeschiedenis (waarbij iedere verplaatsing naar een andere leefomgeving, ook terugkeer naar huis, als verplaatsing werd geteld), het

77

aantal eerdere mislukte terugplaatsingen, of de eerste plaatsing een crisisplaatsing

betrof (ja/nee), de begeleidende pleegzorgdienst (Pleegzorg Vlaams-Brabant en Brussel, Pleegzorg Oost-Vlaanderen, Pleegzorg West-Vlaanderen, Pleegzorg

Provincie Antwerpen, Pleegzorg Limburg), het aantal veranderingen van pleegzorgbegeleider tijdens de plaatsing en het opleidingsniveau van de (laatste) pleegzorgbegeleider (bachelor/master). Voorts werd door de pleegzorgbegeleiders

op een vijfpuntschaal (van ‘zeer slecht’ tot ‘zeer goed’) een inschatting gemaakt van de kwaliteit van de relatie van iedere ouder met de pleegouders en telkens

voor en na de plaatsing. Tot slot werd geregistreerd of er sprake was van extra begeleiding/ondersteuning bovenop de reguliere pleegzorgbegeleiding voor de pleegouders, de ouders of het pleegkind, de intensiteit van deze extra

ondersteuning en het aantal ondersteuningsvormen.

Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid werd met behulp van Cohen’s κ of Spearman ρ

nagegaan door twee onderzoekers die onafhankelijk van elkaar tien aselect getrokken dossiers codeerden. Cohen’s κ worden beoordeeld als ‘slecht’ (indien < 0), ‘gering’ (van 0 tot 0.20); ‘matig’ (van 0.20 tot 0.40), ‘redelijk’ (van 0.40 tot

0.60), ‘voldoende tot goed’ (van 0.60 tot 0.80) en ‘bijna perfect’ (van 0.80 tot 1.00) (Landis & Koch, 1977). Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid werd onderzocht

voor de variabelen ‘redenen van deze uithuisplaatsing’ en ‘afloop plaatsing’. Voor de variabele ‘afloop plaatsing’ (0 = geplande hereniging, 1 = geen (geplande)

hereniging) werd een zeer goede Cohen’s κ bekomen van 1.00. De variabele ‘redenen van deze uithuisplaatsing’ kan opgedeeld worden in as 1 ‘psychosociaal functioneren van de jeugdige’ waarbij de Cohen’s κ varieerde van 0.11 tot 0.62,

en as 2 ‘gezin en opvoeding’. Hierbij varieerde de Cohen’s κ 0.40 tot 1.00. Daarnaast werd de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid onderzocht voor de

variabelen ‘probleemgedrag eerste drie maanden’, ‘probleemgedrag laatste drie maanden’ en ‘aantal verplaatsingen’. Voor probleemgedrag van de eerste drie maanden werd een sterke correlatie bekomen (ρ = 0.80, p = 0.006), net zoals

voor probleemgedrag van de laatste drie maanden (ρ = 0.87, p = 0.005). Bij de variabele ‘het aantal verplaatsingen’ werd een zeer sterke correlatie bekomen (ρ

= 1.00, p < .001).

3.3 PRELIMINAIRE ANALYSE

Tabel 2 geeft per dienst een overzicht van de doelstellingen bij aanvang van de

perspectiefzoekende pleegzorg. Hieruit blijkt dat ‘werken aan een terugkeer naar huis’ in een minderheid van de dossiers (15.1%) bij aanvang van de plaatsing de

expliciete doelstelling was. In 57.6% van de dossiers was het de bedoeling om het perspectief uit te klaren en om een oriëntatie uit te werken. Daarnaast was in 27.3% van de dossiers bij aanvang reeds duidelijk dat het kind niet kon terugkeren

naar huis en was de doelstelling het voorbereiden en uitwerken van een ander perspectief. Aangezien laatstgenoemde dossiers (n = 47) geen informatie

verschaffen over kenmerken die geassocieerd zijn met de kans op een hereniging werden ze uit verdere analyses geweerd.

78

Tabel 2

Doelstelling perspectiefzoekende pleegzorg bij aanvang van de plaatsing

Doel PVBB

n

POV

N

PWV

N

PPA

N

PL

N

TOTAAL

n (%)

Werken aan terugkeer 9 3 3 7 4 26 (15.1%)

Uitklaren perspectief 13 24 15 38 9 99 (57.6%)

Voorbereiden perspectief

exclusief terugkeer

0 20 11 16 0 47

(22.7%)

TOTAAL 22 47 29 61 13 172

Legende: PVBB = pleegzorg Vlaams-Brabant en Brussel; POV = pleegzorg Oost-Vlaanderen; PWV = pleegzorg West-Vlaanderen; PPA = pleegzorg Provincie Antwerpen; PL = Pleegzorg Limburg

3.4 PARTICIPANTEN

De belangrijkste kenmerken van de onderzoekspopulatie zijn weergegeven in Tabel 3. Zowel pleegkind-, ouder-, pleegouder- als plaatsingskenmerken werden

hierin opgenomen. De 125 geanalyseerde dossiers betroffen 55 (44%) jongens en 70 meisjes (56%) met een gemiddelde leeftijd van 4.91 jaar (SD = 5.09). Er waren

32 (25.6%) pleegkinderen met gezondheidsproblemen, 2 (1.6%) met een fysieke beperking, 4 (3.2%) met een mentale beperking en 11 (8.8%) met psychiatrische problemen.

De gemiddelde leeftijd van de moeders was 31.79 jaar (SD = 9.44) en van de vaders 35.60 jaar (SD = 10.06). Bij de start van de plaatsing waren 28 (23.3%)

moeders en 40 (32 %) vaders tewerkgesteld. Aan het einde van de plaatsing waren dit 33 (28%) moeders en 41 (51.3%) vaders. Bij de start van de plaatsing hadden 44 (37%) moeders en 43 (46.7%) vaders een afhankelijkheidsproblematiek, aan

het einde respectievelijk 33 (28.2%) en 37 (40.7%). Verder hadden 33 (27.5%) moeders en 34 (36.6%) vaders justitiële problemen. In 47 (38.5%) situaties was

er sprake van partnergeweld bij de start van de plaatsing, aan het einde was dit nog het geval in 33 (27.5%) situaties. Voorts was er bij 29 (24.4%) moeders en 9 (9.8%) vaders sprake van een psychiatrische problematiek en hadden 14

(11.7%) moeders en 7 (7.5%) vaders een verstandelijke beperking.

De gemiddelde leeftijd van de pleegmoeders was 46.46 (SD = 10.76) en van de

pleegvaders 48.96 (SD = 12.49). Het merendeel van de pleeggezinnen waren tweeouder-pleeggezinnen (n = 101; 80.8%). Gemiddeld hadden de pleegouders 1.34 (SD = 1.42) inwonende eigen kinderen en 0.52 (SD = 1.08) andere

pleegkinderen. Wat betreft het opleidingsniveau waren 38 (37.3%) pleegvaders en 52 (45.2%) pleegmoeders hoger opgeleid.

Er waren ongeveer evenveel bestand- (n = 68; 54.4%) als netwerkplaatsingen (n = 57; 45.6%). Het merendeel van de plaatsingen was gedwongen (n = 85; 68%). De gemiddelde duur van de plaatsingen bedroeg 6.66 maanden (SD = 3.67). In

54 dossiers (43.2%) was er een verandering van pleegzorgbegeleider: in 40 dossiers (32%) veranderde de pleegzorgbegeleiding éénmaal en in 14 dossiers

(11.2%) twee maal.

Wat betreft de bezoekregeling, hadden 114 (91.9%) pleegkinderen bij de start van

de plaatsing en 101 (88.6%) pleegkinderen aan het einde van de plaatsing contact met hun ouders.

Het doel bij aanvang van de plaatsing was in 26 dossiers (20.8%) “werken aan

hereniging”, in de overige 99 dossiers (79.2%) “uitklaren van het perspectief”.

79

Wat betreft de plaatsingsgeschiedenis, was er in 56 situaties (44.8%) sprake van

één of meerdere verplaatsingen met een gemiddeld aantal verplaatsingen van 0.89 (SD = 1.46). In 31 situaties (24.8%) was er sprake van een tot vier voorgaande

mislukte terugplaatsingen, met een gemiddeld aantal van 0.34 (SD =0.68). Voor 78 dossiers (63.4%) betrof de eerste plaatsing een crisisplaatsing. De meest voorkomende redenen voor plaatsing waren problemen van de ouder (n = 111;

88.8%), instabiele opvoedingssituatie (n = 106,.84.8%), ontoereikende kwaliteiten van de opvoeding (n = 101; 80.8%), problemen in omstandigheden

gezin (n = 65; 52%), verwaarlozing en/of mishandeling (n = 59; 47.2%), problemen in de ouder-kind relatie (n = 38; 30.4%) en het psychosociaal functioneren van het kind (n = 20, 16.0%).

Gedurende de loop van de module perspectiefzoekende pleegzorg kregen 32 pleegkinderen (25.6%), 86 ouders (68.8%) en 17 pleegouders (13.6%) extra

begeleiding bovenop de reguliere pleegzorgbegeleiding. Voor de pleegkinderen bestond deze begeleiding uit therapie of begeleiding vanuit een centrum voor geestelijke gezondheidszorg (n = 20), begeleiding vanuit een Centrum voor

Leerlingenbegeleiding (n = 8), extra uren individuele begeleiding door de pleegzorgmedewerker (n = 3), begeleiding vanuit een Centrum Algemeen

Welzijnswerk (n = 1), contextbegeleiding (n = 1), behandeling voor middelenverslaving (n = 2), begeleidde bezoeken bij de ouder(s) (n = 1).

Voor de 86 ouders die extra begeleiding kregen was dit financiële of materiële begeleiding (moeders n = 34; vaders n = 16), begeleiding vanuit een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (moeders n = 9; vaders n = 8), therapie of

begeleiding vanuit een centrum voor geestelijke gezondheidszorg (moeders n = 29; vaders n = 9), contextbegeleiding (moeders n = 24; vaders n = 13),

werkbegeleiding (moeders n = 2; vaders n = 4), behandeling van de middelenverslaving (moeders n = 17; vaders n = 11), ouderklassen (moeders n = 4; vaders n = 2), extra uren individuele begeleiding door de

pleegzorgmedewerker (moeders n = 6; vaders n = 5), Samenwerking Ondersteunen in Pleegzorg (ondersteuning van de samenwerking met de

pleegouders) (moeders n = 2; vaders n = 0).

Voor de 17 pleegouders bestond de extra begeleiding uit extra uren begeleiding van de pleegzorgmedewerker (n = 6), behandelingspleegzorg (n = 3), thuis- of

contextbegeleiding (n = 3), begeleiding vanuit het OCMW (n = 2), begeleiding beschut wonen (n = 1), begeleiding vanuit een Centrum voor Algemeen

Welzijnswerk (n = 1), therapeutische ondersteuning vanuit een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg (n = 1) en hulp vanuit een revalidatiecentrum (n = 1).

3.5 DATA-ANALYSE

Met behulp van beschrijvende statistiek werden eerst de uitkomsten van de

perspectiefzoekende plaatsingen en de verblijfsplaats na beëindiging onderzocht. Vervolgens werden univariaat associaties van de onafhankelijke variabelen met de gedichotomiseerde afhankelijke variabele (geplande hereniging versus andere)

onderzocht. Alle onafhankelijke variabelen die geassocieerd waren met een geplande hereniging werden in een logistisch regressiemodel geïncludeerd. Voor

de inclusie in het logistisch regressiemodel werd een cut-off van maximum 10% missings gehanteerd, m.a.w. variabelen met meer dan 10% missende data werden niet geïncludeerd in het model. Om multicollineariteit te vermijden werden

variabelen met een hoge onderlinge correlatie niet samen in het model opgenomen en werd gekozen voor de onafhankelijke variabele met de grootste samenhang

80

met de afhankelijke variabele. Omdat er bij een van de variabelen, namelijk

bezoek, sprake was van ‘sparse data’ werd een corrigerende maatregel gehanteerd waarbij één cel verhoogd werd met 0.00001 (Agresti & Hartzel, 2000).

Voor verschillende variabelen werd de toestand zowel bij aanvang als op het einde van de plaatsing geregistreerd. Voor deze variabelen werden evolutievariabelen berekend. Ze geven een beeld van de evolutie gedurende de loop van de

perspectiefzoekende plaatsing. Hiervoor werden hetzij verschilscores berekend indien het een kwantitatieve variabele betrof, hetzij twee categorieën gemaakt,

namelijk: positieve situatie/evolutie (positieve evolutie of status quo van een positieve situatie) of negatieve situatie/evolutie (negatieve evolutie of status quo negatieve situatie). Ook voor deze evolutievariabelen werd nagegaan of ze een

verband vertoonden met een geplande hereniging en werden de significante variabelen opgenomen in een logistisch regressie model. In dit model werd

eveneens een cut-off van maximum 10% missings gehanteerd.

4. RESULTATEN

4.1 UITKOMSTEN VAN DE PERSPECTIEFZOEKENDE PLAATSINGEN EN VERBLIJFSPLAATS NA

BEËINDIGING

Tabel 4 toont dat 34 kinderen (27.2%) gepland werden herenigd met hun gezin

van oorsprong: 11 kinderen keerden terug naar beide ouders, 18 naar hun moeder en 5 naar hun vader. Bij 91 kinderen (72.8%) was er geen sprake van een

geplande hereniging. Acht kinderen (6.4%) keerden terug naar hun ouder(s) tegen advies van de hulpverlening, bij 54 kinderen (43.2%) werd de plaatsing in hetzelfde pleeggezin voortgezet onder perspectiefbiedende pleegzorg, 16 kinderen

(12.8%) werden overgeplaatst naar een ander perspectiefbiedend pleeggezin, 12 (9.6%) naar een residentiële voorziening en 1 kind (0.8%) werd opgenomen in de

kinderpsychiatrie.

Tabel 4

Uitkomsten perspectiefzoekende pleegzorg

Uitkomst n %

Geplande terugkeer naar ouder(s) 34 27.2 Niet geplande terugkeer naar ouder(s) – breakdown 8 6.4

Perspectiefbiedende pleegzorg (zelfde pleeggezin) 54 43.2 Perspectiefbiedende pleegzorg (ander pleeggezin) 16 12.8 Residentiële voorziening 12 9.6 Kinderpsychiatrie 1 0.8

TOTAAL 125 100

In tabel 5 wordt de duur van de plaatsing weergegeven voor zowel de totale groep als uitgesplitst naar uitkomst (geplande hereniging versus negatieve of geen hereniging).

In 65.6% van de situaties werd een perspectief bepaald binnen de eerste periode van 6 maanden; in 80% voor beëindiging van de maximale termijn. In 20% van

de situaties (n = 24) werd de maximale termijn van 12 maanden benut: hiervan werden zes kinderen (25%) herenigd, 18 (75%) niet. In de helft van de situaties (50.4%) werden beslissingen genomen op het einde van de door de wetgever

vastgelegde termijnen (na 6 of na 12 maanden), in de andere helft van de situaties (49.6%) eindigde de module perspectiefzoekende pleegzorg op een ander

moment. Voor situaties waar er geen of een negatieve hereniging was, duurden 70.3% van de plaatsingen maximum 6 maanden, 29.7% duurden langer dan 6

maanden. Voor situaties waar er wel een positieve hereniging plaatsvond, duurden

81

52.9% maximaal 6 maanden en 46.9% langer dan 6 maanden. Er was geen

significant verschil in duur van de perspectiefzoekende plaatsing tussen gepland herenigde situaties versus negatief of niet herenigde situaties (U = 1547; p > .05).

Voor de herenigde situaties (n = 34) werd geen verband gevonden tussen de duur van de plaatsing en de leeftijd van het pleegkind (r = .072, p = .685).

Tabel 5

Duur perspectiefzoekende plaatsing tot beslissing

Totale groep Geplande hereniging Negatieve of geen

hereniging

Duur in maanden

n % n % n %

0 3 2.4 1 2.9 2 2.2

1 8 6.4 4 11.8 4 4.4 2 7 5.6 3 8.8 4 4.4 3 8 6.4 2 5.9 6 6.6

4 6 4.8 2 5.9 4 4.4 5 11 8.8 1 2.9 10 11.0 6 39 31.2 5 14.7 34 37.4 7 1 .8 0 0.0 1 1.1

8 4 3.2 4 11.8 0 0.0 9 4 3.2 1 2.9 3 3.3 10 3 2.4 3 8.8 0 0.0 11 6 4.8 1 2.9 5 5.5 12 24 19.2 6 17.6 18 19.8 15 1 .8 1 2.9

TOTAAL 125 100.0 34 100.0 91 100.0

4.2 KENMERKEN GEASSOCIEERD MET EEN GEPLANDE HERENIGING

Niet minder dan 17 variabelen waren significant geassocieerd met een geplande

terugkeer naar huis (zie Tabel 3). Er was een significante grotere kans op een geplande terugkeer naar huis voor kinderen wanneer moeder aan het einde van

de module perspectiefzoekende pleegzorg een job had (χ² = 8.704; p < .05), wanneer vader bij de start van de plaatsing tewerkgesteld was (χ² = 4.270; p < .05), wanneer er geen afhankelijkheidsproblematiek was bij de moeder aan het

einde van de plaatsing (χ² = 4.877; p < .05), wanneer er geen sprake was van partnergeweld bij de aanvang van de plaatsing (χ² = 4.475; p < .05), wanneer de

kwaliteit van de huisvesting bij de moeder aan het einde plaatsing beter was (t(108) = 2.192; p < .05), wanneer de pedagogische vaardigheden van moeder hoger werden ingeschat en dit zowel bij aanvang, als aan het einde van de

plaatsing (tm,begin(47.836) = 2.195; p < .05; tm,einde(116) = 5.367; p < .001), wanneer de pedagogische vaardigheden van vader hoger werden ingeschat en dit

zowel bij aanvang, als aan het einde van de plaatsing (tv,begin(75) = 2.216; p < .05; tv,einde(73) = 3.009; p < .005), wanneer de relatie moeder-kind aan het einde van de plaatsingen als beter werd beoordeeld (t(115) = 3.239; p < .005), wanneer

de relatie tussen moeders en pleegouders beter was (t(113) = 3.301; p < .005), wanneer de kinderen geplaatst waren in een tweeoudergezin (χ² = 5.339; p <

.05), wanneer de pleegouders meer eigen kinderen hadden (t(46.598) = 2.565; p < .05), wanneer er een bezoekregeling was tijdens de laatste twee maanden van de plaatsing (χ² =4.777; p < .05) en wanneer ontoereikende

opvoedingskwaliteiten van de ouders (χ² = 7.798; p < .01) of verwaarlozing en/of mishandeling (χ² = 8.053; p < .01) geen reden waren van de plaatsing. Tot slot

was ook de doelstelling bij aanvang van de plaatsing significant geassocieerd met een geplande hereniging (χ² = 11.771; p < .005): plaatsingen met als expliciete doelstelling te werken aan hereniging leidden vaker tot een hereniging (53.8%)

82

dan plaatsingen waarbij de doelstelling het uitklaren van het perspectief was

(20.2%).

Rekening houdend met multicollineariteit en percentage missings (< 10%) werden

de volgende variabelen opgenomen in een logistisch regressie model (zie Tabel 6): tewerkstelling moeder op het einde van de plaatsing, afhankelijkheidsproblematiek moeder op het einde van de plaatsing, partnergeweld bij aanvang van de plaatsing,

pedagogische vaardigheden moeder op het einde van de plaatsing, relatie moeder – pleegouder op het einde van de plaatsing, relatie moeder – pleegkind op het

einde van de plaatsing, gezinssamenstelling pleegouders, aantal eigen kinderen pleegouders, bezoekregeling tijdens de laatste twee maanden van de plaatsing, verwaarlozing en/of mishandeling, doel plaatsing bij aanvang van de plaatsing. Dit

resulteert in een significant model (χ²(11) = 45.973; p < .001; Nagelkerke R² = .524) dat 52% van de variantie verklaart met als enige voorspellende variabele de

pedagogische vaardigheden van moeder op het einde van de plaatsing (exp(B) = 3.364; p < .01).

Tabel 6

Logistisch regressie model met als te voorspellen variabele hereniging

Exp(B) 95% BI p

Tewerkstelling moeder einde plaatsing 1.721 .434 – 6.824 .440 Afhankelijkheidsproblematiek moeder einde plaatsing .646 .114 – 3.653 .622

Partnergeweld aanvang plaatsing .393 .108 – 1.434 .157 Pedagogische vaardigheden moeder einde plaatsing 3.364 1.432 – 7.904 .005

Relatie moeder – pleegouder einde plaatsing 1.496 .820 – 2.731 .189

Relatie moeder – pleegkind einde plaatsing 1.143 .575 – 2.272 .703

Gezinssamenstelling pleegouders .300 .048 – 1.889 .200 Aantal eigen inwonende kinderen pleegouders 1.566 .962 – 2.549 .071 Bezoekregeling laatste twee maanden 8.465 .536 – 133.585 .129 Verwaarlozing en/of mishandeling .513 .146 – 1.798 .297

Doel plaatsing bij aanvang 1.269 .279 – 5.779 .758

Vervolgens werd het verband onderzocht tussen de evolutievariabelen en al dan niet geplande hereniging. Zes evolutievariabelen waren geassocieerd met een

grotere kans op een geplande hereniging (zie Tabel 7), namelijk een positieve evolutie van de tewerkstelling van moeder (χ² = 8.704; p < .005), van de afhankelijkheidsproblematiek van moeder (χ² = 4.877; p < .05), van de kwaliteit

van de huisvesting van moeder (t(34.169)= -2.621; p < .05), van de pedagogische vaardigheden van moeder (t(35.736)= -3.991; p < .001), van de

relatie tussen moeder en pleegkind (t(113) = -2.060; p < .05) en van de relatie tussen moeder en pleegouders (t(110) = -2.140; p < .05).

Tabel 7

Univariate verbanden tussen evolutiescores en al dan niet geplande hereniging

Χ²/t df P

Gedragsproblemen pleegkind -.313 102 .755 Tewerkstelling moeder 8.704 1 .003 Tewerkstelling vader 2.709 1 .100 Afhankelijkheidsproblematiek moeder 4.877 1 .027

Afhankelijkheidsproblematiek vader 2.709 1 .100

Gevangenis moeder 2.593 1 107

Gevangenis vader .060 1 .806

Kwaliteit huisvesting moeder -2.621 34.169 .013 Kwaliteit huisvesting vader -1.277 28.149 .212 Pedagogische vaardigheden moeder -3.991 35.736 .000

83

Pedagogische vaardigheden vader -1.967 26.821 .060

Relatie moeder – pleegkind -2.060 113 .042 Relatie vader – pleegkind -1.552 70 .125 Relatie moeder – pleegouders -2.140 110 .035 Relatie vader – pleegouders -1.115 70 .269

Wanneer de significante evolutievariabelen in een logistisch regressie model

worden gevoegd (zie Tabel 8), resulteert dit in een significant model (χ²(6) = 30.892; p < .001; Nagelkerke R² = .356) dat 36% van de variantie verklaart met

als enige significante predictor een positieve evolutie van de pedagogische vaardigheden van de moeder (exp(B) = 5.487; p < .005).

Tabel 8

Logistisch regressie model met als te voorspellen variabele hereniging en voorspellende variabelen de evolutiescores

Exp(B) 95% BI p Tewerkstelling moeder .392 .138 – 1.112 .078 Afhankelijkheidsproblematiek moeder .345 .079 – 1.501 .156 Pedagogische vaardigheden moeder 5.487 2.310 – 13.032 .000

Relatie moeder – pleegkind 1.153 .666 – 1.995 .611

5. DISCUSSIE

Pleegzorg is in Vlaanderen de eerste te onderzoeken vorm van hulpverlening bij

uithuisplaatsing. Sedert het in voege treden van het pleegzorgdecreet (01/01/2014) wordt in Vlaanderen een onderscheid gemaakt tussen perspectiefzoekende en perspectiefbiedende pleegzorg. In perspectiefzoekende

pleegzorg wordt gedurende een maximale periode van 1 jaar intensief gewerkt aan de verbetering van de thuissituatie opdat het pleegkind terug naar huis kan.

Indien een terugkeer naar huis niet kan worden gerealiseerd, dan moet het resultaat een duidelijke beslissing zijn over wat dan wel het perspectief is (Van den Bruel, 2012). De diensten voor pleegzorg kregen er hierdoor een extra

opdracht bij. De wetgever voorzag in een onderscheid naar gemiddelde begeleidingsfrequentie en intensiteit van twee uur per week voor

perspectiefzoekende en twee uur per maand voor perspectiefbiedende pleegzorg (Typemodules pleegzorg, 2013). Om te komen tot een evidence-based beleid en

praktijk met onderbouwde richtlijnen en beslissingscriteria die kunnen helpen bij een beslissing tot hereniging, is een eerste noodzakelijke stap meer kennis verwerven over de factoren geassocieerd met een hereniging (Goeman et al.,

2016; Vanderfaeillie et al., 2014). Eerder onderzoek naar met hereniging geassocieerde factoren levert reeds heel wat nuttige informatie op maar is niet

zonder meer overdraagbaar gelet op de verschillende context. Pleegzorg was een tijdelijke maatregel met hereniging als doel en onderzoek naar hereniging richtte zich op een bredere doelgroep pleegkinderen. Gezien de fundamenteel

verschillende doelstellingen van perspectiefzoekende en perspectiefbiedende plaatsingen was een onderzoek specifiek toegespitst op deze eerste groep

noodzakelijk. Dit is het eerste onderzoek waarbij werd nagegaan hoeveel pleegkinderen na een perspectiefzoekende plaatsing gepland herenigd werden met hun ouders en welke factoren hiermee geassocieerd waren.

Een eerste vaststelling betreft het beperkt aantal perspectiefzoekende dossiers ten opzichte van het totale aantal dossiers. Van alle nieuw opgestarte plaatsingen in

2014 (n = 1905) ging het in 20,1% (n = 383) over perspectiefzoekende pleegzorg. Onze analyses tonen bovendien dat slechts in 24.3% van de perspectiefzoekende pleegzorgplaatsingen de doelstelling was om te werken aan een terugkeer naar

84

huis en/of om het perspectief uit te klaren. In de overige situaties was de terugkeer

naar huis geen doel en betrof het netwerkobservaties (70.3%) of vragen om een ander perspectief uit te werken (5.7%). We zien twee mogelijke verklaringen voor

het beperkt aantal perspectiefzoekende pleegzorgplaatsingen: (1) het subsidiariteitsprincipe dat ingeschreven is in het Decreet Integrale Jeugdhulp bepaalt dat de minst ingrijpende vorm van jeugdhulp aangeboden wordt wanneer

verschillende vormen van jeugdhulp gelijkwaardig aan een jeugdhulpvraag of jeugdhulpbehoefte kunnen beantwoorden (Decreet Integrale Jeugdhulp, 2013).

Het is niet ondenkbaar dat dit leidt tot een hulpverlening waarin al het mogelijke wordt betracht alvorens over te gaan tot een uithuisplaatsing en dat hierdoor in de meerderheid van de situaties die doorstromen naar pleegzorg de problematiek

dermate ernstig is dat een terugkeer binnen een termijn van één jaar niet meer mogelijk wordt geacht. Het grote aandeel aan perspectiefbiedende pleegzorg bij

instroom en van perspectiefzoekende waarbij een terugkeer naar huis niet mogelijk wordt geacht lijken dit te bevestigen. (2) Perspectiefzoekende pleegzorg is een relatief nieuwe nog onvoldoende bekende module. Het is niet ondenkbaar

dat onbekendheid bij verwijzende instanties en het gebrek aan een concrete methodiek er mede voor zorgen dat perspectiefzoekende pleegzorg momenteel

nog weinig ingezet wordt.

Een volgende vaststelling betreft het beperkt aantal herenigingen na

perspectiefzoekende pleegzorg. Binnen de onderzochte groep perspectiefzoekende plaatsing werd slechts 27.2 % gepland herenigd met één of beide ouders. Dit verschilt nauwelijks van het herenigingspercentage van 26% uit de exit-steekproef

uit eerder Vlaams onderzoek (Vanderfaeillie et al., 2016). Hoewel het in de exit-steekproef om een overschatting kan gaan, kon uitgaande van de doelstelling van

perspectiefzoekende pleegzorg een hoger herenigingspercentage worden verwacht. We zien hiervoor drie mogelijke verklaringen: (1) Onvoldoende duidelijke indicatiestelling. In amper 20.8% van de perspectiefzoekende

pleegzorgsituaties werd werken aan een hereniging als expliciete doelstelling geformuleerd. In ongeveer de helft van deze situaties (53.8%) resulteerde

hulpverlening in een terugkeer naar huis. In de overige situaties (79.2%) moest het perspectief nog worden uitgeklaard. Amper 20.2% van die laatste situaties resulteerden in een hereniging. Het is niet ondenkbaar dat grondiger anamnese in

een aanzienlijk deel van deze situaties zou resulteren in perspectiefbiedende in plaats van perspectiefzoekende situaties. Het is bijvoorbeeld opmerkelijk dat in

24.8% van de perspectiefzoekende pleegzorgsituaties reeds sprake was van één tot vier voorgaande mislukte herenigingen. De vraag stelt zich welke elementen een nieuwe poging om te werken naar huis verantwoordden en wiens belang hier

werd gediend. Een mislukte hereniging zorgt immers voor een drievoudig trauma: (a) de bestaande uithuisplaatsing wordt stopgezet wat resulteert in een verlies van

de band met de pleegouders; (b) het feit dat de terugplaatsing fout liep wijst op een hernieuwde onveiligheid die een herplaatsing noodzaakte; (c) een herplaatsing is opnieuw een uithuisplaatsing die, hoe goed voorbereid en hoe noodzakelijk ook,

vaak als traumatisch wordt ervaren door het pleegkind omdat het gepaard gaat met verlieservaringen zoals met schoolvrienden, verhuizen e.d. Daarnaast valt op

dat er in 8.1% van de situaties bij aanvang en in 11.4% van de situaties bij beëindiging van de plaatsing geen enkel contact was tussen de kinderen en hun ouders. In dergelijke situaties lijkt een hereniging uitgesloten. (2) De termijn voor

perspectiefzoekende plaatsing onvoldoende wordt benut of te kort is om een hereniging te realiseren. Wat betreft een mogelijke onderbenutting constateren we

dat in maar liefst 70.4% van de pleegzorgsituaties die niet eindigt in een geplande

85

hereniging een beslissing genomen tijdens de eerste zes maanden van de

plaatsing. Hulpverleners schatten binnen die periode in dat werken aan een terugkeer naar huis geen zin meer heeft en maken geen gebruik van de

mogelijkheid tot verlenging van perspectiefzoekende pleegzorg. De vraag kan gesteld worden of gebruik maken van alle mogelijkheden en middelen alvast in een aantal situaties niet toch tot een hereniging had kunnen leiden. Voorts lijkt de

maximale termijn van een jaar perspectiefzoekende pleegzorg te contrasteren met gemiddelde duurtijd van een plaatsing tot hereniging uit voorgaand onderzoek.

Zowel in Nederland als in Vlaanderen bedraagt die ongeveer twee jaar (Goemans et al., 2016). Hier kan tegen worden ingebracht dat een gebrek aan expertise inzake hereniging en onvoldoende inzet op ouderbegeleiding eveneens

verantwoordelijk kan zijn voor deze gemiddelde duurtijd van de plaatsing voor hereniging. In huidig onderzoek werd in 20% van de perspectiefzoekende

plaatsingen de maximale termijn gebruikt. Deze resulteerde meestal niet (75%) in een terugkeer. De vraag stelt zich of verlenging van de termijn alvast voor deze situaties tot een hoger herenigingspercentage had kunnen leiden. (3) Er bestaat

nog onvoldoende expertise bij de diensten voor pleegzorg en er is nog geen werkzame methodiek beschikbaar in perspectiefzoekende pleegzorg. Bovendien

kan de vraag worden gesteld of de diensten voor pleegzorg voldoende continuïteit in de hulpverlening garanderen. Immers, in niet minder dan 43.2% van de

perspectiefzoekende pleegzorgplaatsingen was er sprake van één of twee veranderingen in de pleegzorgbegeleiding.

In een literatuurstudie onderscheiden Vanderfaeillie et al. (2014) verschillende

risico- en protectieve factoren voor een hereniging. Hieruit bleken voornamelijk kenmerken van de ouders en van het pleegzorgproces geassocieerd te zijn met

hereniging, terwijl pleegkindfactoren inconsistent geassocieerd waren met hereniging. Ook nu zijn ouderfactoren en voornamelijk opvoedingsvaardigheden, geassocieerd met hereniging. Dit is hoopgevend, zeker in vergelijking met de

resultaten uit voorgaand onderzoek in Vlaanderen. Bij een exit-steekproef bleken voornamelijk pleegkindfactoren geassocieerd met een hereniging (Vanderfaeillie

et al., 2016): pleegkinderen zonder probleemgedrag hadden een grotere kans op een terugkeer naar huis. Er werd dan ook geconcludeerd dat er mogelijk sprake was van een te eenzijdige focus op het functioneren van het pleegkind en er te

weinig aandacht uitging naar het verbeteren van vaardigheden van de ouders en de toekomstige thuisomgeving (Vanderfaeillie et al., 2016). In tegenstelling

hiermee blijken na een perspectiefzoekende plaatsing voornamelijk ouderfactoren, en met name de pedagogische vaardigheden van moeder en de evolutie van pedagogische vaardigheden van de moeder, een doorslaggevende rol te spelen in

de beslissing tot hereniging. Een mogelijke hypothese is dat door de verbeterde opvoedingsvaardigheden de bron van onveiligheid en reden tot initiële

uithuisplaatsing werd aangepakt. Aangezien het voornamelijk opvoedings- en gezinsgerelateerde problemen zijn die een doorslaggevende rol spelen bij een uithuisplaatsing en herplaatsing en niet zozeer kindproblemen (Britner & Mossler,

2002; Christiansen & Anderssen, 2010; Depanfilis & Scannepieco, 1994; Noonan & Burke, 2005; Festinger, 1996), lijkt het ook logisch dat ouderfactoren meer

doorwegen in de beslissing tot hereniging dan kindfactoren. Ouderfactoren die hebben bijgedragen tot een uithuisplaatsing en die nog niet opgelost zijn zouden er immers toe kunnen bijdragen dat kinderen opnieuw terecht komen in dezelfde

risicosituatie (Bellamy, 2008; Terling, 1999). Hierbij mag niet uit het oog worden verloren dat ook andere factoren een rol spelen en het dus niet voldoende is om

uitsluitend aandacht te besteden aan pedagogische vaardigheden van moeders.

86

De hulp is liefst multimodaal (Vanderfaeillie et al., 2014). Bovendien is het na

hereniging nog niet gedaan. Hereniging staat namelijk niet per se gelijk aan een succesvolle hereniging. Hiervoor moet er voor het pleegkind op lange termijn

veiligheid en stabiliteit zijn (Kimberlin, Anthony & Austin, 2009). Uit onderzoek blijkt echter dat een groot aantal kinderen na een hereniging opnieuw geplaatst wordt (Terling, 1999; Wulczyn, 2004). Pleegkinderen worden na een hereniging

aan meer risico’s en stressvolle omstandigheden blootgesteld (Bellamy, 2008). Gebrek aan ouderlijke opvoedingsvaardigheden is een van de aangegeven redenen

voor herplaatsing (Festinger, 1996). Om de veiligheid van het pleegkind ook na hereniging te garanderen wordt er gepleit om ouders ook na hereniging te ondersteunen in het werken aan hun eigen problemen en het consolideren van hun

nieuwe opvoedingsvaardigheden (Vanderfaeillie et al., 2016). Hereniging is een periode van aanpassingen (Bellamy, 2008) en moet beschouwd worden als een

proces waarbij kinderen en families geholpen moeten worden (Wulczyn, 2004). Daarom moet er ook nazorg voorzien worden, zodat hereniging stabiel en succesvol is op lange termijn.

Een sterkte van dit onderzoek is dat gegevens verkregen werden van alle diensten voor pleegzorg en dat haast alle perspectiefzoekende dossiers uit de

onderzoeksperiode konden worden geïncludeerd. Bovendien werd een groot aantal variabelen onderzocht die niet in eerder onderzoek betreffende hereniging werden

gebruikt. Dit onderzoek heeft ook een aantal beperkingen. Ten eerste betreft het een dossieronderzoek waarbij de kwaliteit van de data afhankelijk is van de accuraatheid van optekening in de dossiers. Wanneer bijvoorbeeld de incidentie

van een bepaald kenmerk wordt onderzocht (bijvoorbeeld of verwaarlozing al dan niet aanleiding vormde voor de plaatsing), dan blijft onduidelijk of het niet

voorkomen ervan in een dossier het gevolg is van het niet aanwezig zijn van dit kenmerk of van onzorgvuldige notering in het dossier. Bovendien werden verschillende variabelen gescoord door de pleegzorgbegeleider waardoor de

betrouwbaarheid van deze maten onduidelijk is. Ten tweede werd de inhoud en frequentie van de begeleiding door de pleegzorgdienst niet in kaart gebracht,

waardoor we geen zicht hebben op mogelijke elementen van de behandeling die geassocieerd zijn met een verhoogde kans op terugkeer naar huis. Dit moet een onderwerp vormen van verder onderzoek. Tenslotte plaatsen we een bedenking

bij het begrip ‘geplande terugkeer’. Hiermee is niet gezegd dat het ook een succesvolle terugkeer betreft. Immers, onderzoek toont dat meer dan 25% van de

herenigde kinderen terug geplaatst moet worden (zie bijvoorbeeld Terling, 1999; Wulczyn, 2004). Hiervoor is longitudinaal onderzoek nodig.

Sedert het in voege treden van het pleegzorgdecreet wordt in Vlaanderen een

onderscheid gemaakt tussen perspectiefzoekende en perspectiefbiedende pleegzorg. Dit is het eerste onderzoek dat focust op hereniging na

perspectiefzoekende pleegzorg en hiermee geassocieerde factoren. Perspectiefzoekende pleegzorg wordt op heden eerder beperkt ingezet en leidt in iets meer dan een vierde van de situaties tot een hereniging. Vooral pedagogische

vaardigheden van de moeder en de evolutie van opvoedvaardigheden van de moeder zijn geassocieerd met een geplande hereniging. Dit is hoopgevend en

betekent dat er in de ontwikkeling van een methodiek om hereniging te bevorderen de verbetering van pedagogische vaardigheden van moeders een prominente plaats moet krijgen.

87

6. LITERATUUR

Agresti, A. & Hartzel, J. (2000). Tutorial in biostatistics. Strategies for comparing treatments on a binary response with multi-centre data. Statistics in medicine, 19, 1115 – 1139.

Akin, B.A. (2011) Predictors of foster care exits to permanency: a competing risks analysis of reunification, guardianship, and adoption. Children and Youth Services Review, 33, 999 – 1011.

Barber, J. G., Delfabbro, P. H., & Cooper, L. (2001). The predictors of unsuccessful

transition to foster care. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 42(06), 785 – 790.

Bellamy, J. L. (2008). Behavioral problems following reunification of children in

long-term foster care. Children and Youth Services Review, 30, 216 – 228.

Boyle, M. H., Offord, D. R., Hofmann, H. G., Catlin, G. P., Byles, J. A., Cadman, D.

T., Crawford, J. W., Links, P. S., Rae-Grant, N. I., & Szatmari, P. (1987). Ontario child health study: I. Methodology. Archives of General Psychiatry, 44(9), 826 – 831.

Britner, P. A., & Mossler, D. G. (2002). Professionals’ decision-making about out-of-home placements following instances of child abuse. Child abuse & neglect, 26(4), 317-332.

Cheng, T. C. (2010). Factors associated with reunification: a longitudinal analysis

of long-term foster care. Children and Youth Services Review, 32, 1311 – 1316.

Christiansen, Ø., & Anderssen, N. (2010). From concerned to convinced: reaching

decisions about out‐of‐home care in Norwegian Child Welfare Services. Child & Family Social Work, 15(1), 31-40.

Courtney, M. E., & Hook, J. L. (2012). Evaluation of the impact of enhanced parental legal representation on the timing of permanency outcomes for children in foster care. Children and Youth Services Review, 34, 1337 –

1343.

Courtney, M.E., Needell, B. & Wulczyn, F. (2004) Unintended consequences of the

push for accountability: the case of national welfare performance standards. Children and Youth Services Review, 26, 1141 – 1154.

Decreet houdende de organisatie van pleegzorg (2012).

Decreet Integrale Jeugdhulp (2013).

DePanfilis, D., & Scannapieco, M. (1994). Assessing the safety of children at risk

of maltreatment: Decision-making models. Child welfare, 73(3), 229-245.

Festinger, T. (1996). Going home and returing to foster care. Children and Youth Services Review, 18(4-5): 383 – 402.

Goemans, A., Vanderfaeillie, J., Damen, H., Pijnenburg, H., & Van Holen, F. (2016). Reunification of foster children: Factors associated with reunification

outcomes in Flanders and the Netherlands. Children and Youth Services Review, 70, 284 – 292.

Kimberlin, S. E., Anthony, E. K., & Austin, M. J. (2009). Re-entering foster care: trends, evidence, and implications. Children and Youth Services Review, 31, 471 – 481.

88

Landis, J. & Koch, G.G. (1977) The measurement of observer agreement for

categorical data. Biometrics, 33, 159 – 174.

Noonan, K., & Burke, K. (2005). Termination of parental rights: Which foster care

children are affected?. The Social Science Journal, 42(2), 241-256.

Partners in Pleegzorg (2015). Registratierapport 2014. Een blik op één jaar pleegzorg in cijfers. Brussel: Rartners in Pleegzorg.

Sinclair, I., Wilson, K., & Gibbs, I. (2005). Foster placements. Why they succeed and why they fail London/New York: Jessica Kingsley.

Smith, B. D., & Donovan, S. E. F. (2003). Child Welfare practice in institutional and organizational context. Social Service Review, 77, 542 – 563.

Terling, T. (1999). The efficacy of family reunification practices: Reentry rates and

correlates of reentry for abused and neglected children reunited with their families. Child abuse & neglect, 23(12), 1359-1370.

Typemodules pleegzorg (2013). Overzicht en beschrijving van de typemodules met inbegrip van specifieke accenten voor de pleegzorg ten aanzien van volwassenen. Versie augustus 2013.

Van den Bruel, B. (2012). Naar een nieuw Vlaams intersectoraal decreet pleegzorg. In J. Vanderfaeillie, F. Van Holen, & F. Vanschoonlandt (Eds.), Op weg met pleegzorg. Kansen en risico's. (pp. 43 – 63). Leuven/Den Haag: Acco.

Vanderfaeillie, J; Goemans, A., Damen, H., Pijnenburg, H., & Van Holen, F.

(submitted). Placement breakdown in the Netherlands and Flanders: prevalence and associated factors.

Vanderfaeillie, J., & Van Holen, F. (2010). Het verloop van pleeggezinplaatsingen.

In P. van den Bergh & T. Weterings (Eds.), Pleegzorg in perspectief. Ontwikkelingen in theorie en praktijk. (pp. 177 – 193). Assen: Van Gorcum.

Vanderfaeillie, J., Van Holen, F., De Maeyer, S., Belenger, L., & Gypen, L. (2016). Who returns home? Study on placement outcomes of Flemish foster children. Child & Family Social Work, doi:10.1111/cfs.12269

Vanderfaeillie, J., Van Holen, F., Vanschoonlandt, F., De Maeyer, S., Hendrickx, S., & Martens, K. (2012). Is pleegzorg een werkzame interventie? Analyse

van uitkomsten en geassocieerde factoren. In J. Vanderfaeillie, F. Van Holen & F. Vanschoonlandt (Eds.), Op weg met pleegzorg. Kansen en risico’s. (pp. 404 – 433). Leuven: Acco.

Vanderfaeillie, J., Van Holen, F., Vanschoonlandt, F., De Maeyer, S., & Robberechts, M. (2014). Wie keert terug naar huis? Literatuuronderzoek

naar pleegkind-, ouder-, pleegouder- en pleegzorgkenmerken geassocieerd met een terugplaatsing. Orthopedagogiek: Onderzoek en Praktijk, 53(3), 17 – 33.

Vanderfaeillie, J., Van Holen, F., & Vanschoonlandt, F. (2012). Het Vlaamse pleegzorglandschap: contouren van een verre horizon. In J. Vanderfaeillie,

F. Van Holen, & F. Vanschoonlandt (Eds.), Op weg met pleegzorg. Kansen en risico’s. (pp. 434–446). Leuven/Den Haag: Acco.

Van Holen, F., Vanderfaeillie, J., Vanschoonlandt, F., & Omer, H., (2016). Training

in non-violent resistance for foster parents. Research on Social Work Practice DOI: 10.1177/1049731516662915.

89

Van Santen, E. (2010) Predictors of exit type and length of stay in non-kinship

family foster care - the German experience. Children and Youth Services Review, 32, 1211 – 1222.

Verreth, K. (2009). Pleegzorg: wanneer? Deel 1. (Rechts)vergelijkend onderzoek naar beleid en wetgeving in Vlaanderen en enkele Europese landen. Brussel: Kenniscentrum WVG, Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

Wulczyn, F. (2004). Family reunification. The future of children, 14, 95 – 113.

Webster, D., Shlonsky, A.R., Shaw, T. & Brookhart, M.A. (2005) The ties that bind

II: reunification for siblings in out-of-home care using a statistical technique for examining non-independent observations. Children and Youth Services Review, 27, 765 – 782.

Zeller, D.E. & Gamble, T.J. (2007) Improving child welfare performance: retrospective and prospective approaches. Child Welfare, 86, 97 – 122.

90

Tabel 3

Kenmerken van de onderzoekspopulatie

Variabelen Totaal Geplande hereniging Negatieve/geen hereniging χ²/t Df p N = 125 N = 34 N = 91 n (%) M (SD) n (%) M (SD) n (%) M (SD)

Kenmerken pleegkind

Leeftijd 123 4.91 (5.09) 34 (27.6) 4.21 (4.97) 89 (72.4) 5.18 (5.14) -.948 a 121 .345 Geslacht .177c .690

Jongen 55 (44.0) 16 (29.1) 39 (70.9) Meisje 70 (56.0) 18 (25.7) 52 (74.3)

Etniciteit .566 c .522 Autochtoon 83 (66.9) 21 (25.3) 62 (74.7) Allochtoon 41 (33.1) 13 (31.7) 28 (68.3)

Gedragsproblemen start plaatsing 125 5.24 (5.33) 34 (27.2) 5.0 (5.10) 91 (72.8) 5.33 (5.44) -.306 a 123 .760

Gedragsproblemen 1.25 (1.98) 0.97 (1.93) 1.35 (2.00) -.956 a 123 .341 Hyperactiviteit 1.71 (1.91) 1.65 (1.74) 1.74 (1.98) -.231 a 123 .818 Emotionaliteit 2.28 (2.54) 2.38 (2.65) 2.24 (2.51) .274 a 123 .784

Gedragsproblemen einde plaatsing 104 5.22 (5.51) 27 (26.0) 5.22 (4.57) 77 (74.0) 5.22 (5.83) .001 a 102 .999

Gedragsproblemen 1.38 (2.02) 1.04 (1.45) 1.51 (2.18) -1.255 a 68.577 .214 Hyperactiviteit 1.57 (1.87) 1.70 (1.77) 1.52 (1.91) .439 a 102 .661 Emotionaliteit 2.27 (2.53) 2.48 (2.41) 2.19 (2.58) .505 a 102 .615

Gezondheidsproblemen 1.551 c .255 Ja 32 (25.6) 6 (18.8) 26 (81.3) Nee 93 (74.4) 28 (30.1) 65 (69.9)

Fysieke beperking .759 c 1.000 Ja 2 (1.6) 0 2 (100.0) Nee 123 (98.4) 34 (27.6) 89 (72.4)

Mentale beperking 1.544 c .574 Ja 4 (3.2) 0 4 (100.0) Nee 121 (96.8) 34 (28.1) 87 (71.9)

Psychiatrische problemen .000 c 1.000 Ja 11 (8.8) 3 (27.3) 8 (72.7) Nee 114 (91.2) 31 (27.2) 83 (72.8)

Gezin van oorsprong

Aantal broers/zussen (bereik 0-9)

125 1.45 (1.49) 34 (27.2) 1.35 (1.23) 91 (72.8) 1.48 (1.59) -.433 a 123 .666

Brussen thuis blijven wonen 1.963c .234 Ja 41 (48.2) 15 (36.6) 26 (63.4) Nee 44 (51.8) 10 (22.7) 34 (77.3)

Gezinssituatie voor de plaatsing

1.771b 2 .413

91

Kerngezin 48 (39.0) 16 (33.3) 32 (66.7) Gescheiden, beiden alleenstaand

33 (26.8) 8 (24.2) 25 (75.8)

Gescheiden, (een van)

beiden nieuw samengesteld

42 (34.1) 9 (21.4) 33 (78.6)

Gezinssituatie einde plaatsing

.087 b 2 .957

Kerngezin 40 (33.3) 11 (27.5) 29 (72.5) Gescheiden, beiden alleenstaand

36 (30.0) 9 (25.0) 27 (75.0)

Gescheiden, (een van) beiden nieuw samengesteld

44 (36.7) 11 (25.0) 33 (75.0)

Leeftijd moeder 97 (100.0) 31.79 (9.44) 24 (24.7) 28.58 (7.11) 73 (75.3) 32.85 (9.90) -1.948a 95 .054 Leeftijd vader 70 (100.0) 35.60

(10.06) 19 (27.1) 34.53 (8.04) 51 (72.9) 36.0 (10.76) -0.542a 68 .590

Geboorteland moeder 3.255c .105 België 82 (70.7) 18 (22.0) 64 (78.0) Buitenland 34 (29.3) 13 (38.2) 21 (61.8)

Geboorteland moeder 1.458c .235 België 95 (77.2) 23 (24.2) 72 (75.8) Buitenland 28 (22.8) 10 (35.7) 18 (64.3)

Tewerkstelling start plaatsing

Moeder 1.236c .334 Ja 28 (23.3) 10 (35.7) 18 (64.3) Nee 92 (76.7) 23 (25.0) 69 (75.0)

Vader 4.270c .048* Ja 40 (49.4) 15 (37.5) 25 (62.5) Nee 41 (50.6) 7 (17.1) 34 (82.9)

Tewerkstelling einde plaatsing

Moeder 8.704c .005** Ja 33 (28.0) 15 (45.5) 18 (54.5) Nee 85 (72.0) 16 (18.8) 69 (81.2)

Vader 2.709c .130 Ja 41 (51.3) 14 (34.1) 27 (65.9) Nee 39 (48.8) 7 (17.9) 32 (82.1)

Afhankelijkheidsproblematiek Moeder start plaatsing 3.177c .091

Ja 44 (37.0) 8 (18.2) 36 (81.8) Nee 75 (63.0) 25 (33.3) 50 (66.7)

Moeder einde plaatsing 4.877 c .035* Ja 33 (28.2) 4 (12.1) 29 (87.9) Nee 84 (71.8) 27 (32.1) 57 (67.9)

92

Vader start plaatsing 1.113 c .346 Ja 43 (46.7) 9 (20.9) 34 (79.1) Nee 49 (53.3) 15 (30.6) 34 (69.4)

Vader einde plaatsing 2.709 c .141

Ja 37 (40.7) 6 (16.2) 31 (83.8) Nee 54 (59.3) 17 (31.5) 37 (68.5)

Justitiële problemen Moeder 1.794 c .252

Ja 33 (27.5) 12 (36.4) 21 (63.6) Nee 87 (72.5) 21 (24.1) 66 (75.9)

Vader .287 c .640 Ja 34 (36.6) 11 (32.4) 23 (67.6) Nee 59 (63.4) 16 (27.1) 43 (72.9)

Partnergeweld Start plaatsing 4.475 c .039*

Ja 47 (38.5) 8 (17.0) 39 (83.0) Nee 75 (61.5) 26 (34.6) 49 (65.3)

Einde plaatsing 3.086 c .106 Ja 33 (27.5) 5 (15.2) 28 (84.8) Nee 87 (72.5) 27 (31.0) 60 (69.0)

Psychiatrische problematiek Moeder .750 c .475

Ja 29 (24.4) 6 (20.7) 23 (79.3) Nee 90 (75.6) 26 (28.9) 64 (71.1)

Vader 4.061 c .058 Ja 9 (9.8) 5 (55.5) 4 (44.4) Nee 83 (90.2) 20 (24.1) 63 (75.9)

Verstandelijke beperking Moeder 1.388 c .345

Ja 14 (11.7) 2 (14.3) 12 (85.7) Nee 106 (88.3) 31 (29.2) 75 (70.8)

Vader .611 c .670 Ja 7 (7.5) 1 (14.3) 6 (85.7) Nee 86 (92.5) 24 (27.9) 62 (72.1)

Als kind misbruikt Moeder .857c .403

Ja 21 (20.6) 7 (33.3) 14 (66.7) Nee 81 (79.4) 19 (23.5) 62 (76.5)

Vader .740c .429 Ja 2 (2.9) 1 (50.0) 1 (50.0) Nee 68 (97.1) 16 (23.5) 52 (76.5)

Gevangenis Moeder start plaatsing 2.764 c .127

Ja 5 (4.2) 3 (60.0) 2 (40.0) Nee 115 (95.8) 30 (26.1) 85 (73.9)

Moeder einde plaatsing 2.593 c .168

93

Ja 3 (2.5) 2 (66.7) 1 (33.3) Nee 115 (97.5) 29 (25.2) 86 (74.8)

Vader start plaatsing .179 c 1.000 Ja 13 (14.0) 3 (23.1) 10 (76.9)

Nee 80 (86.0) 23 (28.8) 57 (71.3) Vader einde plaatsing .191 c .700

Ja 9 (9.8) 3 (33.3) 6 (66.7) Nee 83 (90.2) 22 (26.5) 61 (73.5)

Kwaliteit huisvesting [1-5] Moeder start plaatsing 111 2.87 (1.35) 29 (26.1) 2.72 (1.36) 82 (73.9) 2.93 (1.35) -.694a 109 .489 Moeder einde plaatsing 110 3.20 (1.23) 29 (26.4) 3.62 (1.05) 81 (73.6) 3.05 (1.25) 2.192 a 108 .031* Vader start plaatsing 71 2.86 (1.36) 22 (31.0) 2.95 (1.53) 49 (69.0) 2.82 (1.29) .395 a 69 .694 Vader einde plaatsing 70 3.20 (1.18) 21 (30.0) 3.48 (1.25) 49 (70.0) 3.08 (1.13) 1.294 a 68 .200

Pedagogische vaardigheden [1-5]

Moeder start plaatsing 119 2.22 (0.89) 32 (26.9) 2.53 (0.98) 87 (73.1) 2.10 (0.82) 2.195 a 47.836 .033* Moeder einde plaatsing 118 2.45 (0.96) 31 (26.3) 3.16 (0.93) 87 (73.7) 2.20 (0.83) 5.367 116 .000*** Vader start plaatsing 77 2.22 (0.91) 20 (26.0) 2.60 (1.00) 57 (74.0) 2.09 (0.85) 2.216 a 75 .030* Vader einde plaatsing 75 2.51 (0.96) 19 (25.3) 3.05 (0.97) 56 (74.7) 2.32 (0.90) 3.009 a 73 .004**

Relatie moeder-kind [1-5] Start plaatsing 116 3.04 (1.20) 31 (26.7) 3.29 (1.24) 85 (73.3) 2.95 (1.17) 1.348 a 114 .180 Einde plaatsing 117 3.27 (1.11) 31 (26.5) 3.81 (0.87) 86 (73.5) 3.08 (1.13) 3.239 a 115 .002**

Relatie vader-kind [1-5] Start plaatsing 74 2.85 (1.19) 20 (27.0) 3.00 (1.17) 54 (73.0) 2.80 (1.20) .651 a 72 .517 Einde plaatsing 75 3.40 (1.01) 20 (26.7) 3.75 (0.91) 55 (73.3) 3.27 (1.03) 1.832 a 73 .071

Relatie moeder-pleegouders [1-5]

Start plaatsing 113 3.21 (1.15) 31 (27.4) 3.45 (1.18) 82 (72.6) 3.12 (1.14) 1.361 a 111 .176 Einde plaatsing 115 3.10 (1.26) 31 (27.0) 3.71 (1.07) 84 (73.0) 2.87 (1.26) 3.301 a 113 .001**

Relatie vader pleegouders [1-5]

Start plaatsing 73 3.01 (1.20) 20 (27.4) 3.10 (1.37) 53 (72.6) 2.98 (1.14) .376 a 71 .708 Einde plaatsing 72 3.21 (1.22) 19 (26.4) 3.42 (1.26) 53 (73.6) 3.13 (1.21) .884 a 70 .380

Kenmerken pleeggezin

Leeftijd pleegvader 100 48.96 (12.49)

30 (30.0) 47.93 (10.55)

70 (70.0) 49.40 (13.28)

-.536a 98 .593

Leeftijd pleegmoeder 114 46.46 (10.76)

33 (28.9) 44.67 (10.98)

81 (71.1) 47.19 (10.65)

-1.135 112 .259

Gezinssamenstelling 5.339c .022* Eenouder pleeggezin 24 (19.2) 2 (8.3) 22 (91.7) Tweeouder pleeggezin 101 (80.8) 32 (31.7) 69 (68.3)

Samenstelling pleeggezin veranderd?

.049c .777

Ja 17 (13.6) 5 (29.4) 12 (70.6) Nee 108 (86.4) 29 (26.9) 79 (73.1)

94

Biologische kinderen [0 - 5] 125 1.34 (1.420) 34 (27.2) 1.94 (1.71) 91 (72.8) 1.12 (1.24) 2.565a 46.598 .014* Andere pleegkinderen 125 0.52 (1.075) 34 (27.2) 0.53 (1.051) 91 (72.8) 052 (1.089) .060a 123 .953 Opleidingsniveau pleegvader .133c .822

Lager onderwijs/secundair 64 (62.7) 19 (29.7) 45 (70.3)

Hoger onderwijs 38 (37.3) 10 (26.3) 28 (73.7) Opleidingsniveau pleegmoeder

.231c .671

Lager onderwijs/secundair 63 (54.8) 17 (27.0) 46 (73.0) Hoger onderwijs 52 (45.2) 12 (23.1) 40 (76.9)

Soort pleeggezin 1.021c .420 Bestand 68 (54.4) 21 (30.8) 47 (69.1) Netwerk 57 (45.6) 13 (22.8) 44 (77.2)

Plaatsingskenmerken

Hoofdverblijfplaats pleegkind voor plaatsing

.722 b .395

Bij ouders 77 (61.6) 23 (29.9) 54 (70.1) Elders 48 (38.4) 11 (22.9) 37 (77.1)

Contact met ouders Bezoek 1ste 2 maanden 1.658c .283

Ja 114 (91.9) 33 (28.9) 81 (71.1) Nee 10 (8.1) 1 (10.0) 9 (90.0)

Bezoek laatste 2 maanden 4.777 c .036* Ja 101 (88.6) 28 (27.7) 73 (72.3)

Nee 13 (11.4) 0 (0.0) 13 (100.0) Soort plaatsing .144c .830

Vrijwillig 40 (32.0) 10 (25.0) 30 (75.0) Gedwongen (JRB) 85 (68.0) 24 (28.2) 61 (71.8)

Duur plaatsing 125 6.66 (3.67) 34 (27.2) 6.71 (4.22) 91 (72.8) 6.65 (3.46) .071a 50.471 .944 Provincie dossier 2.433b .657

Pleegzorg Vlaams-Brabant en Brussel

22 (17.6) 5 (22.7) 17 (77.3)

Pleegzorg Oost-Vlaanderen 27 (21.6) 5 (18.5) 22 (81.5) Pleegzorg West-Vlaanderen

18 (14.4) 5 (27.8) 13 (72.2)

Pleegzorg Antwerpen 45 (36.0) 14 (31.1) 31 (68.9) Pleegzorg Limburg 13 (10.4) 5 (38.5) 8 (61.5)

Het aantal pleegzorgmedewerkers[1 – 3]

125 (100) 1.54 (0.690) 34 (27.2) 1.47 (0.662) 91 (72.8) 1.57 (0.701) -.726 a 123 .469

Opleidingsniveau pleegzorgbegeleider 1

1.273 b .259

Bachelor 90 (72.0) 27 (30.0) 63 (70.0) Master 35 (28.0) 7 (20.0) 28 (80.0)


.967 b .325

95

Bachelor 27 (54.0) 5 (18.5) 22 (81.5) Master 23 (46.0) 7 (30.4) 16 (69.6)


.231 c 1.000

Bachelor 10 (76.9) 2 (20.0) 8 (80.0) Master 3 (23.1) 1 (33.3) 2 (66.7)

Extra ondersteuning ouders .070 c .832 Ja 86 (68.8) 24 (27.9) 62 (72.1) Nee 39 (31.2) 10 (25.6) 29 (74.4)

Ondersteuning moeder Aantal begeleidingsvormen 120 1.058 (1.03) 33 (27.5) 1.27 (1.26) 87 (72.5) 0.98 (0.93) 1.231 a 45.853 .225 Intensiteit 120 22.29

(74.93) 33 (27.5) 16.82

(73.10) 87 (72.5) 24.37

(75.93) -.491 a 118 .624

Ondersteuning vader Aantal begeleidingsvormen 120 0.57 (0.93) 34 (28.3) 0.65 (1.10) 86 (71.7) 0.53 (0.86) .592 a 118 .555 Intensiteit 120 9.67 (56.92) 34 (28.3) 3.50 (13.26) 86 (71.7) 12.10

(66.68) -.745 a 118 .458

Ondersteuning pleegouders .907 c .558 Ja 17 (13.6) 3 (17.6) 14 (82.4) Nee 108 (86.4) 31 (28.7) 77 (71.3)

Ondersteuning pleegkind .105 b .746 Ja 32 (25.6) 8 (25.0) 24 (75.0) Nee 93 (74.4) 26 (28.0) 67 (72.0) Aantal begeleidingsvormen 125 0.29 (0.54) 34 (27.2) 0.26 (0.51) 91 (72.8) 4.33 (21.26) -.296 a 123 .768 Intensiteit 125 3.17 (18.21) 34 (27.2) 0.68 (0.19) 91 (72.8) 0.30 (0.55) -1.913a 90.037 .059

Doel bij het begin van de plaatsing

11.771c .001**

Werken aan hereniging 26 (20.8) 14 (53.8) 12 (46.2) Analyse optie hereniging 99 (79.2) 20 (20.2) 79 (79.8)

Plaatsingsgeschiedenis [0-10]

125 0.89 (1.460) 34 (27.2) 0.59 (0.98) 91 (72.8) 1.00 (1.592) -1.408a 123 .162

Eerder mislukte terugplaatsingen [0-4]

125 0.34 (0.683) 34 (27.2) 0.21 (0.538) 91 (72.8) 0.38 (0.727) -1.305a 123 .194

Eerste plaatsing crisisplaatsing

.001c 1.000

Ja 78 (63.4) 21 (26.9) 57 (73.1) Nee 45 (36.6) 12 (26.6) 33 (73.3)

Kenmerken m.b.t. reden plaatsing

Psychosociaal functioneren jongere

.058b .809

Ja 20 (16.0) 5 (25.0) 15 (75.0) Nee 105 (84.0) 29 (27.6) 76 (72.4)

Gezin en opvoeden Ontoereikende kwaliteiten opvoeding

7.798 c .009**

96

Ja 101 (80.8) 22 (21.8) 79 (78.2) Nee 24 (19.2) 12 (50.0) 12 (50.0)

Problemen in de O-PK relatie

.341 c .664

Ja 38 (30.4) 9 (23.7) 29 (76.3) Nee 87 (69.6) 25 (28.7) 62 (71.3)

Instabiele opvoedingssituatie

Ja 106 (84.8) 26 (24.5) 80 (75.5) 2.514 c .159 Nee 19 (15.2) 8 (42.1) 11 (57.9)

Problemen van ouder/opvoeder

.577 c .526

Ja 111 (88.8) 29 (26.1) 82 (73.9) Nee 14 (11.2) 5 (35.7) 9 (64.3)

Problemen van ander gezinslid

2.386 c .177

Ja 12 (9.6) 1 (8.3) 11 (91.7) Nee 113 (90.4) 33 (29.2) 80 (70.8)

Problemen in omstandigheden gezin

.017 c 1.000

Ja 65 (52.0) 18 (27.7) 47 (72.3) Nee 60 (48.0) 16 (26.7) 44 (73.3)

Overige problemen gezin en opvoeding

.899 c .458

Ja 10 (8.0) 4 (40.0) 6 (60.0) Nee 115 (92.0) 30 (26.1) 85 (73.9)

Verwaarlozing en/of mishandeling

8.053 c .005**

Ja 59 (47.2) 9 (15.3) 50 (84.7) Nee 66 (52.8) 25 (37.9) 41 (62.1)

*p < .05, ** p < .01, *** p < .001

a berekend met behulp van t-toets, b berekend met behulp van χ2-toets, c berekend met behulp van de Fisher’s exact toets

97



HET KADER VAN


HOOFDSTUK 4: METHODIEK

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN


JULI 2017

99

1. INLEIDING

Uit cijfergegevens van het Agentschap Jongerenwelzijn blijkt dat perspectiefzoekende pleegzorg slechts in 6% van alle pleegzorgsituaties ingezet

wordt. Slechts in een erg beperkt deel van de pleegzorgplaatsingen wordt dus aan een hereniging gewerkt. Dat is verwonderlijk aangezien pleegzorg ook in situaties van tijdelijke uithuisplaatsing met als doel gezinshereniging kan worden ingezet.

Een mogelijke verklaring hiervoor kan het gebrek aan een concrete methodiek zijn. Immers, tot op heden bestond er in Vlaanderen geen methodiek voor het

begeleiden van een hereniging van pleegkinderen met hun ouders. Het Vlaams Agentschap Jongerenwelzijn wilde hier verandering in brengen en wenste in te zetten op het versterken van de expertise inzake gezinsbegeleiding in functie van

een hereniging. Zij gaven dan ook de opdracht om een praktijkgerichte en wetenschappelijk onderbouwde herenigingsmethodiek voor perspectiefzoekende

pleegzorg te ontwikkelen. Dat is de methodiek die nu voor u ligt.

Bij het schrijven van deze methodiek inspireerden we ons op een aantal effectief bevonden methodieken uit de pleegzorgsector of jeugdhulpverlening. We namen

hieruit de elementen over die van belang zijn voor een gezinsherening na pleegzorg. Daarbij werd ervoor gezorgd dat de methodiek past binnen de

contouren van het decreet pleegzorg. Het werkveld werd betrokken bij de ontwikkeling van de methodiek om te verzekeren dat een werkinstrument met

concrete handvaten voor de praktijk uitgewerkt werd.

In deze methodiek worden de termen pleegzorgplaatsing en pleegzorgsituatie als synoniem gebruikt. Met ouders doelen we op de biologische en/of wettelijke ouders

waar het kind uit huis geplaatst werd, met pleegzorgers worden de ouders bedoeld bij wie het kind momenteel geplaatst is. We gebruiken steeds de mannelijke

voornaamwoorden (hij, hem, zijn, …) maar de hele methodiek is uiteraard ook van toepassing op meisjes en vrouwen.

100

2. ONDERBOUWING EN UITGANGSPUNTEN VAN DE METHODIEK

Voor ingegaan wordt op het verloop van de hulpverlening worden de onderbouwing en uitgangspunten van de methodiek besproken.

Hulpverleningsactiviteiten die gebaseerd zijn op een goed theoretisch fundament hebben meer kans op effectiviteit dan activiteiten die dit niet zijn. Door middel van de gebruikte theorieën worden de factoren en determinanten die bij een bepaalde

vraagstelling aan de orde zijn in kaart gebracht. Met deze factoren wordt een theorie opgebouwd over het ontstaan en de gevolgen van het probleem, de

doelgroep en hun sociale context. Op basis van deze theorie kan worden beargumenteerd, waarom specifieke activiteiten deel uitmaken van de methodiek, welke factoren en problemen ze aanspreken en welke de vermoedelijke uitkomsten

zullen zijn.

Hieronder worden een aantal theoretische modellen besproken die de basis

vormen voor de activiteiten in deze methodiek.

Een eerste theoretisch model waarop de methodiek beroep doet is het Levensloopmodel (Riksen-Walraven, 1989). Hierin wordt gesteld dat vroege

sociale ervaringen van het kind van invloed zijn op de verwachtingen van het kind over de beschikbaarheid van anderen en de effectiviteit van de eigen persoon. De

theorie stelt tevens dat deze verwachtingen interne werkmodellen worden die neigen naar stabiliteit. Dit heeft als gevolg dat deze interne werkmodellen moeilijk

te beïnvloeden zijn. Andere elementen zoals opvoedingsvaardigheden, sociale steun van partner en omgeving, spanningen waaraan een ouder wordt blootgesteld zijn, en dergelijke zijn vaak gemakkelijker te beïnvloeden. Daarom wordt er in

deze methodiek eerst gewerkt aan de opvoedingsvaardigheden van de ouders en aan vaardigheden noodzakelijk om beter om te gaan met eventuele moeilijke

kenmerken van hun kind. Hiertoe is ook psycho-educatie van belang. Een belangrijk uitgangspunt van het Levensloopmodel is tevens dat de kwaliteit van opvoeding niet alleen afhangt van de opvoedingscompetentie van de ouders, maar

ook van de omgevings-en gezinssituatie waarin ouders hun kind opvoeden. Er zal dan ook worden getracht om het sociale netwerk van het gezin en dus ook van het

kind te vergroten en te versterken. Dit geeft voor het kind niet alleen aanleiding tot sociale ervaringen met anderen dan de ouders, het zorgt ook voor een betere sociale ondersteuning van de ouders wat de kwaliteit van de opvoeding ten goede

komt. Spanningen waaraan de ouder blootstaat, en die volgens het levensloopmodel ook een negatieve invloed hebben op de opvoedingsrelatie,

kunnen worden aangepakt met de module waarin praktische hulp geboden wordt en praktische vaardigheden aangeleerd worden. Ten slotte kan indien nodig gewerkt worden aan de interne werkmodellen middels de module Problemen Leren

Oplossen en Inzicht in Cognities Vergroten. Daar interne werkmodellen moeilijker direct te beïnvloeden zijn, trachten we ze te veranderen via de hierboven

genoemde aspecten zoals het trainen van de opvoedingsvaardigheden. Het goed kunnen opvoeden (of het gevoel krijgen beter op te voeden, via de dingen die aangeleerd worden gedurende de begeleiding) kan bijvoorbeeld de interne

werkmodellen beïnvloeden.

Een tweede theoretisch model waarop onderstaande methodiek is gebaseerd is het

transactioneel ontwikkelingsmodel (Sameroff & Fiese, 2000). Dit model gaat ervan uit dat het kind vanaf de eerste dag mee vorm geeft aan de opvoeding en opvoedingsomgeving. Deze transactionele visie benadrukt dan ook dat opvoeden

een interactioneel gegeven is. Ouders beïnvloeden kinderen maar kinderen beïnvloeden op hun beurt hun ouders. Verbetering van communicatieve

101

vaardigheden, inzicht in gedragspatronen in de gezinsinteractie en positieve

ervaringen met elkaar kunnen bijdragen aan een verbetering van de ouder-kindrelatie. Ouder-kind-activiteiten hebben dan ook een belangrijke rol in de

methodiek.

Een derde fundament wordt gevormd door het empowermentparadigma (Verzaal, 2004, 2005). Empowerment focust op krachten en versterking. Centraal staat het

partnerschap tussen de hulpverlener en gezin. In deze methodiek wordt een proces opgestart waarbij, als alles goed verloopt, het gezin de regie opnieuw in handen

heeft.

Daarnaast werden ook elementen van 'Signs of Safety' (SOS) in de methodiek geïntegreerd. SOS is een oplossingsgerichte benadering voor gezinnen waar de

veiligheid van een kind een probleem vormt. Het doel van de werkwijze is dat het kind (weer) veilig kan opgroeien in het gezin. Samen met het gezin ontwikkelt de

hulpverlener een veiligheidsplan. De hulpverlener stelt dit plan op met behulp van oplossingsgerichte vragen, waarmee sterke kanten van het gezin en uitzonderingen op de problemen zichtbaar worden, zodat het gezin zijn

gedragsrepertoire kan uitbreiden (Turnell & Edwards, 1999).

Daarnaast omarmt onderstaande methodiek een aantal uitgangspunten inzake

effectieve interventies zoals geformuleerd door Stroobants, Vanderfaeillie en Andries (2013). Op basis van de literatuur werden dertien algemene en specifieke

behandelfactoren geïdentificeerd:

- Een goede kwaliteit van de relatie cliënt-hulpverlener. - Een goede motivatie van de cliënt. Een denkfout die nogal eens wordt

gemaakt is dat een cliënt gemotiveerd moet zijn voordat met een interventie of hulp kan worden gestart. Maar de motivatie voor een behandeling is geen

kwestie van wel of niet. Motivatie en de wens tot verandering kan worden ontwikkeld en aangemoedigd.

- Het gebruik van motiverende technieken door de hulpverlener. De motivatie

van ouders kan worden vergroot door het bevorderen van het zelfvertrouwen van de ouder, de ouder verantwoordelijk te stellen voor zijn

opvoedgedrag, de aantrekkelijkheid van de verandering te tonen en als hulpverlener voldoende betrokkenheid en deskundigheid uit te stralen.

- Het gebruik van overeengekomen concrete doelen. Hulpverleners

formuleren doelen dikwijls zo abstract dat de cliënt nauwelijks begrijpt wat wordt bedoeld. Doelen moeten eigendom zijn van de cliënt. Wanneer doelen

concreter worden geformuleerd vergroot de kans dat ze eigendom worden van de cliënt.

- Het werken vanuit of het willen bereiken van consensus tussen hulpverlener

en cliënt (ten aanzien van vragen als: Wat is het probleem? Met welk doel wordt de hulp geboden? Wat is de beste aanpak?). Een gemeenschappelijk

referentiekader (consensus tussen hulpverlener en cliënt) is wenselijk voor een goed functionerend behandelprogramma. Verschillen van mening tussen hulpverleners en cliënten kunnen leiden tot uitval.

- Een goede structurering van de interventie (duidelijke doelstelling, planning en fasering).

- Uitvoering van de interventie zoals beoogd (programma-integriteit). Hierbij gaat het om het vraagstuk of een interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld. Zeggen dat men een bepaalde methodiek gebruikt, impliceert niet

dat hij wordt gebruikt en wordt toegepast zoals bedoeld. Met betrekking tot programma-integriteit blijkt de initiator van een behandelprogramma een

102

cruciale rol te vervullen. Hoe langer een initiator betrokken blijft bij een

programma, hoe meer het programma wordt uitgevoerd zoals bedoeld. Om na te gaan of de hulpverlening interventiegetrouw is, werd een checklist

uitgewerkt. Deze is terug te vinden in bijlage 11.1. - Goede werkomstandigheden voor de hulpverlener (zoals draaglijke

caseload, goede ondersteuning). Daarnaast moet ook gedacht worden aan

voldoende salariëring, tevredenheid met het werk, en te dragen spanning en stress door het werk.

- Professionaliteit (zowel een goede opleiding als in-service training) van de hulpverlener.

- Een evenwicht tussen de omvang van de problematiek en de intensiteit van

de beschikbare inzet. Gezinnen met een zwaardere problematiek vereisen meer ondersteuning en dikwijls op meerdere vlakken. Gezinnen met minder

zware problemen kunnen meestal met wat minder ondersteuning verder. - De hulp is gericht op het weer grip krijgen op het eigen leven van ouders,

kinderen en jongeren (herstel zelfregulatie). Hulpverleners moeten er over

waken niet in de positie te worden gedwongen van de probleemoplossers maar ondersteunen cliënten bij het aanboren van hun probleemoplossende

vaardigheden. - De hulp is beschikbaar in de eigen leefsituatie van ouders, kinderen en

jongeren. Mobiele hulp is in deze context effectiever dan residentiële hulp (waarbij niet wordt gezegd dat residentiële hulp niet effectief is en niet zinvol kan zijn).

- De hulp activeert de sociale netwerken rond ouders, kinderen en jongeren.

Bovendien worden ook volgende uitgangspunten gehanteerd:

- Tijdens de hulpverlening wordt er uitgegaan van minimum twee uur per week begeleidingscontact met het gezin, dit over een periode van zes maanden tot maximaal een jaar. De aangewezen frequentie van

begeleidingscontacten is 2 tot 3 keer per week. Deze uren zijn exclusief contact met andere diensten, begeleide bezoeken, … De hulp wordt ingezet

naargelang de nood van het moment. Zeker tijdens fase 1 “Informatie uitwisselen en risicoclassificatie” zullen langere en frequentere sessies nodig zijn, rond de vier uur per week. Voor contacten met de pleegzorgers wordt

uitgegaan van vier uur per maand. - De hulpverlening is laagdrempelig, er wordt telkens een afweging gemaakt

of het gesprek op de dienst (om de werkdruk op de hulpverlener te beperken) of bij het gezin thuis kan doorgaan. Indien het gezin zich moet verplaatsen, wordt de afstand beperkt. Er wordt ook rekening gehouden met

het feit dat vaardigheden best in de eigen omgeving geoefend worden. De hulpverlening is echter vooral laagdrempelig doordat de hulpverlener

constant aansluit bij de situatie en de noden van het gezin, ook als deze tijdens de begeleiding veranderen.

- De hulpverlening is aanklampend, de hulpverlener laat het gezin niet

zomaar los. - Om hulp op maat mogelijk te maken bestaat de hulpverlening uit modules

waarvan er een aantal facultatief zijn en een aantal verplicht. Er bestaat met andere woorden een evenwicht tussen de omvang van de problematiek en de intensiteit van de hulpverlening.

- De hulpverlening is gezinsgericht, het richt zich op het gezin als geheel en op de afzonderlijke gezinsleden. Zowel de ouders als de kinderen worden

betrokken. Hierdoor blijven de interacties tussen de gezinsleden in het

103

vizier. Tevens kunnen de verschillende perspectieven van de gezinsleden

naast elkaar gelegd worden wat een vollediger beeld oplevert. Vanuit die gezinsgerichtheid is het ook heel belangrijk dat er voldoende

contactmomenten zijn tussen ouders en kind, daartoe wordt een bezoekregeling opgesteld maar wordt ook best de afstand tussen pleeggezin en eigen gezin beperkt.

- Het belang van het kind staat steeds centraal. - De hulpverlening is gericht op de verschillende levensdomeinen en dus

integraal. Het doel is immers herstel van het gewone leven en de verschillende levensdomeinen staan in interactie met elkaar. Verschillende diensten worden dan ook parallel aangeboden, hiertoe worden

samenwerkingsverbanden met andere diensten gesloten. - Binnen de hulpverlening wordt oplossingsgericht tewerk gegaan.

- De hulpverlening is voornamelijk gebaseerd op gedragstheoretische principes hoewel ook van andere principes gebruik gemaakt wordt.

Ten slotte willen we benadrukken dat de hier beschreven methodiek geen strak

protocol is, maar een meta-methodiek. Na de fase van informatie-uitwisseling en risicoclassificatie, worden in samenspraak met het gezin en de verwijzer de doelen

opgesteld. Deze doelen zijn individueel bepaald door het gezin en zien er dus iedere begeleiding anders uit. Dat maakt ook dat iedere begeleiding er anders zal

uitzien. Dat neemt echter niet weg dat er beroep wordt gedaan op dezelfde theoretische uitgangspunten, dezelfde structuur en dezelfde opbouw van het programma, waardoor vanuit een meta-perspectief wel degelijk heel wat

gemeenschappelijk kan worden herkend in verschillende begeleidingen.

104

3. OPBOUWEN VAN EEN WERKRELATIE

Het opbouwen en onderhouden van een goede werkrelatie is essentieel voor een succesvolle begeleiding. Hierbij moet gefocust worden op het pleegkind en zijn

ouders. De andere gezinsleden mogen natuurlijk niet uit het oog verloren worden. Een goede werkrelatie is van belang gedurende het hele hulpverleningsproces en wordt – gezien de beperkte tijd voorzien voor perspectiefzoekende pleegzorg - ook

gedurende het hele het hulpverleningsproces opgebouwd. Daarom wordt het dan ook aan het begin van deze handleiding besproken, nog voor de verschillende

fasen van het hulpverleningsproces. Steens (2016) stelt dat het vaak moeilijk is om met gezinnen een goede samenwerkingsrelatie op te bouwen want pleegzorgbegeleider en gezinsleden hebben vaak een zeer verschillende leefwereld

of een zeer verschillend referentiekader. Bovendien kan het begin van de begeleiding door eerdere teleurstellende ervaringen binnen hulpverlening moeilijk

verlopen (van der Steege, Ligtermoet, Lekkerkerker, & Van der Vliet, 2013).

Volgens Hermanns (2008) moet alvast aan een aantal voorwaarden voldaan zijn om ouders constructief te laten meewerken aan een pleegzorgplaatsing. Deze zijn:

- Het moet voor de ouders duidelijk zijn dat het kind “het goed heeft in het pleeggezin.”

- De ouders moeten geïnformeerd worden over hoe het met hun kind gaat. - De ouders moeten een rol kunnen spelen op belangrijke momenten (zoals

verjaardagen, ziekte en schooluitvoeringen). - De ouders moeten ondersteund worden in de relatie met de pleegzorgers.

Er zijn bovendien een aantal algemene aspecten die volgens ouders belangrijk zijn

om een goede werkrelatie op te bouwen. De pleegzorgbegeleider moet rechtuit zijn over wat er moet gebeuren en wat de consequenties zijn indien hierin gefaald

wordt, moet sensitief zijn, moet luisteren, moet praktische hulp bieden en moet ouders hun zelfvertrouwen als ouders helpen opbouwen (Wilkins & Farmer, 2015).

Echter vooral een goede basishouding, goede gesprekstechnieken, kunnen

observeren, praktische hulp bieden en kunnen omgaan met weerstand zijn van groot belang om een goede werkrelatie te kunnen opbouwen. Deze aspecten

worden dan ook in de volgende paragrafen verder toegelicht.

3.1. DE BASISHOUDING

Een goede basishouding aannemen is het belangrijkste element om tot een goede

werkrelatie te komen.

Volgens Rogers zijn er drie elementen van belang voor die basishouding namelijk

empathisch begrijpen, onvoorwaardelijk respect en congruentie of authenticiteit (Mcload, 2009). Empathisch begrijpen geeft de cliënt de ervaring van gehoord of begrepen te worden. Bij onvoorwaardelijk respect gaat het erom dat de

pleegzorgbegeleider niet meteen oordeelt, dit betekent echter niet dat hij alles zomaar moet goedkeuren. Hij maakt met andere woorden een onderscheid tussen

de persoon, voor wie hij respect toont, en het gedrag dat niet aanvaardbaar is. Met congruentie wordt een toestand van zijn bedoeld waarbij innerlijke gevoelens en sensaties overeenstemmen met uiterlijke responsen.

Er zijn echter nog andere, meer specifieke, aspecten van belang voor een goede basishouding (van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; van Vugt & Berger,

1999; Wilkins & Farmer, 2015). Hieronder volgt een opsomming.

105

3.1.1. AANDACHTIGE AANWEZIGHEID

Pleegzorgbegeleiders hebben de neiging om snel doelstellingen te gaan formuleren of oplossingen te gaan zoeken. Het is echter ook belangrijk om gewoon even naast

en bij de ander te zijn en te erkennen hoe moeilijk die het moet hebben.

3.1.2. OPENHEID, RESPECT EN ERKENNING

De pleegzorgbegeleider moet in de begeleiding van gezinnen een open, niet

wetende en niet-oordelende blik hanteren. Dit uit zich zowel op non-verbaal als op verbaal vlak, de pleegzorgbegeleider zal een open lichaamshouding aannemen

maar zal ook vragen stellen die zijn interesse en nieuwsgierigheid weerspiegelen. Er is een oprechte interesse in de huidige situatie, gewoontes, belevingen, denkbeelden, bezigheden en wensen tot verandering van het gezin. Bovendien is

men ook geïnteresseerd in de positieve intentie die achter elk gedrag (zelfs negatief gedrag) ligt. Deze interesse en nieuwsgierigheid is er naar het gezin als

geheel, maar ook naar elk gezinslid afzonderlijk, toe.

Er moet daarnaast ook een openheid, en bijgevolg respect en erkenning, zijn voor de normen en waarden van het gezin. De verscheidenheid tussen gezinnen moet

erkend worden en alle gezinnen moeten gelijkwaardig behandeld worden. Daartoe moet de pleegzorgbegeleider zich bewust zijn van de eigen normen en waarden

en open en geïnteresseerd vragen naar de normen en waarden van het gezin. Wanneer echter de veiligheid van het gezin of een gezinslid in gevaar komt, en dit

is waarschijnlijk het geval in een situatie waarin overgaan werd tot een plaatsing, moet een gesprek aangegaan worden. Hierin worden waarden en normen van de cliënt en maatschappelijke waarden en normen én afspraken, regels en wetten

afgewogen. Uiteindelijk kan men dan tot afspraken komen om de veiligheid te waarborgen.

3.1.3. AANSLUITING

Het is belangrijk dat de pleegzorgbegeleider aansluit bij de wensen, behoeften en hulpvraag van het gezin en de individuele gezinsleden. Er moet een gelijkwaardige

dialoog ontstaan tussen pleegzorgbegeleider en cliënt waarin de wensen van het gezin en de expertise, observaties en hypothesen van de pleegzorgbegeleider aan

bod kunnen komen. Vorm en inhoud van de hulpverlening worden door deze beide aspecten bepaald. Er wordt dus samen met de ouders gewerkt in plaats van voor de ouders.

Daarnaast moet de pleegzorgbegeleider ook aansluiten bij de lichaamshouding en het taalgebruik van het gezin. Vermijden van vakjargon is belangrijk. Ook in zijn

tempo moet hij aansluiten bij het gezin, dit door aan te sluiten bij de onderwerpen die het gezin wil bespreken en bij de oplossingen die het gezin voorstelt. Wanneer de pleegzorgbegeleider sneller wil gaan dan het gezin kan of wil, werkt dit

contraproductief. Als ouders bijvoorbeeld al eerder een uit huis geplaatst kind gehad hebben, is het belangrijk om stil te staan bij de gevoelens daaromtrent. De

pleegzorgbegeleider geeft de ouders ook zoveel mogelijk controle over hun eigen situatie. De gestelde doelen mogen evenwel niet uit het oog verloren worden. Ten slotte moet er ook afgestemd worden op het niveau en de manier van leren van

een gezin alsook op de manier waarop een gezin informatie opneemt. Door hierop af te stemmen kunnen de juiste interventietechnieken gekozen worden en kan de

pleegzorgbegeleider het gezin zoveel mogelijk leerervaringen op maat bieden.

Ten slotte is ook aansluiten of afstemmen op het angstniveau zeer belangrijk, pleegzorgbegeleiders vergeten soms hoe ingrijpend de begeleiding is voor de

106

gezinnen en hoeveel angst dit kan oproepen. Het is belangrijk deze angst te

erkennen en te respecteren en een betrouwbare houding (“ik zeg wat ik doe en ik doe wat ik zeg”) aan te nemen om tegemoet te komen aan de angst.

3.1.4. TRANSPARANTIE

Om helderheid en betrouwbaarheid in het hulpverleningscontact te creëren is het belangrijk om transparant te zijn naar het gezin en de afzonderlijke gezinsleden

toe. In het kader van transparantie is het belangrijk om steeds te controleren of de gezinsleden alles begrijpen. Dit kan bijvoorbeeld door te vragen om de

besproken zaken te herhalen, samen te vatten, … te vragen wat het gezinslid onthouden heeft, wat er van hem verwacht wordt, …

Een eerste aspect van transparantie is dat de pleegzorgbegeleider alleen werkt

met informatie die aan het gezin bekend is en die voor alle gezinsleden te begrijpen is. De pleegzorgbegeleider deelt de informatie die hij voorafgaandelijk aan de

begeleiding uit andere bronnen dan het gezin ontvangen heeft met het gezin. Ook is hij duidelijk over aan wie hij de informatie die het gezin hem geeft, doorgeeft. Transparantie is er echter niet alleen tussen gezin en pleegzorgbegeleider. Binnen

het gezin is er eveneens transparantie nodig, alles wordt met alle gezinsleden besproken.

Daarnaast is de pleegzorgbegeleider ook helder over de bedoeling van de behandeling, de inhoud van de gesprekken, de gevraagde inspanningen en de

gevolgen van niet meewerken aan de begeleiding. Ook geeft hij duidelijk aan welke wensen en verwachtingen haalbaar zijn in het kader van de huidige begeleiding. Er is dus geen verborgen agenda: de pleegzorgbegeleider zegt wat hij doet en doet

wat hij zegt.

Ten slotte is de eerder besproken congruentie ook een aspect van transparantie,

de pleegzorgbegeleider is echt in het contact.

3.1.5. MEERZIJDIGE PARTIJDIGHEID

De pleegzorgbegeleider is er voor het hele gezin, hij probeert dan ook alle

gezinsleden te begrijpen en te erkennen. Hij kiest geen kant maar ondersteunt, vertolkt en verduidelijkt de verschillende posities binnen het gezin. Een open en

transparante houding is ook hierbij zeer belangrijk. Als positionering dan toch nodig is, blijft de gezinsbehandelaar zijn basishouding hanteren.

3.1.6. POSITIEVE BENADERING EN EMPOWERMENT

De pleegzorgbegeleider richt zich op wat goed gaat en wat de beschermende factoren en de competenties zijn binnen het gezin in plaats van (enkel) op de

problemen. Negatieve uitingen worden positief geherformuleerd. De problemen worden echter niet genegeerd, men probeert het positieve te versterken om zo te werken aan problemen en risicofactoren. Het focussen op positieve aspecten

vergroot bovendien het (zelf)vertrouwen van het gezin en het geeft hen energie, kracht en motivatie om de problemen aan te pakken.

3.1.7. ACTIVERING

De pleegzorgbegeleider stimuleert de gezinsleden om zelf actief te zijn in het opstellen van doelen, in het zoeken van oplossingen, … Hij probeert daarbij, vanuit

het idee van empowerment, te vertrekken van de krachten van het gezin en zelf niet te snel oplossingen aan te dragen. Ouders rapporteren bijvoorbeeld vaak dat

ze niet weten wat ze moeten veranderen, de pleegzorgbegeleider moet dan zorgen dat ze dit wel weten.

107

3.1.8. AANKLAMPEND WERKEN

Als het gezin vaak afspraken afbelt, er incidenten zijn, er weinig hulpvragen gesteld worden, … mag de pleegzorgbegeleider niet opgeven. Het is belangrijk om

het gezin dan toch te blijven stimuleren, bijvoorbeeld door onder woorden te brengen wat je ziet gebeuren en zo het gesprek terug te openen.

Aanklampend zijn, houdt ook is dat onderwerpen, bijvoorbeeld welzijn en

veiligheid van de kinderen, niet zomaar losgelaten worden.

3.2. GESPREKSTECHNIEKEN

Voor het opbouwen van een goede werkrelatie zijn ook de gesprekstechnieken waarvan de pleegzorgbegeleider gebruik maakt van belang. Met behulp van de gesprekstechnieken moedigt de pleegzorgbegeleider het gezin bovendien aan om

tegen hem te praten waardoor hij de nodige informatie kan verzamelen. Als de pleegzorgbegeleider over adequate informatie beschikt kan hij op basis daarvan

beter aansluiten bij het gezin wat opnieuw de werkrelatie ten goede komt. Ten slotte vormt hij op deze manier ook een voorbeeld van effectieve communicatie. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste gesprekstechnieken (van

Vugt & Berger, 1999).

- Een open, uitnodigende lichaamshouding: de pleegzorgbegeleider zit naar

het gezin toe gebogen, niet met armen en benen over elkaar, … Voor sommige gezinsleden is het makkelijker om al doende (bijvoorbeeld tijdens

een wandeling, tijdens de afwas, tijdens het spelen, …) een gesprek te voeren.

- Een niet-bedreigend oogcontact: de gezinsleden moeten het oogcontact

kunnen onderhouden maar ook hun blik kunnen afwenden, dit wordt mogelijk gemaakt door in een hoek van negentig graden ten opzichte van

elkaar te gaan zitten. - Aanmoedigen, knikken en stiltes laten bestaan om het gezin aan te

moedigen verder te praten.

- Bij de taal van het gezin blijven: vakjargon vermijden. - Vragen om verduidelijking indien iets niet duidelijk is.

- Stellen van open, gesloten en meerkeuzevragen: de verschillende soorten vragen moeten afgewisseld worden maar er worden best zoveel mogelijk open vragen gesteld, deze zijn in het begin heel algemeen en worden dan

specifieker. Gesloten of meerkeuzevragen kunnen gebruikt worden om ouders te helpen zich wat genuanceerder uit te drukken of het gesprek weer

op gang te brengen. - Gebruik maken van oplossingsgerichte gesprekstechnieken zoals

complimenten geven, copingvragen stellen, positief herlabelen, vragen naar

uitzonderingen, de wondervraag stellen en schaalvragen stellen. - Observeren van non-verbale signalen zoals intonatie, mimiek,

gezichtsuitdrukking, handgebaren, schouderophalen, … Dit gebeurt best in drie stappen: benoemen wat je ziet, zeggen welke conclusie je hieraan verbindt en vragen aan het gezin of dit klopt.

- Gebruik van ondersteunende ik-boodschappen: hiermee verwoordt de pleegzorgbegeleider het gevoel dat hij bij een bepaalde situatie, gebeurtenis

of gedrag heeft. Bijvoorbeeld “ik vind het spijtig voor jou dat dit je overkomen is”.

- Samenvatten van de inhoud: de pleegzorgbegeleider kan dit doen om het

gesprek te structureren, te sturen en na te gaan of hij alles goed begrepen

108

heeft. Een goede samenvatting is kort en specifiek, bevat de kern van het

betoog, geeft synoniemen en wordt op vragende toon gepresenteerd. - Nagaan of het gezin alles begrepen heeft: hen zaken laten herhalen, vragen

wat belangrijk voor hen was in dit gesprek, vragen wat ze van de pleegzorgbegeleider verwachten, …

- Reflectief luisteren: de pleegzorgbegeleider geeft terug welke indruk hij

heeft bij de beleving, emotie, behoefte van de cliënt. Bijvoorbeeld “Je voelt je machteloos omdat je kinderen niet doen wat je van ze vraagt, klopt dat?”

Dit komt de werkrelatie ten goede omdat het gezin zich beter begrepen voelt en zelf meer bereid gaat zijn te luisteren naar de pleegzorgbegeleider. Dit gebeurt altijd vragend want dan kunnen de gezinsleden reageren of

corrigeren en wordt verder praten gestimuleerd. Reflectief luisteren kan van belang zijn in volgende situaties: eerste contact met het gezin, opbouwen

van de werkrelatie, situaties waarin ouders gekalmeerd moeten worden en veel emoties in het spel zijn, situaties waarin slecht nieuws gebracht wordt en situaties waarin confronterende ik-boodschappen (zie verder) gebruikt

worden. - Complimenten en kritiek ontvangen: gezinnen zullen gevraagd en

ongevraagd feedback geven op wat ze van de begeleiding vinden, het is belangrijk om hiervoor open te staan en er zelfs actief naar te vragen. Het

is eveneens belangrijk om er goed mee om te gaan. Feedback mag niet afgeweerd worden want op die manier zal de pleegzorgbegeleider (positief) gedrag van het gezin afzwakken in plaats van versterken, bovendien is dit

belangrijke informatie voor de pleegzorgbegeleider. Zowel voor het ontvangen van complimenten als voor het ontvangen van kritiek zijn er

stappen te onderscheiden: o Complimenten ontvangen:

Kijk en luister naar de ander, val niet in de rede.

Neem het compliment of de waardering met een vriendelijke opmerking of gebaar in ontvangst.

Stel een vraag als het niet duidelijk is wat de ander precies bedoelt.

Laat de ander overgaan op een ander onderwerp, soms is een

compliment een opstapje voor kritiek. o Kritiek ontvangen:

Luister naar de ander, val niet in de rede. Probeer – ondanks mogelijke protestreacties van jezelf – de voornaamste punten uit wat de ander zegt vast te houden.

Laat zien dat je luistert, bijvoorbeeld door de ander goed aan te blijven kijken, een gebaar te maken of een korte

samenvatting van wat de ander zegt te maken. Stel vragen als het niet duidelijk is wat de ander precies

bedoelt.

Overdenk de kritiek alvorens op basis ervan beslissingen te nemen.

Plaats een positieve afsluitende opmerking, bijvoorbeeld “goed dat je dit gezegd hebt.”

- Confronterende ik-boodschappen: dit wordt gebruikt om mensen te

stimuleren tot verandering, je zegt wat je anders wil én hoe dit anders kan. Bijvoorbeeld “Ik vind het lastig dat vorige keer niet alle gezinsleden

aanwezig waren en dat jullie dat niet lieten weten. Als er iemand verhinderd is, heb ik graag dat jullie me dat laten weten zodat er een nieuwe afspraak

109

met alle gezinsleden vastgelegd kan worden. Goed?” Hierbij zijn er een

aantal aandachtspuntjes in gedachten te houden: o Beschrijf het gedrag, niet de persoon.

o Spreek in termen van observeerbaar gedrag, geen interpretaties of veroordelingen.

o Gebruik gradaties, geen alles-of-niets.

o Spreek voor hier-en-nu, niet voor overal-en-altijd. - Circulair interviewen: hierbij wordt gezinsleden om beurten gevraagd om

hun mening te geven over gedachten, gedrag en gevoelens van een ander gezinslid of over de relatie tussen twee gezinsleden. Dit heeft twee voordelen, ten eerste denken gezinsleden op een andere manier na over

zichzelf in relatie tot de andere en ten tweede vindt men zo makkelijker ingang bij gezinnen die niet gemakkelijk rechtstreekse vragen

kunnen/willen beantwoorden. Er zijn zes categorieën van circulaire vragen: o Opeenvolgende vragen naar specifiek gedrag van twee of meer

personen in specifieke situaties. Bijvoorbeeld “Hoe voelde u zich toen

uw zoon vertelde dat hij het leven niet meer de moeite waard vond? En wat zei of deed uw man toen?”

o Vragen die informeren naar eigenschappen van een persoon die worden aangegeven door de wijze waarop die persoon zich gedraagt.

Bijvoorbeeld “Hoe doet vader als moeder zegt dat…” o Vragen die helpen ordening te brengen in de emotionele reacties van

gezinsleden op specifiek gedrag van andere gezinsleden. Bijvoorbeeld

“Wie vond het volgens jou het leukste dat moeder een baan ging zoeken?”

o Vragen die informeren naar gedragsveranderingen die optreden na een overgangsfase. Bijvoorbeeld “Had u die klachten al voor dat grootvader overleed of pas nadien?”

o Hypothetische vragen die informeren naar verschillende meningen over denkbeeldige situaties in verleden, heden of toekomst. Het

voordeel van dit soort vragen is dat gezinsleden niet belast worden met concrete feitelijke antwoorden en dat ze hoop, angsten en verlangens onthullen waarbij men kan aansluiten. Bijvoorbeeld “Stel

je voor dat je met je man opnieuw kon beginnen, wat denk je dat hij anders zou doen?

o Vragen om gedachten te lezen. Hiermee wordt duidelijk hoe goed gezinsleden op de hoogte zijn van elkaars gedachten en gevoelens en krijgt men zicht op belangrijke meningsverschillen tussen

gezinsleden.

3.3. OBSERVEREN

Goed observeren geeft een beeld van de sterktes en zwaktes van een gezin wat onder andere van belang is voor het opstellen van doelen. Tevens geeft observeren de pleegzorgbegeleider de mogelijkheid om feedback te geven, via observatie

krijgt hij immers een concreet beeld van situaties. Door middel van observaties kan de pleegzorgbegeleider ook aansluiten bij wensen, problemen, krachten en de

gemoedstoestand van gezinsleden, op die manier komt een goede observatie ook de werkrelatie ten goede. Observatie is bovendien zeer belangrijk bij kinderen, zij zeggen niet alles maar uiten wel vaak zaken in hun gedrag (van Vugt & Berger,

1999; Wilkins & Farmer, 2015).

110

Een pleegzorgbegeleider moet altijd observeren maar dit dient nog te verscherpen

als er problemen zijn of het net erg goed gaat, als er emoties in het spel zijn, als ouders een pas geleerd gedrag uitvoeren, …

Bij het observeren moet een onderscheid gemaakt worden tussen datgene wat waarneembaar is en de interpretatie daarvan. Hoewel interpretaties een zinvolle bijdrage kunnen leveren, is een discussie op basis van interpretatie meestal niet

zinvol en moet men zich bewust zijn van het onderscheid. Het is belangrijk dat observaties in termen van observeerbaar gedrag gebeuren om interpretatie te

voorkomen. De observatie wordt best ook verdeeld in afzonderlijke gebeurtenissen. Tijdens het observeren hou je best drie vragen in het achterhoofd, deze zijn gebaseerd op het leertheoretische ABC-schema.

- Antecedents: Wat is de situatie waarin het gedrag plaatsvindt? o Wat gebeurde er voordat het gedrag plaatsvond?

o Wanneer vond het gedrag plaats? o Waar vond het gedrag plaats? o Wie waren erbij?

- Behaviour: Wat doet de persoon in kwestie? Of wat doet hij juist niet? o Let op de lichaamshouding.

o Let op de gezichtsuitdrukking. o Luister naar wat er (niet) gezegd wordt.

o Luister naar de toon waarop het gezegd wordt. - Consequences: waar leidt het gedrag toe?

o Wat is de consequentie van het gedrag?

o Let op de reacties van de personen die erbij zitten.

Een pleegzorgbegeleider zal echter vaak niet zelf kunnen observeren, er zal dan

een observatie “uit tweede hand” gebeuren via het verhaal van één van de gezinsleden. Meestal is de vertelvolgorde dan echter respons, consequentie en soms situatie. Bij een observatie uit de tweede hand volg je best op speelse wijze

volgende stappen:

- Geef de ander de ruimte en toon aandacht en begrip, grijp pas in wanneer

het verhaal zeer lang wordt of wanneer de persoon afdwaalt. - Begin je observatie met een inleidende opmerking (bijvoorbeeld dat je nog

een paar vragen wil stellen), als de ander de belangrijkste dingen heeft

gezegd. - Stel vervolgens gerichte vragen over situatie, gebeurtenis en gevolgen, aan

het einde van het gesprek moet je de vragen uit het stimulus-respons-consequentie-schema kunnen beantwoorden maar je hoeft dit niet strikt te volgen tijdens het gesprek.

- Vraag tot slot of de ander nog iets te zeggen heeft waaraan hij in het begin misschien niet heeft gedacht, dit kan ook een extra duwtje in de rug zijn als

de ander iets niet goed durft te vertellen. - Bedank de ander voor de informatie.

3.4. PRAKTISCHE HULP BIEDEN

Het bieden van praktische hulp, of met andere woorden het overnemen van een taak van het gezin, is een vorm van taakverlichting maar kan ook bijdragen aan

de werkrelatie (van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; van Vugt & Berger, 1999). De pleegzorgbegeleider komt hiermee immers tegemoet aan de noden van het gezin op een manier die ervoor zorgt dat het gezin onmiddellijk ervaart dat de

111

aanwezigheid van de pleegzorgbegeleider ondersteuning biedt. De hulp is direct

waarneembaar en voelbaar.

Het bieden van praktische hulp is bijvoorbeeld aangewezen indien dit de veiligheid

ten goede komt of het de gelegenheid biedt om vaardigheden te oefenen, indien het gezin zoveel aan het hoofd heeft dat het niet de kans heeft om aan de doelen te werken, indien het aanpakken van problemen in de omstandigheden het gezin

het gevoel kan geven dat ze weer grip op de situatie krijgen, …

De bedoeling van de begeleiding is echter het gezin te versterken in de eigen

competenties. Het bieden van praktische hulp is dus steeds een afweging. Bij deze afweging kan gebruik gemaakt worden van het continuüm beschreven door Hashimi (geciteerd in Van Vugt & Berger, 1999):

Stadium functioneren gezin

Stadium 1: noodsituaties crisis

Stadium 2: gezinsleden met tekorten aan

informatie en

probleem-oplossende vaardigheden

Stadium 3: gezinsleden met probleem-

oplossende

vaardigheden, maar die onzeker zijn of aarzelen

Stadium 4: Gezinsleden die zelfstandig een

strategie

bedenken en uitvoeren

Hoe helpen? Taken overnemen, uitleg aan het

gezin

Taken verdelen: wat doen

gezinsleden, wat doet pleegzorg-begeleider?

Pleegzorg-begeleider doet

voorstellen, gezin maakt keuzes en voert met steun en aanmoediging zelf taken uit

Gezin voert zelfstandig taken

uit, brengt vragen in, vertelt hoe iets is aangepakt

Wie neemt

initiatief?

Pleegzorg-

begeleider

Pleegzorg-

begeleider in overleg met gezin

Gezin in overleg

met pleegzorg-begeleider

Gezin

Interventie Voordoen Samen doen, oefenen

Coachen Consultatie

Typering van de hulp

Volledige taakverlichting

Gedeeltelijke taakverlichting

Activeren Activeren

Daarnaast zijn er nog een aantal overwegingen die gemaakt moeten worden voor praktische hulp geboden wordt:

- Om de passiviteit en de afhankelijkheid niet te vergroten moet het bieden van praktische hulp steeds beperkt worden en aansluiten bij de doelen van

de begeleiding. Het bieden van praktische hulp is geen doel op zich. - Maak het gezin eerst attent op de mogelijkheden voor ondersteuning die

geboden kan worden door hun netwerk of hulpverleningsinstanties in de

buurt, op die manier vergroten ze ook hun netwerk. - De praktische hulp wordt best beperkt tot eenmalige activiteiten want voor

activiteiten waarvoor regelmatig ondersteuning nodig is moet een constructievere oplossing gezocht worden (bijvoorbeeld in het netwerk).

Indien een taak overgenomen wordt moeten de ouders steeds betrokken blijven.

Vanwege de voorbeeldfunctie die de pleegzorgbegeleider heeft, verleent hij de praktische hulp bij voorkeur in het gezelschap van het gezin. Daarna dient de taak

zo snel mogelijk aan de ouders terug gegeven te worden.

Praktische hulp kan bijvoorbeeld zijn: hulp in het huishouden, vervoer, hulp bij het

ordenen van papieren, hulp bij het regelen van diensten, telefoon ter beschikking stellen, spullen van het kind naar het pleeggezin brengen, …

112

3.5. WEERSTAND

Ondanks een goede werkrelatie en een goede start van de begeleiding, kan er soms gedurende de begeleiding toch stagnatie optreden, mens spreekt dan van

weerstand (van Vugt & Berger, 1999). Het contact met het gezin loopt dan wat moeilijker en er is minder vooruitgang in het werken aan de doelen. De oorzaak hiervan is vaak dat de pleegzorgbegeleider onvoldoende aansluit bij de wensen en

mogelijkheden van het gezin. Weerstand kan echter ook gezien worden als een normaal, en misschien zelfs noodzakelijk, onderdeel van ieder veranderingsproces.

Vaak treedt dit immers op vlak nadat de pleegzorgbegeleider het gezin iets probeert te leren of probeert te confronteren. Steens (2016) omschrijft het als angst om te veranderen.

Om de weerstand te verminderen is het soms voldoende om extra aandacht te besteden aan de hiervoor beschreven aspecten. Soms is echter meer expliciete

aandacht nodig. Verschillende vormen van weerstand en hoe hier best mee omgegaan wordt, staan hieronder beschreven (Steens, 2016).

Het gezin ontkent of zwijgt

Voorbeeld “Niets aan de hand, geen probleem.”

Impuls pleegzorgbegeleider

Strijd aangaan, overtuigen, boosheid, irritatie

Angst gezin Verlies waardigheid, schuld krijgen

Wens gezin Respect, eigenwaarde

Functie weerstand Moeilijke vragen vermijden, niet hoeven veranderen, waardigheid bewaren

Strategie begeleider Respect tonen, erkenning geven voor het feit dat praten moeilijk kan zijn, afstemmen op angstniveau

Het gezin beschuldigt

Voorbeeld “Ik niet… Het is zijn fout.”


Irritatie, scheidsrechteren, partij kiezen, ontkrachten

Angst gezin Faalangst, herhaling van trauma’s, schuld krijgen

Wens gezin Dat het goed gaat, dat het eigen aandeel buiten beeld blijft, pijn vermijden

Functie weerstand Zelf buiten schot blijven, trauma omleiden, schuldgevoel ontlopen

Strategie begeleider Meervoudige partijdigheid, zonder oordeel blijven, circulair navragen, erkenning geven, naar goede bedoelingen vragen

Het gezin labelt

Voorbeeld “Ja hé, hij is gek!”


Irritatie, machteloosheid, afkappen, strijd aangaan, afzwakken, ontkrachten

Angst gezin Faalangst, schuld krijgen, controleverlies

Wens gezin Controle houden, erkenning als goede ouder

Functie weerstand Schuld en oorzaak buiten gezin, niet verantwoordelijk zijn

Strategie begeleider Serieus nemen, meegaan in wens tot nader onderzoek

Het gezin toont zich zwak

Voorbeeld “Ik kan er niet meer tegen.”


In actie komen, zorg en bescherming, voorzichtig zijn, angst, irritatie

Angst gezin Ten onder gaan, controleverlies, faalangst, verantwoordelijke gesteld worden

Wens gezin Sterk zijn, erbovenop komen, rust

Functie weerstand Conflicten vermijden, niet verantwoordelijk zijn, niet aan problemen werken

113

Strategie begeleider Erkenning geven, positief labelen, afstemmen, lange adem, benoemen eigen gevoelens

Een ouder toont zich als gedreven ouder

Voorbeeld “Ik ben de enige die dit kan… niemand anders.”


Irritatie, machteloosheid

Angst gezin Controleverlies, falen, tekortschieten

Wens gezin Perfecte ouder zijn

Functie weerstand Waardevol gevonden worden, erkenning en liefde krijgen, niet stilstaan, vermijden van pijn, vrijpleiten van schuld

Strategie begeleider Erkenning geven, voorzichtig zijn, iemand erbij die geleidelijk taken mee draagt

Het gezin trekt aan de pleegzorgbegeleider - inductie

Voorbeeld “Je bent net familie… of een goede vriend.”

Impuls

pleegzorgbegeleider

Zich gevleid voelen, angst gezin kwijt te raken, ongemakkelijk voelen,

verwarring en onzekerheid, afstand nemen

Angst gezin Controleverlies, falen, tekortschieten

Wens gezin Systeemgrenzen intact houden

Functie weerstand Niet veranderen

Strategie begeleider Afstand houden, doelen aan de orde stellen, uitspraken van de buitenwereld laten doorklinken, je team gebruiken voor eigen intervisie

Het gezin vermijdt

Voorbeeld Herhaaldelijk de telefoon niet opnemen, niet thuis zijn


Partij kiezen, overtuigen, woede, gevoelens van afwijzing, walging vermijden

Angst gezin Pijn, gekwetst worden, vernietiging, tekortschieten, schuld krijgen

Wens gezin Waardigheid bewaren, perfectie

Functie weerstand Confrontatie ontlopen, pijn voorkomen

Strategie begeleider Tempo vertragen, voorzichtig zijn, veelzijdige partijdigheid, afstemmen op

angstniveau

Het gezin is woedend

Voorbeeld “Het helpt niet, jij kan er niets van.”


Strijd, krenking, boosheid, onzekerheid, bewijzen het goed te doen

Angst gezin Afhankelijkheid, hulpeloosheid, controleverlies, afgekraakt worden

Wens gezin Zelfstandigheid

Functie weerstand Eigenwaarde opkrikken, macht behouden, invloed begeleider tegenhouden

Strategie begeleider Afstemmen op angstniveau, meervoudige partijdigheid, ik-boodschappen, vragen om verduidelijking

Het gezin toont zich hulpeloos

Voorbeeld “Het helpt toch allemaal niets.”


Redden, invullen, oplossingen aandragen, hulpeloos voelen

Angst gezin Falen, uitzichtloosheid, controleverlies, verantwoording nemen

Wens gezin Hoop, resultaten zien, slagen

Functie weerstand Niet hoeven veranderen, verantwoordelijkheid afschuiven

Strategie begeleider Erkennen, aansluiten bij angstniveau, vragen naar draagkracht-draaglast,

aansluiten bij wens, aansluiten bij gevoelens, aansluiten bij verantwoordelijkheidsgevoelens t.a.v. de kinderen

114

De leefomgeving spreekt

Voorbeeld “Och, ik ruik het al niet meer.”


Afkeer, walging, drang tot actie, angst voor infectie, woede

Angst gezin Nabijheid, afkeuring, faalangst, ik ben het niet waard, benadeeld worden

Wens gezin Systeemgrenzen intact houden, de moeite waard gevonden worden

Functie weerstand Anderen buitensluiten

Strategie begeleider Eis van de verwijzer als stuwkracht gebruiken, veiligheid van de kinderen bespreken, tempo vertragen, afstemmen op angstniveau, vragen erover stellen, ik-boodschappen geven

Het gezin gaat van crisis naar crisis

Voorbeeld “Wat ik nu weer heb meegemaakt, zeg…”


Actie ondernemen, brandjes blussen, passief, moedeloos worden, frustratie

Angst gezin Intimiteit, dilemma afstand-nabijheid, hulpeloosheid, paniek

Wens gezin Gezien en gehoord willen worden

Functie weerstand Geen tijd en gelegenheid om over achterliggende gevoelens te spreken

Strategie begeleider Concrete materiële hulp bieden, eigen gevoel verwoorden, afstemmen op angstniveau, hardop signaleren van patronen zonder verandering te eisen

Weerstand kan echter ook bij de pleegzorgbegeleider zelf voorkomen: als pleegzorgbegeleider word je met jezelf geconfronteerd en gezinnen kunnen ook

heel wat bij je losmaken. Signalen zijn bijvoorbeeld steeds in dezelfde discussie belanden, met het lood in de schoenen naar de afspraak gaan, … Supervisie en intervisie zijn dan zeer belangrijk om de dingen die bij de pleegzorgbegeleider

spelen naar de oppervlakte te brengen. Pas dan kan eraan gewerkt worden.

3.6. DE PLEEGZORGERS

De pleegzorgers zijn in een pleegzorgplaatsing zeer belangrijke partners binnen de samenwerking. Ook met hun moet dus een werkrelatie opgebouwd worden, het is bovendien belangrijk dat zij betrokken worden gedurende het proces van

hereniging. Op verschillende plaatsen in de methodiek wordt dit aangehaald. Tevens kan via de pleegzorgers ook informatie verkregen worden over het kind,

bijvoorbeeld rond hoe het kind zich gedraagt na bezoeken aan de ouders, hoe het gaat op school, …

Ook dienen pleegzorgers ondersteund te worden, soms zal het kind bijvoorbeeld

dingen vertellen over zijn thuissituatie. Dit kan moeilijk zijn voor de pleegzorgers dus zij moeten hierin begeleid en ondersteund worden.

Tenslotte horen pleegzorgers ook een aantal vaardigheden te hebben, Buehler et al. (2006) en Luton Council adoption and fostering services (2013) sommen een aantal competenties op die pleegzorgers moeten hebben:

- Een veilige zorgomgeving bieden, wat inhoudt dat er geen mishandeling en verwaarlozing is, dat het huis en de omgeving veilig is en dat het kind

emotioneel veilig is. - Een koesterende omgeving bieden waarin het kind zich geliefd voelt en

waarin tegemoet gekomen wordt aan de noden (verbonden aan de

pleegzorgplaatsing) van het kind. - Verwezenlijkingen en successen in vorming en onderwijs bevorderen.

- Tegemoetkomen aan noden met betrekking tot fysieke en geestelijke gezondheidszorg.

115

- Sociale en emotionele ontwikkeling bevorderen (waarvoor kennis over de

normatieve ontwikkeling noodzakelijk is). - Diversiteit waarderen en het kind steunen in zijn culturele noden waardoor

de ontwikkeling van de culturele identiteit van het kind bevorderd wordt. - Ondersteuning bieden bij het plannen, voorbereiden en uitvoeren van het

hulpverleningsplan en de hereniging en hiervoor ook samenwerken met de

ouders. - Kunnen omgaan met ambiguïteit (bijvoorbeeld rond autoriteit over het kind)

en met verlies (als het kind herenigd wordt met de ouders). - Willen groeien als pleegzorgers (bijvoorbeeld door bijkomende trainingen te

volgen).

- Kunnen omgaan met de eisen en stressoren van het pleegzorger zijn (zoals

tijdsdruk, veranderingen in routine en activiteiten, moeilijkheden als gevolg

van de contacten tussen pleegkind en ouders en verlieservaring na

gezinshereniging).

- De relatie tussen het kind en hun families faciliteren en ondersteunen door emotionele steun te bieden aan ouders en kind, goede

ouderschapsvaardigheden voor te doen en aan te leren, de ouders te informeren over de vooruitgang van hun kind en coöperatief te zijn met betrekking tot de bezoekregeling. Dit is, met het oog op gezinshereniging,

een zeer belangrijk aspect. - De relatie tussen het kind en significante anderen van het kind

ondersteunen. - Samenwerken met pleegzorgdiensten, andere hulpverleners, verwijzers, …

In bijlage 11.2 kan een formulier “Informatie voor Pleegzorgers” gevonden

worden. Hierop wordt het verloop van de begeleiding geschetst, worden bovenstaande punten opgesomd en worden praktische afspraken genoteerd.

116

4. ALGEMEEN VERLOOP VAN DE HULPVERLENING

FASE 1: UITWISSELEN VAN INFORMATIE EN RISICOCLASSIFICATIE

Informatie geven: werking dienst, verloop hulpverlening en ethische aspecten

Informatie verzamelen: analytische anamnese, competentieanalyse, capaciteit tot veranderen, standpunt van de betrokken partijen

Risicoclassificatie

JA NEE

ALTERNATIEF ZOEKEN

VOOR

PERSPECTIEFZOEKENDE

PLEEGZORG

FASE 2: DOELEN EN (VOORLOPIGE) BEZOEKREGELING

Opstellen van doelen

Afbakenen van hulpverlening

Verdere uitwerking doelen

(Voorlopige) bezoekregeling opstellen

FASE 3: WERKEN AAN DOELEN

Verplichte modules: vergroten van de opvoedingsvaardigheden, veiligheid waarborgen, ouder-

kindrelatie verbeteren, versterken van het sociale netwerk

Facultatieve modules: problemen leren oplossen en inzicht in cognities vergroten, vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie, praktische hulp bieden en praktische

vaardigheden vergroten, vergroten van de sociale vaardigheden

JA NEE

ALTERNATIEF ZOEKEN

VOOR

PERSPECTIEFZOEKENDE

PLEEGZORG

FASE 4: EVALUATIE, EEN NIEUWE RISICOCLASSIFICATIE

FASE 5: GEZINSHERENIGING

Herenigingsplan maken

Gezinshereniging

Afbouw hulpverlening

Start contextbegeleiding

BESLISSING START PERSPECTIEFZOEKENDE PLEEGZORG

Is gezinshereniging effectief aangewezen?

Is het mogelijk om binnen de termijn van perspectiefzoekende pleegzorg de doelen te bereiken waarvoor een beroep gedaan moet worden op een andere dienst?

EENMALIGE VERLENGING 6

MAANDEN PERSPECTIEFZOEKENDE

PLEEGZORG

Herhaling van fase 2

tot en met 5

Is gezinshereniging een mogelijkheid?

JA,

ONMIDDELLIJK

NEE, VOORLOPIG NIET

AAN DE ORDE NEE, MAAR MOGELIJK

WEL BINNEN 6 MAAND

ALTERNATIEF ZOEKEN

VOOR

PERSPECTIEFZOEKENDE

PLEEGZORG

3 W

EKEN

1 W

EEK

4

MAA

ND

EN

1 W

EEK

3 W

EKEN

EVALUATIE, EEN LAATSTE RISICOCLASSIFICATIE

Afsluiten dossier indien er 6 maanden na hereniging, bij beëindiging van het contextbegeleidingstraject, nog steeds een laag risico is OF nieuwe

pleegzorgplaatsing indien er terug een matig, hoog of ernstig risico is

117

5. FASE 1: UITWISSELEN VAN INFORMATIE EN RISICOCLASSIFICATIE

Het gezin werd doorverwezen naar perspectiefzoekende pleegzorg. In deze eerste fase, die drie weken zal duren, is het doel informatie uitwisselen. Eerst zal de

pleegzorgbegeleider het gezin informeren over het verloop van de hulpverlening. Daarna wordt er informatie over het gezin verzameld, op basis hiervan wordt een risicoclassificatie gemaakt. Op het einde van deze fase kan dan ook bepaald

worden of het gezin effectief in aanmerking komt voor deze gezinsherenigende methodiek of toch naar een alternatief gezocht moet worden. Dat laatste valt

buiten deze methodiek.

5.1. INFORMATIE GEVEN

Voor de hulpverlening van start gaat, moet het gezin geïnformeerd worden over

de werking van de dienst. De pleegzorgbegeleider stelt zichzelf en zijn dienst voor. Daarnaast moet het gezin bijvoorbeeld ook weten hoe, waar en wanneer ze de

pleegzorgbegeleider kunnen bereiken, hoe afspraken geannuleerd kunnen worden, waar ze klachten over de hulpverlening kunnen uiten, … Tevens moeten zij geïnformeerd worden over het verloop van de hulpverlening, hiervoor kan gebruik

gemaakt worden van de schematische weergave van het verloop van de hulpverlening. Verder moeten de ethische aspecten besproken worden: (gedeeld)

beroepsgeheim, meldingsplicht, privacy, recht op inzage van het dossier, … Daarna kunnen eventuele vragen van het gezin beantwoord worden. Ten slotte wordt

gevraagd of het gezin het hiermee eens is en laat je ouders het mandaat geven aan hun kind(eren) om met de pleegzorgbegeleider te praten zodat de kinderen weten dat ze van hun ouders tegen de pleegzorgbegeleider mogen praten.

5.2. INFORMATIE VAN DE CONSULENT

Een eerste bron van informatie is de consulent, deze is aanwezig tijdens het eerste

gesprek (of op het moment dat hij voldoende informatie heeft). Op dit moment kan de consulent verduidelijken wat van het gezin verwacht wordt, op die manier is dat duidelijk voor alle betrokken partijen en hoeft de pleegzorgbegeleider de

standpunten van de consulent niet te verdedigen wat de ontwikkeling van de werkrelatie ten goede komt. Na het gesprek kan met alle partijen samen het

formulier “Duidelijkheid Scheppen” (zie bijlage 11.3) ingevuld worden. Indien de consulent niet op het gesprek aanwezig kan zijn, kan hij het formulier individueel invullen en kan de informatie op die manier doorgegeven worden aan het gezin en

de pleegzorgbegeleider. Het valt evenwel te verkiezen dat de consulent aanwezig is op het eerste gesprek.

In sommige gevallen is er geen consulent, in dat geval wordt de rol van de consulent opgenomen door de pleegzorgdienst zelf.

5.3. ANALYTISCHE ANAMNESE

Om de keuze voor een gezinshereniging te onderbouwen en gedurende de begeleiding te kunnen focussen op de meeste relevante aspecten, wordt er een

analytische anamnese gemaakt (Wilkins & Farmer, 2015). Het gaat hierbij niet enkel om een opsomming van significante gebeurtenissen maar eerder om het identificeren en analyseren van een patroon van factoren die schade aan het kind

in de toekomst en een geslaagde hereniging meer of minder waarschijnlijk maken.

Tijdens het verzamelen van de informatie is een tabel zoals hieronder aangegeven

een mogelijke manier om de analytische anamnese neer te schrijven. Een blanco tabel kan in bijlage 11.4 gevonden worden.

118

Datum

Leeftijd van het kind bij gebeurtenis

Gebeurtenis Potentiële/

effectieve impact op het kind

Beschermende

of risicofactor

Bewijs Bron van

informatie

Opmerkingen1

17/11/16

6 jaar

Huiselijk

geweld tussen beide ouders in aanwezigheid van het kind; tussenkomst van de politie

Emotionele

impact op het kind Risico van geweld naar het kind toe

Risicofactor PV van

de politie

Verteld

door mama

6 PV’s voor

huiselijk geweld op andere data

Informatie voor de analytische anamnese kan verkregen worden via gesprekken met de gezinsleden, hulpverleners, pleegzorgers en leerkrachten en via

observaties van (de interacties tussen) de gezinsleden (Wilkins en Farmer, 2015). De kinderen mogen hierin niet over het hoofd gezien worden. De pleegzorgbegeleider kiest een manier om informatie te verzamelen die aansluit bij

de leeftijd en het niveau van het kind. Er kan bijvoorbeeld gewerkt worden met smileys bij jongere kinderen zodat de kinderen kunnen aangeven hoe ze zich

voelen in het gezin, bij bepaalde gebeurtenissen die aan het licht kwamen bij de analytische anamnese, … Ook kan er gewerkt worden met een tekening van de gezinsleden of een opstelling met poppen of blokken waarna bevraagd wordt

waarom het kind bepaalde gezinsleden op die manier afbeeldt of positioneert.

Met oudere kinderen kan dan weer een gesprek aangegaan worden zoals met de

ouders. Het is echter in de eerste plaats belangrijk om gebruik te maken van de reeds bestaande informatie, met name dossiers met betrekking tot eerdere hulpverlening. Hiertoe moet het gezin in de afsprakennota toestemming geven aan

de pleegzorgbegeleider om contact op te nemen met en informatie te vragen aan andere pleegzorgbegeleiders. Aangezien er veel informatie verzameld moet

worden is het zeer belangrijk om gebruik te maken van bestaande informatie. Er zal immers vaak in voorgaande hulpverleningstrajecten of voor de eigenlijke plaatsing al veel informatie verzameld zijn, het zou tijdverlies zijn om dit allemaal

opnieuw te doen.

Tevens worden nog volgende vragenlijsten afgenomen om de bevindingen uit de

analytische anamnese op objectieve wijze na te gaan: de Vragenlijst Dagelijkse Routine (of het Weekschema), de Opvoedingsbelasting Vragenlijst, de Verkorte Schaal Ouderlijk Gedrag en de Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders. Deze laatste

drie worden door beide ouders apart ingevuld. Ten slotte wordt nog een checklist met ingrijpende levensgebeurtenissen ingevuld. De vragenlijsten (met instructies

voor het scoren) en de checklist kunnen gevonden worden in bijlage 11.5.

Het is belangrijk om voor de analytische anamnese alle beschikbare informatie te gebruiken (Wilkins & Farmer, 2015). Als er informatie ontbreekt of er contradicties

zijn, moet actie ondernomen worden om de gaten op te vullen en de contradicties op te helderen. De analytische anamnese is immers belangrijk voor de bepaling

van het verdere verloop van de hulpverlening. Factoren die schade aan het kind in de toekomst en een geslaagde hereniging meer of minder waarschijnlijk maken

worden hierin geregistreerd en de beslissing of hereniging een mogelijkheid is, wordt op basis hiervan genomen. Ten slotte geeft de analytische anamnese ook

1 Bijvoorbeeld aanvullende informatie, link met relevante onderzoeksbevindingen, …; in te

vullen tijdens analyse

119

een beeld van de aspecten waarop gedurende de begeleiding gefocust moet

worden.

Hieronder volgt een opsomming van elementen die volgens Wilkins en Farmer

(2015) bevraagd moeten worden in de analytische anamnese, dit is onder te verdelen in een aantal categorieën. Elke categorie wordt hieronder besproken.

5.3.1. GEZIN

Bij de start van de begeleiding wordt een samenvatting van de significante gebeurtenissen binnen het gezin gemaakt. Bijvoorbeeld veranderingen in

gezinssamenstelling en het effect hiervan op het kind (hechting, positieve of negatieve gevolgen, …), overlijdens, verhuizingen, eerdere hulpverlening, …

Volgende kenmerken van het gezin maken de kans op toekomstige schade

toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

- Conflict en geweld tussen beide ouders of tussen één van de ouders en een

andere volwassene in het huis van het kind. - Veel stress bijvoorbeeld door huisvestingsproblemen, financiële problemen,

conflicten met de uitgebreide familie, conflicten in de buurt, familiale

crisissen zoals de beëindiging van een relatie of een sterfgeval. - Machtsproblemen: moeilijk kunnen onderhandelen met elkaar en moeilijk

autonomie en affect kunnen uitdrukken, slechte zelfregulatie, gebrek aan congruentie, emoties niet kunnen hanteren in overeenstemming met de

situatie. - Kinderen die onzichtbaar zijn voor de wereld en constant toegankelijk voor

de dader van eventueel misbruik zijn.

- “Hidden women/men”: partners of kennissen van de moeder/vader die verborgen blijven tijdens de assessment en die een risico vormen voor de

kinderen. - Culturele aspecten die een negatieve invloed kunnen hebben bij terugkeer,

bijvoorbeeld indien slaan in de cultuur van het gezin gezien wordt als een

goede straf en dit schade aan het kind tot gevolg heeft.

Volgende kenmerken van het gezin maken de kans op toekomstige schade

toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

- Afwezigheid van huiselijke geweld: zowel gezinnen waarin dit vroeger een zorg was maar nu niet meer, als gezinnen voor wie dit nooit een zorg

geweest is. - Kinderen werden bij de ene ouder weggehaald en bij de andere ouder

geplaatst of ze gingen terug naar hetzelfde gezin waar een partner vertrokken was of een nieuwe partner komen wonen was.

5.3.2. KIND

Naast informatie over het gezin in zijn geheel, is ook informatie over het kind van belang.

Volgende elementen vergroten de kans op toekomstige schade voor het kind of op een mislukte hereniging:

- Zeer jong kind dat flexibiliteit van de ouders vereist of kind ouder dan 10

jaar. - Zwaktes van het kind, bijvoorbeeld op vlak van:

120

o Gezondheid: bijvoorbeeld gediagnosticeerd geestelijk

gezondheidsprobleem waarvoor een medische of therapeutische interventie noodzakelijk is.

o Onderwijs (zoals leerproblemen, pestproblematiek, …). o Emotionele en gedragsmatige ontwikkeling: achterstand (door

beperking, ziekte of problematisch ouderschap) met speciale

behoeften of gedragsproblemen. o Identiteit (zoals problematisch zelfbeeld, …).

o Familie en sociale relaties. o Sociaal voorkomen (zoals beperkte sociale vaardigheden, …). o Vaardigheden voor zelfzorg.

o Gedrag: gedragsproblemen.

Volgende elementen verkleinen de kans op toekomstige schade voor het kind of

op een mislukte hereniging:

- Sterktes van het kind, bijvoorbeeld op vlak van: o Gezondheid: kind zonder ziekte, beperking,

ontwikkelingsachterstand, speciale behoeften, emotionele of gedragsmatige moeilijkheden. Dit kan moeilijk te bepalen zijn bij zeer

jonge kinderen, het kan te vroeg zijn om problemen vast te stellen dus indien er geen bewijs is moet de categorie weggelaten worden.

Er mag niet zomaar aangenomen worden dat het kind gezond is. o Onderwijs (zoals goede schoolresultaten, goed kunnen opschieten

met klasgenootjes, …).

o Emotionele en gedragsmatige ontwikkeling. o Identiteit (zoals stabiel zelfbeeld, …).

o Familie en sociale relaties. o Sociaal voorkomen (zoals goede sociale vaardigheden, …). o Vaardigheden voor zelfzorg.

- Correcte attributies (bijvoorbeeld niet zichzelf de schuld geven van het seksueel misbruik).

- Eén goede relatie die (deels) kan compenseren voor de gezinssituatie.

5.3.3. OUDERS

Er moet ook informatie verzameld worden in verband met de (psychosociale)

levensgeschiedenis van de ouders.

Volgende aspecten van de ouders maken de kans op toekomstige schade

toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

- Geestelijke gezondheidsproblemen: o Persoonlijkheidsstoornis (antisociaal, sadistisch, agressief).

o Paranoïde psychose. o Verstandelijke beperkingen indien samen met een psychische

stoornis. - Gebrek aan inschikkelijkheid: vijandigheid, opzettelijke misleiding en

sporadisch engagement ten opzichte van hulpverlening, kinderen geen

toegang geven tot hulpverlening, veel geannuleerde afspraken en valse inschikkelijkheid.

- Ontkenning van problemen: onvermogen van ouders om hun destructief gedrag te erkennen of ontkenning van het aandeel dat hun acties hadden in de mishandeling en/of verwaarlozing.

121

- Middelenmisbruik: verslaving aan middelen die het gezond verstand in de

weg staan en zorgen dat ouders niet tegemoet kunnen komen aan de emotionele en fysieke behoeften van hun kind. Ook ouders die methadon

gebruiken, ouders die zelf geen drugs gebruiken maar wel andere mensen drugs laten gebruiken in huis of ouders die hun kind regelmatig achterlaten bij mensen die drugs gebruiken, moeten geïncludeerd worden.

Middelenmisbruik is sterk gerelateerd is aan herhaald misbruik. 78% van de ouders die middelen misbruiken, mishandelen hun kinderen na terugkeer.

In de groep zonder deze problemen was dit slechts 29%. 81% van de herenigingen met ouders die middelen misbruiken, mislukt.

- Mishandeling en/of verwaarlozing in de kindertijd – niet erkend als een

probleem (bewijs dat een ouder de mishandeling en/of verwaarlozing uit zijn kindertijd als een probleem ziet is moeilijk te bekomen. Indien er bewijs

is voor mishandeling en/of verwaarlozing maar niet voor de erkenning hiervan als probleem, dient dit geïncludeerd te worden).

- Ouderproblemen worden niet (succesvol) aangepakt.

Volgende aspecten van de ouders maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

- Psychische stoornis responsief voor behandeling, ouder is bereid om de behandeling te ondergaan.

- Niet-mishandelende en/of verwaarlozende partner: partner waarover momenteel geen zorgen zijn met betrekking tot mishandeling en/of verwaarlozing naar de kinderen of naar de andere ouder toe, kan ook een

ouder zijn die vroeger mishandelde en/of verwaarloosde maar dit volledig overwonnen heeft.

- Bereidheid om samen te werken met diensten: professionele hulp moet aanvaard worden als een noodzakelijke maatregel om de veiligheid van hun kinderen te waarborgen, afspraken moeten nagekomen worden en er moet

ook een bereidheid tot samenwerken zijn met andere diensten. - Verantwoordelijkheid nemen voor de eigen acties, de schuld niet afschuiven.

- Mishandeling en/of verwaarlozing in de kindertijd – erkend als een probleem: ouders die therapie gevolgd hebben en zich hebben kunnen aanpassen aan de mishandeling en/of verwaarlozing uit hun kindertijd OF

ouders die mishandeling en/of verwaarlozing hebben meegemaakt maar zich kunnen focussen op de noden van hun kind.

5.3.4. OUDERSCHAP EN OUDER-KIND-INTERACTIE

Ook informatie over het ouderschap en de ouder-kind-interactie is nodig. Er moet vooreerst rekening gehouden worden met de regelmaat en de kwaliteit van het

contact tussen ouders en kind tijdens de plaatsing. Een checklist om dit na te gaan is terug te vinden in bijlage 11.6.

Volgende aspecten van het ouderschap en de ouder-kind-interactie maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

- Gedesorganiseerde hechting; ernstige onveilige hechtingspatronen: geobserveerd door een professional (niet op basis van dossiers want vaak

staat hier niet veel over in en wat er staat is mogelijk niet gebaseerd op een klinisch begrip van hechtingsstoornissen). Een beschrijving van de verschillende gehechtheidstypes en hoe deze herkend kunnen worden kan

gevonden worden in bijlage 11.7.

122

- Gebrek aan empathie voor het kind: ouder(s) tonen/toont geen begrip voor

hoe het kind schadelijke situaties (bijvoorbeeld ruzies tussen de ouders) of situaties waarin niet aan zijn/haar noden tegemoet gekomen wordt, ervaart.

- Kind vernederend of onmenselijk behandelen. - Beperkte ouderschapsvaardigheden: gebrek aan competentie in de

dagelijkse taken nodig voor het opvoeden van kinderen (routines

ontwikkelen; voeden, wassen en aankleden van een kind; huishouden doen; rekeningen betalen; naar de winkel gaan; helpen met huiswerk; zorgen dat

een kind op school geraakt; emotionele warmte en affectie tonen; het kind een koesterende, zorgzame omgeving bieden).

- Eigen behoeften komen voor die van het kind: bijvoorbeeld een ouder die

pas toekomt aan de behoeften van zijn kind als de eigen behoefte aan drugs of alcohol vervuld is.

Volgende aspecten van het ouderschap en de ouder-kind-interactie maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

- Veilige hechting; minder onveilige hechtingspatronen: geobserveerd door een professional (niet op basis van dossiers want vaak staat hier niet veel

over in en wat er staat is mogelijk niet gebaseerd op een klinisch begrip van hechtingsstoornissen). Een beschrijving van de verschillende

gehechtheidstypes en hoe deze herkend kunnen worden kan gevonden worden in bijlage 11.7. Indien er niet duidelijk een veilige of onveilige hechting waargenomen kan worden, mag niet zomaar een veilige hechting

aangenomen worden. Deze categorie mag dan niet geïncludeerd worden. - Empathie voor het kind: ouder(s) tonen/toont begrip voor hoe het kind

schadelijke situaties (bijvoorbeeld ruzies tussen de ouders) of situaties waarin niet aan zijn/haar noden tegemoet gekomen wordt, ervaart.

- Goede ouderschapsvaardigheden op bepaalde vlakken.

5.3.5. MISHANDELING EN MISBRUIK

Daarnaast dient informatie verzameld te worden over de aanwezigheid en de aard

van misbruik. Er zijn verschillende vormen van mishandeling of misbruik, hieronder volgt een overzicht.

- Ernstige fysieke mishandeling (slaan, door elkaar schudden, gooien,

vergiftigen, verbranden, verdrinken, verstikken, …): o Bijvoorbeeld fysiek aanvallen, in utero partnergeweld.

o Ernstige verwondingen die een ziekenhuisopname of medische behandeling noodzakelijk maken.

- Verwaarlozing:

o Aanhoudend falen in het tegemoetkomen aan de basale fysieke en psychologische behoeften van een kind waardoor waarschijnlijk

serieuze beperkingen in de gezondheid en ontwikkeling van het kind ontstaan (geen adequate voeding, kleding en onderdak bieden; het kind niet beschermen tegen fysieke en emotionele schade of gevaar;

geen adequaat toezicht verzekeren; geen toegang tot gepaste medische zorg verzekeren; niet responsief zijn ten opzichte van de

basale emotionele behoeften van een kind). o Bijvoorbeeld kind alleen laten, in utero druggebruik, instabiliteit

(frequent veranderen van primaire verzorger/woonst), druggebruik

in het huishouden, gebrekkige verzorging, onveilige situaties,

123

chaotische levensstijl van de ouder(s), niet tegemoetkomen aan de

gezondheidsnoden van het kind. - Emotionele mishandeling:

o Aanhoudende emotionele mishandeling van een kind waarmee ernstige en blijvende nadelige effecten op de emotionele ontwikkeling van het kind veroorzaakt worden (overbrengen aan het kind dat het

waardeloos, onbemind, ontoereikend is of enkel geliefd is indien het tegemoetkomt aan de noden van een ander; het kind niet de kans

geven om zijn standpunten te uiten, het kind het zwijgen opleggen of belachelijk maken; verwachtingen hebben die inadequaat zijn ten opzichte van leeftijd of ontwikkeling; het kind getuige laten zijn van

mishandeling van een ander; pesten; zorgen dat het kind zich angstig of in gevaar voelt; uitbuiting van kinderen).

Bijvoorbeeld getuige zijn van partnergeweld, dreigen met verlating.

o Komt in meer of mindere mate voor bij andere vormen van

mishandeling maar kan ook op zichzelf voorkomen. - Seksueel misbruik met penetratie of van lange duur:

o Seksueel misbruik waar de primaire verzorger(s) verantwoordelijk voor is/zijn of dat de primaire verzorger(s) toegestaan heeft/hebben

(bijvoorbeeld aanwezigheid van een veroordeeld pedofiel in het huishouden). Dit kan zowel een man als een vrouw zijn.

o Een kind dwingen of verleiden tot seksuele activiteiten, niet

noodzakelijk met geweld en niet noodzakelijk terwijl het kind zich bewust is van wat er gebeurt: fysiek contact (penetratie,

masturbatie, kussen, wrijven, aanraken door kleding heen), kijken naar of maken van seksuele beelden, kijken naar seksuele activiteiten, kinderen aanmoedigen tot ongepast seksueel gedrag,

“grooming” ter voorbereiding van seksueel misbruik. - Verzonnen of geïnduceerde ziekte:

o Bewijs van een arts voor verzonnen of geïnduceerde ziekte waar de primaire verzorger(s) verantwoordelijk voor zijn/ is of dat de primaire verzorger(s) toegestaan hebben/heeft.

- Sadistisch misbruik: o Wreedheid, het kind werd op een onmenselijke en vernederende

manier behandeld. - Ernstige groeistoornissen:

o Belemmerde groei en niet gedijen (failure to thrive) zonder medische

reden (bijvoorbeeld ouders die hun kind vergeten te voeden).

Aanwezigheid van volgende elementen vergroot het risico op toekomstige schade

toegebracht aan het kind en maakt een succesvolle hereniging minder waarschijnlijk:

- Meerdere vormen van mishandeling ervaren door het kind.

- Meer dan één mishandeld kind in het huishouden. - Eerdere mishandeling: ouder(s) heeft/hebben eerder een kind gehad dat

permanent uit huis geplaatst is of waarvoor een beschermingsplan werd opgesteld.

Is er echter sprake van minder ernstige vormen van fysieke mishandeling

(gedefinieerd in termen van verwonding, duur en frequentie of als fysieke mishandeling waarbij geen ziekenhuisopname of medische behandeling

noodzakelijk is) dan verkleint dit het risico op toekomstige schade toegebracht aan

124

het kind. Indien de mishandeling ernstig is maar de ouders zich constructief

opstellen met betrekking tot de plannen om het kind te beschermen en (hun aandeel in) de mishandeling niet ontkennen, is succes ook nog steeds mogelijk.

5.3.6. SOCIALE SETTING

Het sociale netwerk kan een grote bron van steun zijn. Om de mogelijkheden van het sociale netwerk in te schatten, wordt dit in kaart gebracht. Er zijn verschillende

manieren om het netwerk in kaart te brengen, deze worden hieronder beschreven, de keuze hangt af van voorkeur van het gezin en/of de pleegzorgbegeleider. Het

netwerk kan zowel voor het hele gezin als voor de individuele gezinsleden in kaart gebracht worden (van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; Van Vugt & Berger, 1999).

5.3.6.1. NETWERKSCHEMA EN NETWERKLIJST

Wanneer er gekozen wordt voor het maken van een netwerkschema (van der

Steege et al., 2013; Van Vugt & Berger, 1999) en een netwerklijst (Van Vugt & Berger, 1999) introduceert de pleegzorgbegeleider dit door te zeggen dat ze even zullen stilstaan bij de mensen die belangrijk zijn voor het gezin, zowel mensen die

vroeger belangrijk waren als mensen die nu belangrijk zijn, zowel mensen die ze leuk vinden als mensen waarmee ze het niet kunnen vinden en zowel mensen die

een positieve invloed hebben als mensen die een negatieve invloed hebben. Hij legt ook uit waarom het belangrijk is om hierbij stil te staan. Daarna geeft hij aan

dat ze dit op basis van onderstaand schema zullen doen.

Een blanco netwerkschema kan gevonden worden in bijlage 11.8. Het gezin of het

individuele gezinslid kiest wie schrijft, eerst wordt in het middelste vakje de namen van de betreffende gezinsleden geschreven. Daarna worden de overige vakjes ingevuld, eventueel enkel met voornaam of initialen. Indien er meer dan 15

personen in het schema staan, vraagt de pleegzorgbegeleider om er de 15 belangrijkste uit te kiezen.

Hierna wordt de netwerklijst ingevuld, deze bestaat uit een aantal kolommen waarin informatie geschreven kan worden over de aard, frequentie en kwaliteit van de ondersteuning die het gezin krijgt van mensen uit het netwerkschema. In

bijlage 11.9 staat een blanco netwerklijst. In de netwerklijst wordt heel wat informatie verzameld, om dit overzichtelijk te houden is dus enige creativiteit

nodig. Het is bijvoorbeeld een optie om gunstige aspecten in groen aan te duiden terwijl ongunstige aspecten in rood worden aangeduid.

Na het invullen van de netwerklijst, wordt deze besproken. Vragen die hierbij

kunnen helpen zijn:

GEZIN FAMILIE VRIENDEN

KENNISSEN

BUREN

WERK

ONDERWIJS

INSTANTIES VERENIGING

RELIGIEUZE GROEP

OVERIGE

125

- Wie biedt welke vorm van ondersteuning (emotioneel, informatief en

praktisch) en hoe is dit verdeeld? - Welke soort ondersteuning mist het gezin terwijl het hier wel behoefte aan

heeft? - Welke contacten in het netwerk zijn gebaseerd op wederzijdse uitwisseling

van hulp en steun en welke zijn eenzijdig? Hoe staat het gezin

hiertegenover? - Wat hebben de personen uit het netwerk daadwerkelijk te bieden? Dit kan

bepaald worden aan de hand van de mate waarin ze reageren op verzoeken om hulp of ondersteuning, daadwerkelijk effectieve hulp en ondersteuning bieden, toegankelijk zijn en betrouwbaar zijn. Het bespreken van deze

vragen kan leiden tot wijzigingen in de netwerklijst of in een veranderde visie van het gezin op het netwerk.

- Welke personen uiten kritiek? Welke personen doen teniet wat door een ander net bereikt is, bijvoorbeeld omdat ze een andere visie hebben op wat goed is voor een gezinslid. Misschien moeten sommige personen uit het

netwerk leren om beter met elkaar te communiceren. Hoe gaat het gezin om met kritiek?

- Wat zal het opleveren wanneer het gezin gaat proberen om het netwerk te wijzigen? Is het zinvol om het uit te breiden, moet het gezin leren beter

gebruik te maken van het netwerk of moeten personen uit het netwerk beter met elkaar communiceren?

5.3.6.2. GENOGRAM

Een genogram kan duidelijkheid scheppen in wie precies tot het gezin behoort. Volgens Steens (2016) is het immers zeer belangrijk om dit te bepalen, soms

spreekt dit vanzelf maar in gezinnen met gescheiden ouders, overleden ouders, nieuwe ouderfiguren, stiefkinderen, inwonende grootouders, … is dit vaak minder vanzelfsprekend.

Een genogram van de uitgebreide familie is nuttig om een beeld te krijgen van de familie en hoe die sociale steun kan bieden. Zo’n genogram kan vier generaties

omvatten: overgrootouders, grootouders, ouders en kinderen. Op die manier worden familiegebeurtenissen zoals sterfgevallen, verhuizingen, verbroken contacten, relaties en rollen en “vergeten familieleden” waarmee een goed contact

verwaterd is, duidelijk (Steens, 2016).

Een genogram wordt opgebouwd in 3 stappen (McGoldrick & Gorson, 1985): eerst

wordt een grafische weergave van de familiestructuur gemaakt, daarna wordt familiale informatie toegevoegd en worden de familierelaties aangeduid.

De grafische weergave van een familiestructuur bestaat uit een constructie van

figuurtjes die de betrokken personen voorstellen en van lijnen die de relatie tussen deze personen weergeven. Volgende figuren worden onderscheiden:

man vrouw

mannelijke

geïdentificeerde patiënt

vrouwelijke

geïdentificeerde patiënt

z

x - y x: geboortejaar

y: jaar van overlijden

z: leeftijd

overleden vrouw

126

Relaties tussen gezinsleden kunnen als volgt aangegeven worden:

In een tweede stap wordt familiale informatie toegevoegd. Ten eerste

demografische gegevens zoals leeftijd, data van geboorte en overlijden, locaties, beroep en onderwijsniveau. Ten tweede functionele informatie zoals gegevens

m.b.t. medisch, emotioneel en gedragsfunctioneren van verschillende familieleden en ook erg succesvolle evenementen of functioneren. Tenslotte worden ook kritieke familiegebeurtenissen zoals relatiebreuken, migraties, verliezen en

successen in de kantlijn toegevoegd.

In de derde en laatste stap worden de familierelaties weergegeven. Dit gebeurt

met volgende symbolen.

zwangerschap doodgeboorte miskraam abortus

ALC

alcoholverslaving

MED

medicatieverslaving

relatie en samenwonen

huwelijk in het jaar ‘70 H’70

huwelijk (’70) en scheiding (’73)

f.s.: feitelijke scheiding H’70 S’73

Kinderen (oudste rechts, jongste links)

pleegkind tweeling identieke tweeling

127

5.3.6.3. ECOGRAM

Naast familie zijn er natuurlijk ook vrienden, buren, collega’s, … die deel uitmaken van het sociale netwerk. Deze kunnen in kaart gebracht worden met een ecogram

(Steens, 2016). Bij een ecogram wordt in het midden de naam van het gezin of het individuele gezinslid geplaatst, daaromheen komen de personen uit het netwerk. De personen uit het netwerk worden met het gezin/de gezinsleden

verbonden door 3 soorten lijnen:

- Een dikke lijn voor een ondersteunende relatie

- Een gewone lijn voor een neutraal contact - Een stippellijn voor een gespannen relatie

Op elke lijn wordt ook een pijl gezet, van het gezin naar de ander of andersom of wederzijds. Er zijn ten slotte 4 soorten relaties in het ecogram, deze worden aangeduid met een letter bij de verbindingslijn:

- Instrumentele steun (P): praktische en materiële hulp - Gezelschap (G): aanwezigheid en aansluiting

- Advies en informatie (A): raad bij moeilijke beslissingen - Emotionele steun (E): waardering, ondersteuning, affectie, acceptatie,

bezorgdheid, achting, vertrouwen, begrip en sympathie

5.3.6.4. NETWERKCIRKELS

Een laatste manier om het netwerk voor te stellen is via netwerkcirkels. In bijlage

11.10 kan een blanco exemplaar gevonden worden.

Er worden vijf cirkels in elkaar getekend, in de binnenste cirkel komt de naam van het gezin of gezinslid, in de cirkel daarbuiten komen intimi, in de volgende cirkel

komen vrienden, dan bekenden en ten slotte diensten.

Zeer hecht of

fusioneel

Zeer hecht en conflictueus

conflictueus hecht

verbroken afstandelijk

128

5.3.6.5. ANALYSE IN FUNCTIE VAN RISICOCLASSIFICATIE

Volgende aspecten van de sociale setting maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

- Sociale isolatie: o Ouders hebben weinig tot geen sociaal contact met anderen, ze

blijven bijvoorbeeld de meeste dagen thuis.

o Gebrek aan sociale en familiale steunnetwerken en alleenstaand ouderschap.

o Ouders die weinig positief contact hebben binnen de gemeenschap en geen toegang hebben tot gemeenschapsmiddelen (hulpverlening, georganiseerde activiteiten, …).

- Gewelddadige, niet-ondersteunende buurt: o Bijvoorbeeld buurt waarin veel drugs en criminaliteit is.

o Risico’s van buitenshuis (bijvoorbeeld seksuele uitbuiting, bendes, …).

Volgende aspecten van de sociale setting maken de kans op toekomstige schade

toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

- Sociale steun:

o Ouders zijn in staat om toegang te krijgen tot gemeenschapsmiddelen (hulpverlening, georganiseerde activiteiten, …) en steun van vrijwilligers.

o Ouders en oudere kinderen hadden een informeel steunnetwerk in de vorm van familie, vrienden en gemeenschap. Dit geeft zowel

emotionele als praktische steun en wordt door de ouders ook als positief aanzien.

Intimi

Vrienden

Bekenden

Diensten

129

- Meer lokale faciliteiten voor kinderverzorging: Overwicht aan faciliteiten in

hun buurt, ouders moeten gebruik maken van deze diensten om geïncludeerd te worden in deze categorie.

- Vrijwilligerswerk: positieve gemeenschapsmiddelen (hulpverlening, georganiseerde activiteiten, …) en omgeving.

- Betrokkenheid van juridische en medische diensten.

5.3.7. HULPVERLENING

Ten slotte moet er informatie verzameld worden over de (eerdere) hulpverlening.

Volgende aspecten van de hulpverlening maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

- Gebrek aan middelen (geld, hulpverlening):

o Middelen zijn niet beschikbaar of toegankelijk of worden niet gegeven.

- Geen professionele en/of therapeutische relatie kunnen opbouwen met het gezin.

- Weinig bekwame professionals:

o Kind wordt niet gezien, pleegzorgbegeleider verandert meermaals, gebrek aan professionele grenzen, wanpraktijken, geen

transparantie, overoptimisme. - Er zijn eerdere mislukte herenigingen geweest (bekijken waarom deze niet

tegemoetkomen aan de noden van het kind). - Onvoldoende grondige anamnese. - Slechte planning van de hereniging.

- Pogingen om ouders te ondersteunen worden te lang volgehouden, ouders krijgen te veel kansen.

Volgende aspecten van de hulpverlening maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

- Middelen beschikbaar, gepast en toegankelijk.

- Goede professionele en/of therapeutische relatie met het gezin, zowel ouders als kind.

- Outreachen naar de familie. - Grondige assessment, inclusief anamnese. - Adequate voorbereiding van zowel kind als volwassene voor hereniging.

- Gespecialiseerde diensten worden aan ouder en kind aangeboden. - Pleegzorgers en residentiële pleegzorgbegeleiders steunen het gezin,

werken richting hereniging en zijn na hereniging ook nog beschikbaar. - Terugkeer naar huis is gradueel en over langere duur verspreid, er moet

voldoende tijd verstrijken waarin het probleem aangepakt wordt.

- Er is consistent en doelgericht sociaal werk, alsook monitoring (bijvoorbeeld opvolging door een OCMW).

- Er worden voorwaarden voor hereniging afgesproken met de ouders.

5.4. COMPETENTIEANALYSE

Competentie kan gedefinieerd worden als over voldoende vaardigheden

beschikken om taken te vervullen die eigen zijn aan de levensfase waarin iemand zich bevindt, deze taken noemt men ook ontwikkelingstaken. De taken verschillen

per levensfase. Bij een competentieanalyse worden de krachten en valkuilen van het gezin met betrekking tot elke ontwikkelingstaak tegenover elkaar gezet (van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; Van Vugt & Berger, 1999). Hiervoor wordt

130

gebruik gemaakt van de voorheen verzamelde informatie. Om meer te weten te

komen over de krachten van een gezin zijn de oplossingsgerichte gesprekstechnieken zeer belangrijk. Ontwikkelingstaken die in aanmerking

genomen moeten worden zijn (Van Vugt & Berger, 1999):

- Voor een jongere: o Veranderende relaties in gezin: zelfstandigheid, maken van eigen

keuzes, contact gezinsleden. o Onderwijs of werk: participatie en maken van keuzes voor de

toekomst. o Vrije tijd: zinvol invullen van tijd waarin er geen verplichtingen zijn. o Autoriteiten en instanties: benaderen van/communicatie met

bijvoorbeeld leerkracht, politie, loketbeambte. o Gezondheid en uiterlijk: lichamelijke verzorging, voorkomen van

ziektes, veilig vrijen. o Vriendschappen en sociale contacten: opbouwen en onderhouden,

keuzes maken.

o Intimiteit en seksualiteit: vormgeven en onderhouden van intieme en seksuele relaties.

o Eigen woon- en leefsituaties: zoeken, creëren en onderhouden van een plek waar je goed kunt wonen.

- Voor een kind: o Rekening houden met anderen: het vormen van oordelen en plannen

van handelingen mede op basis van de belangen van anderen.

o Onafhankelijkheid: het vergroten van de onafhankelijkheid ten opzichte van ouders/opvoeders.

o Onderwijs: participeren in basisonderwijs/kennis en vaardigheden leren voor functioneren in de maatschappij.

o Vriendschappen: het aanknopen en onderhouden van

(vriendschappelijke) contacten met leeftijdsgenoten. o Verantwoordelijkheden thuis: nemen van deelverantwoorde-

lijkheden in huis en voor broertjes en/of zusjes. o Gebruik van basale infrastructuren: zelfstandig gebruik maken van

openbaar vervoer, geldsysteem, communicatiemiddelen,

vrijetijdsvoorzieningen, … o Veiligheid en gezondheid: keuzes kunnen maken met betrekking tot

de eigen veiligheid en gezondheid. - Voor de ouders:

o Opvoeding: nemen en verdelen van verantwoordelijkheid van de

taken ten aanzien van de opvoeding van de kinderen. o Financiën en huishouden: verdelen en uitvoeren van taken met

betrekking tot financiën, huishouding, instanties, regelingen. o Relatie en seksualiteit: ontwikkelen en onderhouden van

partnerrelatie met voldoende ruimte voor autonomie en

afhankelijkheid en voor de behoeften van de kinderen, vormgeven van een bevredigende seksuele relatie.

o Loopbaan en vrijetijdsbesteding: vormgeven aan loopbaan/vrijetijdsbesteding die recht doet aan ambities en mogelijkheden, wensen van de partner en financiële behoeften.

o Ouders: opnieuw vormgeven van de relatie met de schoonouders.

131

o Vriendschap en sociale contacten: contact onderhouden met

(wederzijdse) familie, vrienden, kennissen en personen uit het formeel netwerk.

Krachten en valkuilen kunnen echter ook algemeen genoteerd worden, dus niet op basis van de ontwikkelingstaken. Een competentieanalyse geeft dus een beeld van de krachten en vaardigheden van het gezin die kunnen bijdragen aan verandering

én van de problemen en tekorten die verandering kunnen belemmeren, dit is van belang voor de risicoclassificatie (van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; Van

Vugt & Berger, 1999). Een mogelijke manier om dit te doen is volgens onderstaand schema (Steens, 2016; Van Vugt & Berger, 1999). Bijlage 11.11 bevat een blanco schema.

Krachten Valkuilen

Omgeving Steun uit de

omgeving

Stress uit de

omgeving

Individu Vaardigheden of beschermende persoonseigen-schappen

Vaardigheidstekort (te zware taken) of interne persoonlijke stress

5.5. CAPACITEIT TOT VERANDERING VAN DE OUDERS

Om hereniging te kunnen overwegen, is het belangrijk dat de ouders capaciteit tot verandering tonen. Om de capaciteit en bereidheid tot verandering te onderzoeken

wordt de READI bij beide ouders (apart) afgenomen, deze kan teruggevonden worden in bijlage 11.12.

Er zijn vooreerst echter een aantal situaties waarin voldoende verandering hoogst onwaarschijnlijk is, deze zijn:

- Extreem huiselijk geweld waarbij de dader een pervasief patroon van

miskenning en schending van de rechten van anderen vertoont. - Middelenmisbruik in combinatie met huiselijk geweld.

- Situaties waarin het kind niet beschermd wordt tegen seksueel misbruik of waarin ouders misbruik opzettelijk systematisch verdoezelen.

Positieve indicatoren voor de capaciteit tot verandering van de ouders zijn

daarentegen:

- Een gewelddadige relatie of een relatie die een gevaar vormt voor het kind

kunnen beëindigen. - Erkenning van het probleem en van de invloed die hun gedrag heeft (gehad)

op hun vermogen om voor een kind te zorgen en tegemoet te komen aan

zijn of haar emotionele en fysieke noden. - In het reine komen met de uithuisplaatsing van een (ouder) kind.

- Moeilijkheden te boven kunnen komen. - Aanwezigheid bij en positieve attitude en motivatie met betrekking tot de

assessment. - Ouders zijn klaar om overblijvende of nieuwe risicofactoren aan te pakken.

Ten slotte is het ook van groot belang om te bevragen of het kind denkt dat de

ouders capaciteit tot verandering hebben, hierbij is het wel belangrijk dat de loyaliteit van het kind naar de ouders toe niet in het gedrang gebracht wordt.

Hiertoe kan de vraag bijvoorbeeld gesteld worden als “Op welke manier denk jij dat je ouders kunnen veranderen?”

132

5.6. STANDPUNTEN VAN DE BETROKKEN PARTIJEN

Voor de risicoclassificatie is het tevens van belang om de standpunten van alle betrokken partijen (ouders, kinderen, pleegzorgers, scholen, …) in verband met

de hereniging (en eventuele eerdere mislukte herenigingen) te leren kennen. Tevens is het belangrijk om te gaan onderzoeken welke veranderingen en ondersteuning er volgens de betrokken partijen nodig zijn voor een succesvolle

hereniging.

5.7. RISICOCLASSIFICATIE

Op basis van de analytische anamnese, de competentieanalyse, de capaciteit tot verandering van de ouders en de standpunten van de betrokken partijen wordt een risicoclassificatie gemaakt. Een hulpmiddel hierbij is de tabel in bijlage 11.13,

nadat deze ingevuld is ontstaat er een overzicht van welke risico- of beschermende factoren aan- of afwezig zijn. Om het aanschouwelijk te maken wordt best gebruik

gemaakt van kleuren: rood voor elementen die het risico op mishandeling of op een mislukte hereniging vergroten en groen voor elementen die het risico op mishandeling of op een mislukte hereniging verkleinen. Ook is er ruimte voorzien

voor opmerkingen, bijvoorbeeld of risicofactoren wel of niet aangepakt worden. De ingevulde tabel vormt een leidraad voor de risicoclassificatie. Wilkins en Farmer

(2015) hebben een beslissingstabel voor risicoclassificatie ontwikkeld waarin een onderscheid gemaakt wordt tussen een ernstig, hoog, matig of laag risico. In de

tabel wordt gebruik gemaakt van de kleuren van een verkeerslicht om de risicoclassificatie te kunnen verduidelijken aan de ouders en kinderen. Op basis van het hulpmiddel voor risicoclassificatie kan de plaats van het gezin in de tabel

van Wilkins en Farmer bepaald worden. Hieruit volgt dan een beslissing met betrekking tot gezinshereniging.

De tabel voor risicoclassificatie volgens Wilkins en Farmer (2015)2 ziet er als volgt uit:

Laag risico Matig risico Hoog risico Ernstig risico

Beschrijving van de huidige situatie

Eerdere risicofactoren zijn volledig aangepakt. Huidige

risicofactoren zitten op een niveau dat veiligheid gehandhaafd kan worden.

Er zijn risicofactoren aanwezig (of niet alle risicofactoren worden

aangepakt).

Er zijn risicofactoren aanwezig (en ze worden niet

aangepakt).

Er zijn risicofactoren aanwezig (en ze worden niet

aangepakt).

Er zijn beschermende factoren aanwezig.



Er zijn geen beschermende factoren aanwezig.

Ouders kunnen een aanhoudende capaciteit voor

effectieve verandering aantonen.

Ouders kunnen een aanhoudende capaciteit voor


Ouders kunnen geen aanhoudende capaciteit voor


Ouders kunnen geen aanhoudende capaciteit voor


2 De tabel werd aangepast om gebruikt te kunnen worden binnen deze methodiek en

binnen het decreet pleegzorg 2014. Het betreft veranderingen in terminologie en in de

duur van het hulpverleningsproces. De oorspronkelijke tabel (vertaald naar het

Nederlands) kan in bijlage 11.14 teruggevonden worden.

133

Zowel ouders als kind

willen een hereniging.

Zowel ouders als kind

willen een hereniging.

Ambivalentie bij ouder

en/of kind over een hereniging.

Ambivalentie bij ouder

en/of kind over een hereniging of geen wens tot hereniging.

Onwaarschijnlijk dat

er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Kleine kans dat er

opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Grote kans dat er


Zeer grote kans dat er


Mogelijkheden voor hereniging op basis van de huidige situatie

Hereniging kan na

voorbereiding met opstellen van doelen, een herenigingsplan, steun voor kind en ouders en monitoring.

Hereniging kan na

voorbereiding met opstellen van doelen, een herenigingsplan, steun voor kind en ouders, hulpverlening om risicofactoren te doen afnemen en

beschermende

factoren te doen toenemen en monitoring.

Hereniging kan na

verdere interventies en bewijs dat de ouders zich kunnen engageren en kunnen veranderen. Begin gelijktijdig met de voorbereiding van een

alternatief voor

perspectiefzoekende pleegzorg.

Hereniging is geen

optie. Er wordt gekozen voor een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

In deze gezinsherenigende methodiek is het de bedoeling om het risico in gezinnen

te verlagen en nadien een laag risico te behouden. Het is echter ook mogelijk dat er een ernstig of hoog risico is en dat er binnen het gezin geen

veranderingsmogelijkheden zijn, in dat geval moet een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg gezocht worden. Gezinnen die bij aanvang onder laag risico geclassificeerd worden kunnen meteen aan een hereniging beginnen

werken en dus na fase 2 waarin de doelen worden opgesteld meteen doorgaan naar fase 5 waarin een herenigingsplan wordt opgesteld, de gezinshereniging

plaatsvindt, de hulpverlening vanuit pleegzorg afgebouwd wordt en een contextbegeleidingstraject wordt opgestart.

De tabel moet volgens Wilkins en Farmer (2015) echter niet te prescriptief gebruikt

worden, hij geeft volgens hun enkel aan welke beslissing rond hereniging waarschijnlijk het meest gepast is. Daarnaast kan de tabel (of de vereenvoudigde

versie ervan) ook gebruikt worden als basis om overeenkomsten te sluiten met de ouders, om hulpverlening en interventies te plannen, om met ouders en kinderen te communiceren en beslissingen met hun te bespreken en om vooruitgang te

monitoren en te evalueren.

Nadat het gezin een risicoclassificatie heeft gekregen wordt er een beslissing

genomen inzake gezinshereniging. Deze beslissing dient aan de ouders, de kinderen en de pleegzorgers gecommuniceerd te worden. Hiervoor kan, zoals

eerder gezegd, gebruik gemaakt worden van de tabel voor risicoclassificatie of van de vereenvoudigde versie hiervan (zie bijlage 11.15). Daarnaast moet ook, of er nu gekozen wordt voor gezinshereniging of niet, naar alle betrokken partijen toe

gecommuniceerd worden over het verdere verloop van de hulpverlening. Hierbij mag zeker niet over het hoofd gezien worden dat de pleegzorgers goed op de

hoogte moeten zijn of het kind tijdelijk of permanent bij hun blijft. Het schema “Algemeen Verloop van de Hulpverlening” op blz. 19 kan hierbij helpen.

Tevens moet er over de eindbeslissing gecommuniceerd worden naar de verwijzer

en eventuele andere betrokken pleegzorgbegeleiders. Het communiceren van de beslissing is de laatste stap van deze fase.

134

Indien gekozen werd voor een gezinshereniging kan nu overgegaan worden naar

fase 2 van de methodiek. Indien niet moet er naar een ander alternatief gezocht worden, dit valt echter buiten deze methodiek. Indien het een gezin met de

classificatie “laag risico” betreft wordt meteen overgegaan naar fase 5.

135

6. FASE 2: DOELEN EN (VOORLOPIGE) BEZOEKREGELING

In deze fase, die een week zal duren, worden doelen voor het gezin opgesteld. Daarna wordt bekeken welke doelen door de pleegzorgdienst zelf opgenomen

kunnen worden en welke doelen uitbesteed moeten worden via samenwerkingsverbanden met andere diensten. Tenslotte wordt een voorlopige bezoekregeling opgesteld, de bezoeken van het kind aan huis zijn immers

belangrijke oefenmomenten voor het gezin.

6.1. DOELEN

6.1.1. OPSTELLEN VAN DOELEN

Nu duidelijk geworden is welke problemen in het gezin op de voorgrond staan, kunnen voor alle gezinsleden doelen opgesteld worden om met deze problemen

aan de slag te gaan en op die manier een succesvolle gezinshereniging mogelijk te maken (Steens, 2016; Van Vugt & Berger, 1999). Logischerwijze worden doelen

vooral geformuleerd ten aanzien van ouders en het pleegkind. Het is de bedoeling dat, bij het opstellen van de doelen, de krachten van het gezin ingezet en versterkt worden om zo de klachten te verminderen.

De pleegzorgers kunnen betrokken worden bij het opstellen van de doelen, ten eerste kunnen zij zo toezien op en bijdragen aan de verwezenlijking van de

doelstelling(en) door het kind dat bij hun verblijft. Bovendien zijn de doelen zo voor iedereen duidelijk. Eventueel kunnen er ook gemeenschappelijke doelen

opgesteld worden of kan een goede samenwerking tussen ouders en pleegzorgers opgenomen worden als doel.

De opgestelde doelen moeten zo veel mogelijk in overeenstemming zijn met de

wensen tot verandering van het gezin zodat het gezin gemotiveerd is om hieraan te werken. De verwachtingen van de hulpverlening en de verwachtingen van de

maatschappij mogen echter zeker niet uit het oog verloren worden. Het feit dat er een uithuisplaatsing is, maakt duidelijk dat er in het gezin iets moet veranderen. Of het gezin dat nu wil of niet. De pleegzorgbegeleider stelt dus best ook eigen

doelen op, die kan hij dan meenemen naar het gezin. Indien de doelen van het gezin en de pleegzorgbegeleider niet overeenkomen, wordt zoveel mogelijk

aangesloten bij het gezin maar de gezinshereniging en de veiligheid mogen hierdoor nooit in het gedrang komen. Daarom is het waarborgen van veiligheid ook een verplichte module binnen fase 3.

Volgende vragen kunnen helpen bij het opstellen van doelen vanuit problemen en wensen tot verandering:

- Wat zou je graag willen veranderen/anders willen? - Wat zou je de komende tijd willen bereiken waardoor dit probleem (voor

een deel) opgelost zal zijn?

- Wat kun je doen in plaats van … (het probleemgedrag)? - Wat kun jij (anders) doen?

- Wat moet jij doen om je beter te voelen, meer tevreden te zijn over jezelf? - Wat zou je kunnen doen om te voorkomen dat je weer … (probleemgedrag)

doet?

- Wat is het eerste waar je hulp bij wil?

Een doel wordt best klein, simpel, makkelijk te realiseren en als een concreet

waarneembaar, positief alternatief gedrag geformuleerd. Een doel wordt ook best beschreven in termen van het begin van verandering of een nieuw te leren gedrag,

136

niet in termen van een probleemloos eindstadium. Ten slotte moet een doel

belangrijk zijn voor het gezin.

Om doelen op te stellen wordt gebruik gemaakt van het SMARTIE-principe (Steens,

2016; Vanderfaeillie, 2008), hierbij is het echter wel belangrijk om zo dicht mogelijk bij de doelen en de taal van het gezin te blijven.

- Specifiek: het resultaat of waarneembaar gedrag dat men wil zien wordt

duidelijk en concreet beschreven. In het doel wordt duidelijk wat men wil bereiken, wie wat gaat doen, wanneer en in welke situaties het wordt

uitgevoerd, … Bijvoorbeeld het doel “minder agressief zijn” is weinig specifiek, het is beter om het doel te formuleren als “niet meer vechten, schelden en gooien met dingen.”

- Meetbaar: doelen worden in observeerbare termen (concreet waarneembaar gedrag) opgeschreven zodat veranderingen makkelijk vast

te stellen zijn. Hiertoe is het van belang dat ook de beginsituatie in observeerbare termen geformuleerd is. Een doel kan bijvoorbeeld zijn: “Kaatje heeft geen onvoldoendes meer op haar rapport.”

- Aanvaardbaar: Het gezin moet achter de doelen staan, dit kan verbeterd worden door het maken van tussendoelen en het opsplitsen in deelstappen.

- Realiseerbaar: het doel moet bereikbaar zijn binnen de gestelde termijn. Onbereikbare doelen motiveren niet, moeilijk bereikbare doelstellingen

worden best opgesplitst in kleinere, haalbare subdoelstellingen om op deze manier tussentijdse resultaten te bekomen. Soms wordt de R in SMARTIE uitgelegd als relevant. Een haalbare en zinvolle

doelstelling is motiverend en maakt energie los. - Tijdsgebonden: doelen hebben een duidelijke start en een duidelijk einde

en omvatten een termijn waarbinnen het gezinslid ernaar streeft om zijn doel te bereiken.

- Inspirerend: doelen moeten aansluiten bij de wensen van de gezinsleden en

hun perceptie van de werkelijkheid, ze moeten aantrekkelijk zijn voor de gezinsleden en uitnodigen tot actie, ze zijn omschreven met actieve

werkwoorden en in positieve termen. - Eigen controle: elk gezinslid moet onafhankelijk van anderen stappen

kunnen zetten om zijn doel te kunnen bereiken; een doel gaat over een

verandering bij het gezinslid zelf, waarmee hij anderen kan motiveren om ook ander gedrag te laten zien.

Een SMARTIE-doel zou kunnen zijn: “Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) ga ik een degelijk sociaal netwerk uitbouwen waarin mensen zitten die mij zowel instrumentele steun, als gezelschap, als advies en informatie, als emotionele steun kunnen bieden.”

6.1.2. AFBAKENEN VAN HULPVERLENING EN SAMENWERKING MET ANDERE DIENSTEN

Eens de doelen opgesteld zijn, wordt er bekeken aan welke doelen binnen de pleegzorgdienst gewerkt kan worden. Dit beperkt zich immers tot problemen die direct verband houden met de pleegzorgproblematiek, namelijk:

- Vergroten van de opvoedingsvaardigheden. - Veiligheid waarborgen.

- Versterken van het sociaal netwerk. - Ouder-kindrelatie verbeteren. - Inzicht in cognities vergroten.

- Vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie.

137

- Praktische hulp bieden en praktische vaardigheden vergroten.

- Vergroten van de sociale vaardigheden.

Voor problematieken die hierbuiten vallen dient een beroep gedaan te worden op

andere, meer gespecialiseerde, diensten. Door deze samenwerkingsverbanden moet het mogelijk worden om gezinnen, binnen de 6 maanden (tot maximaal 1 jaar) van perspectiefzoekende pleegzorg, ondersteuning te bieden op alle

levensdomeinen waarin zij problemen ondervinden. Op die manier wordt de kans op een succesvolle gezinshereniging vergroot. Dit kan bijvoorbeeld voor volgende

problematieken:

- Problemen in zelfzorg van de ouders. - Relatieproblemen van de ouders.

- Drugs of alcoholproblematiek bij ouders. - Psychiatrische problematiek bij ouders.

- Schulden of financiële problemen. - Werkloosheid. - Huisvestingsproblemen.

- Medische problemen bij het kind of de ouders. - Internaliserende en externaliserende problemen bij het kind waarop

opvoeding onvoldoende impact kan hebben. - Problemen op school waarop opvoeding onvoldoende impact kan hebben.

- …

Voor de aanpak van deze problematieken moeten samenwerkingsverbanden gesloten worden met diensten zoals Psychiatrische Thuiszorg, Centra voor

Geestelijke Gezondheidszorg (CGG’s), Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW’s), Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB),

ziekenhuizen, Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB’s), Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW’s), … Een goede kennis van de sociale kaart in de regio waarbinnen men werkzaam is, is hierbij onontbeerlijk.

Concreet zou er met diensten binnen de regio afgesproken moeten worden dat er steeds een aantal plaatsen vrijgehouden worden waar binnen de 24 uur na

aanmelding een begeleiding kaderend binnen pleegzorg opgestart kan worden. Bovendien moet binnen de week duidelijk worden of het voor de betreffende dienst mogelijk is om de hulpverlening te bieden binnen de termijn van

perspectiefzoekende pleegzorg. Indien dit niet mogelijk blijkt dan is perspectiefzoekende pleegzorg met het oog op een gezinshereniging geen optie

en moet er een alternatief gezocht worden.

Indien de pleegzorgdiensten dit wensen kunnen zij ook samenwerkingsverbanden aangaan voor de problemen die rechtstreeks verband houden met de

pleegzorgproblematiek, bijvoorbeeld met Centra voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning (CKG) voor het vergroten van de opvoedingsvaardigheden.

Op die manier kan een overbelasting van de pleegzorgdienst vermeden worden. Hierbij is het echter wel van belang om een aantal zaken in gedachten te houden. Ten eerste is het sluiten van samenwerkingsverbanden, zoals hierboven

geschreven, niet vanzelfsprekend. Ten tweede zal dit van invloed zijn op de effectiviteit aangezien de kwaliteit van de werkrelatie in verband staat met de

effectiviteit. Hoe meer werkrelaties het gezin moet aangaan, hoe groter de kans dat er eens een slechte werkrelatie ontstaat en hoe minder gezinnen ook gaan investeren in de werkrelaties. Op die manier wordt de interventie minder effectief.

Ten derde hebben meer samenwerkingsverbanden meer overlegmomenten over het gezin tussen hulpverleners tot gevolg wat tot een verhoogde werklast voor de

138

pleegzorgdienst leidt. Ten vierde kunnen de gezinnen op die manier hulpverleners

tegen elkaar uitspelen. Tenslotte vraagt dit veel inspanningen van het gezin, in die zin dat zij goed zullen moeten plannen maar ook in die zin dat zij veel uren per

week (verschillende) hulpverleners zullen moeten ontvangen en bezoeken.

Omtrent samenwerking met andere diensten werden een aantal criteria en aanbevelingen uitgeschreven door Op de Beeck, Bogaerts en Put (2015), deze zijn

terug te vinden in bijlage 11.16.

6.1.3. VERDERE UITWERKING DOELEN

Wanneer bepaald is aan welke doelen binnen de pleegzorgdienst gewerkt kan worden, worden er prioriteiten gesteld omdat het demotiverend is als er aan te veel doelen tegelijk gewerkt moet worden. Er wordt dus een selectie gemaakt van

de belangrijkste doelen. Dit gebeurt op basis van de last die het gezin ervaart, de relatie met de (bedreigde) ontwikkeling en veiligheid binnen het gezin, de

veranderbaarheid van het probleem en de mate waarin het doel aansluit bij de krachten van het gezin.

Op basis van de doelen worden uiteindelijk werkpunten geformuleerd, dit zijn

stappen in de richting van het doel. Een werkpunt komt tot stand door het probleem dat aan de basis ligt van het doel te concretiseren, na te gaan wat de

ouder hier al aan gedaan heeft, een eerste stap om het doel te bereiken te bepalen en na te gaan welke krachten de ouder hierbij kan inzetten. Een werkpunt bij het

SMARTIE-doel “Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) ga ik een degelijk sociaal netwerk uitbouwen waarin mensen zitten die mij zowel instrumentele steun, als gezelschap, als advies en informatie, als emotionele steun kunnen bieden.” zou kunnen zijn: “In de loop van volgende week zal ik aan de schoolpoort een gesprekje aanknopen met 2 of 3 ouders van andere kinderen.”

Eens de doelen voor elk gezinslid vast staan moeten deze met het hele gezin besproken worden. Dit is een belangrijk moment omdat gezinsleden vaak tot de constatatie komen dat hun doelen heel dicht bij elkaar liggen, iets wat ze niet

verwachten. Ook kan er door deze bespreking bekeken worden hoe er samengewerkt kan worden om de doelen te behalen of hoe de gezinsleden elkaar

kunnen steunen in het werken aan de doelen.

Ten slotte is het zinvol om de doelen neer te schrijven in een contract. Mensen zijn gevoelig voor het opschrijven van afspraken. Het doel hiervan is de motivatie van

het gezin vergroten en het gezin leren hoe ze goede en duidelijke afspraken kunnen maken en naleven. Een blanco formulier voor het opstellen van een

contract staat in bijlage 11.17. Op dit formulier is ook ruimte voorzien waarin de pleegzorgbegeleider kan invullen hoe hij het gezin zal ondersteunen bij het werken aan hun doelen.

Hoewel het behalen van de doelen belangrijk is, moet er ook afgestemd worden op de aanwezige noden. Doelen kunnen met andere woorden veranderen tijdens

de begeleiding. Volgende vragen kunnen helpen om hierop in te spelen: Wat vind je van het gesprek van vandaag? Wat moeten we de volgende keer zeker opnieuw doen? Wat kunnen we de volgende keer beter niet meer doen? Hoe kunnen we het

volgende gesprek nog beter maken? Bovendien zullen er tijdens de pleegzorgplaatsing bepaalde doelen behaald worden, waarna een stapje verder

gegaan kan worden met een nieuwe doelstelling. Het is echter eveneens mogelijk dat het niet lukt om doelen te behalen, dan is het belangrijk om te bekijken waarom dit niet lukt en wat wel een haalbaar doel zou kunnen zijn.

139

6.2. (VOORLOPIGE) BEZOEKREGELING

Naast het opstellen van doelen, worden er in deze fase ook afspraken gemaakt met betrekking tot de bezoekregeling. Het is de bedoeling dat de frequentie en de

duur van de bezoeken van het kind aan huis toenemen doorheen de begeleiding. Er wordt opgebouwd van een keer een paar uur per week, naar een paar keer een paar uur per week, naar halve dagen, volledige dagen en uiteindelijk naar blijven

slapen. Deze bezoeken zijn immers belangrijke oefenmomenten voor de ouders. De afspraken rond de bezoekregeling moeten ook goed gecommuniceerd worden

naar de pleegzorgers toe zodat zij op de hoogte zijn en kunnen meewerken hieraan.

De pleegzorgbegeleider bekijkt wat de huidige risico’s zijn en wat er moet

veranderen om een eerste bezoek mogelijk te kunnen maken, hiervoor kan naar de doelen teruggegrepen worden. Op die manier kan de pleegzorgbegeleider ook

duidelijk naar de gezinsleden communiceren wat nodig is om het bezoek mogelijk te maken. Analoog kan de verdere planning uitgewerkt worden, uiteraard met de duidelijke vermelding naar de ouders toe dat dit geen belofte is maar een planning

onder voorbehoud. De nodige acties moeten ondernomen worden om de bezoeken te kunnen laten doorgaan. Het moet zeer duidelijk zijn dat de bezoekregeling

verandert als de situatie verandert.

In het opstellen van de bezoekregeling moet zeker rekening gehouden worden met

de mening en de agenda van het kind, de pleegzorgers en de ouders.

In bijlage 11.18 kan een kalender teruggevonden worden die gebruikt kan worden om de bezoekregeling uit te werken.

140

7. FASE 3: WERKEN AAN DOELEN

Zoals eerder besproken, worden er in deze methodiek een aantal hulpverleningsmodules beschreven. Een aantal hiervan zijn verplicht, andere zijn

facultatief. De facultatieve modules kunnen dus ingezet worden wanneer hier, vanuit de informatie verzameld in de eerste fase of de doelen opgesteld in de tweede fase, nood aan blijkt te zijn. Dit maakt hulpverlening op maat mogelijk.

Met de hulpverleningsmodules wordt gedurende vier maanden ingewerkt op de problemen die zich frequent voordoen binnen gezinnen die beroep doen op

pleegzorg. Er wordt best aan één module tegelijkertijd gewerkt. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende hulpverleningsmodules.

De meeste modules betreffen het aanleren van vaardigheden, hieronder worden

daarom eerst een aantal methoden om vaardigheden aan te leren, beschreven. Daarna volgt nog een onderdeel rond psycho-educatie en dan volgen de specifieke hulpverleningsmodules (opgedeeld in verplichte en facultatieve modules). In deze

fase worden in elke module steeds verschillende mogelijkheden beschreven om

Vergroten van de opvoedingsvaardigheden

Basisvaardigheden:

- Observeren - Aansluiten - Contact maken - Benoemen - Luisteren

Opvoedingsvaardigheden:

- Vaardigheden leren aanleren - Regels en afspraken leren maken - Adequaat gedrag leren versterken

- Inadequaat gedrag leren verminderen

VERPLICHTE MODULES FACULTATIEVE MODULES

Veiligheid waarborgen

Assessment- en Planningsformulier

Veiligheidsplan

Versterken van het sociale netwerk

Het netwerk uitbreiden:

- Zoeken naar diensten in de buurt

Het netwerk activeren of actief inzetten:

- Steunplan - Netwerk interviewen

- Supportsmeeting

Ouder-kindrelatie verbeteren

Gezinssystemen in kaart brengen:

- Genogram - Tekeningen of blokken

Communicatie verbeteren:

- Circulaire vragen - Feedback geven

- Gezinsoverleg - ABBA - Herkennen van patronen

Samen activiteiten doen

Problemen leren oplossen en inzicht in

cognities vergroten

Problemen leren oplossen

Leren onderhandelen

Storende en helpende gedachten

Vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie

Gevoelens leren herkennen en benoemen:

- Rad van gevoelens - Uitbeelden van gevoelens

Gevoelens leren beïnvloeden:

- Thermometer en eerste-hulp-kaart - Stoplicht

Praktische hulp bieden en praktische

vaardigheden vergroten

Taakverlichting

Verbeteren werkrelatie

Competentie vergroten

Vergroten van de sociale vaardigheden

Leren het netwerk uit te breiden, te onderhouden en te gebruiken:

- Steun leren vragen - Wederkerigheid leren tonen

Monitoring

Conflictbemiddeling

141

aan dezelfde zaken te werken, het is aan de pleegzorgbegeleider om die methoden

te kiezen die het best passen bij (de problematiek van) het gezin.

Hoewel het in het kader van de hereniging belangrijk is dat er verandering komt

op die domeinen waarop de modules inwerken, mag niet vergeten worden dat er vaak een grote gekwetstheid is bij de ouders. Hier moet dan ook tijd en ruimte voor voorzien worden.

7.1. ALGEMEEN

7.1.1. HET AANLEREN VAN VAARDIGHEDEN

De meeste modules betreffen het aanleren van vaardigheden. Hierbij moet de de pleegzorgbegeleider een aantal zaken in het achterhoofd moet houden. Ten eerste is het belangrijk om aan te sluiten bij het gezin, door de aard van de hulpverlening

is dit echter slechts in beperkte mate mogelijk. De reden van de plaatsing en de gestelde verwachtingen zijn immers duidelijk en bovendien is er een beperking in

tijd. Daarnaast moet de pleegzorgbegeleider ook concreet zijn en duidelijk maken waarom een vaardigheid belangrijk is. Ten slotte moet hij nagaan of het gezin alles begrepen heeft (van der Steege et al., 2013; Van Vugt & Berger, 1999).

7.1.1.1. GEDRAGSINSTRUCTIE

Eén van de meest voor de hand liggende technieken om ouders vaardigheden aan

te leren is de gedragsinstructie (van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; Van Vugt & Berger, 1999). Het geven van een gedragsinstructie verloopt volgens

onderstaande stappen.

- Toon kort je betrokkenheid en sympathie door een glimlach, grapje, speciale begroeting en/of maak een positieve stimulerende opmerking.

- Maak een inleidende opmerking, leg uit wat je gaat doen zodat de ander weet wat de bedoeling is en waar hij op moet letten.

- Geef aan waaruit het ontbrekende of inadequate gedrag bestaat. - Geef een suggestie voor wat goed zou zijn in deze situatie: noem het

adequate gedrag, breng het als een mogelijkheid. Een instructie beschrijft

de verschillende stappen van een vaardigheid. - Zeg waarom dit gedrag goed is, noem de voordelen van het gedrag.

- Ga na of de ander je begrepen heeft.

Een voorbeeld: “Zeg, ik vind het heel goed dat je Boris goed in het oog houdt en ziet dat hij er opnieuw vandoor wil gaan. Probeer eens om te zakken tot zijn

niveau, oogcontact te maken, duidelijk te zeggen dat weglopen niet mag en hem vervolgens naast je op de bank te zetten.”

Het geven van een gedragsinstructie is vooral zinvol bij gedrag dat nog niet gesteld wordt door de ander. Het accent moet liggen op het gewenst gedrag. Als een gedragsinstructie onvoldoende blijkt kan gebruik gemaakt worden van een

gedragsoefening (zie verder).

7.1.1.2. MODEL STAAN

Een andere manier waarop de ouders nieuwe vaardigheden kunnen aanleren is via de voorbeeldfunctie van de pleegzorgbegeleider (van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; Van Vugt & Berger, 1999). Deze voorbeeldfunctie wordt nog

vergroot als de pleegzorgbegeleider de aandacht van de ouders erop richt. Model staan gebeurt volgens de volgende stappen.

- Vraag de ouder even op te letten.

142

- Doe het gedrag voor.

- Beschrijf nauwkeurig de stappen die je gezet hebt. - Zeg waarom dit gedrag goed is, noem de voordelen van het gedrag.

- Ga na of de ander je begrepen heeft.

Bijvoorbeeld: “Ik ga je eens voordoen hoe je kan zorgen dat Pieter rustig wordt, kijk. [gedrag voordoen] Ik heb dus zijn aandacht getrokken, gezegd dat hij niet zo

mag rondrennen in huis en gezegd dat ik hem naast mij op de bank ga zetten zodat hij kan kalemeren. Daarna heb ik hem opgetild en naast mij gezet. Op die

manier kan Pieter niet meer rondrennen en weet hij ook waarom hij op de bank gezet wordt. Begrijp je?”

7.1.1.3. GEDRAGSOEFENING

Zoals eerder gezegd kan, als een gedragsinstructie onvoldoende blijkt, gebruik gemaakt worden van een gedragsoefening (Steens, 2016; van der Steege et al.,

2013; Van Vugt & Berger, 1999). Door de combinatie van uitleg over de vaardigheid, voordoen, oefenen en het geven van feedback, is dit de meest uitgebreide en de meest effectieve techniek om vaardigheden aan te leren. De

gedragsoefening gaat als volgt in zijn werk:

- Informatie verzamelen3:

o Vraag de ouder wat er precies gebeurd is. o Speel de situatie na om te achterhalen hoe het precies gegaan is. De

ouder speelt hierbij zichzelf, de pleegzorgbegeleider speelt de andere persoon.

o Bedank de ouder voor de informatie en het naspelen.

o Geef aan wat de ouder goed deed. o Geef aan wat anders zou kunnen.

- Voordoen: o Doe het gedrag voor. De pleegzorgbegeleider speelt hierbij de ouder,

de ouder speelt de andere persoon.

o Beschrijf nauwkeurig de stappen die je gezet hebt. o Zeg waarom dit gedrag goed is, noem de voordelen van het gedrag.

o Ga na of de ander je begrepen heeft. - Oefenen:

o Laat de ouder oefenen. De ouder speelt hierbij zichzelf, de

pleegzorgbegeleider speelt de andere persoon. Als het oefenen merkbaar slecht gaat, wordt het oefenen best onderbroken en wordt

de uitleg best eens herhaald o Geef feedback op het adequaat gedrag én op het oefenen op zich

(bijvoorbeeld “Goed dat je geprobeerd hebt.” of “Je hebt erg je best

gedaan.”). Videoreflectie kan hierbij een bijdrage leveren. o Bespreek waar en wanneer de vaardigheid gebruikt kan worden.

Bij een gedragsoefening worden ten slotte best een aantal aandachtspunten in gedachten gehouden:

3 Deze stap kan overgeslagen worden als er door observatie al voldoende informatie is, als

het om volledig nieuw gedrag gaat of als de gezinswerker zeker weet waar de tekorten van

de ouder liggen en het rollenspel enkel een mislukking kan worden. Dan wordt onmiddellijk

overgegaan tot de bespreking van wat de ouder goed doet.

143

- Introduceer de oefening als een vanzelfsprekendheid en let op je

taalgebruik, spreek bijvoorbeeld over oefenen eerder dan over een rollenspel.

- Ga niet in discussie over het nut van de oefening, zeg dat oefenen de beste manier is om iets uit te proberen, te kijken hoe dat uitwerkt en te leren.

- Wees actief, enthousiast en zelfverzekerd. Houd vaart in de oefening.

- Korte oefeningen hebben de voorkeur. - Gewenst gedrag bekrachtigen heeft de voorkeur boven ingaan op

ongewenst gedrag. - Stel de eisen waaraan de ouder moet voldoen om bekrachtiging te krijgen

geleidelijk hoger.

- Geef voldoende uitleg over waarom de vaardigheid belangrijk is. - Feedback/praten mag niet meer tijd in beslag nemen dan het oefenen zelf.

7.1.1.4. FEEDBACK GEVEN OP ADEQUAAT GEDRAG

Met deze vorm van feedback wordt er een verbale reactie als versterker voor gewenst gedrag gegeven (Steens, 2016). Dit bestaat uit 3 stappen:

- Maak een inleidende globale positieve opmerking. - Zeg nauwkeurig wat je goed vindt.

- Geef de reden waarom je dat gedrag goed vindt en noem mogelijke positieve gevolgen voor de ander.

Een voorbeeld: “Amai, dat heb je knap gedaan. Je zag dat hij goed aan het eten was dus je hebt hem overladen met complimentjes. Dat gaat ervoor zorgen dat hij dat de volgende keer waarschijnlijk terug gaat doen.”

7.1.1.5. FEEDBACK GEVEN OP INADEQUAAT GEDRAG

Met deze vorm van feedback wordt er een verbale reactie als afzwakker voor

ongewenst gedrag gegeven (Steens, 2016). Dit bestaat uit 7 stappen:

- Toon kort je betrokkenheid en sympathie. - Maak een positieve stimulerende opmerking.

- Maak een inleidende opmerking waaruit blijkt dat er nu feedback op inadequaat gedrag gaat volgen.

- Zeg nauwkeurig welk gedrag je niet goed vindt. - Doe een suggestie voor gedrag dat wel goed zou kunnen zijn in die situatie. - Geef aan waarom dit gedrag gewenst is.

- Ga na of de ander het begrepen heeft.

Een voorbeeld: “Ik vind het heel goed dat je tijdig op de afspraak bent maar vorige

keer kwam je zonder verwittigen niet opdagen. Kan je de volgende keer iets laten weten zodat ik mijn agenda kan aanpassen?”

7.1.1.6. ONDERSTEUNENDE IK-BOODSCHAP

Met een ondersteunende ik-boodschap wordt een verbale reactie bedoeld waarbij gevoelens over een gebeurtenis of het gedrag van een gezinslid weergegeven

worden, met als doel de ander te ondersteunen (Steens, 2016). Dit verloopt in 3 stappen:

- Begin met het woord “ik”.

- Geef informatie over je gevoel. - Zeg duidelijk welke situatie, gedrag of gebeurtenis dat gevoel

teweegbrengt.

144

Een voorbeeld: “Ik vind het echt jammer voor jou dat het zo gelopen is.”

7.1.1.7. CONFRONTERENDE IK-BOODSCHAP

Met een confronterende ik-boodschap wordt een verbale reactie bedoeld waarbij

gevoelens over een gebeurtenis of het gedrag van een gezinslid weergegeven worden, met als doel de ander te stimuleren tot verandering (Steens, 2016). Dit verloopt in 5 stappen:

- Begin met het woord “ik”. - Geef informatie over je gevoel.

- Zeg duidelijk welke situatie, gedrag of gebeurtenis dat gevoel teweegbrengt.

- Noem welk ander gedrag gewenst zou zijn in deze situatie.

- Geef aan waarom dit gedrag gewenst is.

Een voorbeeld: “Ik maak mij echt zorgen wanneer je mij niet laat weten dat je

later zal zijn. Ik zou graag willen dat je een berichtje stuurt wanneer je weet dat je te laat komt, dan zit ik niet iedere dag aan je kop te zeuren daarover.”

7.1.1.8. ABC-SCHEMA

De bedoeling van het ABC-schema (Steens, 2016) is dat ouders hun eigen gedrag observeren en registreren waardoor ze inzicht krijgen in het eigen gedrag en zo

tot verandering kunnen komen. Dit kan bijvoorbeeld de aanzet zijn om een nieuwe vaardigheid aan te leren. Een concrete situatie wordt als uitgangspunt genomen

en geanalyseerd in drie stappen:

- A (antecedents): Wat gebeurde er vooraf, wat was de aanleiding, de prikkel? - B (behaviour): Wat dacht je? Wat deed je? Wat voelde je daarbij?

- C (consequences): Welke positieve en negatieve gevolgen zijn er geweest?

Een voorbeeld:

- A (antecedents): De kinderen maken de hele keuken vuil tijdens de maaltijd.

- B (behaviour): Moeder wordt woedend en slaat de kinderen hard.

- C (consequences): De band tussen ouder en kind verslechterd en tussenkomst van diensten dreigt omwille van onveiligheid.

In dit voorbeeld kan ingewerkt worden op de A door bijvoorbeeld de kansen dat de kinderen knoeien te verkleinen (adequaat toezicht, geschikt bestek, gebruik van een plastic tafelkleed, …). Op de B kan ingewerkt worden door moeder te leren

hoe ze haar kalmte kan bewaren. Door correct gedrag te gaan belonen kan op de C ingewerkt worden.

Een blanco ABC-schema kan gevonden worden in bijlage 11.19. Meer informatie over het ABC-schema kan gevonden worden onder punt 7.2.1.1.

7.1.2. PSYCHO-EDUCATIE

Naargelang de noodzaak kan er ook gekozen worden voor het geven van psycho-educatie (van der Steege et al., 2013). Psycho-educatie kan gezinsleden een zicht

geven op problematieken van zichzelf en van andere gezinsleden. Op die manier kan psycho-educatie maken dat gezinsleden beter begrijpen waar bepaald gedrag vandaan komt en leren hoe ze hiermee om kunnen gaan. Psycho-educatie kan

bijvoorbeeld ook gaan over het belang van goede opvoedingsvaardigheden. Er zijn een aantal aandachtspunten waarmee men rekening dient te houden als er

psycho-educatie gegeven wordt.

145

- Met de psycho-educatie moet aangesloten worden bij het niveau, de kennis

en het taalgebruik van het gezin. - Tijdens de psycho-educatie moeten krachten benoemd worden en

complimenten gegeven worden. - Er kan gebruik gemaakt worden van ondersteunend materiaal (brochures,

sites, boeken, …) en visualisaties.

- Psycho-educatie is niet eenmalig, het komt telkens terug (bijvoorbeeld op momenten dat een bepaald gedrag zich opnieuw voordoet).

In bijlage 11.20 staan referenties naar materiaal dat gebruikt kan worden voor psycho-educatie (van der Steege et al., 2013).

7.2. VERPLICHTE MODULES

7.2.1. VERGROTEN VAN DE OPVOEDINGSVAARDIGHEDEN

Een gebrek aan opvoedingsvaardigheden is een veel voorkomend probleem in

gezinnen die in pleegzorg terecht komen. Het is dan ook logisch om ouders een training in opvoedingsvaardigheden te geven. Het is zinvol om de ouderschapstrainingen van pleegzorgers en ouders op elkaar af te stemmen zodat

de aanpak consistent is (Fisher, Kim, & Pears, 2009). Bij de vaardigheden die ouders aangeleerd moeten worden, kan een onderscheid gemaakt worden tussen

basisvaardigheden en effectieve opvoedingsvaardigheden.

7.2.1.1. BASISVAARDIGHEDEN

Een eerste belangrijke basisvaardigheid is dat een ouder zijn kind moet kunnen observeren. Op die manier kan immers zicht gekregen worden op sterke en zwakke punten (Van Vugt & Berger, 1999). Je kan ouders leren observeren met behulp

van het ABC-schema (zie bijlage 11.19) waarbij volgende vragen van belang zijn:

- Antecedents: Wat is de situatie waarin het gedrag plaatsvindt?

o Wat gebeurde er voordat het gedrag plaatsvond? o Wanneer vond het gedrag plaats? o Waar vond het gedrag plaats?

o Wie waren erbij? - Behaviour: Wat doet de persoon in kwestie? Of wat doet hij juist niet?

o Let op de lichaamshouding. o Let op de gezichtsuitdrukking. o Luister naar wat er (niet) gezegd wordt.

o Luister naar de toon waarop het gezegd wordt. - Consequences: waar leidt het gedrag toe?

o Wat is de consequentie van het gedrag? o Let op de reacties van de personen die erbij zitten.

Eerst wordt aan de ouder gevraagd om het gedrag te beschrijven, daarna de

situatie en de gevolgen. Uiteindelijk vult de pleegzorgbegeleider aan wat volgens hem ontbreekt. Bij het observeren moeten ouders het onderscheid leren maken

tussen datgene wat waarneembaar is en de interpretatie daarvan. Interpretaties kunnen een zinvolle bijdrage leveren maar men moet zich bewust zijn van het onderscheid. Het is belangrijk dat observaties in termen van observeerbaar gedrag

gebeuren om interpretatie te voorkomen.

Naast goed observeren moet de ouder ook goed aansluiten bij het

ontwikkelingsniveau, de sterke en zwakke punten, de voorkeuren, de gemoedstoestand en de bezigheden van dat moment van het kind (Van Vugt & Berger, 1999). Goede observatievaardigheden kunnen hieraan bijdragen.

146

Ook contact maken is een belangrijke vaardigheid, contact maken is immers de

eerste stap in het op gang brengen van communicatie en dus bij het gebruik van opvoedingsvaardigheden (Van Vugt & Berger, 1999). Meestal wordt deze

vaardigheid dan ook samen met een opvoedingsvaardigheid geoefend. Aandachtspunten bij contact maken zijn:

- Zit of sta in de buurt van het kind.

- Houd je lichaam naar het kind toegewend. - Kijk het kind op een vriendelijke manier aan, zorg hierbij voor een goede

ooghoogte. - Trek de aandacht van het kind (verbaal of non-verbaal). - Gebruik een vriendelijke intonatie.

Een vierde belangrijke vaardigheid is benoemen (Van Vugt & Berger, 1999). Dit is het onder woorden brengen van het gedrag, de intentie en het gevoel van het

kind. Hiermee laat de ouder merken dat hij oog heeft voor het kind en afstemt op waar het kind mee bezig is. Zeker als de ouder gevoelens of intenties benoemt, voelt het kind zich vaak beter begrepen. Een voorbeeld: “Je bent verdrietig over

wat er gebeurd is, hé?” Benoemen gebeurt via drie stappen:

- Observeer wat het kind doet of zegt.

- Maak contact met het kind. - Benoem wat het kind doet of zegt, of wat het volgens jou voelt of bedoelt.

Indien je twijfelt, benoem dan eerder vragend.

Luisteren is tevens een basisvaardigheid die ouders moeten beheersen, hiermee tonen zij interesse in hun kind waardoor het kind het gevoel heeft dat het de

moeite waard is (Van Vugt & Berger, 1999). Bovendien kan de ouder op die manier informatie over het kind verkrijgen. Wanneer je op het moment dat je kind met

een verhaal komt geen tijd hebt om te luisteren, kan je een ander moment afspreken. Het stappenplan voor luisteren is als volgt:

- Maak contact met het kind.

- Moedig het kind aan om het verhaal te vertellen door met je hoofd te knikken of af en toe te reageren, benoem hierbij regelmatig wat het kind

volgens jou voelt of bedoelt. - Laat het kind uitpraten. - Wanneer het verhaal niet duidelijk is of je mist nog informatie, stel je

gerichte vragen. Ook als je het niet eens bent met wat je kind vertelt, kan je reageren op het einde van het verhaal.

Al deze vaardigheden hebben te maken met ouderlijke betrokkenheid, namelijk interesse hebben in je kind en het tijd en aandacht geven, je verantwoordelijkheden ten aanzien van je kind opnemen, onvoorwaardelijke steun

bieden, je kind stimuleren, sensitief en responsief zijn, genegenheid tonen, … Andere zaken die hier – naast bovenstaande vaardigheden – nog een bijdrage aan

kunnen leveren zijn bijvoorbeeld initiatief nemen tot een gesprek en initiatieven van je kind herkennen, samen activiteiten ondernemen, … (Albrecht, 2016; van der Steege et al., 2013; De Vries, 2005).

7.2.1.2. OPVOEDINGSVAARDIGHEDEN

De opvoedingsvaardigheden zijn in te delen in 5 categorieën op basis van het doel

ervan: vaardigheden leren aanleren, regels en afspraken leren maken, opdrachten leren geven, adequaat gedrag versterken en inadequaat gedrag verminderen. De

147

categorieën worden hieronder, met hun specifieke opvoedingsvaardigheden,

besproken.

7.2.1.2.1. VAARDIGHEDEN LEREN AANLEREN

Om vaardigheden aan te leren aan kinderen kan – net zoals bij ouders - gebruik gemaakt worden van een gedragsinstructie, eventueel met modelleren en een gedragsoefening (Van Vugt & Berger, 1999). Instructies hiervoor kunnen

gevonden worden onder 7.1.1.1., 7.1.1.2. en 7.1.1.3. Kort komt het stappenplan op het volgende neer:

- Maak contact met het kind. - Zeg het kind precies wat het moet gaan doen, geef een concrete

beschrijving van het adequate gedrag.

- Zeg waarom dit wenselijk is. - (Doe het voor/doe het samen, beschrijf bij elke stap nauwkeurig wat je

doet). - (Laat het kind nadoen). - Prijs of beloon het kind als het de instructie opvolgt.

Daarnaast zijn er ook nog twee aandachtspunten van belang:

- Spreek vriendelijk maar stellend, zowel de toon als de gezichtsuitdrukking

zijn belangrijk. - Als het kind klaagt tijdens het instrueren, reageer dan niet op dit gedrag.

7.2.1.2.2. REGELS EN AFSPRAKEN LEREN MAKEN

Regels en afspraken maken voor de jeugdige duidelijk wat van hem of haar verwacht wordt, hiervoor is het echter wel nodig dat de ouders voor zichzelf weten

welk gedrag ze wel en niet tolereren (van der Steege et al., 2013). Afspraken en regels worden best geformuleerd in termen van wat wel mag in plaats van in

termen van wat niet mag. Dit maakt het makkelijker om het gedrag uit te voeren.

7.2.1.2.3. OPDRACHTEN LEREN GEVEN

De manier waarop een opdracht gegeven wordt, heeft invloed op het al dan niet

gehoorzamen van een kind. Een opdracht goed geven, vergroot de kans dat ze uitgevoerd wordt (Vanschoonlandt, Vanderfaeillie, & Van Holen, 2013a). Een

effectieve opdracht wordt op volgende manier gegeven:

- Geef opdrachten op een beleefde, vriendelijke manier: opdrachten op een geïrriteerde manier geven vergroot de kans dat kinderen er geïrriteerd op

reageren. De opdracht op een rustige, beleefde manier geven, verhoogt de kans dat het kind zal gehoorzamen.

- Formuleer opdrachten op een directe manier, als een opdracht en niet als een vraag. Dit hoeft niet streng te zijn maar wel duidelijk en op een rustige, vastberaden manier.

- Geef één opdracht per keer, bij meerdere opdrachten kan het kind er één vergeten. Wellicht krijgt of hoort het kind dan enkel de negatieve

commentaar op wat het vergeten te doen is, terwijl het wel een aantal dingen goed gedaan heeft. Door één opdracht per keer te geven, vergroot de kans dat het kind de opdracht zal uitvoeren, zodat je een compliment

kan geven. - Geef duidelijke en concrete opdrachten zodat het kind goed weet wat het

moet doen.

148

- Geef startopdrachten in plaats van stopopdrachten. Door te zeggen wat een

kind niet mag doen, is het vaak niet duidelijk wat het wel mag doen. Bovendien kunnen kinderen het juist leuk vinden om als je vraagt om ergens

mee te stoppen, iets anders uit te proberen dat ook niet mag. Door te zeggen wat het kind in plaats van het ongewenste gedrag moet doen, vermijd je dit.

- Houd het kort. Door veel uitleg bij een opdracht te geven of door te preken bij het geven van een opdracht, leid je de aandacht van het kind af van de

opdracht. Bovendien wekt dit vaak irritatie op en geeft het de kans om over het nut van de opdracht te beginnen discussiëren. Zeg dus gewoon wat je van het kind verwacht zonder uit te weiden over het waarom hiervan.

- Geef een compliment als het kind gehoorzaamt. Door het kind een compliment te geven als het de opdracht uitvoert, vergroot je de kans dat

het in de toekomst meer zal gehoorzamen aan opdrachten. Belangrijk is dat het kind de opdracht vrijwel onmiddellijk uitvoert.

- Zorg dat je de aandacht hebt van het kind bij het geven van de opdracht.

Het kind kan de opdracht immers alleen uitvoeren als het de opdracht echt gehoord heeft. Om zeker te zijn dat het kind de opdracht gehoord heeft,

kan je hem/haar de opdracht laten herhalen.

Enkele voorbeelden: “Stop het speelgoed op je kamer in de grote doos.” (in plaats

van “Zou je je kamer niet eens opruimen?”), “Zet je schoenen in de kast” (in plaats van “Ik zie dat jouw schoenen in de woonkamer liggen, weet je niet waar die horen?”), als het kind binnen met een bal gooit: “Rol de bal over de grond in plaats

van ermee te gooien” (in plaats van “Stop daarmee”).

7.2.1.2.4. ADEQUAAT GEDRAG LEREN VERSTERKEN

Adequaat gedrag kan versterkt worden door prijzen en door belonen (van der Steege et al., 2013; Van Vugt & Berger, 1999).

Prijzen is het positief verbaal of non-verbaal reageren op adequaat gedrag

(bijvoorbeeld duim opsteken, “prima” zeggen, iets positief zeggen en zeggen wat het kind precies goed heeft gedaan). Als het prijzen onmiddellijk volgt op het

gedrag, zal het kind vaker dit adequate gedrag gaan vertonen. Bovendien draagt het bij aan het positieve zelfbeeld van het kind en aan het goede contact tussen ouders en kind. Twee aandachtspunten zijn van belang:

- Het prijzen moet op zichzelf staan, dus geen dubbele boodschap zoals “beter als gisteren”.

- Praat enthousiast.

Bij belonen wordt er een materiële (bijvoorbeeld een cadeautje) of immateriële beloning (bijvoorbeeld een leuke activiteit doen) gegeven nadat het kind adequaat

gedrag stelt, ook hiermee wordt dit gedrag versterkt. Belonen verloopt voor een deel gelijkaardig aan prijzen en gaat als volgt:

- Maak contact met het kind. - Zeg iets positief tegen het kind. - Zeg het kind precies wat het goed gedaan heeft.

- Geef het kind de beloning.

Ook bij belonen zijn er een aantal aandachtspunten:

- Kies beloningen die passen bij het kind. - Kies beloningen die haalbaar zijn (praktisch en financieel) voor de ouder.

149

- Geef geen beloningen voor het stoppen van vervelend gedrag, op die manier

leer je het kind vervelend te zijn omdat dat uiteindelijk – door met het vervelende gedrag te stoppen – een beloning oplevert.

- Het wegnemen van iets vervelend (bijvoorbeeld eens niet moeten afwassen) kan ook een beloning zijn.

- Naast het geven van de beloning, is het ook belangrijk om een compliment

te geven.

Net zoals adequaat gedrag dat spontaan optreedt beloond kan worden, kan er ook

een beloningssysteem uitgewerkt worden voor gedrag dat niet spontaan optreedt (Steens, 2016; Vanschoonlandt et al., 2013a). De pleegzorgbegeleider vraagt eerst aan de ouders of zij het geven van beloningen al eens uitgeprobeerd hebben

en wat hun mening is over het werken met een beloningssysteem. Eventuele weerstand tegen het gebruik van beloningen wordt besproken. Hierbij kunnen

volgende elementen aan bod komen:

- Belonen is omkopen. Omkopen betekent echter dat het kind iets krijgt voordat het iets heeft moeten doen. Bij belonen wordt iets gegeven aan het

kind om het gewenste gedrag te bekrachtigen. - Mijn kind zal niets meer willen doen zonder beloning. Als te veel materiële

beloningen gebruikt worden en als enkel materiële vormen van beloning gebruikt worden, bestaat inderdaad een risico hiervoor. Daarom is het van

belang om selectief te zijn en maar aan enkele gewenste gedragingen een tastbare beloning te koppelen. Bij het geven van een tastbare beloning, moet ook steeds een compliment/aanmoediging gegeven worden. Het

geven van deze tastbare beloning voor dit gedrag is maar een tijdelijke maatregel. Als het kind het gewenste gedrag stelt, wordt ofwel het criterium

voor het krijgen van een beloning verhoogd ofwel wordt een beloningssysteem opgezet voor een ander doelgedrag, terwijl het hiervoor aangeleerde gedrag enkel verder bekrachtigd wordt door het geven van

complimenten en op een onverwacht moment eventueel nog eens een materiële beloning.

- Ik heb dat al vaak geprobeerd, maar dat werkt niet. In dit geval bekijkt de pleegzorgbegeleider met de ouders hoe ze het hadden aangepakt. Hierbij houdt de pleegzorgbegeleider volgende aandachtspunten in het

achterhoofd: o Het gewenste gedrag is niet te moeilijk voor dit kind.

o Het kind kan elke dag een beloning verdienen. o De ouder past het beloningssysteem consequent toe: elke keer als

het kind het gewenste gedrag stelt, volgt een beloning. Dit houdt in

dat de ouder goed toezicht moet houden over het gedrag van het kind.

o De ouder houdt de controle over het beloningssysteem: niet toegeven aan gezeur van het kind om een beloning omdat het bijna het gewenste gedrag stelde, zorgen dat het kind niet zelf de beloningen

kan nemen. Op basis hiervan kan de pleegzorgbegeleider samen met de ouders bekijken

waarom het beloningssysteem dat ze reeds uitprobeerden niet goed werkte.

Het verloop van het opstellen van een beloningssysteem wordt hieronder uitgeschreven, het is daarnaast belangrijk dat het beloningssysteem aan het kind

uitgelegd wordt:

150

- Kies een gedrag dat je meer wil zien voorkomen bij je kind. Er moet op gelet

worden dat het gewenste gedrag aansluit bij de ontwikkelingsmogelijkheden van het kind en dus haalbaar is.

- Verdeel het gewenste gedrag in kleine stapjes. Hoe men het gewenste gedrag opdeelt, zal afhankelijk zijn van (de complexiteit van) het gedrag dat je verwacht. Als het beloningssysteem gebruikt wordt voor alledaagse

taken die van het kind verwacht worden of voor specifieke gewenste gedragingen, zullen deze specifieke taken of gedragingen de kleine stapjes

zijn. Als het beloningssysteem gebruikt wordt voor het bevorderen van complex gedrag in moeilijke situaties, moet dit gewenst gedrag in specifieke, kleine stappen verdeeld worden. Het is belangrijk het gewenste

gedrag concreet en in positieve termen te beschrijven. - Kies één of meerdere beloningen. Elke keer dat het gewenste gedrag gesteld

wordt krijgt het kind een fiche, sticker, stempel of punten. Consistentie is zeer belangrijk! Voor kleuters kan het krijgen van fiches op zich al belonend werken. Voor oudere kinderen moeten de verdiende fiches of punten

ingewisseld kunnen worden tegen een andere beloning. Best wordt een lijst gemaakt van verschillende soorten beloningen waaruit het kind mag kiezen.

Op die manier wordt vermeden dat steeds dezelfde beloning haar waarde verliest. Eventueel kunnen bij het opstellen van deze lijst ook voorstellen

van het kind opgenomen worden. Bij de lijst van beloningen moet een onderscheid gemaakt worden tussen alledaagse beloningen (die het kind elke dag kan verdienen) en speciale beloningen (waarvoor het kind enkele

dagen of weken moet sparen). o Alledaagse beloningen: dingen die het kind nu als vanzelfsprekend

beschouwt, bijvoorbeeld buiten mogen spelen, tv mogen kijken, op de computer mogen spelen, … Dit kan aangevuld worden met enkele extra beloningen waarvan het volgens de ouders haalbaar is om ze

elke dag te geven, bijvoorbeeld samen met ouder buiten spelen, samen met ouder een verhaaltje lezen, dessert mogen kiezen, ...

o Speciale beloningen: deze beloningen kan het kind niet dagelijks kiezen. Hierbij kan men kiezen tussen verschillende soorten beloningen:

Materiële beloningen: bijvoorbeeld zakgeld, speelgoed, … Meer tijd met ouders: bijvoorbeeld samen koekjes bakken, …

Speciale privileges: bijvoorbeeld langer opblijven, tv-programma kiezen, chips eten, …

Speciale activiteiten: bijvoorbeeld naar de cinema gaan, een

hamburger gaan eten, een DVD huren, bij een vriendje gaan logeren, …

- Bepaal het criterium voor het krijgen van een beloning. Hierbij moet rekening gehouden worden met het feit dat het kind niet onmiddellijk alles perfect kan doen. Het beloningssysteem moet zo worden opgesteld dat de

kans op een beloning zo groot mogelijk is. Zeker in het begin moet ervoor gezorgd worden dat het kind niet alle gedragingen van het

beloningssysteem moet gedaan hebben (niet alles moet aangekruist/gelukt zijn) om een beloning te krijgen. Leg de lat in het begin dus niet te hoog en bouw gradueel op. Als het kind het gedrag dat in het beloningssysteem is

opgenomen niet stelt, wordt hij hier niet voor gestraft. Wel kan u hem eraan herinneren wat hij moet doen om een beloning te krijgen en kan u hem

aanmoedigen om het volgende keer anders te doen.

151

- Bepaal een moment waarop het beloningssysteem wordt ingevuld en de

beloning wordt gegeven. Best wordt het beloningssysteem onmiddellijk na het gewenste gedrag ingevuld. Door onmiddellijk na het stellen van het

gewenste gedrag het beloningssysteem in te vullen is de kans groter dat zowel ouder als kind zich aan hun deel van de afspraak houden en is er minder kans op discussie over het al dan niet voldoen aan het criterium.

Een andere mogelijkheid is om dit telkens ’s avonds in te vullen. Zorg er voor dat je als ouder de controle houdt, het kind mag niet zelf het

beloningssysteem kunnen invullen. - Registreer het gewenste gedrag van het kind en pas op basis hiervan het

beloningsysteem aan. Het is belangrijk dat het beloningssysteem goed

doordacht en voorbereid is voor u het installeert. Eens het beloningssysteem geïnstalleerd is, wordt bijgehouden hoe vaak het kind het criterium haalt en

hoe moeilijk dit is voor het kind. Het geïnstalleerde beloningssysteem wordt minstens een week onveranderd volgehouden. Als het kind telkens faalt en er dus niet in slaagt beloningen te verdienen, kan dit heel frustrerend zijn.

In dit geval leg je de lat best lager. Wanneer het kind echter te gemakkelijk het beoogde criterium haalt, heeft het beloningssysteem weinig zin meer.

In dit geval verhoog je best het criterium of werk je een beloningssysteem uit voor een ander gewenst gedrag.

Een voorbeeld van een beloningssysteem is terug te vinden in bijlage 11.21.

7.2.1.2.5. INADEQUAAT GEDRAG LEREN VERMINDEREN

Bij het gebruik van technieken om inadequaat gedrag te verminderen, moeten een

aantal zaken in het achterhoofd gehouden worden:

- De technieken moeten met mate gebruikt worden en in een goede

verhouding staan tot het gebruik van technieken om adequaat gedrag aan te leren.

- Wees consequent: reageer altijd zo snel mogelijk en op dezelfde manier op

inadequaat gedrag. - Grijp vroeg in de gedragsketen in: gedrag dat al een tijdje duurt is moeilijker

te stoppen. - Gebruik START-opdrachten in plaats van STOP-opdrachten: stop nooit

alleen inadequaat gedrag maar instrueer daarbij altijd alternatief gedrag,

dit maakt het voor het kind makkelijker om het inadequate gedrag te stoppen.

- Let op adequaat gedrag tijdens en na het stoppen van inadequaat gedrag en het uitvoeren van sancties, hoe klein ook, en prijs of beloon dit.

- Praat niet meer na over het inadequate gedrag, laat merken dat de situatie

“voorbij” is, bijvoorbeeld door adequaat gedrag te prijzen. - Gebruik zo min mogelijk fysiek contact om inadequaat gedrag te stoppen,

kinderen moeten leren om naar verbale instructies te luisteren. - Laat de voortgang van de dagelijkse routine als natuurlijke consequentie

werken. Bijvoorbeeld als een kind niet wil opruimen gaat de ouder gewoon

door met wat hij van plan was, bijvoorbeeld een vieruurtje eten. Als het kind te lang over opruimen doet dan is het vieruurtje op.

Een eerste mogelijkheid om inadequaat gedrag te verminderen is negeren, dit kan echter niet bij gedrag dat bedreigend is voor de omgeving of voor andere personen (Vanschoonlandt et al., 2013a; van der Steege et al., 2013; Van Vugt & Berger,

1999). Bij negeren wordt er geen contact gemaakt met het kind (niet aanraken,

152

niet aankijken, niets zeggen) en wordt er niet gereageerd op het gedrag van het

kind. Enkele aandachtspunten hierbij zijn:

- Negeren houdt in dat er helemaal geen aandacht wordt gegeven, dus ook

geen reacties zoals fronsen, kuchen of diep zuchten. - Het kan voorkomen dat het gedrag eerst toeneemt voor het afneemt, het

kind is dan aan het testen of het negeren wordt volgehouden. Negeren is

dus moeilijk en vraagt voldoende voorbereiding in de zin van (1) welk gedrag zal en kan ik negeren, (2) hoe zal ik ervoor zorgen dat ik het negeren

kan volhouden. Destructief gedrag kan niet worden genegeerd, ongehoorzaam gedrag wel.

- Het is belangrijk om consistent te zijn en negeren vol te houden, anders

leert het kind dat hij, als hij maar lang genoeg volhoudt, uiteindelijk toch zijn zin krijgt.

- Andere dingen gaan doen maakt het makkelijker om negeren vol te houden. - Negeren werkt alleen als het kind nog voldoende aandacht krijgt voor

positief gedrag.

Een tweede mogelijkheid is een waarschuwing geven, dit maakt het kind duidelijk dat zijn gedrag niet gewenst is (van der Steege et al., 2013). Een waarschuwing

geeft het kind de kans om zijn gedrag te stoppen en iets anders te gaan doen. Waarschuwingen kunnen worden gebruikt bij ongehoorzaam gedrag. Ze kunnen

niet worden gebruikt bij destructief gedrag. Volgende stappen moeten gevolgd worden bij waarschuwen:

- Maak contact met je kind.

- Vertel je kind welk gedrag ongewenst is. - Maak duidelijk welk gedrag je graag wel van je kind zou zien.

- Dreig niet met straf.

Aandachtspunten bij het geven van een waarschuwing, zijn:

- Zorg voor oogcontact met je kind en geef de waarschuwing met een

duidelijk stemgeluid. - Geef de tijd om de waarschuwing op te volgen.

- Geef een compliment wanneer je kind het gewenste gedrag laat zien. - Waarschuw maar één keer en dreig daarbij niet met straf. Wanneer je zoon

of dochter de waarschuwing niet opvolgt, geef dan een passende zinvolle

straf (zie verder). - Negeer eventueel klagen en zeuren van je kind tijdens de instructie.

Een voorbeeld: “Aan tafel zitten we niet in kleermakerszit, ga met je poep op de zitting en met je rug tegen de leuning zitten.”

Een derde mogelijkheid is gedrag stoppen en instrueren, veel kinderen moeten

echter nog leren hoe ze met instructies moeten omgaan (Van Vugt & Berger, 1999). Ze reageren soms pas als er geschreeuwd wordt of als er gebruik gemaakt

wordt van fysiek contact. Voor gedrag dat niet te tolereren is, kan een stopinstructie gegeven worden. Dit werkt het beste als er meteen ook een instructie van adequaat gedrag volgt. Het stappenplan ziet er als volgt uit:

- Maak contact met het kind. - Benoem wat het kind zegt, doet of volgens jou voelt of bedoelt.

- Zeg het kind precies wat het niet goed doet. - Zeg dat je wilt dat het kind hiermee stopt. - Zeg het kind precies wat het wel moet gaan doen.

153

- Zeg waarom dit wenselijk is. Prijs het kind als het adequaat gedrag stelt

Een voorbeeld: “Je bent boos en daarom roep je nu tegen mij en je zus. Ik wil dat je daar nu mee stopt en op een rustige manier vertelt wat er is.”

Indien de instructie niet meteen opgevolgd wordt is een verkorte instructie een mogelijkheid, hierbij wordt de instructie rustig en vastberaden herhaald. Dat vergroot de kans dat kinderen de instructie zullen uitvoeren. Ook hierbij zijn er

een aantal aandachtspunten:

- Praat op een rustige en stellende manier, zonder stemverheffing.

- Preek niet, houd het kort. - Dreig niet met sancties. - Geef het kind voldoende tijd om de instructies op te volgen, prijs of beloon

het kind als de instructies opgevolgd worden. - Als de instructie niet opgevolgd wordt, volgt een sanctie.

Ten vierde is het mogelijk om een kind apart te zetten of een time-out te geven om inadequaat gedrag te verminderen (Vanschoonlandt et al., 2013a; Van Vugt & Berger, 1999). Hierbij wordt het kind een paar minuten in een aparte saaie ruimte

(of afgezonderd in dezelfde ruimte) gezet. Na een time-out moet adequaat gedrag geïnstrueerd worden, enkel een time-out is niet zinvol. Een time-out is een betere

keuze dan zinvol straffen omdat het na een time-out makkelijker is om adequaat gedrag te starten. Beperk het probleemgedrag waarvoor een time-out wordt

ingezet. Voor een time-out wordt het volgende stappenplan gevolgd:

- Deel 1: o Maak contact met het kind.

o Zeg het kind precies wat het niet goed gedaan heeft (benoemen). o Zeg waar het naartoe moet gaan, hoe lang en wat het moet doen.

o Houd de uitleg zo kort mogelijk. Ga niet in discussie maar herhaal de regel die is overtreden.

o Blijf zelf kalm tijdens het apart zetten.

o Negeer het kind gedurende de time-out. Kwaadheid, boosheid, roepen en tieren van het kind kunnen voorkomen gedurende de time-

out. o De time-out mag niet te lang duren. De duur van een time-out komt

overeen met de leeftijd van het kind, met een maximum van 5

minuten. o Beëindig de time-out slechts nadat het kind 30 seconden achter

elkaar rustig is. Indien het kind na de maximumduur nog niet kalm is, verleng de time-out dan telkens met 30 seconden.

- Deel 2:

o Maak contact met het kind. o Prijs het voor het rustige gedrag in de ruimte of het opvolgen van de

instructie. o Een time-out mag niet eindigen met winst voor het kind. Opdrachten

moeten na de time-out nog steeds worden uitgevoerd en gemiste

activiteiten worden niet ingehaald.

Een voorbeeld: “Je blijft roepen, dus je moet in time-out in de … (benoem ruimte)

voor … minuten. De time-out stopt pas als je rustig bent.”

Hierbij zijn opnieuw een aantal aandachtspunten:

154

- Zorg ervoor dat het kind de procedure kent, bijvoorbeeld door deze vooraf

met het kind doorgenomen en geoefend te hebben. - Zorg dat de ruimte saai, maar niet eng is voor het kind. Het moet er veilig

zijn, want sommige kinderen zullen agressief reageren. - Zet het kind niet langer dan de afgesproken tijd apart. - Ga wanneer de tijd voorbij is, direct naar het kind toe.

- Wanneer het kind gaat huilen, klagen of tegen de deur gaat bonken als hij apart is gezet, leg je het kind uit dat de time-out slechts stopt op het

moment dat het kind lang genoeg (30 seconden) rustig is. - Wanneer het kind de ruimte vroegtijdig verlaat, zet je het kind weer terug

in de ruimte en vertel je hem dat time-out slechts stopt op het moment dat

het kind lang genoeg (30 seconden) rustig is. - Praat niet na over het voorafgaande inadequate gedrag. Het is “over” als

het kind weer teruggehaald wordt, napraten bemoeilijkt het opnieuw in gang zetten van adequaat gedrag.

Bovendien kunnen er problemen optreden als de ouders een time-out

aankondigen, hieronder wordt besproken hoe gereageerd kan worden.

- Het kind weigert in time-out te gaan. Indien dit haalbaar is voor de ouders,

brengen ze zelf het kind naar de time-out plaats. Dit kan door het kind bij de bovenarm of schouder vast te nemen en te begeleiden naar de time-out

plaats. Het is belangrijk dit te doen zonder het kind pijn te doen. Indien het niet haalbaar is voor de ouders om het kind zelf in time-out te plaatsen (omdat het kind te groot is), wordt aan het kind de instructie gegeven om

naar time-out te gaan. Indien het kind weigert, kan op verschillende manieren gereageerd worden. Het is wel belangrijk dat de ouders vooraf

beslissen hoe ze hiermee zullen omgaan en dit ook uitleggen aan het kind. Een mogelijke reactie hierop is om de tijd die het kind in time-out moet telkens 1 minuut te verlengen. De ouder kan bijvoorbeeld zeggen: “Je gaat

niet in time-out, dus dat is 1 minuut extra erbij.” Als het kind binnen de vijf seconden niet naar time-out gaat, zegt de ouder: “Dat is al 2 minuten

extra.” Zo blijft de ouder doorgaan tot er 5 minuten extra zijn. Het is immers niet zinvol om de tijd in time-out te blijven verlengen. Hierdoor ontstaat het risico dat het kind de weigering te lang volhoudt en voor een irrealistische

duur in time-out moet blijven. Indien het kind na de 5de extra toegevoegde minuut nog steeds niet naar time-out is, wordt een privilege weggenomen.

Mogelijkheden voor weg te nemen privileges: een half uur vroeger naar bed, het komende uur geen tv mogen kijken, vanavond een half uur minder lang op de computer mogen spelen, deze namiddag niet met de fiets mogen gaan

rijden, .... Als is gezegd dat een privilege is ingetrokken, is het heel belangrijk om dit intrekken ook daadwerkelijk uit te voeren.

- Het kind verlaat steeds de time-out plaats. Mogelijke manieren om hiermee om te gaan:

o Het kind op een zakelijke manier terug in time-out zetten. Een goede

manier om hiermee om te gaan is om het kind gewoon terug naar de time-out plaats te brengen, zonder in discussie te gaan met het kind.

Indien dit haalbaar is voor de ouders, wordt dit herhaald elke keer dat het kind de time-out plaats verlaat. Dit vergt echter heel veel zelfbeheersing van de ouders en is niet altijd haalbaar. Bovendien

mag een kind maximum drie keer teruggeplaatst worden. Anders krijgt het kind te veel aandacht. Indien het kind na de derde

155

terugplaatsing weer wegloopt, kan één van de andere strategieën

gebruikt worden (tijd verlengen of privilege intrekken). o Tijd verlengen voor elke keer dat het kind de plaats verlaat. Het kind

kan de eerste keer teruggeplaatst worden met de waarschuwing dat er 1 minuut bijkomt elke keer dat het kind de time-out plaats verlaat. Ook hier moet erop gelet worden dat de duur van time-out hierdoor

niet onrealistisch wordt. Indien nodig wordt het intrekken van een privilege als back-up gebruikt.

o Een privilege intrekken. Als het kind de time-out plaats blijft verlaten, kan als straf een privilege ingetrokken worden.

- Het kind belooft te gehoorzamen wanneer de ouder zegt dat het naar time-

out moet. Als het kind op de aankondiging van time-out reageert met beloftes om de gegeven opdracht toch uit te voeren of om braaf te zijn,

moet dit genegeerd worden door de ouders (Barkley, 1997). Elke keer de ouder aangeeft dat het kind naar time-out moet, moet dit ook uitgevoerd worden. Indien toegegeven wordt aan de vele goede beloftes van het kind,

kan het gevolg immers zijn dat het kind in de toekomst pas zal gehoorzamen als time-out wordt aangekondigd.

- Het kind weigert de time-out plaats te verlaten als de ouder het zegt. Als de tijd van time-out om is en het kind terug rustig is, wordt tegen het kind

gezegd dat het de time-out plaats mag verlaten. Als het kind nu weigert om de plaats te verlaten, zegt de ouder: “Voor mij is de time-out afgelopen, dus je mag de time-outplaats verlaten.” Hierna verwijdert de ouder zich uit

de situatie en negeert hij het kind zolang het in de time-outplaats blijft.

Een vijfde mogelijkheid is zinvol straffen, hierbij wordt iets leuk weggenomen of

iets onprettig toegediend (Vanschoonlandt et al., 2013a; van der Steege et al., 2013; Van Vugt & Berger, 1999). Volgend stappenplan is van toepassing:

- Maak contact met kind.

- Zeg het kind wat het niet goed doet (benoemen). Maak hierbij een onderscheid tussen het gedrag en het kind (niet “jij bent stout!” maar wel

“jij hebt dat speeltje afgepakt van je zus en dat vind ik niet oké!”). - Zeg het kind welk leuk object of welke leuke activiteit het hierdoor

kwijtraakt.

Ook voor zinvol straffen zijn er enkele aandachtspunten:

- Spreek vooraf met het kind af welk gedrag tot welke straf leidt.

- Geef de straf direct nadat het kind zich misdraagt. - De straf moet in verhouding staan tot het probleemgedrag. - Dreig niet met straf en ga ook niet in discussie, houd vast aan het uitvoeren

van de straf. - Instrueer gewenst gedrag volgend op de techniek zinvol straffen. Op die

manier kan het kind dit gemakkelijk laten zien en hiervoor geprezen worden.

Om inadequaat gedrag te kunnen verminderen is het ten slotte belangrijk om aan monitoring te doen en toezicht te houden (van der Steege et al., 2013). Dit geldt

zowel voor jongere als oudere kinderen maar speelt een grotere rol bij oudere kinderen omdat zij steeds meer activiteiten buitenshuis gaan ondernemen. Bij

oudere kinderen is het dus van belang om een zicht te hebben op de mensen met wie zij omgaan en de activiteiten die zij ondernemen. Zo kunnen ouders eventueel ingrijpen en op die manier positieve invloeden versterken en negatieve invloeden

afzwakken. Bij jonge kinderen is het eerder van belang om na te gaan welke internetpagina’s zij bezoeken, bij welk vriendje zij na school blijven spelen, …

156

De basis van toezicht kunnen houden, is praten. Ouders en kinderen moeten met

elkaar kunnen praten over serieuze zaken maar vooral over alledaagse zaken. De pleegzorgbegeleider kan dit aanleren via modelling, dus door samen met de ouders

en het kind een gesprek aan te gaan over alledaagse dingen. Hieraan kan bijgedragen worden door afspraken te maken om het contact tussen ouders en kinderen te bevorderen, bijvoorbeeld:

- We eten elke dag een maaltijd samen. - We zeggen elke avond welterusten tegen elkaar.

- We vertellen elkaar waar we naartoe gaan. - Voor we weggaan worden er afspraken gemaakt over het tijdstip van

thuiskomen.

- We houden met elkaar contact via de GSM wanneer we langer van huis zijn.

Dit past ook binnen het idee van waakzame zorg (Omer, 2011 en Shachar-Lavie,

2011 zoals geciteerd in Vanschoonlandt, Vanderfaeillie, & Van Holen, 2013b). Er zijn drie niveaus van waakzame zorg. Op het eerste niveau, “de open dialoog”, is er geen sprake van noemenswaardige problemen. Er heerst een positieve en open

communicatie tussen ouders en kind. Deze kan gestimuleerd worden door interesse te tonen in zijn activiteiten, in zijn vrije tijdsinvulling, in zijn vrienden,

enzovoort. Nadrukkelijk tijd te nemen om naar het kind te luisteren en met het kind te praten vergroot bovendien de mogelijkheden om een leuke relatie op te

bouwen. Het kind krijgt zo het gevoel dat de ouders willen luisteren naar wat hem bezighoudt. Als de ouders het kind het gevoel kunnen geven dat zij luisteren zonder te oordelen, verhoogt dat de kans dat het kind zijn verhalen met de ouders

deelt. Op het tweede niveau, “gerichte aandacht en gericht bevragen”, is er sprake van ongerustheid. De ouders merken verdacht gedrag op. Het kind begint

bijvoorbeeld zijn kamerdeur op slot te doen, het verbergt ijverig zijn computeractiviteiten of het geeft zeer vage of ontwijkende antwoorden. In dergelijke situaties verhogen de ouders hun niveau van aanwezigheid. Ze stellen

gerichte vragen en proberen precies uit te vinden waar het kind heen gaat, met wie het omgaat, wat het doet en wanneer het terugkomt. Op het derde niveau

heerst er een grote ongerustheid bij de ouders. Er zijn ernstigere alarmsignalen: het kind vertoont veel regeloverschrijdend gedrag, het kind blijft geregeld langere perioden zonder toelating weg, er is een vermoeden van druggebruik, enzovoort.

Ouders verhogen prominent hun aanwezigheid, verzetten zich actief en vastberaden tegen probleemgedrag en focussen hierbij op hun eigen ouderlijke

gedrag, op wat ze zelf kunnen doen. In plaats van het destructieve gedrag van hun kind proberen te controleren, bieden ze er weerstand tegen. Het is belangrijk om in alle openheid en transparantie dit verhoogd niveau van waakzame zorg bij

het kind aan te kondigen. Bijvoorbeeld: “We hebben recent gemerkt dat er geld van ons gestolen is. We hebben besloten dat we van nu af aan geen geld meer in

huis laten rondslingeren. We gaan op regelmatige basis onze portefeuilles nakijken en we gaan ook jouw kamer en jouw bezittingen nakijken. We hebben besloten dat het onze plicht is om meer toezicht op je te houden.”

7.2.1.3. SAMEN ACTIVITEITEN DOEN

Samen activiteiten doen vormt een moment waarop ouders hun

opvoedingsvaardigheden kunnen oefenen. Voorbeelden van activiteiten die gedaan kunnen worden zijn samen eten, knutselen, … Dit kan bovendien, zoals hierna nog besproken wordt, bijdragen aan de ouder-kindrelatie.

157

7.2.2. VEILIGHEID WAARBORGEN

Binnen gezinnen die in pleegzorg terechtkomen is veiligheid van alle gezinsleden vaak een belangrijk thema. Soms werd hier dan ook al eerder in de hulpverlening

– door andere diensten – aandacht aan besteed. Als dat het geval is, dan kan deze informatie nu opnieuw gebruikt worden.

Bij het bespreken van veiligheid wordt de nadruk vaak gelegd op kinderen, een

veilige opvoedingsomgeving is immers een voorwaarde voor een gezonde ontwikkeling van een kind. Soms ervaren ouders echter ook onveiligheid of zelfs

mishandeling. De stappen die gevolgd moeten worden bij onveiligheid zijn hetzelfde bij ouders en kinderen. Steens (2016) en van der Steege et al. (2013) beschrijven hoe signalen van onveiligheid opgemerkt en besproken kunnen

worden, hoe pleegzorgbegeleiders de veiligheid kunnen waarborgen en hoe veiligheid gemonitord kan worden.

Om onveiligheid te kunnen detecteren is in de eerste plaats een definiëring van het begrip nodig. Veiligheid heeft verschillende aspecten:

- Aanwezigheid van regelmaat en stabiliteit: overzicht, structuur, continuïteit

en voorspelbaarheid. - Lichamelijke en emotionele zorg voor het kind: zorg, acceptatie, basale

verzorging en bescherming. Dit heeft zowel betrekking op het opvoedingsklimaat als op de leef- of woonomgeving.

- Gevoel van geborgenheid van kinderen: kinderen die zich veilig en geborgen voelen, ervaren hun omgeving als een veilige basis van waaruit zij zich emotioneel kunnen ontwikkelen en een gevoel van innerlijke vrijheid

krijgen. Het gevoel van veiligheid is gebaseerd op de relatie met de ouders en de overige gezinsleden, de gezinsbanden bieden het kind een

beschermend schild tegen de buitenwereld. - De afwezigheid van geweld en misbruik en bescherming tegen elke vorm

van geweld en misbruik.

Dit kan samengevat worden in drie aandachtspunten voor veiligheid. Zijn deze niet aanwezig dan spreekt men van een onveilige situatie:

- De zekerheid dat voldoende aan de fysieke behoeften van een kind tegemoet gekomen wordt.

- Het vertrouwen in de continuïteit en kwaliteit van de dagelijkse zorg voor

het welzijn van het kind. - De afwezigheid van elke vorm van geweld en seksueel misbruik.

Onveiligheid kan dus gedetecteerd worden door na te gaan of aan de aandachtspunten voor veiligheid voldaan is. Het is echter belangrijk om het onderscheid te maken tussen signalen van onveiligheid en feiten. Signalen zijn wat

we vermoeden of aanwijzingen die er zijn voor onveiligheid. Feiten is wat we weten over onveiligheid. Er kunnen signalen van onveiligheid zijn zonder dat er effectief

een probleem van veiligheid is, bovendien kunnen de persoonlijke normen en waarden van de pleegzorgbegeleider hierin een rol spelen.

Om onveiligheid objectief vast te stellen kan gebruik gemaakt worden van

instrumenten, daarmee kan ook vermeden worden dat relevante aspecten over het hoofd gezien worden. In fase 1 werd reeds informatie verzameld die hiervoor

gebruikt kan worden. Een instrument dat gebruikt kan worden om onveiligheid objectief vast te stellen is het Assessment- en Planningsformulier van Signs of Safety (Rozeboom, 2017). Dat ziet er als volgt uit.

158

In bijlage 11.22 staat een blanco exemplaar. Mogelijk werd er in een eerdere fase

van de hulverlening al zo’n formulier ingevuld, hier kan dan naar teruggrepen worden.

Wat zijn onze zorgen? Wat gaat er goed? Wat moet er gebeuren?

Schade in het verleden (wat is er gebeurd waar we ons zorgen over maken betreffende deze

of andere kinderen in de zorg van deze ouders)

Toekomstig gevaar (waar maken we ons zorgen over dat in de toekomst met deze kinderen kan gebeuren in de zorg van deze ouders)

Complicerende factoren (wat maakt het creëren van veiligheid voor kinderen en werken met deze familie gecompliceerder)

Doelen van de instelling gericht op veiligheid (wat wil de organisatie zien dat deze

ouders doen in het zorgen voor de kinderen en over welke periode om zeker te zijn dat er voldoende veiligheid is voor de kinderen zodat de casus gesloten kan worden)

Doelen van het gezin gericht

op veiligheid (wat denkt de

familie dat zij moeten doen in het zorgen voor de kinderen, zodat de kinderen veilig zijn en de organisatie de casus wil sluiten)

Wat moet er gebeuren (wat denken de organisatie en de familie dat de volgende stap is in het werken naar het behalen van deze doelen)

Veiligheidsschaal (waar plaatsen we de situatie op een schaal van 0 tot 10, waar 10 betekent dat

iedereen weet dat de kinderen veilig genoeg zijn zodat de organisatie de casus kan sluiten en 0 betekent dat de situatie zo slecht is voor de kinderen dat zij niet langer thuis kunnen wonen?)

Wanneer signalen van onveiligheid gedetecteerd worden, moet dit op een open en

directe manier besproken worden zodat de veiligheid samen met het gezin onderzocht kan worden. Dit kan echter een gevoelig onderwerp zijn, ouders

kunnen zich beoordeeld en veroordeeld voelen. De basishouding blijven hanteren is hierin zeer belangrijk. Hieronder volgen een aantal specifiekere tips om het

onderwerp op een neutrale, niet-veroordelende en niet-bedreigende manier te bespreken:

- Normaliseer het onderwerp, bijvoorbeeld door het in het startgesprek al ter

sprake te brengen. - Benoem de feiten zo concreet mogelijk en wacht niet te lang met ze te

bespreken, het is bedreigend en onveilig voor de gezinsleden als achteraf blijkt dat de pleegzorgbegeleider al lang signalen waarnam.

- Geef erkenning voor de last die gezinnen ervaren, benoem het gezamenlijk

belang (nl. dat het goed gaat met de kinderen) en geef complimenten voor de inzet van de gezinsleden.

- Probeer de gezinsleden en het gedrag dat leidt tot onveiligheid te begrijpen. - Leg de nadruk niet alleen op het stoppen van de onveiligheid maar geef de

gezinsleden een adequaat alternatief.

- Wees transparant met betrekking tot je eigen rol en positie (meldplicht, …).

0 10

159

- Geef indien nodig een pauze tijdens het gesprek, iedereen kan dan weer

even zijn gedachten op een rijtje zetten. - Praat meerdere keren over het onderwerp, herhaling helpt om elkaar echt

goed te begrijpen en instemming te krijgen van de gezinsleden.

Veiligheid bespreken is echter niet voldoende, er moet ook gewerkt worden aan een veiligere omgeving. Hiervoor wordt een Veiligheidsplan opgesteld, dit kan

opnieuw volgens het model van Signs of Safety (Rozeboom, 2017) dat in bijlage 11.23 teruggevonden kan worden. Dit veiligheidsplan bevat volgende elementen:

- Genogram van de familie (minimaal 3 generaties). - Personen die betrokken zijn bij het maken van het veiligheidsplan. - Stappen die genomen zijn in het maken van het veiligheidsplan.

- Beschrijving van de zorgen: Wat is de feitelijke schade voor het gezinslid geweest door gebeurtenissen in het verleden en waar zijn we op basis van

die gebeurtenissen bang voor dat in de toekomst met deze kinderen kan gebeuren wanneer er niets verandert.

- Wat willen we minimaal aan veiligheid zien: bodemeisen van de

pleegzorgbegeleider en doelen van het gezin. - Wat hebben we aan veiligheid gezien? Welke krachten worden al gebruikt

om de veiligheid van kinderen te vergroten? Wie heeft wat gezien of gehoord? Voorbeeld van uitzonderingen.

- Gemaakte afspraken: afspraken die met alle betrokkenen zijn gemaakt. Afspraken waardoor iedereen weet dat de kinderen op alle momenten van de dag veilig zijn en de beschuldigde ouder beschermd zal zijn tegen nieuwe

beschuldigingen. - Evaluatiemomenten: in welke frequentie komen de betrokkenen bij elkaar

om te bespreken hoe het met de uitvoering van (delen van) het veiligheidsplan gaat? Wie moet daarbij aanwezig zijn en wie nodigt iedereen uit?

- Consequenties: wat gebeurt er wanneer men zich niet aan de afspraken van het plan houdt en wat gebeurt er wanneer men juist wel alle stappen

doorloopt en zich aan de afspraken houdt.

Mogelijk werd er in een eerdere fase van de hulverlening al een veiligheidsplan opgesteld, hier kan dan naar teruggrepen worden.

Wanneer vervolgens de veiligheid verbetert, moet dit bevestigd worden. Elke stap in de goede richting wordt expliciet benoemd en bekrachtigd. Is er echter geen

verbetering en blijft de situatie onveilig, dan zijn verder stappen noodzakelijk, dit zal dan bijvoorbeeld een impact hebben op de bezoekregeling en mogelijkheden voor gezinshereniging.

7.2.3. OUDER-KINDRELATIE VERBETEREN

Om de ouder-kindrelatie te verbeteren kunnen twee soorten van interventies

ingezet worden. Ten eerste kunnen patronen zichtbaar gemaakt worden en daardoor veranderd worden en ten tweede kan ingewerkt worden op het verbeteren van de communicatie. Daarnaast kan ook samen activiteiten doen,

bijdragen aan de ouder-kindrelatie.

7.2.3.1. PATRONEN ZICHTBAAR MAKEN

Door patronen zichtbaar te maken krijgen we inzicht in hoe gezinsleden met elkaar omgaan en welke verstoorde relaties en disfunctionele patronen er zijn. De bedoeling is niet alleen dat de pleegzorgbegeleider meer inzicht krijgt maar ook

160

dat de gezinsleden meer inzicht verkrijgen en zien dat ze een invloed hebben op

het gezinsfunctioneren. Op die manier kunnen de patronen veranderd worden

In de voorgaande fasen werd reeds een genogram van het gezin en van de

uitgebreidere familie gemaakt. Hiernaar kan teruggegrepen worden om het gesprek op gang te brengen. In eerste instantie kunnen er verdiepende vragen gesteld worden (van der Steege et al., 2013; Van Vugt & Berger, 1999),

bijvoorbeeld:

- Algemene informatie:

o Wat zijn de belangrijkste data (overlijden, geboorte, … van familieleden)?

o Waren er miskramen? Kinderen die vroeg gestorven zijn?

- Vragen over relaties en huwelijk: o Wanneer is de relatie tussen persoon A en B ontstaan?

o Hoe lang hebben persoon A en B een relatie gehad? o Hoe hebben jullie elkaar ontmoet? o Hoe was de verkeringstijd?

o Wat deed jullie besluiten om met elkaar te trouwen en hoe oud waren jullie toen?

o Hoe was de reactie van de betrokken families op de partnerkeuze? o Hoe is het huwelijk gevierd?

o Wie was er afwezig/aanwezig en waarom? o Lijkt je huwelijk op dat van je ouders? o Als je gescheiden bent, wat was hiervan de reden?

- Vragen over de jeugd van ouders: o De hoeveelste ben je in de kinderrij?

o Heb je broers/zussen, hoe is het contact? o Leven je ouders nog? o Door wie ben je opgevoed?

o Wat voor soort contact had je met je moeder/vader? o Had je vriendinnen/vrienden, mochten ze bij je thuis spelen?

o Ben je verhuisd? In wat voor huis woonde je? o Hoe heb je je jeugd ervaren: het huis, de buurt, de school? o Hoe heb je de relatie van je ouders ervaren?

o Wat versterkte de relatie binnen het huwelijk van je ouders? o Wat veroorzaakte spanningen en conflicten binnen het huwelijk van

je ouders? o Zijn je ouders gescheiden? Zo ja, wat was de oorzaak? o Het contact met je grootouders, hoe heb je dat ervaren?

o Hebben er gebeurtenissen plaatsgevonden die veel indruk op je maakten?

- Vragen over de relatie van ouders met hun ouders: o Hoeveel steun ontving je in je jeugd/bij wie kon je terecht? o Heb je in je jeugd veel of weinig zorgen gegeven aan moeder, vader,

broers en zussen? Heb je waardering gekregen voor die zorg, werd het gezien?

o Is in je jeugd het vertrouwen in jezelf gesterkt of afgenomen? o Heb je in je jeugd persoonlijk onrecht ervaren binnen het gezin? Zo

ja, waar bestond dat onrecht uit? En buiten het gezin?

o Hoe was in je jeugd je relatie met je moeder, vader, broers en zussen?

161

o Hadden je ouders voor jouw toekomst wensen, verwachtingen,

dwingende opdrachten? Hoe is dat voor broers en zussen, is de een meer belast dan de ander?

o Kreeg je van je ouders de vrijheid om talenten en capaciteiten te ontplooien?

o Aan wiens kant stond je als er conflicten waren tussen je ouders?

o Kon je je vader/moeder in vertrouwen nemen? o Waren er belemmeringen om van beide ouders te houden?

o Hoe is nu de relatie met je ouders? o Is er een periode geweest dat je geen contact had met je ouders?

Wat was hiervan de reden?

o Wat wil je van je ouders’ leven voortzetten? o Kan je je met eventuele fouten/tekortkomingen van je ouders

verzoenen? o Als je ouders zouden sterven, wat zou je dan nog willen zeggen of

voor hen doen?

- Vragen over de voorziening waar ouders opgroeiden/een deel van hun jeugd verbleven:

o Hoeveel steun ontving je in je jeugd/bij wie kon je terecht? o Heb je in je jeugd persoonlijk onrecht ervaren binnen de voorziening?

Zo ja, waar bestond dat onrecht uit? o Hoe was de relatie met de begeleiders in de voorziening? o Hoe was de relatie met de andere kinderen in de voorziening?

o Kon je in de voorziening je talenten en capaciteiten ontplooien? o Kon je tijdens je jeugd iemand in vertrouwen nemen?

o Hoe kwam je in de voorziening terecht? - Vragen over kinderen:

o Wilden jullie kinderen?

o Had je meer of minder kinderen gewild? o Hoe ervaar je het opvoeden van kinderen?

o Wat vind je het leukste en wat het moeilijkste? o Wat uit je eigen opvoeding zou je willen meenemen naar de

opvoeding van je kinderen en wat juist niet?

o Heb je het gevoel dat je bepaalde fouten hebt gemaakt die je ouders met jou gemaakt hebben? Welke?

o Zijn kinderen belangrijk in het gezin? o Ben je bezorgd om je kinderen? In welke opzichten? Hoe zou je je

relatie met je kinderen in de toekomst graag zien?

- Vragen over de relatie van ouders met hun kinderen: o Hoe dragen je kinderen zorg voor je?

o Hoe zorgen de kinderen voor elkaar? o Zeg je hier iets over tegen het zorgende kind? o Beschermen de kinderen jou en je partner?

o Zien de kinderen je weleens huilen, wat doe je dan? o Als jullie ruzie hebben, wat doen de kinderen dan, wat zie je dan aan

de kinderen? o Vertel je weleens iets positief over je ex-man aan de kinderen?

- Vragen over steun vanuit de familie:

o Welke familieleden zijn belangrijk voor jullie en waarom? o Met welke familieleden heb je geen contact meer en waarom?

o Wie is je steun en toeverlaat? Wie helpt je als je verdriet hebt?

162

o Wie in jullie familie is op de hoogte van de problemen die in jullie

gezin spelen? o Wie in jullie familie heeft geprobeerd jullie te helpen en te steunen?

o Van wie ontvangen jullie nu steun? - Andere:

o Welke bijzondere gebeurtenissen hebben er binnen de familie

plaatsgevonden? o Is er een familiegeheim?

o Zijn er familieleden met een verslaving of ziekte? o Wie of welke dingen zijn er nog niet gezegd die wel belangrijk zijn? o Wat valt je zelf op in je familie? Kan je daar wat meer over vertellen?

Een andere manier om het gesprek op gang te brengen is door tekeningen te maken. Door tekeningen te gebruiken kunnen gezinsleden zicht krijgen op elkaars

beleving van hun positie in het gezin (van der Steege et al., 2013). Er kan bijvoorbeeld aan elk gezinslid een tekening van een voertuig gegeven worden waarin zij dan de gezinsleden plaatsen. Nadien kan besproken waarom bepaalde

personen in de tekening gezet worden of waarom ze op een bepaalde positie geplaatst worden. Ook kunnen verschillen tussen de tekeningen van de

gezinsleden bekeken worden om de gezinsleden bewust te maken van de verschillende belevingen van elk gezinslid. Tevens kan via de tekening ook

gekeken worden naar het toekomstperspectief: in welke richting gaat het vervoersmiddel? Hoe zouden gezinsleden graag gepositioneerd staan? Ten slotte kan gezocht worden naar uitzonderingen: wanneer waren de posities anders en

hoe kwam dat?

In plaats van gebruik te maken van tekeningen, kan er ook gebruik gemaakt

worden van blokken. Hierbij kiest elk gezinslid een blokje (groot, klein, vierkant, rechthoekig, rood, groen, …) dat hem representeert. Deze worden gepositioneerd ten opzichte van elkaar en op dezelfde manier besproken als een tekening. Analoog

kan gewerkt worden met Duplo.

7.2.3.2. COMMUNICATIE VERBETEREN

7.2.3.2.1. CIRCULAIRE VRAGEN

Een eerste manier om de communicatie te verbeteren is door circulaire vragen te stellen, dit werd reeds besproken onder 3.2. (van der Steege et al., 2013). Vooral

het feit dat gezinsleden op een andere manier na leren denken over zichzelf in relatie tot de andere, is van belang in het kader van het verbeteren van de

communicatie.

7.2.3.2.2. FEEDBACK GEVEN

Door feedback te geven kan de pleegzorgbegeleider het gezin ook helpen om beter

te leren communiceren (van der Steege et al., 2013). Het geven van feedback werd reeds besproken onder punt 7.1.1.4. en 7.1.1.5. Omtrent communicatie kan

men gezinsleden echter ook wijzen op aspecten die specifiek daarvoor van belang zijn.

Bijvoorbeeld het interpunctieprobleem, hierbij zijn gezinsleden het niet eens over

de oorzaak van een bepaald probleem. Ze geven bijvoorbeeld elkaar de schuld van relatieproblemen. Ze gaan hierover discussiëren en houden zo het probleem in

stand. In zo’n geval kan het zinvol zijn om eens te bespreken hoe gediscussieerd wordt, in plaats van stil te staan bij de inhoud.

163

Ten slotte zijn er nog enkele aandachtspunten om op een goede manier met elkaar

te communiceren:

- Spreek voor jezelf en niet voor een ander (begin je zin met “ik”).

- Wees concreet en specifiek (zeg niet: “jij doet altijd…” of “je luistert nooit…”).

- Spreek in het hier en nu.

- Spreek rechtstreeks tot elkaar. - Stel belangstellende vragen (probeer te begrijpen hoe de ander naar de

situatie kijkt).

7.2.3.2.3. GEZINSOVERLEG

Een gezinsoverleg is een concrete manier om communicatie te verbeteren, dit gaat

als volgt (van der Steege et al., 2013):

- Gezinsleden plannen een gezinsoverleg waarbij alle leden van het gezin

aanwezig zijn. De pleegzorgbegeleider licht het doel van het gesprek toe, namelijk: met elkaar de communicatie in het gezin verbeteren.

- De pleegzorgbegeleider vraagt alle gezinsleden te bedenken en voor zichzelf

op te schrijven wat er qua communicatie goed gaat in het gezin en wat er beter kan.

- De pleegzorgbegeleider stelt hierover een aantal vragen aan de gezinsleden zoals: “weten de anderen van jou welke positieve punten en verbeterpunten

je hebt opgeschreven? Wat weten ze ervan? En hoe weet je dat ze dat weten? Hebben jullie dat al eens besproken?”

- De pleegzorgbegeleider gaat bij alle gezinsleden na welke punten zij hebben

opgeschreven en hoe het is om bepaalde dingen over elkaar te horen. Ook kan er een gebruik gemaakt worden van een schaalvraag: “hoe goed is de

communicatie op een schaal van 0 tot 10?” Dit kan dan ook besproken worden.

- De pleegzorgbegeleider verkent met de gezinsleden wat ze de belangrijkste

verbeterpunten vinden. Daarbij vraagt hij ook wat elk gezinslid daarin nu al doet, nog zou kunnen doen en wat er hem zou kunnen helpen hierbij. Samen

maken de gezinsleden concrete afspraken en ze spreken af wanneer ze gaan evalueren of de verbetering daadwerkelijk bereikt is.

7.2.3.2.4. ABBA

Met deze techniek willen we communicatiepartners effectief laten communiceren over emotioneel belanden thema’s die tot ruzies of conflicten kunnen leiden

(Steens, 2016). Dit verloopt volgens volgend stappenplan:

- Stel voor om een gesprek te hebben over een bepaald thema waarin volgende regels gelden:

o A vertelt iets of stelt een vraag. o B herhaalt wat A gezegd heeft.

o B reageert na deze herhaling op wat A gezegd heeft. o A herhaalt wat B gezegd heeft en reageert pas na de herhaling enz.,

enz., enz.

- Spreek af dat jij als begeleider toeziet op het juiste gebruik van deze regels. Het visueel maken van de regels kan helpen.

- Nodig iemand uit om het gesprek te starten. - Let goed op tijdens het gesprek en moedig de deelnemers aan. - Sluit het gesprek af door aan te geven wat er goed ging en wat moeilijke

momenten waren.

164

- Vraag de deelnemers wat zij vonden van deze manier van bespreken.

7.2.3.2.5. HERKENNEN VAN PATRONEN

Als gezinsleden leren om patronen in hun communicatie te herkennen kunnen ze

van daaruit op een bewustere en adequatere manier met elkaar in communicatie gaan (Steens, 2016). Deze interventie bestaat uit een aantal stappen:

- Begin over communicatiepatronen op het moment dat je zo een patroon een

aantal keer hebt zien terugkomen. Onderbreek de communicatie als volgt: “Oké, ik ga het gesprek even stopzetten want we zijn in cirkels aan het

draaien. Voor we verdergaan, wil ik jullie graag even iets vertellen over communicatie. Is dat oké?”

- Vertel dat er soms bepaalde patronen in communicatie sluipen, de drie

meest voorkomende patronen zijn: o Zoek de boef!: communicatiepartners luisteren niet naar elkaar maar

vallen elkaar constant aan. De ene is nog niet uitgesproken of de andere pikt al in “zie je wel, nu doe je het weer. Dat is altijd hetzelfde met jou.” Er wordt voortdurend gezocht naar bewijskracht om de

ander als de schuldige aan te wijzen zodanig dat niet meer geluisterd wordt naar wat die ander zegt.

o De drilboor en de rots: één communicatiepartner trekt, duwt en daagt uit om de ander uit zijn tent te lokken. Hoe meer hij “drilt”, hoe meer

de ander echter zijn “rots” maakt. Beiden zijn hierdoor vaak gefrustreerd.

o Twee muren!: Er is weinig tot geen communicatie, beide partners

leven naast elkaar en gaan weinig/niet met elkaar in contact. - Vraag de partners eens terug te denken aan het vorige gesprek. In welk

patroon waren ze terecht gekomen? Is dat een patroon dat soms nog in hun communicatie binnensluipt? Wat zijn hier de gevolgen van?

- Leer de partners om “stop” te zeggen iedere keer wanneer ze merken dat

het patroon opnieuw de kop opsteekt, even pauze te houden en het gesprek op adequatere manier verder te zetten. Het vraagt tijd voor er bewustzijn

zal groeien.

7.2.3.3. SAMEN ACTIVITEITEN DOEN

Ook samen activiteiten doen, kan bijdragen aan de ouder-kindrelatie, dit maakt

deel uit van verschillende effectieve interventies (Berry, McCauley, & Lansing, 2007; Brook, Akin, Lloyd, & Yan, 2016; Brook, McDonald, & Yan, 2012; Johnson-

Motoyama, Brook, Yan, & McDonald, 2013). Naast het verbeteren van de ouder-kindrelatie vormt dit, zoals eerder vermeld, ook een moment waarop ouders hun opvoedingsvaardigheden kunnen oefenen. Voorbeelden van activiteiten die

gedaan kunnen worden zijn samen eten, knutselen, …

7.2.4. VERSTERKEN VAN HET SOCIAAL NETWERK

In fase 1 werd het sociale netwerk in kaart gebracht, in deze module is het de bedoeling om daar verder mee aan de slag te gaan. Het (herhaaldelijk) in kaart brengen van het sociaal netwerk is op zichzelf al zinvol omdat gezinnen op die

manier vaak ontdekken dat er wel mensen zijn die hun kunnen steunen.

Een goed sociaal netwerk is zeer belangrijk, dit kan immers op verschillende

manieren een bron van steun zijn. Het netwerk kan betrokkenheid of emotionele ondersteuning bieden, het kan informatie en advies geven en het kan praktische hulp of steun bieden. Dit kan bijvoorbeeld een belangrijke bijdrage leveren bij het

165

afbouwen van de begeleiding. Niet alleen het netwerk rond de ouders moet

versterkt worden, ook voor het kind is het belangrijk dat er iemand is met wie het kind kan praten en die hun kan helpen om standpunten en zorgen te uiten (Wilkins

& Farmer, 2015). Steens (2016) stelt dat cliënten niet zelfredzaam moeten worden maar moeten leren steunen op hun netwerk.

Het is belangrijk om deze voordelen te benadrukken wanneer dit onderdeel

geïntroduceerd wordt, vaak zien gezinnen dit zelf niet in. Ook kunnen ze door negatieve ervaringen met mensen uit hun omgeving, weerstand vertonen.

Gezinnen kunnen gekwetst zijn door hun omgeving of schaamte voelen, dan is het belangrijk om stil te staan bij de angsten en goede redenen van het gezin om geen andere mensen te betrekken. De pleegzorgbegeleider zal ook naar kansen moeten

zoeken om zicht te krijgen op het netwerk (bijvoorbeeld iemand die net vertrekt als de pleegzorgbegeleider aankomt, een naam die vernoemd wordt).

Op basis van het overzicht van het sociale netwerk wordt bekeken aan wat voor steun behoefte is, wie dit kan bieden, welke ondersteuning mist, … Daarna wordt er een plan van aanpak gemaakt (van der Steege et al., 2013). Concreet kan men

volgende zaken doen: het netwerk uitbreiden, het netwerk activeren en actief inzetten en/of een gezin aanleren om het netwerk uit te breiden, te onderhouden

en te gebruiken.

Vaardigheden om het sociale netwerk te versterken en sociale vaardigheden

worden aangeleerd via dezelfde technieken als beschreven onder 7.1.1.

7.2.4.1. HET NETWERK UITBREIDEN

Om het netwerk uit te breiden, kan gebruik gemaakt worden van zogenaamde

zwakke banden (Steens, 2016). Een persoon waarmee men een zwakke band heeft, kan bijvoorbeeld iemand zijn met wie men dagelijks een praatje maakt aan

de schoolpoort. Deze zwakke banden kunnen een ingang zijn voor uitbreiding van het netwerk.

Anderzijds kunnen ook professionals, lotgenoten zoals andere ouders die een

pleegzorgplaatsing meegemaakt hebben, … een belangrijk onderdeel zijn van het sociale netwerk van een gezin. Het gezin moet dus gestimuleerd worden om

gebruik te maken van maatschappelijke voorzieningen (van der Steege et al., 2013). De pleegzorgbegeleider kan daartoe voor bepaalde problemen op zoek gaan naar toegankelijke diensten in de buurt in plaats van als pleegzorgbegeleider

zelf op zoek te gaan naar een oplossing (Steens, 2016). Hiervoor heeft de pleegzorgbegeleider een goede kennis van de sociale kaart van de regio nodig.

7.2.4.2. HET NETWERK ACTIVEREN OF ACTIEF INZETTEN

Wanneer het gezin een netwerk heeft maar hier niet optimaal gebruik van maakt kan je het netwerk gaan activeren of actief gaan inzetten.

Activering van het netwerk betekent dat je het gezin gaat stimuleren om gebruik te maken van het netwerk (Steens, 2016). Een eerste mogelijkheid hiervoor is het

maken van een steunplan: een overzicht met waar de gezinsleden heen kunnen met hun steunvragen. Hiertoe wordt volgend stappenplan gemaakt:

- Er wordt een lijst gemaakt met de steunvragen die vaak terugkomen in het

gezin (bijvoorbeeld een babysit zoeken, hulp bij vervoer, …). - Daarna wordt het overzicht van het sociale netwerk er weer bij genomen.

- Er wordt gezocht naar mogelijk steunbronnen uit het netwerk die kunnen ingeschakeld worden bij bepaalde steunvragen. Houd het wel realistisch,

166

verwacht niet dat mensen uit het netwerk wekelijks zullen komen

babysitten. - De gezinsleden contacteren hun steunbronnen en vragen of zij hen mogen

opnemen in hun steunplan. - Het steunplan wordt daar waar nodig aangevuld met professionele diensten. - Het steunplan wordt op een goed zichtbare plek gelegd zodanig dat de

gezinsleden hiernaar kunnen teruggrijpen.

Een andere mogelijkheid is het netwerk interviewen, hierdoor leert het gezin de

hulp van het netwerk in te schakelen in plaats van terug te vallen op de pleegzorgbegeleider (Steens, 2016). Deze techniek werkt vooral bij kleine, alledaagse problemen waarmee iedereen weleens te maken krijgt. Het

stappenplan ziet er als volgt uit:

- De vraag van het gezinslid wordt geconcretiseerd, bijvoorbeeld “Tibo eet

zijn brooddoos niet leeg, hoe ga ik daarmee om?” - De pleegzorgbegeleider vraagt aan het gezinslid om na te denken wie in het

netwerk hier waarschijnlijk raad mee weet.

- De pleegzorgbegeleider oefent met het gezinslid hoe hij of zij de vraag kan stellen.

- Het gezinslid stelt de vraag en past het advies toe. Werkt het? Werkt het niet?

Om het netwerk actief in te zetten kan een supportsmeeting opgezet worden (Omer, Amiel & Shachar, 2010 zoals geciteerd in Vanschoonlandt et al., 2013b). Dit is een overleg met de ouders, de pleegzorgbegeleider en de leden van het

sociale netwerk. De bedoeling is om te bekijken hoe leden van het sociale netwerk, rekening houdend met hun eigen competenties en mogelijkheden, ondersteuning

kunnen bieden. De supportsmeeting duurt ongeveer 90 minuten en bestaan uit volgende stappen:

- Onthaal.

- Ouders beschrijven de situatie op een reële en concrete manier, de bedoeling is om een duidelijk beeld van de situatie te schetsen.

- Vervolgens wordt gezocht naar manieren waarop leden van het sociale netwerk kunnen helpen. De verschillende taken en functies van ondersteuning kunnen worden besproken. Een essentiële vuistregel is:

ouders beslissen wie, op welke manier en wanneer helpt. - Conclusie: de afspraken worden overlopen, de taken van de helpers worden

samengevat en praktische informatie wordt uitgewisseld.

7.3. FACULTATIEVE MODULES

7.3.1. PROBLEMEN LEREN OPLOSSEN EN INZICHT IN COGNITIES VERGROTEN

7.3.1.1. PROBLEMEN LEREN OPLOSSEN

Vooreerst kunnen goede communicatieve vaardigheden (besproken onder

7.2.3.2.) bijdragen aan het kunnen oplossen van problemen (van der Steege et al., 2013; Van Vugt & Berger, 1999). Vaak zijn de problemen tussen de gezinsleden goed oplosbaar maar zien de gezinsleden dit niet meer. Vanuit het

idee van empowerment is het de bedoeling om gezinsleden zoveel mogelijk hun problemen zelf te leren oplossen. Daartoe wordt hun een stappenplan aangereikt:

Stappenplan problemen oplossen met pen-en-papier:

167

- Stap 1: vaststellen van de vraag of het probleem: het probleem wordt kort,

niet-beschuldigend en concreet opgeschreven. Daarna wordt het blad in 4 kolommen verdeeld (rechterkolom minder breed).

- Stap 2: brainstormen naar alternatieven: alle oplossingen die het gezin zelf aandraagt worden in de eerste kolom genoteerd, daarna voegt de pleegzorgbegeleider eventueel nog zaken toe. Door eerst naar het gezin te

luisteren en dan pas toevoegingen te doen, komt de pleegzorgbegeleider niet over als “iemand die het altijd beter weet”.

- Stap 3: het afwegen van voor- en nadelen: in de tweede en derde kolom worden respectievelijk de voor- en nadelen van elke oplossing gezet, ook hier kan de pleegzorgbegeleider nadien aanvullen. Daarna worden de

oplossingen in de tweede kolom gescoord met een + (“ik denk dat dit een goede oplossing is”) of een – (“ik denk dat de oplossing meer problemen

dan oplossingen geeft”) - Stap 4: het maken van een keuze: op basis van de scores laat de

pleegzorgbegeleider de ouders bekijken welke oplossing het beste is, soms

kan dit een combinatie van oplossingen zijn. Als het gezin er niet uitkomt, kan de pleegzorgbegeleider een experimenteerperiode voorstellen of de

ouder nog wat tijd geven om erover na te denken. - Stap 5: het uitproberen van de oplossing in de praktijk: De gezinswerker

helpt het gezin om de gekozen oplossing in de praktijk te brengen, soms worden hierbij instructies of oefeningen gegeven, soms is het een aanleiding om actie te ondernemen naar derden. Er wordt een experimenteerperiode

vastgelegd waarin de oplossing uitgeprobeerd wordt, daarna volgt evaluatie.

Stappenplan problemen oplossen als gesprekstechniek:

- Stap 1: inventarisatie van de vraag. - Stap 2: observatie uit de tweede hand: de pleegzorgbegeleider probeert

zich een concreet beeld te vormen door gerichte vragen te stellen. - Stap 3: samenvatting: de pleegzorgbegeleider vat het voorgaande kort

samen, ouders komen hierdoor soms op ideeën. Ook kan hij een gevoelsreflectie geven om op die manier begrip en empathie te tonen.

- Stap 4: vragen naar oplossingen van de ouder: dit stimuleert de ouder om

zo snel mogelijk op goede wijze, zaken af te handelen. - Stap 5: aansluiten bij goede oplossingen en zo nodig inventariseren van

andere mogelijkheden: wanneer het idee van het gezin goed is, geeft de pleegzorgbegeleider een compliment en formuleert de oplossing als een experiment. Indien niet geeft de gezinswerker dit aan en legt hij uit waarom

de oplossing niet goed is. Vervolgens stelt hij voor om naar alternatieven te gaan kijken zonder zelf de oplossingen aan te dragen.

- Stap 6: samenvatting: de pleegzorgbegeleider vat de gemaakte afspraken samen.

- Stap 7: afsluiting: de pleegzorgbegeleider sluit op een positieve manier af

en er wordt eventueel een afspraak gemaakt om nog eens op het onderwerp terug te komen.

7.3.1.2. LEREN ONDERHANDELEN

De vaardigheid voor probleemoplossing kan tevens gebruikt worden om te onderhandelen, op basis van die stappenplannen gaat de pleegzorgbegeleider de

onderhandeling structureren. Het voordeel is dat alle partijen meerdere

168

mogelijkheden te zien krijgen en moeten luisteren naar de oplossingen van

anderen.

Daarnaast kan de vaardigheid onderhandelen ook aangeleerd worden door middel

van een gedragsoefening. De vaardigheid onderhandelen kan als volgt in stappen onderverdeeld worden:

- Bedenk wat je zelf wel en niet wilt en tot welke grens het voor jou nog

acceptabel is. - Probeer je voor te stellen wat de ander wil.

- Doe een voorstel. - Luister naar het voorstel van de ander. - Zeg wat je er zelf van vindt en kom (eventueel) met een tegenvoorstel.

7.3.1.3. INZICHT IN COGNITIES VERGROTEN - STORENDE EN HELPENDE GEDACHTEN

Het is van belang om gezinsleden te doen inzien hoe ze tegen zichzelf praten. Vaak

zijn er storende gedachten aanwezig en dit is van invloed op hun gedrag en gevoelens. Het bemoeilijkt gezinsleden om adequaat te reageren, ze kunnen bijvoorbeeld afwijzend reageren op mensen uit hun omgeving. Op hun beurt zullen

die mensen afwijzend reageren naar de gezinsleden. Om gezinsleden inzicht te geven in de manier waarop ze tegen zichzelf praten en welke invloed dit heeft op

hun gedrag en gevoelens en om de storende gedachten te vervangen door helpende gedachten, kan gebruik gemaakt worden van de techniek storende en

helpende gedachten (Robberechts, Vanderfaeillie, & Van Holen, 2016; van der Steege et al., 2013; Steens, 2016; van Vugt & Berger, 1999). Dit verloopt volgens volgend stappenplan:

- Introductie: “Vandaag gaan we het hebben over de dingen die je tegen jezelf zegt en welke invloed die hebben op je gedrag en gevoelens.”

- Via observatie uit de tweede hand probeer je een beeld te krijgen van een recente situatie waarin storende gedachten een rol speelden.

- Bevraag de gevoelens over of na de gebeurtenis.

- Bevraag het gedrag over of na de gebeurtenis. - Geef uitleg over de uitwerking van gedachten/dingen die je tegen jezelf

zegt, bijvoorbeeld: “Je zegt vaak dingen tegen jezelf, bijvoorbeeld dat je iets goed of fout gedaan hebt. De dingen die je tegen jezelf zegt zijn van invloed op hoe je

je daarna voelt of wat je daarna doet. Als het je niet lukt om een band te plakken en je zegt tegen jezelf: “Zie je wel, ik kan helemaal niets.” voel je

je daarna misschien machteloos en hulpeloos (“Ik kan helemaal niets, ik ben een nietsnut!”) en durf je het de volgende keer niet opnieuw te proberen.

Het is dus zo dat we, als er iets gebeurt, meestal iets gaan doen of een bepaald gevoel krijgen. Dit lijkt een gevolg van de gebeurtenis maar

eigenlijk zijn het je eigen gedachten die maken dat je een bepaald gevoel krijgt of op een bepaalde manier reageert. Deze gedachten kunnen heel snel en onbewust opduiken. Verschillende mensen reageren dan ook allemaal

anders op eenzelfde situatie. Een gedachte als “Ik kan niets.” noemen we een storende gedachte.

Storende gedachten zijn meestal niet waar. En als ze al waar zouden zijn, dan helpen ze je vaak niet om te bereiken wat je wil. Het kan daarom helpen om storende gedachten te vervangen door andere, helpende, gedachten.

Net als in wat je doet, kan je ook in wat je denkt keuzes maken.

169

Een andere gedachte in dit voorbeeld zou zijn: “Een band plakken is gewoon

een rotklus, iedereen heeft daar moeite mee. Met wat meer geduld lukt het mij vast wel om de band te plakken.” Deze gedachte noemen we een

helpende gedachte.” - Inventariseer alle (storende) gedachten die een gezinslid had en de dingen

die hij tegen zichzelf zei bij deze gebeurtenis.

- Vraag aan het gezinslid hoe hij in dergelijke situatie zou willen reageren. Wat is een competente reactie en geeft een grotere kans op een positieve

consequentie. - Zoek samen met het gezinslid naar helpende gedachten, dit kan op basis

van volgende vragen:

o Is de gedachte waar? Welke gedachte is wel waar? Soms wordt een gedachte door het gezinslid als waar

beschouwd, ook al is ze dat niet of niet helemaal. In dat geval moet je je afvragen of het zinvol is om de gedachte te veranderen. Het kan beter zijn om de gedachte duidelijk onder

woorden te brengen, bewustzijn van een gedachte en de invloed ervan kennen, kan immers soms al helpen om er

rekening mee te houden. o Helpt de gedachte je om te bereiken wat je wil bereiken? Welke

gedachte zou je wel helpen? o Helpt de gedachte je om problemen of conflicten met je omgeving te

vermijden of te voorkomen? Welke gedachte zou je wel helpen?

o Helpt de gedachte je om gevoelens die je niet wilt, te vermijden of te voorkomen? Welke gedachte zou wel helpen?

- Beschrijf de gevoelens die het gevolg kunnen zijn van helpende gedachten. - Om de gedachten op de juiste momenten te leren gebruiken, is oefening

belangrijk. Dit kan op volgende manieren:

o Sta voor de spiegel en oefen de helpende gedachten tien minuten per dag, eventueel gekoppeld aan een beloningssysteem.

o Schrijf de helpende gedachten op kleine briefjes en plak ze in huis op plaatsen waar je vaak langskomt. Lees ze (hardop) in het voorbijgaan.

o Houd een dagboekje bij van storende en helpende gedachten. o Probeer te anticiperen op moeilijke situaties door van tevoren de

helpende gedachten een aantal keer te herhalen.

7.3.2. VERGROTEN VAN VAARDIGHEDEN GERICHT OP EMOTIEREGULATIE

Net als gedachten kunnen ook gevoelens gedrag beïnvloeden, om deze te

beïnvloeden moeten gezinsleden ze eerst leren herkennen en daarna leren hoe ze ermee om kunnen gaan (van der Steege et al., 2013).

Een eerste stap is dus het leren herkennen of benoemen van gevoelens, dit kan op verschillende manieren aangeleerd worden (van der Steege et al., 2013).

Het rad van gevoelens is een eerste manier om gevoelens te leren benoemen. Dit

geeft een overzicht van de verschillende emoties die ervaren kunnen worden, het rad is een soort klok waar op de uren verschillende emoties geplaatst worden. Het

rad met gevoelens kan andere gezinsleden duidelijk maken hoe iemand zicht voelt. Volgend stappenplan wordt bij deze techniek gevolgd:

- Eerst wordt het doel van de oefening uitgelegd en aan het gezin gevraagd

om zoveel mogelijk gevoelens te benoemen, deze worden allemaal opgeschreven op een blad. Het is belangrijk om hierbij bij de bewoordingen

170

van de gezinsleden te blijven. Als het gezin weinig emoties benoemt kan de

pleegzorgbegeleider een concrete situatie geven en hierbij vragen naar gevoelens.

- Bewoordingen worden verder uitgewerkt door te kijken naar lichamelijke gewaarwordingen, tegengestelde emoties, …

- De gevoelens worden op het rad geplaatst, de vier basisemoties (blij, bang,

boos, bedroefd) op de kwadranten en daartussen de differentiaties ervan. - Daarna wordt er geoefend met het rad van gevoelens, er worden ook

afspraken gemaakt over de toepassing van het rad en in gesprekken komt de pleegzorgbegeleider hierop terug.

Een tweede optie is het uitbeelden van gevoelens, hierbij is van belang dat de

gezinsleden goed observeren én communiceren. Deze oefening benadrukt het belang van gevoelens duidelijk te laten zien. Immers, hoe beter iemand dit kan,

hoe beter de ander weet wat er aan de hand is en hoe beter hij hierop kan inspelen. Volgend stappenplan moet gevolgd worden:

- Eerst wordt het doel van de oefening uitgelegd en aan het gezin gevraagd

om zoveel mogelijk gevoelens te benoemen, deze worden allemaal opgeschreven op kaartjes. Het is belangrijk om hierbij bij de bewoordingen

van de gezinsleden te blijven. Als het gezin weinig emoties benoemt kan de pleegzorgbegeleider een concrete situatie geven en hierbij vragen naar

gevoelens. - Daarna worden kaartjes getrokken en wordt elke emotie uitgebeeld door

een gezinslid terwijl de anderen raden. Als de emotie geraden is, kan de

pleegzorgbegeleider nog een aantal vragen stellen, bijvoorbeeld: o “Zou iemand anders de emotie hetzelfde uitbeelden of niet?” Dit

maakt aan de gezinsleden duidelijk dat iedereen emoties op een andere manier toont.

o “Wordt deze emotie in het dagelijkse leven ook zo uitgebeeld? Of gaat

dat dan anders?” - Na afloop sluit de gezinsbehandelaar af en vraagt hij hoe de gezinsleden het

spel hebben ervaren.

Bij beide technieken kan er ook voor gekozen worden om smileys te gebruiken daar waar nu woorden gebruikt worden. Dit kan de oefeningen, vooral voor

kinderen, duidelijker maken.

Om de gevoelens te beïnvloeden, kan gebruik gemaakt worden van twee

technieken, namelijk: de thermometer en eerste-hulp-kaart en het stoplicht (Steens, 2016; van der Steege et al., 2013; van Vugt & Berger, 1999). Daarnaast kan ook gebruik gemaakt worden van relaxatietechnieken en als escalatie dreigt

kunnen ouders kiezen voor een uitgestelde reactie (Vanschoonlandt et al., 2013b).

De bedoeling van de thermometer en eerste-hulp-kaart is gevoelens tijdig te

onderkennen en een plan van aanpak op te stellen. De techniek wordt gebruikt bij gezinsleden die hun emoties moeilijk onder controle kunnen houden. De thermometer brengt in kaart hoe een emotie kan toenemen en waardoor dit komt.

Daardoor kan tijdig ingegrepen worden, dit plan van aanpak wordt op de eerste-hulp-kaart neergeschreven. Thermometer en eerste-hulp-kaart kunnen in bijlage

11.24 gevonden worden. Het stappenplan ziet er als volgt uit:

- De opbouw tot “pieken en gevoelens” via de thermometer analyseren: teken een thermometer en leg uit dat gevoelens zich opbouwen, geef in de

thermometer aan hoe het gevoel evolueert van een positief gevoel (0) tot

171

een piek van het tegenovergestelde, meest heftige gevoel dat de persoon

ervaart (10). Vraag voor de verschillende niveaus tussen 0 en 10 aan de persoon hoe dit aan hem gezien kan worden, wat er gebeurt in zijn lichaam,

hoe hij reageert naar zijn omgeving, … Het kan helpen om hierbij gebruik te maken van een concrete situatie.

- Onderkennen van de gevarenzone: op welk punt dreigt het gezinslid de

controle over zijn gevoelens te verliezen, wanneer start de escalatie? - Een eerste-hulp-kaart opstellen die ervoor zorgt dat “extreme pieken”

zoveel mogelijk worden voorkomen: vanuit een groter inzicht in de eigen gevoelens kan een plan van aanpak met alternatieve gedragingen, bijvoorbeeld zich niet afzonderen bij depressieve gevoelens, opgesteld

worden. Op die manier kan escalatie voorkomen worden. - Een noodplan opstellen voor wanneer er toch een “extreme piek” voorkomt:

het is belangrijk om een noodplan op te stellen voor als er toch extreme pieken voorkomen, bijvoorbeeld naar spoed gaan als er suïcidegedachten opkomen.

- Oefenen: de pleegzorgbegeleider spreekt met het gezinslid af dat deze de thermometer en eerste-hulp-kaart af en toe bekijkt, dit vergroot de kans

dat hij gebruik wordt in een situatie dat het echt nodig is.

De bedoeling van het stoplicht (zie bijlage 11.25) is gezinsleden tot rust laten

komen en leren nadenken over gedragsalternatieven op het moment dat emoties (dreigen te) escaleren. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van de kleuren van een stoplicht (rood = stop; oranje = denk; groen = doe). Toepassen van deze techniek

verloopt als volgt:

- De pleegzorgbegeleider inventariseert met het gezinslid in welke situatie hij

de emotie ervaarten het bijhorende gedrag (bijvoorbeeld kwaadheid waardoor hij zich afreageert op meubelstukken) vertoont. Deze situaties worden bij het rode licht geschreven.

- Het gezinslid bedenkt zelf zoveel mogelijk alternatieven voor het gedrag, de pleegzorgbegeleider vult indien nodig aan. Deze alternatieven worden bij

het groene licht geschreven. Het is belangrijk dat de alternatieven niet alleen positief zijn voor de omgeving maar ook voor de jongere zelf een voordeel inhouden.

- Het oranje licht geeft aan dat het gezinslid de tijd moet nemen om na te denken wat hij nu gaat doen, de mogelijkheden hiervoor staan bij het

groene licht. - Ook hierbij is oefenen van belang, het stoplicht af en toe bekijken vergroot

de kans dat het gebruikt wordt in situaties waarin het nodig is.

Er kunnen ook eenvoudige alternatieven worden uitgewerkt die op bovengenoemde ideeën zijn gebaseerd zoals een ‘vijf-vinger-thermometer’

(bijvoorbeeld: telkens moeder voelt dat ze ‘op drie vingers’ zit, reageert ze met een alternatieve actie) (Vanschoonlandt, et al., 2013b).

Een mogelijke relaxatietechniek is Betty Erikson Self Hypnosis Technique for

Stress. Dit is een relatief eenvoudig aan te leren autosuggestieve techniek die gebruikt kan worden vanaf de leeftijd van vier jaar. De pleegzorgbegeleider kan

het tijdens de sessie voordoen, de ouders doen het na. Eerst neemt men een comfortabele positie in. Men fixeert/focust de aandacht op één vast punt. Men mag de ogen sluiten van bij aanvang of in de loop van het proces. Men concentreert

zich op iets wat men ziet (bijvoorbeeld: het gordijn) en doet dit drie keer met drie verschillende items terwijl de blik op het vaste punt gericht blijft. Vervolgens richt

172

men de aandacht op iets wat men hoort (bijvoorbeeld: het geluid van de airco) en

men doet dit tevens drie keer, vervolgens op iets wat men voelt (bijvoorbeeld: gewicht van de eigen voeten op de grond) en men doet dit drie keer. Men herhaalt

dit maar nu telkens met twee dingen, vervolgens met één.

Samengevat: het begint met “Ik zie … (drie dingen), ik hoor … (drie dingen), ik voel … (drie dingen)”, vervolgens “Ik zie … (twee dingen), ik hoor … (twee dingen),

ik voel … (twee dingen)”, vervolgens “Ik hoor … (één ding), ik zie … (één ding), ik voel … (één ding)”. De persoon wacht telkens rustig af tot er iets in de aandacht

komt. Vervolgens blijft men de cyclus herhalen tot men voldoende ontspannen is.

Wanneer escalatie dreigt kan ten slotte een uitstel van reactie helpend zijn (Vanschoonlandt, et al., 2013b). Dit kan los van of gecombineerd met

bovenstaande technieken gebruikt worden. Ouders leren zich hierbij de vraag stellen of het absoluut noodzakelijk is om op het moment zelf in te grijpen.

Uiteraard moeten ze zichzelf en hun andere kinderen voor extreme situaties beschermen maar soms is het beter om het strijdtoneel te verlaten met een korte en duidelijke boodschap gericht op het ongewenste gedrag van het kind: “Ik

accepteer dit gedrag niet, ik ga erover nadenken en kom er later op terug!” of “Dit bevalt me niet, ik wil hierover nadenken!”. Deze zin wordt zonder dreigende

ondertoon uitgesproken, maar als een nuchtere vaststelling. Ook wanneer ouders op ongewenst gedrag geen direct pasklaar antwoord hebben, kan uitstel van

reactie een uitkomst bieden. Op een later moment, wanneer de rust is teruggekeerd, voorbereid terugkomen op het voorval, is efficiënter. Het geeft ouders de kans om te reflecteren over de actie die ze gaan ondernemen en geeft

hen een grotere mate van zelfcontrole bij het uitvoeren van die actie, omdat deze gerealiseerd wordt wanneer de gevoelens van ouders niet de bovenhand hebben.

Ook bij aanhoudende pogingen van het kind om ouders in discussie te krijgen, trekken ouders zich terug uit de interactie. Ouders stoppen de discussie ook al is er geen oplossing gevonden, ook al hebben ze hun kind niet overtuigd. Mantra’s

als “Ik laat me niet uitdagen!”, “Ik geef niet op!” die ouders in het heetst van de strijd in gedachten kunnen herhalen, zijn zeer behulpzaam.

7.3.3. PRAKTISCHE HULP BIEDEN EN PRAKTISCHE VAARDIGHEDEN VERGROTEN

Zoals eerder beschreven, is het soms zinvol om praktische hulp te bieden aan gezinnen. Het bieden van praktische hulp, of met andere woorden het overnemen

van een taak van het gezin, kan bijdragen aan de werkrelatie maar is ook een vorm van taakverlichting (Steens, 2016; van der Steege et al., 2013; van Vugt &

Berger, 1999). Onder welke vorm praktische hulp geboden kan worden en wanneer dit aangewezen is, werd reeds beschreven onder 3.4.

Aangezien het de bedoeling is om gezinnen in hun competenties te versterken, is

het echter vooral belangrijk om de praktische vaardigheden van het gezin te vergroten. Op die manier kan het gezin, ook nadat de hulpverlening beëindigd

wordt, zelf alledaagse taken en problemen aanpakken. Het aanleren van die vaardigheden kan gebeuren via feedback op adequaat en inadequaat gedrag, een gedragsinstructie, model staan en een gedragsoefening. Dit staat beschreven

onder 7.1.1.

173

7.3.4. VERGROTEN VAN DE SOCIALE VAARDIGHEDEN

7.3.4.1. LEREN HET NETWERK UIT TE BREIDEN, TE ONDERHOUDEN EN TE GEBRUIKEN

Wanneer het gezin een sterker sociaal netwerk heeft en hier goed gebruik van

maakt is het echter belangrijk dat zij dit blijven onderhouden, gebruiken en desgewenst uitbreiden.

Hierbij is het, ten eerste, belangrijk dat zij steun leren vragen, als zij bijvoorbeeld

denken dat iemand hen niet wil helpen kan een omkering nuttig zijn: “zou jij die persoon onder deze omstandigheden helpen?” Ook positieve, helpende gedachten

(zie verder) kunnen een bijdrage leveren. Tevens moet het gezin erop letten dat ze een goed moment kiezen om hun vraag te stellen, dit kan door bijvoorbeeld voor hun vraag iets te zeggen als “Ik wil je iets vragen dat belangrijk is voor mij,

is dit een goed moment voor jou?” Ten slotte is het belangrijk om te oefenen met het gezin en positief te reageren als het gezin steun gevraagd heeft aan hun

omgeving.

Ten tweede moet het gezin leren hun netwerk te onderhouden, wederkerigheid is hierbij essentieel. Leer gezinnen dat het belangrijk is om mensen te bedanken en

begrip op te brengen indien mensen niet of pas later kunnen helpen. Bekijk met het gezin wat ze terug zouden kunnen doen. Het is ook belangrijk het gezin te

leren met kritiek om te gaan. Ten slotte is ook hier oefenen en positief reageren op pogingen zeer belangrijk.

7.3.4.2. MONITORING

Als het gezin concreet aan de slag gaat met het netwerk, is monitoring en evaluatie

door de begeleider nodig (van der Steege et al., 2013). Vragen die hierbij kunnen

helpen zijn:

- Wat is gelukt in het contact?

- Hoe heb je het ervaren? - Is het doel behaald? - Wat levert het op voor jou?

- Wat lever het op voor de ander (in het kader van de wederkerigheid)?

7.3.4.3. CONFLICTBEMIDDELING

In sommige gevallen moeten er eerst conflicten opgelost worden om beroep te kunnen doen op sociale steun van bepaalde personen uit het sociale netwerk (Van

Vugt & Berger, 1999). De gezinswerker neemt dan de rol van bemiddelaar op zich. Dit verloopt volgens volgende stappen:

- Voorstel aan het gezin om met de betreffende persoon te gaan praten.

o De pleegzorgbegeleider geeft het doel en de mogelijke opbrengst van het gesprek aan.

o Wanneer het gezin het voorstel afhoudt, kan de pleegzorgbegeleider bevragen waar ze bang voor zijn of waar ze tegenop zien.

- Voorbereiding van het gesprek.

o Mogelijke vragen die hierbij doorgenomen kunnen worden, zijn: Wat zou je willen vertellen/vragen/uitpraten?

Hoe kun je dit aan de orde stellen? Wie wil je bij het gesprek hebben? Hoe zal (zullen) de ander(en) reageren?

Wat kun je dan doen/zeggen? Wat wil je bereiken met dit gesprek, wat is minimaal haalbaar?

174

Waar kan het gesprek het beste plaats vinden?

o Als er moeilijke situaties verwacht worden, kunnen deze eerst geoefend worden.

o Er worden afspraken gemaakt over: Wie nodigt de persoon uit? Hoe wordt het gesprek begonnen?

Wat is de rol van de pleegzorgbegeleider tijdens het gesprek? De pleegzorgbegeleider legt zijn positie als bemiddelaar

of gespreksleider uit en geeft aan dat dit anders is dan de positie die hij normaal aanneemt ten opzichte van het gezin.

- Contactlegging en uitnodiging. o Er wordt telefonisch contact opgenomen door het gezin. Enkel indien

dit na oefening nog steeds niet lukt, kan de pleegzorgbegeleider dit overnemen.

o Het is belangrijk om tegen de andere persoon te zeggen waarover

het gesprek zal gaan. o Als de ander heel negatief reageert, kan gevraagd worden of er ook

positieve punten zijn. o Uiteindelijk worden concrete afspraken gemaakt over plaats en tijd.

- Het gesprek. o Verloop:

Welkom, voorstellen en vaststellen van het doel en onderwerp

van het gesprek. Toelichten van de structuur van het gesprek.

Een eerste reactie op het doel van het gesprek/het conflict. Formulering van de vraag van de ouder. Reactie van de ander.

Het zoeken naar een oplossing o De pleegzorgbegeleider structureert dit gesprek, volgende zaken

moet hij in de gaten houden: Wat het doel van het gesprek is en of dit ook aan bod komt. Dat het gezin en de persoon uit het netwerk de gelegenheid

krijgen om te zeggen/vragen wat ze willen. Dat de nadruk blijft liggen op de vaardigheden en krachten van

het gezin. o De gezinswerker kan volgende technieken gebruiken:

Een agenda opstellen met de punten die besproken moeten

worden. Beurten verdelen: aangeven wie iets mag zeggen en wie mag

reageren. Samenvatten van belangrijke zaken uit het gesprek. Reflecteren van gevoelens, dit geeft mensen het gevoel dat er

naar hun geluisterd wordt en maakt vaak duidelijk hoe betrokken ten opzichte van elkaar staan.

Model staan. Inspringen als de ouder nog iets wou zeggen maar hier niet toe

komt, bijvoorbeeld door te zeggen “er was dacht ik nog iets

dat je wilde zeggen…” of door een signaal te geven om de ouder hieraan te herinneren.

o De gezinswerker maakt ook een inschatting van wat deze persoon kan en wil bieden in de toekomst.

175

Onder 7.3.1.2. staat beschreven hoe gezinnen zelf kunnen leren onderhandelen in

conflictsituaties.

176

8. FASE 4: EVALUATIE, EEN NIEUWE RISICOCLASSIFICATIE

Voor de evaluatie van de interventie, en dus voor het bepalen of hereniging een mogelijkheid is moet een nieuwe risicoclassificatie gemaakt worden volgens de

tabel van Wilkins en Farmer (2015). Dat is het doel van deze fase, dit duurt ongeveer een week. De tabel voor risicoclassificatie ziet er als volgt uit 4:



Eerdere risicofactoren zijn volledig

aangepakt. Huidige risicofactoren zitten op een niveau dat veiligheid gehandhaafd kan worden.

Er zijn risicofactoren aanwezig (of niet alle

risicofactoren worden aangepakt).

Er zijn risicofactoren aanwezig (en ze

worden niet aangepakt).

Er zijn risicofactoren aanwezig (en ze

worden niet aangepakt).





Ouders kunnen een aanhoudende

capaciteit voor effectieve verandering aantonen.



Ouders kunnen geen aanhoudende




Zowel ouders als kind willen een hereniging.


Ambivalentie bij ouder en/of kind over een hereniging.

Ambivalentie bij ouder en/of kind over een hereniging of geen

wens tot hereniging.

Onwaarschijnlijk dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Kleine kans dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Grote kans dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Zeer grote kans dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.


Hereniging kan na voorbereiding met opstellen van doelen, een herenigingsplan,

steun voor kind en ouders en monitoring.

Hereniging kan na voorbereiding met opstellen van doelen, een herenigingsplan,

steun voor kind en ouders, hulpverlening om risicofactoren te doen afnemen en beschermende factoren te doen toenemen en

monitoring.

Hereniging kan na verdere interventies en bewijs dat de ouders zich kunnen

engageren en kunnen veranderen. Begin gelijktijdig met de voorbereiding van een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Hereniging is geen optie. Er wordt gekozen voor een alternatief voor


Herclassificatie op evaluatiemomenten

Als ouders gedurende minstens 6 maanden

na hereniging een

laag risico kunnen behouden, kan het

Als de ouders alle risicofactoren

aanpakken en de

verandering minstens 3 maanden volhouden kan het risico als laag

Als de ouders de capaciteit voor

effectieve verandering

ontwikkelen, de risicofactoren beginnen aanpakken

Als er, ondanks de eerdere keuze voor

een alternatief voor

perspectiefzoekende pleegzorg, beschermende

4 De tabel werd aangepast om gebruikt te kunnen worden binnen deze methodiek en

binnen het decreet pleegzorg 2014. Het betreft veranderingen in terminologie en in de

duur van het hulpverleningsproces. De oorspronkelijke tabel (vertaald naar het

Nederlands) kan in bijlage 11.14 teruggevonden worden.

177

dossier afgesloten

worden.

geclassificeerd

worden, als dit 6 maanden volgehouden wordt kan het dossier afgesloten worden.

en de beschermende

factoren aanwezig blijven en dit gedurende minstens 3 maanden, kan het risico als matig geclassificeerd

worden. Als dit 3 maanden volgehouden kan worden, kan het risico als laag geclassificeerd worden

en na 6 maanden laag risico kan het dossier afgesloten worden.

factoren opduiken

en/of als ouders risicofactoren beginnen aanpakken en ze dit gedurende minstens 3 maanden kunnen volhouden,

kan het risico als hoog geclassificeerd worden.

Als er nieuwe risicofactoren

opduiken of als oude

risicofactoren opnieuw opduiken maar de ouders capaciteit voor verandering kunnen aantonen en er protectieve factoren zijn, zal het risico als

matig geclassificeerd worden voor verdere interventies en monitoring.

Als ouders niet alle risicofactoren kunnen

aanpakken maar

gebruik maken van interventies om ze aan te pakken en er beschermende factoren zijn, moet het risico als matig geclassificeerd blijven.

Dit zolang er geen nieuwe of eerdere risicofactoren (opnieuw) opduiken.

Als ouders gedurende 3 maanden als hoog

risico geclassificeerd

blijven zonder risicofactoren aan te pakken moet het risico als ernstig geclassificeerd worden en moet gestart worden met de

voorbereiding van een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Als er nieuwe

risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders

geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen maar er

protectieve factoren zijn, zal het risico als hoog geclassificeerd worden voor verdere interventies en monitoring.

Als er nieuwe

risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders

geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen maar er


Als er geen

beschermende factoren meer over zijn moet het risico geclassificeerd worden

als ernstig en moet gestart worden met de voorbereiding van

een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor

verandering kunnen aantonen en er geen

protectieve factoren zijn, zal het risico als ernstig geclassificeerd worden en zal het kind terugkeren naar

pleegzorg.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor

verandering kunnen aantonen en er geen

protectieve factoren zijn, zal het risico als ernstig geclassificeerd worden en zal het kind terugkeren naar

pleegzorg.

De eerste twee delen, “Beschrijving van de huidige situatie” en “Mogelijkheden voor hereniging op basis van de huidige situatie”, werden reeds besproken bij de

eerste risicoclassificatie. In deze fase is vooral het laatste deel “Herclassificatie op

178

evaluatiemomenten” van belang. Op basis van dit deel van de tabel wordt bepaald

of hereniging al een mogelijkheid is. Het al dan niet behalen van de doelen uit fase 2 kan ook als indicatie dienen. Alle betrokken partijen (ouders, kind, pleegzorgers,

andere pleegzorgbegeleiders, …) worden opnieuw bevraagd bij het verzamelen van de informatie nodig voor de herevaluatie. Tevens wordt de mening met betrekking tot hereniging van alle betrokkenen mee in overweging genomen, waarbij de

mening van het kind zeker niet uit het oog verloren mag worden. Een belangrijke vraag is hoe de kinderen de bezoeken aan hun ouders ervaren hebben.

Bij deze beslissing wordt de consulent (indien er een consulent is) ook betrokken om te beoordelen of het gezin voldoende tegemoetgekomen is aan haar verwachtingen. Hiervoor kan terug gegrepen worden naar het invulformulier uit

bijlage 12.2. Tevens geeft dit de pleegzorgbegeleider de mogelijkheid om zich naast het gezin te plaatsen en de werkrelatie niet te moeten schaden door

eventueel de boodschap te moeten geven dat het gezin onvoldoende veranderd is om herenigd te worden.

Indien besloten wordt dat hereniging mogelijk is, wordt overgegaan naar fase 5

van deze methodiek. Als besloten wordt dat gezinshereniging nu nog geen optie is maar later misschien wel, kan het traject eenmalig met 6 maanden verlengd

worden. In die 6 maanden wordt de hulpverlening verdergezet waarbij fase 2 tot en met 4 herhaald worden. Indien gezinshereniging – nu of na eenmalige verlening

van 6 maanden – nog geen mogelijkheid blijkt, moet er een alternatieve definitieve oplossing gezocht worden voor het gezin. Dit valt echter buiten deze handleiding.

179

9. FASE 5: GEZINSHERENIGING

De fase van gezinshereninging duurt ongeveer drie weken. Als in de evaluatiefase gekozen wordt voor gezinshereniging, wordt het gezin eerst voorbereid op de

hereniging. Daarbij wordt er informatie gegeven en wordt er een herenigingsplan opgesteld.

Daarna wordt de eigenlijke hereniging uitgevoerd volgens de afspraken in het

herenigingsplan. Volgens Wilkins en Farmer (2015) moet de gezinshereniging gradueel gebeuren. Hiervoor wordt via de bezoekregeling, die gedurende de hele

pleegzorgplaatsing van toepassing was, reeds een aanzet gegeven. De duur en de frequentie van de bezoeken wordt immers steeds verder opgebouwd. Tijdens dit proces is het belangrijk om naar het kind te luisteren en het te observeren

(aangezien kinderen niet alles zeggen maar vaak wel laten zien in hun gedrag) en zijn of haar tempo te volgen.

Ten slotte wordt de hulpverlening vanuit pleegzorg gestopt en wordt gelijktijdig een contextbegeleidingstraject opgestart. 6 maanden na hereniging volgt dan nog een laatste evaluatie door de consulent (indien deze er is) en de

contextbegeleidingsdienst (Wilkins & Farmer, 2015).

9.1. HET GEZIN INFORMEREN

Ondanks dat de hereniging gradueel verloopt, is de terugkeer naar huis een grote overgang, zeker voor het kind. Het kind heeft verlieservaringen gehad door de

verstoorde relaties, kan terugkomen in een veranderd gezin en de terugkeer naar huis kan trauma’s aan eerdere verwaarlozing of mishandeling terug doen bovenkomen. Bij gezinshereniging is het belangrijk dat er voor het kind nog een

plaats in het gezin is, bijvoorbeeld dat de slaapkamer nog beschikbaar is en hetzelfde is gelaten na het vertrek. Indien het gezin tijdens de pleegzorgplaatsing

bijvoorbeeld verhuisd is, kan dit opgevangen worden door het kind de kamer te laten zien voor de eerste overnachting of door het kind een bijdrage te laten doen aan de inrichting. Ook mag het gezin geen leven gewoon geworden zijn zonder het

kind, extra aandacht hiervoor is nodig indien er (stief)broers of (stief)zussen zijn bijgekomen of indien de ouder een nieuwe partner heeft. Het is belangrijk dat er

over eventuele veranderingen binnen het gezin tijdens de afwezigheid van het kind, gepraat kan worden (Wilkins & Farmer, 2015).

De ouders moeten echter ook voorbereid worden op de hereniging. Kinderen

kunnen bezorgd zijn dat de hereniging mislukt of dat moeilijkheden tussen de ouders terug opduiken. Ze kunnen jaloers zijn op andere kinderen in het gezin en

ze kunnen hun pleegzorgers missen. Dit kan de ouders zwaar vallen en bovendien kunnen jonge kinderen dit uiten in hun gedrag en zich tegendraads en jaloers gedragen of nachtmerries krijgen. Ouders zijn hierover vaak verrast, het is dus

belangrijk om hun voor de hereniging duidelijk te maken wat ze van hun kind kunnen verwachten bij de hereniging (Wilkins & Farmer, 2015).

Het gezin moet in het bijzonder gewaarschuwd worden voor de zogenaamde “Honeymoon”-periode vlak na de hereniging waarna dan een crisis volgt. De eerste periode na de hereniging gaat het vaak heel goed met het gezin, daarna kan dan

echter een periode volgen waarin (negatieve) gevoelens geuit worden. Het overwinnen van deze crisis kan het kind echter de verzekering geven dat het niet

opnieuw afgewezen zal worden en kan zo de basis leggen voor een succesvolle hereniging (Wilkins & Farmer, 2015).

180

9.2. OPSTELLEN VAN EEN HERENIGINGSPLAN

Vooreerst wordt in het herenigingsplan een datum voor hereniging afgesproken en worden de contactmomenten tot het moment van gezinshereniging vastgelegd. De

bedoeling van het herenigingsplan is echter vooral om nog enkele laatste afspraken vast te leggen om de hereniging te laten slagen. Er kan bijvoorbeeld met de ouders afgesproken worden dat zij nog verder werken aan de doelen uit

het voorbije hulpverleningstraject. Evengoed kunnen er nieuwe afspraken gemaakt worden. Dit alles gebeurt in overleg met de ouders, het kind, de

pleegzorgers en eventuele andere betrokkenen. Daarnaast wordt ook genoteerd welke rol de pleegzorgers kunnen opnemen, waar gezinnen terecht kunnen op een crisismoment, welke instantie het contextbegeleidingstraject zal opstarten en dat

gezinnen gebruik kunnen maken van een knipkaart voor contactmomenten met de pleegzorgbegeleider. Er wordt ten slotte vastgelegd dat het gezin 6 maanden na

hereniging opnieuw geëvalueerd zal worden door de consulent (indien deze er is) en de contextbegeleidingsdienst. In bijlage 11.26 kan een blanco herenigingsplan teruggevonden worden waarin deze zaken ingevuld kunnen worden.

9.3. VERWEZENLIJKING VAN DE GEZINSHERENIGING, EINDE PLEEGZORG EN VERDERE

ONDERSTEUNING

De hereniging wordt uitgevoerd volgens de afspraken gemaakt in het herenigingsplan. Eens dat de hereniging verwezenlijkt is, stopt de hulpverlening

vanuit pleegzorg. Er wordt zoals afgesproken gelijktijdig een nieuw traject van 6 maanden met een contextbegeleidingsdienst opgestart. De pleegzorgbegeleider moet zorgen dat deze overgang vlot verloopt door alle nodige informatie door te

geven aan de contextbegeleidingsdienst en een afspraak te organiseren waarbij het gezin, de contextbegeleidingsdienst en de pleegzorgbegeleider zelf aanwezig

zijn. Overeenkomstig de afspraken wordt aan het gezin nogmaals meegedeeld waar zij 24 uur per dag, zeven op zeven terecht kunnen als er zich een crisis voordoet in het gezin (Wilkins & Farmer, 2015).

Ook het gebruik van de “knipkaart”, die recht geeft op nog vijf gesprekken met de pleegzorgbegeleider, wordt nog eens uitgelegd. Het gezin kan deze gebruiken op

moeilijke momenten (van der Steege et al., 2013).

Ten slotte worden de afspraken met betrekking tot de laatste evaluatie door de consulent (indien deze er is) en de contextbegeleidingsdienst nog eens herhaald

(Wilkins & Farmer, 2015).

181

10. REFERENTIES

Albrecht, G. (2016). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving “Parent Management Training Oregon Model (PMTO)”. Geraadpleegd op

www.nji.nl/jeugdinterventies.

Bastiaensen, P., & Koning, Y. de. (2015). Checklist Oudercontacten in Pleegzorg. Breda: Bureau Jeugdzorg West-Brabant en JUZT.

Beeck, H. op de, Bogaerts, L., & Put, J. (2015). Samenwerken in de jeugdhulpverlening. Goede praktijken met het oog op de cliënt. Leuven:

Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

Berk, L. (2009). Child Development (8ste editie). Boston: Pearson Education.

Berry, M., McCauley, K., & Lansing, T. (2007). Permanency through Group Work:

A Pilot Intensive Reunification Program. Child Adolescence Social Work Journal, 24, 477–493.

Brestan, E. V., Ondersma, S. J., Simpson, S. M., & Gurwitch, R. H. (1999b). Readiness, efficacy, attributions, defensiveness, and importance scale. Ongepubliceerd manuscript.

Brook, J., Akin, B. A., Lloyd, M. H., & Yan, Y. (2015). Family Drug Court, Targeted Parent Training and Family Reunification: Did this Enhanced Service

Strategy Make A Difference? Juvenile and Family Court Journal, 2(2), 35–52.

Brook, J., McDonald, T. P., & Yan, Y. (2012). An analysis of the impact of the Strengthening Families Program on family reunification in child welfare. Children and Youth Services Review, 34(4), 691–695.

Brock, A. J. L. L. de, Vermulst, A. A., Gerris, J. R. M., & Abidin, R. R. (1992). Nijmeegse Ouderlijke Stress Index. Amsterdam: Pearson.

Buehler, C., Rhodes, K. W., Orme, J. G., & Cuddeback, G. (2006). The potential for successful family foster dare: conceptualizing competency domains for foster parents. Child Welfare League of America, 85(3), 523-558.

Fisher, P. A., Kim, H. K., & Pears, K. C. (2009). Effects of Multidimensional Treatment Foster Care for Preschoolers (MTFC-P) on Reducing Permanent

Placement Failures Among Children With Placement Instability. Child Youth Services Review, 31(5), 541–546.

Hermanns, J. (2008). Verschoven gezag. Methodisch werken in voogdij. Woerden:

COACT consult / Collegio.

Holen, F. Van, Geens, B., & Vanderfaeillie, J. (2013). Empowerment van gezinnen

vanuit “non-violent resistance”. Ervaringen vanuit de werkvormen thuisbegeleiding en crisishulp aan huis. In K. De Corte, S. Bal, I. Antrop, & E. Van den Haute (Red.), Empowerment van de context: een net van steun en stimulatie voor kwetsbare en gekwetste kinderen. (pp. 91-108). Apeldoorn: Garant.

Johnson-Motoyama, M., Brook, J., Yan, Y., & McDonald, T. P. (2013). Cost analysis of the strengthening families program in reducing time to family reunification among substance-affected families. Children and Youth Services Review, 35(2), 244–252.

182

Niec, L. N., Barnett, M. L., Gering, C. L., Triemstra, K., & Solomon, D. T. (2015).

Differences in mothers' and fathers' readiness for change in parent training. Child & Family Behavior Therapy, 37(3), 224-235.

Leeuwen, K. G. van, Vermulst, A. A., Kroes, G., Meyer, R. E. de, Nguyen, L., & Veerman, J. W. (2011). Verkorte schaal voor ouderlijk gedrag. Nijmegen: Praktikon.

Luton Council adoption & fostering services (2013). Our progression scheme & competency framework, a guide for foster carers (1ste editie). Luton: Luton

Council adoption & fostering services.

McGoldrick, M., & Gerson, R. (1985). Genograms in family assessment. New York: Norton.

McLeod, J. (2013) An introduction to counselling (4de editie). Maidenhead, Berkshire: Open University Press.

Riksen-Walraven, J. M. A. (1989). Meten in perspectief. Een levensloopmodel als achtergrond bij het meten en beïnvloeden van gedrag en interacties. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 23, 16-33.

Robberechts, M., Belenger, L., & Vanderfaeillie, J. (2014). Samenwerking in pleegzorg. De ontwikkeling van een ondersteunend programma. Leuven:

Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

Robberechts, M., Vanderfaeillie, J., & Van Holen, F. (2016). Samenwerking ondersteunen in pleegzorg. Methodiekhandboek. Brussel: VUBPress.

Rozeboom, P. (2017a). Assessment- en Planningsformulier Signs of Safety. Geraadpleegd op http://samenwerkenwijaanveiligheid.nl/downloads/.

Rozeboom, P. (2017b). Veiligheidsplan Signs of Safety. Geraadpleegd op http://samenwerkenwijaanveiligheid.nl/downloads/.

Sameroff, A. J., & Fiese, B. (2000). Transactional regulation: the developmental ecology of early intervention. In J. P. Shonkoff & S. J. Meisels (Eds.), Handbook of early childhood intervention (pp. 135–159). Cambridge:

Cambridge University Press.

Stroobants, T., Vanderfaeillie, J., & Andries, C. (2013). Kortdurende thuisbegeleiding binnen de Bijzondere Jeugdbijstand (rapport 1): Beschrijvend en praktijkgericht onderzoek naar het aanbod, de aanbieders en het maatschappelijk en juridisch kader. Brussel: Vrije Universiteit

Brussel.

Turnell, A., & Edwards, S. (1999). Signs of safety: A solution and safety oriented approach to child protection casework. New York/London: Norton.

Verzaal, H. (2004). Empowerment en Intensieve Pedagogische Thuishulp. In M. M. Loeffen & I. Pasveer (Eds.), Babel voorbij. Krachten en kansen van intensieve pedagogische thuishulp. (pp. 20–27). Amsterdam: Uitgeverij SWP.

Verzaal, H. (2005). Empowerment. In J. Hermanns, C. Nijnatten, F. Verheij, & M. Reuling (Eds.), Handboek jeugdzorg deel 2. Methodieken van programma’s. (pp. 49–62). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

183

Steege, M. van der, Ligtermoet, I., Lekkerkerker, L., & Vliet, E. van der (2013).

Methodiekhandleiding Intensieve Ambulante Gezinsbehandeling. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.

Steens, R. (2016). Contextbegeleiding gestript. Praktijkhandboek. Antwerpen: Jeudzorg Emmaüs.

Vanderfaeillie, J. (2008). Doelen formuleren in pleegzorg: een handreiking. Brussel: VUB.

Vanschoonlandt, F., Vanderfaeillie, J., & Van Holen, F. (2013a). Pleegzorgers versterken in opvoeden. Behandelprotocol module “Sociaal-Interactioneel Model”. Handleiding voor pleegzorgbegeleiders. Brussel: VUBPress.

Vanschoonlandt, F., Vanderfaeillie, J., & Van Holen, F. (2013b). Pleegzorgers versterken in opvoeden. Behandelprotocol module Geweldloos Verzet. Handleiding voor pleegzorgbegeleiders. Brussel: VUBPress.

Veerman, J. W., Brink, L. T. ten, Horst, H. van der, & Koedoot, P. (1993) Vragenlijst Meegemaakte Gebeurtenissen. Amsterdam: Pedologisch Instituut.

Veerman, J. W., Kroes, G., Meyer, R. De, Janssen, J., Nguyen, L., & Vermulst, A. (2011). Vragenlijst Gezinsfunctioneren volgens Ouders. Nijmegen:

Praktikon.

Vermulst, A., Kroes, G., Meyer, R. De, Nguyen, L., & Veerman, J. W. (2011).

Opvoedingsbelastingvragenlijst. Nijmegen: Praktikon.

Vries, W. de (2005, update 2008). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving “Triple P”. Geraadpleegd op www.nji.nl/jeugdinterventies.

Vugt, M. van, & Berger, M. (1999). De Versterking. Zeer intensieve hulp aan gezinnen gericht op competentievergroting. Handleiding. Duivendrecht: PI

Research B.V.

Wilkins, M., & Farmer, E. (2015). Reunification. An evidence informed framework for return home praktice. Bristol: National Society for the Prevention of

Cruelty to Children.

184

11. BIJLAGEN

185

11.1. CHECKLIST METHODIEK

186

CHECKLIST METHODIEK

INGEVULD DOOR: ……………………………………

GEZIN: ……………………………………

Hieronder volgt een checklist waarin de verschillende onderdelen van de methodiek opgesomd staan. Op die manier kan gecontroleerd worden of de methodiek juist uitgevoerd wordt.

Ik heb aandacht voor een goede werkrelatie:

Ik let op mijn basishouding.

Indien zinvol bied ik praktische steun.

Ik maak gebruik van de juiste gesprekstechnieken.

Ik observeer het gezin tijdens de gesprekken.

Ik heb aandacht voor het optreden van weerstand, herken patronen van weerstand en ga hier correct mee om.

Ik zorg voor een goede werkrelatie met de pleegzorgers:

Ik betrek de pleegzorgers bij het hulpverleningsproces.

Ik ondersteun en begeleid de pleegzorgers waar nodig.

Ik ga na of de pleegzorgers de juiste competenties hebben en/of hoe ze de juiste competenties kunnen krijgen.

Ik wissel correct informatie uit:

Ik geef informatie over mijzelf, het hulpverleningsproces, de dienst,

waar gezinnen terechtkunnen voor vragen en klachten, …

Ik bespreek de ethische aspecten zoals (gedeeld) beroepsgeheim, meldingsplicht, privacy, recht op inzage van het dossier, … Ik ga na

of het gezin hiermee akkoord is.

Ik vraag de ouders om het mandaat aan hun kinderen te geven om

met de pleegzorgbegeleider te praten.

Ik zorg ervoor dat de consulent aanwezig is op het eerste gesprek zodat hij/zij kan verduidelijken wat van het gezin verwacht wordt.

Ik zorg dat het formulier “Duidelijkheid Scheppen” ingevuld is door de consulent.

Ik zorg dat ik een geschreven toestemming van het gezin heb om andere diensten te contacteren en informatie over het gezin op te vragen.

Ik verzamel informatie voor de analytische anamnese via eerdere dossiers, gesprekken, observatie van de gezinsleden en de

vragenlijsten.

Gezien het belang van de analytische anamnese voor het verdere verloop van de hulpverlening, zorg ik dat er geen gaten in de

informatie zitten. Daartoe bevraag ik alle domeinen: gezin, kind, ouders, ouderschap en ouder-kindrelatie, sociale setting en

hulpverlening.

Ik maak een competentie-analyse.

187

Ik ga de capaciteit tot verandering van de ouders na via de READI-

vragenlijst en via bevraging van het kind.

Ik bevraag de standpunten met betrekking tot gezinshereniging van

alle betrokken partijen en ga met hen na welke ondersteuning en verandering er nodig is om een gezinshereniging mogelijk te maken.

Ik maak een risicoclassificatie, neem een beslissing rond hereniging en deel

deze mee aan alle betrokken partijen. Ik leg ook het verder verloop van de hulpverlening uit.

Ik stel SMARTIE-doelen op in overleg met de gezinsleden en houd hierbij rekening met de wensen van de ouders, de hulpverlening en de maatschappij.

Ik baken af welke hulpverlening door de pleegzorgdienst geboden kan worden en voor welke hulpverlening er een beroep gedaan moet

worden op samenwerkingsverbanden. Indien een beroep gedaan moet worden op samenwerkingsverbanden dan monitor ik of dit ook effectief gebeurt.

Ik stel samen met het gezin prioriteiten met betrekking tot de doelen en zet de doelen om in werkpunten.

Ik zorg voor een bespreking van de doelen met het hele gezin.

Ik stel een contract op met betrekking tot de doelen en de

ondersteuning die het gezin hierbij zal krijgen van de pleegzorgbegeleider.

Ik maak een voorlopige bezoekregeling, waarin de frequentie en duur van

de bezoeken doorheen het hulpverleningstraject opgebouwd wordt, in overleg met alle betrokken partijen.

Ik werk aan de doelen van het gezin:

Via de verplichte modules:

Vergroten van de opvoedingsvaardigheden.

Veiligheid waarborgen.

Ouder-kindrelatie verbeteren.

Versterken van het sociale netwerk.

Indien nodig via de facultatieve modules:

Problemen leren oplossen en inzicht in cognities vergroten.

Vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie.

Praktische hulp bieden en praktische vaardigheden vergroten.

Vergroten van de sociale vaardigheden.

Bij het gebruik van de modules kies ik steeds de technieken uit de handleiding die het beste bij het gezin passen.

Ik maak samen met alle betrokken partijen (ouders, kind, pleegzorgers, andere pleegzorgbegeleiders, consulent, …) een nieuwe risicoclassificatie.

Op basis hiervan beslis ik of hereniging (nu) een optie is of niet en dus of het hulpverleningstraject gewoon voortgezet, verlengd of gestopt wordt.

188

Ik voer de gezinshereniging uit:

Ik informeer het gezin over de situaties die bij een hereniging kunnen voorkomen.

Ik stel in overleg met de ouders, het kind, de pleegzorgers en eventuele andere betrokkenen een herenigingsplan op waarin volgende zaken worden vastgelegd:

Datum van hereniging.

Bezoekregeling tot hereniging.

Laatste afspraken.

Rol pleegzorgers in hereniging

Waar gezinnen terechtkunnen in geval van een crisis.

Welke instantie het contextbegeleidingstraject zal opstarten.

De knipkaart.

Het evaluatiemoment 6 maanden na hereniging en afspraken hierrond.

Ik voer de hereniging uit zoals vastgelegd in het herenigingsplan en

stop de hulpverlening vanuit pleegzorg.

Ik zorg voor een (vlotte overgang naar een) vervolgtraject binnen

contextbegeleiding.

Ik zorg dat het gezin weet waar het 24/7 terecht kan in geval van

een crisis.

Ik leg het gebruik van de knipkaart nogmaals uit.

Ik herhaal nogmaals de afspraken met betrekking tot de laatste

evaluatie door de consulent en de contextbegeleidingsdienst.

Opmerkingen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

189

11.2. INFORMATIE VOOR DE PLEEGZORGERS

190

INFORMATIE VOOR DE PLEEGZORGERS

Op ……/……/………… werd ……………………………………… (kind van

……………………………………… en ……………………………………… ; broer/zus van ……………………

…………………………………………………………) bij jullie geplaatst. Op dat moment werd ook

een begeleidingstraject opgestart met de bedoeling om ………………………………………

met zijn gezin te kunnen herenigen.

In een eerste fase wordt informatie verzameld op basis waarvan het risico in het

gezin van ……………………………………… bepaald wordt. Er wordt dan nogmaals

nagegaan of gezinshereniging effectief aangewezen is, de beslissing die hieruit

volgt wordt jullie ook meegedeeld.

Daarna, in een tweede fase, gaat het gezin doelen opstellen, ook

……………………………………… zal zijn/haar eigen doelen hebben om aan te werken. Er

wordt tevens een (voorlopige) bezoekregeling uitgewerkt, de kalender hiervan

zullen jullie ook ontvangen.

In de derde fase gaat het gezin aan de doelen werken, hiertoe zullen vier verplichte

(vergroten van de opvoedingsvaardigheden, veiligheid waarborgen, ouder-

kindrelatie verbeteren en versterken van het sociale netwerk) en eventueel vier

facultatieve (problemen leren oplossen en inzicht in cognities vergroten, vergroten

van vaardigheden gericht op emotieregulatie, praktische hulp bieden en praktische

vaardigheden vergroten en vergroten van de sociale vaardigheden) modules

doorlopen worden. Deze modules zijn voornamelijk gericht op de ouders.

Gedurende dit traject zal ……………………………………… steeds meer en langer thuis op

bezoek gaan. Deze momenten zijn belangrijke oefenmomenten voor de ouders.

In de vierde fase volgt opnieuw een evaluatie, de begeleiding is dan vijf maanden

bezig. Er wordt gekeken of gezinshereniging een mogelijkheid is. Indien dat zo is

dan wordt in fase vijf een herenigingsplan opgesteld waarbij jullie ook betrokken

worden.

Tenslotte wordt de hereniging uitgevoerd en de begeleiding afgebouwd. Er wordt

dan wel nog een contextbegeleidingstraject gestart. Nadat

……………………………………… zes maanden thuis is vindt een laatste evaluatie plaats.

Als die positief is, wordt het dossier afgesloten. Als in de vierde fase hereniging

geen optie blijkt, dan zijn er twee mogelijkheden. Ofwel is hereniging op termijn

nog wel een optie. Het traject wordt dan eenmalig met zes maanden verlengd.

Ofwel is een hereniging nu en binnen zes maanden geen optie en gaat de

pleegzorgdienst op zoek naar een alternatief.

Tijdens de pleegzorgplaatsing wordt van jullie als pleegzorger het volgende

verwacht:

- Een veilige zorgomgeving bieden wat inhoudt dat er geen mishandeling en

verwaarlozing is, dat het huis en de omgeving veilig is en dat het kind

emotioneel veilig is.

191

- Een koesterende omgeving bieden waarin het kind zich geliefd voelt en

waarin tegemoet gekomen wordt aan de noden (verbonden aan de

pleegzorgplaatsing) van het kind.

- Verwezenlijkingen en successen in vorming en onderwijs bevorderen.

- Tegemoetkomen aan noden met betrekking tot fysieke en geestelijke

gezondheidszorg.

- Sociale en emotionele ontwikkeling bevorderen (waarvoor kennis over de

normatieve ontwikkeling noodzakelijk is).

- Diversiteit waarderen en het kind steunen in zijn culturele noden waardoor

de ontwikkeling van de culturele identiteit van het kind bevorderd wordt.

- Ondersteuning bieden bij het plannen, voorbereiden en uitvoeren van het

hulpverleningsplan en de hereniging en hiervoor ook samenwerken met de

ouders.

- Kunnen omgaan met ambiguïteit (bijvoorbeeld rond autoriteit over het kind)

en met verlies (als het kind herenigd wordt met de ouders).

- Willen groeien als pleegzorgers (bijvoorbeeld door bijkomende trainingen te

volgen).

- Omgaan met de eisen en stressoren van het pleegzorger zijn (zoals

tijdsdruk, veranderingen in routine en activiteiten, moeilijkheden als gevolg

van de contacten tussen pleegkind en ouders en verlieservaring na

gezinshereniging).

- De relatie tussen het kind en hun families ondersteunen door emotionele

steun te bieden aan ouders en kind, goede ouderschapsvaardigheden voor

te doen en aan te leren, de ouders te informeren over de vooruitgang van

hun kind en coöperatief te zijn met betrekking tot de bezoekregeling.

- De relatie tussen het kind en significante anderen van het kind

ondersteunen.

- Samenwerken met pleegzorgdiensten, andere hulpverleners, verwijzers, …

De pleegzorgdienst kan ik steeds als volgt bereiken:

Contactpersoon: …………………………………………………

Adres: …………………………………………………

…………………………………………………

Telefoonnr.: …………………………………………………

E-mailadres: …………………………………………………

De doelstellingen van ………………………………………5 zijn de volgende:

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5 Naam kind

192

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

De bezoekregeling en het herenigingsplan kunnen jullie terugvinden in de documenten die door de pleegzorgdienst op de gepaste momenten worden bezorgd.

193

11.3. DUIDELIJKHEID SCHEPPEN – VERWACHTINGEN VAN DE CONSULENT

194

DUIDELIJKHEID SCHEPPEN6

ALGEMEEN

NAAM KIND: ………………………………………………

GEPLAATST SINDS: ………………………………………………

INVULDATUM: ………………………………………………

INGEVULD DOOR: ………………………………………………

REDEN VAN DE PLAATSING: WAT IS/ZIJN OP DIT MOMENT DE BELANGRIJKSTE REDEN(EN) VOOR

DE PLEEGZORGPLAATSING?

Duid de drie belangrijkste redenen aan door het vakje aan te vinken. Als er slechts een of twee redenen zijn, duid u enkel deze aan. Per aangeduide reden geeft u

een korte, heel concrete omschrijving.

Onvoldoende opvoedings-

vaardigheden van de ouders Gedragsproblemen van het

kind

Sociaal-emotionele problemen van het kind

Cognitieve problemen van het kind

Fysieke problemen van het kind Kind is niet-begeleide minder-

jarige vluchteling

Armoede Tijdelijke financiële problemen

Huisvestingsproblemen Verblijf gezin in asielcentrum Relationele problemen tussen

de ouders Alcoholverslaving ouders

Drugsverslaving ouders

Lichamelijke ziekte van de ouders

Psychische ziekte van de

ouders Opname ouders in ziekenhuis

Opname ouders in instelling Overlijden ouders

Verwaarlozing Mishandeling (lichamelijk en/of

psychisch)

Seksueel misbruik Nood aan continuïteit voor kind

(permancy planning) Andere, namelijk: ……………………

…………………………………………………

……………………

Omschrijving van de aangeduide redenen:

Reden 1: ……………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Reden 2: …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Reden 3: …………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

6 Gebaseerd op Robberechts, Vanderfaeillie, en Van Holen, 2016

195

VOORWAARDEN VOOR OUDERS

Aan welke voorwaarden dienen de ouders te werken opdat gewerkt kan worden aan een terugkeer naar huis?

Stabiele huisvesting: de ouders dienen een (huur)woning te hebben waar ruimte is voor het kind, met aansluiting op gas, water en licht, verwarming, kookgelegenheid, sanitair en minimale hygiëne.

Specifieer: …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

Financiële zekerheid: De ouders dienen een vast inkomen te hebben waarmee zij het kind

kunnen onderhouden.

De ouders dienen hulp te zoeken en te aanvaarden voor het wegwerken van hun schulden.

De ouders dienen om te kunnen gaan met hun inkomen of in begeleiding te zijn om dit te leren, …

Andere: …………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

Specifieer (elke optie dient verduidelijkt te worden): ………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

De noodzakelijke spullen voor het kind dienen aanwezig te zijn.

Specifieer : …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

Contact met het kind: De ouders dienen initiatief en welwillendheid te tonen in het

opbouwen van een band met hun kind (bijvoorbeeld zich houden aan afspraken zoals deze gemaakt zijn met het gezin en de pleegzorgbegeleider).

De contacten met het kind dienen positief te verlopen en geen negatieve impact te hebben op de ontwikkeling van het kind.

Specifieer (elke optie dient verduidelijkt te worden): ……………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Veiligheid, bescherming en respecteren van de grenzen van het kind: De ouders dienen zich verantwoordelijk te voelen voor de veiligheid

van het kind. De ouders dienen de grenzen van het kind te respecteren

(bijvoorbeeld lichamelijke integriteit ten aanzien van seksualiteit).

Gevaarlijke stoffen, apparaten en voorwerpen dienen goed opgeborgen te zijn.


Voldoende dagelijkse verzorging: Er dient gezonde en voldoende voeding aanwezig te zijn.

Er dient voldoende kleding aanwezig te zijn.

196

Er dient regelmaat in de lichamelijke verzorging te zijn.

De ouders dienen voor rust en regelmaat te zorgen (slaaptijden, eettijden, op tijd naar school brengen en ophalen, tijden om huiswerk

te maken en te spelen, …).

Specifieer (elke optie dient verduidelijkt te worden): ……………… ……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

Het beschikken over voldoende opvoedingsvaardigheden:

De ouders dienen het kind te kunnen helpen om zich zodanig te ontwikkelen dat het past bij de leeftijd van het kind.

De ouders dienen te weten weten hoe gepast gedrag te versterken

en ongepast gedrag te verminderen.


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Voldoende emotionele en affectieve aandacht voor het kind:

De ouders dienen zich te kunnen verplaatsen in het kind en aan te sluiten bij zijn noden (en eigen behoeften op de tweede plaats

zetten). De ouders dienen het kind te kunnen troosten.


Aanwezigheid en beschikbaarheid van ten minste 1 vaste verzorger: Een ouder dient aanwezig te zijn wanneer het kind thuis is.

Een ouder dient beschikbaar te zijn en niet zodanig in beslag genomen door zijn eigen problematiek wanneer het kind thuis is.

Er dient opvang voor het kind te zijn als de ouders moeten werken.


……………………………………………………………………………………………………

Openstaan voor de hulpverlening: De ouders dienen hulp en ondersteuning te accepteren en te weten

waar ze deze kunnen vinden. De ouders dienen hun eigen gedrag te willen veranderen als dit voor

het kind beter is. De ouders dienen uitleg te geven over hun eigen doen en laten

wanneer daarom gevraagd wordt.


……………………………………………………………………………………………………

Het hebben van een netwerk: Er dient minimaal een persoon naast de ouders te zijn die als vangnet

kan dienen voor het kind. Wanneer de ouders uitvallen of in moeilijke tijden verkeren, dient er

beroep gedaan te kunnen worden op betrouwbare derden (familie of vrienden) voor steun

197


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Anderen:

Specifieer : …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

198

11.4 TABEL VOOR INFORMATIE UIT ANALYTISCHE ANAMNESE

199

ANALYTISCHE ANAMNESE VAN ……………………………………………………………

7 Bijvoorbeeld aanvullende informatie, link met relevante onderzoeksbevindingen, …; in te vullen tijdens analyse

Datum

Leeftijd van het kind bij

gebeurtenis

Gebeurtenis Potentiële/

effectieve impact op het kind

Beschermende of

risicofactor

Bewijs Bron van

informatie

Opmerkingen7

200

8 Bijvoorbeeld aanvullende informatie, link met relevante onderzoeksbevindingen, …; in te vullen tijdens analyse

Datum Leeftijd van het

kind bij gebeurtenis

Gebeurtenis Potentiële/ effectieve impact

op het kind

Beschermende of risicofactor

Bewijs Bron van informatie

Opmerkingen8

201

11.5. VRAGENLIJSTEN ANALYTISCHE ANAMNESE

202

VRAGENLIJST DAGELIJKSE ROUTINE9 VAN ……………………………………………………………

Tijd Activiteit Hoe gaat het nu? Hoe willen we dat het gaat?

Wakker worden en opstaan (hoe verloopt

dit: wie staat als eerste op, staat ieder op

tijd op, hoe is de sfeer?)

Lichamelijke verzorging (hoe verloopt het

wassen en aankleden van de kinderen, wie

doet het zelfstandig en wie wordt geholpen,

hoe is de sfeer?)

Ontbijt (wie is erbij aanwezig, waar wordt er

ontbeten, wat wordt er gegeten, eten de

kinderen wat ze van de ouders moeten eten,

hoe is de sfeer?)

Vertrek naar school/dagopvang (wie gaat er

weg en hoe laat, gaat iedereen op tijd weg,

wie wordt er gebracht en wie gaat er

zelfstandig, hoe is de sfeer?)

Ochtendbesteding ouder(s) (wat doen de

ouders gedurende de ochtend, wat is de

stemming van de ouders tijdens de

ochtend?)

Thuiskomst uit school/dagopvang (wie komt

er terug en hoe laat, komt iedereen op tijd

thuis, hoe is de sfeer?)

Lunch (wie is erbij aanwezig, waar wordt er

gegeten, wat wordt er gegeten, eten de


hoe is de sfeer?)

9 Overgenomen uit Van Vugt en Berger, 1999

203





Middagbesteding ouder(s) (wat doen de

ouders gedurende de middag, wat is de


middag?)




Activiteiten na school/dagopvang van de

kinderen (wat doen de kinderen, met wie

spelen ze, waar, hoe is de sfeer?)

Avondeten (wie is erbij aanwezig, waar

wordt er gegeten, wat wordt er gegeten,

eten de kinderen wat ze van de ouders

moeten eten, hoe is de sfeer?)

Naar bed gaan kinderen (wie gaat er op

welk tijdstip, hoe verloopt het naar bed

gaan, blijven de kinderen in bed wanneer de

ouders dit zeggen, hoe is de sfeer?)

Avondbesteding ouder(s) (wat doen de

ouders gedurende de avond, wat is de

stemming van de ouders tijdens de avond?)

Naar bed gaan ouder(s) (wie gaat er op

welk tijdstip, hoe verloopt dit, hoe is de

stemming van de ouders tijdens het naar

bed gaan?)

Slapen (hoe is het slaappatroon van de

ouders, hoe is het slaappatroon van de

kinderen?)

204

WEEKKAART VAN ……………………………………………………………

Ochtend Middag Avond

Maandag

Dinsdag

Woensdag

Donderdag

Vrijdag

Zaterdag

Zondag

205

OPVOEDINGSBELASTING VRAGENLIJST10 (OBVL)

DATUM: …………………………………


Hieronder volgen 34 uitspraken over hoe u uw kind ervaart, hoe u met uw kind omgaat, hoe u zichzelf voelt en over uw gezondheid. We vragen u per uitspraak aan te geven in hoeverre deze voor u geldt door één van de cijfers 1 tot en met 4

– waarbij 1 staat voor “geldt niet”, 2 voor “geldt een beetje”, 3 voor “geldt behoorlijk” en 4 voor “geldt helemaal” – te omcirkelen.

Omcirkel voor elke uitspraak het antwoord dat volgens u het meest van toepassing is. Denk niet te lang na, uw eerste indruk is meestal de beste. Er zijn geen goede of foute antwoorden mogelijk.

Als u denkt een vergissing gemaakt te hebben, dan zet u een kruis door dat antwoord en omcirkelt u alsnog het juiste antwoord. Vergeet niet dat uw antwoord

steeds betrekking heeft op één en hetzelfde kind. Gelieve alle uitspraken te beantwoorden.

1. Ik voel me gelukkig met mijn kind. 1 2 3 4

2. Mijn kind luistert naar mij. 1 2 3 4

3. Ik heb plezier in het leven. 1 2 3 4

4. Door de opvoeding van mijn kind kom ik te weinig aan

mijzelf toe.

1 2 3 4

5. Ik voel me vrolijk als mijn kind bij mij is. 1 2 3 4

6. Als mijn kind boos wordt dan kan ik het kalmeren. 1 2 3 4

7. Ik voel mij gelukkig. 1 2 3 4

8. Door mijn kind kom ik weinig toe aan andere dingen. 1 2 3 4

9. Ik heb een tevreden gevoel over mijn kind. 1 2 3 4

10. Ik heb controle over mijn kind. 1 2 3 4

11. Soms zie ik het nut van het leven niet in. 1 2 3 4

12. Ik zou vaker vrienden en kennissen willen bezoeken maar dat gaat niet vanwege mijn kind.

1 2 3 4

13. Met mijn kind voel ik me prettig. 1 2 3 4

14. Ik ben geduldig met mijn kind. 1 2 3 4

15. Ik voel me vaak prettig. 1 2 3 4

16. Ik heb vanwege mijn kind minder contact met mijn vrienden dan vroeger.

1 2 3 4

17. Als mijn kind bij mij is, voel ik me rustig. 1 2 3 4

18. Ik ga gemakkelijk met mijn kind om. 1 2 3 4

19. Ik heb vaak een slechte bui. 1 2 3 4

20. Ik kan door mijn kind heel weinig van huis weg. 1 2 3 4

21. Ik geniet van mijn kind. 1 2 3 4

22. Ik weet dat ik als opvoeder het goed doe. 1 2 3 4

10 Vermulst, Kroes, De Meyer, Nguyen, en Veerman, 2011

206

23. Ik heb een hekel aan mezelf. 1 2 3 4

24. Ik heb door mijn kind weinig contacten met andere mensen.

1 2 3 4

25. Ik kan mijn kind goed corrigeren als dat nodig is. 1 2 3 4

26. Ik heb een positief gevoel over mijn toekomst. 1 2 3 4

27. Ik heb een opgezet of drukkend gevoel in mijn

maagstreek.

1 2 3 4

28. Ik heb het gevoel dat ik moe ben. 1 2 3 4

29. Ik heb pijn in mijn borst of hartstreek. 1 2 3 4

30. Ik heb pijn in mijn maagstreek. 1 2 3 4

31. Ik voel me slaperig of suffig. 1 2 3 4

32. Ik heb benauwdheid op mijn borst. 1 2 3 4

33. Mijn maag is van streek. 1 2 3 4

34. Als ik ’s morgens opsta dan ben ik moe en niet uitgerust. 1 2 3 4

207

SCORINGSFORMULIER

Problemen opvoeder-kindrelatie (Pokr)

Problemen met opvoeden (Popv)

Depressieve stemming (Dep)

Rolbeperking (Rol) Gezondheidsklachten (Gez)

Totaalscore

1 5-…= 2 5-…= 3 5-…= 4 = 27 = Pokr =

5 5-…= 6 5-…= 7 5-…= 8 = 28 = Popv =

9 5-…= 10 5-…= 11 = 12 = 29 = Dep =

13 5-…= 14 5-…= 15 5-…= 16 = 30 = Rol =

17 5-…= 18 5-…= 19 = 20 = 31 = Gez =

21 5-…= 22 5-…= 23 = 24 = 32 =

25 5-…= 26 5-…= 33 =

34 =

Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal Som

Scores van de onderstreepte vragen dienen eerst te worden gespiegeld voordat ze kunnen worden opgeteld. Vul bij een eventueel ontbrekende score het afgeronde gemiddelde van de overige vragen van de schaal in. LET OP! Voor berekening schaalscores mag maximaal één score per schaal ontbreken. Voor berekening totaalscore mogen maximaal vijf vragen ontbreken, waarbij per schaal minstens de helft van de vragen moet zijn ingevuld. De ontbrekende vragen krijgen dan het gemiddelde van de overige vragen van de betreffende schaal toegekend. Schaalscores zijn dan niet meer

betrouwbaar te interpreteren.

208

SCORINGSPROFIEL

T-s

core

80

75

70

65

60

55

50

45

40

35

30

Problemen opvoeder-

kindrelatie

Problemen met

opvoeden

Depressieve stemming

Rolbeperking Gezondheids-klachten

Ruwe score

T-score

T-s

core

80

75

70

65

60

55

50

45

40

35

30

Totaal

Ruwe score

T-score

Geen

noemens-

waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

Geen

noemens-waardige

problemen

Ernstige

problemen

Milde problemen

209

SCORING EN INTERPRETATIE

Na het invullen van de OBVL worden de antwoorden door de pleegzorgbegeleider gescoord op het scoringsformulier en het scoringsprofiel van de OBVL. Sommige

vragen zijn negatief geformuleerd en sommige vragen zijn positief geformuleerd. Voor de schalen geldt: hoe hoger een score, hoe meer opvoedingsbelasting. Daarom moeten de scores op positief geformuleerde schalen worden omgescoord.

De schaalscores worden na omscoring van de positief geformuleerde vragen berekend door de scores op de vragen behorende bij een schaal bij elkaar op te

tellen. De om te scoren (gespiegelde) vragen van de OBVL zijn op het scoringsformulier onderstreept. Voor het berekenen van de totaalscore worden de schaalscores bij elkaar opgeteld (= de som van de 34 vragen).

Het scoringsformulier wordt dan als volgt ingevuld en gescoord:

- Vul de scores op de vragen bij het juiste vraagnummer in.

- De positief geformuleerde vragen moeten eerst omgescoord worden. Dit zijn de onderstreepte vraagnummers op het scoringsformulier. Voor de om te scoren vragen kun je op het scoringsformulier de score op de vragen op de

stippellijn invullen. Je trekt deze score dan van het getal dat ervoor staat af (5). Bij vraag 1 wordt dit dan 5 – “de score op de vraag”.

- Bij een niet beantwoorde vraag vul je het gemiddelde van de overige vragen van de schaal in (zie verder).

- Tel de scores per schaal op en noteer deze onderaan het formulier achter “Totaal”.

- Tel de berekende schaalscores op en vul deze somscore rechtsonder in op

het formulier achter “Som”.

Het scoringsprofiel kun je als volgt invullen:

- Tel de scores per schaal op en noteer deze in de rij “Ruwe score”. - Tel de berekende schaalscores op en vul deze bij “Ruwe score Totaal” in. - Zoek via de normtabellen de juiste T-scores bij de “Ruwe scores” (zie

verder) en vul deze bij “T-score” in. - De scores kan je vervolgens in de grafiek tekenen en bijvoorbeeld met een

lijn verbinden.

NIET INGEVULDE VRAGEN

Per schaal mag één vraag niet ingevuld zijn door de ouders. Deze vraag krijgt dan

bij de berekening van de schaalscores het gemiddelde van de overige vragen van de betreffende schaal. Voor de totaalscore geldt dat er maximaal 5 van de 34

vragen mogen ontbreken, met als extra regel dat bij elke schaal minimaal de helft van de vragen is ingevuld. De schaalscores worden in dit geval niet berekend, alleen de totaalscore. De niet gescoorde vragen worden vervangen door het

gemiddelde van de overige vragen van de schaal, waartoe ze behoren. Het maximum toegestane niet gescoorde vragen (tussen haakjes) per schaal is:

- Problemen opvoeder-kind relatie (3) - Problemen met opvoeden (3) - Depressieve stemmingen (3)

- Rolbeperking (3) - Gezondheidsklachten (4)

Wanneer het maximum (tussen haakjes) bij een schaal overschreden wordt mag je de totaalscore niet berekenen. Rond bij de berekening met missende waarden de schaal of totaalscore naar boven of beneden af, zodat deze altijd uit gehele

210

getallen bestaan. Dit is van belang bij het gebruik van de normtabellen (zie verder)

Het berekenen van missende waarden en het bepalen of het aantal missende waarden per schaal niet overschreden wordt kan je zelf doen.

OMZETTEN VAN DE BEREKENDE SCORES IN T-SCORES

De berekende schaalscores kunnen met behulp van normtabellen omgezet worden in T-scores. T-scores zijn genormeerde schaalscores, die als representatief gelden

voor de bevolking. Met een T-score geef je “klinische” betekenis aan de berekende scores (zie onderstaande tabel). Zoek in normtabel 1 bij elke schaal in de kolom

“Ruwe scores” de score die de ouder/opvoeder op de betreffende schaal heeft gehaald. In normtabel 2 doe je hetzelfde voor de totale score op de OBVL. Zoek vervolgens per schaal/totaalscore in de bij de leeftijd van het kind passende kolom

de T-scores die bij de door jou berekende scores hoort. Er zijn steeds drie afzonderlijke kolommen met T-scores voor de drie verschillende normgroepen:

jeugdigen van 0-3, 4-11 en 12-18 jaar. Deze normgroepen gelden zowel voor jongens als meisjes. Wanneer bijvoorbeeld een ouder/opvoeder voor haar drie jarige dochter op de schaal “Problemen opvoeder-kind relatie” een schaalscore van

18 heeft behaald, dan kan je in normtabel 1 aflezen dat de bijbehorende T-score 79 is. De gevonden T-scores vul je op het scoringsprofiel bij de bijbehorende

vakken van rij T-score in.

INTERPRETATIE VAN SCORES

De scores kun je het beste op een hiërarchische manier interpreteren. Dat betekent dat je eerst naar de score voor “Totale opvoedingsbelasting” kijkt, daarna naar de scores op de vijf schalen en ten slotte naar de scores op de vragen.

Bij de interpretatie van de totaalscore en de schaalscores kan je allereerst kijken in hoeverre de scores afwijken van het gemiddelde van de betreffende normgroep

(0-3, 4-11 of 12-18 jaar). De score op “Totale opvoedingsbelasting” is hierin leidend: hoe groot is de belasting over het geheel? De T-score geeft dit aan en met behulp van onderstaande tabel kun je ook labels geven voor de interpretatie

van de T-score.

T-score Percentiel Betekenis Implicatie Label

< 60 < 84 Geen problemen Geen zorgen van betekenis

Normaal gebied

60-63 85-90 Milde problemen Problematiek verdient aandacht

Grensgebied

64-66 91-95 Aanzienlijke problemen Problematiek verdient

behandeling Klinisch gebied 67-69 96-97 Ernstige problemen

≥ 70 ≥ 98 Zeer ernstige problemen

Ook de indeling in het klinisch en grensgebied kan je helpen. Zo heeft de T-score

van 68 voor “Totale opvoedingsbelasting” het label “ernstige problemen”, de score valt dan in het klinisch gebied, hetgeen kan betekenen dat gespecialiseerde zorg overwogen moet worden. Is de T-score bijvoorbeeld 58, dan kan je uit de

bovenstaande Tabel opmaken dat deze score op “geen problemen” wijst, en er wat de opvoedingsbelasting betreft geen zorgen van betekenis hoeven te zijn.

Na de totaalscore bekijk je de schaalscores. Per schaal kun je vaststellen of er problemen zijn. Kijk hierbij ook naar het gehele profiel: welke sterke of zwakke punten vallen jou op? Met name aspecten (schalen) die juist wel goed gaan

(“krachten”) moet je in het gesprek met de ouders ook benoemen. Hieronder wordt de betekenis van elke schaal kort toegelicht:

211

- Problemen opvoeder-kindrelatie: mate waarin de ouder de opvoeder-

kindrelatie als belastend ervaart. - Problemen met opvoeden: mate waarin de opvoeding als belastend ervaren

wordt en de ouder het gevoel heeft onvoldoende opvoedingsvaardigheden te hebben en adequate controle over het kind te hebben.

- Depressieve stemming: mate waarin de ouder (on)gelukkig is met zichzelf

en zijn levensomstandigheden. - Rolbeperking: mate waarin de ouderlijke rol als inperking op de eigen

vrijheid wordt ervaren en als frustratie op pogingen om de eigen identiteit te handhaven.

- Gezondheidsklachten: mate waarin de ouder zich gezond en fit voelt.

Na de schaalscores kijk je naar de scores op de vragen. Deze kunnen het beeld nog verder nuanceren en duidelijk maken om welke problemen het precies gaat.

Na spiegeling van de positief geformuleerde vragen wijzen alle vragen met scores 3 en 4 op mogelijke problemen. Alle vragen met scores 1 en 2 duiden op krachten en sterke punten. Hier ervaren ouders/opvoeders niet tot nauwelijks problemen.

Met ouders/opvoeders kun je vervolgens in gesprek over de aspecten waar ze veel problemen ervaren en over de gebieden waar het goed gaat.

212

NORMTABEL 1. T-SCORES PER NORMGROEP OP DE VIJF SCHALEN VAN DE OBVL

Problemen opvoeder-kindrelatie

Problemen met opvoeden


Rol beperking Gezondheids-klachten

Ruw

e

score

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

Ruw

e

score

6 46 45 45 37 42 48 6 7 53 51 51 37 35 35 48 46 45 41 46 52 7 8 57 56 53 41 41 40 52 50 49 46 49 56 43 46 49 8 9 60 58 56 45 44 43 54 53 52 50 52 59 48 51 54 9 10 62 61 58 48 47 45 56 56 55 53 56 63 52 56 58 10 11 65 63 61 50 50 48 60 60 60 56 60 66 57 59 62 11 12 69 67 65 53 52 51 64 63 63 60 63 68 60 61 64 12 13 71 69 68 57 56 55 66 66 65 61 66 70 62 62 66 13 14 72 72 71 63 62 61 67 66 67 66 68 72 64 65 68 14 15 73 74 74 66 64 63 68 68 69 68 70 73 66 67 69 15 16 74 75 76 67 66 66 69 71 71 71 73 77 68 70 71 16 17 76 78 77 70 67 67 70 73 73 72 75 79 70 71 73 17 18 79 78 79 72 68 69 73 75 74 73 78 79 71 72 74 18 19 79 78 79 73 71 71 74 76 76 74 78 79 72 73 75 19 20 79 79 79 75 73 76 75 78 76 75 79 80 74 75 75 20 21 79 79 80 79 75 76 76 78 77 76 79 80 75 76 76 21 22 80 79 80 79 78 77 77 79 77 76 79 80 76 76 77 22 23 80 80 80 79 78 77 77 79 78 79 80 80 77 77 77 23 24 80 80 80 79 78 78 78 79 78 80 80 80 78 77 78 24 25 79 78 79 78 79 79 79 77 78 25 26 80 79 79 79 80 79 79 78 79 26 27 80 79 80 79 80 80 79 78 79 27 28 80 80 80 80 80 80 79 79 79 28 29 80 79 79 29 30 80 79 79 30 31 80 80 80 31 32 80 80 80 32

213

NORMTABEL 2. T-SCORES PER NORMGROEP OP TOTALE OPVOEDINGSBELASTING VAN DE OBVL

Ruwe score

Totaal Ruwe score

Totaal Ruwe score

Totaal 0-3 4-11 12-18 0-3 4-11 12-18 0-3 4-11 12-18

34 30 30 31 68 68 69 71 102 79 78 78 35 32 33 34 69 68 70 72 103 79 79 78 36 36 34 36 70 68 71 73 104 79 79 78 37 37 36 38 71 69 71 73 105 79 79 78 38 39 39 40 72 70 71 74 106 79 79 78 39 41 40 42 73 71 71 74 107 79 79 79 40 42 42 44 74 71 71 74 108 79 79 79 41 43 44 45 75 72 71 75 109 79 79 79 42 44 45 46 76 72 72 75 110 79 79 79 43 45 46 47 77 72 72 75 111 79 79 79 44 46 48 49 78 72 72 76 112 79 79 79 45 47 49 50 79 74 72 77 113 79 79 79 46 48 50 51 80 75 72 77 114 79 79 79 47 50 51 52 81 75 72 77 115 79 79 79 48 52 53 53 82 75 73 77 116 80 79 79 49 52 53 54 83 76 73 77 117 80 79 79 50 53 54 55 84 76 74 77 118 80 79 79 51 54 55 56 85 76 75 77 119 80 79 79 52 55 56 57 86 76 76 77 120 80 79 79 53 56 58 58 87 77 76 77 121 80 79 79 54 57 59 59 88 78 77 78 122 80 79 79 55 59 60 60 89 79 78 78 123 80 79 79 56 59 61 61 90 79 78 78 124 80 80 79 57 60 61 63 91 79 78 78 125 80 80 79 58 61 62 64 92 79 78 78 126 80 80 79 59 62 63 65 93 79 78 78 127 80 80 79 60 63 64 66 94 79 78 78 128 80 80 80 61 63 64 66 95 79 78 78 129 80 80 80 62 64 65 67 96 79 78 78 130 80 80 80 63 65 66 67 97 79 78 78 131 80 80 80 64 66 66 68 98 79 78 78 132 80 80 80 65 66 67 68 99 79 78 78 133 80 80 80 66 67 68 69 100 79 78 78 134 80 80 80 67 67 68 69 101 79 78 78 135 80 80 80 136 80 80 80

214

VERKORTE SCHAAL OUDERLIJK GEDRAG11 (VSOG)

DATUM: …………………………………


Hieronder leest u een aantal uitspraken over het omgaan met kinderen. Lees de uitspraken aandachtig. We vragen u per uitspraak aan te geven in welke mate u op de omschreven wijze met uw kind omgaat door een van de cijfers 1 tot en met

5 te omcirkelen waarbij 1 staat voor “(bijna) nooit”, 2 voor “weinig”, 3 voor “soms”, 4 voor “vaak” en 5 voor “(bijna) altijd”.

Omcirkel voor elke uitspraak het antwoord dat volgens u het meest van toepassing is. Denk niet te lang na, uw eerste indruk is meestal de beste. Er zijn geen goede of foute antwoorden.

Als u denkt een vergissing gemaakt te hebben, dan zet u een kruis door dat antwoord en omcirkelt u alsnog het juiste antwoord. Vergeet niet dat uw antwoord

steeds betrekking heeft op één en hetzelfde kind. Gelieve alle uitspraken te beantwoorden.

1. Als mijn kind mij iets wil vertellen, maak ik tijd om

ernaar te luisteren. 1 2 3 4 5

2. Ik leer mijn kind om beleefd te zijn op school. 1 2 3 4 5

3. Als mijn kind zich niet aan een afspraak gehouden heeft (bijvoorbeeld: te laat thuiskomen zonder geldige

reden, een taak niet uitvoeren), dan geef ik hem straf.

1 2 3 4 5

4. Ik geef mijn kind geld of een cadeautje als hij iets gedaan heeft waarover ik tevreden ben.

1 2 3 4 5

5. Als mijn kind een probleem lijkt te hebben, bespreek ik samen met hem wat er aan de hand is.

1 2 3 4 5

6. Als mijn kind tegenspreekt, liegt of ruzie maakt, laat ik daar een straf op volgen.

1 2 3 4 5

7. Ik geef mijn kind een pak rammel als hij

ongehoorzaam is. 1 2 3 4 5

8. Ik leer mijn kind om zich aan afspraken te houden. 1 2 3 4 5

9. Als mijn kind goed zijn best gedaan heeft, laat ik iets extra toe.

1 2 3 4 5

10. Als mijn kind een probleem heeft, bekijk is samen met

hem welke verschillende oplossingen er zijn. 1 2 3 4 5

11. Ik geef mijn kind een klap als hij iets gedaan heeft dat

niet mag. 1 2 3 4 5

12. Als mijn kind iets gedaan heeft wat niet mag, straf ik hem door hem iets leuks te ontnemen (bijvoorbeeld:

geen TV kijken, huisarrest).

1 2 3 4 5

13. Ik vraag naar de hobby’s en interesses van mijn kind. 1 2 3 4 5

14. Ik schud mijn kind eens goed door elkaar als we een ruzie hebben.

1 2 3 4 5

11 Van Leeuwen, Vermulst, Kroes, De Meyer, Nguyen, en Veerman, 2011

215

15. Ik laat mijn kind iets kopen als hij iets goed gedaan

heeft. 1 2 3 4 5

16. Als ik mijn kind terugzie na zijn schooldag maak ik tijd

om even met hem bezig te zijn. 1 2 3 4 5

17. Ik geef mijn kind voor goed gedrag als beloning een compliment, een knuffel of een schouderklopje.

1 2 3 4 5

18. Ik geef mijn kind een klap in het gezicht als hij zich misdraagt.

1 2 3 4 5

19. Ik leer mijn kind om zich aan te passen aan de regels op school.

1 2 3 4 5

20. Als mijn kind en ik een meningsverschil hebben, praat

ik dat uit en zoek ik een oplossing, samen met mijn kind.

1 2 3 4 5

21. Als mijn kind iets doet dat niet mag, geef ik hem straf. 1 2 3 4 5

22. Ik doe activiteiten samen met mijn kind, omdat ik weet dat mijn kind die activiteit graag samen met mij doet

(bijvoorbeeld: een gezelschapsspel spelen, samen winkelen, …).

1 2 3 4 5

23. Ik geef mijn kind een pak slaag als hij zich niet aan een afspraak heeft gehouden.

1 2 3 4 5

24. Ik spreek met mij kind af fatsoenlijk om te gaan met zijn spullen.

1 2 3 4 5

25. Ik maak met mijn kind afspraken over hoe hij zich

moet gedragen. 1 2 3 4 5

216

SCORINGSFORMULIER

Positief ouderlijk gedrag (Pos)

Regels (Reg) Straffen (Str) Hard straffen (Hard) Belonen (Bel)

1 = 2 = 3 = 7 = 4 =

5 = 8 = 6 = 11 = 9 =

10 = 19 = 12 = 14 = 15 =

13 = 24 = 21 = 18 =

16 = 25 = 23 =

17 =

20 =

22 =

Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal

Voor het berekenen van de schaalscores mag maximaal één vraag per schaal ontbreken. De ontbrekende vragen krijgen het gemiddelde van de overige vragen van de betreffende schaal. Als er teveel vragen niet zijn ingevuld, zijn de schaalscores niet betrouwbaar te interpreteren.

217

SCORINGSPROFIEL

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20

Positief ouderlijk gedrag

Regels Belonen

Ruwe score

T-score

T-s

core

80

75

70

65

60

55

≤ 50

Straffen Hard straffen

Ruwe score

T-score

Pro

ble

matisch

Norm

aal

Pro

ble

matisch

Norm

aal

218


Na het invullen van de VSOG worden de antwoorden door de pleegzorgbegeleider gescoord op het scoringsformulier en het scoringsprofiel van de VSOG. Sommige

vragen zijn negatief geformuleerd en sommige vragen zijn positief geformuleerd, deze hoeven echter niet te worden omgescoord. Voor een aantal schalen (Positief ouderlijk gedrag, Regel stellen en Belonen) geldt: hoe hoger een score, hoe

positiever. Voor de twee andere schalen (Straffen en Hard straffen) geldt hoe hoger de score hoe negatiever. De schaalscores worden berekend door de scores

op de vragen behorende bij een schaal bij elkaar op te tellen. Let op! Voor de VSOG wordt geen Totaalscore berekend, alleen de vijf schaalscores.

Het scoringsformulier wordt als volgt ingevuld en gescoord:

- Vul de scores op de vragen in bij het juiste vraagnummer in. - Bij een niet beantwoorde vraag vul je het gemiddelde van de overige vragen

van de schaal in (zie verder). - Tel de scores per schaal op en noteer deze onderaan het formulier achter

“Totaal”.


- Tel de scores per schaal op en noteer deze in de rij “Ruwe score”.

- Zoek via de normtabel de juiste T-scores bij de “Ruwe scores” (zie verder) en vul deze achter rij “T-score” in.

- De scores kan je vervolgens in de grafiek tekenen en bijvoorbeeld met een lijn verbinden.


Per schaal mag één vraag niet ingevuld zijn door de ouders. Deze vraag krijgt dan bij de berekening van de schaalscores het gemiddelde van de overige vragen van

de betreffende schaal. Het maximum toegestane niet gescoorde vragen per schaal is 1.

Rond bij de berekening met missende waarden de schaalscore naar boven of

beneden af, zodat deze altijd uit een geheel getal bestaat. Dit is van belang bij het gebruik van de normtabel (zie hieronder). Het berekenen van missende waarden

en het bepalen of het aantal missende waarden per schaal niet overschreden wordt kan je zelf doen.


De berekende schaalscores kunnen met behulp van normtabellen omgezet worden in T-scores. T-scores zijn genormeerde schaalscores, die als representatief gelden

voor de bevolking. Met een T-score geef je “klinische” betekenis aan de berekende scores (zie onderstaande tabel). Zoek in de normtabel bij elke schaal in de kolom “Ruwe scores” de score die de ouder/opvoeder op de betreffende schaal heeft

gehaald. Zoek vervolgens per schaal in de bij de leeftijd van het kind passende kolom de T-score die bij de door jou berekende score hoort. Er zijn steeds twee

afzonderlijke kolommen met T-scores voor de twee verschillende normgroepen: jeugdigen van 4-11 en 12-18 jaar. Deze normgroepen gelden zowel voor jongens als meisjes. Wanneer bijvoorbeeld een ouder/opvoeder voor haar vier jarige

dochter op de schaal “Belonen” een schaalscore van 6 heeft behaald, dan kan je in de normtabel aflezen dat de bijbehorende T-score 43 is. De gevonden T-scores

vul je op het scoringsprofiel bij de bijbehorende vakken van rij T-score in.


219

“Positief ouderlijk gedrag” is in ieder geval een positieve schaal. Hogere scores op

“Regels stellen” en “Belonen” zijn ook positief te interpreteren met de kanttekening dat te veel regels stellen en te veel belonen (dus extreem hoge scores) ook

negatieve consequenties kunnen hebben. Voor “Straffen” geldt omgekeerd hetzelfde: te veel straffen is negatief maar helemaal niet straffen is ook geen wenselijk ouderlijk gedrag. Met een slag om de arm is op de schaal “Straffen” wel

van toepassing dat hoe hoger de score hoe negatiever, voor “Hard straffen” geldt dit zeker. Met bovenstaande kanttekeningen kun je het beste “Positief ouderlijk

gedrag”, “Regels stellen” en “Belonen” als positieve eigenschappen interpreteren en “Straffen” en “Hard straffen” als negatieve eigenschappen.

De scores kun je het beste op een hiërarchische manier interpreteren. Dat

betekent dat je eerst naar de scores op de vijf schalen kijkt en daarna naar de scores op de vragen.

Bij de interpretatie van de schaalscores kan je allereerst kijken in hoeverre de scores afwijken van het gemiddelde van de betreffende normgroep (4-11 of 12-18 jaar). De T-score geeft dit aan en met behulp van onderstaande tabellen kun je

ook labels geven voor de interpretatie van de T-score.

Tabel 1. Interpretatiekader voor VSOG schalen die positieve eigenschappen meten

T-score Percentiel Betekenis Implicatie

> 35 > 7 Geen problemen Geen zorgen van betekenis

31-35 3-7 Milde problemen Problematiek verdiend aandacht

< 31 < 3 Ernstige tot zeer ernstige

problemen

Problematiek verdient

behandeling

Tabel 2. Interpretatiekader voor VSOG schalen die negatieve eigenschappen meten

T-score Percentiel Betekenis Implicatie

< 65 <93 Geen problemen Geen zorgen van betekenis

65-69 93-97 Milde problemen Problematiek verdiend aandacht

> 69 > 97 Ernstige tot zeer ernstige problemen

Problematiek verdient behandeling

Ook de indeling in het klinisch en grensgebied kan je helpen. Zo heeft de T-score

van 30 voor “Positief ouderlijk gedrag” het label “ernstige tot zeer ernstige problemen”, de score valt dan in het klinisch gebied, hetgeen kan betekenen dat

gespecialiseerde zorg overwogen moet worden. Is de T-score bijvoorbeeld 36, dan kan je uit de bovenstaande tabel opmaken dat deze score op “geen zorgen van betekenis” wijst, en er wat het ouderlijk gedrag betreft geen zorgen van betekenis

hoeven te zijn.

Per schaal kun je zo vaststellen of er problemen zijn. Kijk hierbij ook naar het

gehele profiel: welke sterke of zwakke punten vallen jou op? Met name aspecten (schalen) die juist wel goed gaan (“krachten”) moet je in het gesprek met de ouders ook benoemen. De schalen hebben volgende betekenis:

- Positief ouderlijk gedrag: stelt de ouder voldoende positief ouderlijk gedrag (luisteren, tijd maken, oplossingen zoeken, …)?

- Regels: leren de ouders hun kinderen regels aan? - Belonen: belonen ouders hun kinderen adequaat? - Straffen: straffen ouders hun kinderen adequaat?

- Hard straffen: straffen ouders hun kinderen inadequaat (te hard)?

220

Na de schaalscores kijk je naar de scores op de vragen. Deze kunnen het beeld

nog verder nuanceren en duidelijk maken om welke problemen het precies gaat. Alle vragen horend bij de schalen “Positief ouderlijk gedrag”, “Regels stellen” en

“Belonen” met scores 1 en 2 wijze op mogelijke problemen. Alle vragen met scores 3 en 4 duiden op krachten en sterke punten. Voor de schalen “Straffen” en “Hard straffen” geldt het tegenovergestelde: hier wijzen scores 3 en 4 op mogelijke

problemen. Alle vragen met scores 1 en 2 duiden dan op krachten en sterke punten. Hier ervaren ouders/opvoeders niet tot nauwelijks problemen. Met

ouders/opvoeders kun je vervolgens in gesprek over de aspecten waar ze veel problemen ervaren en over de gebieden waar het goed gaat.

221

NORMTABEL. T-SCORES OP DE VIJF CONCEPTEN VAN DE VSOG


Regels Belonen Straffen Hard straffen

Ruw

e

score

4-1

1

12-1

8

4-1

1

12-1

8

4-1

1

12-1

8

4-1

1

12-1

8

4-1

8

Ruw

e

score

3 29 32 3 4 33 35 29 36 4 5 20 20 39 42 33 38 50 5 6 20 21 43 46 36 41 58 6 7 20 21 48 49 38 43 61 7 8 20 20 21 21 52 54 41 46 65 8 9 20 20 21 22 57 58 42 48 67 9 10 20 20 21 22 62 64 44 49 71 10 11 20 20 22 22 66 68 47 52 72 11 12 20 20 22 23 68 70 51 57 74 12 13 21 20 26 23 70 73 54 59 77 13 14 21 20 28 25 72 79 57 61 78 14 15 21 21 29 27 75 80 61 63 80 15 16 21 21 32 28 65 66 80 16 17 21 21 33 32 68 68 80 17 18 21 21 35 35 72 70 80 18 19 21 21 38 38 76 72 80 19 20 21 21 42 44 77 76 80 20 21 22 22 46 47 80 21 22 22 22 49 49 80 22 23 22 23 51 52 80 23 24 22 26 55 55 80 24 25 24 28 68 68 80 25 26 25 30 26 27 27 32 27 28 30 34 28 29 33 35 29 30 36 37 30 31 39 40 31 32 42 42 32 33 45 44 33 34 47 47 34 35 49 49 35 36 51 51 36 37 54 54 37 38 57 57 38 39 62 61 39 40 71 70 40

222

VRAGENLIJST GEZINSFUNCTIONEREN OUDERS12 (VGFO)

DATUM: …………………………………


Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken over u, uw gezin en de situatie waarin uw gezin verkeert. We vragen u per uitspraak aan te geven in hoeverre deze voor u en uw gezin geldt door een van de cijfers 1 tot en met 4 – waarbij 1

staat voor “geldt niet”, 2 voor “geldt een beetje”, 3 voor “geldt behoorlijk” en 4 voor “geldt helemaal” – te omcirkelen.

Omcirkel voor elke uitspraak het antwoord dat volgens u het meest van toepassing is. Denk niet te lang na, uw eerste indruk is meestal de beste. Er zijn geen goede of foute antwoorden mogelijk.

Als u denkt een vergissing gemaakt te hebben, dan zet u een kruis door dat antwoord en omcirkelt u alsnog het juiste antwoord. Gelieve alle uitspraken te

beantwoorden.

1. Mijn huis is goed onderhouden. 1 2 3 4

2. Ik maak het meestal gezellig voor de kinderen. 1 2 3 4

3. Mijn gezin heeft regelmatig contact met andere buurtbewoners.

1 2 3 4

4. Ik heb een fijne jeugd gehad. 1 2 3 4

5. Ik heb regelmatig contact met de school, peuterspeelzaal,

kinderopvang of het consultatiebureau.

1 2 3 4

6. Ik kan goed inschatten wat de kinderen aan aandacht nodig hebben.

1 2 3 4

7. Mijn gezin heeft regelmatig contact met familieleden of vrienden.

1 2 3 4

8. Ik kan goed met geld omgaan. 1 2 3 4

9. Ik geef mijn kinderen voldoende vrijheid. 1 2 3 4

10. Wanneer ik of mijn gezin hulp nodig hebben kan ik een

beroep doen op mijn buren.

1 2 3 4

11. Ik vind dat mijn eigen ouders goed voor mij zijn geweest 1 2 3 4

12. Mijn gezin gebruikt de maaltijden meestal op vaste tijden. 1 2 3 4

13. Ik beloon mijn kinderen en moedig hun aan. 1 2 3 4

14. Ik zie erop toe dat de kinderen kleren dragen die passen

bij het weer.

1 2 3 4

15. Ik kan de opvoeding goed aan. 1 2 3 4

16. Ik heb familieleden of vrienden bij wie ik terecht kan wanneer er problemen zijn.

1 2 3 4

17. Mijn ouders hadden vroeger te weinig tijd voor mij. 1 2 3 4

18. Mijn kinderen gaan meestal rond hetzelfde tijdstip naar bed.

1 2 3 4

19. Ik heb een goed contact met mijn kinderen. 1 2 3 4

12 Veerman, Kroes, De Meyer, Janssen, Nguyen, en Vermulst, 2011

223

20. Mijn huis ziet er altijd schoon en opgeruimd uit. 1 2 3 4

21. Ik pas de regels voor de kinderen gemakkelijk aan wanneer dat nodig is.

1 2 3 4

22. Mijn vrienden en familieleden geven mij steun in moeilijke tijden

1 2 3 4

23. Toen ik nog een kind was hadden mijn ouders een goede

relatie met elkaar.

1 2 3 4

Let op: onderstaande vragen alleen invullen wanneer u de

kinderen samen met een partner opvoedt

24. Ik voel mij door mijn partner gesteund in de zorg voor de kinderen.

1 2 3 4

25. Ik ben tevreden over mijn relatie. 1 2 3 4

26. Ik kan met mijn partner goed over de opvoeding van de

kinderen praten.

1 2 3 4

27. Ik en mijn partner trekken meestal één lijn bij de opvoeding van de kinderen.

1 2 3 4

28. Ik voel mij door mijn partner gewaardeerd. 1 2 3 4

224

SCORINGSFORMULIER

Basiszorg (Basis) Opvoeding (Opv) Sociale contacten (Soc)

Jeugdbeleving (Jeugd) Partnerrelatie (Partn) Totaalscore

1 = 2 = 3 = 4 = 24 = Basis =

5 = 6 = 7 = 11 = 25 = Opv =

8 = 9 = 10 = 17 5-…= 26 = Soc =

12 = 13 = 16 = 23 = 27 = Jeugd =

14 = 15 = 22 = = 28 = Partn =

18 = 19 = = = =

20 = 21 = = = =

= = = =

Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal

Score vraag 17 (Jeugdbeleving) dient eerst te worden gespiegeld. Voor het berekenen van de schaalscores mag maximaal één score per schaal ontbreken. Voor berekening van de ruwe totaalscore mogen maximaal vijf vragen ontbreken, waarbij per schaal minstens de helft van de vragen moet zijn ingevuld.

De ontbrekende vragen krijgen dan het gemiddelde van de overige vragen van de betreffende schaal toegekend. Als er teveel vragen niet zijn ingevuld, zijn de schaalscores niet betrouwbaar te interpreteren.

De som van de schalen wordt bij het ontbreken van de partnerrelatie als volgt berekend: Som (Basis, Opv, Soc, Jeugd) * 28/23

225

SCORINGSPROFIEL

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20

Basiszorg Opvoeding Sociale contacten

Jeugd-beleving

Partnerrelatie

Ruwe score

T-score

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20

Totaalscore

Ruwe score

T-score

Geen

noemens-waardige

problemen

Milde problemen

Ernstige

problemen

Geen

noemens-waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

226


Na het invullen van de VGFO worden de antwoorden door de pleegzorgbegeleider gescoord op het scoringsformulier en/of het scoringsprofiel van de VGFO. Eén

vraag (17) is negatief geformuleerd, alle andere vragen zijn positief geformuleerd. Voor de schalen en de totaalscore geldt: hoe hoger een score, hoe beter het gezinsfunctioneren. Daarom moet de score op de negatief geformuleerde vraag 17

worden omgescoord. De schaalscores worden na omscoring van vraag 17 berekend door de scores op de vragen behorende bij een schaal bij elkaar op te

tellen. Vraag 17 van de VGFO is op het scoringsformulier onderstreept. Voor het berekenen van de totaalscore worden de schaalscores bij elkaar opgeteld (= de som van de 28 vragen, zie verder).

Het scoringsformulier wordt dan als volgt ingevuld en gescoord:

- Vul de scores op de vragen bij het juiste vraagnummer in.

- De negatief geformuleerde vraag 17 (“Mijn ouders hadden vroeger te weinig tijd voor mij”) moet eerst omgescoord worden. Dit is het onderstreepte vraagnummer op het scoringsformulier. Voor deze vraag kun je op het

scoringsformulier de score op de stippellijn invullen. Je trekt deze score dan van het getal dat ervoor staat af (5). Dit wordt dan 5 – “de score op vraag

17”. - Bij een niet beantwoorde vraag vul je het gemiddelde van de overige vragen

van de schaal in (zie verder). - Tel de scores per schaal op en noteer deze onderaan het formulier achter

“Totaal”.

- Tel de berekende schaalscores op en vul deze somscore rechtsonder in op het formulier achter “Som”.


- Tel de scores per schaal op en noteer deze in de rij “Ruwe score”. - Tel de berekende schaalscores op en vul deze in bij “Ruwe score VGFO

Totaal” in. - Zoek via de normtabellen de juiste T-scores bij de “Ruwe scores” (zie

verder) en vul deze bij T-score in. - De scores kan je vervolgens in de grafiek tekenen en bijvoorbeeld met een

lijn verbinden.


Per schaal mag één vraag niet ingevuld zijn door de ouders. Deze vraag krijgt dan

bij de berekening van de schaalscores het gemiddelde van de overige vragen van de betreffende schaal. Voor de totaalscore geldt dat er maximaal 5 van de 28 vragen mogen ontbreken, met als extra regel dat bij elke schaal minimaal de helft

van de vragen is ingevuld.

Wanneer de vijf vragen over “Partnerrelatie” niet kunnen worden beantwoord

omdat de ouder (op dit moment) geen partner heeft geldt dat er maximaal vier van de overige 23 vragen mogen ontbreken, met ook hier geldend dat bij elke schaal minimaal de helft van de vragen is ingevuld. Het maximum toegestane niet

gescoorde vragen (tussen haakjes) per schaal is:

- Basiszorg (3)

- Opvoeding (3) - Sociale contacten (2) - Jeugdbeleving (2)

227

- Partnerrelatie (2)

De schalen met te veel ontbrekende vragen worden in dit geval niet berekend, alleen de totaalscore. De niet gescoorde vragen worden vervangen door het

gemiddelde van de overige vragen van de schaal, waartoe ze behoren. Wanneer alle vragen van de schaal “Partnerrelatie” niet zijn ingevuld moet de totaalscore op basis van de overige vier schalen vermenigvuldigd worden met 28 gedeeld door

23 (totaalscore * 1,217 (=28/23). Dit moet je doen om de “Totaalscore” in verhouding te brengen met wanneer de vragen over Partnerrelatie wel zouden zijn

gescoord. Rond bij de berekening met missende waarden de schaal of totaalscore naar boven of beneden af, zodat deze altijd uit gehele getallen bestaan. Dit is van belang bij het gebruik van de normtabellen (zie hieronder). Het berekenen van

missende waarden en het bepalen of het aantal missende waarden per schaal niet overschreden wordt, kan je zelf doen. Bij gebruik van een scoringsprogramma als

BergOp wordt dit automatisch gedaan.


De berekende schaalscores kunnen met behulp van normtabellen omgezet worden

in T-scores. T-scores zijn genormeerde schaalscores, die als representatief gelden voor de bevolking. Met een T-score geef je “klinische” betekenis aan de berekende

scores (zie onderstaande tabel). Zoek in normtabel 1 bij elke schaal in de kolom “Ruwe scores” de score die de ouder/opvoeder op de betreffende schaal heeft

gehaald. In normtabel 2 doe je hetzelfde voor de totale score op de VGFO. Zoek vervolgens per schaal/totaalscore in de bij de leeftijd van het kind passende kolom de T-scores die bij de door jou berekende scores horen. Er zijn steeds drie

afzonderlijke kolommen met T-scores voor drie verschillende normgroepen: jeugdigen van 0-3, 4-11 en 12-18 jaar. Deze normgroepen gelden zowel voor

jongens als meisjes. Wanneer bijvoorbeeld een ouder/opvoeder voor haar drie jarige dochter op de schaal “Basiszorg” een schaalscore van 18 heeft behaald, dan kan je in normtabel 1 aflezen dat de bijbehorende T-score 26 is. De gevonden T-

scores vul je op het scoringsprofiel bij de bijbehorende vakken van rij “T-score” in.


De scores kun je het beste op een hiërarchische manier interpreteren. Dat betekent dat je eerst naar de score voor “Totaal gezinsfunctioneren” kijkt, daarna naar de scores op de vijf schalen en ten slotte naar de scores op de vragen. De

schalen hebben volgende betekenis:

- Basiszorg: mate waarin de ouder in staat is het huishouden en de financiën

te beheren, contacten met school te onderhouden en in de dagelijkse zorg voor het kind te voorzien.

- Opvoeding: mate waarin de ouder in staat is een prettige sfeer te creëren

met voldoende ruimte en aandacht voor het kind en tevens de mate waarin de ouder het goede gedrag van het kind beloont en de regels in de

opvoeding op een flexibele wijze toe kan passen indien nodig. - Sociale contacten: mate waarin de ouder contact heeft met buren of familie

of vrienden en bij hen terecht kan voor steun indien nodig.

- Jeugdbeleving: mate waarin de ouder met plezier terugkijkt op de eigen jeugd en de relatie mer de eigen ouders.

- Partnerrelatie: mate waarin de ouder tevereden is met de waardering en de steun van de partner, de relatie en de manier waarop zij samen vorm geven aan de opvoeding.

228

Bij de interpretatie van de totaalscore en de schaalscores kan je allereerst kijken

in hoeverre de scores afwijken van het gemiddelde van de betreffende normgroep (0-3, 4-11 of 12-18 jaar). De score op “Totaal gezinsfunctioneren” is hierin

leidend: hoe adequaat is het gezinsfunctioneren over het geheel? De T-score geeft dit aan en met behulp van onderstaande tabel kun je ook labels geven voor de interpretatie van de T-score. Let op! Bij vragenlijsten, zoals de VGFO, die

competenties of positieve eigenschappen meten gelden lage scores als tekorten.

T-score Percentiel Betekenis Implicatie Label

> 40 > 16 Geen competentie-tekorten

Geen zorgen van betekenis

Normaal gebied

37-40 10-16 Milde competentie-tekorten

Problematiek verdiend aandacht

Grensgebied

34-36 6-9 Aanzienlijke competentietekorten

Problematiek verdient

behandeling Klinisch gebied

31-33 3-5 Ernstige competentie-

tekorten

≤ 30 ≤ 2 Zeer ernstige

competentietekorten

Ook de indeling in het klinisch en grensgebied kan je helpen. Zo heeft de T-score van 32 voor de totaalscore op gezinsfunctioneren het label “ernstige

competentietekorten”, de score valt dan in het klinisch gebied, hetgeen kan betekenen dat gespecialiseerde zorg overwogen moet worden. Is de T-score bijvoorbeeld 42, dan kan je uit de bovenstaande Tabel opmaken dat deze score op

“geen competentietekorten” wijst, en er wat het gezinsfunctioneren betreft geen zorgen van betekenis hoeven te zijn.

Na de totaalscore bekijk je de schaalscores. Per schaal kun je vaststellen of er problemen zijn. Kijk hierbij ook naar het gehele profiel: welke sterke of zwakke punten vallen jou op? Met name aspecten (schalen) die juist wel goed gaan

(“krachten”) moet je in het gesprek met de ouders ook benoemen.

Na de totaalscore kijk je naar de scores op de vragen. Deze kunnen het beeld nog

verder nuanceren en duidelijk maken om welke gezinsproblemen het precies gaat. Na spiegeling van vraag 17 wijzen alle vragen met scores 1 en 2 op mogelijke problemen. Alle vragen met scores 3 en 4 duiden op krachten en sterke punten.

Hier ervaren ouders/opvoeders niet tot nauwelijks problemen. Met ouders/opvoeders kun je vervolgens in gesprek over de aspecten waar ze veel

problemen ervaren en over de gebieden waar het goed gaat.

229

NORMTABEL 1. T-SCORES PER NORMGROEP OP DE VIJF CONCEPTEN VAN VGFO


Jeugdbeleving Partnerrelatie

Ruw

e s

core

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

0-3

4-1

1

12-1

8

Ruw

e s

core

4 27 28 24 4

5 20 20 20 28 30 29 20 23 20 5

6 22 20 21 30 32 33 21 24 21 6

7 20 20 20 20 20 20 24 22 23 32 34 35 21 25 21 7

8 20 20 20 20 20 20 25 23 24 35 35 37 24 26 24 8

9 20 20 20 20 20 20 27 24 28 36 37 38 27 26 26 9

10 20 20 20 20 20 20 29 27 31 38 39 40 28 29 30 10

11 20 21 21 20 20 20 29 33 33 40 42 42 29 30 31 11

12 20 21 21 20 20 21 31 34 35 43 45 45 31 33 33 12

13 20 22 21 21 21 21 35 37 38 45 48 48 34 35 36 13

14 21 22 23 21 21 21 38 41 41 47 50 51 36 37 39 14

15 21 23 24 22 22 21 42 44 45 52 53 54 41 42 44 15

16 24 24 28 23 22 23 45 47 48 66 67 67 42 44 45 16

17 25 30 30 24 22 24 49 49 51 44 46 47 17

18 26 32 31 27 23 28 52 53 54 46 48 49 18

19 28 33 35 29 26 31 56 57 57 54 52 52 19

20 31 37 38 31 32 35 68 69 69 67 66 66 20

21 37 39 42 37 39 41 21

22 39 44 46 40 42 44 22

23 42 46 48 43 46 46 23

24 45 49 51 47 49 50 24

25 49 52 55 50 52 52 25

26 54 55 58 53 55 55 26

27 58 59 63 58 59 59 27

28 70 70 72 69 70 69 28

230

NORMTABEL 2. T-SCORES PER NORMGROEP OP HET TOTALE FUNCTIONEREN VAN DE OUDERS

(VGFO)

Ruwe score

Totaal Ruwe score

Totaal Ruwe score

Totaal 0-3 4-11 12-18 0-3 4-11 12-18 0-3 4-11 12-18

28 20 20 20 61 22 22 21 94 43 47 48 29 20 20 20 62 22 22 22 95 44 48 49 30 20 20 20 63 23 22 23 96 45 48 50 31 20 20 20 64 23 22 24 97 46 50 50 32 20 20 20 65 23 22 24 98 47 50 51 33 20 20 20 66 23 22 25 99 48 51 52 34 20 20 20 67 24 23 25 100 49 52 53 35 20 20 20 68 24 24 25 101 50 52 54 36 20 20 20 69 25 25 26 102 51 63 55 37 20 20 20 70 25 25 26 103 52 55 56 38 20 20 20 71 26 26 27 104 53 55 57 39 20 20 20 72 26 27 28 105 54 57 57 40 20 20 20 73 27 27 29 106 55 58 59 41 20 20 20 74 28 28 30 107 57 59 60 42 20 20 20 75 29 28 31 108 59 61 62 43 20 20 20 76 29 30 32 109 62 62 64 44 20 20 20 77 29 31 33 110 64 64 66 45 20 20 20 78 30 32 34 111 69 67 70 46 20 20 20 79 30 32 35 112 75 73 75 47 20 20 20 80 31 33 36

48 20 21 20 81 32 34 37

49 20 21 20 82 33 34 38

50 20 21 20 83 34 35 39

51 20 21 20 84 35 37 39

52 20 21 20 85 36 37 41

53 21 21 20 86 37 39 42

54 21 21 20 87 37 40 42

55 21 21 20 88 38 40 43

56 21 22 20 89 39 41 44

57 21 22 20 90 40 43 45

58 21 22 20 91 40 44 45

59 21 22 20 92 41 45 46

60 22 22 20 93 42 46 47

231

CHECKLIST INGRIJPENDE LEVENSGEBEURTENISSEN13

NAAM KIND: …………………………………

DATUM: …………………………………

Hieronder volgt een checklist van ingrijpende levensgebeurtenissen die bepaalde leden van het gezin mogelijk meegemaakt hebben. Gelieve de gebeurtenis aan te kruisen indien deze van toepassing is.

Het gezin is uitgebreid met een (stief)broertje of (stief)zusje. Eén van de gezinsleden is zwanger.

Wie? ………………………………………………………………… Is dit gewenst/gepland? …………………………………………………………………

Eén van de gezinsleden werd in het verleden ongewenst zwanger.

Wie? ………………………………………………………………… Er is een extra volwassen in het gezin komen wonen (bijvoorbeeld opa, oma,

…). Het kind kreeg een stiefouder. Eén van de gezinsleden is opgenomen geweest in het ziekenhuis.

Wie? ………………………………………………………………… Hoe lang? …………………………………………………………………

Waarom? ………………………………………………………………… Een broer of zus verliet het gezin (bijvoorbeeld door trouwen, zelfstandig

gaan wonen of plaatsing in een pleeggezin of residentiële voorziening). Het kind moest lange tijd de aanwezigheid van één of beide ouders

missen.

Wie? ………………………………………………………………… Hoe lang? …………………………………………………………………

Waarom? ………………………………………………………………… Eén van de ouders verliet het huis definitief (door echtscheiding). Verzoening/hereniging na ernstig conflict tussen de ouders.

Eén van de gezinsleden is overleden. Wie? …………………………………………………………………

Een zwangerschap is geëindigd met een miskraam. Een huisdier is overleden.

Wie? …………………………………………………………………

Eén van de grootouders is overleden. Wie? …………………………………………………………………

Een goede vriend(in) van het kind is overleden. Wie? …………………………………………………………………

Een andere belangrijke persoon is overleden.

Wie? ………………………………………………………………… De vriendschap van het kind met een goede vriend of vriendin werd

verbroken (niet door overlijden of verhuizen). Iemand waar het kind veel mee optrok is verhuisd. Het gezin is verhuisd.

Het kind is van school veranderd.

13 Gebaseerd op de Vragenlijst Meegemaakte Gebeurtenissen (Veerman, ten Brink, van

der Horst, & Koedoot, 1993) en Nijmeegse Ouderlijke Stress Index (de Brock, Vermulst,

Gerris, & Abidin, 1992)

232

Het kind moest langer dan één maand van school thuisblijven (bijvoorbeeld

door ziekte). Het kind heeft moeilijkheden op school.

Welke? ………………………………………………………………… Eén van de ouders is langer dan een half jaar werkloos geweest.

Reden? …………………………………………………………………

Eén van de ouders heeft een nieuwe job. Reden? …………………………………………………………………

Eén van de ouders heeft moeilijkheden op het werk. Eén van de ouders heeft promotie gekregen op het werk. Bij één van de ouders is er recent een toename in inkomen.

De financiële toestand van het gezin verslechterde recent. Het gezin heeft schulden.

Ruzies/conflicten tussen ouders en kind komen regelmatig voor. Ruzies/conflicten tussen de ouders komen regelmatig voor. Ruzies/conflicten tussen andere leden van het gezin komen regelmatig voor.

Het kind is in een residentiële voorziening of pleeggezin geplaatst geweest. Het kind kwam in aanraking met de politie omdat het zich misdroeg.

Eén van de ouders werd tot een gevangenisstraf veroordeeld. Het kind is in aanraking gekomen met alcohol of drugs.

Er is middelenmisbruik bij één van de gezinsleden. Bij wie? …………………………………………………………………

Eventuele extra informatie:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

233

11.6. REGELMAAT EN KWALITEIT VAN HET CONTACT TUSSEN OUDERS EN KIND NAGAAN

234

CHECKLIST VOOR REGELMAAT EN KWALITEIT VAN HET CONTACT TUSSEN OUDERS EN KIND

NAAM KIND: …………………………………

DATUM: …………………………………

Hieronder volgt een korte checklist gebaseerd op de Checklist Oudercontacten in Pleegzorg (Bastiaensen & de Koning, 2015) waarmee een beeld van het contact tussen ouders en kind verkregen kan worden. Het aanduiden van “ja” is een

beschermende factor, “nee” is een risicofactor.

1. Heeft het kind in de relatie met de ouders vooral prettige

ervaringen? (met andere woorden: ervaringen met fysieke, emotionele of seksuele mishandeling/verwaarlozing ontbreken)

Is er in de geschiedenis die dit kind samen met de ouders heeft sprake (geweest) van een fijne jeugd? Is geweld in welke vorm dan ook (slachtoffer of getuige) afwezig gebleken? Heeft het kind zorg en veiligheid ervaren?

Ja Nee

2. Is er sprake van een veilige hechtingsrelatie tussen ouders en kind?

Dit is iets anders dan dat ze op elkaar betrokken zijn en/of dat ouders liefdevol spreken over de kinderen. Het gaat erom dat de kinderen kunnen bouwen op hun ouders, hen als vertrouwensfiguur en stressregulator ervaren, waarbij de ouders voorspelbaar zijn en congruent handelen.

Ja Nee

3. Is er tijdens het contact tussen ouders en kind een emotionele band waarneembaar?

Ofwel is er tussen de ouders en het kind enige mate van wederkerigheid in contact, warmte, genegenheid en positieve aandacht zichtbaar?

Ja Nee

4. Beleven ouders en kind het contact als positief, ontspannen en

plezierig?

Gaat het kind graag mee, maakt het plezier en reageert het ontspannen op de aandacht die het krijgt van de ouders?

Ja Nee

235

11.7. BESCHRIJVING VAN DE VERSCHILLENDE GEHECHTHEIDSTYPES

Er kunnen 4 gehechtheidstypes onderscheiden worden (Berk, 2009):

- Veilige hechting: Deze kinderen gebruiken de ouders als veilige basis om de

omgeving te exploreren. Als ze gescheiden worden van hun ouders kunnen ze beginnen huilen. Als ze dit doen dan is dat omdat de ouders afwezig zijn en ze de ouders liever hebben dan een vreemde. Als de ouder terug komt

zoeken ze actief contact en vermindert het huilen onmiddellijk. - Vermijdende hechting: Deze kinderen lijken niet responsief ten opzichte van

de ouders wanneer deze aanwezig zijn. Als de ouders weggaan is er weinig onlust en ze reageren op een vreemde zoals op de ouders. Als ze herenigd worden met de ouders, vermijden ze de ouders of zijn ze traag in het

begroeten van hun ouders. Als ze opgepakt worden dan klampen ze zich vaak niet vast aan de ouder.

- Ambivalente hechting: Voor de scheiding zoeken deze kinderen vaak nabijheid tot de ouder en gaan ze niet exploreren. Als de ouders weggaan, vertonen deze kinderen onlust. Bij hereniging gaan ze zich vastklampen

maar tegelijk ook woede en weerstand vertonen, zich los worstelen wanneer ze opgepakt worden en soms slaan en duwen. Velen blijven huilen en zich

vastklampen nadat ze opgepakt werden en kunnen niet gemakkelijk getroost worden.

- Gedesorganiseerde hechting: Dit patroon reflecteert de grootste onveiligheid. Bij hereniging vertonen de kinderen verward en tegenstrijdig gedrag (bijvoorbeeld wegkijken terwijl de ouder hun knuffelt of de ouder

benaderen met vlakke, depressieve emotionaliteit). De meesten vertonen een versufte gezichtsuitdrukking, sommigen huilen onverwacht nadat ze

gekalmeerd zijn of vertonen vreemde, verstijfde houdingen.

236

11.8. NETWERKSCHEMA

237

NETWERKSCHEMA VAN ……………………………………………………………

GEZIN FAMILIE VRIENDEN

KENNISSEN

BUREN

WERK

ONDERWIJS

INSTANTIES VERENIGING

RELIGIEUZE GROEP

OVERIGE

238

11.9. NETWERKLIJST

239

NETWERKLIJST VAN ……………………………………………………………

Personen Groepering:

1. gezin

2. familie

3. vrienden en

kennissen

4. buren

5. school en

werk

6. instanties

7. verenigingen

8. religieuze

groep

9. overige

Hoe lang ken je

hem/haar al?

1. minder dan

een half jaar

2. minder dan

een jaar

3. tussen een

en vijf jaar

4. meer dan vijf

jaar

Hoe vaak zie je

hem/haar?

1. nooit

2. enkele keren

per jaar

3. maandelijks

4. wekelijks

5. dagelijks

Wie neemt

meestal het

initiatief tot het

contact?

1. ik

2. de ander

3. beiden

(ongeveer)

even vaak

Kun je bij

hem/haar

terecht voor

concrete hulp?

1. bijna nooit

2. soms 3. bijna altijd

Kun je bij

hem/haar

terecht voor

troost en steun?

1. bijna nooit


Kun je bij

hem/haar

terecht voor

informatie en

advies?

1. bijna nooit


Hoe vertrouwd

voel je je bij

hem/haar?

1. niet erg

vertrouwd

2. een beetje

vertrouwd

3. zeer

vertrouwd

Geeft hij/zij je

ook kritiek?

1. bijna nooit


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

240

11.10. NETWERKCIRKEL

241

NETWERKCIRKEL VAN ……………………………………………………………

Intimi

Vrienden

Bekenden

Diensten

242

11.11. COMPETENTIE-ANALYSE

243

COMPETENTIE-ANALYSE VAN ……………………………………………………………

Krachten Valkuilen

Omgeving Steun uit de omgeving Stress uit de omgeving

Individu Vaardigheden of beschermende persoonseigenschappen Vaardigheidstekort (te zware taken) of interne persoonlijke stress

244

11.12. CAPACITEIT TOT VERANDERING NAGAAN

245

READI14

DATUM: …………………………………


Hieronder volgen een aantal stellingen die beschrijven hoe een persoon kan denken over zijn of haar ouderschap, gelieve aan te geven in welke mate u akkoord of niet akkoord bent met elke stelling. 1 staat voor “helemaal niet akkoord”, 2 voor

“niet akkoord”, 3 voor “neutraal”, 4 voor “akkoord” en 5 voor “helemaal akkoord”.

1. Ik ben klaar om aan mijn ouderschapsvaardigheden te

werken. 1 2 3 4 5

2. Iemand moet iets aan het gedrag van mijn kind doen. 1 2 3 4 5

3. Ik doe soms iets zonder na te denken. 1 2 3 4 5

4. Ik zal later aan de gedragsproblemen van mijn kind werken.

1 2 3 4 5

5. De enige manier waarop ik kan zorgen dat mijn kind zich gedraagt, is door te dreigen hem te slaan.

1 2 3 4 5

6. Als ik beslis iets aan mijn ouderschapsvaardigheden te

veranderen dan kan ik dat. 1 2 3 4 5

7. Ik ben altijd een goede persoon. 1 2 3 4 5

8. Mijn ouderschapsvaardigheden veranderen zal niets helpen aan het gedrag van mijn kind.

1 2 3 4 5

9. Er zouden erge dingen kunnen gebeuren als het gedrag van mijn kind niet verbetert.

1 2 3 4 5

10. Ik weet dat ik het hulpverleningstraject succesvol kan

beëindigen. 1 2 3 4 5

11. Ik maak me nooit zorgen over mijn gezondheid. 1 2 3 4 5

12. Het grootste probleem is dat mijn kind een sterke wil heeft.

1 2 3 4 5

13. Hier zijn is tijdsverlies voor mij, ik weet al hoe ik moet

opvoeden. 1 2 3 4 5

14. Ik ben klaar om mijn ouderschapsvaardigheden te

veranderen. 1 2 3 4 5

15. Slaan is de enige manier om kinderen het onderscheid tussen goed en kwaad te leren.

1 2 3 4 5

16. Soms denk ik aan mezelf voor ik aan anderen denk. 1 2 3 4 5

17. Het is het waard om geld uit te geven om mijn kind te

helpen met zijn gedrag. 1 2 3 4 5

18. Ik ben zeker dat ik nieuwe ouderschapsvaardigheden kan leren.

1 2 3 4 5

19. Er is niets mis met hoe ik mijn kind opvoed. 1 2 3 4 5

20. Ik denk soms eerst aan mijzelf. 1 2 3 4 5

21. Het is zeer belangrijk dat de gedragsproblemen van mijn kind opgelost worden.

1 2 3 4 5

14 Brestan, Ondersma, Simpson, en Gurwitch (1999)

246

22. Ik geloof niet in slaan. 1 2 3 4 5

23. Soms heb ik slechte gedachten. 1 2 3 4 5

24. De manier waarop ik opvoed werkt niet. 1 2 3 4 5

25. Ik moet leren om consistenter te zijn. 1 2 3 4 5

26. Ik doe altijd het juiste. 1 2 3 4 5

27. Ik moet geen nieuwe ouderschapsvaardigheden leren,

ik weet al wat werkt. 1 2 3 4 5

28. Ik wil graag alle vaardigheden leren die een therapeut

mij kan leren. 1 2 3 4 5

29. Ik slaag er soms niet in om me aan al mijn beloften te houden.

1 2 3 4 5

30. Ik ben zeker dat ik op tijd op mijn afspraken kan geraken.

1 2 3 4 5

31. Ik heb een groot aandeel in de gedragsproblemen van mijn kind.

1 2 3 4 5

32. Ik word nooit boos op anderen. 1 2 3 4 5

33. Ik wil de manier waarop ik mijn kind straf veranderen. 1 2 3 4 5

34. Ik ben zeker dat ik thuis nieuwe opvoedingstechnieken

kan gebruiken. 1 2 3 4 5

35. Mensen profiteren soms van mij. 1 2 3 4 5

36. Ik hoef mijn ouderschapsvaardigheden niet echt te veranderen.

1 2 3 4 5

37. Spaar de roede en verwen het kind. 1 2 3 4 5

38. Ik luister nooit naar roddels. 1 2 3 4 5

39. Ik ben zeker dat ik kan leren om het gedrag van mijn

kind te hanteren. 1 2 3 4 5

40. Ik gebruik soms scheldwoorden. 1 2 3 4 5

41. Ik denk dat ik kan leren om een betere ouder te zijn. 1 2 3 4 5

42. Ik denk niet dat mijn ouderschapsvaardigheden een probleem vormen.

1 2 3 4 5

43. Ik doe nooit iets dat slecht is voor mijn gezondheid. 1 2 3 4 5

44. Het is tijd om te veranderen hoe mijn kind en ik met elkaar omgaan.

1 2 3 4 5

45. Als de dingen niet veranderen, kan mijn kind daar in de toekomst schade door ondervinden.

1 2 3 4 5

46. Ik ben altijd blij met wat ik heb. 1 2 3 4 5

47. Het gedrag van mijn kind moet snel veranderen. 1 2 3 4 5

48. Andere mensen denken dat ik moet veranderen hoe ik

ben als ouder maar ik denk niet dat dat nodig is. 1 2 3 4 5

49. De enige manier om te zorgen dat mijn kind zich

gedraagt, is hem slaan. 1 2 3 4 5

50. Het is heel belangrijk dat mijn kind en ik hulp krijgen. 1 2 3 4 5

51. Ik wil liever proberen leven met mijn fouten als ouder

dan te proberen ze te veranderen. 1 2 3 4 5

52. Ik zou nooit uit kwaadheid mijn stem verheffen. 1 2 3 4 5

247

53. Ik gedraag mij soms flauw of onnozel. 1 2 3 4 5

54. Ik ben bereid alles te doen wat nodig is om zeker te zijn dat we hulp krijgen.

1 2 3 4 5

55. Ik ben zeker dat ik dingen kan doen om mijn kind te helpen zich te gedragen.

1 2 3 4 5

56. Ik verlies soms mijn geduld. 1 2 3 4 5

57. Ik vertel altijd de waarheid. 1 2 3 4 5

58. Ik heb nu problemen die belangrijker zijn dan het

gedrag van mijn kind. 1 2 3 4 5

59. Het kan moeilijk zijn maar ik ben klaar om op een andere manier op te voeden.

1 2 3 4 5

60. Ik wil graag leren wat werkt om het gedrag van mijn kind te veranderen.

1 2 3 4 5

61 Slaan kan werken op korte termijn maar ik ben bang dat het op lange termijn een verkeerde boodschap geeft.

1 2 3 4 5

248

SCORINGSFORMULIER

Bereidheid Zelfredzaamheid Attributie Defensiviteit Belangrijkheid Leugen Lichamelijke straffen

1 = 6 = 2 6-…= 8 = 4 6-…= 3 6-…= 5 =

14 = 10 = 12 6-…= 13 = 9 = 7 = 15 =

25 = 18 = 24 = 19 = 17 = 11 = 22 6-…=

28 = 30 = 31 = 27 = 21 = 16 6-…= 37 =

33 = 34 = 36 = 45 = 20 6-…= 49 =

44 = 39 = 42 = 47 = 23 6-…= 61 6-…=

59 = 41 = 48 = 50 = 26 =

60 = 55 = 51 = 54 = 29 6-…=

58 6-…= 32 =

35 6-…=

38 =

40 6-…=

43 =

46 =

52 =

53 6-…=

56 6-…=

57 =

Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal Totaal

z-score = z-score = z-score = z-score = z-score = z-score = z-score =

249


De READI wordt geïnterpreteerd op basis van vijf schalen en 2 aanvullende schalen. Deze hebben volgende betekenis:

- Schalen: o Bereidheidsschaal: een hoge score wijst op bereidheid voor

behandeling.

o Zelfredzaamheidsschaal: een hoge score wijst op geloof dat de ouder een verandering in het ouderschap kan bereiken door betrokkenheid

bij de behandeling. o Attributieschaal: een hoge score wijst op het feit dat de ouder de

gedragsproblemen van het kind deels attribueert aan het eigen

ouderschap. o Defensiviteitsschaal: een hoge score wijst op een defensief standpunt

ten opzichte van de behandeling. o Belangrijkheidsschaal: een hoge score wijst op geloof in het belang

van de behandeling.

- Aanvullende schalen: o Leugenschaal: een hoge score wijst op sociaal wenselijk antwoorden.

o Schaal voor geloof in lichamelijke straffen: een hoge score wijst op geloof in lichamelijke straffen als eerste keuze.

Beschrijvende statistiek voor een klinische steekproef (uit: Niec, Barnett, Gering, Triemstra, & Solomon, 2015)):

Moeders Vaders

Bereidheidsschaal M = 34.07, SD = 3.51 M = 30.09, SD = 3.71

Zelfredzaamheidsschaal M = 33.54, SD = 2.83 M = 31.32, SD = 2.52

Attributieschaal M = 12.107, SD = 2.61 M = 12.107, SD = 2.61

Defensiviteitschaal M = 15.78, SD = 3.16 M = 19.00, SD =3.55

Belangrijkheidsschaal M = 36.87, SD = 3.94 M = 34.55, SD = 4.19

Leugen M = 47.48, SD = 7.16 M = 47.74, SD = 6.57

Lichamelijke Straffen M = 13.52, SD = 3.53 M = 14.74, SD = 3.16

Om de test te interpreteren worden z-scores berekend (z = (score – M)/SD). Als deze groter is dan |1|, wijst dat op een onder- of bovengemiddelde score.

250

11.13. HULPMIDDEL VOOR RISICOCLASSIFICATIE

251

HULPMIDDEL VOOR RISICOCLASSIFICATIE

Risicofactoren Aanwezig Opmerkingen

Gezin

Geweld en conflict binnen het gezin

Stress binnen het gezin

Machtsproblemen

Kinderen zijn onzichtbaar voor de buitenwereld en constant toegankelijk voor de dader van eventueel misbruik

“Hidden women or men”

Culturele aspecten die een negatieve invloed kunnen hebben bij terugkeer

Kind

Zeer jong kind dat flexibiliteit van de ouders vereist of kind ouder dan 10 jaar

Zwaktes van het kind

Ouders

Geestelijke gezondheidsproblemen

Gebrek aan inschikkelijkheid

Ontkenning van problemen

Middelenmisbruik

Mishandeling in de kindertijd – niet erkend als een probleem

Ouderproblemen worden niet (succesvol) aangepakt

Ouderschap en ouder-kind-interactie

Gedesorganiseerde hechting; ernstige onveilige hechtingspatronen

Gebrek aan empathie voor het kind

Kind vernederend of onmenselijk behandelen

Beperkte ouderschapsvaardigheden

Eigen behoeften komen voor die van het kind

252

Mishandeling en misbruik (fysieke mishandeling, verwaarlozing, emotionele mishandeling, seksueel misbruik, verzonnen of geïnduceerde ziekte, sadistisch misbruik, ernstige groeistoornissen)15

Meerdere vormen van mishandeling ervaren door het kind

Meer dan één mishandeld kind in het huishouden

Eerdere mishandeling (ouder(s) heeft/hebben eerder een kind gehad dat permanent uit huis geplaatst is of waarvoor een beschermingsplan werd opgesteld)

Sociale setting

Sociale isolatie

Gewelddadige, niet-ondersteunende buurt

Hulpverlening

Gebrek aan middelen

Geen professionele en/of therapeutische relatie met het gezin

Weinig bekwame professionals

Eerdere mislukte herenigingen

Onvoldoende grondige anamnese

Slechte planning van de hereniging

Pogingen om ouders te ondersteunen worden te lang volgehouden, ouders krijgen te veel kansen

Aantal klachten uit de competentieanalyse

Beschermende factoren Aanwezig Opmerkingen

Gezin

Afwezigheid van geweld in het gezin

15 Is er echter sprake van minder ernstige vormen van fysieke mishandeling (gedefinieerd in termen van verwonding, duur en frequentie of

als fysieke mishandeling waarbij geen ziekenhuisopname of medische behandeling noodzakelijk is) dan verkleint dit het risico op toekomstige

schade toegebracht aan het kind. Indien de mishandeling ernstig is maar de ouders zich constructief opstellen m.b.t. de plannen om het

kind te beschermen en (hun aandeel in) de mishandeling niet ontkennen, is succes ook nog steeds mogelijk.

253

Kinderen werden bij de ene ouder weggehaald en bij de andere ouder geplaatst of ze gingen terug naar hetzelfde gezin waar een partner vertrokken was of een nieuwe partner komen wonen was

Kind

Sterktes van het kind

Correcte attributies

Eén goede correctieve relatie

Ouders

Psychische stoornis responsief voor behandeling, ouder is bereid om de behandeling te ondergaan

Niet-mishandelende partner

Bereidheid om samen te werken met diensten

Verantwoordelijkheid nemen voor de eigen acties

Mishandeling in de kindertijd – erkend als een probleem (aanpassing)


Veilige hechting; minder onveilige hechtingspatronen

Empathie voor het kind

Goede ouderschapsvaardigheden op bepaalde vlakken

Sociale setting

Sociale steun

Meer lokale faciliteiten voor kinderverzorging

Vrijwilligerswerk

Betrokkenheid van juridische en medische diensten

Hulpverlening

Middelen beschikbaar, gepast en toegankelijk

Goede professionele en/of therapeutische relatie met het gezin

Outreachen naar de familie

Therapeutische werkrelatie met het kind en de ouders

Grondige assessment, inclusief anamnese

Adequate voorbereiding van zowel kind als volwassene voor hereniging

Gespecialiseerde diensten worden aan ouder en kind aangeboden

254

Pleegzorgers en residentiële pleegzorgbegeleiders steunen het gezin, werken richting hereniging en zijn na hereniging ook nog beschikbaar

Terugkeer naar huis is gradueel en over langere duur verspreid, er moet voldoende tijd verstrijken waarin het probleem aangepakt wordt

Er is consistent en doelgericht sociaal werk en monitoring

Er worden voorwaarden voor hereniging afgesproken met de ouders

Aantal krachten uit de competentieanalyse

Capaciteit tot verandering van de ouders Ja Nee Opmerkingen

Is er capaciteit tot verandering van de ouders?

Denkt het kind dat de ouders kunnen veranderen?

Standpunten van de betrokken partijen Ja Nee Opmerkingen

Wensen de ouders hereniging?

Wat moet er volgens de ouders gebeuren en welke ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?

Wenst het kind hereniging?

Wat moet er volgens het kind gebeuren en welke ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?

Wensen de pleegzorgers hereniging?

Wat moet er volgens de pleegzorgers gebeuren en welke ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?

Wenst de school hereniging?

Wat moet er volgens de school gebeuren en welke ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?

Wensen andere betrokken partijen hereniging? Wie wel? Wie niet?

Wat moet er volgens andere betrokken partijen gebeuren en welke

ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?

Kans op nieuwe mishandeling of mislukte hereniging Opmerkingen

Wat is de kans op nieuwe mishandeling of een mislukte hereniging?

255

11.14. OORSPRONKELIJKE TABEL VOOR RISICOCLASSIFICATIE



Eerdere risicofactoren zijn volledig aangepakt. Huidige risicofactoren zitten op een niveau dat veiligheid

gehandhaafd kan worden.

Er zijn risicofactoren aanwezig (of niet alle risicofactoren worden aangepakt).

Er zijn risicofactoren aanwezig (en ze worden niet aangepakt).

















Ambivalentie bij ouder en/of kind over een hereniging of geen wens tot hereniging.

Onwaarschijnlijk dat er opnieuw

mishandeling zal zijn na hereniging.

Kleine kans dat er opnieuw mishandeling

zal zijn na hereniging.

Grote kans dat er opnieuw mishandeling


Zeer grote kans dat er opnieuw mishandeling



Hereniging kan na

voorbereiding met een herenigingsplan, ouderlijke

overeenkomsten, steun voor kind en ouders en monitoring.

Hereniging kan na

voorbereiding met een herenigingsplan, ouderlijke

overeenkomsten, steun voor kind en ouders, hulpverlening om risicofactoren te

doen afnemen en beschermende factoren te doen toenemen en monitoring.

Hereniging kan na

verdere interventies en bewijs dat de ouders zich kunnen

engageren en kunnen veranderen. Begin gelijktijdig met de voorbereiding van een

permanente scheiding.

Hereniging is geen

optie, indien nodig worden juridische stappen gezet. Er

wordt gekozen voor een permanente scheiding.

Herclassificatie op evaluatiemomenten

Als ouders gedurende minstens 6 maanden na hereniging een laag risico kunnen behouden, kan het

dossier afgesloten worden.

Als de ouders alle risicofactoren aanpakken en de verandering minstens 6 maanden volhouden

kan het risico als laag geclassificeerd

worden, als dit 6 maanden volgehouden wordt kan het dossier afgesloten worden.

Als de ouders de capaciteit voor effectieve verandering ontwikkelen, de risicofactoren

beginnen aanpakken en de beschermende

factoren aanwezig blijven en dit gedurende minstens 6 maanden, kan het risico als matig

geclassificeerd worden. Als dit 6 maanden volgehouden kan worden, kan het risico

Als er beschermende factoren opduiken en/of als ouders risicofactoren beginnen aanpakken

en ze dit gedurende minstens 6 maanden

kunnen volhouden, kan het risico als hoog geclassificeerd worden.

256

als laag

geclassificeerd worden

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude

risicofactoren opnieuw opduiken maar de ouders capaciteit voor verandering kunnen aantonen en er protectieve factoren zijn, zal het risico als

matig geclassificeerd worden voor verdere interventies en monitoring.

Als ouders niet alle risicofactoren kunnen aanpakken maar

gebruik maken van interventies om ze aan te pakken en er beschermende factoren zijn, moet het risico als matig geclassificeerd blijven.

Dit zolang er geen nieuwe of eerdere risicofactoren (opnieuw) opduiken.

Als ouders gedurende 6 maanden als hoog risico geclassificeerd

blijven zonder risicofactoren aan te pakken moet het risico als ernstig geclassificeerd worden en moet gestart worden met de

voorbereiding van een permanente scheiding.


opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen maar er



opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen maar er


Als er geen beschermende

factoren meer over zijn moet het risico geclassificeerd worden als ernstig en moet gestart worden met de voorbereiding van

een permanente scheiding.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders

geen capaciteit voor verandering kunnen

aantonen en er geen protectieve factoren zijn, zal het risico als ernstig geclassificeerd worden en zal het kind terugkeren naar

pleegzorg. Indien nodig worden juridische stappen gezet.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders

geen capaciteit voor verandering kunnen

aantonen en er geen protectieve factoren zijn, zal het risico als ernstig geclassificeerd worden en zal het kind terugkeren naar

pleegzorg. Indien nodig worden juridische stappen gezet.

257

11.15. TABEL VOOR COMMUNICATIE RISICOCLASSIFICATIE AAN GEZIN


Eerdere risico’s zijn verdwenen, andere risico’s zijn klein

Er zijn enkele risico’s Er zijn veel risico’s Er zijn veel risico’s

Veel bescherming Veel bescherming Weinig bescherming Geen bescherming

Ouders hebben veel veranderingen gemaakt

Ouders hebben enkele veranderingen gemaakt

Ouders hebben geen veranderingen gemaakt

Ouders hebben geen veranderingen gemaakt

Zowel ouders als kind willen een hereniging

Zowel ouders als kind willen een hereniging

Ouder en/of kind willen misschien geen hereniging

Ouder en/of kind willen misschien geen hereniging

Het is veilig om naar

huis te gaan

Met wat

ondersteuning is het

veilig om naar huis te gaan

Het is niet veilig om

naar huis te gaan

Het is niet veilig om

naar huis te gaan

258

11.16. CRITERIA EN AANBEVELINGEN VOOR SAMENWERKINGSVERBANDEN

Binnen de kwaliteitscriteria voor succesvol samenwerken wordt een onderscheid gemaakt tussen “structurele criteria”, die verwijzen naar organisatiegebonden

aspecten in de samenwerking, “relationele criteria”, die betrekking hebben op de professionele relaties tussen (de werknemers van) de samenwerkende organisaties, en “contextuele criteria”, die betrekking hebben op de

maatschappelijke, politieke en professionele context waarbinnen het samenwerkingsverband zich situeert. Hieronder worden de verschillende criteria

de aanbevelingen er omtrent besproken.

11.16.1. STRUCTURELE CRITERIA

- Gezamenlijk doel: cliëntgerichte doelen staan centraal in de samenwerking:

o De eerste focus van alle ‘good practices’ ligt duidelijk bij de cliënt. De cliënt kan de doelen en kwaliteitseisen van een samenwerking mee

bepalen en zo richting geven aan de eigen levenskwaliteit. Uit het onderzoek komen de volgende cliëntgerichte doelen voor samenwerking naar voor: (1) het creëren van een vraaggericht

antwoord op hulpvragen van cliënten die zo complex zijn dat ze binnen één organisatie niet adequaat kunnen worden aangepakt; (2)

het versterken van preventie en vroege detectie van hulpvragen, zodat deze geadresseerd kunnen worden voor ze escaleren; (3) het

creëren van opvolging voor cliënten die geen intensieve hulp (meer) willen of nodig hebben, maar voor wie opvolging nog wel nodig kan zijn; en (4) komen tot een meer naadloze doorverwijzing, zodat de

cliënt sneller toegang krijgt tot gepaste hulp. o In het licht van de vastgestelde ‘dubbele doelgerichtheid’ is dat het

cliëntgericht doel dat in de samenwerking wordt nagestreefd, in lijn ligt met een ervaren ‘sense of urgency’ binnen de hulpverlening. Immers, enkel als ook de hulpverlener ‘mee’ is, zal men tot een

geslaagd project kunnen komen. - Geëngageerde partners:

o Sleutelfiguren introduceren: Pioniers of ‘kartrekkers’ zoeken binnen de organisatie die erg

gemotiveerd zijn en anderen kunnen overtuigen van de

meerwaarde van een samenwerking. Deze pioniers zijn voortrekkers die als eerste het nut van de samenwerking inzien

en er actief over communiceren met hun collega’s. Een neutrale ‘coördinator’ mandateren die op een

onafhankelijke wijze de hulpverleners over verschillende

organisaties heen kan ondersteunen en de aanmeldingen kan sturen of op casusniveau de hulpverlener op objectieve wijze

adviseert. Duidelijk maken vanuit het beleid van de organisatie dat men

achter het project staat door de hulpverleners te steunen waar

nodig en te garanderen dat er voldoende ruimte is om zich in te werken in de samenwerking, naast het reguliere

takenpakket. o Betrokkenheid vergroten:

Een samenwerking die ‘bottom-up’ ontstaat, zou beter kunnen

inspelen op bestaande noden in de praktijk dan een ‘top-down’ project waarbij er minder ruimte is voor inbreng vanuit de

hulpverlening. Toch kunnen ook een ‘top-down’ benadering, of

259

een combinatie van ‘bottom-up’ en ‘top-down’, zinvol zijn,

zolang maar duidelijk wordt gemaakt dat de samenwerking inspeelt op een ‘sense of urgency’ vanuit de praktijk. Concrete

methoden om het inspelen op deze ‘sense of urgency’ aan te tonen, worden besproken onder ‘methodieken’.

Deelname aan een samenwerkingsproject vanuit een eigen,

vrije keuze mogelijk maken opdat de hulpverlener vanuit een intrinsieke motivatie mee stapt in de samenwerking.

Persoonlijke betrokkenheid van de hulpverleners stimuleren door eigen inbreng toe te laten, bijvoorbeeld door deelname aan overleg.

Werktevredenheid creëren door positieve resultaten van de samenwerking op regelmatige basis terug te koppelen.

o Methodieken: Inspelen op ‘sense of urgency’ door concrete voorbeelden aan

te halen en te visualiseren met voorbeelden of cijfers.

Voorbeelden zijn het toelichten van ‘good practices’ of concrete casussen uit andere regio’s en illustreren hoe dit de eigen

werking zou kunnen verbeteren, of het visualiseren van nieuwe realiteiten binnen de jeugdhulpverlening (zoals de toevloed

aan multiproblematieken) aan de hand van cijfermateriaal. ‘Klein’ beginnen met cliëntsituaties die minder complex zijn,

om zo de meerwaarde van de aanpak die werd uitgewerkt

binnen de samenwerking stapsgewijs aan te tonen. Het opvolgen van een traject van begin tot eind faciliteren.

Kansen bieden om permanent bij te leren over nieuwe materie vanuit de samenwerking.

Elke partner zijn eigen expertise laten toelichten door

aanwezigheid van beiden bij een cliëntaanmelding of door te experimenteren met rollenspelen.

Concrete hulpmiddelen aanbieden zoals een informatiefiche/map.

- Juiste partners: van een brede opstart naar een gerichte samenwerking:

o Het maken van een brede opstart om een nieuwe samenwerking de nodige bekendheid te geven en complementaire partners te vinden.

Via actieve denkdagen kan er uitwisseling gebeuren tussen organisaties en afgetoetst worden of een samenwerking aangewezen is.

o Ervoor zorgen dat alle partners die uiteindelijk mee in de samenwerking stappen een unieke en reële bijdrage bieden, zowel in

hun expertise als in hun engagement. o Een brede kijk toelaten tijdens een samenwerkingsproject. Hoewel de

opdeling in verschillende expertises zinvol is om diepgaand te kunnen

werken, blijft het belangrijk om ook een brede, generalistische kijk te krijgen op de sector waar men in tewerkgesteld is. Door regelmatig

overleg tussen de partners van een project, waarbij casussen en goede praktijken gedeeld worden, kan men leren van elkaar en wordt de meerwaarde van een samenwerking pas echt duidelijk. Ook

bijkomende opleidingsdagen of inspiratiedagen zijn hier zinvol. Een methode om dit te versterken is door ‘experimenten’ binnen het

project te stimuleren, zoals kruisbestuiving tussen organisaties, bijvoorbeeld door tijdelijk cliënten van elkaar op te vangen tijdens

260

vakantieperiodes en zo de andere partner te ondersteunen. Maar ook

preventieve hulpverleningsvormen komen via deze samenwerkingsverbanden meer aan bod.

- Bestuur/leiderschap: o Bestuur op casusniveau bepalen:

Aanstellen van een trajectbegeleider die de regie over het

traject van de cliënt op zich neemt. Deze coördineert het traject en de te ondernemen stappen. Waar mogelijk kan de

cliënt hier nauw in betrokken en bevraagd worden over de te nemen stappen. Op deze manier houdt de cliënt, in de mate van het mogelijke, zelf mee de regie van zijn zaak in handen.

Bij casusoverleg een neutrale voorzitter aanstellen die het overleg leidt vanuit een onafhankelijk

buitenstaandersperspectief. Dergelijke ‘outsider’ kan meer credibiliteit verwerven bij zowel de cliënt als de andere partijen, en op een onafhankelijke manier naar een

cliëntgerichte ‘outcome’ toewerken. o Bestuur op organisatorisch niveau bepalen:

De keuze voor een centraal netwerkbestuur zorgt ervoor dat de leiding aan één van de partners toegekend wordt of dat er

geïnvesteerd wordt in de aanwerving van een overkoepelende figuur. Dit heeft als voordeel dat het duidelijker is wie uiteindelijk de knopen doorhakt en de

eindeverantwoordelijkheid draagt. Vaak is dit gekoppeld aan een onevenwichtige verdeling van de middelen binnen een

project, waarbij meer middelen worden toegekend aan de partner die het voortouw neemt. In het geval van één leidende partner bestaat er ook minder discussie over het spenderen

van deze middelen. Een gedeeld bestuur zorgt voor meer gelijkwaardigheid binnen

een samenwerkingsverband bij het maken van de beslissingen en het verdelen van de toegekende middelen. Het voordeel van dergelijke aanpak is dat de organisaties doorgaans meer

gemotiveerd zijn om te participeren aan de samenwerking. Doorgaans worden de middelen hier ook meer gelijk verdeeld

onder de partners. - Praktische afspraken en hindernissen:

o Rolafbakening:

Bij aanvang bespreken in welke zin de werkingen van de verschillende partners complementair zijn en hoe ze op elkaar

kunnen worden afgestemd om het beste resultaat voor de cliënt te bekomen.

Bij aanvang bepalen welke taken en verantwoordelijkheden de

verschillende partners opnemen in de samenwerking. Hier kan een duidelijk afsprakenkader opgesteld worden waarbij ook

aangegeven wordt welke procedure zal worden gevolgd als er zaken mislopen. Een voorbeeld hiervan is een vorm van post-overleg over de casussen die moeilijk verliepen. Op een

dergelijk overleg wordt met de betrokkenen een analyse gemaakt over wat verkeerd liep en hoe het beter had gekund.

Op die manier wordt een moeizaam verlopen casus omgezet in een leermoment voor de toekomst.

261

o Voldoende tijd en middelen:

Een samenwerkingsverband zelf financieren, zodat men zelf controle behoud over de verderzetting van de samenwerking.

Indien wordt gewerkt met projectmiddelen. Reeds bij aanvang anticiperen op mogelijke pistes die vanuit de deelnemende organisaties kunnen worden bewandeld nadat tijdelijke

projectmiddelen aflopen. Een reële inschatting van de mate waarin individuele partners over de capaciteit (zullen)

beschikken om (delen van) de samenwerking in hun basiswerking te integreren, speelt hierbij een rol.

Op het niveau van subsidiërende overheden: vertrekken vanuit

een duidelijk subsidiebeleid. De volgende aandachtspunten kwamen hierbij naar voor:

Een minimumlooptijd van twee jaar is nodig om een effectieve meerwaarde voor de cliënt te kunnen creëren.

Bij budgetbeperkingen is het langdurig ondersteunen

van een beperkt aantal projecten te verkiezen boven kortdurende steun aan veel verschillende projecten.

Het is de taak van de overheid om steun te bieden aan projecten die misschien minder populair zijn bij het

brede publiek en/of private sponsors, maar die desondanks voor de cliënt een meerwaarde kunnen bieden op lange termijn (in het licht van de doelen die

werden besproken onder het criterium ‘gezamenlijk doel’).

Beperk administratieve last door een eventueel rapportagesysteem zo slank en eenvoudig mogelijk te houden.

Op casusniveau: uit het onderzoek kwam naar voor dat het volgen van een traject voor de cliënt interessanter is dan het

meemaken van één op zichzelf staand casusoverleg.

11.16.2. RELATIONELE CRITERIA

- Aansluiten bij de Noden van de Cliënt:

o Positieve Benadering: Laagdrempeligheid garanderen door de cliënt voldoende te

informeren, eventueel via een vertrouwenspersoon die op voorhand samen zit met de cliënt en de mogelijkheden overloopt, door ook praktische steun te valoriseren en

‘exclusiecriteria’ te vermijden of te beperken. Bewust en expliciet respectvol omgaan met de cliënt en zijn

wensen. Bijvoorbeeld: indien men op een casusoverleg tegen de wens van de cliënt in toch bepaalde informatie moet delen, hier extra discreet en gevoelig mee omgaan.

Hou zicht op de positieve eigenschappen van de cliënt en de vooruitgang die hij boekt, en druk hiervoor op regelmatige

basis waardering uit. Doe in vastgelopen situaties eventueel beroep op een

onafhankelijke expert of groep van experts uit een heel andere

sector. Doordat deze de situatie of het gedrag van de cliënt vanuit een geheel verschillend perspectief kan kaderen, kan

een nieuw begrip voor de cliënt ontstaan waardoor een meer

262

positieve benadering van de cliënt opnieuw wordt mogelijk

gemaakt. o Cliëntparticipatie:

Op beleidsniveau. Creëer de nodige, concrete handvatten om cliëntparticipatie te vertalen naar de praktijk, rekening houdend met de moeilijkheden die men in de praktijk soms

ervaart inzake participatie. Dergelijke handvatten moeten verder gaan dan louter theoretische reflecties over het belang

van participatie. Op beleidsniveau. Investeer in de versterking van organisaties

die ervaring en expertise ontwikkelden in participatie (in de

bredere sector van de jeugdhulpverlening) en/of in het uitbouwen van een netwerk van ‘participatiecoaches’ zodat

hulpverleningsorganisaties die een cliëntgerichte samenwerking uitbouwen hierop kunnen beroep doen.

Bij aanvang van een samenwerking. Bepaal op voorhand hoe

de cliënt bij het project zal worden betrokken en ga hier voor een zo emanciperend mogelijke aanpak, waarbij de voorkeur

uitgaat naar het inzetten van participatie als bouwsteen van de samenwerking en niet louter als methode. Breng op voorhand

in kaart welke moeilijkheden hierbij mogelijks kunnen worden ervaren en hoe hiermee kan worden omgegaan.

Specifiek voor participatie van de cliënt aan een casusoverleg,

zijn de volgende strategieën relevant: Vermijden dat de cliënt zich geïntimideerd voelt:

o Het gebruik van ingewikkeld vakjargon zoveel mogelijk vermijden.

o Niet overmatig terugkomen op het verleden van

de cliënt, positieve toekomstmogelijkheden benadrukken.

o De cliënt reeds op voorhand laten kennis maken met de ruimte en de voorzitter, zodat hij niet geconfronteerd wordt met een ‘jury’ van

aanwezige hulpverleners. o Regelmatige terugkoppeling met de cliënt om na

te gaan of hij/zij nog mee is. o Storende afleiding, zoals een gsm, vermijden.

Duidelijkheid bieden over de pet waarmee de

hulpverleners aan tafel zitten. Er moet een toelichting zijn van de verantwoording die bepaalde hulpverleners

moeten afleggen aan, bijvoorbeeld, een jeugdrechtbank.

Een korte duurtijd van het overleg. Vooral ten aanzien

van cliënten met beperkte cognitieve vaardigheden is dit belangrijk.

Indien nodig, een ‘time-out’ inlassen tijdens het overleg, waarbij de hulpverlener onder vier ogen met de cliënt het verdere verloop bespreekt en de cliënt ook feedback

geeft over zijn input of gedrag. - Vertrouwen:

o Partnerwerkingen leren kennen:

263

Casusoverleg tussen partners onderling zorgt voor een breder

perspectief in een situatie omdat men elkaars expertise kan delen en oplossingen kan uitwisselen, maar zorgt tevens voor

steun bij het nemen van een trajectbeslissing over een cliënt. Denkdagen of inspiratiedagen organiseren voor hulpverleners

zorgen voor een kennismaking met de werking van en

ontwikkelingen binnen andere organisaties en geeft de mogelijkheid om ‘good practices’ te delen waardoor men ‘out

of the box’ leert denken. Bovendien leert men zo contactpersonen kennen bij de partnerorganisatie, waardoor het vertrouwen sneller gevormd wordt. Per organisatie kunnen

contactpersonen worden aangeduid die het gezicht vormen van de samenwerking. Op die manier wordt de samenwerking

persoonlijker en is ze niet afhankelijk van één persoon. Wisselleren of stagelopen binnen elkaars organisatie helpt

hulpverleners elkaars domein beter kennen.

Een overkoepelende beleidsstuurgroep kan kennismaking en uitwisseling mee vorm geven.

o Onafhankelijkheid garanderen: Ten aanzien van de cliënt kan vertrouwen groeien wanneer een

vertrouwensfiguur de cliënt begeleidt en zo de brug vormt met de professionele partners in de samenwerking.

Vertrouwen tussen de partners van een samenwerkingsproject

kan worden vergoot door te werken met een neutrale coördinator die op onafhankelijke wijze trajecten aanstuurt of

objectief richting geeft binnen de samenwerking. - Communicatie:

o Interne communicatie:

Mandateren van enkele duidelijke contactpersonen voor het samenwerkingsverband per partnerorganisatie, waartussen op

regelmatige basis wordt overlegd. Vergaderlast beperken:

Vaste vergadermomenten en/of een ‘spreekuur’

afspreken. Optimaal gebruik maken van beschikbare hedendaagse

technologie zoals een gezamenlijke digitale agenda of digitale intervisiemogelijkheden. Hierbij moet wel rekening worden gehouden met mogelijke

moeilijkheden zoals: (1) beperkingen in bestaande (soms verouderde) hard- en software die binnen de

hulpverlening wordt gebruikt; (2) weerstand bij sommige hulpverleners tot het gebruik van dergelijke technologie; (3) budgettaire beperkingen; (4) het

regelgevend kader van de organisaties dat wijzigingen in software niet altijd toelaat.

o Externe communicatie: De communicatie naar buiten toe uniform maken over de

verschillende partners heen. Dit is van belang voor de cliënt

om een overzicht te bieden en om de juiste verwachtingen te scheppen. Dergelijke externe communicatie zal immers mee

bepalen in welke mate en hoe de cliënt van de samenwerking zal gebruik maken.

264

Het ‘verkopen’ van het belang van een bepaald project aan de

buitenwereld. Dit is soms nodig om het bestaan ervan te kunnen bestendigen.

Communiceren met een breed netwerk van organisaties of een overkoepelde beleidsstuurgroep, kan bijdragen tot een grotere bekendheid van het project naar buiten toe.

- Gelijkwaardigheid: o Gelijkwaardigheid met respect voor elkaars expertise ondanks

verschillen in bijvoorbeeld de grootte van de organisaties of de doelgroep.

11.16.3. CONTEXTUELE CRITERIA

- Wetgevend kader: een structureel kader dat aansluit op de realiteit van de hulpverleningspraktijk:

o Het creëren van een flexibel basiskader dat ruimte laat om in te spelen op onvoorziene of onverwachte situaties, zodat men steeds kan werken op maat van de cliënt. Dergelijk kader bevat minstens de

volgende vier elementen: (1) een beschrijving van de doelgroep voor wie de samenwerking bedoeld is; (2) hoe men te werk gaat

(methoden); (3) wat men doet in geval van problemen of conflict; (4) welke taken/rollen de verschillende partners opnemen binnen het

samenwerkingsverband. o Indien een regelgevend kader te verstikkend werkt, wordt binnen de

hulpverlening soms een vorm van “burgerlijke ongehoorzaamheid”

toegepast. Procedures die als overbodig worden ervaren, worden dan niet gevolgd, zolang men dit terdege inhoudelijk kan

beargumenteren. o Het stroomlijnen van de regelgeving betreffende het beroepsgeheim

over samenwerkende sectoren heen. Een suggestie hierbij bestaat

erin om een gedeeld beroepsgeheim over sectoren heen te verbreden om zo, op basis van het ‘need to know’ principe, met de bredere

informatie-uitwisseling een meer cliëntgericht en werkzaam traject uit te werken. Een mogelijk probleem hierbij is de subjectiviteit van het ‘need to know’ concept: de inschatting van welke informatie

noodzakelijk moet worden gedeeld om tot een goed beeld van de situatie te komen, verschilt doorgaans tussen hulpverleners. Hieraan

kan worden tegemoetgekomen door nog duidelijker te formuleren welke informatie gedeeld kan worden, zoals de hulpverleningsvormen die reeds zijn gebruikt in een voorgaand traject (en die geen resultaat

opleverden), of mogelijke risico’s voor de toekomst, zonder details over het verleden te delen.

- Politieke context: bottom-up aanpak of inbreng mogelijk maken o Vanuit een politieke context niet enkel beleidsgestimuleerde, maar

ook zuiver praktijkgeïnitieerde initiatieven erkennen. Het laten

groeien van een samenwerking vanuit een combinatie tussen ‘bottom-up’ en ‘top-down’, waarbij de partners die de samenwerking

realiseren tezamen met een bovenlokaal niveau het project uitwerken. Een goed contact met de subsidieverstrekker als een afstandelijke, doch ondersteunende instantie die vrijblijvende input

biedt aan de praktijk, kan hier stimulerend zijn. - Voorgeschiedenis genereren:

265

o Indien er geen gezamenlijke voorgeschiedenis bestaat tussen de

partners. Investeer in een voortraject waarin de partners elkaar uitgebreid kunnen leren kennen via gezamenlijke denkdagen,

opleidingen, informele ontmoetingsmomenten en toegankelijk informatiemateriaal over de verschillende partners.

- Geografisch bereik:

o Leg in een samenwerking bovenlokale linken die toelaten dat de cliënt zo dicht mogelijk bij huis kan worden verder geholpen.

266

11.17. CONTRACT MET BETREKKING TOT DOELEN

267

OVEREENKOMST TUSSEN ………………………………………………………………………………………………1

EN ……………………………………2

Datum: ……/……/………

Dit is een overeenkomst waarin beschreven staat wat verwacht wordt van alle gezinsleden zodanig dat een gezinshereniging mogelijk wordt. De doelstellingen

die door de gezinsleden zelf werden opgesteld worden hierin neergeschreven. Ook is er ruimte voor de doelstellingen vanuit de hulpverlening zelf. Daarnaast wordt ook genoteerd wat de pleegzorgbegeleider gaat doen om het gezin hierin bij te

staan.

Doelstellingen van ……………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

1 Naam ouders en kind

2 Naam pleegzorgbegeleider

268

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………


- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

269


- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

Bij het werken aan deze doelen krijgt het gezin volgende ondersteuning van de

pleegzorgbegeleider:

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

270

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Handtekening ouders Handtekening kinderen Handtekening

pleegzorgbegeleider

271

11.18. KALENDER BEZOEKREGELING

272

BEZOEKREGELING VAN ………………………………………………………………………

MAANDAG DINSDAG WOENSDAG DONDERDAG VRIJDAG ZATERDAG ZONDAG

WEEK 1

WEEK 2

WEEK 3

WEEK 4

WEEK 5

WEEK 6

WEEK 7

WEEK 8

WEEK 9

WEEK 10

WEEK 11

WEEK 12

WEEK 13

273

WEEK 14

WEEK 15

WEEK 16

WEEK 17

WEEK 18

WEEK 19

WEEK 20

WEEK 21

WEEK 22

WEEK 23

WEEK 24

WEEK 25

WEEK 26

WEEK 27

WEEK 28

274

11.19. ABC-SCHEMA

275

ABC-SCHEMA VAN ………………………………………………………………………

Antecedents Behaviour Consequences

Wat is de situatie waarin het gedrag plaatsvindt?

Wat gebeurde er voordat het gedrag

plaatsvond? Wanneer vond het gedrag plaats?

Waar vond het gedrag plaats? Wie waren erbij?

Wat doet de persoon in kwestie? Of wat doet hij

juist niet? Let op de lichaamshouding en

gezichtsuitdrukking, luister naar wat er (niet)

gezegd wordt en naar de toon waarop het

gezegd wordt.

Waar leidt het gedrag toe? Wat is de

consequentie van het gedrag? Let op de reacties

van de personen die erbij zitten.

276

11.20. PSYCHO-EDUCATIE

11.20.1. ALGEMENE INFORMATIE OVER DE ONTWIKKELING VAN JEUGDIGEN

Compernolle, T. (2007). Alles went, ook een adolescent. Arnhem: Terra Lannoo.

Crone, E. (2008). Het puberende brein. Amsterdam: Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker.

Delfos, M. (2012). Ik wil het allemaal wel weten. Over seksualiteit. Amsterdam:

Niño.

Interculturele Praatwijzer Opvoedingsplus. Te bestellen via www.wsg.nu.

Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie. Deel I: het jonge kind. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie. Deel II: de schoolleeftijd. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Kohnstamm, R. (2009). Kleine ontwikkelingspsychologie. Deel III: de puberjaren. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Meijer, M., & Bicanic, I. (2008). Dat is fijn. Over aanraken. Amsterdam: Niño.

Meijer, M., & Bicanic, I. (2010). In je blootje. Over bloot en je lichaam. Amsterdam: Niño.

Sarneel, N. (2009). Het potjesverhaal. Kind in ontwikkeling, getekend en uitgelegd. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Verschillende boeken voor jeugdigen van Sanderijn van der Doef over de seksuele

ontwikkeling van jeugdigen, bijvoorbeeld: Ben jij ook op mij? Zie www.sanderijnvanderdoef.nl.

11.20.2. INFORMATIE OVER VERSCHILLENDE PSYCHISCHE PROBLEMEN EN STOORNISSEN BIJ

JEUGDIGEN

Greene, R.W. (2010). Het explosieve kind. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.

Konijn, C., Bruinsma, W., Lekkerkerker, L., Eijgenraam, K., Steege, M. van der, & Oudhof, M. (2009). CAP-J. Classificatiesysteem voor de aard van de problematiek van cliënten in de jeugdzorg. Utrecht: Nederlands

Jeugdinstituut.

Lieshout, T. van (2009). Pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Houten:

Bohn Stafleu Van Loghum.

www.balansdigitaal.nl

www.hersenstichting.nl

https://www.expoo.be/

11.20.3. INFORMATIE OVER LICHT VERSTANDELIJKE BEPERKINGEN

De Beer, Y. (2012). De Kleine Gids Mensen met een licht verstandelijke beperking. Moeilijke zaken makkelijk uitgelegd. Alphen a/d Rijn: Kluwer.

Delfos, M. (2010). Couscous en kniekousen. Over opgroeien met een ouder die verstandelijk beperkt is. Amsterdam: Niño.

Roeden, J., & Bannink, F. (2007). Handboek oplossingsgericht werken met licht verstandelijk beperkte cliënten. Amsterdam: Pearson.

277

www.nji.nl/lichtverstandelijkbeperktejeugd

www.nji.nl/verstandelijkbeperkteouder

11.20.4. INFORMATIE OVER AUTISME SPECTRUM STOORNIS

Barth-Wagemaker, I. 2010). Wat is er toch met Kobus? Rotterdam: FortMedia.

Bruin, C. de (2009). Geef me de 5. Een praktisch houvast bij de opvoeding en begeleiding van kinderen met autisme. Doetinchem: Graviant educatieve

uitgaven.

Delfos, M. (2011). De wereld van Luuk. Over autisme. Amsterdam: Niño.

Gerrits-Douma, Y. (2006). Ben jij anders? Amsterdam: SWP.

Gerrits-Douma, Y. (2006). Verkeerd verbonden? Amsterdam: SWP.

Kordelaar, N. van, & Zwaan, M. (2008). Ik & autisme. Amsterdam: Niño.

Sabin, E. (2006). Weet jij wat autisme is? Huizen: Pica.

Vanvuchelen, M. (2002). Stijn is anders. Tielt: Lannoo.

Veen-Mulders, L. van der, Serra, M., Hoofdakker, B.J. van den, & Minderaa, R.B. (Red.). (2010). Sociaal onhandig: opvoeding van kinderen met PDD-NOS en ADHD. Assen: Van Gorcum.

Veenstra, R. (2003). Jikke Pikke komt er wel. Antwerpen: EPO Uitgeverij.

Vermeulen, P. (2010). Ik ben speciaal. Antwerpen: EPO Uitgeverij.

http://i-pe.nl/interactief (interactieve psycho-educatie)

www.nji.nl/autisme

www.autisme-nva.nl/

11.20.5. INFORMATIE OVER ADHD

Cogenbach, C. (2003). Stijn de trein. Hij is Alle Dagen Heel Druk. Bilthoven:

Balans.

Delfos, M. (2010). Ze vinden met druk. Over drukke kinderen en ADHD. Amsterdam: Niño.

Compernolle, T. & Vermeiren, R. (2011). Zit stil. Tielt: Lannoo.

DVD ‘Als autisme niet opvalt’.

DVD ‘De Zus van Einstein’.

DVD ‘Onwil of onmacht?’.

Gerrits-Douma, Y. (2006). Ben jij anders? Amsterdam: SWP.

Gerrits-Douma, Y. (2006). Verkeerd verbonden? Amsterdam: SWP.

Taylor, J.F. (2007). De AD(H)D survivalgids. Sint Niklaas: Abimo.

Veen-Mulders, L. van der, Serra, M., Hoofdakker, B.J. van den, & Minderaa, R.B. (Red.). (2010). Sociaal onhandig: opvoeding van kinderen met PDD-NOS en ADHD. Assen: Van Gorcum.

http://i-pe.nl/interactief (interactieve psycho-educatie)

www.nji.nl/adhd

278

11.20.6. INFORMATIE OVER ANGST- EN STEMMINGSPROBLEMEN

Delfos, M. (2012). Merel is bang. Over angst. Amsterdam: Niño.

Meijerink, C. (2011). Beer op de weg. Huizen: Pica.

www.nji.nl/angstenstemmingsproblemen

www.zwaarweer.nl

11.20.7. INFORMATIE OVER SCHEIDING/LOYALITEITSPROBLEMEN

Delfos, M. (2006). Spring, het eekhoorntje. Over echtscheiding en jaloezie. Amsterdam: Niño.

Delfos, M. (2011). Van alles twee. Over de betekenis van echtscheiding voor jonge kinderen. Amsterdam: Niño.

279

11.21. BELONINGSSYSTEEM

280

Telkens als ik mijn bord leeg eet, krijg ik een sticker!

Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag

’s morgens

’s avonds

‘s middags

2 stickers op het einde van de dag = dessertje kiezen na het avondeten

14 stickers op het einde van de week = activiteit kiezen voor zondagmiddag

281

11.22. ASSESSMENT- EN PLANNINGSFORMULIER

282

ASSESSMENT- EN PLANNINGSFORMULIER VAN …………………………………………………………………

Wat zijn onze zorgen? Wat gaat er goed? Wat moet er gebeuren?

Schade in het verleden:

Toekomstig gevaar:

Complicerende factoren:

Doelen van de instelling gericht op veiligheid:

Doelen van het gezin gericht op veiligheid:

Wat moet er gebeuren:

Veiligheidsschaal ( waar plaatsen we de situatie op een schaal van 0 tot 10, waar 10 betekent dat iedereen weet dat de kinderen veilig genoeg zijn zodat de organisatie de casus kan sluiten en 0 betekent dat de situatie zo slecht is voor de kinderen dat zij niet langer thuis kunnen wonen?)

0 10

283

11.23. VEILIGHEIDSPLAN

284

VEILIGHEIDSPLAN VAN ………………………………………………………………………………………………18

Datum: ……/……/………

Dit is het veiligheidsplan van …………………………………………………………………………………… Hierin staat beschreven welke bodemeisen er minstens zijn voor de veiligheid,

zodat dit duidelijk is voor alle gezinsleden en andere betrokkenen.

Genogram van de familie (minimaal 3 generaties).

Personen die betrokken zijn bij het maken van het veiligheidsplan.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Stappen die genomen zijn in het maken van het veiligheidsplan.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


285

……………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Beschrijving van de zorgen: Wat is de feitelijke schade voor het gezinslid geweest

door gebeurtenissen in het verleden en waar zijn we op basis van die gebeurtenissen bang voor dat in de toekomst met deze kinderen kan gebeuren wanneer er niks verandert.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat willen we minimaal aan veiligheid zien: bodemeisen van de

pleegzorgbegeleider en doelen van het gezin.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat hebben we aan veiligheid gezien? Welke krachten worden al gebruikt om de veiligheid van kinderen te vergroten? Wie heeft wat gezien of gehoord? Voorbeeld van uitzonderingen.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

286

Gemaakte afspraken: afspraken die met alle betrokkenen zijn gemaakt. Afspraken

waardoor iedereen weet dat de kinderen op alle momenten van de dag veilig zijn en de beschuldigde ouder beschermd zal zijn tegen nieuwe beschuldigingen.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Evaluatiemomenten: in welke frequentie komen de betrokkenen bij elkaar om te bespreken hoe het met de uitvoering van (delen van) het veiligheidsplan gaat?

Wie moet daarbij aanwezig zijn en wie nodigt iedereen uit?

……………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Consequenties: wat gebeurt er wanneer men zich niet aan de afspraken van het plan houdt maar ook wat gebeurt er wanneer men juist wel alle stappen doorloopt

en zich aan de afspraken houdt.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………


pleegzorgbegeleider

287

11.24. THERMOMETER EN EERSTE-HULP-KAART

288

THERMOMETER VAN ……………………………………………………………

10

0

= begin gevarenzone

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwioppn09drRAhXDwxQKHXNrD1EQjRwIBw&url=http://www.clipartpanda.com/categories/fundraising-thermometer-printable&bvm=bv.144686652,d.ZGg&psig=AFQjCNFwNSR9gtN_qXhXzWyIJ43nrHXWRg&ust=1485352091714573

289

EERSTE-HULP-KAART VAN ……………………………………………………………

Wat ga ik doen als er een extreme piek dreigt?

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat ga ik doen als er een extreme piek voorkomt?

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

290

11.25. STOPLICHT

291

STOPLICHT VAN …………………………………………………………… MET BETREKKING TOT

………………………………………………………………………………………………………………….

Situaties waarin de emotie en het bijhorende

gedrag voorkomen: ……………………………………. ………………………………………………………….…………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

Alternatieve gedragingen:

- …………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………… - …………………………………………………………

…………………………………………………………

………………………………………………………… - …………………………………………………………

…………………………………………………………

…………………………………………………………

Nadenken!

https://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwju-K2agNvRAhVGHxoKHQEICa0QjRwIBw&url=https://www.stickerop.nl/assortiment/stoplicht/&psig=AFQjCNE416oVAY9p5nzari3FzgHgiJKb_g&ust=1485354838815412

https://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwju-K2agNvRAhVGHxoKHQEICa0QjRwIBw&url=https://www.stickerop.nl/assortiment/stoplicht/&psig=AFQjCNE416oVAY9p5nzari3FzgHgiJKb_g&ust=1485354838815412

292

11.26. HERENIGINGSPLAN

293

OVEREENKOMST TUSSEN

………………………………………………………………………………………………19 EN

……………………………………20

Datum: ……/……/………

Dit is een overeenkomst waarin nog enkele laatste afspraken vastgelegd worden

om de kans op een geslaagde hereniging zo groot mogelijk te maken.

De hereniging zal plaatsvinden op ……/……/………, vanaf dan woont

…………………………………… terug thuis. In de periode tussen vandaag en de dag van de hereniging gaan we volgende dingen samen doen21:

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

Wat ga ik als mama doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo groot

mogelijk te maken?

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………



21 Datum en activiteit noteren

294

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

Wat ga ik als papa doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo groot mogelijk te maken?

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat ga ik als kind doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo groot mogelijk te maken?

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

295

Wat ga ik als broer/zus doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo

groot mogelijk te maken?

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

De pleegzorgers kunnen op volgende manieren bijdragen aan een succesvolle hereniging en steun kunnen bieden aan het gezin, in het bijzonder het kind:

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

In geval van een crisis kunnen we terecht bij dhr./mevr.……………………………………, werkzaam bij ……………………………………

Het contextbegeleidingstraject van 6 maanden om ons te helpen bij de

gezinshereniging wordt georganiseerd door dhr./mevr.……………………………………, werkzaam bij ……………………………………

Daarnaast kunnen we ook nog gebruik maken van onze zogenaamde knipkaart. Als we een probleem hebben, kunnen we de pleegzorgdienst nog 5 keer

contacteren in de komende 6 maanden. Hieronder kan bijgehouden worden wanneer de pleegzorgdienst gecontacteerd werd en met welke reden.

296

Datum Reden

6 maanden na de hereniging, dat wil zeggen op ……/……/………, volgt terug een

evaluatie door de consulent (indien er een consulent is) en de contextbegeleidingsdienst. De bedoeling is om dan nog steeds de classificatie “laag risico” te hebben, de groene classificatie. Als dit lukt dan kan

……………………………………, thuis blijven wonen. Indien dit niet lukt, zal een nieuwe pleegzorgplaatsing volgen. Ook tussendoor kan de contextbegeleider langskomen

om de gezinssituatie te beoordelen.


pleegzorgbegeleider

297

11.27. RANDVOORWAARDEN METHODIEK

298

Voor de toepassing van de methodiek gezinshereniging na perspectiefzoekende

pleegzorg moeten een aantal randvoorwaarden in acht genomen worden. Hieronder volgt een opsomming.

- Competenties begeleiders Pleegzorgbegeleiders moeten minstens een bachelor diploma met sociale, pedagogische, psychologische of paramedische oriëntatie hebben en de

training horend bij de methodiek gevolgd hebben. Pleegzorgbegeleiders die eerder een training in het ondersteunen van ouders in opvoeden zoals PVO,

STOP 4-7, Triple P level 3, 4 en 5, … gevolgd hebben, zijn goede kandidaten omdat zij reeds veel van de gebruikte technieken zullen kennen. Er moet ook iemand aanwezig zijn op de dienst om de gebruikte

instrumenten te interpreteren (indien pleegzorgbegeleiders dit zelf niet kunnen).

- Intensiteit begeleiding Tijdens de hulpverlening wordt er uitgegaan van minimum twee uur per week begeleidingscontact met het gezin van oorsprong. De aangewezen

frequentie van begeleidingscontacten is 2 tot 3 keer per week. Dit over een periode van zes maanden tot maximaal een jaar. Deze uren zijn exclusief

contact met andere diensten, begeleide bezoeken, pleegzorgers, … De hulp wordt ingezet naargelang de nood van het moment. Zeker tijdens fase 1

“Informatie uitwisselen en risicoclassificatie” zullen langere en frequentere sessies nodig zijn, rond de vier uur per week. Voor contacten met de pleegzorgers wordt uitgegaan van vier uur per maand.

- Samenwerkingsverbanden Er moeten tijdens het pleegzorgtraject samenwerkingsverbanden met

andere hulpverleningsdiensten mogelijk gemaakt worden op zo’n manier dat die hulpverlening goed aansluit op het pleegzorgtraject. Dat wil zeggen dat er geen wachttijd is en dat de duur van deze hulpverlening overeenstemt

met de duur van het pleegzorgtraject. Binnen de huidige organistatie van pleegzorg moet na het traject in

pleegzorg nog een contextbegeleidingstraject opgestart worden om de 6 maanden stabiliteit na te kunnen gaan. Ook bepaalde modules kunnen via een samenwerkingsverband uitgevoerd

worden, of dit gebeurt en met welke modules hangt af van de samenwerkingsakkoorden die een dienst voor pleegzorg kan afsluiten voor

een specifieke regio. Pleegzorgbegeleiders moeten de mogelijkheid hebben om informatie over het gezin op te vragen bij andere/eerdere hulpverleningsdiensten.

- Modaliteiten / werkomstandigheden Pleegzorgbegeleiders moeten zich voor de begeleiding naar de woonplaats

van het gezin kunnen begeven. De werkomstandigheden voor de pleegzorgbegeleider moeten goed zijn (draaglijke caseload, goede ondersteuning, voldoende salariëring,

tevredenheid met het werk, draagbare spanning en stress door het werk, ...).

- Tijdskader Gezinnen met een ernstig risico kunnen geen gebruik maken van de methodiek, zowel volgens de richtlijnen van Wilkins en Farmer (2015) als

omwille van de tijd die hiervoor zou nodig zijn. Momenteel is er binnen perspectiefzoekende pleegzorg ruimte voor een

traject van 6 tot maximaal 12 maanden. Wilkins en Farmer (2015) stellen

299

echter dat telkens 6 maanden stabiliteit nodig is om naar een lagere

risicocategorie te kunnen verschuiven en opnieuw 6 maanden om het dossier af te kunnen sluiten. In het huidige kader (perspectiefzoekende

pleegzorg met een maximum van 6 maanden eenmalig hernieuwbaar met nog eens 6 maanden) werd ervoor gekozen om de periode van stabiliteit nodig om naar en lagere risicocategorie te gaan in te korten tot 3 maanden

en de periode van 6 maanden om het dossier te kunnen afsluiten te laten opnemen door een contextbegeleidingsdienst. Het zou echter beter zijn

mocht er ruimte zijn voor een langer traject van bijvoorbeeld 18 maanden. Op die manier kunnen de richtlijnen van Wilkins en Farmer (2015) opgevolgd worden zonder tussenkomst van een contextbegeleidingsdient.

Er zou dan enkel voor gekozen moeten worden om voor de groep in hoog risico, de eerste vereiste periode van stabiliteit (om van hoog risico naar

matig risico te gaan) in te korten tot 3 maanden. Bovendien zou er op die manier ook meer ruimte komen voor de andere aspecten van de methodiek (informatie verzamelen, risicoclassificatie, …).

301




HOOFDSTUK 5: TRAININGSPAKKET

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN


JULI 2017

303

1. PRESENTATIE

Dia 1

Babette Potoms

Dr. Frank Van Holen

Prof. Dr. Johan Vanderfaeillie

304

Dia 2

Planning

• Dag 1: Inleiding & Opbouwen van een Werkrelatie

• Dag 2: Informatieverzameling

• Dag 3: Werken aan doelen & Evaluatie, een Nieuwe Risicoclassificatie

• Dag 4: Gezinshereniging

305

Dia 3

306

Dia 4

Waarom deze methodiek?

• Werken aan gezinshereniging: slechts in 6% van alle pleegzorgsituaties

• Mogelijk door gebrek aan een concrete methodiek hiervoor

• Agentschap Jongerenwelzijn gaf opdracht om een praktijkgerichte en wetenschappelijk onderbouwde methodiek uit te werken

Uit cijfergegevens van het Agentschap Jongerenwelzijn blijkt dat perspectiefzoekende pleegzorg slechts in 6% van alle pleegzorgsituaties ingezet wordt. Slechts in een erg beperkt deel van de pleegzorgplaatsingen wordt dus aan een hereniging gewerkt. Dat is verwonderlijk aangezien pleegzorg ook in situaties van tijdelijke uithuisplaatsing met als doel gezinshereniging kan worden ingezet.

Een mogelijke verklaring hiervoor kan het gebrek aan een concrete methodiek zijn. Immers, tot op heden bestond er in Vlaanderen geen methodiek voor het begeleiden van een hereniging van pleegkinderen met hun ouders. Het Vlaams Agentschap Jongerenwelzijn wilde hier verandering in brengen en wenste in te zetten op het versterken van de expertise inzake gezinsbegeleiding in functie van een hereniging. Zij gaven ons dan ook de opdracht om een praktijkgerichte en wetenschappelijk onderbouwde herenigingsmethodiek voor perspectiefzoekende pleegzorg te ontwikkelen. Dat is de methodiek die nu voor u ligt.

307

Dia 5

Hoe werd de methodiek ontwikkeld?• Geïnspireerd op

• Internationale literatuur over werkzame methodieken gericht op gezinshereniging

• Good practices uit de Vlaamse praktijk

• Dossieronderzoek naar met gezinshereniging geassocieerde factoren

• Past binnen de contouren van het decreet pleegzorg

• Werkveld werd betrokken bij de ontwikkeling

Bij het schrijven van deze methodiek inspireerden we ons op internationale literatuur over werkzame methodieken gericht op gezinshereniging, good practices uit de Vlaamse praktijk, dossieronderzoek naar met gezinshereniging geassocieerde factoren. Daarbij werd ervoor gezorgd dat de methodiek past binnen de contouren van het decreet pleegzorg. Het werkveld werd betrokken bij de ontwikkeling van de methodiek om te verzekeren dat een werkinstrument met concrete handvaten voor de praktijk uitgewerkt werd.

In deze methodiek worden de termen pleegzorgplaatsing en pleegzorgsituatie als synoniem gebruikt. Met ouders doelen we op de biologische en/of wettelijke ouders waar het kind uit huis geplaatst werd, met pleegzorgers worden de ouders bedoeld bij wie het kind momenteel geplaatst is. We gebruiken steeds de mannelijke voornaamwoorden (hij, hem, zijn, …) maar de hele methodiek is uiteraard ook van toepassing op meisjes en vrouwen.

308

Dia 6

309

Dia 7

Onderbouwing

• Levensloopmodel (Riksen-Walraven, 1989)

• Transactioneel ontwikkelingsmodel (Sameroff & Fiese, 2000)

• Empowermentparadigma (Verzaal, 2004, 2005)

• “Signs of Safety” (SOS) (Turnell & Edwards, 1999)

• Voor ingegaan wordt op het verloop van de hulpverlening worden de onderbouwing en uitgangspunten van de methodiek besproken.

• Hulpverleningsactiviteiten die gebaseerd zijn op een goed theoretisch fundament hebben meer kans op effectiviteit dan activiteiten die dit niet zijn. Door middel van de gebruikte theorieën worden de factoren en determinanten die bij een bepaalde vraagstelling aan de orde zijn in kaart gebracht. Met deze factoren wordt een theorie opgebouwd over het ontstaan en de gevolgen van het probleem, de doelgroep en hun sociale context. Op basis van deze theorie kan worden beargumenteerd, waarom specifieke activiteiten deel uitmaken van de methodiek, welke factoren en problemen ze aanspreken en welke de vermoedelijke uitkomsten zullen zijn.

• Hieronder worden een aantal theoretische modellen besproken die de basis vormen voor de activiteiten in deze methodiek.

• Een eerste theoretisch model waarop de methodiek beroep doet is het Levensloopmodel (Riksen-Walraven, 1989). Hierin wordt gesteld dat vroege sociale ervaringen van het kind van invloed zijn op de verwachtingen van het kind over de beschikbaarheid van anderen en de effectiviteit van de eigen persoon. De theorie stelt tevens dat deze verwachtingen interne werkmodellen worden die neigen naar stabiliteit. Dit heeft als gevolg dat deze interne werkmodellen moeilijk te beïnvloeden zijn. Andere elementen zoals opvoedingsvaardigheden, sociale steun van partner en omgeving, spanningen waaraan een ouder wordt blootgesteld zijn, en dergelijke zijn vaak gemakkelijker te beïnvloeden. Daarom wordt er in deze methodiek eerst gewerkt aan de opvoedingsvaardigheden van de ouders en aan vaardigheden noodzakelijk om beter om te gaan met eventuele moeilijke kenmerken van hun kind. Hiertoe is ook psycho-educatie van belang. Een belangrijk uitgangspunt van het Levensloopmodel is tevens dat de kwaliteit van opvoeding niet alleen afhangt van de opvoedingscompetentie van de ouders, maar ook van de omgevings-en gezinssituatie waarin ouders hun kind opvoeden. Er zal dan ook worden getracht om het sociale netwerk van het gezin en dus ook van het kind te vergroten en te

310

versterken. Dit geeft voor het kind niet alleen aanleiding tot sociale ervaringen met anderen dan de ouders, het zorgt ook voor een betere sociale ondersteuning van de ouders wat de kwaliteit van de opvoeding ten goede komt. Spanningen waaraan de ouder blootstaat, en die volgens het levensloopmodel ook een negatieve invloed hebben op de opvoedingsrelatie, kunnen worden aangepakt met de module waarin praktische hulp geboden wordt en praktische vaardigheden aangeleerd worden. Ten slotte kan indien nodig gewerkt worden aan de interne werkmodellen middels de module Problemen Leren Oplossen en Inzicht in Cognities Vergroten. Daar interne werkmodellen moeilijker direct te beïnvloeden zijn, trachten we ze te veranderen via de hierboven genoemde aspecten zoals het trainen van de opvoedingsvaardigheden. Het goed kunnen opvoeden (of het gevoel krijgen beter op te voeden, via de dingen die aangeleerd worden gedurende de begeleiding) kan bijvoorbeeld de interne werkmodellen beïnvloeden.

• Een tweede theoretisch model waarop onderstaande methodiek is gebaseerd is het transactioneel ontwikkelingsmodel (Sameroff & Fiese, 2000). Dit model gaat ervan uit dat het kind vanaf de eerste dag mee vorm geeft aan de opvoeding en opvoedingsomgeving. Deze transactionele visie benadrukt dan ook dat opvoeden een interactioneel gegeven is. Ouders beïnvloeden kinderen maar kinderen beïnvloeden op hun beurt hun ouders. Verbetering van communicatieve vaardigheden, inzicht in gedragspatronen in de gezinsinteractie en positieve ervaringen met elkaar kunnen bijdragen aan een verbetering van de ouder-kindrelatie. Ouder-kind-activiteiten hebben dan ook een belangrijke rol in de methodiek.

• Een derde fundament wordt gevormd door het empowermentparadigma (Verzaal, 2004, 2005). Empowerment focust op krachten en versterking. Centraal staat het partnerschap tussen de hulpverlener en gezin. In deze methodiek wordt een proces opgestart waarbij, als alles goed verloopt, het gezin de regie opnieuw in handen heeft.

• Daarnaast werden ook elementen van “Signs of Safety” (SOS) in de methodiek geïntegreerd. SOS is een oplossingsgerichte benadering voor gezinnen waar de veiligheid van een kind een probleem vormt. Het doel van de werkwijze is dat het kind (weer) veilig kan opgroeien in het gezin. Samen met het gezin ontwikkelt de hulpverlener een veiligheidsplan. De hulpverlener stelt dit plan op met behulp van oplossingsgerichte vragen, waarmee sterke kanten van het gezin en uitzonderingen op de problemen zichtbaar worden, zodat het gezin zijn gedragsrepertoire kan uitbreiden (Turnell & Edwards, 1999).

311

Dia 8

Uitgangspunten effectieve interventies• Een goede kwaliteit van de relatie cliënt-hulpverlener

• Een goede motivatie van de cliënt

• Het gebruik van motiverende technieken door de hulpverlener

• Het gebruik van overeengekomen concrete doelen

• Het werken vanuit of het willen bereiken van consensus tussen hulpverlener en cliënt

• Een goede structurering van de interventie (duidelijke doelstelling, planning en fasering)

• Uitvoering van de interventie zoals beoogd (programma-integriteit)

• Een goede kwaliteit van de relatie cliënt-hulpverlener. • Een goede motivatie van de cliënt. Een denkfout die nogal eens wordt gemaakt is dat een

cliënt gemotiveerd moet zijn voordat met een interventie of hulp kan worden gestart. Maar de motivatie voor een behandeling is geen kwestie van wel of niet. Motivatie en de wens tot verandering kan worden ontwikkeld en aangemoedigd.

• Het gebruik van motiverende technieken door de hulpverlener. De motivatie van ouders kan worden vergroot door het bevorderen van het zelfvertrouwen van de ouder, de ouder verantwoordelijk te stellen voor zijn opvoedgedrag, de aantrekkelijkheid van de verandering te tonen en als hulpverlener voldoende betrokkenheid en deskundigheid uit te stralen.

• Het gebruik van overeengekomen concrete doelen. Hulpverleners formuleren doelen dikwijls zo abstract dat de cliënt nauwelijks begrijpt wat wordt bedoeld. Doelen moeten eigendom zijn van de cliënt. Wanneer doelen concreter worden geformuleerd vergroot de kans dat ze eigendom worden van de cliënt.

• Het werken vanuit of het willen bereiken van consensus tussen hulpverlener en cliënt (ten aanzien van vragen als: Wat is het probleem? Met welk doel wordt de hulp geboden? Wat is de beste aanpak?). Een gemeenschappelijk referentiekader (consensus tussen hulpverlener en cliënt) is wenselijk voor een goed functionerend behandelprogramma. Verschillen van mening tussen hulpverleners en cliënten kunnen leiden tot uitval.

• Een goede structurering van de interventie (duidelijke doelstelling, planning en fasering). • Uitvoering van de interventie zoals beoogd (programma-integriteit). Hierbij gaat het om

het vraagstuk of een interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld. Zeggen dat men een bepaalde methodiek gebruikt, impliceert niet dat hij wordt gebruikt en wordt toegepast zoals bedoeld. Met betrekking tot programma-integriteit blijkt de initiator van een behandelprogramma een cruciale rol te vervullen. Hoe langer een initiator betrokken blijft bij een programma, hoe meer het programma wordt uitgevoerd zoals bedoeld. Om na te

312

gaan of de hulpverlening interventiegetrouw is, werd een checklist uitgewerkt. Deze is terug te vinden in bijlage 11.1.

313

Dia 9

Uitgangspunten effectieve interventies• Goede werkomstandigheden voor de hulpverlener

• Professionaliteit van de hulpverlener

• Een evenwicht tussen de omvang van de problematiek en de intensiteit van de beschikbare inzet

• De hulp is gericht op het weer grip krijgen op het eigen leven van ouders, kinderen en jongeren (herstel zelfregulatie)

• De hulp is beschikbaar in de eigen leefsituatie van ouders, kinderen en jongeren

• De hulp activeert de sociale netwerken rond ouders, kinderen en jongeren

• Goede werkomstandigheden voor de hulpverlener (zoals draaglijke caseload, goede ondersteuning). Daarnaast moet ook gedacht worden aan voldoende salariëring, tevredenheid met het werk, en te dragen spanning en stress door het werk.

• Professionaliteit (zowel een goede opleiding als in-service training) van de hulpverlener. • Een evenwicht tussen de omvang van de problematiek en de intensiteit van de

beschikbare inzet. Gezinnen met een zwaardere problematiek vereisen meer ondersteuning en dikwijls op meerdere vlakken. Gezinnen met minder zware problemen kunnen meestal met wat minder ondersteuning verder.

• De hulp is gericht op het weer grip krijgen op het eigen leven van ouders, kinderen en jongeren (herstel zelfregulatie). Hulpverleners moeten er over waken niet in de positie te worden gedwongen van de probleemoplossers maar ondersteunen cliënten bij het aanboren van hun probleemoplossende vaardigheden.

• De hulp is beschikbaar in de eigen leefsituatie van ouders, kinderen en jongeren. Mobiele hulp is in deze context effectiever dan residentiële hulp (waarbij niet wordt gezegd dat residentiële hulp niet effectief is en niet zinvol kan zijn).

• De hulp activeert de sociale netwerken rond ouders, kinderen en jongeren.

314

Dia 10

Uitgangspunten methodiek

• Minimum 2 uur per week gedurende 6 tot 12 maanden

• Laagdrempelig

• Aanklampend

• Op maat

• Gezinsgericht

• Belang van het kind staat centraal

• Integraal

• Oplossingsgericht

• Voornamelijk gedragstheoretisch gebaseerd

• Tijdens de hulpverlening wordt er uitgegaan van gemiddeld twee uur per week begeleidingscontact met het gezin, dit over een periode van zes maanden tot maximaal een jaar. De aangewezen frequentie van begeleidingscontacten is 2 tot 3 keer per week. Deze uren zijn exclusief contact met andere diensten, begeleide bezoeken, … De hulp wordt ingezet naargelang de nood van het moment. Zeker tijdens fase 1 “Informatie uitwisselen en risicoclassificatie” zullen langere en frequentere sessies nodig zijn, rond de vier uur per week. Voor contacten met de pleegzorgers wordt uitgegaan van vier uur per maand.

• De hulpverlening is laagdrempelig, er wordt telkens een afweging gemaakt of het gesprek op de dienst (om de werkdruk op de hulpverlener te beperken) of bij het gezin thuis kan doorgaan. Indien het gezin zich moet verplaatsen, wordt de afstand beperkt. Er wordt ook rekening gehouden met het feit dat vaardigheden best in de eigen omgeving geoefend worden. De hulpverlening is echter vooral laagdrempelig doordat de hulpverlener constant aansluit bij de situatie en de noden van het gezin, ook als deze tijdens de begeleiding veranderen.

• De hulpverlening is aanklampend, de hulpverlener laat het gezin niet zomaar los. • Om hulp op maat mogelijk te maken bestaat de hulpverlening uit modules waarvan er een

aantal facultatief zijn en een aantal verplicht. Er bestaat met andere woorden een evenwicht tussen de omvang van de problematiek en de intensiteit van de hulpverlening.

• De hulpverlening is gezinsgericht, het richt zich op het gezin als geheel en op de afzonderlijke gezinsleden. Zowel de ouders als de kinderen worden betrokken. Hierdoor blijven de interacties tussen de gezinsleden in het vizier. Tevens kunnen de verschillende perspectieven van de gezinsleden naast elkaar gelegd worden wat een vollediger beeld oplevert. Vanuit die gezinsgerichtheid is het ook heel belangrijk dat er voldoende contactmomenten zijn tussen ouders en kind, daartoe wordt een bezoekregeling opgesteld maar wordt ook best de afstand tussen pleeggezin en eigen gezin beperkt.

• Het belang van het kind staat steeds centraal.

315

• De hulpverlening is gericht op de verschillende levensdomeinen en dus integraal. Het doel is immers herstel van het gewone leven en de verschillende levensdomeinen staan in interactie met elkaar. Verschillende diensten worden dan ook parallel aangeboden, hiertoe worden samenwerkingsverbanden met andere diensten gesloten.

• Binnen de hulpverlening wordt oplossingsgericht tewerk gegaan. • De hulpverlening is voornamelijk gebaseerd op gedragstheoretische principes hoewel ook

van andere principes gebruik gemaakt wordt.

316

Dia 11

317

Dia 12

Goede werkrelatie

• Goede werkrelatie tussen pleegzorgbegeleider en gezin is essentieel voor een succesvolle begeleiding

• Vaak moeilijk met gezinnen• Gezin en pleegzorgbegeleider hebben vaak een verschillend(e)

leefwereld en referentiekader• Eerdere teleurstellende ervaringen met hulpverlening

• Voorwaarden om ouders constructief te laten meewerken aan een pleegzorgplaatsing:• Het moet voor de ouders duidelijk zijn dat het kind ‘het goed heeft in het

pleeggezin”• De ouders moeten geïnformeerd worden over hoe het met hun kind gaat• De ouders moeten een rol kunnen spelen op belangrijke momenten • De ouders moeten ondersteund worden in de relatie met de

pleegzorgers

• Goede werkrelatie tussen pleegzorgbegeleider en gezin is essentieel voor een succesvolle begeleiding

• Hierbij moet gefocust worden op het pleegkind en zijn ouders. De andere gezinsleden mogen natuurlijk niet uit het oog verloren worden.

• Van belang gedurende het hele hulpverleningsproces • Wordt – gezien de beperkte tijd voorzien voor perspectiefzoekende pleegzorg –

gedurende het hele hulpverleningsproces opgebouwd • Vaak moeilijk met gezinnen

• Gezin en pleegzorgbegeleider hebben vaak een verschillend(e) leefwereld en referentiekader

• Eerdere teleurstellende ervaringen met hulpverlening • Voorwaarden om ouders constructief te laten meewerken aan een pleegzorgplaatsing:

• Het moet voor de ouders duidelijk zijn dat het kind ‘het goed heeft in het pleeggezin”

• De ouders moeten geïnformeerd worden over hoe het met hun kind gaat • De ouders moeten een rol kunnen spelen op belangrijke momenten • De ouders moeten ondersteund worden in de relatie met de pleegzorgers

318

Dia 13

Goede werkrelatie

• Aantal aspecten van belang (volgens ouders) :• Rechtuit zijn

• Sensitief zijn

• Luisteren

• Praktische hulp bieden

• Zelfvertrouwen ouders helpen opbouwen

• Zeer belangrijke aspecten zijn :• De basishouding

• Gesprekstechnieken

• Observeren

• Praktische hulp bieden

• Weerstand

• Aantal aspecten van belang voor een goede werkrelatie (volgens ouders): • Rechtuit zijn

• Over wat er moet gebeuren • Over wat er moet gebeuren als de doelen niet bereikt worden

• Sensitief zijn • Luisteren • Praktische hulp bieden • Zelfvertrouwen ouders helpen opbouwen

• Zeer belangrijke aspecten zijn : • De basishouding • Gesprekstechnieken • Observeren • Praktische hulp bieden • Weerstand

Deze worden besproken op de volgende slides

319

Dia 14

De basishouding

• Empathisch begrijpen

• Onvoorwaardelijk respect

• Congruentie of authenticiteit

• Aandachtige aanwezigheid

• Openheid, respect en erkenning

• Aansluiting

• Empathisch begrijpen: • Geeft de cliënt de ervaring van gehoord of begrepen te worden

• Onvoorwaardelijk respect: • De pleegzorgbegeleider oordeelt niet meteen, dit betekent echter niet dat hij alles

zomaar moet goedkeuren. Hij maakt met andere woorden een onderscheid tussen de persoon, voor wie hij respect toont, en het gedrag dat niet aanvaardbaar is

• Congruentie of authenticiteit: • Innerlijke gevoelens en sensaties moeten overeenstemmen met uiterlijke

responsen • Aandachtige aanwezigheid:

• Even naast de ander zijn en erkennen hoe moeilijk die het moet hebben • Openheid, respect en erkenning

• Open, niet wetende en niet oordelende blik, zowel verbaal als non-verbaal • Oprechte interesse in:

• De huidige situatie, gewoontes, belevingen, denkbeelden, bezigheden en wensen tot verandering van het gezin

• De positieve intentie achter elk gedrag (zelfs negatief gedrag) • Het gezin als geheel en elk gezinslid afzonderlijk

• Openheid (en dus respect en erkenning) voor normen en waarden van het gezin • Pleegzorgbegeleider moet bewust zijn van de eigen normen en waarden en

open en geïnteresseerd vragen naar de normen en waarden van het gezin • Veiligheid mag niet in het gedrag komen: dan moeten waarden en normen

van de cliënt en maatschappelijke waarden en normen én afspraken, regels en wetten afgewogen worden

• Aansluiting • Bij de wensen, behoeften en hulpvraag van gezin(sleden): gelijkwaardige dialoog

tussen pleegzorgbegeleider en cliënt waarin wensen van gezin en expertise,

320

observaties en hypothesen van pleegzorgbegeleider aan bod komen; er wordt samen met de ouders gewerkt in plaats van voor de ouders

• Bij lichaamshouding, taalgebruik, tempo (niet te snel willen gaan, ouders controle geven over de eigen situatie), niveau en manier van leren en manier van informatie op te nemen van het gezin

• Bij angstniveau: begeleiding is heel ingrijpend en kan angst oproepen bij het gezin, belangrijk deze angst te erkennen en te respecteren en een betrouwbare houding (“ik zeg wat ik doe en ik doe wat ik zeg”) aan te nemen om tegemoet te komen aan de angst

321

Dia 15

De basishouding

• Transparantie

• Meerzijdige partijdigheid

• Positieve benadering en empowerment

• Activering

• Aanklampend werken

• Transparantie: • Steeds controleren of alle gezinsleden alles begrijpen • Alleen werken met informatie de bekend en begrijpelijk is voor het gezin:

pleegzorgbegeleider deelt alle informatie die hij voorafgaandelijk over het gezin gekregen heeft en is duidelijk over aan wie hij informatie rapporteert

• Transparantie binnen het gezin is ook belangrijk • Pleegzorgbegeleider is helder over de bedoeling van de behandeling, de inhoud

van de gesprekken, de gevraagde inspanningen, de gevolgen van niet meewerken aan de begeleiding en de haalbaarheid van wensen en verwachtingen van het gezin binnen de huidige begeleiding

• De pleegzorgbegeleider zegt wat hij doet en doet wat hij zegt • Congruentie: echt zijn in contact

• Meerzijdige partijdigheid: • Pleegzorgbegeleider probeert alle gezinsleden te erkennen en te begrijpen, hij

kiest geen kant maar ondersteunt, vertolkt en verduidelijkt de verschillende posities binnen het gezin; als positioneren dan toch nodig is dan blijft de pleegzorgbegeleider zijn basishouding hanteren

• Positieve benadering en empowerment • Pleegzorgbegeleider richt zich op wat goed gaat en herformuleert negatieve

uitingen positief • Men probeert het positieve te versterken en zo te werken aan problemen en

risicofactoren; focussen op positieve aspecten vergroot ook het (zelf)vertrouwen van het gezin en het geeft hen energie, kracht en motivatie om de problemen aan te pakken

• Activering:

322

• Pleegzorgbegeleider stimuleert de gezinsleden om zelf een actieve rol op te nemen, o.a. door te vertrekken van de krachten van het gezin en zelf niet te snel oplossingen aan te dragen

• Aanklampend werken: • Het gezin wordt niet zomaar losgelaten (als het bijvoorbeeld niet opdaagt op

afspraken), ook belangrijke onderwerpen zoals veiligheid worden niet zomaar losgelaten

323

Dia 16

Gesprekstechnieken

• Een open, uitnodigende lichaamshouding

• Een niet-bedreigend oogcontact

• Aanmoedigen, knikken, stiltes laten bestaan

• Bij de taal van het gezin blijven

• Vragen om verduidelijking

• Stellen van open, gesloten en meerkeuzevragen

• Gebruik maken van oplossingsgerichte gesprekstechnieken

• Observeren van non-verbale signalen

• Goede gesprekstechnieken zijn belangrijk voor de werkrelatie maar moedigen het gezin ook aan om te praten waardoor de pleegzorgbegeleider mee informatie kan verzamelen. Daardoor kan hij beter aansluiten. Tenslotte geven goede gesprekstechnieken een voorbeeld van effectieve communicatie.

• Goede gesprekstechnieken zijn: • Een open, uitnodigende lichaamshouding:

• Pleegzorgbegeleider zit naar het gezin toe gebogen, niet met armen en benen over elkaar, …

• Sommige mensen vinden het makkelijker om al doende een gesprek te voeren (bijvoorbeeld tijdens de afwas)

• Een niet-bedreigend oogcontact: • In een hoek van 90° gaan zitten zodat gezinsleden oogcontact kunnen

maken maar ook hun blik kunnen afwenden • Aanmoedigen, knikken, stiltes laten bestaan:

• Om het gezin aan te moedigen verder te praten • Bij de taal van het gezin blijven:

• Vakjargon vermijden • Vragen om verduidelijking:

• Indien iets niet duidelijk is • Stellen van open, gesloten en meerkeuzevragen

• Verschillende soorten vragen moeten afgewisseld worden • Best zoveel mogelijk open vragen • Gesloten of meerkeuzevragen kunnen ouders helpen om zich wat

genuanceerder uit te drukken of het gesprek weer op gang te brengen • Gebruik maken van oplossingsgerichte gesprekstechnieken: zoals complimenten

geven, copingvragen stellen, positief herlabelen, vragen naar uitzonderingen, de wondervraag stellen en schaalvragen stellen

324

• Observeren van non-verbale signalen • zoals intonatie, mimiek, gezichtsuitdrukking, handgebaren,

schouderophalen, … • 3 stappen:

• Benoemen wat je ziet • Zeggen welke conclusie je hieraan verbindt • Vragen aan het gezin of dit klopt

325

Dia 17

Gesprekstechnieken

• Gebruik van ondersteunende ik-boodschappen

• Samenvatten van de inhoud

• Nagaan of het gezin alles begrepen heeft

• Reflectief luisteren

• Complimenten en kritiek ontvangen

• Confronterende ik-boodschappen

• Circulair interviewen

• Goede gesprekstechnieken zijn: • Gebruik van ondersteunende ik-boodschappen:

• Pleegzorgbegeleider verwoordt het gevoel dat hij bij een bepaalde situatie, gebeurtenis of gedrag heeft

• Samenvatten van de inhoud: • De pleegzorgbegeleider kan dit doen om het gesprek te structureren, te

sturen en na te gaan of hij alles goed begrepen heeft • Kort, specifiek, bevat de kern van het betoog en wordt op vragende toon

gepresenteerd • Nagaan of het gezin alles begrepen heeft:

• Hen zaken laten herhalen, vragen wat belangrijk voor hen was in dit gesprek, vragen wat ze van de pleegzorgbegeleider verwachten, …

• Reflectief luisteren: • De pleegzorgbegeleider geeft terug welke indruk hij heeft bij de beleving,

emotie, behoefte van de cliënt • Maakt dat het gezin zich begrepen voelt • Gebeurt altijd vragend want dan kunnen de gezinsleden reageren of

corrigeren en wordt verder praten gestimuleerd • Complimenten en kritiek ontvangen:

• Gezinnen zullen gevraagd en ongevraagd feedback geven op wat ze van de begeleiding vinden, het is belangrijk om hiervoor open te staan en er zelfs actief naar te vragen. Feedback mag niet afgeweerd worden want op die manier zal de pleegzorgbegeleider (positief) gedrag van het gezin afzwakken in plaats van versterken.

• Complimenten ontvangen: • Kijk en luister naar de ander, val niet in de rede

326

• Neem het compliment of de waardering met een vriendelijke opmerking of gebaar in ontvangst

• Stel een vraag als het niet duidelijk is wat de ander precies bedoelt • Laat de ander overgaan op een ander onderwerp, soms is een

compliment een opstapje voor kritiek • Kritiek ontvangen:

• Luister naar de ander, val niet in de rede. Probeer – ondanks mogelijke protestreacties van jezelf – de voornaamste punten uit wat de ander zegt vast te houden

• Laat zien dat je luistert, bijvoorbeeld door de ander goed aan te blijven kijken, een gebaar te maken of een korte samenvatting van wat de ander zegt te maken

• Stel vragen als het niet duidelijk is wat de ander precies bedoelt • Overdenk de kritiek alvorens er beslissingen aan te verbinden • Plaats een positieve afsluitende opmerking, bijvoorbeeld “goed dat

je dit gezegd hebt.” • Confronterende ik-boodschappen:

• Gebruikt om mensen te stimuleren tot verandering, je zegt wat je anders wil én hoe dit anders kan

• Aandachtspuntjes: • Beschrijf het gedrag, niet de persoon • Spreek in termen van observeerbaar gedrag, geen

interpretaties of veroordelingen • Gebruik gradaties, geen alles-of-niets • Spreek voor hier-en-nu, niet voor overal-en-altijd

• Circulair interviewen: • Hierbij wordt gezinsleden om beurten gevraagd om hun mening te geven

over gedachten, gedrag en gevoelens van een ander gezinslid of over de relatie tussen 2 gezinsleden

• Voordelen: gezinsleden denken op een andere manier na over zichzelf in relatie tot de anderen

• Makkelijkere ingang bij gezinnen die niet zo gemakkelijk rechtstreekse vragen kunnen/willen beantwoorden

• Verschillende types: • Opeenvolgende vragen naar specifiek gedrag van twee of meer

personen in specifieke situaties. Bijvoorbeeld “Hoe voelde u zich toen uw zoon vertelde dat hij het leven niet meer de moeite waard vond? En wat zei of deed uw man toen?”

• Vragen die informeren naar eigenschappen van een persoon die worden aangegeven door de wijze waarop die persoon zich gedraagt. Bijvoorbeeld “Hoe doet vader als moeder zegt dat…”

• Vragen die helpen ordening te brengen in de emotionele reacties van gezinsleden op specifiek gedrag van andere gezinsleden. Bijvoorbeeld “Wie vond het volgens jou het leukste dat moeder een baan ging zoeken?”

327

• Vragen die informeren naar gedragsveranderingen die optreden na een overgangsfase. Bijvoorbeeld “Had u die klachten al voor dat grootvader overleed of pas nadien?”

• Hypothetische vragen die informeren naar verschillende meningen over denkbeeldige situaties in verleden, heden of toekomst. Het voordeel van dit soort vragen is dat gezinsleden niet belast worden met concrete feitelijke antwoorden en dat ze hoop, angsten en verlangens onthullen waarbij men kan aansluiten. Bijvoorbeeld “Stel je voor dat je met je man opnieuw kon beginnen, wat denk je dat hij anders zou doen?

• Vragen om gedachten te lezen. Hiermee wordt duidelijk hoe goed gezinsleden op de hoogte zijn van elkaars gedachten en gevoelens en krijgt men zicht op belangrijke meningsverschillen tussen gezinsleden.

328

Dia 18

Observeren

• Geeft een beeld van sterktes en zwaktes

• Geeft de mogelijkheid om feedback te geven op het gezin en om aan te sluiten bij wensen, problemen, krachten en de gemoedstoestand van gezinsleden

• Belangrijk bij kinderen omdat zij niet alles zeggen maar wel dingen uiten in hun gedrag

• Pleegzorgbegeleider moet altijd observeren maar nog meer als er problemen zijn of het net erg goed gaat, als er emoties in het spel zijn, als ouders een pas geleerd gedrag uitvoeren, …

329

Dia 19

Observeren

• Steeds onderscheid maken tussen datgene wat waarneembaar is en de interpretatie ervan

• Observeren volgens het ABC-schema:• Antecedents: Wat is de situatie waarin het gedrag plaatsvindt? Wat is de

situatie voorafgaand aan het gedrag?

• Behaviour: Wat doet de persoon in kwestie? Of wat doet hij juist niet?

• Consequences: waar leidt het gedrag toe?

• Observatie “uit de tweede hand” als de pleegzorgbegeleider niet zelf kan observeren,• “Observeren” door te luisteren naar het verhaal

• Bedoeling dat vragen ABC-schema beantwoord worden

• Steeds onderscheid maken tussen datgene wat waarneembaar is en de interpretatie ervan • Observeren volgens het ABC-schema:

• Antecedents: Wat is de situatie waarin het gedrag plaatsvindt? • Wat gebeurde er voordat het gedrag plaatsvond? • Wanneer vond het gedrag plaats? • Waar vond het gedrag plaats? • Wie waren erbij?

• Behaviour: Wat doet de persoon in kwestie? Of wat doet hij juist niet? • Let op de lichaamshouding • Let op de gezichtsuitdrukking • Luister naar wat er (niet) gezegd wordt • Luister naar de toon waarop het gezegd wordt

• Consequences: waar leidt het gedrag toe? • Wat is de consequentie van het gedrag? • Let op de reacties van de personen die erbij zitten

• Observatie “uit de tweede hand” als de pleegzorgbegeleider niet zelf kan observeren • “Observeren” door te luisteren naar het verhaal • Bedoeling dat vragen ABC-schema beantwoord worden • Stappenplan dat losjes gevolgd moet worden:

• Geef de ander de ruimte en toon aandacht en begrip, grijp pas in wanneer het verhaal zeer lang wordt of wanneer de persoon afdwaalt

• Begin je observatie met een inleidende opmerking (bijvoorbeeld dat je nog een paar vragen wil stellen), als de ander de belangrijkste dingen heeft gezegd

• Stel vervolgens gerichte vragen over situatie, gebeurtenis en gevolgen, aan het einde van het gesprek moet je de vragen uit het stimulus-respons-

330

consequentie-schema kunnen beantwoorden maar je hoeft dit niet strikt te volgen tijdens het gesprek

• Vraag tot slot of de ander nog iets te zeggen heeft waaraan hij in het begin misschien niet heeft gedacht, dit kan ook een extra duwtje in de rug zijn als de ander iets niet goed durft te vertellen

• Bedank de ander voor de informatie

331

Dia 20

Praktische hulp bieden

• Pleegzorgbegeleider komt zo tegemoet aan de noden van het gezin op een manier die direct waarneembaar en voelbaar is

• Aangewezen als:• Het de veiligheid ten goede komt

• Het de gelegenheid biedt om vaardigheden te oefenen

• Het gezin zoveel aan het hoofd heeft dat het niet de kans heeft om aan de opgestelde doelen (op gelijk welk domein) te werken

• Het aanpakken van problemen in de omstandigheden kan het gezin het gevoel geven dat ze weer grip op de situatie krijgen

• …

• Steeds een afweging want het doel is om het gezin te versterken in de eigen competenties Continuüm van Hashimi (zie volgende slide)

332

Dia 21


Stadium functioneren gezin

Stadium 1: noodsituaties crisis

Stadium 2: gezinsleden met tekorten aan informatie en probleem-oplossende vaardigheden

Stadium 3: gezinsleden met probleem-oplossende vaardigheden, maar die onzeker zijn of aarzelen

Stadium 4: Gezinsleden die zelfstandig een strategie bedenken en uitvoeren

Hoe helpen? Taken overnemen, uitleg aan het gezin

Taken verdelen: wat doen gezinsleden, wat doet pleegzorg-begeleider?

Pleegzorg-begeleider doet voorstellen, gezin maakt keuzes en voert met steun en aanmoediging zelf taken uit

Gezin voert zelfstandig taken uit, brengt vragen in, vertelt hoe iets is aangepakt

Wie neemt initiatief?

Pleegzorg-begeleider

Pleegzorg-begeleider in overleg met gezin

Gezin in overleg met pleegzorg-begeleider

Gezin

Interventie Voordoen Samen doen, oefenen

Coachen Consultatie

Typering van de hulp

Volledige taakverlichting

Gedeeltelijke taakverlichting

Activeren Activeren

333

Dia 22


• Nog een aantal overwegingen:• Praktische hulp moet steeds beperkt blijven en aansluiten bij de doelen

• Maak het gezin eerst attent op andere mogelijkheden voor ondersteuning

• Beperk praktische hulp tot eenmalige activiteiten

• Ouders moeten steeds betrokken blijven

• Voorbeelden van praktische hulp: hulp in het huishouden, vervoer, hulp bij het ordenen van papieren, hulp bij het regelen van diensten, telefoon ter beschikking stellen, spullen van het kind naar het pleeggezin brengen, …

• Nog een aantal overwegingen: • Praktische hulp moet steeds beperkt blijven en aansluiten bij de doelen

• Het is geen doel op zich • Maak het gezin eerst attent op andere mogelijkheden voor ondersteuning

• Netwerk, hulpverlening, … • Beperk praktische hulp tot eenmalige activiteiten

• Voor activiteiten waarvoor regelmatig hulp nodig is moet een constructievere oplossing gevonden worden

• Ouders moeten steeds betrokken blijven • Voorbeelden van praktische hulp: hulp in het huishouden, vervoer, hulp bij het ordenen

van papieren, hulp bij het regelen van diensten, telefoon ter beschikking stellen, spullen van het kind naar het pleeggezin brengen, …

334

Dia 23

Weerstand

• Kan ondanks een goede werkrelatie toch optreden

• Contact met het gezin loopt moeilijker en er is minder vooruitgang in het werken aan doelen

• Mogelijke oorzaken:• Pleegzorgbegeleider sluit onvoldoende aan

• Normaal – en noodzakelijk – onderdeel van een veranderingsproces

• Hoe aanpakken?• Extra aandacht besteden aan hiervoor beschreven aspecten

• Expliciete aandacht afhankelijk van de vorm van weerstand (zie volgende slides)

• Kan ondanks een goede werkrelatie toch optreden • Contact met het gezin loopt moeilijker en er is minder vooruitgang in het werken aan

doelen • Mogelijke oorzaken:

• Pleegzorgbegeleider sluit onvoldoende aan • Normaal – en noodzakelijk – onderdeel van een veranderingsproces

• Vaak nadat de pleegzorgbegeleider het gezin iets probeert te leren of het gezin met iets confronteert

• Angst om te veranderen • Hoe aanpakken?

• Extra aandacht besteden aan hiervoor beschreven aspecten • Expliciete aandacht afhankelijk van de vorm van weerstand (zie volgende slides)

335

Dia 24

Weerstand

Het gezin ontkent of zwijgt

Voorbeeld “Niets aan de hand, geenprobleem.”

Impuls pleegzorgbegeleider Strijd aangaan, overtuigen,boosheid, irritatie

Angst gezin Verlies waardigheid, schuldkrijgen

Wens gezin Respect, eigenwaarde

Functie weerstand Moeilijke vragen vermijden, niethoeven veranderen, waardigheidbewaren

Strategie begeleider Respect tonen, erkenning gevenvoor het feit dat praten moeilijkkan zijn, afstemmen opangstniveau

336

Dia 25

Weerstand

Het gezin beschuldigt

Voorbeeld “Ik niet… Het is zijn fout.”

Impuls pleegzorgbegeleider Irritatie, scheidsrechteren, partijkiezen, ontkrachten

Angst gezin Faalangst, herhaling van trauma’s,schuld krijgen

Wens gezin Dat het goed gaat, dat het eigenaandeel buiten beeld blijft, pijnvermijden

Functie weerstand Zelf buiten schot blijven, traumaomleiden, schuldgevoel ontlopen

Strategie begeleider Meervoudige partijdigheid, zonderoordeel blijven, circulair navragen,erkenning geven, naar goedebedoelingen vragen

337

Dia 26

Weerstand

Het gezin labelt

Voorbeeld “Ja hé, hij is gek!”

Impuls pleegzorgbegeleider Irritatie, machteloosheid,afkappen, strijd aangaan,afzwakken, ontkrachten

Angst gezin Faalangst, schuld krijgen,controleverlies

Wens gezin Controle houden, erkenning alsgoede ouder

Functie weerstand Schuld en oorzaak buiten gezin,niet verantwoordelijk zijn

Strategie begeleider Serieus nemen, meegaan in wenstot nader onderzoek

338

Dia 27

Weerstand

Het gezin toont zich zwak

Voorbeeld “Ik kan er niet meer tegen.”

Impuls pleegzorgbegeleider In actie komen, zorg enbescherming, voorzichtig zijn,angst, irritatie

Angst gezin Ten onder gaan, controleverlies,faalangst, verantwoordelijkegesteld worden

Wens gezin Sterk zijn, erbovenop komen, rust

Functie weerstand Conflicten vermijden, nietverantwoordelijk zijn, niet aanproblemen werken

Strategie begeleider Erkenning geven, positief labelen,afstemmen, lange adem,benoemen eigen gevoelens

339

Dia 28

Weerstand

Een ouder toont zich als gedreven ouder

Voorbeeld “Ik ben de enige die dit kan…niemand anders.”

Impuls pleegzorgbegeleider Irritatie, machteloosheid

Angst gezin Controleverlies, falen,tekortschieten

Wens gezin Perfecte ouder zijn

Functie weerstand Waardevol gevonden worden,erkenning en liefde krijgen, nietstilstaan, vermijden van pijn,vrijpleiten van schuld

Strategie begeleider Erkenning geven, voorzichtig zijn,iemand erbij die geleidelijk takenmee draagt

340

Dia 29

Weerstand

Het gezin trekt aan de pleegzorgbegeleider - inductie

Voorbeeld “Je bent net familie… of een goedevriend.”

Impuls pleegzorgbegeleider Zich gevleid voelen, angst gezinkwijt te raken, ongemakkelijkvoelen, verwarring enonzekerheid, afstand nemen

Angst gezin Controleverlies, falen,tekortschieten

Wens gezin Systeemgrenzen intact houden

Functie weerstand Niet veranderen

Strategie begeleider Afstand houden, doelen aan deorde stellen, uitspraken van debuitenwereld laten doorklinken, jeteam gebruiken voor eigenintervisie

341

Dia 30

Weerstand

Het gezin vermijdt

Voorbeeld Herhaaldelijk de telefoon nietopnemen, niet thuis zijn

Impuls pleegzorgbegeleider Partij kiezen, overtuigen, woede,gevoelens van afwijzing, walgingvermijden

Angst gezin Pijn, gekwetst worden,vernietiging, tekortschieten,schuld krijgen

Wens gezin Waardigheid bewaren, perfectie

Functie weerstand Confrontatie ontlopen, pijnvoorkomen

Strategie begeleider Tempo vertragen, voorzichtig zijn,veelzijdige partijdigheid,afstemmen op angstniveau

342

Dia 31

Weerstand

Het gezin is woedend

Voorbeeld “Het helpt niet, jij kan er nietsvan.”

Impuls pleegzorgbegeleider Strijd, krenking, boosheid,onzekerheid, bewijzen het goed tedoen

Angst gezin Afhankelijkheid, hulpeloosheid,controleverlies, afgekraakt worden

Wens gezin Zelfstandigheid

Functie weerstand Eigenwaarde opkrikken, machtbehouden, invloed begeleidertegenhouden

Strategie begeleider Afstemmen op angstniveau,meervoudige partijdigheid, ik-boodschappen, vragen omverduidelijking

343

Dia 32

Weerstand

Het gezin toont zich hulpeloos

Voorbeeld “Het helpt toch allemaal niets.”

Impuls pleegzorgbegeleider Redden, invullen, oplossingenaandragen, hulpeloos voelen

Angst gezin Falen, uitzichtloosheid,controleverlies, verantwoordingnemen

Wens gezin Hoop, resultaten zien, slagen

Functie weerstand Niet hoeven veranderen,verantwoordelijkheid afschuiven

Strategie begeleider Erkennen, aansluiten bijangstniveau, vragen naardraagkracht-draaglast, aansluitenbij wens, aansluiten bij gevoelens,aansluiten bij verantwoordelijk-heidsgevoelens t.a.v. de kinderen

344

Dia 33

Weerstand

De leefomgeving spreekt

Voorbeeld “Och, ik ruik het al niet meer.”

Impuls pleegzorgbegeleider Afkeer, walging, drang tot actie,angst voor infectie, woede

Angst gezin Nabijheid, afkeuring, faalangst, ikben het niet waard, benadeeldworden

Wens gezin Systeemgrenzen intact houden,de moeite waard gevondenworden

Functie weerstand Anderen buitensluiten

Strategie begeleider Eis van de verwijzer alsstuwkracht gebruiken, veiligheidvan de kinderen bespreken,tempo vertragen, afstemmen opangstniveau, vragen eroverstellen, ik-boodschappen geven

345

Dia 34

Weerstand

Het gezin gaat van crisis naar crisis

Voorbeeld “Wat ik nu weer heb meegemaakt,zeg…”

Impuls pleegzorgbegeleider Actie ondernemen, brandjesblussen, passief, moedeloosworden, frustratie

Angst gezin Intimiteit, dilemma afstand-nabijheid, hulpeloosheid, paniek

Wens gezin Gezien en gehoord willen worden

Functie weerstand Geen tijd en gelegenheid om overachterliggende gevoelens tespreken

Strategie begeleider Concrete materiële hulp bieden,eigen gevoel verwoorden,afstemmen op angstniveau,hardop signaleren van patronenzonder verandering te eisen

346

Dia 35

Weerstand

• Kan ook bij de pleegzorgbegeleider voorkomen

• Signalen: • Steeds in dezelfde discussie belanden

• Met het lood in de schoenen naar de afspraak gaan

• …

• Wat te doen?• Supervisie en intervisie om zaken naar boven te brengen

• Daarna eraan werken

• Kan ook bij de pleegzorgbegeleider voorkomen • Confrontatie met zichzelf • Gezinnen kunnen veel losmaken bij de pleegzorgbegeleider

• Signalen: • Steeds in dezelfde discussie belanden • Met het lood in de schoenen naar de afspraak gaan • …

• Wat te doen? • Supervisie en intervisie om zaken naar boven te brengen • Daarna eraan werken

347

Dia 36

De Pleegzorgers

• Goede werkrelatie met pleegzorgers is van belang• Belangrijke partners binnen de samenwerking

• Moeten betrokken worden in het proces van hereniging

• Kunnen informatie geven over het kind

• Moeten ondersteund worden in hun rol als pleegzorger

• Goede werkrelatie met pleegzorgers is van belang • Belangrijke partners binnen de samenwerking

• Moeten betrokken worden in het proces van hereniging • Kunnen informatie geven over het kind

• Bijvoorbeeld rond hoe het kind zich gedraagt na bezoeken aan de ouders, hoe het gaat op school, …

• Moeten ondersteund worden in hun rol als pleegzorger • Soms zal het kind bijvoorbeeld dingen vertellen over zijn thuissituatie; kan

moeilijk zijn voor de pleegzorger

348

Dia 37

De Pleegzorgers

• Horen een aantal vaardigheden te hebben:• Veilige zorgomgeving bieden

• Koesterende omgeving bieden

• Verwezenlijkingen en successen in vorming en onderwijs bevorderen

• Tegemoetkomen aan noden met betrekking tot fysieke en geestelijke gezondheidszorg

• Sociale en emotionele ontwikkeling van het pleegkind bevorderen

• Diversiteit waarderen en het pleegkind steunen in zijn culturele noden

• Ondersteuning bieden bij het plannen, voorbereiden en uitvoeren van het hulpverleningsplan en de hereniging

• Veilige zorgomgeving bieden • Geen mishandeling en verwaarlozing • Huis en omgeving veilig • Kind emotioneel veilig

• Koesterende omgeving bieden • Kind voelt zich geliefd • Pleegouders komen tegemoet aan de noden van het kind

• Verwezenlijkingen en successen in vorming en onderwijs bevorderen • Tegemoetkomen aan noden m.b.t. fysieke en geestelijke gezondheidszorg • Sociale en emotionele ontwikkeling bevorderen • Diversiteit waarderen en het kind steunen in zijn culturele noden

• Waardoor de ontwikkeling van de culturele identiteit van het kind bevorderd wordt

• Ondersteuning bieden bij het plannen, voorbereiden en uitvoeren van het hulpverleningsplan en de hereniging

349

Dia 38

De Pleegzorgers

• Horen een aantal vaardigheden te hebben:• Kunnen omgaan met ambiguïteit en verlies

• Willen groeien als pleegzorgers

• Kunnen omgaan met de eisen en stressoren van het pleegzorger zijn

• De relatie tussen het pleegkind en zijn/haar familie faciliteren en ondersteunen

• De relatie tussen het pleegkind en significante anderen van het pleegkind ondersteunen

• Samenwerken met pleegzorgdiensten, andere hulpverleners, verwijzers, …

• Kunnen omgaan met ambiguïteit en verlies • Ambiguïteit bijvoorbeeld rond autoriteit over het kind • Verlies: als het kind herenigd wordt met de ouders

• Willen groeien als pleegzorgers • Bijvoorbeeld door bijkomende trainingen te volgen

• Kunnen omgaan met de eisen en stressoren van het pleegzorger zijn • Zoals tijdsdruk, veranderingen in routine en activiteiten, moeilijkheden als gevolg

van de contacten tussen pleegkind en ouders en verlieservaring na gezinshereniging

• De relatie tussen het kind en hun families faciliteren en ondersteunen • Door emotionele steun te bieden aan ouders en kind, goede

ouderschapsvaardigheden voor te doen en aan te leren, de ouders te informeren over de vooruitgang van hun kind en coöperatief te zijn met betrekking tot de bezoekregeling

• Dit is, met het oog op gezinshereniging, een zeer belangrijk aspect. • De relatie tussen het kind en significante anderen van het kind ondersteunen • Samenwerken met pleegzorgdiensten, andere hulpverleners, verwijzers, …

Bijlage 11.2 “Informatie voor Pleegzorgers”: schetst verloop van de begeleiding, somt vaardigheden die van pleegzorgers verwacht worden op en laat ruimte voor praktische afspraken

350

Dia 39

351

Dia 40

3 w

ek

en Fase 1: Uitwisselen van Informatie en Risicoclassificatie

Informatie geven - Informatie verzamelen - Risicoclassificatie

Ja Nee

Alternatief zoeken voor Perspectiefzoekende Pleegzorg

Fase 2: Doelen en (Voorlopige) BezoekregelingOpstellen van doelen - Afbakenen van hulpverlening - Verdere uitwerking

doelen - (Voorlopige) bezoekregeling opstellen

Fase 3: Werken aan DoelenVerplichte modules - Facultatieve modules


Fase 4: Evaluatie, een Nieuwe Risicoclassificatie

Fase 5: GezinsherenigingHerenigingsplan maken -

Gezinshereniging - Afbouw hulpverlening - Start contextbegeleiding

Beslissing Start Perspectiefzoekende Pleegzorg

Is gezinshereniging effectief aangewezen?

Is het mogelijk om binnen de termijn van perspectiefzoekende pleegzorg de doelen te bereiken waarvoor een beroep gedaan moet worden op een andere dienst?

Eenmalige Verlenging 6 Maanden Perspectiefzoekende Pleegzorg

Herhaling van fase 2tot en met 5

Is gezinshereniging een mogelijkheid?

Ja, onmiddellijk Nee, voorlopig niet aan de ordeNee, maar mogelijk wel binnen 6 maand


1 w

ee

k4

mn

d.

1 w

ee

k3

we

ke

n

Evaluatie, een Laatste RisicoclassificatieAfsluiten dossier indien er 6 maanden na hereniging, bij beëindiging van het contextbegeleidingstraject, nog steeds

een laag risico is of nieuwe pleegzorgplaatsing indien er terug een matig, hoog of ernstig risico is

Ja Nee

Na de beslissing om een traject perspectiefzoekende pleegzorg op te starten volgen volgende fases: • Fase 1: uitwisselen van informatie en risicoclassificatie (3 weken)

• Informatie geven: werking dienst, verloop hulpverlening en ethische aspecten • Informatie verzamelen: genogram, analytische anamnese, competentieanalyse,

capaciteit tot veranderen en standpunt van de betrokken partijen • Risicoclassificatie • Op het einde van fase 1 wordt nogmaals de vraag gesteld of gezinshereniging

effectief aangewezen is • Indien ja: overgaan naar fase 2 • Indien nee: alternatief zoeken voor perspectiefzoekende pleegzorg

• Fase 2: doelen en (voorlopige) bezoekregeling (1 week) • Opstellen van doelen • Afbakenen van hulpverlening • Verdere uitwerking doelen • (Voorlopige) bezoekregeling opstellen • Op het einde van fase 2 wordt de vraag gesteld of het mogelijk is om binnen de

termijn van perspectiefzoekende pleegzorg de doelen te bereiken waarvoor een beroep gedaan moet worden op een andere dienst

• Indien ja: overgaan naar fase 3 • Indien nee: alternatief zoeken voor perspectiefzoekende pleegzorg

• Fase 3: Werken aan doelen (4 maanden) • Verplichte modules:

• Vergroten van de opvoedingsvaardigheden • Veiligheid waarborgen • Ouder-kindrelatie verbeteren • Versterken van het sociale netwerk

352

• Facultatieve modules: • Problemen leren oplossen en inzicht in cognities vergroten • Vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie • Praktische hulp bieden en praktische vaardigheden vergroten • Vergroten van de sociale vaardigheden

• Fase 4: evaluatie, een nieuwe risicoclassificatie (1 week) • De vraag wordt gesteld of gezinshereniging een mogelijkheid is

• Ja, onmiddellijk • Overgaan naar fase 5

• Nee, maar wel binnen 6 maand • Eenmalige verlenging 6 maanden perspectiefzoekende pleegzorg –

herhaling fase 2 tot en met 5 • Nee, voorlopig niet aan de orde

• Alternatief zoeken voor perspectiefzoekende pleegzorg • Fase 5: Gezinshereniging (3 weken)

• Herenigingsplan maken • Gezinshereniging • Afbouw hulpverlening • Start contextbegeleiding

Tenslotte volgt nog een evaluatie met een laatste risicoclassificatie waarbij het dossier afgesloten wordt indien er 6 maanden na hereniging, bij beëindiging van het contextbegeleidingstraject, nog steeds een laag risico is. Of waarbij een nieuwe pleegzorgplaatsing opgestart wordt indien er terug een matig, hoog of ernstig risico is.

Bij een gezin met de classificatie “laag risico” kan van fase 2 meteen naar fase 5 gegaan worden

353

Dia 41

• 3 weken • Pleegzorgbegeleider zal het gezin informeren over het verloop van de hulpverlening • Pleegzorgbegeleider verzamelt informatie over het gezin en maakt op basis hiervan een

risicoclassificatie • Op het einde kan bepaald worden of het gezin effectief in aanmerking komt voor deze

gezinsherenigende methodiek of toch naar een alternatief gezocht moet worden. Zoeken naar een alternatief valt buiten deze methodiek

354

Dia 42

Informatie geven

• Werking van de dienst

• Verloop van de hulpverlening

• Ethische aspecten

• Vragen van het gezin beantwoorden

• Nagaan of het gezin akkoord is

• Ouders mandaat laten geven aan hun kind(eren) om met de pleegzorgbegeleider te praten

• Werking van de dienst • Voorstelling pleegzorgbegeleider en dienst • Hoe, waar en wanneer kan het gezin de pleegzorgbegeleider bereiken? • Hoe kunnen afspraken geannuleerd worden? • Waar kan het gezin terecht met klachten

• Verloop van de hulpverlening • Kan met behulp van schematische weergave van het hulpverleningsproces

• Ethische aspecten • (Gedeeld) beroepsgeheim • Meldingsplicht • Privacy • Recht op inzage van het dossier • …

• Vragen van het gezin beantwoorden • Nagaan of het gezin akkoord is • Ouders mandaat laten geven aan hun kind(eren) om met de pleegzorgbegeleider te

praten zodat de kinderen weten dat ze tegen de pleegzorgbegeleider mogen praten

355

Dia 43

Informatie van de consulent

• Consulent is aanwezig bij het eerste gesprek• Consulent kan verduidelijken wat van het gezin verwacht wordt

• Duidelijkheid naar alle partijen

• Pleegzorgbegeleider hoeft de standpunten van de consulent niet te verdedigen

• Samen met alle partijen het formulier “Duidelijkheid Scheppen” (bijlage 11.3) invullen

• Indien er geen consulent is, neemt de pleegzorgdienst deze rol op zich

• De consulent is een eerste bron van informatie • Consulent is aanwezig bij het eerste gesprek (of op het moment dat hij voldoende

informatie heeft) • Consulent kan verduidelijken wat van het gezin verwacht wordt

• Duidelijkheid naar alle partijen • Pleegzorgbegeleider hoeft de standpunten van de consulent niet te

verdedigen ten opzichte van het gezin, wat de werkrelatie met het gezin ten goede komt

• Samen met alle partijen het formulier “Duidelijkheid Scheppen” (bijlage 11.3) invullen

• Indien de consulent niet aanwezig kan zijn, kan hij individueel het formulier invullen en kan de informatie op die manier doorgegeven worden aan het gezin en de pleegzorgbegeleider, het is evenwel te verkiezen dat de consulent aanwezig is

• Indien er geen consulent is, neemt de pleegzorgdienst deze rol op zich

356

Dia 44

Analytische Anamnese

• Identificeren en analyseren van een patroon van factoren die toekomstige schade aan het kind en een mislukte hereniging meer of minder waarschijnlijk maken

• Mogelijke manier om informatie te verzamelen:Datum

Leeftijd van het kind bij gebeurtenis

Gebeurtenis Potentiële/ effectieve impact op het kind

Beschermen-de of risico-factor

Bewijs Bron van in-formatie

Opmerkingen

17/11/16

6 jaar

Huiselijk geweld tussen beide ouders in aanwezig-heid van het kind; tussen-komst van de politie

Emotionele impact op het kind

Risico van geweld naar het kind toe

Risicofactor PV van de politie

Verteld door mama

6 PV’s voor huiselijk geweld op andere data

• Identificeren en analyseren van een patroon van factoren die schade aan het kind in de toekomst en een geslaagde hereniging meer of minder waarschijnlijk maken

• Niet enkel een opsomming van significante gebeurtenissen • Mogelijke manier om informatie te verzamelen (zie bijlage 11.4 voor een blanco tabel)

• Kolom “Opmerkingen”: Bijvoorbeeld aanvullende informatie, link met relevante onderzoeksbevindingen, …; in te vullen tijdens analyse

357

Dia 45


• Informatie uit:• Gesprekken met gezinsleden, professionals, pleegzorgers en

leerkrachten

• Observaties van (de interacties tussen) de gezinsleden

• Dossiers uit eerdere hulpverlening

• Vragenlijsten (bijlage 11.5):

• Vragenlijst Dagelijkse Routine (of Weekschema)

• Opvoedingsbelasting Vragenlijst

• Verkorte Schaal Ouderlijk Gedrag

• Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders

• Checklist ingrijpende levensgebeurtenissen

• Er mogen geen gaten of contradicties in de informatie zitten

• Informatie uit: • Gesprekken met gezinsleden, professionals, pleegzorgers en leerkrachten • Observaties van (de interacties tussen) de gezinsleden • Dossiers uit eerdere hulpverlening • Vragenlijsten (bijlage 11.5):

• Vragenlijst Dagelijkse Routine (of Weekschema) • Opvoedingsbelasting Vragenlijst • Verkorte Schaal Ouderlijk Gedrag • Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders • Checklist ingrijpende levensgebeurtenissen

• Kinderen mogen niet over het hoofd gezien worden, de pleegzorgbegeleider kiest een manier die aansluit bij de leeftijd en het niveau van het kind

• Smileys waarmee kinderen kunnen aangeven hoe ze zich voelen in het gezin, bij bepaalde gebeurtenissen die aan het licht kwamen bij de analytische anamnese, …

• Tekening van de gezinsleden of opstelling met blokken waarna bevraagd wordt waarom het kind gezinsleden op een bepaalde manier afbeeldt of positioneert

• Gesprek met oudere kinderen • Er mogen geen gaten of contradicties in de informatie zitten

• De analytische anamnese is belangrijk voor de bepaling van het verdere verloop van de hulpverlening. De beslissing of hereniging een mogelijkheid is, wordt op basis hiervan genomen.

• Analytische anamnese geeft ook een beeld van de meest relevante aspecten waarop gedurende de begeleiding gefocust moet worden

358

Dia 46


• Volgende onderwerpen moeten onderzocht worden op kenmerken die toekomstige schade toegebracht aan het kind meer/minder waarschijnlijk maken én op kenmerken die de kans op een mislukte/succesvolle hereniging doen toenemen:• Gezin

• Kind

• Ouders

• Ouderschap en Ouder-Kind-Interactie

• Mishandeling en Misbruik

• Sociale Setting

• Hulpverlening

Deze worden op de volgende slides besproken

359

Dia 47

Anamnese - Gezin

• Volgende kenmerken van het gezin maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:• Conflict en geweld tussen beide ouders of tussen één van de ouders en

een andere volwassene in het huis van het kind

• Veel stress

• Machtsproblemen

• Kinderen die onzichtbaar voor de wereld en constant toegankelijk voor de dader van eventueel misbruik zijn

• “Hidden women or men”

• Culturele aspecten die een negatieve invloed kunnen hebben bij terugkeer

• Bij de start van de begeleiding wordt een samenvatting van de significante gebeurtenissen binnen het gezin gemaakt. Bijvoorbeeld veranderingen in gezinssamenstelling en het effect hiervan op het kind (hechting, positieve of negatieve gevolgen, …), overlijdens, verhuizingen, eerdere hulpverlening, …

• Volgende kenmerken van het gezin maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

• Conflict en geweld tussen beide ouders of tussen één van de ouders en een andere volwassene in het huis van het kind

• Veel stress: • bijvoorbeeld door huisvestingsproblemen, financiële problemen, conflicten

met de uitgebreide familie, conflicten in de buurt, familiale crisissen zoals de beëindiging van een relatie of een sterfgeval

• Machtsproblemen: • moeilijk kunnen onderhandelen met elkaar en moeilijk autonomie en affect

kunnen uitdrukken, slechte zelfregulatie, gebrek aan congruentie, emoties niet kunnen hanteren in overeenstemming met de situatie

• Kinderen die onzichtbaar voor de wereld en constant toegankelijk voor de dader van eventueel misbruik zijn

• “Hidden women or men”: • partners of kennissen van de moeder of vader die verborgen blijven tijdens

de assessment en die een risico vormen voor de kinderen • Culturele aspecten die een negatieve invloed kunnen hebben bij terugkeer

• bijvoorbeeld indien slaan in de cultuur van het gezin gezien wordt als een goede straf en dit schade aan het kind tot gevolg heeft

360

Dia 48

Anamnese - Gezin

• Volgende kenmerken van het gezin maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:• Afwezigheid van huiselijk geweld

• Kinderen werden bij de ene ouder weggehaald en bij de andere ouder geplaatst of ze gingen terug naar hetzelfde gezin waar een partner vertrokken was of een nieuwe partner komen wonen was

• Volgende kenmerken van het gezin maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

• Afwezigheid van huiselijke geweld: • zowel gezinnen waarin dit vroeger een zorg was maar nu niet meer, als

gezinnen voor wie dit nooit een zorg geweest is • Kinderen werden bij de ene ouder weggehaald en bij de andere ouder geplaatst of

ze gingen terug naar hetzelfde gezin waar een partner vertrokken was of een nieuwe partner komen wonen was

361

Dia 49

Anamnese - Kind

• Volgende elementen vergroten de kans op toekomstige schade voor het kind of op een mislukte hereniging:• Zeer jong kind of kind ouder dan 10 jaar.

• Zwaktes van het kind, bijvoorbeeld op vlak van:

• Gezondheid

• Onderwijs

• Emotionele en gedragsmatige ontwikkeling

• Identiteit

• Familie en sociale relaties

• Sociaal voorkomen

• Vaardigheden voor zelfzorg

• Gedragsproblemen

• Naast informatie over het gezin in zijn geheel, is ook informatie over het kind van belang. • Volgende elementen vergroten de kans op toekomstige schade voor het kind of op een

mislukte hereniging: • Zeer jong kind dat flexibiliteit van de ouders vereist of kind ouder dan 10 jaar • Zwaktes van het kind, bijvoorbeeld op vlak van:

• Gezondheid • bijvoorbeeld gediagnosticeerd geestelijk gezondheidsprobleem

waarvoor een medische/therapeutische interventie noodzakelijk is • Onderwijs

• zoals leerproblemen, pestproblematiek, … • Emotionele en gedragsmatige ontwikkeling:

• Achterstand (door beperking, ziekte of problematisch ouderschap) met speciale behoeften of gedragsproblemen

• Identiteit • zoals problematisch zelfbeeld, …

• Familie en sociale relaties • Sociaal voorkomen

• zoals beperkte sociale vaardigheden, … • Vaardigheden voor zelfzorg • Gedrag

• Gedragsproblemen

362

Dia 50

Anamnese - Kind

• Volgende elementen verkleinen de kans op toekomstige schade voor het kind of op een mislukte hereniging:• Sterktes van het kind, bijvoorbeeld op vlak van:

• Gezondheid

• Onderwijs

• Emotionele en gedragsmatige ontwikkeling

• Identiteit

• Familie en sociale relaties

• Sociaal voorkomen

• Vaardigheden voor zelfzorg

• Correcte attributies

• Eén goede relatie

• Volgende elementen verkleinen de kans op toekomstige schade voor het kind of op een mislukte hereniging:

• Sterktes van het kind, bijvoorbeeld op vlak van: • Gezondheid:

• kind zonder ziekte, beperking, ontwikkelingsachterstand, speciale behoeften, emotionele of gedragsmatige moeilijkheden

• Dit kan moeilijk te bepalen zijn bij zeer jonge kinderen, het kan te vroeg zijn om problemen vast te stellen dus indien er geen bewijs is moet de categorie weggelaten worden. Er mag niet zomaar aangenomen worden dat het kind gezond is.

• Onderwijs • Zoals goede schoolresultaten, goed kunnen opschieten met

klasgenootjes, … • Emotionele en gedragsmatige ontwikkeling • Identiteit

• zoals stabiel zelfbeeld, … • Familie en sociale relaties. • Sociaal voorkomen

• zoals goede sociale vaardigheden, … • Vaardigheden voor zelfzorg

• Correcte attributies • bijvoorbeeld niet zichzelf de schuld geven van het seksueel misbruik

• Eén goede relatie • Die (deels) kan compenseren voor de gezinssituatie

363

Dia 51

Anamnese - Ouders

• Volgende aspecten van de ouders maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:• Geestelijke gezondheidsproblemen

• Gebrek aan inschikkelijkheid

• Ontkenning van problemen

• Middelenmisbruik

• Mishandeling in de kindertijd – niet erkend als een probleem

• Ouderproblemen worden niet (succesvol) aangepakt

• Volgende aspecten van de ouders maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

• Geestelijke gezondheidsproblemen: • Persoonlijkheidsstoornis (antisociaal, sadistisch, agressief) • Paranoïde psychose • Verstandelijke beperkingen indien samen met een psychische stoornis

• Gebrek aan inschikkelijkheid • Vijandigheid, opzettelijke misleiding en sporadisch engagement t.o.v.

hulpverlening, kinderen geen toegang geven tot hulpverlening, veel geannuleerde afspraken en valse inschikkelijkheid

• Ontkenning van problemen • Onvermogen van ouders om hun destructief gedrag te erkennen of

ontkenning van het aandeel dat hun acties hadden in de mishandeling • Middelenmisbruik

• Verslaving aan middelen die het gezond verstand in de weg staan en zorgen dat ouders niet tegemoet kunnen komen aan de emotionele en fysieke behoeften van hun kind

• Ook ouders die methadon gebruiken, ouders die zelf geen drugs gebruiken maar wel andere mensen drugs laten gebruiken in huis of ouders die hun kind regelmatig achterlaten bij mensen die drugs gebruiken, moeten geïncludeerd worden

• Middelenmisbruik is sterk gerelateerd is aan herhaald misbruik. 78% van de ouders die middelen misbruiken, mishandelen hun kinderen na terugkeer. In de groep zonder deze problemen was dit slechts 29%. 81% van de herenigingen met ouders die middelen misbruiken, mislukt.

• Mishandeling in de kindertijd – niet erkend als een probleem

364

• Bewijs dat een ouder de mishandeling uit zijn kindertijd als een probleem ziet is moeilijk te bekomen. Indien er bewijs is voor mishandeling maar niet voor de erkenning hiervan als probleem, dient dit geïncludeerd te worden

• Ouderproblemen worden niet (succesvol) aangepakt

365

Dia 52

Anamnese - Ouders

• Volgende aspecten van de ouders maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:• Psychische stoornis responsief voor behandeling

• Niet-mishandelende partner

• Bereidheid om samen te werken met diensten

• Verantwoordelijkheid nemen voor de eigen acties

• Mishandeling in de kindertijd – erkend als een probleem

• Volgende aspecten van de ouders maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

• Psychische stoornis responsief voor behandeling • Ouder is bereid om de behandeling te ondergaan.

• Niet-mishandelende partner • Partner waarover momenteel geen zorgen zijn met betrekking tot

mishandeling naar de kinderen of naar de andere ouder toe • Kan ook een ouder zijn die vroeger mishandelde maar dit volledig

overwonnen heeft • Bereidheid om samen te werken met diensten

• Professionele hulp moet aanvaard worden als een noodzakelijke maatregel om de veiligheid van hun kinderen te waarborgen, afspraken moeten nagekomen worden en er moet ook een bereidheid tot samenwerken zijn met andere diensten

• Verantwoordelijkheid nemen voor de eigen acties • De schuld niet afschuiven

• Mishandeling in de kindertijd – erkend als een probleem • Ouders die therapie gevolgd hebben en zich hebben kunnen aanpassen aan

de mishandeling uit hun kindertijd OF ouders die mishandeling hebben meegemaakt maar zich kunnen focussen op de noden van hun kind

366

Dia 53

Anamnese – Ouderschap en Ouder-Kind-Interactie• Eerst wordt de “Checklist voor Regelmaat en Kwaliteit van het

contact tussen Ouders en Kind” afgenomen

• Volgende aspecten van het ouderschap en de ouder-kind-interactie maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:• Gedesorganiseerde hechting; ernstige onveilige hechtingspatronen

• Gebrek aan empathie voor het kind

• Kind vernederend of onmenselijk behandelen

• Beperkte ouderschapsvaardigheden

• Eigen behoeften komen voor die van het kind

• Volgende aspecten van het ouderschap en de ouder-kind-interactie maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

• Gedesorganiseerde hechting; ernstige onveilige hechtingspatronen • Geobserveerd door een professional (niet o.b.v. dossiers want vaak staat

hier niet veel over in en wat er staat is mogelijk niet gebaseerd op een klinisch begrip van hechtingsstoornissen)

• Een beschrijving van de verschillende gehechtheidstypes en hoe deze herkend kunnen worden kan gevonden worden in bijlage 11.7

• Gebrek aan empathie voor het kind • Ouder(s) tonen/toont geen begrip voor hoe het kind schadelijke situaties

(bijvoorbeeld ruzies tussen de ouders) of situaties waarin niet aan zijn/haar noden tegemoet gekomen wordt, ervaart

• Kind vernederend of onmenselijk behandelen • Beperkte ouderschapsvaardigheden

• Gebrek aan competentie in de dagelijkse taken nodig voor het opvoeden van kinderen (routines ontwikkelen; voeden, wassen en aankleden van een kind; huishouden doen; rekeningen betalen; naar de winkel gaan; helpen met huiswerk; zorgen dat een kind op school geraakt; emotionele warmte en affectie tonen; het kind een koesterende, zorgzame omgeving bieden)

• Eigen behoeften komen voor die van het kind • Bijvoorbeeld een ouder die pas toekomt aan de behoeften van zijn kind als

de eigen behoefte aan drugs of alcohol vervuld is

367

Dia 54

Anamnese – Ouderschap en Ouder-Kind-Interactie• Volgende aspecten van het ouderschap en de ouder-kind-interactie

maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:• Veilige hechting; minder onveilige hechtingspatronen

• Empathie voor het kind

• Goede ouderschapsvaardigheden op bepaalde vlakken

• Volgende aspecten van het ouderschap en de ouder-kind-interactie maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

• Veilige hechting; minder onveilige hechtingspatronen: • Geobserveerd door een professional (niet o.b.v. dossiers want vaak staat

hier niet veel over in en wat er staat is mogelijk niet gebaseerd op een klinisch begrip van hechtingsstoornissen)

• Een beschrijving van de verschillende gehechtheidstypes en hoe deze herkend kunnen worden kan gevonden worden in bijlage 11.7

• Indien er niet duidelijk een veilige of onveilige hechting waargenomen kan worden, mag niet zomaar een veilige hechting aangenomen worden. Deze categorie mag dan niet geïncludeerd worden

• Empathie voor het kind • Ouder(s) tonen/toont begrip voor hoe het kind schadelijke situaties

(bijvoorbeeld ruzies tussen de ouders) of situaties waarin niet aan zijn/haar noden tegemoet gekomen wordt, ervaart

• Goede ouderschapsvaardigheden op bepaalde vlakken

368

Dia 55

Anamnese – Mishandeling en Misbruik• Verschillende vormen van mishandeling of misbruik:

• Ernstige fysieke mishandeling (slaan, door elkaar schudden, gooien, vergiftigen, verbranden, verdrinken, verstikken, …)

• Verwaarlozing

• Emotionele mishandeling

• Seksueel misbruik met penetratie of van lange duur

• Verzonnen of geïnduceerde ziekte

• Sadistisch misbruik

• Ernstige groeistoornissen

• Verschillende vormen van mishandeling of misbruik: • Ernstige fysieke mishandeling (slaan, door elkaar schudden, gooien, vergiftigen,

verbranden, verdrinken, verstikken, …): • Bijvoorbeeld fysiek aanvallen, in utero partnergeweld • Ernstige verwondingen die een ziekenhuisopname of medische

behandeling noodzakelijk maken • Verwaarlozing:

• Aanhoudend falen in het tegemoetkomen aan de basale fysieke en psychologische behoeften van een kind waardoor waarschijnlijk serieuze beperkingen in de gezondheid en ontwikkeling van het kind ontstaan (geen adequate voeding, kleding en onderdak bieden; het kind niet beschermen tegen fysieke en emotionele schade of gevaar; geen adequaat toezicht verzekeren; geen toegang tot gepaste medische zorg verzekeren; niet responsief zijn t.o.v. de basale emotionele behoeften van een kind)

• Bijvoorbeeld kind alleen laten, in utero druggebruik, instabiliteit (frequent veranderen van primaire verzorger/woonst), druggebruik in het huishouden, gebrekkige verzorging, onveilige situaties, chaotische levensstijl van de ouder(s), niet tegemoetkomen aan de gezondheidsnoden van het kind

• Emotionele mishandeling: • Aanhoudende emotionele mishandeling van een kind waarmee ernstige en

blijvende nadelige effecten op de emotionele ontwikkeling van het kind veroorzaakt worden (overbrengen aan het kind dat het waardeloos, onbemind, ontoereikend is of enkel geliefd is indien het tegemoetkomt aan de noden van een ander; het kind niet de kans geven om zijn standpunten te uiten, het kind het zwijgen opleggen of belachelijk maken; verwachtingen hebben die inadequaat zijn ten opzichte van leeftijd of

369

ontwikkeling; het kind getuige laten zijn van mishandeling van een ander; pesten; zorgen dat het kind zich angstig of in gevaar voelt; uitbuiting van kinderen)

• Bijvoorbeeld getuige zijn van partnergeweld, dreigen met verlating • Komt in meer of mindere mate voor bij andere vormen van mishandeling

maar kan ook op zichzelf voorkomen • Seksueel misbruik met penetratie of van lange duur:

• Seksueel misbruik waar de primaire verzorger(s) verantwoordelijk voor is/zijn of dat de primaire verzorger(s) toegestaan heeft/hebben (bijvoorbeeld aanwezigheid van een veroordeeld pedofiel in het huishouden). Dit kan zowel een man als een vrouw zijn

• Een kind dwingen of verleiden tot seksuele activiteiten, niet noodzakelijk met geweld en niet noodzakelijk terwijl het kind zich bewust is van wat er gebeurt: fysiek contact (penetratie, masturbatie, kussen, wrijven, aanraken door kleding heen), kijken naar of maken van seksuele beelden, kijken naar seksuele activiteiten, kinderen aanmoedigen tot ongepast seksueel gedrag, “grooming” ter voorbereiding van seksueel misbruik

• Verzonnen of geïnduceerde ziekte: • Bewijs van een arts voor verzonnen of geïnduceerde ziekte waar de

primaire verzorger(s) verantwoordelijk voor zijn/ is of dat de primaire verzorger(s) toegestaan hebben/heeft

• Sadistisch misbruik: • Wreedheid, het kind werd op een onmenselijke en vernederende manier

behandeld • Ernstige groeistoornissen:

• Belemmerde groei en niet gedijen (failure to thrive) zonder medische reden (bijvoorbeeld ouders die hun kind vergeten te voeden)

370

Dia 56

Anamnese – Mishandeling en Misbruik• Aanwezigheid van volgende elementen vergroot het risico op

toekomstige schade toegebracht aan het kind en maakt een succesvolle hereniging minder waarschijnlijk:• Meerdere vormen mishandeling ervaren door het kind

• Meer dan één mishandeld kind in het huishouden

• Eerdere mishandeling

• Aanwezigheid van volgende elementen vergroot het risico op toekomstige schade toegebracht aan het kind en maakt een succesvolle hereniging minder waarschijnlijk:

• Meerdere vormen van mishandeling ervaren door het kind • Meer dan één mishandeld kind in het huishouden • Eerdere mishandeling:

• ouder(s) heeft/hebben eerder een kind gehad dat permanent uit huis geplaatst is of waarvoor een beschermingsplan werd opgesteld

371

Dia 57

Anamnese – Mishandeling en Misbruik• Aanwezigheid van volgende elementen verkleint het risico op

toekomstige schade toegebracht aan het kind en maakt een succesvolle hereniging waarschijnlijker:• Minder ernstige vormen van fysieke mishandeling

• Ernstige mishandeling maar ouders die zich constructief opstellen met betrekking tot de plannen om het kind te beschermen en (hun aandeel in) de mishandeling niet ontkennen

• Aanwezigheid van volgende elementen verkleint het risico op toekomstige schade toegebracht aan het kind en maakt een succesvolle hereniging waarschijnlijker:

• Minder ernstige vormen van fysieke mishandeling • Gedefinieerd in termen van verwonding, duur en frequentie of als fysieke

mishandeling waarbij geen ziekenhuisopname of medische behandeling noodzakelijk is

• Ernstige mishandeling maar ouders die zich constructief opstellen met betrekking tot de plannen om het kind te beschermen en (hun aandeel in) de mishandeling niet ontkennen

372

Dia 58

Anamnese – Sociale Setting

• Sociale netwerk kan een grote bron van steun zijn

• Verschillende manieren om dit in kaart te brengen (met het gezin of met individuele gezinsleden):• Netwerkschema en netwerklijst

• Genogram

• Ecogram

• Netwerkcirkels

• Sociale netwerk kan een grote bron van steun zijn • Verschillende manieren om dit in kaart te brengen (met het gezin of met individuele

gezinsleden): • Netwerkschema en netwerklijst • Genogram • Ecogram • Netwerkcirkels

• Er moet een methode gekozen worden die aansluit bij het gezin en bij de pleegzorgbegeleider

• Nadien wordt de informatie geanalyseerd in functie van de risicoclassificatie

373

Dia 59


• Netwerkschema en netwerklijst

Gezin Familie Vrienden

Kennissen

Buren

Werk

Onderwijs

Instanties Vereniging

Religieuze Groep

Overige

• Netwerkschema en netwerklijst • Introductie: “We zullen nu even stilstaan bij de mensen die belangrijk zijn voor

jullie gezin, zowel mensen die vroeger belangrijk waren als mensen die nu belangrijk zijn, zowel mensen die ze leuk vinden als mensen waarmee ze het niet kunnen vinden en zowel mensen die een positieve invloed hebben als mensen die een negatieve invloed hebben; dit is belangrijk omdat het sociale netwerk een grote bron van steun kan zijn. We zullen dit doen op basis van dit schema.” (blanco schema is bijlage 11.8)

• Het gezin(slid) kiest wie er schrijft, in het middelste vakje worden de namen van het gezin geschreven, in de vakjes eromheen de personen uit het netwerk

• Indien er meer dan 15 namen instaan, vraagt de pleegzorgbegeleider aan het gezin om de 15 belangrijkste te kiezen

• Nadien wordt de netwerklijst ingevuld met betrekking tot de personen in dit schema

374

Dia 60


• Netwerkschema en netwerklijstPersonen Groepering:

1. gezin

2. familie

3. vrienden

en

kennissen

4. buren

5.school en

werk

6. instanties

7. vereniging

8. religieuze

groep

9. overige

Hoe lang

ken je

hem/haar

al?

1. minder

dan een

half jaar

2. minder

dan een

jaar

3. tussen

een en vijf

jaar

4. meer dan

vijf jaar

Hoe vaak

zie je hem/

haar?

1. nooit

2. enkele

keren per

jaar

3. maande-

lijks

4. wekelijks

5. dagelijks

Wie neemt

meestal het

initiatief tot

het

contact?

1. ik

2. de ander

3. beiden

(ongeveer)

even vaak

Kun je bij

hem/haar

terecht

voor

concrete

hulp?

1. bijna

nooit

2. soms

3. bijna altijd

Kun je bij

hem/haar

terecht

voor troost

en steun?

1. bijna

nooit

2. soms

3. bijna

altijd

Kun je bij

hem/haar

terecht

voor

informatie

en advies?

1. bijna

nooit

2. soms

3. bijna

altijd

Hoe

vertrouwd

voel je je bij

hem/haar?

1. niet erg

vertrouwd

2. een

beetje

vertrouwd

3. zeer

vertrouwd

Geeft hij/zij

je ook

kritiek?

1. bijna

altijd

2. soms

3. bijna

altijd

1.

• Netwerkschema en netwerklijst • In de kolommen kan informatie over de aard, frequentie en kwaliteit van de

ondersteuning die de (15 belangrijkste) mensen uit het netwerkschema bieden, samengevat worden

• Er kan bijvoorbeeld gewerkt worden met kleuren (rood voor ongunstige aspecten, groen voor gunstige aspecten)

• Na het invullen van de netwerklijst, wordt deze besproken. Vragen die hierbij kunnen helpen zijn:

• Wie biedt welke vorm van ondersteuning (emotioneel, informatief en praktisch) en hoe is dit verdeeld?

• Welke soort ondersteuning mist het gezin terwijl het hier wel behoefte aan heeft?

• Welke contacten in het netwerk zijn gebaseerd op wederzijdse uitwisseling van hulp en steun en welke zijn eenzijdig? Hoe staat het gezin hiertegenover?

• Wat hebben de personen uit het netwerk daadwerkelijk te bieden? Dit kan bepaald worden aan de hand van de mate waarin ze reageren op verzoeken om hulp of ondersteuning, daadwerkelijk effectieve hulp en ondersteuning bieden, toegankelijk zijn en betrouwbaar zijn. Het bespreken van deze vragen kan leiden tot wijzigingen in de netwerklijst of in een veranderde visie van het gezin op het netwerk.

• Welke personen uiten kritiek? Welke personen doen teniet wat door een ander net bereikt is, bijvoorbeeld omdat ze een andere visie hebben op wat goed is voor een gezinslid. Misschien moeten sommige personen uit het netwerk leren om beter met elkaar te communiceren. Hoe gaat het gezin om met kritiek?

375

• Wat zal het opleveren wanneer het gezin gaat proberen om het netwerk te wijzigen? Is het zinvol om het uit te breiden, moet het gezin leren beter gebruik te maken van het netwerk of moeten personen uit het netwerk beter met elkaar communiceren?

376

Dia 61


• Genogram• Maakt duidelijk wie precies tot het gezin behoort

• Genogram van de uitgebreide familie toont wie sociale steun kan bieden en geeft de familiegebeurtenissen aan

• Opbouw in 3 stappen:

• Grafische weergave

• Toevoegen van familiale informatie

• Familierelaties aanduiden

• Genogram • Maakt duidelijk wie precies tot het gezin behoort

• Soms spreekt dit vanzelf maar in gezinnen met gescheiden ouders, overleden ouders, nieuwe ouderfiguren, stiefkinderen, inwonende grootouders, … is dit vaak minder vanzelfsprekend

• Genogram van de uitgebreide familie toont wie sociale steun kan bieden en geeft de familiegebeurtenissen aan

• Kan vier generaties omvatten: overgrootouders, grootouders, ouders en kinderen

• Familiegebeurtenissen: sterfgevallen, verhuizingen, verbroken contacten, relaties en rollen en “vergeten familieleden” waarmee een goed contact verwaterd is

• Opbouw in 3 stappen: • Grafische weergave • Toevoegen van familiale informatie • Familierelaties aanduiden

377

Dia 62


• Genogram – Symbolen grafische weergave

man vrouw

mannelijke geïdentificeerde patiënt

vrouwelijke geïdentificeerde patiënt

z

x - yx: geboortejaar

y: jaar van overlijden

z: leeftijd

overleden vrouw

378

Dia 63



zwangerschap doodgeboorte miskraam abortus

ALC

alcoholverslaving

MED

medicatieverslaving

379

Dia 64



relatie en samenwonen

huwelijk in het jaar ‘70H’70

huwelijk (’70) en scheiding (’73)

f.s.: feitelijke scheidingH’70 S’73

380

Dia 65



Kinderen

(oudste rechts, jongste links)

pleegkind tweelingidentieke tweeling

381

Dia 66


• Genogram – Familiale informatie• Demografische gegevens

• Functionele informatie

• Kritieke familiegebeurtenissen

• Genogram – Familiale informatie • Demografische gegevens

• Zoals leeftijd, data van geboorte en overlijden, locaties, beroep en onderwijsniveau

• Functionele informatie • Zoals gegevens met betrekking tot medisch, emotioneel en

gedragsfunctioneren van verschillende familieleden en ook erg succesvolle evenementen of functioneren

• Kritieke familiegebeurtenissen • Zoals relatiebreuken, migraties, verliezen en successen (kunnen in de

kantlijn genoteerd worden)

382

Dia 67


• Genogram – Symbolen weergave familierelaties

Zeer hecht of fusioneel

Zeer hecht en conflictueus

conflictueus hecht

verbrokenafstandelijk

383

Dia 68


• Ecogram• Vrienden, buren, collega’s, …

• Wordt gemaakt in 4 stappen:

1. Centraal wordt de naam van het gezin gezet, daarrond komen de mensen uit het netwerk

2. Gezin en leden van het netwerk worden met verschillende lijnen verbonden:

• Een dikke lijn voor een ondersteunende relatie

• Een gewone lijn voor een neutraal contact

• Een stippellijn voor een gespannen relatie

384

Dia 69


• Ecogram• Wordt gemaakt in 4 stappen:

3.Op elke lijn wordt ook een pijl gezet, van het gezin naar de ander of andersom of wederzijds

4.Met een letter wordt de aard van de relatie getoond:

• Instrumentele steun (P): praktische en materiële hulp

• Gezelschap (G): aanwezigheid en aansluiting

• Advies en informatie (A): raad bij moeilijke beslissingen

• Emotionele steun (E): waardering, ondersteuning, affectie, acceptatie, bezorgdheid, achting, vertrouwen, begrip en sympathie

385

Dia 70


• Netwerkcirkels

Intimi

Vrienden

Bekenden

Diensten

• Er worden vijf cirkels in elkaar getekend, in de binnenste cirkel komt de naam van het gezin of gezinslid, in de cirkel daarbuiten komen intimi, in de volgende cirkel komen vrienden, dan bekenden en ten slotte diensten.

• Blanco exemplaar in bijlage 11.10

386

Dia 71


• Analyse in functie van de risicoclassificatie• Volgende aspecten van de sociale setting maken de kans op toekomstige

schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

• Sociale isolatie

• Gewelddadige, niet-ondersteunende buurt

• Analyse in functie van de risicoclassificatie • Volgende aspecten van de sociale setting maken de kans op toekomstige schade

toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter: • Sociale isolatie

• Ouders hebben weinig tot geen sociaal contact met anderen, ze blijven bijvoorbeeld de meeste dagen thuis

• Gebrek aan sociale en familiale steunnetwerken en alleenstaand ouderschap

• Ouders die weinig positief contact hebben binnen de gemeenschap en geen toegang hebben tot gemeenschapsmiddelen (hulpverlening, georganiseerde activiteiten, …)

• Gewelddadige, niet-ondersteunende buurt • Bijvoorbeeld buurt waarin veel drugs en criminaliteit is • Risico’s van buitenshuis (bijvoorbeeld seksuele uitbuiting, bendes,

…)

387

Dia 72


• Volgende aspecten van de sociale setting maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

• Sociale steun

• Meer lokale faciliteiten voor kinderopvang

• Vrijwilligerswerk

• Betrokkenheid van juridische en medische diensten

• Analyse in functie van de risicoclassificatie • Volgende aspecten van de sociale setting maken de kans op toekomstige schade

toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner: • Sociale steun

• Ouders zijn in staat om toegang te krijgen tot gemeenschapsmiddelen (hulpverlening, georganiseerde activiteiten, …) en steun van vrijwilligers

• Ouders en oudere kinderen hadden een informeel steunnetwerk in de vorm van familie, vrienden en gemeenschap. Dit geeft zowel emotionele als praktische steun en wordt door de ouders ook als positief aanzien

• Meer lokale faciliteiten voor kinderopvang • Overwicht aan faciliteiten in hun buurt, ouders moeten gebruik

maken van deze diensten om geïncludeerd te worden in deze categorie

• Vrijwilligerswerk • Positieve gemeenschapsmiddelen (hulpverlening, georganiseerde

activiteiten, …) en omgeving • Betrokkenheid van juridische en medische diensten

388

Dia 73

Anamnese – Hulpverlening

• Volgende aspecten van de hulpverlening maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:• Gebrek aan middelen

• Geen professionele en/of therapeutische relatie kunnen opbouwen met het gezin

• Weinig bekwame professionals

• Eerdere mislukte herenigingen

• Onvoldoende grondige anamnese

• Slechte planning van de hereniging

• Pogingen om ouders te ondersteunen worden te lang volgehouden

• Volgende aspecten van de hulpverlening maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging groter:

• Gebrek aan middelen • Geld, hulpverlening • Middelen zijn niet beschikbaar of toegankelijk of worden niet gegeven

• Geen professionele en/of therapeutische relatie kunnen opbouwen met het gezin • Weinig bekwame professionals

• Kind wordt niet gezien, pleegzorgbegeleider verandert meermaals, gebrek aan professionele grenzen, wanpraktijken, geen transparantie, over-optimisme

• Eerdere mislukte herenigingen • bekijken waarom deze niet tegemoetkomen aan de noden van het kind)

• Onvoldoende grondige anamnese • Slechte planning van de hereniging • Pogingen om ouders te ondersteunen worden te lang volgehouden

• Ouders krijgen te veel kansen

389

Dia 74

Anamnese – Hulpverlening

• Volgende aspecten van de hulpverlening maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:• Middelen beschikbaar, gepast en toegankelijk.• Goede professionele en/of therapeutische relatie met het gezin• Outreachen naar de familie• Grondige assessment, inclusief anamnese• Adequate voorbereiding van zowel kind als volwassene voor hereniging• Gespecialiseerde diensten worden aan ouder en kind aangeboden• Pleegzorgers en residentiële pleegzorgbegeleiders steunen het gezin,

werken richting hereniging en zijn na hereniging ook nog beschikbaar• Terugkeer naar huis is gradueel en over langere duur verspreid• Er is consistent en doelgericht sociaal werk, alsook monitoring• Er worden voorwaarden voor hereniging afgesproken met de ouders

• Volgende aspecten van de hulpverlening maken de kans op toekomstige schade toegebracht aan het kind of op een mislukte hereniging kleiner:

• Middelen beschikbaar, gepast en toegankelijk • Goede professionele en/of therapeutische relatie met het gezin

• Zowel met de ouders als met het kind • Outreachen naar de familie • Grondige assessment, inclusief anamnese • Adequate voorbereiding van zowel kind als volwassene voor hereniging • Gespecialiseerde diensten worden aan ouder en kind aangeboden • Pleegzorgers en residentiële pleegzorgbegeleiders steunen het gezin, werken

richting hereniging en zijn na hereniging ook nog beschikbaar • Terugkeer naar huis is gradueel en over langere duur verspreid

• Er moet voldoende tijd verstrijken waarin het probleem aangepakt wordt • Er is consistent en doelgericht sociaal werk, alsook monitoring

• Bijvoorbeeld opvolging van het gezin door een OCMW • Er worden voorwaarden voor hereniging afgesproken met de ouders

390

Dia 75

• Competentie betekent over voldoende vaardigheden beschikken om taken te vervullen die eigen zijn aan de levensfase waarin iemand zich bevindt, deze taken noemt men ook ontwikkelingstaken

• Competentieanalyse:• Krachten en valkuilen van het gezin met betrekking tot elke

ontwikkelingstaak tegenover elkaar zetten

OF

• Krachten en valkuilen algemeen tegenover elkaar zetten

• Een competentieanalyse geeft dus een beeld van de krachten en vaardigheden van het gezin die kunnen bijdragen aan verandering én van de problemen en tekorten die verandering kunnen belemmeren

Competentieanalyse

• Competentie betekent over voldoende vaardigheden beschikken om taken te vervullen die eigen zijn aan de levensfase waarin iemand zich bevindt, deze taken noemt men ook ontwikkelingstaken

• De taken verschillen per levensfase • Ontwikkelingstaken die in aanmerking genomen moeten worden zijn (Van

Vugt & Berger, 1999): • Voor een jongere:

• Veranderende relaties in gezin: zelfstandigheid, maken van eigen keuzes, contact gezinsleden

• Onderwijs of werk: participatie en maken van keuzes voor de toekomst

• Vrije tijd: zinvol invullen van tijd waarin er geen verplichtingen zijn

• Autoriteiten en instanties: benaderen van/communicatie met bijvoorbeeld leerkracht, politie, loketbeambte

• Gezondheid en uiterlijk: lichamelijke verzorging, voorkomen van ziektes, veilig vrijen

• Vriendschappen en sociale contacten: opbouwen en onderhouden, keuzes maken

• Intimiteit en seksualiteit: vormgeven en onderhouden van intieme en seksuele relaties

• Eigen woon- en leefsituaties: zoeken, creëren en onderhouden van een plek waar je goed kunt wonen

• Voor een kind: • Rekening houden met anderen: het vormen van oordelen en

plannen van handelingen mede op basis van de belangen van anderen

391

• Onafhankelijkheid: het vergroten van de onafhankelijkheid ten opzichte van ouders/opvoeders

• Onderwijs: participeren in basisonderwijs/kennis en vaardigheden leren voor functioneren in de maatschappij

• Vriendschappen: het aanknopen en onderhouden van (vriendschappelijke) contacten met leeftijdsgenoten

• Verantwoordelijkheden thuis: nemen van deelverantwoordelijkheden in huis en voor broertjes en/of zusjes

• Gebruik van basale infrastructuren: zelfstandig gebruik maken van openbaar vervoer, geldsysteem, communicatiemiddelen, vrijetijdsvoorzieningen, …

• Veiligheid en gezondheid: keuzes kunnen maken met betrekking tot de eigen veiligheid en gezondheid

• Voor de ouders: • Opvoeding: nemen en verdelen van verantwoordelijkheid

van de taken ten aanzien van de opvoeding van de kinderen • Financiën en huishouden: verdelen en uitvoeren van taken

met betrekking tot financiën, huishouding, instanties, regelingen

• Relatie en seksualiteit: ontwikkelen en onderhouden van partnerrelatie met voldoende ruimte voor autonomie en afhankelijkheid en voor de behoeften van de kinderen, vormgeven van een bevredigende seksuele relatie

• Loopbaan en vrijetijdsbesteding: vormgeven aan loopbaan/vrijetijdsbesteding die recht doet aan ambities en mogelijkheden, wensen van de partner en financiële behoeften

• Ouders: opnieuw vormgeven van de relatie met de schoonouders

• Vriendschap en sociale contacten: contact onderhouden met (wederzijdse) familie, vrienden, kennissen en personen uit het formeel netwerk

• Competentieanalyse: • Krachten en valkuilen van het gezin met betrekking tot elke ontwikkelingstaak

tegenover elkaar zetten

OF • Krachten en valkuilen algemeen tegenover elkaar zetten

• Een competentieanalyse geeft dus een beeld van de krachten en vaardigheden van het gezin die kunnen bijdragen aan verandering én van de problemen en tekorten die verandering kunnen belemmeren

392

Dia 76

Competentieanalyse

Krachten Valkuilen

Omgeving Steun uit de omgeving Stress uit de omgeving

Individu Vaardigheden of beschermende persoonseigen-schappen


Blanco exemplaar in bijlage 11.11

393

Dia 77

Capaciteit tot Verandering van de Ouders• Afname READI bij beide ouders (bijlage 11.12)

• Mening van het kind bevragen

• Situaties waarin voldoende verandering hoogst onwaarschijnlijk is:• Extreem huiselijk geweld waarbij de dader een pervasief patroon van

miskenning en schending van de rechten van anderen vertoont

• Middelenmisbruik in combinatie met huiselijk geweld

• Situaties waarin het kind niet beschermd wordt tegen seksueel misbruik of waarin ouders misbruik opzettelijksystematisch verdoezelen

• Afname READI bij beide ouders (bijlage 11.12) • Mening van het kind bevragen

• Loyaliteit naar de ouders toe mag niet in het gedrang komen • Mogelijke formulering: “Op welke manier denk jij dat je ouders kunnen

veranderen?” • Situaties waarin voldoende verandering hoogst onwaarschijnlijk is:

• Extreem huiselijk geweld waarbij de dader een pervasief patroon van miskenning en schending van de rechten van anderen vertoont

• Middelenmisbruik in combinatie met huiselijk geweld • Situaties waarin het kind niet beschermd wordt tegen seksueel misbruik of waarin

ouders misbruik opzettelijk systematisch verdoezelen

394

Dia 78

Capaciteit tot Verandering van de Ouders• Situaties waarin voldoende verandering waarschijnlijk is:

• Een gewelddadige relatie of een relatie die een gevaar vormt voor het kind kunnen beëindigen

• Erkenning van het probleem en van de invloed die hun gedrag heeft (gehad) op hun vermogen om voor een kind te zorgen en tegemoet te komen aan zijn of haar emotionele en fysieke noden

• In het reine komen met de uithuisplaatsing van een (ouder) kind

• Moeilijkheden te boven kunnen komen

• Aanwezigheid bij en positieve attitude en motivatie met betrekking tot de assessment

• Ouders zijn klaar om overblijvende of nieuwe risicofactoren aan te pakken

395

Dia 79

Standpunten van de Betrokken Partijen• Wat zijn de standpunten van alle betrokken partijen in verband met

de hereniging (en eventuele eerdere mislukte herenigingen)?

• Welke veranderingen en ondersteuning is er volgens de betrokken partijen nodig voor een succesvolle hereniging?

• Wat zijn de standpunten van alle betrokken partijen in verband met de hereniging (en eventuele eerdere mislukte herenigingen)?

• Betrokken partijen: ouders, kinderen, pleegzorgers, scholen, … • Welke veranderingen en ondersteuning is er volgens de betrokken partijen nodig voor een

succesvolle hereniging?

396

Dia 80

Risicoclassificatie

• Gemaakt op basis van al het voorgaande – hulpmiddel: tabel in bijlage 11.13

• Beslissingstabel voor risicoclassificatie• Ernstig, hoog, matig of laag risico

• Kleuren van een verkeerslicht om de risicoclassificatie te kunnen verduidelijken aan gezinnen

• Gemaakt op basis van al het voorgaande – hulpmiddel: tabel in bijlage 11.13 • Op basis van het genogram, de analytische anamnese, de competentieanalyse, de

capaciteit tot verandering van de ouders en de standpunten van de betrokken partijen

• Hulpmiddel geeft een overzicht van welke factoren aan- of afwezig zijn • Voor de overzichtelijkheid kunnen kleuren gebruikt worden (bijvoorbeeld

rood voor elementen die het risico op mishandeling of op een mislukte hereniging vergroten en groen voor elementen die het risico op mishandeling of op een mislukte hereniging verkleinen)

• Ruimte voor opmerkingen (bijvoorbeeld of een risicofactor wel of niet aangepakt wordt)

• Leidraad voor beslissingstabel • Beslissingstabel voor risicoclassificatie

• Ernstig, hoog, matig of laag risico • Kleuren van een verkeerslicht om de risicoclassificatie te kunnen verduidelijken

aan gezinnen

397

Dia 81

RisicoclassificatieLaag risico Matig risico Hoog risico Ernstig risico

Beschrijving van de huidige situatieEerdere risicofactoren zijn volledig aangepakt. Huidige risicofactoren zitten op een niveau dat veiligheid gehandhaafd kan worden.








Ouders kunnen een aanhoudende capaciteit voor effectieve verandering aantonen.

Ouders kunnen een aanhoudende capaciteit voor effectieve verandering aantonen.

Ouders kunnen geen aanhoudende capaciteit voor effectieve verandering aantonen.

Ouders kunnen geen aanhoudende capaciteit voor effectieve verandering aantonen.





Onwaarschijnlijk dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Kleine kans dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Grote kans dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Zeer grote kans dat er opnieuw mishandeling zal zijn na hereniging.

Mogelijkheden voor hereniging op basis van de huidige situatieHereniging kan na voorbereiding met opstellen van doelen, een herenigingsplan, steun voor kind en ouders en monitoring.

Hereniging kan na voorbereiding met opstellen van doelen, een herenigingsplan, steun voor kind en ouders, hulpverlening om risicofactoren te doen afnemen en beschermende factoren te doen toenemen en monitoring.

Hereniging kan na verdere interventies en bewijs dat de ouders zich kunnen engageren en kunnen veranderen. Begin gelijktijdig met de voorbereiding van een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Hereniging is geen optie. Er wordt gekozen voor een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

• Doel: Risico verlagen en laag houden • Soms is het risico hoog of ernstig en zijn er geen veranderingsmogelijkheden, dan

is hereniging geen optie en moet er een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg gezocht worden

• Gezinnen die als laag geclassificeerd worden, kunnen meteen aan de hereniging beginnen en gaan dus na fase 2 (doelen opstellen) meteen naar fase 5 (hereniging)

• Tabel mag niet te prescriptief gebruikt worden: geeft enkel aan welke beslissing het meest • De tabel (of de vereenvoudigde versie ervan) kan ook gebruikt worden als basis om

overeenkomsten te sluiten met de ouders, om hulpverlening en interventies te plannen, om met ouders en kinderen te communiceren en beslissingen met hun te bespreken en om vooruitgang te monitoren en te evalueren

398

Dia 82

Risicoclassificatie

• Beslissing moet gecommuniceerd worden aan ouders, kinderen en pleegzorgers

• Ook het verdere verloop moet gecommuniceerd worden aan alle betrokken partijen, zeker pleegzorgers moeten goed op de hoogte zijn of het kind tijdelijk of permanent bij hun verblijft

• Eindbeslissing moet gecommuniceerd worden aan de verwijzer

• Beslissing moet gecommuniceerd worden aan ouders, kinderen en pleegzorgers • Voor communicatie naar ouders, kinderen en pleegzorgers toe, kan gebruik

gemaakt worden van de vereenvoudigde tabel voor risicoclassificatie (bijlage 11.15)

• Ook het verdere verloop moet gecommuniceerd worden aan alle betrokken partijen, zeker pleegzorgers moeten goed op de hoogte zijn of het kind tijdelijk of permanent bij hun verblijft

• Eindbeslissing moet gecommuniceerd worden aan de verwijzer

399

Dia 83

Oefening 1

• In welke risicoclassificatie hoort casus Thomas?• Zie werkbladen

• Geef eerst wat tijd om de betreffende werkbladen te lezen, het hulpmiddel voor risicoclassificatie in te vullen en de classificatie te maken

• Deel daarna het ingevulde hulpmiddel voor risicoclassificatie en de tabel voor risicoclassificatie mét aanduidingen uit, overloop en geef de mogelijkheid aan de deelnemers om vragen te stellen

400

Dia 84

• 1 week • Doelen opstellen • Bepalen welke doelen door de pleegzorgdienst zelf opgenomen kunnen worden en welke

uitbesteed moeten worden • Opstellen van een voorlopige bezoekregeling, bezoeken zijn immers belangrijke

oefenmomenten voor het gezin

401

Dia 85

Doelen Opstellen

• Gebaseerd op de belangrijkste problemen

• Krachtgericht

• Pleegzorgers betrekken

• Doelen zoveel mogelijk in overeenstemming met wensen van het gezin

• Vragen stellen aan het gezin kan helpen bij het opstellen van doelen vanuit problemen en wensen tot verandering

• Gebaseerd op de belangrijkste problemen • Doelen opstellen op basis van de problemen die binnen het gezin op de voorgrond

staan • Logischerwijze worden doelen vooral geformuleerd ten aanzien van ouders en het

pleegkind • Krachtgericht

• Krachten van het gezin inzetten en versterken om zo de klachten te verminderen • Pleegzorgers betrekken

• Kunnen toezien op en bijdragen aan de verwezenlijkingen van de doelstelling(en) door het kind dat bij hun verblijft

• Doelen zijn voor iedereen duidelijk • Gemeenschappelijke doelen kunnen opgesteld worden • Goede samenwerking tussen ouders en pleegzorgers kan opgenomen worden als

doel • Doelen zoveel mogelijk in overeenstemming met wensen van het gezin

• Vergroot de motivatie van het gezin • Echter er is een duidelijke reden waarvoor het kind geplaatst is en hier komen

verwachtingen van hulpverlening en maatschappij uit voort. Of het gezin dit nu wil of niet, er zullen bepaalde dingen moeten veranderen. Er wordt best zoveel mogelijk aangesloten bij het gezin maar de gezinshereniging en de veiligheid mogen nooit in het gedrang komen

• Vragen stellen aan het gezin kan helpen bij het opstellen van doelen vanuit problemen en wensen tot verandering, bijvoorbeeld:

• Wat zou je graag willen veranderen/anders willen? • Wat zou je de komende tijd willen bereiken waardoor dit probleem (voor een deel)

opgelost zal zijn? • Wat kun je doen in plaats van … (het probleemgedrag)?

402

• Wat kun jij (anders) doen? • Wat moet jij doen om je beter te voelen, meer tevreden te zijn over jezelf? • Wat zou je kunnen doen om te voorkomen dat je weer … (probleemgedrag) doet? • Wat is het eerste waar je hulp bij wil?

403

Dia 86

Doelen Opstellen

• Een goed opgesteld doel:• Klein, simpel en makkelijk te realiseren

• Concreet waarneembaar, positief alternatief gedrag

• Begin van verandering of een nieuw te leren gedrag

• Belangrijk voor het gezin

• SMARTIE-principe

• Een goed opgesteld doel: • Klein, simpel en makkelijk te realiseren • Concreet waarneembaar, positief alternatief gedrag • Begin van verandering of een nieuw te leren gedrag

• Niet in termen van een probleemloos eindstadium • Belangrijk voor het gezin • SMARTIE-principe

• Zie volgende slide

404

Dia 87

Doelen Opstellen

• SMARTIE-principe• Specifiek

• Meetbaar

• Aanvaardbaar

• Realiseerbaar

• Tijdsgebonden

• Inspirerend

• Eigen controle

• MAAR OOK dicht bij de doelen en de taal van het gezin blijven

• Specifiek: • het resultaat of waarneembaar gedrag dat men wil zien wordt duidelijk en

concreet beschreven. In het doel wordt duidelijk wat men wil bereiken, wie wat gaat doen, wanneer en in welke situaties het wordt uitgevoerd, … Bijvoorbeeld het doel “minder agressief zijn” is weinig specifiek, het is beter om het doel te formuleren als “niet meer vechten, schelden en gooien met dingen.”

• Meetbaar: • doelen worden in observeerbare termen (concreet waarneembaar gedrag)

opgeschreven zodat veranderingen makkelijk vast te stellen zijn. Hiertoe is het van belang dat ook de beginsituatie in observeerbare termen geformuleerd is. Een doel kan bijvoorbeeld zijn: “Kaatje heeft geen onvoldoendes meer op haar rapport.”

• Aanvaardbaar: • Het gezin moet achter de doelen staan, dit kan verbeterd worden door het maken

van tussendoelen en het opsplitsen in deelstappen • Realiseerbaar:

• het doel moet bereikbaar zijn binnen de gestelde termijn. Onbereikbare doelen motiveren niet, moeilijk bereikbare doelstellingen worden best opgesplitst in kleinere, haalbare subdoelstellingen om op deze manier tussentijdse resultaten te bekomen

• Soms wordt de R in SMARTIE uitgelegd als relevant. Een haalbare en zinvolle doelstelling is motiverend en maakt energie los

• Tijdsgebonden: • doelen hebben een duidelijke start en een duidelijk einde en omvatten een termijn

waarbinnen het gezinslid ernaar streeft om zijn doel te bereiken • Inspirerend:

405

• doelen moeten aansluiten bij de wensen van de gezinsleden en hun perceptie van de werkelijkheid, ze moeten aantrekkelijk zijn voor de gezinsleden en uitnodigen tot actie, ze zijn omschreven met actieve werkwoorden en in positieve termen

• Eigen controle: • elk gezinslid moet onafhankelijk van anderen stappen kunnen zetten om zijn doel

te kunnen bereiken; een doel gaat over een verandering bij het gezinslid zelf, waarmee hij anderen kan motiveren om ook ander gedrag te laten zien

406

Dia 88

Hulpverlening Afbakenen

• Volgende problemen kunnen door de pleegzorgdienst aangepakt worden:• Vergroten van de opvoedingsvaardigheden

• Veiligheid waarborgen

• Versterken van het sociaal netwerk

• Ouder-kindrelatie verbeteren

• Inzicht in cognities vergroten

• Vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie

• Praktische hulp bieden en praktische vaardigheden vergroten

• De opgesomde domeinen betreffen de problematieken die direct verband houden met de pleegzorgproblematiek

407

Dia 89

Hulpverlening Afbakenen

• Voor onder andere volgende problematieken kan beroep gedaan worden op andere, meer gespecialiseerde, diensten:• Problemen in zelfzorg van de ouders

• Relatieproblemen van de ouders

• Drugs of alcoholproblematiek bij ouders

• Psychiatrische problematiek bij ouders

• Schulden of financiële problemen

• Werkloosheid• Huisvestingsproblemen

• Medische problemen bij het kind of de ouders

• Internaliserende en externaliserende problemen bij het kind waarop opvoeding onvoldoende impact kan hebben

• Problemen op school waarop opvoeding onvoldoende impact kan hebben

• …

• De opgesomde domeinen betreffen de problematieken die direct verband houden met de pleegzorgproblematiek. Door deze samenwerkingsverbanden moet het mogelijk worden om gezinnen, binnen de 6 maanden (tot maximaal 1 jaar) van perspectiefzoekende pleegzorg, ondersteuning te bieden op alle levensdomeinen waarin zij problemen ondervinden. Op die manier wordt de kans op een succesvolle gezinshereniging vergroot.

• Samenwerkingen zijn mogelijk met diensten zoals: Psychiatrische Thuiszorg, Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG’s), Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW’s), Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB), ziekenhuizen, Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB’s), Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW’s), …

• Goede kennis van de sociale kaart in de regio is zeer belangrijk! • Concreet zou er met diensten binnen de regio afgesproken moeten worden dat er steeds

een aantal plaatsen vrijgehouden worden waar binnen de 24 uur na aanmelding een begeleiding kaderend binnen pleegzorg opgestart kan worden. Bovendien moet binnen de week duidelijk worden of het voor de betreffende dienst mogelijk is om de hulpverlening te bieden binnen de termijn van perspectiefzoekende pleegzorg. Indien dit niet mogelijk blijkt dan is perspectiefzoekende pleegzorg met het oog op een gezinshereniging geen optie en moet er een alternatief gezocht worden.

• Pleegzorgdiensten kunnen ook samenwerkingsverbanden aangaan voor problemen die rechtstreeks verband houden met de pleegzorgproblematiek om op die manier overbelasting van de pleegzorgdienst te vermijden. Hierbij moeten echter een aantal aspecten in gedachten gehouden worden:

• Aangaan van samenwerkingsverbanden is niet vanzelfsprekend • Samenwerkingsverbanden hebben een invloed op de effectiviteit aangezien de

kwaliteit van de werkrelatie in verband staat met de effectiviteit

408

• Hoe meer werkrelaties, hoe groter de kans dat er eens een slechte werkrelatie ontstaat én hoe minder gezinnen zich gaan investeren in de werkrelaties

• Om tot goede samenwerkingsverbanden te komen zijn meer overlegmomenten nodig waardoor de werklast groter wordt

• Gezinnen kunnen hulpverleners tegen elkaar uitspelen • Samenwerkingsverbanden vragen veel inspanningen van het gezin: ze zullen goed

moeten plannen én ze zullen veel uren per week (verschillende) hulpverleners moeten ontvangen en bezoeken

409

Dia 90

Doelen verder uitwerken

• Voor de doelen waaraan binnen de pleegzorgdienst gewerkt gaat worden, doen we volgende zaken:• Prioriteiten stellen

• Werkpunten formuleren op basis van de doelen

• Doelen bespreken met het hele gezin

• Doelen neerschrijven in een contract

• Blijven aansluiten bij de noden van het gezin• Doelen aanpassen als de noden veranderen

• Nieuwe doelen opstellen als de vorige behaald zijn

• Doelen die niet behaald kunnen worden haalbaarder maken

• Voor de doelen waaraan binnen de pleegzorgdienst gewerkt gaat worden, doen we volgende zaken:

• Prioriteiten stellen • Het is demotiverend om aan teveel doelen tegelijk te werken • Selectie gebeurt op basis van de last die het gezin ervaart, de relatie met de

(bedreigde) ontwikkeling en veiligheid binnen het gezin, de veranderbaarheid van het probleem en de mate waarin het doel aansluit bij de krachten van het gezin

• Werkpunten formuleren op basis van de doelen • = stappen in de richting van het doel • Komt tot stand door het probleem dat aan de basis ligt van het doel te

concretiseren, na te gaan wat de ouder hier al aan gedaan heeft, een eerste stap om het doel te bereiken te bepalen en na te gaan welke krachten de ouder hierbij kan inzetten

• Doelen bespreken met het hele gezin • Belangrijk moment: gezinnen komen vaak tot de constatatie dat hun

doelen heel dicht bij elkaar liggen (iets dat ze niet verwachten) • Er wordt ook bekeken hoe gezinsleden kunnen samenwerken of elkaar

kunnen steunen • Doelen neerschrijven in een contract

• Mensen zijn gevoelig voor het opschrijven van afspraken • Doel: motivatie vergroten en het gezin leren hoe ze duidelijke afspraken

kunnen maken en naleven • Blanco formulier: bijlage 11.17

• Ook ruimte voorzien waarin de pleegzorgbegeleider kan invullen hoe hij het gezin zal ondersteunen bij het werken aan hun doelen

• Blijven aansluiten bij de noden van het gezin

410

• Doelen aanpassen als de noden veranderen, volgende vragen kunnen helpen om hierop in te spelen:

• Wat vind je van het gesprek van vandaag? • Wat moeten we de volgende keer zeker opnieuw doen? • Wat kunnen we de volgende keer beter niet meer doen? • Hoe kunnen we het volgende gesprek nog beter maken?

• Nieuwe doelen opstellen als de vorige behaald zijn • Doelen die niet behaald kunnen worden haalbaarder maken

411

Dia 91

Oefening 2

• Stel voor elk gezinslid van het gezin Van Mol een SMARTIE-doel op en bekijk of dit door de pleegzorgdienst zelf opgenomen kan worden of uitbesteed moet worden via samenwerkingsverbanden. Maak daarna van de doelen die binnen de pleegzorgdienst aangepakt zullen worden een werkpunt,

Geef even tijd om de oefening te maken, laat daarna een aantal deelnemers hun antwoorden voorlezen en corrigeer (voorbeeldantwoorden zijn te vinden in de bundel met oplossingen). Geef de mogelijkheid om vragen te stellen.

412

Dia 92

(Voorlopige) Bezoekregeling

• Frequentie en duur van de bezoeken van het kind aan huis moeten toenemen doorheen de begeleiding

• Bezoeken zijn belangrijke oefenmomenten voor het gezin

• Afspraken rond de bezoekregeling ook communiceren naar de pleegzorgers

• Werkwijze:• Pleegzorgbegeleider bekijkt de huidige risico’s en wat er moet

veranderen om een eerste bezoek mogelijk te maken

• Pleegzorgbegeleider communiceert dit naar de ouders toe

• Analoog wordt de rest van de planning uitgewerkt (onder voorbehoud)

• Er wordt rekening gehouden met de mening en de agenda van het kind, de pleegzorgers en de ouders

• Frequentie en duur van de bezoeken van het kind aan huis moeten toenemen doorheen de begeleiding

• Bezoeken zijn belangrijke oefenmomenten voor het gezin • Afspraken rond de bezoekregeling ook communiceren naar de pleegzorgers

• Zo zijn zij op de hoogte en kunnen ze meewerken • Werkwijze:

• Pleegzorgbegeleider bekijkt de huidige risico’s en wat er moet veranderen om een eerste bezoek mogelijk te maken

• Hiervoor kan teruggegrepen worden naar de doelen • Pleegzorgbegeleider communiceert dit naar de ouders toe • Analoog wordt de rest van de planning uitgewerkt (onder voorbehoud)

• De nodige acties moeten ondernomen worden om de bezoeken te kunnen laten doorgaan. Het moet zeer duidelijk zijn dat de bezoekregeling verandert als de situatie verandert.

• Er wordt rekening gehouden met de mening en de agenda van het kind, de pleegzorgers en de ouders

• Blanco kalender voor het uitwerken van de bezoekregeling in bijlage 11.18

413

Dia 93

• 4 maanden • 4 verplichte en 4 facultatieve modules (inzetbaar volgens de noodzaak) • Best werken aan 1 module tegelijkertijd

414

Dia 94

Vergroten van de opvoedingsvaardigheden

Basisvaardigheden:

• Observeren

• Aansluiten

• Contact maken

• Benoemen

• Luisteren

Opvoedingsvaardigheden:

• Vaardigheden leren aanleren

• Regels en afspraken leren maken

• Adequaat gedrag leren versterken

• Inadequaat gedrag leren verminderen

VERPLICHTE MODULES FACULTATIEVE MODULES

Veiligheid waarborgen

Assessment- en Planningsformulier

Veiligheidsplan

Versterken van het sociale netwerk

Het netwerk uitbreiden:

• Zoeken naar diensten in de buurt

Het netwerk activeren of actief inzetten:

• Steunplan

• Netwerk interviewen

• Supportsmeeting

Ouder-kindrelatie verbeteren

Gezinssystemen in kaart brengen:

• Genogram

• Tekeningen of blokken

Communicatie verbeteren:

• Circulaire vragen

• Feedback geven

• Gezinsoverleg

• ABBA

• Herkennen van patronen

Samen activiteiten doen

Problemen leren oplossen en inzicht in cognities vergroten

Problemen leren oplossen

Leren onderhandelen

Storende en helpende gedachten

Vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie

Gevoelens leren herkennen en benoemen:

• Rad van gevoelens

• Uitbeelden van gevoelens

Gevoelens leren beïnvloeden:

• Thermometer en eerste-hulp-kaart

• Stoplicht

Praktische hulp bieden en praktische vaardigheden vergroten

Taakverlichting

Verbeteren werkrelatie

Competentie vergroten

Vergroten van de sociale vaardigheden

Leren het netwerk uit te breiden, te onderhouden en te gebruiken:

• Steun leren vragen

• Wederkerigheid leren tonen

Monitoring

Conflictbemiddeling

• De meeste modules betreffen het aanleren van vaardigheden, eerst worden dus een aantal methoden voor het aanleren van vaardigheden beschreven

• Daarna wordt nog een onderdeel gewijd aan psycho-educatie • Per module zijn er verschillende mogelijkheden beschreven om aan dezelfde zaken te

werken, het is aan de pleegzorgbegeleider om die methoden te kiezen die het best passen bij (de problematiek van) het gezin

• Hoewel het in het kader van de hereniging belangrijk is dat er verbetering komt op die domeinen waarop de modules inwerken, mag niet vergeten worden dat er vaak een grote gekwetstheid is bij de ouders. Hier moet dan ook tijd en ruimte voor voorzien worden

• In deze training zullen we slechts overlopen welke technieken opgenomen zijn in de methodiek, om deze te gebruiken verwijzen we naar het methodiekhandboek en de ontwikkelaars van de technieken (bijvoorbeeld Pleegouders Versterken in Opvoeden, De Versterking, Contextbegeleiding gestript, Intensieve Ambulante Gezinsbehandeling zie referentielijst)

• Geef duidelijk aan dat er de komende dagen wel vragen gesteld kunnen worden over de technieken

415

Dia 95

Aanleren van Vaardigheden

• Technieken:• Gedragsinstructie

• Model staan

• Gedragsoefening

• Feedback geven op adequaat gedrag

• Feedback geven op inadequaat gedrag

• Ondersteunende ik-boodschap

• Confronterende ik-boodschap

• ABC-schema

416

Dia 96

Psycho-educatie

• Kan gegeven worden naargelang de noodzaak

• Geeft een zicht op problematieken van zichzelf en van gezinsleden

• Aandachtspunten:• Aansluiten bij niveau, kennis en taalgebruik van het gezin

• Krachten benoemen en complimenten geven

• Gebruik maken van ondersteunend materiaal en visualisaties

• Psycho-educatie is niet eenmalig

• Kan gegeven worden naargelang de noodzaak • Geeft een zicht op problematieken van zichzelf en van gezinsleden

• Gezinsleden kunnen zo beter begrijpen waar gedrag vandaan komt en hoe ze hiermee kunnen omgaan

• Kan bijvoorbeeld ook gaan over het belang van goede opvoedingsvaardigheden • Aandachtspunten:

• Aansluiten bij niveau, kennis en taalgebruik van het gezin • Krachten benoemen en complimenten geven • Gebruik maken van ondersteunend materiaal en visualisaties

• Brochures, sites, boeken, … • Psycho-educatie is niet eenmalig

• Komt telkens terug, bijvoorbeeld op momenten dat een bepaald gedrag zich opnieuw voordoet

• Referenties naar materiaal voor psycho-educatie: bijlage 11.20

417

Dia 97

Module 1: Vergroten van Opvoedingsvaardigheden• Basisvaardigheden:

• Observeren

• Aansluiten bij het kind

• Contact maken

• Benoemen

• Luisteren

• Basisvaardigheden (moeten aangeleerd worden aan de ouders): • Observeren • Aansluiten bij het kind

• sterke en zwakke punten, voorkeuren, gemoedstoestanden en bezigheden van dat moment

• Contact maken • Benoemen • Luisteren

• Al deze vaardigheden hebben te maken met ouderlijke betrokkenheid, namelijk interesse hebben in je kind en het tijd en aandacht geven, je verantwoordelijkheden ten aanzien van je kind opnemen, onvoorwaardelijke steun bieden, je kind stimuleren, sensitief en responsief zijn, genegenheid tonen, … Andere zaken die hier – naast bovenstaande vaardigheden – nog een bijdrage aan kunnen leveren zijn bijvoorbeeld initiatief nemen tot een gesprek en initiatieven van je kind herkennen, samen activiteiten ondernemen, …

418

Dia 98

Module 1: Vergroten van Opvoedingsvaardigheden• Opvoedingsvaardigheden:

• Vaardigheden leren aanleren• Gedragsinstructie (eventueel met modelleren en/of gedragsoefening)

• Regels en afspraken leren maken• Opdrachten leren geven• Adequaat gedrag versterken

• Belonen• Prijzen

• Inadequaat gedrag verminderen• Negeren• Waarschuwing geven• Gedrag stoppen en instrueren• Verkorte instructie• Time-out• Zinvol straffen

Samen activiteiten doen is een belangrijk oefenmoment voor het gezin

419

Dia 99

Module 2: Veiligheid Waarborgen

• 3 aandachtspunten voor veiligheid. Zijn deze niet aanwezig dan spreekt men van een onveilige situatie:• De zekerheid dat voldoende aan de fysieke behoeften van een kind

tegemoet gekomen wordt

• Het vertrouwen in de continuïteit en kwaliteit van de dagelijkse zorg voor het welzijn van het kind

• De afwezigheid van elke vorm van geweld en seksueel misbruik

• Onveiligheid objectief vaststellen met het Assessment- en Planningsformulier van Signs of Safety

• Onveiligheid bespreken

• Veiligheidsplan van Signs of Safety opstellen

420

Dia 100

Module 3: Ouder-Kindrelatie Verbeteren• Patronen zichtbaar maken

• Genogram

• Tekeningen

• Blokken of Duplo

• Communicatie verbeteren• Circulaire vragen

• Feedback geven

• Gezinsoverleg

• ABBA

• Herkennen van patronen

• Samen activiteiten doen

421

Dia 101

Module 4: Versterken van het Sociaal Netwerk• Het netwerk uitbreiden

• Gebruik maken van zwakke banden

• Professionals, lotgenoten, … inzetten

• Het netwerk activeren of actief inzetten• Steunplan maken

• Netwerk interviewen

• Supportsmeeting opzetten

422

Dia 102

Module 5: Problemen Leren Oplossen en Inzicht in Cognities Vergroten

• Problemen leren oplossen• Oplossen met pen-en-papier

• Problemen oplossen als gesprekstechniek

• Leren onderhandelen• Vaardigheid van probleemoplossing kan hiervoor gebruikt worden

• Gedragsoefening

• Inzicht in cognities vergroten• Storende en helpende gedachten

423

Dia 103

Module 6: Vergroten van Vaardigheden Gericht op Emotieregulatie• Emoties leren herkennen of benoemen

• Rad van gevoelens

• Uitbeelden van gevoelens

• Omgaan met emoties• Thermometer en eerste-hulp-kaart

• Stoplicht

• Relaxatietechnieken en uitgestelde reactie

424

Dia 104

Module 7: Praktische Hulp Bieden en Praktische Vaardigheden Vergroten

• Eerder beschreven bij het opbouwen van de werkrelatie

• Praktische hulp is steeds beperkt aangezien het de bedoeling is dat gezinnen hun competenties versterken

• Aanleren van praktische vaardigheden is constructiever, dit kan via:• Feedback op adequaat en inadequaat gedrag

• Gedragsinstructie

• Model staan

• Gedragsoefening

425

Dia 105

Module 8: Vergroten van de Sociale Vaardigheden• Leren het netwerk uit te breiden, te onderhouden en te gebruiken

• Steun leren vragen

• Wederkerigheid

• Monitoring

• Conflictbemiddeling

426

Dia 106

• 1 week • Nieuwe risicoclassificatie om te bepalen of hereniging mogelijk is

427

Dia 107

Herclassificatie op evaluatiemomentenAls ouders gedurende minstens 6 maanden na hereniging een laag risico kunnen behouden, kan het dossier afgesloten worden.

Als de ouders alle risicofactoren aanpakken en de verandering minstens 3 maanden volhouden kan het risico als laag geclassificeerd worden, als dit 6 maanden volgehouden wordt kan het dossier afgesloten worden.

Als de ouders de capaciteit voor effectieve verandering ontwikkelen, de risicofactoren beginnen aanpakken en de beschermende factoren aanwezig blijven en dit gedurende minstens 3 maanden, kan het risico als matig geclassificeerd worden. Als dit 3 maanden volgehouden kan worden, kan het risico als laag geclassificeerd worden en na 6 maanden laag risico kan het dossier afgesloten worden.

Als er, ondanks de eerdere keuze voor een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg, beschermende factoren opduiken en/of als ouders risicofactoren beginnen aanpakken en ze dit gedurende minstens 3 maanden kunnen volhouden, kan het risico als hoog geclassificeerd worden.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken maar de ouders capaciteit voor verandering kunnen aantonen en er protectieve factoren zijn, zal het risico als matig geclassificeerd worden voor verdere interventies en monitoring.

Als ouders niet alle risicofactoren kunnen aanpakken maar gebruik maken van interventies om ze aan te pakken en er beschermende factoren zijn, moet het risico als matig geclassificeerd blijven. Dit zolang er geen nieuwe of eerdere risicofactoren (opnieuw) opduiken.

Als ouders gedurende 3 maanden als hoog risico geclassificeerd blijven zonder risicofactoren aan te pakken moet het risico als ernstig geclassificeerd worden en moet gestart worden met de voorbereiding van een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen maar er protectieve factoren zijn, zal het risico als hoog geclassificeerd worden voor verdere interventies en monitoring.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen maar er protectieve factoren zijn, zal het risico als hoog geclassificeerd worden voor verdere interventies en monitoring.

Als er geen beschermende factoren meer over zijn moet het risico geclassificeerd worden als ernstig en moet gestart worden met de voorbereiding van een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen en er geen protectieve factoren zijn, zal het risico als ernstig geclassificeerd worden en zal het kind terugkeren naar pleegzorg.

Als er nieuwe risicofactoren opduiken of als oude risicofactoren opnieuw opduiken, de ouders geen capaciteit voor verandering kunnen aantonen en er geen protectieve factoren zijn, zal het risico als ernstig geclassificeerd worden en zal het kind terugkeren naar pleegzorg.

428

Dia 108

Evaluatie, een Nieuwe Risicoclassificatie• Op basis van tabel en al dan niet behalen van doelen uit fase 2

• Alle betrokken partijen worden opnieuw bevraagd

• 3 mogelijke uitkomsten:• Hereniging is mogelijk Fase 5 gaat van start

• Hereniging is nu nog geen optie maar later misschien wel eenmalige verlenging van 6 maanden (herhaling fase 2 tot en met 4)

• Hereniging is geen mogelijkheid alternatieve definitieve oplossing zoeken

• Op basis van tabel en al dan niet behalen van doelen uit fase 2 • Alle betrokken partijen worden opnieuw bevraagd

• Betrokken partijen = ouders, kind, pleegzorgers, andere pleegzorgbegeleiders, consulent, …

• Verzamelen van informatie • Mening met betrekking tot hereniging bevragen

• Belangrijke vraag is hoe kinderen de bezoeken aan hun ouders ervaren hebben

• Consulent (indien er één is) gaat na of het gezin voldoende tegemoet gekomen is aan haar verwachtingen

• Invulformulier: bijlage 11.2 (kan als hulp dienen) • Geeft de pleegzorgbegeleider de mogelijkheid om zich naast het gezin te

plaatsen en de werkrelatie niet te moeten schaden door eventueel de boodschap te moeten geven dat het gezin onvoldoende veranderd is om herenigd te worden (dit is van belang als het traject verlengd moet worden

• 3 mogelijke uitkomsten: • Hereniging is mogelijk Fase 5 gaat van start • Hereniging is nu nog geen optie maar later misschien wel eenmalige verlenging

van 6 maanden (herhaling fase 2 tot en met 4) • Hereniging is geen mogelijkheid alternatieve definitieve oplossing zoeken

429

Dia 109

• 3 weken • Gezin voorbereiden: informatie geven en herenigingsplan opstellen • Uitvoeren hereniging volgens de afspraken uit het herenigingsplan

• Gradueel: bezoekregeling is eerste aanzet • Belangrijk om naar het kind te luisteren en het kind te observeren (kinderen

zeggen niet alles maar tonen wel vaak dingen met hun gedrag) • Tempo kind volgen

• Hulpverlening vanuit pleegzorg stoppen en contextbegeleiding opstarten • 6 maanden na hereniging: laatste evaluatie door de consulent (indien die er is) en de

contextbegeleidingsdienst

430

Dia 110

Het Gezin Informeren

• Terugkeer naar huis is een grote overgang:• Er moet nog een plaats zijn voor het kind

• Het gezin mag geen leven zonder het kind gewoon geworden zijn

• Belangrijk om te praten over eventuele veranderingen binnen het gezin tijdens de afwezigheid van het kind

• Ouders moeten voorbereid worden op mogelijke gevoelens en gedragingen van hun kind

• Waarschuwen voor de zogenaamde “Honeymoon”-periode vlak na de hereniging waarna een crisis volgt

• Terugkeer naar huis is een grote overgang: • Kind heeft verlieservaringen gehad, kan terugkomen in een veranderd gezin en de

terugkeer naar huis kan trauma’s aan eerdere verwaarlozing of mishandeling terug doen bovenkomen

• Er moet nog een plaats zijn voor het kind • Bijvoorbeeld de slaapkamer moet nog beschikbaar zijn of als het

gezin intussen verhuisd is wordt de nieuwe kamer getoond vóór het kind blijft slapen

• Het gezin mag geen leven zonder het kind gewoon geworden zijn • Vooral van belang als er broertjes of zusjes bijgekomen zijn of als de

ouder een nieuwe partner heeft • Belangrijk om te praten over eventuele veranderingen binnen het gezin

tijdens de afwezigheid van het kind • Ouders moeten voorbereid worden op mogelijke gevoelens en gedragingen van

hun kind • Bezorgdheid dat de hereniging mislukt, jaloezie op andere kinderen, missen

van pleegzorgers, … dit kan ouders zwaar vallen en het kind kan dit uiten in zijn gedrag (tegendraadsheid, jaloezie, nachtmerries, …)

• Waarschuwen voor de zogenaamde Honeymoonperiode vlak na de hereniging waarna een crisis volgt

• De eerste periode na de hereniging gaat het vaak heel goed met het gezin, daarna kan dan echter een periode volgen waarin (negatieve) gevoelens geuit worden. Het overwinnen van deze crisis kan het kind echter de verzekering geven dat het niet opnieuw afgewezen zal worden en kan zo de basis leggen voor een succesvolle hereniging

431

Dia 111

Opstellen Herenigingsplan

• Vastleggen van: • Datum hereniging

• Contactmomenten tot hereniging

• Laatste afspraken

• Rol pleegzorgers

• In overleg met alle betrokken partijen

• Ook informatie met betrekking tot:• Wat te doen op een crisismoment

• Contextbegeleidingsdienst

• Knipkaart

• Evaluatie na 6 maanden

• Vastleggen van: • Datum hereniging • Contactmomenten tot hereniging • Laatste afspraken

• Verder werken aan doelen of nieuwe zaken • Rol pleegzorgers

• In overleg met alle betrokken partijen • Betrokken partijen = ouders, kind, pleegzorgers, …

• Ook informatie met betrekking tot: • Wat te doen op een crisismoment • Contextbegeleidingsdienst

• Welke instantie zal dit opstarten? • Knipkaart

• Gezin kan nog 5 keer contact opnemen met de pleegzorgbegeleider • Evaluatie na 6 maanden

• Door de consulent (indien deze er is) en de contextbegeleidingsdienst • Blanco herenigingsplan: zie bijlage 11.26

432

Dia 112

Oefening 3

• Vul het herenigingsplan voor het gezin Van Mol in.• Zie werkbladen

Geef even tijd om de oefening te maken, laat daarna een aantal deelnemers hun antwoorden voorlezen en corrigeer (voorbeeldantwoorden zijn te vinden in de bundel met oplossingen). Geef de mogelijkheid om vragen te stellen.

433

Dia 113

Gezinshereniging en Afsluiting

• Hereniging uitgevoerd volgens de afspraken uit het herenigingsplan

• Eens verwezenlijkt:• Stopt de hulpverlening van pleegzorg

• Start het contextbegeleidingstraject

• Herhalen info rond

• Wat te doen in crisis

• Knipkaart

• Laatste evaluatie na 6 maanden

• Hereniging uitgevoerd volgens de afspraken uit het herenigingsplan • Eens verwezenlijkt:

• Stopt de hulpverlening van pleegzorg • Start het contextbegeleidingstraject

• Pleegzorgbegeleider moet zorgen dat dit vlot loopt door alle informatie door te geven en een afspraak te organiseren waarbij het gezin, de contextbegeleidingsdienst en de pleegzorgbegeleider zelf aanwezig zijn

• Herhalen info rond • Wat te doen in crisis

• Bij welke dienst kunnen ze terecht? • Knipkaart • Laatste evaluatie na 6 maanden

434

Dia 114

Babette Potoms

Dr. Frank Van Holen

Prof. Dr. Johan Vanderfaeillie

435

2. WERKBLADEN

436

1. CASUSMATERIAAL

Enkele weken geleden werd Thomas Van Mol in een pleeggezin geplaatst. Thomas heeft leerproblemen maar is op school wel zeer sociaal en heeft ook geen

gezondheidsproblemen.

Thomas is 8 jaar oud en heeft één broertje, Pieter, van 6 jaar oud. Mama Yana is 32 jaar oud en papa Kevin is 33. De ouders van Kevin zijn 11 jaar terug overleden

bij een auto-ongeluk, met de familie van Yana is geen contact door een opeenstapeling van conflicten. Het gezin heeft weinig tot geen sociale contacten.

Kevin heeft een goed contact met een ex-collega, Jan. Verder zijn er An (een buurvrouw die wel eens op de kinderen past) en Juf Elke (leerkracht van Thomas) en Meester Steven (leerkracht van Pieter). In de buurt zijn wel mogelijkheden,

minstens onder de vorm van diensten, om het netwerk uit te breiden. Thomas zelf heeft echter wel één heel goede vriend, Jonas. Dit is een grote steun voor hem.

Kevin verloor recent zijn werk als magazijnier bij een supermarktketen. Aangezien Yana huismoeder is, leidt dit tot fincaniële problemen. Het gezin kan met moeite de huur betalen.

De hoofdreden van de plaatsing is aanhoudende mishandeling, zowel fysiek (o.a. slaan en gooien) als emotioneel (overbrengen op Thomas dat hij waardeloos is,

hem getuige laten zijn van partnergeweld, …). Thomas vertoont een gedesorganiseerd hechtingspatroon, hij maakt evenwel correcte attributies en

geeft zichzelf niet de schuld van dingen waar hij niets aan kan doen. De ouders vernederen hem en behandelen hem onmenselijk op momenten dat hij volgens hun iets verkeerd doet, er is dan ook weinig empathie naar Thomas toe. Ook naar

Pieter toe is er een toename van geweld. De ouders hebben beperkte opvoedingsvaardigheden waardoor vaak naar geweld gegrepen wordt. Daarnaast

is er echter ook veel geweld en conflict tussen beide ouders. De politie is de voorbije drie jaar een vijftal keer tussenbeide moeten komen waarbij Thomas twee keer naar het ziekenhuis moest worden gebracht voor wondverzorging.

Eerder werd er al een contextbegeleidingstraject gevolgd, hierbij waren de ouders echter niet erg inschikkelijk. Zij ontkennen ook enigszins de problemen.

Ouderproblemen (met name relationele problemen tussen beide ouders waarbij ook sprake is van geweld) worden dan ook niet succesvol aangepakt.

De ouders vertonen dan ook geen aanhoudende bereidheid tot verandering,

hoewel Thomas zelf wel aangeeft dat mama en papa “kunnen leren om minder ruzie te maken en minder te vechten”.

De ouders wensen wel heel duidelijk een hereniging maar geloven dat de kinderen daarvoor braver moeten worden en dat Kevin daarvoor terug werk moet vinden. Thomas zelf staat er wat ambivalent tegenover, hij wil vooral dat mama en papa

minder ruzie maken. Volgens de pleegzorgers en de school is er een te groot risico op nieuwe mishandeling om een hereniging door te laten gaan. Volgens hun is er

minstens opvoedingsondersteuning, begeleiding bij het vinden van werk, een veiligheidsplan en een relatietherapie nodig.

437

DUIDELIJKHEID SCHEPPEN22

ALGEMEEN

NAAM KIND: Thomas Van Mol

GEPLAATST SINDS: ………………………………………………

INVULDATUM: ………………………………………………

INGEVULD DOOR: ………………………………………………

REDEN VAN DE PLAATSING: WAT IS/ZIJN OP DIT MOMENT DE BELANGRIJKSTE REDEN(EN) VOOR

DE PLEEGZORGPLAATSING?

Duid de drie belangrijkste redenen aan door het vakje aan te vinken. Als er slechts

een of twee redenen zijn, duid u enkel deze aan. Per aangeduide reden geeft u een korte, heel concrete omschrijving.

Onvoldoende opvoedings-

vaardigheden van de ouders Gedragsproblemen van het

kind Sociaal-emotionele problemen

van het kind

Cognitieve problemen van het kind

Fysieke problemen van het kind Kind is niet-begeleide minder-

jarige vluchteling

Armoede Tijdelijke financiële problemen

Huisvestingsproblemen Verblijf gezin in asielcentrum Relationele problemen tussen

de ouders Alcoholverslaving ouders

Drugsverslaving ouders

Lichamelijke ziekte van de ouders

Psychische ziekte van de ouders

Opname ouders in ziekenhuis

Opname ouders in instelling Overlijden ouders

Verwaarlozing Mishandeling (lichamelijk en/of

psychisch)

Seksueel misbruik Nood aan continuïteit voor kind

(permancy planning) Andere, namelijk: ……………………

…………………………………………………

……………………

Omschrijving van de aangeduide redenen:

Reden 1: Onvoldoende opvoedingsvaardigheden: weinig gezag, slaan en

roepen lijkt de enige strategie en hier wordt zeer snel toe over gegaan .

Reden 2: Relationele problemen tussen ouders: veel ruzies en geweld sinds

5-6 jaar.

Reden 3: Mishandeling: fysiek (o.a. slaan en gooien) en emotioneel

(overbrengen op Thomas dat hij waardeloos is, hem getuige laten zijn

van partnergeweld, …).

22 Gebaseerd op Robberechts, Vanderfaeillie, en Van Holen, 2016

438

VOORWAARDEN VOOR OUDERS

Aan welke voorwaarden dienen de ouders te werken opdat gewerkt kan worden aan een terugkeer naar huis?

Stabiele huisvesting: de ouders dienen een (huur)woning te hebben waar ruimte is voor het kind, met aansluiting op gas, water en licht, verwarming, kookgelegenheid, sanitair en minimale hygiëne.

Specifieer: …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

Financiële zekerheid: De ouders dienen een vast inkomen te hebben waarmee zij het kind

kunnen onderhouden.

De ouders dienen hulp te zoeken en te aanvaarden voor het wegwerken van hun schulden.

De ouders dienen om te kunnen gaan met hun inkomen of in begeleiding te zijn om dit te leren, …

Andere: …………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………

Specifieer (elke optie dient verduidelijkt te worden): Papa

en/of mama moet (terug) werk vinden.

De noodzakelijke spullen voor het kind dienen aanwezig te zijn.

Specifieer : …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………

Contact met het kind:

De ouders dienen initiatief en welwillendheid te tonen in het opbouwen van een band met hun kind (bijvoorbeeld zich houden aan

afspraken zoals deze gemaakt zijn met het gezin en de pleegzorgbegeleider).

De contacten met het kind dienen positief te verlopen en geen

negatieve impact te hebben op de ontwikkeling van het kind.

Specifieer (elke optie dient verduidelijkt te worden): Ruzie,

geweld en mishandeling moeten stoppen.

Veiligheid, bescherming en respecteren van de grenzen van het kind:

De ouders dienen zich verantwoordelijk te voelen voor de veiligheid van het kind.

De ouders dienen de grenzen van het kind te respecteren

(bijvoorbeeld lichamelijke integriteit ten aanzien van seksualiteit). Gevaarlijke stoffen, apparaten en voorwerpen dienen goed

opgeborgen te zijn.

Specifieer (elke optie dient verduidelijkt te worden): De

ouders moeten beseffen dat de veiligheid van hun

kind(eren) in het gedrang komt door het geweld en de

mishandeling en ze moeten werken aan een veiligere

omgeving.

Voldoende dagelijkse verzorging:

Er dient gezonde en voldoende voeding aanwezig te zijn.

439

Er dient voldoende kleding aanwezig te zijn.

Er dient regelmaat in de lichamelijke verzorging te zijn. De ouders dienen voor rust en regelmaat te zorgen (slaaptijden,

eettijden, op tijd naar school brengen en ophalen, tijden om huiswerk te maken en te spelen, …).


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Het beschikken over voldoende opvoedingsvaardigheden: De ouders dienen het kind te kunnen helpen om zich zodanig te

ontwikkelen dat het past bij de leeftijd van het kind.

De ouders dienen te weten weten hoe gepast gedrag te versterken en ongepast gedrag te verminderen.


ouders moeten andere opties aanleren dan slaan,

roepen, …

Voldoende emotionele en affectieve aandacht voor het kind: De ouders dienen zich te kunnen verplaatsen in het kind en aan te

sluiten bij zijn noden (en eigen behoeften op de tweede plaats zetten).

De ouders dienen het kind te kunnen troosten.


ouders moeten zich empathischer opstellen ten opzichte

van hun kind(eren).

Aanwezigheid en beschikbaarheid van ten minste 1 vaste verzorger:

Een ouder dient aanwezig te zijn wanneer het kind thuis is. Een ouder dient beschikbaar te zijn en niet zodanig in beslag

genomen door zijn eigen problematiek wanneer het kind thuis is. Er dient opvang voor het kind te zijn als de ouders moeten werken.


…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Openstaan voor de hulpverlening: De ouders dienen hulp en ondersteuning te accepteren en te weten

waar ze deze kunnen vinden.

De ouders dienen hun eigen gedrag te willen veranderen als dit voor het kind beter is.

De ouders dienen uitleg te geven over hun eigen doen en laten wanneer daarom gevraagd wordt.


ouders moeten zich (in tegenstelling tot bij eerdere

hulpverlening) bereidwillig opstellen en goed

meewerken.

Het hebben van een netwerk:

Er dient minimaal een persoon naast de ouders te zijn die als vangnet kan dienen voor het kind.

440

Wanneer de ouders uitvallen of in moeilijke tijden verkeren, dient er

beroep gedaan te kunnen worden op betrouwbare derden (familie of vrienden) voor steun


ouders moeten een netwerk uitbouwen.

Anderen:

Specifieer : Er moet gewerkt worden aan de relatieproblemen

tussen de ouders waardoor de conflicten en het geweld tussen

hun beiden stopt.

441

VRAGENLIJST DAGELIJKSE ROUTINE23 VAN Gezin Van Mol

Tijd Activiteit Hoe gaat het nu? Hoe willen we dat het gaat?

7u00

Wakker worden en opstaan (hoe verloopt

dit: wie staat als eerste op, staat ieder op

tijd op, hoe is de sfeer?)

Mama staat op en maakt de kinderen

wakker, beide kinderen staan vlot op, papa

is al wakker (schema opgesteld op basis van

toen papa werk had)

7u10

Lichamelijke verzorging (hoe verloopt het

wassen en aankleden van de kinderen, wie

doet het zelfstandig en wie wordt geholpen,

hoe is de sfeer?)

Beide kinderen wassen en kleden zich bijna

zelfstandig, dit verloopt wel vaak nogal

gejaagd waardoor mama soms boos wordt

Rustiger zodat mama niet boos wordt en er

geen risico op geweld en mishandeling is

8u00

Ontbijt (wie is erbij aanwezig, waar wordt er

ontbeten, wat wordt er gegeten, eten de


hoe is de sfeer?)

Papa is al weg, mama eet samen met de

kinderen in de keuken de boterhammen die

papa gemaakt heeft, dit verloopt vaak ook

gejaagd waardoor mama soms boos wordt



8u30





Mama brengt de kinderen naar school, dit

verloopt vlot

9u

Ochtendbesteding ouder(s) (wat doen de

ouders gedurende de ochtend, wat is de


ochtend?)

Mama: ontbijt opruimen, huishouden, lunch

klaarzetten, kinderen ophalen

Papa: werken (nu springt hij een beetje bij in

het huishouden)

Mama wil graag wat meer tijd voor zichzelf

12u15




Mama en kinderen komen thuis, dit gaat

meestal zonder problemen

12u20

Lunch (wie is erbij aanwezig, waar wordt er

gegeten, wat wordt er gegeten, eten de


hoe is de sfeer?)

Mama eet samen met de kinderen

boterhammen in de keuken, dit verloopt

vaak gejaagd omdat de kinderen op tijd

terug weg moeten waardoor mama soms

boos wordt



23 Overgenomen uit Van Vugt en Berger, 1999

442

12u45





Mama brengt de kinderen naar school, dit

verloopt vlot

13u15

Middagbesteding ouder(s) (wat doen de

ouders gedurende de middag, wat is de


middag?)

Lunch opruimen, huishouden, avondeten

klaarmaken, kinderen ophalen

Papa: werken (nu springt hij een beetje bij in

het huishouden)

Mama wil graag wat meer tijd voor zichzelf

16u15




Mama en kinderen komen thuis, dit gaat

meestal zonder problemen

16u30

Activiteiten na school/dagopvang van de

kinderen (wat doen de kinderen, met wie

spelen ze, waar, hoe is de sfeer?)

Vieruurtje, huiswerk maken (vaak is er veel

tegenspraak van de kinderen, Thomas krijgt

weinig hulp en vooral geërgerde reacties, dit

leidt vaak tot escalaties), spelen

Mama zou meer controle (beter

opvoedingsvaardigheden) willen; Thomas

zou beter geholpen moeten worden met zijn

leerproblemen

17u30

Avondeten (wie is erbij aanwezig, waar

wordt er gegeten, wat wordt er gegeten,

eten de kinderen wat ze van de ouders

moeten eten, hoe is de sfeer?)

Het gezin eet een warme maaltijd in de

keuken, er zijn veel dingen die Pieter en

Thomas niet lusten en vaak zijn er discussies

die in geweld escaleren

P: 19u00

T: 19u30

Naar bed gaan kinderen (wie gaat er op

welk tijdstip, hoe verloopt het naar bed

gaan, blijven de kinderen in bed wanneer de

ouders dit zeggen, hoe is de sfeer?)

Kinderen willen vaak niet gaan slapen

waardoor er discussies zijn die in geweld

escaleren

Mama en papa zouden meer controle (beter

opvoedingsvaardigheden) willen

19u30

Avondbesteding ouder(s) (wat doen de

ouders gedurende de avond, wat is de

stemming van de ouders tijdens de avond?)

Mama en papa kijken samen TV, beiden zijn

geïrriteerd door de voorbije discussies, ze

maken elkaar verwijten, …

Beide ouders willen graag minder ruzie

22u45

Naar bed gaan ouder(s) (wie gaat er op

welk tijdstip, hoe verloopt dit, hoe is de

stemming van de ouders tijdens het naar

bed gaan?)

Beide ouders gaan samen slapen, nog steeds

boos

Beide ouders willen graag minder ruzie

23u00

Slapen (hoe is het slaappatroon van de

ouders, hoe is het slaappatroon van de

kinderen?)

Alle gezinsleden slapen goed

443

SCORINGSPROFIEL OPVOEDINGSBELASTING VRAGENLIJST (MAMA)

T-s

core

80

75

70

65

60

55

50

45

40

35

30

Problemen opvoeder-

kindrelatie

Problemen met

opvoeden



Ruwe score 15 28 11 17 10

T-score 74 80 60 65 56

T-s

core

80

75

70

65

60

55

50

45

40

35

30

Totaal

Ruwe score 84

T-score 74

Geen

noemens-

waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

Geen

noemens-waardige

problemen

Ernstige

problemen

Milde problemen

444

SCORINGSPROFIEL OPVOEDINGSBELASTING VRAGENLIJST (PAPA)

T-s

core

80

75

70

65

60

55

50

45

40

35

30

Problemen opvoeder-

kindrelatie

Problemen met

opvoeden



Ruwe score 13 22 8 10 8

T-score 69 78 52 56 46

T-s

core

80

75

70

65

60

55

50

45

40

35

30

Totaal

Ruwe score 61

T-score 64

Geen

noemens-

waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

Geen

noemens-waardige

problemen

Ernstige

problemen

Milde problemen

445

SCORINGSPROFIEL VERKORTE SCHAAL OUDERLIJK GEDRAG (MAMA)

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20


Regels Belonen

Ruwe score 23 17 3

T-score 22 33 29

T-s

core

80

75

70

65

60

55

≤ 50


Ruwe score 16 13

T-score 65 77

Pro

ble

matisch

Norm

aal

Pro

ble

matisch

Norm

aal

446

SCORINGSPROFIEL VERKORTE SCHAAL OUDERLIJK GEDRAG (PAPA)

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20


Regels Belonen

Ruwe score 26 16 4

T-score 25 32 33

T-s

core

80

75

70

65

60

55

≤ 50


Ruwe score 18 12

T-score 72 74

Pro

ble

matisch

Norm

aal

Pro

ble

matisch

Norm

aal

447

SCORINGSPROFIEL VRAGENLIJST GEZINSFUNCTIONEREN OUDERS (MAMA)

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20


Jeugd-beleving

Partnerrelatie

Ruwe score 21 18 7 7 8

T-score 39 23 22 32 26

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20

Totaalscore

Ruwe score 61

T-score 22

Geen

noemens-waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

Geen

noemens-waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

448

SCORINGSPROFIEL VRAGENLIJST GEZINSFUNCTIONEREN OUDERS (PAPA)

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20


Jeugd-beleving

Partnerrelatie

Ruwe score 18 19 6 7 10

T-score 32 26 20 34 29

T-s

core

≥ 50

45

40

35

30

25

20

Totaalscore

Ruwe score 60

T-score 22

Geen

noemens-waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

Geen

noemens-waardige

problemen

Milde

problemen

Ernstige

problemen

449

CHECKLIST INGRIJPENDE LEVENSGEBEURTENISSEN24


DATUM: …………………………………

Hieronder volgt een checklist van ingrijpende levensgebeurtenissen die bepaalde leden van het gezin mogelijk meegemaakt hebben. Gelieve de gebeurtenis aan te kruisen indien deze van toepassing is.

Het gezin is uitgebreid met een (stief)broertje of (stief)zusje. Eén van de gezinsleden is zwanger.

Wie? ………………………………………………………………… Is dit gewenst/gepland? …………………………………………………………………

Eén van de gezinsleden werd in het verleden ongewenst zwanger. Wie? …………………………………………………………………

Er is een extra volwassen in het gezin komen wonen (bijvoorbeeld opa, oma,

…). Het kind kreeg een stiefouder.

Eén van de gezinsleden is opgenomen geweest in het ziekenhuis.

Wie? Mama

Hoe lang? 3 dagen

Waarom? Blindedarmontsteking

Een broer of zus verliet het gezin (bijvoorbeeld door trouwen, zelfstandig

gaan wonen of plaatsing in een pleeggezin of residentiële voorziening). Het kind moest lange tijd de aanwezigheid van één of beide ouders

missen.

Wie? ………………………………………………………………… Hoe lang? …………………………………………………………………

Waarom? ………………………………………………………………… Eén van de ouders verliet het huis definitief (door echtscheiding).

Verzoening/hereniging na ernstig conflict tussen de ouders. Eén van de gezinsleden is overleden.

Wie? …………………………………………………………………

Een zwangerschap is geëindigd met een miskraam. Een huisdier is overleden.

Wie? ………………………………………………………………… Eén van de grootouders is overleden.

Wie? Ouders van papa

Een goede vriend(in) van het kind is overleden. Wie? …………………………………………………………………

Een andere belangrijke persoon is overleden. Wie? …………………………………………………………………

De vriendschap van het kind met een goede vriend of vriendin werd

verbroken (niet door overlijden of verhuizen). Iemand waar het kind veel mee optrok is verhuisd.

Het gezin is verhuisd. Het kind is van school veranderd.

24 Gebaseerd op de Vragenlijst Meegemaakte Gebeurtenissen (Veerman, ten Brink, van

der Horst, & Koedoot, 1993) en Nijmeegse Ouderlijke Stress Index (de Brock, Vermulst,

Gerris, & Abidin, 1992)

450

Het kind moest langer dan één maand van school thuisblijven (bijvoorbeeld

door ziekte). Het kind heeft moeilijkheden op school.

Welke? Leerproblemen

Eén van de ouders is langer dan een half jaar werkloos geweest. Reden? …………………………………………………………………

Eén van de ouders heeft een nieuwe job. Reden? …………………………………………………………………

Eén van de ouders heeft moeilijkheden op het werk. Eén van de ouders heeft promotie gekregen op het werk.

Bij één van de ouders is er recent een toename in inkomen. De financiële toestand van het gezin verslechterde recent. Het gezin heeft schulden.

Ruzies/conflicten tussen ouders en kind komen regelmatig voor. Ruzies/conflicten tussen de ouders komen regelmatig voor.

Ruzies/conflicten tussen andere leden van het gezin komen regelmatig voor. Het kind is in een residentiële voorziening of pleeggezin geplaatst geweest. Het kind kwam in aanraking met de politie omdat het zich misdroeg.

Eén van de ouders werd tot een gevangenisstraf veroordeeld. Het kind is in aanraking gekomen met alcohol of drugs.

Er is middelenmisbruik bij één van de gezinsleden. Bij wie? …………………………………………………………………

Eventuele extra informatie:

Blindedarmontsteking mama: 5 jaar geleden

Grootouders: 11 jaar geleden overleden

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

451

CHECKLIST VOOR REGELMAAT EN KWALITEIT VAN HET CONTACT TUSSEN OUDERS EN KIND


DATUM: …………………………………

Hieronder volgt een korte checklist gebaseerd op de Checklist Oudercontacten in Pleegzorg (Bastiaensen & de Koning, 2015) waarmee een beeld van het contact tussen ouders en kind verkregen kan worden. Het aanduiden van “ja” is een

beschermende factor, “nee” is een risicofactor.

1. Heeft het kind in de relatie met de ouders vooral prettige

ervaringen? (met andere woorden: ervaringen met fysieke, emotionele of seksuele mishandeling/verwaarlozing ontbreken)

Is er in de geschiedenis die dit kind samen met de ouders heeft sprake (geweest) van een fijne jeugd? Is geweld in welke vorm dan ook (slachtoffer of getuige) afwezig gebleken? Heeft het kind zorg en veiligheid ervaren?

Ja Nee

2. Is er sprake van een veilige hechtingsrelatie tussen ouders en kind?

Dit is iets anders dan dat ze op elkaar betrokken zijn en/of dat ouders liefdevol spreken over de kinderen. Het gaat erom dat de kinderen kunnen bouwen op hun ouders, hen als vertrouwensfiguur en stressregulator ervaren, waarbij de ouders voorspelbaar zijn en congruent handelen.

Ja Nee

3. Is er tijdens het contact tussen ouders en kind een emotionele band waarneembaar?

Ofwel is er tussen de ouders en het kind enige mate van wederkerigheid in contact, warmte, genegenheid en positieve aandacht zichtbaar?

Ja Nee

4. Beleven ouders en kind het contact als positief, ontspannen en

plezierig?

Gaat het kind graag mee, maakt het plezier en reageert het ontspannen op de aandacht die het krijgt van de ouders?

Ja Nee

452

NETWERKSCHEMA VAN Gezin Van Mol

GEZIN

Thomas

Pieter

Yana

Kevin

FAMILIE

Opa en Oma (ouders van

Yana)

Oom en Tante

(schoonbroer en zus van

Yana)

VRIENDEN

KENNISSEN

Jonas (beste vriend

Thomas)

BUREN

Buurvrouw An

WERK

ONDERWIJS

Juf Elke (leerkracht

Thomas)

Meester Steven (leerkracht

Pieter)

Jan (ex-collega Kevin)

INSTANTIES

Pleegzorg

VDAB

Vroeger: context-

begeleiding

VERENIGING

RELIGIEUZE GROEP

/

OVERIGE

/

Gezin Van Mol

453

NETWERKLIJST VAN Gezin Van Mol

Personen Groepering:

1. gezin

2. familie

3. vrienden en

kennissen

4. buren

5. school en

werk

6. instanties

7. verenigingen

8. religieuze

groep

9. overige

Hoe lang ken je

hem/haar al?

1. minder dan

een half jaar

2. minder dan

een jaar

3. tussen een

en vijf jaar

4. meer dan vijf

jaar

Hoe vaak zie je

hem/haar?

1. nooit

2. enkele keren

per jaar

3. maandelijks

4. wekelijks

5. dagelijks

Wie neemt

meestal het

initiatief tot het

contact?

1. ik

2. de ander

3. beiden

(ongeveer)

even vaak

Kun je bij

hem/haar

terecht voor

concrete hulp?

1. bijna nooit


Kun je bij

hem/haar

terecht voor

troost en steun?

1. bijna nooit


Kun je bij

hem/haar

terecht voor

informatie en

advies?

1. bijna nooit


Hoe vertrouwd

voel je je bij

hem/haar?

1. niet erg

vertrouwd

2. een beetje

vertrouwd

3. zeer

vertrouwd

Geeft hij/zij je

ook kritiek?

1. bijna nooit


1. Opa 2 4 1 - - - - - -

2. Oma 2 4 1 - - - - - -

3. Oom 2 4 1 - - - - - -

4. Tante 2 4 1 - - - - - -

5. Jonas 3 3 5 3 1 2 1 3 1

6. An 4 4 5 2 2 1 1 1 2

7. Juf Elke 5 2 5 2 1 1 2 1 2

8. Meester

Steven

5 2 5 2 1 1 2 1 2

9. Jan 5 4 4 3 1 1 1 2 1

10. Pleeg-

zorg

6 1 4 2 2 1 2 1 3

11. VDAB 6 1 3 2 1 1 2 1 3

12. Thomas 1 4 5 - - - - - -

13. Pieter 1 4 5 - - - - - -

14. Yana 1 4 5 - - - - - -

15. Kevin 1 4 5 - - - - - -

454

NETWERKCIRKEL VAN Gezin Van Mol

Intimi

Vrienden

Bekenden

Diensten

Pleegzorg

VDAB

Meester

Steven

Juf Elke

Jan

Opa en

Oma

An

Oom en

Tante

Jonas

Gezin Van

Mol

455

GENOGRAM EN ECOGRAM VAN Gezin Van Mol

Frank () Anna () Olivier (55) Ellen (57)

Kevin (33) Yana (32) Els (29) Tim (30)

Eva (5)

Pieter (6) Thomas (8)

P

Gezin Van Mol

Juf Elke

Meester Steven

Jan Jonas

An

A

A

G

G

456

COMPETENTIE-ANALYSE VAN Gezin Van Mol

Krachten Valkuilen

Omgeving Steun uit de omgeving

Buurvrouw An (P: past soms op de kinderen)

Jan (G)

Juf Elke (A)

Meester Steven (A)

Pleegzorg (P, A)

VDAB (A)

Stress uit de omgeving

Conflict met opa, oma, tante en oom

Vader is zijn werk kwijtgeraakt financiële problemen

Individu Vaardigheden of beschermende persoonseigenschappen

Ouders kunnen instaan voor de zorg voor hun kinderen

(eten voorzien enz.)


Beperkte opvoedingsvaardigheden

Relationele moeilijkheden

457

SCORINGSFORMULIER READI

Bereidheid Zelfredzaamheid Attributie Defensiviteit Belangrijkheid Leugen Lichamelijke straffen

z-score = -1,3 z-score = 1,1 z-score = -1,5 z-score = 1,2 z-score = 1,1 z-score = 0,2 z-score = 1,8

458

2. OEFENING 1

Lees het casusmateriaal en gebruik het hulpmiddel voor risicoclassificaties om de

risicoclassificatie voor het gezin Van Mol te bepalen.

459



Gezin

Geweld en conflict binnen het gezin


Machtsproblemen




Kind


Zwaktes van het kind

Ouders


Gebrek aan inschikkelijkheid


Middelenmisbruik


Ouderproblemen worden niet (succesvol) aangepakt


Gedesorganiseerde hechting; ernstige onveilige hechtingspatronen





460



Meer dan één mishandeld kind in het huishouden

Eerdere mishandeling (ouder(s) heeft/hebben eerder een kind gehad dat permanent uit huis geplaatst is of waarvoor een beschermingsplan werd opgesteld)

Sociale setting

Sociale isolatie


Hulpverlening

Gebrek aan middelen









Gezin






461


Kind

Sterktes van het kind


Eén goede correctieve relatie

Ouders










Sociale setting

Sociale steun


Vrijwilligerswerk

Betrokkenheid van juridische en medische diensten

Hulpverlening

Middelen beschikbaar, gepast en toegankelijk

Goede professionele en/of therapeutische relatie met het gezin

Outreachen naar de familie

Therapeutische werkrelatie met het kind en de ouders

Grondige assessment, inclusief anamnese

Adequate voorbereiding van zowel kind als volwassene voor hereniging

Gespecialiseerde diensten worden aan ouder en kind aangeboden

462



Er is consistent en doelgericht sociaal werk en monitoring

Er worden voorwaarden voor hereniging afgesproken met de ouders



Is er capaciteit tot verandering van de ouders?

Denkt het kind dat de ouders kunnen veranderen?





Wat moet er volgens het kind gebeuren en welke ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?

Wensen de pleegzorgers hereniging?


Wenst de school hereniging?


Wensen andere betrokken partijen hereniging? Wie wel? Wie niet?

Wat moet er volgens andere betrokken partijen gebeuren en welke

ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?


Wat is de kans op nieuwe mishandeling of een mislukte hereniging?

463

TABEL VOOR RISICOCLASSIFICATIE

































Hereniging kan na

voorbereiding met opstellen van doelen, een herenigingsplan,


Hereniging kan na


steun voor kind en ouders, hulpverlening om risicofactoren te doen afnemen en

beschermende factoren te doen toenemen en monitoring.

Hereniging kan na



alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Hereniging is geen

optie. Er wordt gekozen voor een alternatief voor


464

3. OEFENING 2

Stel voor elk gezinslid van het gezin Van Mol een SMARTIE-doel op en bekijk of dit door de pleegzorgdienst zelf opgenomen kan worden of uitbesteed moet worden

via samenwerkingsverbanden. Maak daarna van de doelen die binnen de pleegzorgdienst aangepakt zullen worden een werkpunt.

465

YANA

SMARTIE-doel:

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Dit doel kan wel/niet door de pleegzorgdienst opgenomen worden, indien niet dan kan samengewerkt worden met:

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkpunt:

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

KEVIN

SMARTIE-doel:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Dit doel kan wel/niet door de pleegzorgdienst opgenomen worden, indien niet dan

kan samengewerkt worden met:

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkpunt:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

THOMAS

SMARTIE-doel:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

466

……………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………



……………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkpunt:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

PIETER

SMARTIE-doel:

……………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………


……………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkpunt:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

467

3. OEFENING 3

Vul de aangeduide delen van het herenigingsplan voor het gezin Van Mol in.

Na fase 3 ziet de gezinssituatie er als volgt uit. Sinds het begin van de plaatsing is papa er in geslaagd opnieuw vast werk te vinden. De mishandeling naar de kinderen toe is gestopt hoewel beide ouders het soms nog moeilijk vinden om in

het heetst van de strijd niet naar geweld te grijpen. Dit vormt vooral een probleem bij de conflicten tussen beide ouders. Als er aan het huiswerk gewerkt wordt,

probeert mama geduldiger en hulpvaardiger te zijn ten opzichte van Thomas, Thomas van zijn kant maakte tijdens de bezoeken altijd zijn huiswerk als mama het vroeg. De maaltijden, het aankleden en wassen ’s morgens en het gaan slapen

’s avonds blijven gejaagde momenten waarop de ergernissen soms hoog oplopen. Mama is er in geslaagd om aan de schoolpoort een drietal contacten op te bouwen

met andere ouders en heeft ook de band met de buurvrouw versterkt. Papa onderhoudt nog steeds het contact met Jan en is ook bevriend geraakt met een collega op zijn nieuw werk.

468

OVEREENKOMST TUSSEN ………………………………………………………………………………………………1

EN ……………………………………2

Datum: ……/……/………

Dit is een overeenkomst waarin nog enkele laatste afspraken vastgelegd worden om de kans op een geslaagde hereniging zo groot mogelijk te maken.

De hereniging zal plaatsvinden op ……/……/………, vanaf dan woont …………………………………… terug thuis. In de periode tussen vandaag en de dag van

de hereniging gaan we volgende dingen samen doen3:

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat ga ik als mama doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo groot mogelijk te maken?

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………




469

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

Wat ga ik als papa doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo groot

mogelijk te maken?

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

470



- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………


- ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


Het contextbegeleidingstraject van 6 maanden om ons te helpen bij de

gezinshereniging wordt georganiseerd door dhr./mevr.……………………………………, werkzaam bij ……………………………………


contacteren in de komende 6 maanden. Hieronder kan bijgehouden worden wanneer de pleegzorgdienst gecontacteerd werd en met welke reden.

471

Datum Reden

6 maanden na de hereniging, dat wil zeggen op ……/……/………, volgt terug een

evaluatie door de consulent (indien er een consulent is) en de contextbegeleidingsdienst. De bedoeling is om dan nog steeds de classificatie “laag risico” te hebben, de groene classificatie. Als dit lukt dan kan

……………………………………, thuis blijven wonen. Indien dit niet lukt, zal een nieuwe pleegzorgplaatsing volgen. Ook tussendoor kan de contextbegeleider langskomen

om de gezinssituatie te beoordelen.


pleegzorgbegeleider

472

3. OPLOSSINGEN WERKBLADEN

473

1. OEFENING 1

474



Gezin

Geweld en conflict binnen het gezin Geweld tussen ouders


Papa verloor zijn werk (mama is huismoeder),

financiële problemen, conflicten met familie

Machtsproblemen




Kind


Zwaktes van het kind Leerproblemen (dyslexie)

Ouders


Gebrek aan inschikkelijkheid Bij eerdere hulpverlening


Middelenmisbruik


Ouderproblemen worden niet (succesvol) aangepakt Geweld en conflicten zijn al jarenlang bezig


Gedesorganiseerde hechting; ernstige onveilige hechtingspatronen Gedesorganiseerd





475



Meer dan één mishandeld kind in het huishouden Eerste signalen bij broertje

Eerdere mishandeling (ouder(s) heeft/hebben eerder een kind gehad dat

permanent uit huis geplaatst is of waarvoor een beschermingsplan werd opgesteld)

Sociale setting

Sociale isolatie Zeer beperkt netwerk


Hulpverlening

Gebrek aan middelen









Gezin






476


Kind

Sterktes van het kind Gezond, sociaal op school


Eén goede correctieve relatie Jonas (beste vriend)

Ouders










Sociale setting

Sociale steun


Vrijwilligerswerk

Betrokkenheid van juridische en medische diensten In handen van pleegzorg

Hulpverlening

Middelen beschikbaar, gepast en toegankelijk In handen van pleegzorg

Goede professionele en/of therapeutische relatie met het gezin In handen van pleegzorg

Outreachen naar de familie In handen van pleegzorg

Therapeutische werkrelatie met het kind en de ouders In handen van pleegzorg

Grondige assessment, inclusief anamnese In handen van pleegzorg

477

Adequate voorbereiding van zowel kind als volwassene voor hereniging In handen van pleegzorg

Gespecialiseerde diensten worden aan ouder en kind aangeboden In handen van pleegzorg


In handen van pleegzorg


In handen van pleegzorg

Er is consistent en doelgericht sociaal werk en monitoring In handen van pleegzorg

Er worden voorwaarden voor hereniging afgesproken met de ouders In handen van pleegzorg



Is er capaciteit tot verandering van de ouders? Niet aanhoudend

Denkt het kind dat de ouders kunnen veranderen? “Mama en papa kunnen leren om minder ruzie te

maken en minder te vechten”




De kinderen moeten braver worden en papa moet terug werk

hebben


Wat moet er volgens het kind gebeuren en welke ondersteuning is nodig

om hereniging mogelijk te maken? Papa en mama moeten minder ruzie maken

Wensen de pleegzorgers hereniging? Te groot risico op nieuwe mishandeling


Opvoedingsondersteuning, werken aan veiligheid, werk vinden,

relatieproblemen oplossen

Wenst de school hereniging? Te groot risico op nieuwe mishandeling


Opvoedingsondersteuning, werken aan veiligheid, werk vinden,

relatieproblemen oplossen

Wensen andere betrokken partijen hereniging? Wie wel? Wie niet? Niet van toepassing

Wat moet er volgens andere betrokken partijen gebeuren en welke ondersteuning is nodig om hereniging mogelijk te maken?

478


Wat is de kans op nieuwe mishandeling of een mislukte hereniging? Grote kans

TABEL VOOR RISICOCLASSIFICATIE

































Hereniging kan na



Hereniging kan na


steun voor kind en ouders, hulpverlening om risicofactoren te doen afnemen en

beschermende factoren te doen toenemen en monitoring.

Hereniging kan na



alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg.

Hereniging is geen

optie. Er wordt gekozen voor een permanente

scheiding.

480

2. OEFENING 2

481

YANA

SMARTIE-doel:

Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) ga ik een

degelijk sociaal netwerk uitbouwen waarin mensen zitten die mij zowel

instrumentele steun, als gezelschap, als advies en informatie, als

emotionele steun kunnen bieden.


/

Werkpunt:

In de loop van volgende week zal ik een gesprekje aanknopen met 2 of 3

ouders van andere kinderen.

SMARTIE-doel:

Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) ga ik mijn

opvoedingsvaardigheden in die mate verbeteren dat ik nooit meer

geweld gebruik.


/

Werkpunt:

In de loop van volgende week zal ik oefenen met een beloningsysteem.

KEVIN

SMARTIE-doel:

Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) zal ik een job

vinden.


VDAB

Werkpunt:

De pleegzorgbegeleider zal al eens bellen met de VDAB om de situatie uit

te leggen, daarna zal ik zelf contact opnemen en een afspraak maken

met de VDAB waarbij ik hun om advies zal vragen.

482

SMARTIE-doel:

Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) ga ik mijn

relatieproblemen in die mate aanpakken dat discussies niet meer

escaleren in conflicten waaraan geweld en geschreeuw te pas komt.



Een relatietherapeut.

Werkpunt:

De pleegzorgbegeleider zal al eens bellen met de relatietherapeut om de

situatie uit te leggen, daarna zal ik zelf contact opnemen en samen met

Yana een afspraak maken met de relatietherapeut.

THOMAS

SMARTIE-doel:

Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) zal ik betere

punten halen op school (namelijk 1 puntje meer op elk vak).



/

Werkpunt:

Ik zal meer hulp vragen als er iets niet lukt en ik zal mijn huiswerk maken

als mama het vraagt.

PIETER

SMARTIE-doel:

Tegen het volgende evaluatiemoment (over 4 maanden) ga ik mijn bord

leegeten zonder te klagen of ruzie te maken.


/

Werkpunt:

Als ik volgende week iets niet graag eet dan probeer ik toch de helft van

mijn bord leeg te eten.

483

3. OEFENING 3

484

OVEREENKOMST TUSSEN Thomas, Pieter, Yana en Kevin 30 EN

……………………………………31

Datum: ……/……/………

Dit is een overeenkomst waarin nog enkele laatste afspraken vastgelegd worden om de kans op een geslaagde hereniging zo groot mogelijk te maken.

De hereniging zal plaatsvinden op ……/……/………, vanaf dan woont

…………………………………… terug thuis. In de periode tussen vandaag en de dag van de hereniging gaan we volgende dingen samen doen32:

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………… - …………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

- ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat ga ik als mama doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo groot mogelijk te maken?

- Mijn scoiaal netwerk onderhouden met de technieken die de

pleegzorgbegeleider mij heeft aangeleerd

- Thomas (geduldig) blijven helpen met zijn huiswerk

- Blijven werken aan de relatieproblemen tussen mij en mijn man




485

- Proberen de rust en kalmte te bewaren tijdens maaltijden, ’s

morgens bij het aankleden en wassen en ’s avonds bij het

slapengaan

- Geen geweld gebruiken in conflicten met mijn man en kinderen

Wat ga ik als papa doen om de kans op een geslaagde gezinshereniging zo groot mogelijk te maken?

- Mijn scoiaal netwerk onderhouden met de technieken die de

pleegzorgbegeleider mij heeft aangeleerd

- Mijn werk behouden

- Blijven werken aan de relatieproblemen tussen mij en mijn vrouw

- Proberen de rust en kalmte te bewaren tijdens maaltijden en ’s

avonds bij het slapengaan

- Geen geweld gebruiken in conflicten met mijn vrouw en kinderen


- Mijn best doen op school en het geduld van mama niet op de proef

stellen als ze mij helpt met mijn huiswerk (door goed mee te werken)

- Zonder discussie gaan slapen als mama en papa het vragen



- De rust aan tafel bewaren door altijd minstens de helft van mijn

bord leeg te proberen eten, ook als ik het niet graag eet

- Zonder discussie gaan slapen als mama en papa het vragen


- De ouders mogen steeds contact opnemen voor vragen, steun, …


Het contextbegeleidingstraject van 6 maanden om ons te helpen bij de gezinshereniging wordt georganiseerd door dhr./mevr.……………………………………,

werkzaam bij ……………………………………


486

contacteren in de komende 6 maanden. Hieronder kan bijgehouden worden

wanneer de pleegzorgdienst gecontacteerd werd en met welke reden.

Datum Reden

6 maanden na de hereniging, dat wil zeggen op ……/……/………, volgt terug een evaluatie door de consulent (indien er een consulent is) en de

contextbegeleidingsdienst. De bedoeling is om dan nog steeds de classificatie “laag risico” te hebben, de groene classificatie. Als dit lukt dan kan

……………………………………, thuis blijven wonen. Indien dit niet lukt, zal een nieuwe pleegzorgplaatsing volgen. Ook tussendoor kan de contextbegeleider langskomen om de gezinssituatie te beoordelen.


pleegzorgbegeleider

487




HOOFDSTUK 6: VOORBEREIDING IMPLEMENTATIESTRATEGIE

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN


JULI 2017

489

1. INLEIDING

Implementatie van een interventie is een proces dat meerdere fasen omvat. De volgende fasen worden onderscheiden: verspreiding, adoptie, invoering en borging

(Boendermaker, 2011; Daamen, 2015; Fleuren et al., 2010). Onder verspreiding wordt begrepen dat beroepskrachten die met de interventie gaan werken, kennis moeten nemen van de interventie. Adoptie betekent dat beroepswerkers bereid

zijn om met de interventie te werken. Met invoering wordt bedoeld dat de overige beroepswerkers, na een training, daadwerkelijk aan de slag gaan met de

interventie. Met borging bedoelt men dat de uitvoering en het onderhoud van de interventie verankerd worden in de organisatie. In het huidige project is onvoldoende tijd voorzien om deze stap volledig uit te voeren.

Het doel van deze tekst is het voorbereiden van implementatiestrategieën die de implementatie een zo groot mogelijke slaagkans geven, in de volgende paragraaf

wordt dit verder toegelicht.

2. DOELSTELLING

2.1. IDENTIFICEREN VAN RELEVANTE DETERMINANTEN VAN INVLOED OP HET

IMPLEMENTATIEPROCES

In deze tekst willen we ten eerste relevante determinanten die van invloed kunnen

zijn op het implementatieproces identificeren. De determinanten van invloed op het implementatieproces kunnen worden ingedeeld in verschillende categorieën.

Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen kenmerken van de interventie (helderheid, aansluiting op reeds bestaande werkwijzen, relevantie, e.d.), kenmerken van de beroepskrachten (trainingsvereisten, ervaring, taakopvatting,

e.d.), kenmerken van de organisatie (case-load van medewerkers, mate van mogelijkheden van specialisatie van medewerkers, e.d.) en kenmerken van de

context (regelgeving, medewerking cliënten e.d.) (Boendermaker, 2011).

Voor de bepaling van de relevante determinanten zal worden gebruik gemaakt van de checklist van determinanten (Fleuren, Paulussen, Van Dommelen, & Van

Buuren, 2014; 2010). Er werd in de literatuurstudie al aandacht besteed aan relevante determinanten van invloed op het implementatieproces. Op deze manier

werd tijdens het ontwikkelen van de methodiek reeds rekening gehouden met eventuele valkuilen maar ook met elementen die een implementatie van de interventie zouden kunnen bevorderen.

2.2. VOORSTELLEN VAN EEN IMPLEMENTATIESTRATEGIE

Ten tweede bekijken hoe de relevante determinanten van invloed op het

implementatieproces kunnen worden beïnvloed om de implementatie een zo groot mogelijke kans van slagen te geven door middel van een voorstel voor een implementatiestrategie. Het doel van een implementatiestrategie is de

ontwikkeling van een set van activiteiten die een beïnvloeding van de determinanten beoogt. Hoewel nog niet geheel duidelijk is welke strategieën het

meest efficiënt zijn, zijn wel enkele veelbelovende activiteiten per fase geïdentificeerd (Daamen, 2015). Hierop zullen we ons baseren.

Net zoals bij de determinanten hadden we reeds van bij de start oog voor

activiteiten die een implementatie bevorderen, zo betrokken we bijvoorbeeld beroepskrachten en leidinggevenden bij de ontwikkeling van de methodiek en

bevorderden we op die manier dat zij de interventie nuttig en noodzakelijk vinden.

490

3. IDENTIFICEREN VAN RELEVANTE DETERMINANTEN VAN INVLOED OP HET

IMPLEMENTATIEPROCES

Volgens Fleuren et al. (2014), Daamen (2015) en de door ons uitgevoerde

literatuurstudie vergroten bepaalde determinanten de kans dat de herenigingsmethodiek succesvol geïmplementeerd wordt. Deze worden hieronder opgesomd. De determinanten worden ingedeeld in kenmerken van de interventie,

kenmerken van de pleegzorgbegeleiders, kenmerken van de organisatie en kenmerken van de context. In deze tekst worden enkel de determinanten

opgenomen die relevant zijn voor de herenigingsmethodiek.

3.1. KENMERKEN VAN DE INTERVENTIE

De methodiekhandleiding geeft helder aan welke activiteiten de

pleegzorgbegeleiders in welke volgorde moet uitvoeren. De methodiekhandleiding is gebaseerd op feitelijk juiste kennis.

De innovatie biedt alle informatie en materialen die nodig zijn om er goed mee te kunnen werken.

De methodiekhandleiding is niet te ingewikkeld voor pleegzorgbegeleiders

om te kunnen gebruiken. De methodiekhandleiding sluit goed aan bij hoe pleegzorgbegeleiders

gewend zijn om te werken en bij de normen en waarden van de organisatie. De effecten van het gebruik van de methodiek zijn duidelijk zichtbaar voor

de pleegzorgbegeleiders. De pleegzorgbegeleiders vinden de methodiek relevant voor en passend bij

hun cliënten.

De pleegzorgbegeleiders kunnen de methodiek eerst uitproberen in plaats van hem meteen in zijn geheel door te voeren.

De uitvoering van de methodiek kan op voorhand geobserveerd worden bij collega’s.

3.2. KENMERKEN VAN DE PLEEGZORGBEGELEIDERS

De pleegzorgbegeleiders zijn goed op de hoogte van de inhoud van de methodiek.

De pleegzorgbegeleiders zien de bron als betrouwbaar en kwalitatief, dit vergroot de kans dat hij informatie van de bron zal aannemen.

Het gebruik van de methodiek biedt voor de pleegzorgbegeleiders voordelen

en geen nadelen. De pleegzorgbegeleiders zijn op de hoogte van de kosten en baten van de

methodiek (wat levert het de cliënt op, wat kost het de pleegzorgbegeleider).

De pleegzorgbegeleiders vinden het belangrijk om met behulp van de

methodiek een succesvolle hereniging te bekomen. De pleegzorgbegeleiders verwachten met behulp van de methodiek een

succesvolle hereniging te bekomen. De pleegzorgbegeleiders vinden het tot hun taak horen om:

o Informatie uit te wisselen en op basis hiervan een risicoanalyse en

risicoclassificatie te maken. o Doelen en een bezoekregeling op te stellen met het gezin.

o Af te bakenen welke hulp geboden kan worden door de organisatie en voor welke hulp samenwerkingsverbanden nodig zijn.

o Met behulp van de modules te werken aan de doelen.

o Een nieuwe risicoclassificatie op te stellen en een beslissing met betrekking tot hereniging te nemen.

491

o De gezinshereniging uit te voeren.

o Het nazorgtraject op te starten. Cliënten zullen volgens pleegzorgbegeleiders algemeen tevreden zijn als

deze methodiek wordt gebruikt. De pleegzorgbegeleiders verwachten dat de cliënt mee zal werken aan de

uitvoering van de methodiek.

De pleegzorgbegeleiders kunnen op voldoende hulp van collega’s (collega’s, directe leidinggevenden, management, betrokken pleegzorgbegeleiders in

de zorgketen, …) rekenen mocht hij die nodig hebben bij het uitvoeren van de methodiek.

Volgens de pleegzorgbegeleiders gebruiken alle of de meeste collega’s voor

wie de methodiek bedoeld is deze ook. Volgens de pleegzorgbegeleiders verwachten collega’s, directe

leidinggevenden, management, cliënten, … zeker dat hij de methodiek gebruikt.

De pleegzorgbegeleiders trekken zich veel aan van de mening van collega’s,

directe leidinggevenden, management, cliënten, … met betrekking tot het gebruik van de methodiek.

De pleegzorgbegeleiders geloven dat ze in staat zijn volgende onderdelen van de methodiek uit te voeren:

o Informatie uitwisselen en op basis hiervan een risicoanalyse en risicoclassificatie maken.

o Doelen en een bezoekregeling opstellen met het gezin.

o Afbakenen welke hulp geboden kan worden door de organisatie en voor welke hulp samenwerkingsverbanden nodig zijn.

o Met behulp van de modules werken aan de doelen. o Een nieuwe risicoclassificatie opstellen en een beslissing met

betrekking tot hereniging nemen.

o De gezinshereniging uitvoeren. o Het nazorgtraject opstarten.

De pleegzorgbegeleiders geloven dat zij over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om de methodiek te kunnen gebruiken of beschikt – objectief gemeten – over voldoende kennis en vaardigheden om de

methodiek te kunnen gebruiken.

3.3. KENMERKEN VAN DE ORGANISATIE

Er zijn in de organisatie formeel afspraken vastgelegd door het management over het gebruik van deze methodiek (in beleidsplannen, werkplannen, …).

Er is voldoende personeel in de organisatie om de methodiek zoals bedoeld

te kunnen gebruiken. Er zijn voldoende financiële middelen om de methodiek zoals bedoeld te

kunnen gebruiken. De organisatie stelt aan de pleegzorgbegeleiders voldoende tijd beschikbaar

om de methodiek zoals bedoeld te integreren in hun dagelijkse werk.

De organisatie stelt aan de pleegzorgbegeleiders voldoende materialen en voorzieningen beschikbaar om de methodiek zoals bedoeld te kunnen

gebruiken. Pleegzorgbegeleiders hebben in de organisatie makkelijk toegang tot

informatie over het gebruik van de methodiek.

In de organisatie is/zijn één of meerdere personen aangewezen voor het coördineren van de invoering van de methodiek.

492

Er zijn in de organisatie maatregelen getroffen zodat medewerkers die de

methodiek gebruiken en de organisatie verlaten, tijdig worden vervangen door (nieuwe) medewerkers die voldoende zijn ingewerkt in de methodiek.

Er zijn, naast de invoering van de methodiek, geen andere veranderingen waarmee de pleegzorgbegeleiders momenteel of binnen afzienbare tijd te maken hebben.

In de organisatie vindt regelmatig terugkoppeling plaats over de voortgang van de invoering van de methodiek.

De organisatie is gewend regelmatig nieuwe veranderingen door te voeren en ondersteunt veranderingen.

Er is een sterk leiderschap in de organisatie (alle pleegzorgbegeleiders in de

organisatie worden betrokken en er wordt een duidelijke richting en sturing gegeven aan het implementatieproces).

De organisatie zorgt voor goede werkomstandigheden voor de pleegzorgbegeleider (zoals goede ondersteuning, voldoende salariëring, tevredenheid met het werk en draaglijke spanning en stress door het werk).

De organisatie beperkt de caseload voor haar pleegzorgbegeleiders.

3.4. KENMERKEN VAN DE CONTEXT

De activiteiten die in de methodiek beschreven staan sluiten goed aan bij de bestaande wetten en regels.

De activiteiten die in de methodiek beschreven staan sluiten goed aan bij de maatschappelijke context waarin het wordt uitgevoerd.

4. VOORSTEL VAN EEN IMPLEMENTATIESTRATEGIE

4.1. THEORETISCHE BASIS

Aansluitend bij de hiervoor beschreven determinanten moeten nu de

implementatieactiviteiten gekozen worden.

Daamen (2015) vat samen dat het gedurende het hele implementatieproces belangrijk is om alle betrokken groepen (pleegzorgbegeleiders, cliënten,

leidinggevenden, …) bij de implementatie te betrekken en dat er rekening gehouden moet worden met de typering van de doelgroep van Rogers (1993,

geciteerd in Daamen, 2015). Volgens die typering zijn pleegzorgbegeleiders in te delen in een vijftal types die elk een andere benadering vragen.

Innovators: Innovators zijn de kleinste groep in een populatie, ze

kenmerken zich door hun fascinatie voor vernieuwing en leergierigheid en zijn niet bang om risico’s te nemen. Innovators worden vaak als vreemd en

onvoorzichtig ervaren en opereren vaak alleen. Innovators zijn geen opinieleiders.

Early adopters: Early adopters zijn opinieleiders. Zij zoeken vernieuwing

(minder dan de innovators) en daarvoor hebben zij onder andere contacten met innovators, maar ook wel elkaar. Ze hebben veel contacten en zijn

sociaalvaardig. De early adopters kiezen verschillende vernieuwingen om uit te testen in de eigen praktijk en vinden het leuk om hun ervaringen te delen. Ze lopen voorop in de organisatie en veel medewerkers volgen waar de early

adopter zich mee bezighoudt. De groep early adopters is groter dan de innovators.

Early majority: De early majority (1/3 van de populatie) is de groep die de early adopters in de gaten houdt. Zij volgen op afstand de vernieuwingen. Zij zijn voornamelijk gericht op interne werkprocessen en houden er niet

493

van om risico’s te nemen. Zodra de vernieuwingen concreter worden (en

daarmee de risico’s afnemen) komt de early majority in beweging. Late majority: De groep late majority is even groot als de groep early

majority. Deze groep is ten opzichte van de early majority conservatiever. De groep late majority is in grotere mate dan de early majority, gericht op de eigen werkprocessen. De late majority houdt de early majority in de

gaten. Zodra de late majority signalen opvangt dat de vernieuwing een onderdeel wordt van het werkproces, dan zullen zij zich de interventie eigen

maken. Laggards: Laggards is de meest traditionele groep. Deze groep werkt liever

met de bekende werkwijzen dan dat zij zich een nieuwe werkwijze

aanneemt. Toch hebben zij een belangrijke rol doordat zij met hun kritische houding mogelijke problemen kunnen opmerken en signaleren.

Uit die beschrijvingen blijkt volgens Daamen (2015) dat het van belang is dat de verschillende types met elkaar in contact zijn zodat ze elkaar kunnen beïnvloeden. Er zijn tevens enkele activiteiten die men kan ondernemen om in te spelen op deze

typering:

Vind en ondersteun innovators: In een implementatieproces is het goed om

innovators te selecteren en hen een rol te geven in het proces, zodat zij anderen kunnen inspireren.

Investeer in early adoptors: Early adoptors kenmerken zich door hun nieuwsgierigheid. Om weerstand in een organisatie te voorkomen bij het werken met een nieuw interventie is het daarom verstandig om deze

nieuwsgierigheid van de early adoptors te gebruiken. Zij kunnen bijvoorbeeld als pilotgroep starten met het uitvoeren en oefenen met de

interventie in de praktijk. Maak de activiteiten van de early adoptors zichtbaar: Sociale interactie op

de werkvloer is een belangrijk communicatiemiddel om de ervaringen met

een interventie te communiceren met de organisatie. Dit is vele malen effectiever dan bijvoorbeeld een e-mailbericht gericht aan alle medewerkers

met daarin de voortgang van het implementatieproces. De early majority leert van de early adoptors. Wanneer de early majority ziet wat de early adoptors doen en wat de ervaringen zijn, vergroot dit de kans dat de early

majority het gedrag overneemt.

Daarnaast kunnen per fase uit het implementatieproces activiteiten onderscheiden

worden die het implementatieproces kunnen beïnvloeden.

4.1.1. VERSPREIDING

Het is van belang dat de informatie verspreid wordt via een medium dat past bij

de informatie, als betrouwbaar gezien wordt en waarmee de pleegzorgbegeleiders bekend zijn. De informatie moet ook actueel, uitnodigend, begrijpelijk en goed

georganiseerd zijn. In het geval van een methodiek is een handleiding aangewezen. Elementen die de pleegzorgbegeleiders aanspreken moeten extra worden uitgelicht, hierbij blijken vooral volgende zaken van belang: informatie

over de betrouwbaarheid van de informatie, over kosteneffectiviteit, de link tussen de nieuwe informatie en de al bekende informatie, positieve informatie, informatie

over het doel van de interventie en wat er concreet verwacht wordt van de pleegzorgbegeleiders en tot slot concrete praktische informatie.

Informatie moet bovendien actief verspreid worden, bijvoorbeeld door een

informatiebijeenkomst of het vragen van feedback van de pleegzorgbegeleiders.

494

Hierbij richt men zich best op early adopters, die dan de interventie verder zullen

verspreiden. Face-to-face verspreiden van de informatie draagt ook bij, want dit zorgt voor een persoonlijke relatie waardoor de pleegzorgbegeleiders zich meer

betrokken voelen.

Een combinatie van meerdere media blijkt effectiever. Pleegzorgbegeleiders moeten in deze fase op verschillende momenten en op verschillende manieren met

de informatie geconfronteerd worden. Dit vergroot de kans dat de volledige doelgroep bereikt wordt.

Tenslotte is het in deze fase van belang dat er voldoende budget en tijd is zodat de pleegzorgbegeleiders de mogelijkheid hebben zich de informatie eigen te maken en te wennen aan de komende verandering. Op die manier kan vermeden worden

dat pleegzorgbegeleiders de herenigingsmethodiek moeten uitvoeren als zij er nog niet achter staan.

4.1.2. ADOPTIE

In deze fase moet ten eerste gezorgd worden dat pleegzorgbegeleiders (in deze fase early adopters) betrokken zijn bij het implementatieproces, dit werkt

motiverend en kan eraan bijdragen dat zij van mening zijn dat de interventie noodzakelijk en waardevol is voor de organisatie. Contact met andere organisaties

die de interventie implementeren kan bijdragen, problemen en ervaringen kunnen zo gedeeld worden. Belangrijke personen in de organisatie die de interventie

promoten, dragen ook bij aan een succesvolle implementatie.

Tevens moeten factoren die het gebruik van de interventie bevorderen of belemmeren door de organisatie geïdentificeerd en indien mogelijk beïnvloed

worden. Met andere woorden moet een plan van aanpak opgesteld worden met betrekking tot hoe implementatiebarrières overwonnen kunnen worden.

Ten derde is een goede training van de pleegzorgbegeleiders van belang. In deze fase is de training gericht op de early adopters. De training is het meest effectief als er verschillende trainingsvormen ingezet worden (bijvoorbeeld educatief en

interactief). De intensiteit van de training heeft geen effect. Tenslotte moet de pleegzorgbegeleiders tijdens deze training ook daadwerkelijk nieuwe vaardigheden

of kennis leren, de training moet dus aansluiten bij de behoeften van de pleegzorgbegeleiders (bijvoorbeeld extra uitleg indien gewenst).

Tenslotte is continue monitoring en ondersteuning, met als doel de voortgang van

de betrokkenen bevorderen en betrokkenen te motiveren, van belang.

4.1.3. INVOERING

In deze fase is het belangrijk om een training aan te bieden, deze keer aan de early majority. Deze training is dezelfde als de training in de adoptiefase, de doelgroep is alleen anders.

Tevens moet er een feedbackstructuur gecreëerd worden zodat alle betrokken op de hoogte blijven van het implementatieproces. Ook intervisie is nodig, hierdoor

worden pleegzorgbegeleiders gesteund en kunnen barrières weggenomen worden. Contact hebben met andere organisaties of pleegzorgbegeleiders die de interventie ook uitvoeren kan de implementatie bevorderen. Zoals eerder besproken kunnen

ervaringen en problemen op die manier besproken worden.

Tenslotte is monitoring belangrijk en moet er nagegaan worden of de interventie

zoals bedoeld uitgevoerd wordt. Interventietrouwheid moet immers bevorderd worden.

495

4.1.4. BORGING

In de borgingsfase blijkt het vooral van belang dat er monitoring en intervisie plaatsvindt, zowel met betrekking tot de implementatieactiviteiten als met

betrekking tot de interventiegetrouwheid.

4.2. IMPLEMENTATIESTRATEGIE VOOR DE HERENIGINGSMETHODIEK

De allereerste stap was het uitschrijven van de methodiekhandleiding van de

herenigingsmethodiek zodat deze voldoet aan volgende kenmerken die opgesomd staan bij de determinanten, namelijk:

De methodiekhandleiding geeft helder aan welke activiteiten de pleegzorgbegeleider in welke volgorde moet uitvoeren.

De methodiekhandleiding is gebaseerd op feitelijk juiste kennis.

De methodiek biedt alle informatie (door middel van een verklarende tekst) en materialen (door middel van een handleiding met bijlagen) die nodig zijn om

er goed mee te kunnen werken. De methodiek is niet te ingewikkeld voor pleegzorgbegeleiders om te kunnen

gebruiken.

De methodiek sluit goed aan bij hoe pleegzorgbegeleiders gewend zijn om te werken en bij de normen en waarden van de organisatie.

De methodiek is relevant voor en passend bij de cliënten. Het gebruik van de methodiek biedt voor de pleegzorgbegeleider voordelen

(concrete handvaten voor de praktijk, handige invulformulieren, …) en zo min mogelijk nadelen (toename werkdruk, nood aan extra training, …).

De activiteiten die in de methodiek beschreven staan sluiten goed aan bij de

bestaande wetten en regels, in dit geval het decreet pleegzorg. De activiteiten die in de methodiek beschreven staan sluiten goed aan bij de

maatschappelijke context waarin het wordt uitgevoerd.

4.2.1. VERSPREIDING

Na het ontwikkelen van de methodiek werd gestart met de eigenlijke

verspreidingsfase waarin het de bedoeling is dat de pleegzorgbegeleiders kennisnemen van de methodiek.

De diensten kregen de methodiekhandleiding einde februari 2017 zodanig dat pleegzorgbegeleiders voldoende tijd hadden om zich de informatie eigen te maken. De betreffende informatie werd actueel, uitnodigend, begrijpelijk en goed

georganiseerd gepresenteerd in een handleiding. Daarnaast waren de onderzoekers transparant over hoe zij het onderzoek voerden en hoe zij tot hun

besluiten gekomen zijn waardoor zij als een betrouwbare en kwalitatieve bron ingeschat konden worden. De handleiding werd eerst per mail doorgezonden waarna er nog verschillende overlegmomenten (face-to-face, via mail, via

telefoon, …) met pleegzorgbegeleiders plaatsvonden waar ruimte was voor feedback vanuit de praktijk. Op basis van de eerste opgedane ervaringen met de

methodiek, werden aanpassingen aan de methodiek aangebracht. Op die manier werden de pleegzorgbegeleiders op verschillende momenten en via verschillende media geconfronteerd met de informatie. Dit resulteerde tevens in een inleiding

van de pleegzorgwerkers in het gebruik van de methodiek. Pleegzorgmedewerkers kregen tevens de gelegenheid om de methodiek meer aan te laten aansluiten bij

de eigen manier van werken. Door middel van hun feedback werd helderder beschreven welke de activiteiten zijn en in welke volgorde ze moeten worden uitgevoerd. Ingewikkeld geformuleerde handelingen werden eenvoudiger

verwoord, …

496

Sterk leiderschap tijdens het implementatieproces is van belang.

Pleegzorgbegeleiders werden gekozen en aangestuurd door hun leidinggevenden, de bedoeling was om vooral early adopters aan te trekken. Die zullen de

herenigingsmethodiek nadien ook verder verspreiden en de andere pleegzorgbegeleiders aansturen en begeleiden. Het is immers belangrijk dat er in de organisatie één of meerdere personen aangewezen zijn voor het coördineren

van de invoering van de methodiek.

4.2.2. ADOPTIE

Vervolgens gaat de adoptiefase van start waarin het de bedoeling is dat de bereidheid van pleegzorgbegeleiders om de herenigingsmethodiek te implementeren vergroot.

Een eerste aanzet inzake adoptie werd reeds gegeven. Enkele pleegzorgbegeleiders probeerden de methodiek uit zonder hem meteen volledig in

zijn geheel door te voeren. Dit maakt dat het uitvoeren van de herenigingsmethodiek (of delen ervan) door het overige personeel op voorhand geobserveerd kon worden bij de early adopters. Deze observaties kunnen ertoe

bijdragen dat pleegzorgbegeleiders de methodiek noodzakelijk en waardevol vinden voor de organisatie en het belangrijk vinden om met de methodiek een

succesvolle hereniging te bekomen. Bovendien kan het ook hun verwachting dat dit mogelijk is, versterken. Het maakt ook dat de pleegzorgbegeleiders de

verschillende aspecten van de methodiek als hun taak beschouwen33. Ook kan het maken dat pleegzorgbegeleiders geloven dat cliënten tevreden zullen zijn over en zullen meewerken aan de herenigingsmethodiek. In dit kader is het belangrijk dat

de pleegzorgbegeleiders zelf op de hoogte zijn van de kosten voor zichzelf (toename werkdruk, nood aan extra training, …) en de baten voor de cliënt

(duidelijk doel, werken aan gezinshereniging, …).

Gedurende deze eerste aanzet was er contact tussen de verschillende pleegzorgdiensten in Vlaanderen, waardoor problemen en ervaringen gedeeld

konden worden. Het is immers belangrijk dat de pleegzorgbegeleiders op voldoende hulp van collega’s (collega’s, directe leidinggevenden, management,

betrokken pleegzorgbegeleiders in de zorgketen, …) kunnen rekenen indien nodig.

Er werd tevens door de onderzoekers een trainingshandboek en implementatiemateriaal gemaakt. Hierin worden verschillende trainingsvormen

ingezet (rollenspelen, uitleg, …) en wordt er gelet dat de training aansluit bij de behoeften van de pleegzorgbegeleiders en dus daadwerkelijk nieuwe vaardigheden

of kennis aanbrengt. Het is immers belangrijk dat pleegzorgbegeleiders het gevoel krijgen dat ze in staat zijn om de verschillende onderdelen van de herenigingsmethodiek1 uit te voeren. Daartoe moet de pleegzorgbegeleider een

goede kennis hebben van de inhoud van de methodiek en zelf ook geloven dat hij over voldoende kennis en vaardigheden beschikt om de herenigingsmethodiek uit

te voeren. Het komt er nu op aan dat organisaties met behulp van deze materialen

33 Onderdelen van de herenigingsmethodiek: informatie uitwisselen en op basis hiervan

een risicoanalyse maken, doelen opstellen met het gezin, afbakenen welke hulp geboden

kan worden door de organisatie en voor welke hulp samenwerkingsverbanden nodig zijn,

met behulp van de modules werken aan de doelen, een nieuwe risicoclassificatie op stellen

en een beslissing met betrekking tot hereniging nemen, de gezinshereniging uitvoeren, het

nazorgtraject opstarten.

497

samen met de early adopters een training opzetten voor de early majority (zie

later).

Daarnaast lijkt het ons met het oog op een verdere adoptie belangrijk dat de

organisaties nagaan welke implementatiebarrières zich kunnen voordoen en hoe deze opgevangen kunnen worden. Zo zou het kunnen dat de huidige caseload niet passend is wanneer de nieuwe herenigingsmethodiek gebruikt moet worden. Een

mogelijke oplossing is het engageren van meer personeel of personeel te ontlasten door andere (bijvoorbeeld administratieve) taken weg te nemen. Ook dient er

vanuit de organisatie nagedacht te worden hoe ze de herenigingsmethodiek kunnen promoten onder de pleegzorgbegeleiders, bijvoorbeeld door een brochure te verspreiden, een infomoment te organiseren, …

Tenslotte is een continue monitoring en ondersteuning, met als doel de voortgang van de betrokkenen bevorderen, betrokkenen te motiveren en de

interventietrouwheid te bevorderen. Dit onder andere via overlegmomenten waarop alle pleegzorgdiensten van Vlaanderen vertegenwoordigd zijn, overleg binnen de pleegzorgdiensten, …

4.2.3. INVOERING

Na de adoptiefase volgt de invoeringsfase, waarin het de bedoeling is dat

pleegzorgbegeleiders met de herenigingsmethodiek aan de slag gaan.

Ten eerste is het belangrijk dat de organisatie voldoende ondersteuning en

faciliteiten voorziet, met name voldoende tijd, voldoende informatie over de methodiek, voldoende personeel, voldoende financiële middelen en voldoende materialen (voldoende handleidingen, voldoende invulformulieren, …). Daarnaast

zijn ook goede werkomstandigheden (zoals goede ondersteuning, voldoende salariëring, tevredenheid met het werk en draaglijke spanning en stress door het

werk) en in het bijzonder een beperkte caseload voor het personeel van belang. Bovendien is het belangrijk dat er in de organisatie formeel afspraken vastgelegd zijn door het management over het gebruik van de methodiek. De organisatie

moet duidelijk stellen dat er vanaf nu verwacht wordt dat er met de herenigingsmethodiek gewerkt wordt.

In deze fase wordt de training aangeboden aan de early majority door de early adopters. De training gemaakt door de onderzoekers kan door de early adopters worden aangepast op basis van hun ervaringen.

Ook intervisie – onder de vorm van contact met andere organisaties en/of pleegzorgbegeleiders die met de methodiek werken - is nodig, hierdoor worden

pleegzorgbegeleiders gesteund. Daarnaast wordt binnen de organisatie een feedbackstructuur uitgebouwd waarbij meer ervaren gebruikers samenzitten met minder ervaren gebruikers en met leidinggevenden. Op die manier blijven alle

betrokkenen op de hoogte van het implementatieproces en worden de effecten van de methodiek ook duidelijker zichtbaar.

Tenslotte is monitoring belangrijk en moet er nagegaan worden of de herenigingsmethodiek zoals bedoeld uitgevoerd wordt, hiervoor wordt door de pleegzorgbegeleiders een checklist ingevuld waarmee zij zichzelf kunnen

controleren.

498

4.2.4. BORGING

Als laatste fase volgt de borgingsfase, waarin de herengingsmethodiek verankerd wordt in de organisatie.

Er is onvoldoende tijd om deze fase volledig uit te voeren voor dit project. Desondanks zal een eerste set van indicatoren voor evaluatie ontwikkeld worden. Hiermee kan nagegaan worden of de gewenste resultaten worden bereikt.

Verder is het in deze fase vooral van belang dat er monitoring en intervisie plaatsvindt. Er wordt ook doorgegaan met de feedbackstructuur. Hiervoor stelt de

organisatie een plan van aanpak op waarna ze dit ook effectief verder zet. Het is daarnaast van belang dat de organisatie de verandering ondersteunt. Tenslotte is het belangrijk dat er in de organisatie maatregelen getroffen zijn en middelen

beschikbaar zijn zodat medewerkers die de methodiek gebruiken en de organisatie verlaten, tijdig worden vervangen door (nieuwe) medewerkers die voldoende zijn

ingewerkt in de methodiek.

4.3. SYNTHESE

Op de volgende bladzijde volgt een tabel waarin aangegeven staat wat er concreet

in welke fase door wie gedaan moet worden.

499

LEIDINGGEVENDEN & ORGANISATIES PLEEGZORGBEGELEIDERS ONDERZOEKERS

ONTWIKKELINGSFASE Schrijven methodiek uit rekening houdend met de

voorwaarden voor een goed te implementeren

methodiek

VERSPREIDINGSFASE

Doel: pleegzorgbegeleiders nemen kennis van de interventie

Stellen één of meerdere

personen aan die de invoe-ring van de methodiek coör-dineren én begeleiden en

sturen deze personen aan bij de verkenning van de

methodiek Voorzien tijd zodat

pleegzorgbegeleiders zich de interventie eigen kunnen maken

Early adopters lezen de

handleiding Nemen deel aan de

overlegmomenten

Geven opbouwende feedback

Presenteren de informatie in

een handleiding Zijn open over hoe zij het

onderzoek voerden en tot

besluiten kwamen Bezorgen de handleiding via

mail aan pleegzorgbegeleiders

Betrekken pleegzorgbegeleiders door overlegmomenten te

organiseren Nemen feedback van

pleegzorgbegeleiders in rekening bij de voltooiing van de methodiek

ADOPTIEFASE Doel: zorgen dat pleegzorgbegeleiders bereid zijn om met de interventie te werken

Stellen een plan van aanpak op om implementatiebarriè-

res te overwinnen en duide-lijke richting en sturing te

geven aan het implementa-tieproces

Bekijken hoe ze de

herenigingsmethodiek kunnen promoten

Geven de pleegzorgbegeleiders de

De praktijkmedewerkers werden ingeleid in het

gebruik van de methodiek Voeren testfase met

regelmatig overleg uit Delen problemen en ervarin-

gen gedurende contacten

met de verschillende pleeg-zorgdiensten in Vlaanderen

Betrekken pleegzorgbegeleiders

verder, methodiek wordt getest met regelmatig

overleg waarbij nog aanpassingen kunnen gebeuren (pilootfase)

Organiseren een inleiding tot het gebruik van de

methodiek voor pleegzorgbegeleiders

500

kans om delen van de me-thodiek uit te proberen

Geven de mogelijkheid aan

de pleegzorgbegeleiders (early majority) om de

interventie op voorhand te observeren bij early adopters

Zorgen voor continue moni-toring en ondersteuning

(onder andere via overlegmomenten tussen pleegzorgdiensten)

Voorzien implementatiema-teriaal (zoals invulformulieren) voor de

pleegzorgbegeleiders Mediëren het contact tussen

de verschillende pleegzorgdiensten en tussen collega’s zodat

pleegzorgbegeleiders op hulp van collega’s kunnen

rekenen

INVOERINGSFASE Doel: aan de slag gaan met de inter-ventie

Voorzien voldoende onder-steuning en faciliteiten (met

name voldoende tijd, voldoende informatie over

de methodiek, voldoende personeel, voldoende financiële middelen en

voldoende materialen) Voorzien goede werkom-

standigheden (zoals goede ondersteuning, voldoende salariëring, tevredenheid

met het werk en draaglijke spanning en stress door het

werk en een beperkte case-load)

Communiceren formele af-spraken over het gebruik van de methodiek

Volgen een training Gaan aan de slag met de

methodiek Verspreiden de methodiek

verder naar de early majority

Nemen deel aan intervisie

en feedbackstructuur Vullen een checklist in om

na te gaan of de interventie uitgevoerd wordt zoals be-oogd en monitoren zo

zichzelf

Voorzien een uitgewerkt trainingspakket

501

Stellen duidelijk de verwachting dat er met de herenigingsmethodiek

gewerkt moet worden Organiseren een training

voor pleegzorgbegeleiders Maken de activiteiten van de

early adopters zichtbaar

Organiseren een intervisie en een feedbackstructuur

(voldoende terugkoppeling over de voortgang van het implementatieproces)

BORGING

Doel: verankering van de interventie in de organisatie

Stellen een plan van aanpak op voor het verder zetten

van de feedbackstructuur, intervisie en monitoring en

zetten dit ook effectief verder

Ondersteunen de

verandering Voorzien middelen voor trai-

ning van nieuwe pleegzorgbegeleiders

Vullen een checklist in om na te gaan of de interventie

uitgevoerd wordt zoals be-oogd

Overleggen tijdens intervisie

Ontwikkelen indicatoren van evaluatie

502

5. REFERENTIES

Boendermaker, L. (2011). Implementeren is reflecteren. Evidence based werken en de implementatie van interventies in de jeugdzorg. Amsterdam: HvA

Publicaties.

Daamen, W. (2015). Wat werkt bij het implementeren van jeugdinterventies. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut.

Fleuren, M. A. H., Paulussen, T. G. W. M., Van Dommelen, P., & Van Buuren, S. (2014). Towards a measurement instrument for deteminants of innovations.

International Journal for Quality in Health Care, 26, 501-510.

Fleuren, M. A. H., Wiefferink, K., & Paulussen, T. G. W. M. (2010). Checklist determinanten van innovaties in gezondheidsorganisaties. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 88, 51-54.

503




HOOFDSTUK 7: INDICATOREN VOOR EVALUATIE

BABETTE POTOMS

DR. FRANK VAN HOLEN


JULI 2017

505

1. INLEIDING

In dit onderdeel willen we drie vragen beantwoorden. Ten eerste, wordt de interventie uitgevoerd zoals beoogd. Ten tweede, wordt de juiste doelgroep

bereikt. En ten derde, worden de gewenste resultaten bereikt.

De eerste twee vraagstellingen veronderstellen dat de interventie geïmplementeerd wordt, effectief is gebleken en voldoende goed uitvoerbaar is.

Een correcte uitvoering en inzetten van de methode bij de juiste mensen is namelijk slechts van belang bij interventies die hun werkzaamheid hebben

bewezen. De derde vraag is de aanzet voor een effectiviteitsonderzoek.

2. WORDT DE INTERVENTIE UITGEVOERD ZOALS BEOOGD?

Om deze eerste vraag te beantwoorden wordt een checklist opgesteld waarin voor

elk onderdeel van de methodiek nagevraagd wordt of het correct uitgevoerd wordt. Ook is er ruimte voor opmerkingen. De checklist bevindt zich in bijlage 6.1.

Pleegzorgbegeleiders kunnen op die manier evalueren of ze de methodiek toepassen zoals bedoeld. Bovendien kan deze checklist gebruikt worden op intervisiemomenten.

Er kan op basis van de checklist ook een dossier opgebouwd worden door, indien van toepassing, voor elk punt de bijhorende documenten toe te voegen. Zo kan

bijvoorbeeld het contract met SMARTIE-doelstellingen toegevoegd worden. Vooral in het kader van onderzoek kan het zinvol zijn om op die manier gedetailleerdere

info te verzamelen.

3. WORDT DE JUISTE DOELGROEP BEREIKT?

Nagaan of de juiste doelgroep bereikt wordt, kan enkel nadat het volledige

hulpverleningstraject werd doorlopen. Het is namelijk zo dat elk gezin dat na fase 2 doorgaat met het traject uiteindelijk herenigd zou moeten worden. Uit de

risicoanalyse is dan immers gebleken dat gezinshereniging een mogelijkheid is. Bovendien was het mogelijk dat hulpverleningstrajecten bij andere diensten afgestemd werden op het tijdskader van een pleegzorgplaatsing. Gebeurt er

uiteindelijk geen hereniging, dan kan erop wijzen dat er voor dit gezin onterecht een traject met als doel gezinshereniging werd opgestart. Bovenstaande

redenering geldt echter alleen maar wanneer de methodiek effectief is. Dit is nog niet geweten daar nog geen gedegen effectonderzoek is uitgevoerd.

4. WORDEN DE GEWENSTE RESULTATEN BEREIKT?

4.1. IS ER UITVAL?

Uitval kan gedefinieerd worden als elk gezin:

- Waarvoor in fase 2 een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg

gezocht moet worden omdat de doelen waarvoor samenwerkingsverbanden

aangegaan moeten worden, niet verwezenlijkt kunnen worden binnen het

tijdskader van een perspectiefzoekende pleegzorgplaatsing.

- Waarvoor in fase 4 een alternatief voor perspectiefzoekende pleegzorg

gezocht moet worden omdat hereniging binnen het bestaande

tijdsperspectief geen optie is.

- Dat gedurende het hulpverleningstraject , zonder akkoord van de

pleegzorgbegeleider, de begeleiding stopzet.

506

Uitval dient steeds, samen met de redenen, genoteerd te worden in het dossier.

Op die manier wordt het mogelijk om na te gaan en te registreren hoeveel begeleidingen voortijdig en omwille van negatieve redenen beëindigd worden.

4.2. ZIJN ER WAARNEEMBARE VERANDERINGEN?

Tijdens de analytische anamnese werd heel wat informatie verzameld om de risicoclassificatie te kunnen maken. Door deze informatie (deels) opnieuw te

verzamelen bij afronding, kunnen veranderingen zichtbaar worden.

Hiertoe worden de vragenlijsten (de Vragenlijst Dagelijkse Routine (of het

Weekschema), de Opvoedingsbelasting Vragenlijst, de Verkorte Schaal Ouderlijk Gedrag en de Vragenlijst Gezinsfunctioneren Ouders) die terug te vinden zijn in bijlage van de methodiekhandleiding opnieuw afgenomen. De scores van de eerste

afname en de tweede afname kunnen dan met elkaar vergeleken worden. De pleegzorgbegeleider kan hiertoe gemotiveerd worden door mee te geven dat het

afnemen van de vragenlijsten zijn klinisch oordeel kan versterken.

Daarnaast wordt de tabel “Hulpmiddel voor Risicoclassificatie” opnieuw ingevuld en wordt een nieuwe risicoclassificatie gemaakt waardoor het verschil tussen de

situatie voor en na de begeleiding, duidelijk wordt.

4.3. WORDEN DE DOELEN GEREALISEERD?

Tijdens het hulpverleningstraject worden doelen opgesteld (fase 2) waaraan gewerkt wordt (fase 3) om zo tot een lagere risicoclassificatie te komen. Om te

evalueren of de doelen behaald worden, kan gebruikt worden van Goal Attainment Scaling (Melief, Hoekstra, Langerak, Sijben, & Wevers, 1979). Hierbij wordt een schema ingevuld waarin voor de verschillende (veranderbare) probleemgebieden

van het gezin volgende zaken vermeld staan:

- Eén of meer concrete doelstellingen.

- Een concreet waarneembare indicator voor het al dan niet behalen van deze

doelstelling.

- De waarnemingsperiode of het waarnemingsmoment.

- Het huidige niveau ten aanzien van iedere indicator (0), een schatting van

het niveau dat bereikt zou moeten zijn aan het einde van de

evaluatieperiode (2), een schatting van een lager niveau dan verwacht maar

een verbetering ten opzichte van de situatie aan het begin van de

begeleiding (1), en een schatting lager dan het huidige niveau (-1).

In dit schema wordt dan aangeduid op welk niveau men zich op het moment van de evaluatie bevindt waardoor het verschil tussen de situatie voor en na de

begeleiding duidelijk wordt.

Een voorbeeldformulier kan in bijlage 6.2. gevonden worden.

4.4. ZIJN DE CLIËNTEN TEVREDEN?

Om na te gaan of gezinnen tevreden zijn, kan de Exit-vragenlijst (Jurrius, Havinga, & Stams, 2008) gebruikt worden. De items worden gescoord op een

vierpuntenschaal (1 tot en met 4). De vragenlijst bevindt zich in bijlage 6.3. Op basis van enkele stellingen worden twee factoren berekend:

- Resultaat en Toekomst: gemiddelde van de items 2, 3, 4, 5, 7 en 9

- Verloop: gemiddelde van de items 1, 6, 8, 10

Daarbij geldt volgende interpretatie:

507

Scores tot 2,50: Negatieve beoordeling door de cliënt

Scores van 2,50 tot 2,75: Redelijk positieve beoordeling maar stellingen met een lage score zijn een aandachtspunt

Scores van 2,75 tot 3,00: Voldoende beoordeling door de cliënt

Scores boven 3,00: Goede beoordeling door de cliënt

Voor vraag 11 (schaalvraag) geldt dat cijfers onder de 6 als onvoldoende gezien

worden, cijfers tussen 6 en 8 als voldoende en een cijfer van 8 of hoger als goed.

De overige vragen worden kwalitatief geïnterpreteerd.

508

5. REFERENTIES

Jurrius, K., Havinga, L., & Stams, G. J. (2008). Exitvragenlijst Jeugdzorg. Amsterdam: Stichting Alexander.

Melief, W., Hoekstra, M., Langerak, E., Sijben, N., & Wevers, I. (1979). Doelen stellen en evalueren. Een handleiding tot het gebruik van Goal Attainment Scaling (GAS). Alphen aan den Rijn/Brussel: Samson Uitgeverij.

509

6. BIJLAGEN

510

6.1. CHECKLIST METHODIEK

511

CHECKLIST METHODIEK


GEZIN: ……………………………………

Hieronder volgt een checklist waarin de verschillende onderdelen van de methodiek opgesomd staan. Op die manier kan gecontroleerd worden of de methodiek juist uitgevoerd wordt.

Ik heb aandacht voor een goede werkrelatie:

Ik let op mijn basishouding.

Indien zinvol bied ik praktische steun.

Ik maak gebruik van de juiste gesprekstechnieken.

Ik observeer het gezin tijdens de gesprekken.

Ik heb aandacht voor het optreden van weerstand, herken patronen van weerstand en ga hier correct mee om.

Ik zorg voor een goede werkrelatie met de pleegzorgers:

Ik betrek de pleegzorgers bij het hulpverleningsproces.

Ik ondersteun en begeleid de pleegzorgers waar nodig.

Ik ga na of de pleegzorgers de juiste competenties hebben en/of hoe ze de juiste competenties kunnen krijgen.

Ik wissel correct informatie uit:

Ik geef informatie over mijzelf, het hulpverleningsproces, de dienst,

waar gezinnen terechtkunnen voor vragen en klachten, …

Ik bespreek de ethische aspecten zoals (gedeeld) beroepsgeheim, meldingsplicht, privacy, recht op inzage van het dossier, … Ik ga na

of het gezin hiermee akkoord is.

Ik vraag de ouders om het mandaat aan hun kinderen te geven om

met de pleegzorgbegeleider te praten.

Ik zorg ervoor dat de consulent aanwezig is op het eerste gesprek zodat hij/zij kan verduidelijken wat van het gezin verwacht wordt.

Ik zorg dat het formulier “Duidelijkheid Scheppen” ingevuld is door de consulent.

Ik zorg dat ik een geschreven toestemming van het gezin heb om andere diensten te contacteren en informatie over het gezin op te vragen.

Ik verzamel informatie voor de analytische anamnese via eerdere dossiers, gesprekken, observatie van de gezinsleden en de

vragenlijsten.

Gezien het belang van de analytische anamnese voor het verdere verloop van de hulpverlening, zorg ik dat er geen gaten in de

informatie zitten. Daartoe bevraag ik alle domeinen: gezin, kind, ouders, ouderschap en ouder-kindrelatie, sociale setting en

hulpverlening.

Ik maak een competentie-analyse.

512

Ik ga de capaciteit tot verandering van de ouders na via de READI-

vragenlijst en via bevraging van het kind.

Ik bevraag de standpunten met betrekking tot gezinshereniging van

alle betrokken partijen en ga met hen na welke ondersteuning en verandering er nodig is om een gezinshereniging mogelijk te maken.

Ik maak een risicoclassificatie, neem een beslissing rond hereniging en deel

deze mee aan alle betrokken partijen. Ik leg ook het verder verloop van de hulpverlening uit.

Ik stel SMARTIE-doelen op in overleg met de gezinsleden en houd hierbij rekening met de wensen van de ouders, de hulpverlening en de maatschappij.

Ik baken af welke hulpverlening door de pleegzorgdienst geboden kan worden en voor welke hulpverlening er een beroep gedaan moet

worden op samenwerkingsverbanden. Indien een beroep gedaan moet worden op samenwerkingsverbanden dan monitor ik of dit ook effectief gebeurt.

Ik stel samen met het gezin prioriteiten met betrekking tot de doelen en zet de doelen om in werkpunten.

Ik zorg voor een bespreking van de doelen met het hele gezin.

Ik stel een contract op met betrekking tot de doelen en de

ondersteuning die het gezin hierbij zal krijgen van de pleegzorgbegeleider.

Ik maak een voorlopige bezoekregeling, waarin de frequentie en duur van

de bezoeken doorheen het hulpverleningstraject opgebouwd wordt, in overleg met alle betrokken partijen.

Ik werk aan de doelen van het gezin:

Via de verplichte modules:

Vergroten van de opvoedingsvaardigheden.

Veiligheid waarborgen.

Ouder-kindrelatie verbeteren.

Versterken van het sociale netwerk.

Indien nodig via de facultatieve modules:

Problemen leren oplossen en inzicht in cognities vergroten.

Vergroten van vaardigheden gericht op emotieregulatie.

Praktische hulp bieden en praktische vaardigheden vergroten.

Vergroten van de sociale vaardigheden.

Bij het gebruik van de modules kies ik steeds de technieken uit de handleiding die het beste bij het gezin passen.

Ik maak samen met alle betrokken partijen (ouders, kind, pleegzorgers, andere pleegzorgbegeleiders, consulent, …) een nieuwe risicoclassificatie.

Op basis hiervan beslis ik of hereniging (nu) een optie is of niet en dus of het hulpverleningstraject gewoon voortgezet, verlengd of gestopt wordt.

513

Ik voer de gezinshereniging uit:

Ik informeer het gezin over de situaties die bij een hereniging kunnen voorkomen.

Ik stel in overleg met de ouders, het kind, de pleegzorgers en eventuele andere betrokkenen een herenigingsplan op waarin volgende zaken worden vastgelegd:

Datum van hereniging.

Bezoekregeling tot hereniging.

Laatste afspraken.

Rol pleegzorgers in hereniging

Waar gezinnen terechtkunnen in geval van een crisis.

Welke instantie het contextbegeleidingstraject zal opstarten.

De knipkaart.

Het evaluatiemoment 6 maanden na hereniging en afspraken hierrond.

Ik voer de hereniging uit zoals vastgelegd in het herenigingsplan en

stop de hulpverlening vanuit pleegzorg.

Ik zorg voor een (vlotte overgang naar een) vervolgtraject binnen

contextbegeleiding.

Ik zorg dat het gezin weet waar het 24/7 terecht kan in geval van

een crisis.

Ik leg het gebruik van de knipkaart nogmaals uit.

Ik herhaal nogmaals de afspraken met betrekking tot de laatste

evaluatie door de consulent en de contextbegeleidingsdienst.

Opmerkingen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

514

6.2. TABEL GOAL ATTAINMENT SCALING

515

TABEL GOAL ATTAINMENT SCALING (GAS)


GEZIN: ……………………………………

Mate van doelrealisatie

Probleemgebied 1:

Probleemgebied 2:

Probleemgebied 3:

Probleemgebied 4:

Probleemgebied 5:

Niveau dat bereikt zou moeten zijn aan het einde van de begeleiding (2)

Niveau lager dan wat men wil bereiken

maar toch een verbetering ten opzichte van het niveau bij het begin van de begeleiding (1)

Niveau aan het begin

van de begeleiding (0)

516

Niveau lager dan aan het begin van de begeleiding (-1)

Doel

Indicator

Waarnemingsperiode/moment

6.3. EXIT-VRAGENLIJST

518

EXIT-VRAGENLIJST

DATUM: …………………………………


Deze vragenlijst gaat over de begeleiding van pleegzorg die u heeft gekregen en het resultaat ervan. We zouden het op prijs stellen als u deze vragenlijst wilt invullen, zodat wij hiermee de begeleiding waar nodig kunnen verbeteren.

Hieronder vindt u een aantal stellingen. Lees de stellingen door en kies het antwoord dat het beste bij u past waarbij 1 staat voor “helemaal niet mee eens”,

2 voor “niet mee eens”, 3 voor “wel mee eens” en 4 voor “helemaal mee eens”.

1. De begeleiding van pleegzorg is goed verlopen. 1 2 3 4

2. Kind: Ik heb voldoende geleerd om zelf verder te gaan.

Ouder: Ik heb voldoende geleerd om zelf verder te gaan met de begeleiding van mijn kind.

1 2 3 4

3. pleegzorg heeft mij geholpen met wat ik belangrijk vind. 1 2 3 4

4. Ik weet waar ik terecht kan als ik begeleiding nodig heb. 1 2 3 4

5. Ik heb door de begeleiding van pleegzorg vertrouwen in de

toekomst.

1 2 3 4

6. pleegzorg betrok mij bij beslissingen. 1 2 3 4

7. Ik ben door pleegzorg geholpen met waar ik voor kwam. 1 2 3 4

8. Ik voelde me serieus genomen door de begeleider van

pleegzorg.

1 2 3 4

9. Er is voldoende bereikt door de begeleiding van pleegzorg. 1 2 3 4

10. De pleegzorgbegeleiders van pleegzorg deden hun werk

goed.

1 2 3 4

11. Welk rapportcijfer zou u pleegzorg geven?

Omcirkel: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

12. Wat vind je goed aan de begeleiding van pleegzorg?

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

13. Wat vind je minder goed aan de begeleiding van pleegzorg?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

519

……………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

14. Wil je verder nog iets kwijt over de begeleiding van pleegzorg?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN ......ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN METHODIEK INZAKE...

Documents

Transcript of ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN ......ONTWIKKELING EN IMPLEMENTATIE VAN EEN METHODIEK INZAKE...