Onderzoeksinstituut · 2017-03-23 · dat het aantal OTBers dat aan een promotie werkt, flink is...

j a a r v e r s l a g

2004

O n d e r z o e k s i n s t i t u u t O T B

Jaarverslag 2004

Onderzoeksinstituut OTB

ColofonDruk Drukkerij NIVO, Delft

Vormgeving Cyril Strijdonk Ontwerpburo, GaanderenFoto’s Onderzoeksinstituut OTB

Inhoud

Het jaar 2004 in vogelvlucht .................................................................................................................................... 5

1 Bestuur, organisatie en financiën ............................................................................................................................ 71.1 Bestuur .......................................................................................................................................................................... 71.2 Programmaraad .......................................................................................................................................................... 71.3 Organisatie .................................................................................................................................................................. 81.4 Financiën ...................................................................................................................................................................... 9

2 Onderzoekscholen en kennisoverdracht ................................................................................................................ 112.1 Onderzoekscholen ...................................................................................................................................................... 112.2 Bureau Opleidingen en Kennisoverdracht .............................................................................................................. 122.3 Onderwijs ...................................................................................................................................................................... 13

3 Delft Centre for Sustainable Urban Areas .............................................................................................................. 16

4 Onderzoeksprogramma Housing Studies ................................................................................................................ 174.1 Het onderzoeksprogramma ...................................................................................................................................... 174.2 De ontwikkeling van huisvestingssystemen .......................................................................................................... 174.3 Financiële en economische aspecten van de woningmarkt ................................................................................ 184.4 Theorie en methodologie van het meten van woonvoorkeuren ........................................................................ 204.5 Woningbouwmarkt ...................................................................................................................................................... 21

5 Onderzoeksprogramma Sustainable Housing Transformations .......................................................................... 245.1 Het onderzoeksprogramma ...................................................................................................................................... 245.2 Duurzaam en gezond wonen .................................................................................................................................... 245.3 Strategisch woningvoorraadbeleid en technisch beheer .................................................................................... 265.4 Bouwregelgeving en kwaliteitszorg .......................................................................................................................... 28

6 Onderzoeksprogramma Urban and Regional Development ................................................................................ 306.1 Het onderzoeksprogramma ...................................................................................................................................... 306.2 Ruimtelijke ontwikkeling ............................................................................................................................................ 306.3 Ruimtelijke sturing ...................................................................................................................................................... 32

7 Onderzoeksprogramma Urban Renewal and Governance .................................................................................. 357.1 Het onderzoeksprogramma ...................................................................................................................................... 357.2 Stedelijke vernieuwing .............................................................................................................................................. 367.3 Sociale en ruimtelijke integratie .............................................................................................................................. 387.4 De organisatie van de stedelijke vernieuwing (Urban policy and governance) .............................................. 40

8 Onderzoeksprogramma Mobility Studies ................................................................................................................ 438.1 Het onderzoeksprogramma ...................................................................................................................................... 438.2 Bundeling en intermodaliteit van goederenvervoer ............................................................................................ 43

9 Onderzoeksprogramma Geo-information and Land Development .................................................................... 469.1 Het onderzoeksprogramma ...................................................................................................................................... 469.2 Grondbeleid .................................................................................................................................................................. 469.3 Geo-informatievoorziening ........................................................................................................................................ 49

10 Onderzoeksprogramma GIS-technology ................................................................................................................ 5110.1 Het onderzoeksprogramma ...................................................................................................................................... 5110.2 Geo-Database Management Systemen (DMBS) .................................................................................................... 5210.3 Gedistribueerde geo-informatieverwerking en -semantiek ................................................................................ 5210.4 Ruimtelijk-temporeel modelleren ............................................................................................................................ 54

10.5 Computationele geometrie ........................................................................................................................................ 5510.6 GIS-toepassingen ........................................................................................................................................................ 55

Bijlage 1 Output ............................................................................................................................................................................ 57

Bijlage 2 Dissertaties in voorbereiding .................................................................................................................................... 89

Bijlage 3 Personeel ...................................................................................................................................................................... 93

Bijlage 4 Maatschappelijke dienstverlening en nevenactiviteiten ...................................................................................... 96

l 5 l

Het jaar 2004 in vogelvlucht

Het jaar 2004 was voor het Onderzoeksinstituut OTB de startvan een aantal grote onderzoeksprogramma’s. Op basis vanhet Besluit Subsidies Investeringen Kennisinfrastructuur (Bsik)werden diverse deelprogramma’s, waaronder het door destichting Habiform gecoördineerde programma VernieuwendRuimtegebruik, zowel qua personeel als qua onderzoekspro-grammering opgestart. Voor het ons betekende dit een forseuitbreiding van het personeel, van 88 medewerkers eind 2003naar 125 medewerkers eind 2004. Deze uitbreiding werdbovendien mogelijk gemaakt doordat per 1 januari 2004 hetpersoneel van de voormalige Geodesie-secties Geo-informatieen Grondbeleid en GIS-technologie officieel bij het Onder-zoeksinstituut OTB werd aangesteld (24 medewerkers). Deimplementatie van de Bsik-programma’s zorgde er samen metde start van het Delft Centre for Sustainable Urban Areas voordat het aantal OTBers dat aan een promotie werkt, flink is toe-genomen. Zoals uit bijlage 2 van dit jaarverslag kan wordenopgemaakt, heeft dat geleid tot een voor OTB-begrippenrecordaantal van 56 promovendi. Mede dankzij de inspannin-gen van de beide ex-Geodesiesecties was 2004 ook sinds jarenweer een goed promotiejaar. Zo behaalden via ons instituut devolgende vijf personen de doctorstitel: Harry Boumeester,Daniëlle Groetelaers, Jantien Stoter, Arbind Tuladhar en MichaWerner. Mede op basis van het grote aantal huidige promo-vendi is onze verwachting dat dit aantal de komende jarengestaag zal groeien. Ook financieel betekende 2004 een breekpunt met de afgelo-pen jaren. Sinds twee jaar was er namelijk weer sprake vaneen dit maal fors positief jaarresultaat. Wij verwachten overi-gens ook voor de komende jaren een dergelijk positief resul-taat te genereren. De gerealiseerde en verwachte baten wor-den ingezet om in 2006 een extra promovendi-impuls mogelijkte maken. Hierdoor wordt het mogelijk om ook na 2009, wan-neer de Bsik-programma’s worden afgesloten, het aantal pro-moties op peil te houden. Verder wordt een deel van de reser-ve ingezet om extra investeringen na 2009 mogelijk te makenen worden de onderzoekssecties uitgenodigd om meer buiten-landse gastonderzoekers aan te trekken.

Uitbreiding intellectueel leiderschapEen jarenlang gekoesterde OTB-wens was om het aantal aanhet instituut verbonden hoogleraren uit te breiden. Diversevisitatie- en adviescommissies hebben in dit kader het belangvan een uitbreiding van het intellectueel leiderschap van deonderzoeksprogramma’s geagendeerd. Mede dankzij deinspanningen van de decaan van de faculteit Techniek,Bestuur en Management, prof. dr. ir. Hugo Priemus, is hetOnderzoeksinstituut OTB er in geslaagd om in 2004 het aantalhoogleraren te laten groeien van twee tot maar liefst zes.Nadat eerder al prof. dr. Willem Korthals Altes en prof. dr.Peter van Oosterom tot het bij het OTB betrokken hooglera-rencorps waren toegetreden, konden daar in 2004 prof. dr.Frans Dieleman, prof. mr. Jaap Besemer en prof. mr. dr. Jitske

de Jong aan worden toegevoegd. Begin 2005 treden prof. dr.Andreas Faludi en prof. dr. Talja Blokland in hun voetsporen,waardoor het aantal aan het Onderzoeksinstituut OTB gelieer-de hoogleraren dan zal zijn opgelopen tot maar liefst acht.Verheugend is nu ook dat bij alle onderzoeksprogramma’s eenof meer hoogleraren zijn betrokken. Voor de programma’sSustainable Housing Transformations en Mobilty Studies geldtoverigens dat nauw wordt samengewerkt met twee uit de con-stituerende faculteiten afkomstige hoogleraren.

Sterke uitbreiding onderwijsinzetEen van de belangrijkste aanbevelingen uit het adviesrapportvan de Commissie Verruijt, de commissie die eind 2001 adviesuitbracht over de positionering van ons instituut binnen de TUDelft, was dat onze onderzoekers een zwaardere inbreng inhet onderwijs van de constituerende faculteiten zouden moe-ten hebben. Een aanbeveling die overigens door ons al enkelejaren van harte wordt onderschreven. Voor de realisatie hier-van is het instituut echter geheel afhankelijk van deze facultei-ten. Het is belangrijk dat de verkregen onderzoeksresultatenook worden ingezet in het reguliere TU-onderwijs. Wij strevenernaar om ongeveer 20% van de personele inzet aan onder-wijsactiviteiten te besteden. Zoals in hoofdstuk 2 is aangege-ven, zijn onze medewerkers inmiddels bij een groot aantalonderwijsactiviteiten betrokken, zowel binnen als buiten deTU. De start van een nieuw vierde domein binnen de BSc-opleiding Technische Bestuurskunde Ruimte: gebruik en ont-wikkeling die grotendeels door aan het OnderzoeksinstituutOTB verbonden personeelsleden verzorgd wordt, zal dekomende jaren voor een verdere versterking van de onderwijs-bijdrage zorgen. Ook de mogelijke instelling van de masterGeomatics bij Lucht- en Ruimtevaart en de interfacultaireMSc(-variant) Spatial Development and Geo-infomation Engi-neering bieden hiertoe voor de nabije toekomst uitgelezenmogelijkheden.

Een tweede onderzoeksvisitatieNadat eerder in 2003 alle zeven onderzoeksprogramma’s alvoor de periode 1997-2002 door een externe visitatiecommis-sie waren beoordeeld, werden in 2004 de programma’s Hous-ing Studies, Sustainable Housing Transformations en Urbanand Regional Development in het kader van de Bouwkundevisi-tatie opnieuw voor de periode 1997-2002 door een buitenland-se commissie beoordeeld. De eerste twee programma’s wor-den in samenwerking met de Faculteit Bouwkunde uitgevoerd,terwijl het derde programma direct aansluit op het onderzoekdat in de afdeling Urbanism van Bouwkunde wordt uitgevoerd.Opnieuw was het eindoordeel dat de visitatiecommissie uit-sprak bevredigend. Op alle onderscheiden classificatieonder-delen scoorden de drie genoemde programma’s goed tot zeergoed.De extra onderwijsinspanningen zijn niet ten koste gegaan vanhet onderzoek dat het Onderzoeksinstituut OTB in opdracht

l 6 l

van derden uitvoert. Zo werd in 2004 voor een recordbedragvan €3.732.000 aan derdegeldstroomonderzoek verricht, eenbedrag dat de totale begroting van 1999 benadert. Het totaleaandeel contractonderzoek is inmiddels vrijwel op het gewens-te aandeel van ongeveer 50% uitgekomen. De overige inkom-sten worden door de TU Delft gegenereerd. Deze situatiemaakt ook dat een consolidatie van het instituut de komendejaren voor de hand ligt. Een verdere uitbreiding van het con-tractonderzoek zou immers betekenen dat de door het insti-tuut voorgestane verhouding van 50%/50% eerste-/derdegeld-stroominkomsten onder druk zou komen te staan. Het is juistdeze combinatie van onderzoeksprojecten die voor alle betrok-ken partijen een meerwaarde realiseert. Ook dit jaar zijn we de vele publieke en private organisatieszeer erkentelijk voor het vertrouwen dat zij in ons instituut

hebben getoond. Dit vertrouwen stelt ons ieder jaar weer instaat om onze missie te volbrengen en onze ambities weer ietshoger bij te stellen. In dit kader draagt met name de groei vanhet aantal meerjarige onderzoeksprojecten die wij voor diver-se partijen mogen uitvoeren, een belangrijke bijdrage aan decontinuïteit van ons instituut.

Ten slotte dank ik alle medewerkers voor de inspanningen ende kwaliteit die zij ook dit jaar weer hebben geleverd. Ik hoopdat alle nieuwe medewerkers zich snel bij het instituut zullenthuisvoelen en hun (en onze) ambities kunnen waarmaken.

prof. dr. P.J. Boelhouwer(wetenschappelijk directeur)

l 7 l

Het Onderzoeksinstituut OTB is eeninterfacultair onderzoeksinstituut van de TU Delft, met eenzelfstandige beheerstatus. Het instituut is gelieerd aan dezogeheten ‘constituerende’ faculteiten, te weten: de faculteitBouwkunde, de faculteit Techniek, Bestuur en Management ende faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen. Met dezefaculteiten worden nauwe onderzoeks- en onderwijsrelatiesonderhouden. Deze relaties komen onder meer tot uiting in deleerstoelverankering tussen het Onderzoeksinstituut OTB en deconstituerende faculteiten. Omdat een onderzoeksinstituutbinnen de TU-organisatie strikt genomen geen eigen leerstoe-len kent, gaat het daar waar in dit jaarverslag melding ge-maakt wordt van OTB-hoogleraren, om leerstoelen bij een vande constituerende faculteiten. Een aantal van deze hooglera-ren is vanuit de constituerende faculteit geheel of gedeeltelijkgedetacheerd bij het Onderzoeksinstituut OTB.

1.1 Bestuur

Het OTB-bestuur bestaat uit de decanenvan de drie constituerende faculteiten binnen de TU Delft:

� Prof. ir. H. Beunderman (faculteit Bouwkunde), voorzitter� Prof. dr. ir. H. Priemus (faculteit Techniek, Bestuur en

Management) � Prof. ir. L. de Quelerij (faculteit Civiele Techniek en Geowe-

tenschappen)

Mw. drs. E. Philipsen is secretaris van het bestuur.

1.2 Programmaraad

De OTB-programmaraad bestaat uit voor-aanstaande collega-onderzoekers en uit personen die eenbelangrijke rol spelen in het contractonderzoeksveld. De Pro-grammaraad heeft een adviserende en meedenkende rol. Deleden adviseren het instituut over belangrijke strategische lij-nen die op programmaniveau worden uitgezet. Hun adviesricht zich dus niet op afzonderlijke projecten, maar omvat degehele onderzoeksportfolio. Op 12 november 2004 trad eennieuw samengestelde raad aan. De leden van de Programma-raad hebben tevens zitting in de SUA-gebruikersraad die ditjaar is ingesteld (zie ook hoofdstuk 4).

1 Bestuur, organisatie en financiën

Hoogleraren

In 2004 is het aantal aan ons instituut gelieerde hoogleraren met drie uitgebreid. Per 1 april was Frans Dieleman werkzaam als hoogleraar Methoden en Technieken van systeeminnovatie ruimtelijke ontwikkeling. Hij was afkomstig van de faculteit RuimtelijkeWetenschappen van de Universiteit Utrecht. Jaap Besemer werkt vanaf 1 augustus als hoogleraar Geo-informatie Infrastructuur bij desectie Geo-informatie en Grondbeleid. Voorheen was hij voorzitter van de Raad van Bestuur van het Kadaster. Jitske de Jong is hoogle-raar Onroerendgoedrecht bij de sectie Geo-informatie en Grondbeleid. De hoogleraren zijn alle drie in dienst van de faculteit Techniek,Bestuur en Management (TBM) en volledig gedetacheerd bij het Onderzoeksinstituut OTB.

Prof. dr. Besemer Prof. dr. Dieleman (�11-04-2005) Prof. dr. de Jong

l 8 l

Dit jaar hebben de volgende mutaties plaatsgevonden:

In dienst per Uit dienst per

Menno van der Veen 15-02-2004 Kees Korse 20-01-2004

Martijn Arnoldus 01-03-2004 Reijnt Jan Sluis 19-02-2004

Wendy Bohte 01-03-2004 Anneke van Cooten-

Henk Jan van Mossel 01-03-2004 van den Bos 01-04-2004

Demetrio Muñoz Gielen 01-03-2004 Jantien Stoter 01-05-2004

Linda Leber 22-03-2004 Claudia Boon 01-08-2004

Friso Penninga 01-04-2004 Johan Visser* 01-08-2004

Jan Willem Smid 01-04-2004 Bonnie van der Sluijs 01-09-2004

Janneke van Bemmel 01-04-2004 Maarten van Ham 01-10-2004

Maaike Muller 01-04-2004 Astrid Zwarts 01-11-2004

Koen Mulderij 19-04-2004 Henri Aalders 01-11-2004

Maarten van Ham 01-05-2004

Elma Bast-Gast 01-06-2004

Sylvia Jansen 15-08-2004

Karin Soldaat 01-09-2004

Tessa Mulder 13-09-2004

Paul Metzemakers 13-09-2004

Laure Itard 15-09-2004

Janine Meesters 15-10-2004

Evelien van Rij 25-10-2004

Janneke Toussaint 01-12-2004

* Onbezoldigde aanstelling per 1 augustus 2004.

Nieuwe gedetacheerde medewerkers:

Gedetacheerd Per

Ben Stuivenberg 01-01-2004

Frans Dieleman 01-04-2004

Jaap Besemer 01-08-2004

Jitske de Jong 01-09-2004

In 2004 zijn de volgende stagiaires werkzaam geweest:

Stagiaire Periode

Rob Klaassen 08-03-2004 tot 08-11-2004

Pieter Klompe 01-10-2004 tot 01-04-2005

Maaike Vegter 01-11-2004 tot 01-07-2005

Bijlage 3 bevat een volledig overzicht van de personeelssa-menstelling in 2004.

Op 31 december 2004 bestond de Programmaraad uit de vol-gende leden:� G.M.M. Alink (nieuw toegetreden, ministerie van Verkeer en

Waterstaat)� mw. drs. Th.A.J. Burmanje (nieuw toegetreden, Kadaster)� prof. dr. W. Derksen (nieuw toegetreden, Ruimtelijk Plan-

bureau)� dr. ir. R.C.V. Feron (nieuw toegetreden, Rijkswaterstaat)� prof. dr. ir. R.E.C.M. van der Heijden (Radboud Universiteit,

faculteit Beleidswetenschappen)� drs. A.C. Hordijk (Stichting ROZ Vastgoedindex)� prof. dr. L.A. de Klerk (Universiteit van Amsterdam)� ir. C. Lever (nieuw toegetreden, ministerie van Volkshuisves-

ting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer)� prof. dr. H.F.L. Ottens (Universiteit Utrecht, faculteit der

Ruimtelijke Wetenschappen), voorzitter� ir. H. Pluckel (Bureau Regio Randstad)� ir. C.E.C. de Reus (Johan Matser Projectontwikkeling)� drs. N. Rietdijk (nieuw toegetreden, NVB Vereniging voor

Ontwikkelaars & Bouwondernemers)� drs. R. Scherpenisse (nieuw toegetreden, Stichting Stuur-

groep Experimenten Volkshuisvesting)� drs. J.G.C.M. Schuyt (De Alliantie, Huizen)� drs. H.B.H.G. Wilke (Aedes vereniging van woningcorpora-

ties)

Mw. drs. C. Faber is secretaris van de Programmaraad.

1.3 Organisatie

Het Onderzoeksinstituut OTB bestaat uitzeven onderzoekssecties en twee ondersteunende secties. Deonderzoekers zijn verdeeld over de secties: Duurzaam Woning-voorraadbeleid en Kwaliteitszorg; Vervoer en Infrastructuur;Stedelijke Vernieuwing en Wonen; Stedelijke en RegionaleOntwikkeling; Volkshuisvesting en Woningmarkt; Geo-informa-tie en Grondbeleid en GIS-technologie. De secties Beheer enMethodologie & Informatica zorgen voor de ondersteuning.

l 9 l

Ontvangsten en uitgaven 1999-2004

1999 2000 2001 2002 2003 2004

BATEN (x €1.000)

Eerstegeldstroom 1.636 1.496 1.977 1.973 1.988 3.412

Tweedegeldstroom 79 54 47 68 42 53

Derdegeldstroom 2.294 2.126 2.365 2.101 2.346 3.732

Interne TU 266 289 308 330 461 682

Rente 131 129 110 109 80 50

TOTAAL 4.406 4.094 4.807 4.581 4.917 7.929

BATEN (in %)

Eerstegeldstroom 37 37 41 43 40 43

weedegeldstroom 2 1 1 1 1 1

Derdegeldstroom 52 52 49 46 48 47

Interne TU 6 7 7 7 9 8

Rente 3 3 2 2 2 1

TOTAAL 100 100 100 100 100 100

LASTEN (x €1.000)

Personeel 2.831 2.970 3.339 3.725 3.832 5.276

Personeel van derden 255 447 481 507 439 508

Duurzame goederen 88 22 196 292 196 176

Verbruikslasten 893 999 772 995 852 1.482

TOTAAL 4.067 4.438 4.788 5.519 5.319 7.442

LASTEN (in %)

Personeel 70 67 70 68 72 71

Personeel van derden 6 10 10 9 8 7

Duurzame goederen 2 0 4 5 4 2

Verbruikslasten 22 23 16 18 16 20

TOTAAL 100 100 100 100 100 100

1.4 Financiën

Onderzoeksinstituut OTB doet mee aan Bsik-onderzoek

In 2004 participeerden de verschillendeonderzoeksprogramma’s binnen het instituut in het Habiforum-programmaVernieuwend Ruimtegebruik, tot voor kort bekend als het Bsik-programmaSysteeminnovatie Ruimtegebruik enGebiedsontwikkeling. In de hoofdstukken 4 tot en met 10 van dit jaarverslag komende specifieke onderzoeken aan bod. Hetprogramma heeft een belangrijk deel vanonze werkzaamheden kleurgegeven.Binnen het programma zijn onder anderesamenwerkingsrelaties tot stand gebrachtmet corporaties (Corpovenista) en SBR.Voor het programma VernieuwendRuimtegebruik is een groot aantal promo-vendi in dienst van het instituut getreden.Bijlage 2 geeft een overzicht van de dissertaties in voorbereiding.

l 10 l

College van Bestuur

Bestuur

Programmaraad Directie

Coördinatieteam

Beheer

Methodologie & Informatica

Duurzaam Woning-voorraadbeleid

& Kwaliteitszorg

Geo-informatie &Grondbeleid

GeografischeInformatie Systemen

technologie

Stedelijke &Regionale

Ontwikkeling

StedelijkeVernieuwing

& Wonen

Vervoer &Infrastructuur

Volkshuisvesting& Woningmarkt

Organisatiestructuur

l 11 l

2.1 Onderzoekscholen

Binnen de universitaire wereld wordthoogwaardig onderzoek steeds meer geconcentreerd in onder-zoekscholen. Daarbij streeft men naar een omvang van tenminste vijftig promovendi en een substantieel aandeel senior-onderzoekers. Aan onderzoekscholen wordt een landelijkebetekenis toegekend. Het ligt daarom voor de hand dat hetOnderzoeksinstituut OTB participeert in initiatieven waarbijmet andere groepen wordt samengewerkt in een onderzoek-school van landelijke allure. Het Onderzoeksinstituut OTBheeft ervoor gekozen te participeren in een aantal van zulkeinitiatieven: de Netherlands Graduate School of Housing andUrban Research (NETHUR) en de Onderzoekschool voor Trans-port, Infrastructuur en Logistiek (TRAIL). In de onderzoek-school NETHUR participeren op 31 december 2004 35 OTB’ers,onder wie 26 promovendi. In TRAIL participeren 7 OTB’ers,onder wie 4 promovendi. Daarnaast participeren 2 OTB’ers inonderzoekschool Ins Commune.

NETHURIn NETHUR participeren de Universiteit Utrecht (penvoerder),de Universiteit van Amsterdam, de Technische UniversiteitDelft, de Rijksuniversiteit Groningen, de Technische Universi-teit Eindhoven en de Radboud Universiteit Nijmegen.Vanuit de TU Delft nemen onderzoekers van de faculteit Bouw-kunde en het Onderzoeksinstituut OTB deel.De doelstellingen van NETHUR zijn:� Een goed gestructureerde en hoogwaardige opleiding voor

jonge onderzoekers in stand houden en uitbouwen op hetterrein van het stedelijk en huisvestingsonderzoek dat doorNETHUR wordt bestreken.

� Kwalitatief hoogstaand onderzoek van de stad en de stede-lijke samenleving handhaven en versterken, waarbij desamenhang van het onderzoek vanuit de verschillende disci-plines in NETHUR een belangrijke rol speelt.

� Het algemene programma van onderzoek uitvoeren alsmedeeen speciaal programma rond een specifiek thema, dat hetalgemeen bestuur van de onderzoekschool voor enkele jarenvaststelt.

Prof. dr. H.F.L. Ottens fungeert als wetenschappelijk directeur.Prof. dr. S. Musterd is voorzitter van het bestuur. Prof. dr. ir.H. Priemus was tot september 2003 plaatsvervangend voorzit-ter. Ook prof. dr. P.J. Boelhouwer en prof. dr. W. Korthals Altesmaken namens de TU Delft deel uit van het NETHUR-bestuur. Het Onderzoeksinstituut OTB brengt in NETHUR het promotie-onderzoek, de nadoctorale opleiding Housing, Urban and Mobi-lity Studies en senioronderzoekscapaciteit in.In NETHUR worden ingebracht:� Prof. dr. P.J. Boelhouwer 0,4 fte� Dr. R.W. Goetgeluk 0,4 fte� Mw. dr. M.E.A. Haffner 0,4 fte

� Dr. T. Kauko 0,4 fte� Prof. dr. W.K. Korthals Altes 0,1 fte� Mw. dr. H.M. Kruythoff 0,4 fte� Dr. F.M. Meijer 0,4 fte� Prof. dr. ir. H. Priemus 0,2 fte � Mw. dr. ir. M. Spaans 0,4 fte� Dr. ir. A. Straub 0,4 fte� Dr. ir. G.A.M. Vijverberg 0,2 fte� Dr. ir. ing. H.J. Visscher 0,4 fte� Mr. dr. ir. J.A. Zevenbergen 0,4 fte� Dr. W.A.M. Zonneveld 0,8 fte

De volgende OTB-promovendi voeren hun dissertatieonder-zoek in NETHUR-verband uit:� Mw. drs. C.C.M. Adriaanse� Mw. drs. J. van Bemmel� Mw. drs. W. Bohte� Mw. ir. A. van der Bos� Drs. H.J.F.M. Boumeester (gepromoveerd op 28 september

2004)� Drs. ing. J.H. de Greef� Mw. ir. D.A. Groetelaers (gepromoveerd op 12 oktober 2004)� Drs. J.S.C.M. Hoekstra� Drs. R.J. Kleinhans� Mw. ir. G. Klunder� Mw. drs. L. Leber � Ir. B. van Loenen� Drs. C. Maat� Mw. ir. J. Meesters� Drs. E.J. Meijers� Drs. P.A.J. Metzemakers� Drs. J.H. van Mossel� Drs. D. Muñoz Gielen� Drs. P. Neuteboom� Mw. mr. ir. H.E. van Rij� Ir. J.W. Smid� Mw. ir. K. Soldaat� Drs. F.A.G. Wassenberg� Drs. B. Waterhout� Ir. H.W. de Wolff� Mw. drs. A.J. Zwarts (tot november 2004)

TRAILIn 1994 werd de Netherlands Research School for Transport,Infrastructure and Logistics (TRAIL) als onderzoekschoolgevormd. Hierin participeren de TU Delft, de Erasmus Universi-teit Rotterdam en sinds 1999 ook de Rijksuniversiteit Gronin-gen. Vanuit de TU Delft participeren het OnderzoeksinstituutOTB en een aantal faculteiten in TRAIL. Prof. dr. ir. P.H.L. Bovyis wetenschappelijk directeur en dr. ir. A.J. van Binsbergen iszakelijk directeur.TRAIL wordt gevormd door wetenschappers die zich gespecia-liseerd hebben in transport, infrastructuur en logistiek. Het

2 Onderzoekscholen en kennisoverdracht

l 12 l

van Toezicht van TRAIL. Ook in het Delft Centre for Sustaina-ble Urban Areas vindt samenwerking met de faculteit CiTGplaats.

Samenwerking Onderzoeksinstituut OTB en de faculteitTechniek, Bestuur en ManagementProf. dr. ir. H. Priemus is decaan van de faculteit Techniek,Bestuur en Management en lid van het OTB-bestuur. HetOnderzoeksinstituut OTB werkt nauw samen met de sectieSysteeminnovatie Ruimtelijke Ontwikkeling van prof. dr. ir. H.Priemus, die 0,2 fte aan onderzoeksactiviteiten in het Onder-zoeksinstituut OTB uitvoert. Prof. dr. W.K. Korthals Altes (sec-tie Geo-informatie en Grondbeleid) en prof. dr. ir. P.J.M. vanOosterom (sectie GIS-technologie) zijn vanuit de faculteit TBMgedetacheerd bij het Onderzoeksinstituut OTB, evenals drienieuw gedetacheerde hoogleraren. Het gaat om prof. dr. F.M.Dieleman, prof. mr. J.W.J. Besemer en prof. mr. dr. J. de Jong(zie kader hoofdstuk 1). Ook in het Delft Centre for Urban Areas wordt samengewerkt met onderzoekers van de faculteitTBM.

2.2 Bureau Opleidingen enKennisoverdracht

Het Bureau Opleidingen en Kennisover-dracht coördineert de tweejarige postdoctorale opleiding Hou-sing, Urban and Mobility Studies. Cursussen, studiedagen, con-gressen, colloquia en de postdoctorale opleiding worden doorhet Onderzoeksinstituut OTB verzorgd.

doel van TRAIL is de wetenschapsbeoefening te bevorderen.Het heeft een geïnstitutionaliseerde opleiding tot zelfstandigonderzoeker en ontwerper op het gebied van transport,infrastructuur en logistiek. De onderzoekschool omvat alle ver-voermodaliteiten. Verder behoren zowel de technische en eco-nomische als de veiligheids- en milieuaspecten en de juridi-sche en sociale aspecten van verkeer en vervoer tot het terreinvan de onderzoekschool. Men streeft naar algemene theorie-vorming en naar de ontwikkeling van toepasbare technologievanuit deze algemene theoretische kaders.De volgende OTB-onderzoekers participeren in TRAIL:� Dr. M. Janic 1,0 fte� Dr. J. Vleugel 1,0 fte� Dr. ir. J.G.S.N. Visser 0,2 fte (tot 1-8-2004)� Mw. ir. Y.M. Bontekoning 0,4 fte/promovendus� Drs. J.W. Konings 0,4 fte/promovendus� Ir. E. Kreutzberger 0,2 fte/promovendus� Drs. J.J. Trip 0,4 fte/promovendus

Ze voeren onderzoek uit op het terrein van het stedelijk goe-derenvervoer, multimodale netwerken en terminals en debenutting en de ruimtelijke inpassing van infrastructuur.

Samenwerking Onderzoeksinstituut OTB en de faculteitBouwkundeDe decaan van de faculteit Bouwkunde, prof. ir. H. Beunder-man, is sinds november 2002 voorzitter van het OTB-bestuur.De samenwerking heeft verschillende gezichten. Sinds hetbegin van de jaren negentig wordt samengewerkt met prof. ir.H. de Jonge en de afdeling Real Estate & Housing. In 2004verrichtten dr. ir. G.A.M. Vijverberg (0,3 fte) en dr. E. Louw(0,4 fte) onderzoek naar huisvestingsmanagement en locatie-ontwikkeling. Hun onderzoeksoutput voor dit onderwerp wordtaan de faculteit Bouwkunde toegerekend.Prof. dr. P.J. Boelhouwer is Anthoni van Leeuwenhoekhoogle-raar bij de faculteit Bouwkunde en geeft colleges over hetonderwerp housing systems (hij is voor 0,2 fte in dienst bijBouwkunde). Hij begeleidt diverse afstudeerders binnen deafdeling Real Estate & Housing. Hij is medeverantwoordelijkvoor het housing-onderwijs in de mastervariant van deze afdeling en geeft diverse colleges in de bacheloropleiding vanBouwkunde. In het Delft Centre for Sustainable Urban Areaswordt samengewerkt met diverse onderzoekers van de facul-teit Bouwkunde.

Samenwerking Onderzoeksinstituut OTB en de faculteitCiviele Techniek en GeowetenschappenOp het gebied van onderwijs (zie hoofdstuk 2) wordt veelvul-dig samengewerkt met deze faculteit. De secties GIS-technolo-gie en Geo-informatie en Grondbeleid leveren inbreng in deopleiding Geodesie van de faculteit Civiele Techniek en Geo-wetenschappen. Daarnaast verzorgt deze sectie het vak Geo-informatie voor eerstejaarsstudenten bij de opleiding CivieleTechniek.In de onderzoekschool TRAIL werken OTB-onderzoekerssamen met prof. dr. ir. P.H.L. Bovy en prof. dr. ing. I.A. Han-sen. Prof. dr. ir. H. Priemus maakt deel uit van de Raad vanToezicht van TRAIL. Prof. ir. L. de Quelerij is decaan van defaculteit, lid van het OTB-bestuur en voorzitter van de Raad

Nieuwe stand voor studiedagen

Tijdens de studiedag Klant kiest die op 29 januari 2004 plaats-vond in de Aula van de TU Delft, is de nieuwe OTB-stand ingebruik genomen. Deze stand is geheel aangepast aan de ver-nieuwde TU-huisstijl.

foto: Henk Heeger

l 13 l

In 2004 volgden achttien cursisten deze opleiding. Eén OTB’eren drie oud-OTB’ers hebben in 2004 hun opleiding afgerond enontvangen begin 2005 het diploma: Amarins van der Bos,Claudia Boon, Reynt Sluis en Astrid Zwarts.

Het Onderzoeksinstituut OTB organiseert jaarlijks een aantalcursussen over actuele thema’s op het terrein van volkshuis-vesting, ruimtelijke inrichting en ruimtelijk beheer. In 2004waren dat de volgende cursussen:� 1-daagse cursus Introductie in de woonruimteverdeling� 2-daagse cursus Actuele thema’s in de woonruimteverdeling� 4-daagse cursus Strategisch voorraadbeleid en beheerplan-

nen bij woningcorporaties� 4-daagse cursus Herstructurering en beheer van naoorlogse

woonwijken.

Tevens is in 2004 de incompanyopleiding Vastgoedeconomievan de Rijksoverheid gestart die het Onderzoeksinstituut OTBin opdracht van de Raad voor Vastgoed Rijksoverheid (hetsecretariaat valt onder het ministerie van Financiën) organi-seert. Er wordt kennis overgedragen aan rijksambtenaren vanvastgoeddiensten waaronder de Dienst Landelijke Gebieden,de Rijksgebouwendienst, Domeinen, Rijkswaterstaat, de Belas-tingsdienst en de dienst Werken Gebouwen en Terreinen. Dezecursus, die voor 24 deelnemers gehouden wordt, is in novem-ber 2004 gestart en loopt tot de zomer van 2005.Een andere incompany-cursus is verzorgd voor regio- en sec-tiemanagers van BouwNed in de herfst van 2004. De kern vande cursus vormde kennis van locatieontwikkeling in relatie totruimtelijk beleid, grondexploitaties en het juridisch instrumen-tarium.In 2004 stond de studiedag Klant kiest; een programma om dekeuzevrijheid van bewoners te vergroten, op het programma. Tevens heeft de landelijke startconferentie Corpovenista (Cor-poraties vernieuwen de stad) plaatsgevonden met als titel:Stedelijke herstructurering: deel van de oplossing of deel vanhet probleem? Ruim 200 deelnemers waren aanwezig om tepraten over opgedane ervaringen in de stedelijke vernieuwingen na te denken over nieuwe oplossingen en aanpakken. Cor-povenista maakt deel uit van het Habiforum-project Vernieu-wend Ruimtegebruik, waarbij wordt samengewerkt met KEIkenniscentrum stedelijke vernieuwing en SBR. Meer informatieover het onderzoeksprogramma Corpovenista is te vinden opwww.corpovenista.nl.

2.3 Onderwijs

Opleiding GeodesieDe secties Geo-informatie en Grondbeleid en de sectie GIS-technologie verzorgen diverse vakken in de opleiding Geodesie(BSc-opleiding en MSc-opleiding) van de Faculteit CiTG. Inseptember 2003 zijn geen nieuwe studenten meer tot de BSc-Geodesie toegelaten; de opleiding Geodesie wordt afgebouwd;bestaande studenten kunnen hun opleiding afmaken.

Voor het 2e jaar zijn in 2004 de volgende vakken verzorgd:� Geo-informatietechnologie (ge2672)� Informatie & Organisatie (ge2682)

� Project Ruimte voor water (ge2732)� Grondgebruikplanning (ge2812).Voor derdejaarsstudenten heeft het Onderzoeksinstituut OTBin 2004 de volgende vakken verzorgd:� GIS ontwerp & praktijk (ge3602)� Kadasters (ge3822)� Geodesie in duurzame ontwikkeling (ge3251/ge3252)� GIS-toepassingen (ge3601)� Inrichtingsinstrumenten (ge3862)� Geo-informatievoorziening (ge3892).

Op 2 juni vond in De Doelen te Rotterdam het eerste van drieCorpovenistacongressen plaats.

OTB-internetsite in nieuw jasjeOp 13 mei is de nieuwe OTB-internetsite gelanceerd. Deze web-site heeft een nieuwe, overzichtelijke vormgeving en diverseinteractiemogelijkheden. Zo kan men vanaf deze site diverseonderzoeksrapporten en presentaties van OTB-studiedagendownloaden. Ook is via deze site digitaal informatie op te vragenen kan men zich aanmelden voor OTB-cursussen en -studieda-gen. Ons adres is www.otb.tudelft.nl.

l 14 l

� Arno van der Most; An algorithm for overlaying 3D featuresusing a tetrahedral network (begeleider: ir. E. Verbree;afstudeerhoogleraar prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom).

In het verslagjaar hebben acht buitenlandse studenten colle-ges binnen de Geodesieopleiding gevolgd in hetErasmus/Socrates Programma. Het ging hierbij om studentenuit Polen, Tsjechië en Slowakije.

Opleiding BouwkundeDe sectie Volkshuisvesting en Woningmarkt en de sectieMethodologie en Informatica verzorgen diverse vakken in deopleiding Bouwkunde (BSc-opleiding en MSc-opleiding RealEstate and Housing). Het gaat om: � Methoden en Technieken 3b (BKM3R06)� Methoden en Technieken 3b (AR3R060)� Methodological Program 2

Prof. dr. P.J. Boelhouwer was in 2004 hoofdmentor van de vol-gende studenten:� Bouchra El Maroudi; Hulp in nood door overschot. Een

onderzoek naar de transformatiepotentie van leegstaandekantoorpanden tot woningen, faculteit Bouwkunde, Housing.

� Willem van der Kooij; Over- en onderbewoning. Naar eenevenwichtige verdeling van de woningvoorraad, faculteitBouwkunde, Housing.

Tevens was prof. Boelhouwer mentor van de volgende studen-ten:� Alexander Scholtz; Wederopbouw Enschede. De implementa-

tie van particulier opdrachtgeverschap, faculteit Bouwkunde,Bouwmanagement en Vastgoedbeheer.

� Ruben Karel; Risico-analyse van een herstructureringspro-ject vanuit het oogpunt van een woningcorporatie, faculteitBouwkunde, Housing.

BSc-Opleiding Technische BestuurskundeHet Onderzoeksinstituut OTB is betrokken bij het onderwijsbinnen de opleiding Technische Bestuurskunde. Deze opleidingkent vier zogenaamde toepassingsdomeinen.

Er worden enkele bijdragen geleverd in vakken binnen hetzogenaamde toepassingsdomein Transport, Infrastructuur enLogistiek (het TIL-domein). In 2004 is vanuit de secties Ver-voer en Infrastructuur en Stedelijke en Regiolnale Ontwikke-ling aan de volgende vakken een beperkte bijdrage verleend:� Aan het eerstejaarsvak Transportsystemen 1 (SPM1610)� Aan het tweedejaarsvak Transportsystemen 2 (SPM2620)� Aan het tweedejaarsvak Logistiek Management (SPM2610)� Aan het derdejaarsvak Transport- en logistieke modellen

(SPM3610)� Aan het mastervak From business logistics to supply chain

(MOT1610)� Aan het mastervak Ontwerp en sturing van multimodale

logistieke ketens (SPM9400)

In 2004 zijn de werkzaamheden van de Taskforce Geo/SIRO,waarin de bijdrage van het Onderzoeksinstituut OTB aan het

Daarnaast worden vakken gegeven binnen de MSc-opleidingGeodesie. Het Onderzoeksinstituut OTB participeert in tweemastervarianten, Geo-information Engineering and LandManagement en Geomatic Engineering. Het gaat in 2003 omde volgende vakken:� Research Project/Onderzoeksvaardigheden (ge4072)� Geo database management systems (ge4642)� Spatial information management (ge4662)� Land management (ge4842)� Land administration (ge4872)� Quality of geoinformation (ge4622)� Spatial information in utilities (ge4732)� Geoinformation infrastructure technology (ge4612)� Land economics and valuation (ge4752)� Legal aspects of geo-information (ge4852)� Location bases services (ge4592) (samen met docenten van

de faculteit Luchtvaart- en ruimtevaarttechniek)� Individual assignment (ge4632)

Verder begeleiden medewerkers van het OTB studenten bijhun stage en afstuderen. In 2004 zijn de volgende studentenafgestudeerd als geodetisch ingenieur die vanuit het Onder-zoeksinstituut OTB begeleid zijn:Sectie Geo-informatie en Grondbeleid:� Debbie Bruinsma; Bovenwijkse voorzieningen, kunnen ze

wel worden toegerekend aan grondexploitaties? (begeleider:drs. ing. J.H. de Greef, afstudeerhoogleraar prof. dr. W.K.Korthals Altes);

� Klaas Bakker; Naar een gefundeerde aanpak van funderings-herstel. Aanschrijving als instrument voor de aanpak vanfunderingsherstel bij de particuliere woningvoorraad inSchiedam-Oost (begeleider: ir. H.W. de Wolff, afstudeer-hoogleraar prof. dr. W.K. Korthals Altes);

� Madelon van Leeuwen; Gebruiksregulering van winkel- enhorecapanden. De (on)mogelijkheden van het publiekrechte-lijk instrumentarium (begeleider: ir. H.W. de Wolff, afstu-deerhoogleraar prof. dr. W.K. Korthals Altes);

� Joep Hermans; Transparantie van gemeentelijk grondbeleid(begeleider: drs. ing. J.H. de Greef, afstudeerhoogleraarprof. dr. W.K. Korthals Altes);

� Martin Stout; Proceskosten in de grondexploitatie, geen pro-bleem! (begeleider: drs. ing. J.H. de Greef, afstudeerhoogle-raar prof. dr. W.K. Korthals Altes).

Sectie GIS-technologie:� Jildou Louwsma; Constraints in geo-information models.

Applied to geo-VR in landscape architecture (begeleider: dr. S. Zlatanova MSc, afstudeerhoogleraar prof. dr. ir. P.J.M.van Oosterom);

� Thijs Brentjens; OpenGIS web feature services for editingcadastral data. Analysis and practical experiences (begelei-der: drs. M.E. de Vries en drs. C.W. Quak, afstudeerhoogle-raar prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom);

� Marco Baars; Moving objects in a geo-DBMS. Structuring,indexing, querying and visualizing moving point objects in ageo-DBMS context (begeleider: ir. E. Verbree; afstudeer-hoogleraar prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom);

� Marcel de Rink; Synchronisation of ‘Work Processes’ vs. ‘Geo-information’, a RWS case (begeleider: dr. ir. M.J.P.M. Lem-mens, afstudeerhoogleraar prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom);

l 15 l

2004 zitting in diverse promotiecommissies. � Prof. dr. ir. H. Priemus, prof. dr. P.J. Boelhouwer en prof. dr.

F.M. Dieleman waren promotoren van Harry Boumeester. Depromotietitel luidde: Duurdere koopwoning en wooncarrière.Een modelmatige analyse van de vraagontwikkeling aan debovenkant van de Nederlandse koopwoningenmarkt. Hetproefschrift werd op 28 september in Delft verdedigd.

� Prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom en prof. mr. dr. J. de Jongwaren promotoren van Jantien Stoter. Zij promoveerde op13 september 2004 op het proefschrift 3D Cadastre over dezakelijke rechten boven én onder de grond. Het onderzoekwerd in samenwerking met het Nederlandse Kadaster uitge-voerd. Prof. dr. P.J. Boelhouwer had zitting in de promotie-commissie.

� Prof. dr. W.K. Korthals Altes was promotor van DaniëlleGroetelaers. Zij promoveerde op 12 oktober 2004 aan de TUDelft op het onderwerp Instrumentarium locatieontwikkeling.Sturingsmogelijkheden voor gemeenten in een veranderdemarktsituatie. Prof. mr. dr J. de Jong had zitting in de pro-motiecommissie.

� Prof. dr. Frans Dieleman was promotor van Stephan Krijgs-man. Hij promoveerde op 24 mei 2004 aan de UniversiteitUtrecht op het onderwerp Activity and Travel Choice(s) inMultimodal Transport Systems (medepromotor was prof.H.P.J. Timmermans).

Prof. Boelhouwer was lid van de promotiecommissie van AnaMaria Fernandez-Maldonado: ICT-related transformations inLatin American Metropolises (promotor prof. dr. P. Drewe, TU Delft, 6 december 2004).

Prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom nam deel aan de volgendepromotiecommissies:� Tang Xinming, Spatial object modeling in fuzzy topological

spaces: with applications to land cover change (ITC Disser-tation 108, PhD thesis Universiteit Twente, 9 januari 2004).

� Arbind Tuladar, Parcel-based geo-information system: con-cepts and guidelines (promotor prof. dr. ir. M.J.M. Bogaerts,ITC Dissertation 115, PhD thesis TU Delft, 11 oktober 2004).Ook mr. dr. ir. J.A. Zevenbergen maakte deel uit van de pro-motiecommissie.

Prof. F.M. Dieleman was lid van de volgende promotiecommis-sies:� Chang Hoy Joh, Measuring and predicting adaptions in mul-

ti-dimensional activity patterns (promotor prof. dr. H.P.J.Timmermans, Technische Universiteit Eindhoven, 8 januari2004).

� Tuna Tusan-Kok, Budapest, Istanbul and Warsaw, Institu-tional and spatial change (promotor prof. dr. J. van Weesep,Universiteit Utrecht, 7 oktober 2004).

� Maciej A. Orzechowski, Measuring housing preferences usingvirtual reality and Bayesian belief networks (promotorenprof. dr. H.P.J. Timmermans en prof. dr. B. de Vries, Techni-sche Universiteit Eindhoven, 1 november 2004).

Emeritus hoogleraar prof. dr. ir. M.J.M. Bogaerts was co-pro-motor van Micha Werner. Hij promoveerde op 14 december2004 op het onderwerp Spatial Flood Extent Modelling: A per-formance-based comparison.

TBM-onderwijs wordt verkend, afgesloten. Als resultaat isbesloten om een nieuw vierde domein binnen de opleidingTechnische Bestuurskunde ‘Ruimte: Gebruik en ontwikkeling’(RGO-domein), te ontwikkelen. Het onderwijs binnen ditdomein wordt grotendeels verzorgd door medewerkers van hetOnderzoeksinstituut OTB en start in februari 2005. Binnen hetdomein staan locatieontwikkeling en gebiedsontwikkeling cen-traal.

Overig onderwijs binnen TU DelftDaarnaast wordt binnen de TU Delft bijgedragen aan andereopleidingen. In 2004 is opnieuw het vak Geo-informatie voorciviel technici (CT1130) verzorgd, samen met de sectie MGPvan de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek. In 2004 heeft overleg plaatsgevonden over twee mogelijkenieuwe masteropleidingen, waar het onderzoeksinstituut bijbetrokken zal worden:� Een MSc-opleiding Geomatics samen met de faculteiten

Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek, Civiele Techniek enGeo-wetenschappen en Techniek, Bestuur en Management.

� Een MSc-opleiding(svariant) op het terrein van Spatial deve-lopment, samen met de faculteiten Bouwkunde, CivieleTechniek en Geowetenschappen en Techniek, Bestuur enManagement.

Opleiding GIMAIn 2003 is een nieuwe MSc-opleiding GIMA (GeographicalInformation Management and Applications) gestart. Aan dezegezamenlijke opleiding van de Universiteit Utrecht (penvoer-der), de TU Delft, Wageningen Universiteit en het ITC wordtvanuit Delft door de sectie Geo-informatie en Grondbeleid ende sectie GIS-technologie van het instituut een bijdrage gele-verd.In 2004 zijn vanuit het Onderzoeksinstituut OTB de volgendevakken verzorgd:� Bijdrage aan Introduction� Module 1: Methods and Tools for Geo-information manage-

ment and application� Bijdrage aan Module 2: Basic application� Bijdrage aan Module 3: Management in organisations

Overig onderwijs buiten de TU DelftVanuit de sectie GIS-technologie worden twee vakken aan deKU Leuven voor de opleidingen Architectuur, Bouwkunde/Civie-le Techniek en Gebouwentechniek (5e jaars) en Mijnbouwkun-de (3e jaars) verzorgd:� Topografie� Aanvullingen topografie

Ook op ad-hoc basis geven we onderwijs bij andere universi-taire opleidingen buiten de TU Delft. Door de sectie Geo-infor-matie en grondbeleid zijn in 2004 twee incompanycursussenverzorgd. Voor de Raad voor Vastgoed Rijksoverheid is gestartmet een cursus Vastgoedeconomie voor de rijksoverheid. VoorBouwNed is een cursus Ruimtelijk beleid en voortgang bouwverzorgd.

PromotiecommissiesEen aantal hoogleraren en universitair hoofddocenten had in

l 16 l

� Multi-actor systemen� Materiaalkunde en duurzame constructie � Volkshuisvestingssystemen � Stedelijke en regionale ontwikkeling � Stedelijke vernieuwing en wonen � Geo-informatie en Grondbeleid � GIS-technologie

Het onderzoek dat in de Delft Research Centres wordt uitge-voerd, is multidisciplinair van aard. Het toponderzoek vormt inhet algemeen de katalysator voor extern gefinancierd onder-zoek. Behalve financiering vanuit de TU Delft, wordt het onder-zoek ook vanuit het Bsik-programma Vernieuwend Ruimtege-bruik, NWO, Europese projecten en overige externe contractengefinancierd. In SUA is ruim 80 fte aan onderzoekscapaciteit ondergebracht,van wie 11 Ph.D.’s en 5 postdoc’s specifieke financiering ont-vangen vanuit het Delft Centre.Na het formele startsein van het Delft Centre for SustainableUrban Areas medio 2003 is vanaf het eind van datzelfde jaareen start gemaakt met de opbouw van de overkoepelendeactiviteiten. Begin 2004 waren alle onderzoeksposten bemenst.Ook werd er een colloquiumreeks gestart waarbij kruisbestui-ving tussen de afzonderlijke programma’s voorop staat. Eengezamenlijk onderzoekskader is uitgewerkt dat mede als kap-stok moet dienen voor profilerend onderzoek door gezamenlij-ke onderzoeksprogramma’s. Marketing- en communicatieactivi-teiten als een website, brochure en een wetenschappelijkeserie bij de Delft University Press werden voortvarend ter handgenomen. In 2004 vonden binnen SUA de volgende promoties plaats:� Jantien Stoter (GIS-technologie, Onderzoeksinstituut OTB):

3D Cadastre� Daniëlle Groetelaers (Geo-informatie en Grondbeleid, Onder-

zoeksinstituut OTB): Instrumentarium locatieontwikkeling;sturingsmogelijkheden voor gemeenten in een veranderendemarktsituatie

� Harry Boumeester (Volkshuisvestingssystemen, Onderzoeks-instituut OTB): Duurdere koopwoning en wooncarrière

� Ana Maria Fernandez-Maldonado (Netwerksteden, Bouwkun-de): ICT-related transformations in Latin American Metropo-lises.

Het Delft Centre for Sustainable Urban Areas heeft een afzon-derlijk jaarverslag 2004 uitgebracht. Dit is op aanvraagbeschikbaar.

De wereld verstedelijkt. Leefbaarheid,economische vitaliteit, sociale samenhang, bereikbaarheid enhet milieu mogen hierdoor niet in het gedrang komen. De juis-te voorwaarden moeten daarom geschapen worden voor detoekomst en we moeten nadenken over duurzame stedelijkegebieden waarin wonen, werken en recreëren worden gecom-bineerd. Dit vraagt om multidisciplinair onderzoek zoals datplaatsvindt in het Delft Centre for Sustainable Urban Areas.Inzichten in bijvoorbeeld woningmarkt, ruimtelijk beleid, ste-delijke bedrijvigheid, vrijetijdsbesteding en wijkontwikkelingleiden tot een toepasbare en duurzame vernieuwing van degebouwde omgeving.Het Delft Centre for Sustainable Urban Areas (SUA) is een vande dertien Delft Research Centres van de TU Delft. SUA bun-delt onderzoek van het Onderzoeksinstituut OTB en de drieconstituerende faculteiten Bouwkunde, Civiele Techniek enGeowetenschappen en Techniek, Bestuur en Management. HetOnderzoeksinstituut OTB vormt de kern. Prof. dr. Peter Boel-houwer is de wetenschappelijk directeur en dr. ir. MarjoleinSpaans de programmacoördinator van SUA. Er worden tien onderzoeksprogramma’s onderscheiden: � Vastgoed- en Projectmanagement� Duurzaam woningvoorraadbeleid � Netwerksteden

3 Delft Centre for Sustainable Urban Areas

Marjolein Spaans en Peter Boelhouwer.

l 17 l

Omdat veel publicaties in het Engels verschijnen en er jaarlijksdiverse artikelen in internationale tijdschriften gepubliceerdworden, weten ieder jaar veel buitenlandse onderzoekers deweg naar het instituut te vinden. In 2000 ontvingen we eenvierjarige bonus voor excellent onderzoek op dit gebied van deTU Delft. Met behulp hiervan konden we in de afgelopen jarenhet internationaal vergelijkend onderzoek verder ontwikkelen. Het internationaal vergelijkend volkshuisvestingsonderzoek isvoor een belangrijk deel theoriegestuurd. Harry van derHeijden en Joris Hoekstra werken aan twee proefschriften opdit terrein. Harry van der Heijden onderzoekt of diversebestaande wetenschappelijke inzichten en theorieën bruikbaarzijn om verschillen en overeenkomsten tussen de volkshuis-vestingssystemen in zeven West-Europese landen te beschrij-ven en te verklaren. Het proefschrift wordt op basis van debundeling van een aantal deels al verschenen internationaleartikelen in 2005 afgerond.

4.1 Het onderzoeksprogramma

Het onderzoeksprogramma Housing Sys-tems richt zich op de ontwikkelingen op de woningmarkt. Lei-draad vormen de doelstellingen van het woonbeleid en de ont-wikkelingen op de woning(bouw)markt. Naast de woningmarkt-processen richt het onderzoek zich eveneens op de interactietussen het huisvestingssysteem en zijn omgeving. Hierbij gaathet zowel om de wijze waarop woningmarktprocessen anderemaatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden, als om deinvloed van deze maatschappelijke ontwikkelingen op hetfunctioneren van de woningmarkt. Zo is er de komende jarenvooral spanning te verwachten tussen de ontwikkelingen op dewoningmarkt en die van de verzorgingsstaat, het milieubeleiden de ruimtelijke ordening in het algemeen en het verstedelij-kingsbeleid in het bijzonder.De belangrijkste leidraad in het programma is de vraag hoehuisvestingssystemen gekarakteriseerd kunnen worden, hoe zeveranderen en of ze duurzaam zijn. Immers, ook voor volgen-de generaties moeten in de complexe constellatie van markt,instituties, regels en subsidies voldoende betaalbare engewenste woningen en een vitale leefomgeving gegarandeerdzijn.

In het onderzoeksprogramma onderscheiden we de volgendethema’s:� De ontwikkeling van huisvestingssystemen (4.2)� Financiële en economische aspecten van de woningmarkt

(4.3)� Theorie en methodologie van het meten van woonvoorkeu-

ren (4.4)� Woningbouwmarkt (4.5)

4.2 De ontwikkeling van huisvestingssystemen

Themaleider: Marja Elsinga Themagroep: Peter Boelhouwer

Marietta HaffnerHarry van der HeijdenJoris HoekstraJan KerslootAndré Mulder (faculteit Bouwkunde)Hugo Priemus (faculteit TBM)Janneke Toussaint (vanaf 1 december2004)Arjen Wolters

Het onderzoek naar de ontwikkeling vanhuisvestingssystemen vormt al meer dan een decennium eenbelangrijk onderzoeksthema van het Onderzoeksinstituut OTB.

4 Onderzoeksprogramma HousingSystemsProgrammaleiders: Peter Boelhouwer en Marja Elsinga

De ontwikkeling van huisvestingssystemen in internationaalperspectief, zoals in Glasgow (geheel boven) en New York(boven), vormt al meer dan een decennium een belangrijkonderdeel van het onderzoeksprogramma Housing Systems.

l 18 l

den moeten presteren in de stedelijke vernieuwing, wie datbepaalt en hoe dat gewaarborgd zou kunnen worden. Er isgewerkt aan een literatuurstudie, er zijn expertinterviews afge-nomen en er is een casestudie in Den Haag uitgevoerd.

Wisselwerking theorie- en probleemgestuurd onderzoekHoewel het internationaal vergelijkend onderzoek vanuit eenfundamentele benaderingswijze is opgezet, vormt het con-tractonderzoek een niet te verwaarlozen onderdeel van dit the-ma. De wisselwerking die het Onderzoeksinstituut OTB voor-staat tussen theorie- en probleemgestuurd onderzoek komtbinnen dit thema dan ook goed uit de verf. Veel artikelen ininternationaal wetenschappelijke tijdschriften vinden bijvoor-beeld hun oorsprong in het contractonderzoek.In 2004 heeft Marja Elsinga een essay over betaalbare en risi-coarme koopwoningen in het kader van het DGW/Nethur-part-nership afgerond, in samenwerking met de themagroep Finan-ciële en economische aspecten van de woningmarkt. Zij geefteen historisch overzicht van de ontwikkeling van nieuwe eigen-domsvormen in Nederland. De vraag waarom nieuwe vormenwerden ontwikkeld en welke omstandigheden voor falen of sla-gen hebben gezorgd, staan daarbij centraal. Daarnaast staatzij stil bij de ontwikkeling van nieuwe eigendomsvormen inandere landen. De studie gaat in op de achtergronden enrandvoorwaarden voor de ontwikkeling van nieuwe eigendoms-vormen in de Verenigde Staten, Engeland en Finland.Ten slotte hebben Marja Elsinga en Joris Hoekstra een essaygeschreven voor de VROM-raad over de betekenis van eigen-woningbezit. Basis voor het essay is de recente internationaleliteratuur over dit onderwerp. In dit essay staat de vraag cen-traal of een eigen woning zodanige voordelen heeft voor bur-gers en/of maatschappij dat stimulering en subsidiëring van dekoopsector wenselijk is. Het essay gaat in op theorieën overde meerwaarde van de eigen woning zoals die in Engeland ende Verenigde Staten (American Dream) ontwikkeld zijn en deempirische toetsing daarvan. Ook wordt een beeld gegevenvan de betekenis die het eigenwoningbezit in een aantal Euro-pese landen heeft aan de hand van het European CommunityHousehold Panel.

4.3 Financiële en economische aspecten van de woningmarkt

Themaleider: Marietta HaffnerThemagroep: Peter Boelhouwer

Harry BoumeesterKees DolMarja ElsingaTom KaukoPeter NeuteboomHugo Priemus (faculteit TBM)Guido van SteenPaul de VriesArjen Wolters

Binnen dit thema bestuderen we dewoningmarkt vanuit een financiële of economische invalshoek.Het begrip financieel duidt aan dat de groep zich bezighoudt

Joris Hoekstra zette in 2004 zijn internationaal vergelijkendpromotieonderzoek naar de woningkwaliteit in West-Europavoort. In dit project wordt niet alleen gekeken naar de ken-merken van woningen, maar ook naar het kwaliteitsbeleid vande overheid en de woonsatisfactie van bewoners. Kennis hier-over maakt een meer evenwichtige vergelijking van volkshuis-vestingssystemen mogelijk. De resultaten van het gevoerdevolkshuisvestingsbeleid krijgen immers pas betekenis wanneerze worden gerelateerd aan de kwaliteit van de woningvoorraaden de tevredenheid van bewoners. In 2004 is een start gemaakt met een volgend internationaalvergelijkend project. Marietta Haffner, Harry van der Heijdenen Joris Hoekstra bestuderen hiertoe de ontwikkelingen in deafgelopen tien jaar op het terrein van wonen in onder meerNederland, Duitsland, België en Groot-Brittannië. Doel is omna te gaan hoe de woonlasten(quotes) van verschillende groe-pen huishoudens uitgesplitst naar eigendomssector en naarhuishoudinkomen, zich hebben ontwikkeld. Deze ontwikkelin-gen worden beschreven aan de hand van veranderingen op dewoningmarkt en in het woonbeleid en fiscaal beleid. Dit pro-ject wordt, evenals enkele andere projecten, uitgevoerd insamenwerking met de themagroep Financiële en economischeaspecten van de woningmarkt.

Een relatief nieuw accent binnen de themagroep vormt hetonderzoek dat zich bezighoudt met de vraag of ontwikkelingenin Nederland kunnen worden verklaard met bestaande algeme-ne woontheorieën uit de internationale literatuur.Een voorbeeld hiervan is het project Toekomst sociale huur-sector dat in 2004 is gestart. Marja Elsinga, Marietta Haffneren Harry van der Heijden gaan in dit project na in hoeverre detheorie van Kemeny over een ‘unitary rental market’ opgeldzou kunnen doen in Nederland. Met de ‘unitary rental market’duidt Kemeny op de situatie dat de sociale huursector genoe-gen neemt met een lager rendement, maar verder marktcon-form opereert. Volgens hem kunnen de sociale en de commer-ciële huurmarkt op deze wijze duurzaam met elkaar concurre-ren. Dit project wordt in samenwerking met de themagroepFinanciële en economische aspecten van de woningmarkt uit-gevoerd. Het confronteren van de theorie van Kemeny met debasisbegrippen uit de economische theorie vormt een belang-rijk onderdeel van dit project.Een ander voorbeeld is het onderzoek van Arjen Wolters naarde ontwikkelingen in de sociale huursector in Nederland. DeNederlandse sociale huursector is internationaal gezien uitzon-derlijk. Niet alleen vanwege de omvang van de sociale woning-voorraad, maar ook door de grote financiële en bestuurlijkezelfstandigheid die de Nederlandse sociale huursector sinds dejaren negentig kenmerkt. Deze zelfstandigheid betekent datprestaties niet meer rechtstreeks door de overheid gestuurden getoetst worden. Vanuit een bestuurskundige invalshoekgeeft Arjen Wolters invulling aan zijn promotieproject, dat deprestaties van woningcorporaties in een netwerkomgevingbestudeert, met Hugo Priemus als promotor. In 2004 isgewerkt aan het deelproject Prestaties van woningcorporatiesin de stedelijke vernieuwing. Het onderzoek wordt uitgevoerdbinnen het Corpovenista-programma en wordt vanaf 2004ondergebracht in het Bsik-programma Vernieuwend Ruimtege-bruik. Dit onderzoek gaat in op de vraag wat corporaties zou-

l 19 l

dan het nationale niveau. Zo hebben Boelhouwer en De Vriesgewerkt aan een DGW/Nethur-studie naar het effect van hetnieuwbouwaanbod op de koopprijsontwikkeling in een bepaaldgebied. Met het project Housing markets, property prices and location-al preferences – comparison between European metropolitanareas, zorgt Tom Kauko voor een nieuwe inbreng op het ter-rein van koopprijsmodellen. Methodenontwikkeling (neuralnetwork techniques, Saaty method) om de koopprijzen in ver-schillende stedelijke gebieden in verschillende landen te ver-klaren aan de hand van omgevingskenmerken, vormt eenbelangrijke component van het project.Onder leiding van Paul de Vries is het Onderzoeksinstituut OTBin 2004 begonnen met een nieuw te ontwerpen prijsindexcijferdat gecorrigeerd wordt voor de kwaliteit van woningen. Ditgebeurt in opdracht van het Kadaster. Methoden die hierbij inbeschouwing worden genomen, zijn de hedonische prijsanaly-se, de repeat-salesmethoden en de hybridemethoden.

Risico’s van eigenwoningbezitIn het kader van het promotietraject Risico’s van het eigenwoningbezit, stelt Peter Neuteboom zich de vraag of de recen-te stijging van de hypothecaire kredietverlening in Nederlanden elders in Europa, in combinatie met toegenomen onzeker-heden ten aanzien van de economie en demografie, daadwer-kelijk een stijging van de individuele risico’s voor eigenaar-bewoners heeft betekend. Nauw hiermee verbonden is devraag of de bestaande verschillen -in niveau en ontwikkeling-binnen Europa een verschil in risicoattitude van eigenaar-bewoners weerspiegelt of slechts een reflectie vormt van ver-schillen in institutionele context en in economische en demo-grafische onzekerheden.Marja Elsinga en Peter Neuteboom hebben samen met RIGOeen studie verricht naar de positie van het WaarborgfondsSociale Woningbouw en het Waarborgfonds Eigen Woningen in

met aan het wonen gerelateerde geldstromen. De economi-sche invalshoek impliceert dat een economisch begrippen- enanalysekader wordt toegepast. Dit kader heeft betrekking opde wijze waarop in de economie ‘de woning’ wordt ontleed, teweten als een investeringsgoed dat woondiensten levert. Derelaties tussen de woondienstenmarkt en de huizenmarktstaan dan ook centraal.Het onderzoeksdomein van de themagroep heeft een ontwik-keling doorgemaakt die ingezet werd door de terugtrekkendebeweging van de overheid. In de jaren tachtig stonden in hetonderzoek van de groep met name de effecten van het over-heidsingrijpen op de betaalbaarheid centraal. Nu zien we datde trend van ‘meer markt’, die is ingeluid door de Nota Wonenin 1989, doorzet: de gewijzigde rol van de overheid in hetwoonbeleid, de eigen verantwoordelijkheid van de burgers, deverzelfstandigde woningcorporaties en de grote interesse voorde eigenwoningsector.De trend van ‘meer markt’ leidde in 2004 bij de themagroeptot meer aandacht voor (de prijsvorming in) de koopsector entot meer aandacht voor de toegenomen risico’s die het gevolgzijn van de herverdeling van de risico’s op de woningmarkttussen overheid, markt en eigenaar-bewoners, alsmede detoegenomen grip van de conjunctuur op het wonen. Daarnaastwerden nog studies op andere terreinen verricht (capita selec-ta), bijvoorbeeld naar de vermogensvorming in de eigenwoning van senioren, het korte- en langetermijnevenwicht opde koopwoningmarkt en een mogelijk systeem van huursubsi-die in Vlaanderen.

KoopprijsontwikkelingOm de koopprijsontwikkeling te voorspellen hebben PeterBoelhouwer en Paul de Vries een model ontwikkeld dat in deloop van de jaren steeds verder geperfectioneerd is (NVB-ther-mometer). Een nieuwe onderzoeksrichting voor de themagroepvormt het verklaren van koopprijzen op een lager schaalniveau

Vraag naar duurdere koopwoning nauwkeurig in beeld gebracht

Harry Boumeester, lid van de themagroepFinancieel-economische aspecten van dewoningmarkt, is in 2004 gepromoveerd ophet onderzoek naar de ontwikkeling in devraag (potentieel en gerealiseerd) naarduurdere koopwoningen in Nederlandgedurende de periode 1975-2000. Dekeuze van huishoudens voor een (duurde-re) koopwoning, ingekaderd in de theorievan nutsmaximalisatie op basis van hunpositie in de huishoudens- en arbeids-marktcyclus, staat hier centraal.Geconcludeerd kan worden dat de‘career/lifecycle-theory’ niet toereikend isvoor de verklaring van de vraagontwikke-ling aan de bovenkant van de koopwoning-markt. De dynamiek van de woningmarktzelf blijkt minimaal even veel invloed uit teoefenen op deze vraag.

l 20 l

Marja Elsinga en Guido van Steen participeerden in een onder-zoek van het Vlaams Kenniscentrum voor Duurzaam Woonbe-leid. In dit project werden de mogelijkheden voor de introduc-tie van huursubsidie in Vlaanderen onderzocht. Na een verken-ning van de situatie op de Vlaamse woningmarkt en van huur-subsidiestelsels in een aantal Europese landen, werden de cri-teria opgesteld waaraan een Vlaams huursubsidiestelsel moetvoldoen. Dit is uitgewerkt in een aantal varianten die zijndoorgerekend op hun financiële consequenties. Het onderzoekis enthousiast ontvangen door de Vlaamse minister die verant-woordelijk is voor het woonbeleid.

4.4 Theorie en methodologie van hetmeten van woonvoorkeuren

Themaleider: Peter Boelhouwer (tot 1 december 2004)Harry Boumeester (vanaf 1 december2004)

Themagroep: Henny CoolenMarja Elsinga (vanaf 1 september 2004)Roland Goetgeluk Joris HoekstraSylvia Jansen (vanaf 15 augustus 2004)Tom KaukoGust MariënJanine Meesters (vanaf 15 oktober 2004)Astrid Zwarts (tot 1 november 2004)

Het vaststellen van woonvoorkeuren ende verhuisgeneigdheid is een weerbarstige materie die op ver-schillende manieren te benaderen is. Het uiteindelijke doel vande onderzoeksinspanningen is om meer betrouwbare metingenvan woonvoorkeuren te krijgen en de relatie met het woning-marktgedrag te kunnen aangeven. Daartoe zijn bestaandemethoden en technieken voor woningmarktonderzoek op hunbruikbaarheid getoetst; we bewerken methoden uit anderewetenschapsdisciplines en passen ze toe. Ook onderzoek naarconsumentenbesluitvorming biedt interessante aanknopings-punten om het keuzegedrag op de woningmarkt te modelleren.Speciale aandacht gaat uit naar het bepalen van de verhuisge-neigdheid en de voorspellende waarde hiervan. De uitdagingligt in het ontwikkelen van instrumenten en profielen die eenbetere indicatie kunnen geven voor het uiteindelijke verhuis-gedrag.

De betekenis van woon(milieu)voorkeurenHet onderzoek naar de betekenis van woonvoorkeuren is hetafgelopen jaar voortgezet door Henny Coolen, Astrid Zwarts(tot 1 november) en Janine Meesters (per 15 oktober). Ditonderzoek vormt een onderdeel van het door NWO gefinan-cierde project Woonbeleving en Woningkeuze en zal uitmon-den in twee promotieonderzoeken naar de achterliggendewaarden, motieven en doelstellingen van woonvoorkeuren, ennaar de specifieke conceptuele en methodologische aspectenvan onderzoek naar de betekenis van woonvoorkeuren.Het doel van het onderzoek is om de betekenis van woonvoor-keuren in termen van functies, doelstellingen en waarden inkaart te brengen, waardoor er meer inzicht ontstaat in de

Nederland ten opzichte van fondsen elders. Het accent ligt hierop de betekenis van de garantiefondsen voor het woonbeleid.Hypotheekgarantiefondsen is tevens het onderwerp van dedissertatie van Liou Ciao van het MIT. Zij vergelijkt garantie-fondsen in de USA, Mexico en Nederland. Hugo Priemus is eenvan haar promotoren en Marja Elsinga begeleidt haar vanuitde themagroep.Een soort risico-indicator voor het eigenwoningbezit is deEigen Huis Marktindicator voor de koopwoningmarkt die hetOnderzoeksinstituut OTB (Harry Boumeester, Paul de Vries)samen met de Vereniging Eigen Huis (VEH) heeft ontwikkeld.Dit instrument meet de ‘gevoelstemperatuur’ op de koopwo-ningmarkt, vergelijkbaar met de index voor het consumenten-vertrouwen van het CBS. De bedoeling is het oordeel van dewoonconsument over de ontwikkelingen op de (koop)woning-markt te meten en daarmee het vertrouwen in de koopwoning-markt op maandbasis in beeld te brengen.

Capita selectaIn het verlengde van de enorme prijsstijging op de Nederland-se koopwoningmarkt, in combinatie met de toename van heteigenwoningbezit en de vergrijzing van de samenleving, is devermogensvorming van senioren op de woningmarkt als nieuw,actueel onderwerp in de belangstelling komen te staan. In2004 heeft Marietta Haffner gewerkt aan een DGW/Nethur-stu-die met als centrale vraag hoe senioren dit vermogen op ter-mijn besteden dan wel plannen te besteden. Met name deopties onttrekken en zelf opsouperen versus sparen en verer-ven worden in deze studie onder de loep genomen.Ten slotte kan ook de huursector rekenen op interesse van dethemagroep. Marja Elsinga, Cor Lamain en Gust Mariën voer-den een onderzoek uit naar de mogelijke effecten van demodernisering van het huurbeleid zoals voorgesteld doorminister Dekker van VROM. Aan de hand van het woningbe-hoefteonderzoek worden de effecten van een ruimer huurbe-leid verkend. Daarnaast verschaffen kwalitatieve interviewsinzicht in de mogelijke veranderingen in het zoeken keuzege-drag van huurders.

De zekerheid en onzekerheid van eigenwoningbezitIn een Europees project onder leiding van de University ofBirmingham bestuderen Kees Dol, Marja Elsinga, PeterNeuteboom en Janneke Toussaint samen met onderzoekers uitverschillende landen de factoren van zekerheid en onzekerheidvan het eigenwoningbezit. Het gaat hier om het analyseren vande factoren die van invloed zijn op de positie van eigenaar-bewo-ners op huishoudensniveau. Ook wordt onderzocht hoe huishou-dens in de verschillende landen patronen van (on)zekerheid ende voor- en nadelen van verschillende vormen van eigenwoning-bezit percipiëren en hoe deze percepties de woonstrategieën vandeze huishoudens beïnvloed hebben. Ook de strategieën tenaanzien van onderwijs, werk, gezinsformatie en pensioenen zijnonderwerp van studie. Het gaat hier om een samenwerkingspro-ject van de thema’s Financiële en economische aspecten van dewoningmarkt en De ontwikkeling van huisvestingssystemen.

l 21 l

misch haalbaar is.Het onderzoek bevindt zich daarmee op het snijvlak van drieonderzoeksterreinen: het vaststellen van woonvoorkeuren metde nadruk op de locationele component (themagroep Woon-voorkeuren), het vertalen van deze voorkeuren naar zoekruim-tes van potentiële locaties met behulp van Geografische Infor-matie Systemen (werkgroep Ruimtelijke Analyse) en het eco-nomisch waarderen van deze locaties (themagroep Financiëleen economische aspecten van de woningmarkt). In 2004 stonden de activiteiten rond het schrijven van artike-len en het formuleren van de Bsik-voorstellen centraal. Zo is inoktober een interview in het ROM-magazine verschenen overBouwen op Water. Ook bij het Journal of Environmental Plan-ning and Management is een artikel aangeleverd en geaccep-teerd (begin 2005 verschenen). Daarnaast is het Bsik-projectDrijvende Stad goedgekeurd en wordt het ingediende voorstelvoor Ruimte voor Geoinformatie in maart 2005 beoordeeld.Voor het programma Meervoudig Ruimtegebruik (Habiforum) iseen ontwerpinstrument voor een bestaand dynamische GIS-grondgebruik en Multi-Criteria Model (Leefomgevingsverken-ner) ontwikkeld. Het wordt getoetst in een concrete case: Rijnenburg in de gemeente Utrecht. Hiervoor wordt samenge-werkt met de gemeente Utrecht en zijn de BRU (Bestuur RegioUtrecht) en de provincie Utrecht gesprekspartners.

Lokaal en regionaal woningmarktonderzoekNaast theoriegestuurd onderzoek wordt eveneens contracton-derzoek uitgevoerd. Zo vormt het lokale en regionale woning-marktonderzoek sinds de oprichting van het Onderzoeksinsti-tuut OTB een van de kernactiviteiten. In 2004 heeft de thema-groep enkele lokale en regionale woningmarktanalyses afge-rond, te weten voor de gemeenten Waddinxveen en Vlissin-gen. Voor de gemeente Waddinxveen is ook een aanvullendonderzoek naar de positie van starters op de gemeentelijkewoningmarkt uitgevoerd. Daarnaast is aan het eind van 2004gestart met een verhuisketenanalyse in opdracht van degemeente Vlissingen.Ook de langdurige detachering van Roland Goetgeluk als inte-rim-programmacoördinator Wonen bij het Samenwerkingsor-gaan Duin- en Bollenstreek valt onder de praktijkgerichte toe-passing van regionale woningmarktanalyse.

4.5 Woningbouwmarkt

Themaleider: Harry van der HeijdenThemagroep: Peter Boelhouwer

Kees DolCor LamainGust MariënPeter NeuteboomPaul de Vries

De themagroep Woningbouwmarkt isgestart in 2004 en kan worden beschouwd als de opvolger vande themagroep Marktsignaleringssystemen. In de nieuwe the-magroep krijgt naast het ontwikkelen, uitvoeren en beherenvan monitorings- en signaleringssystemen ook het uitvoerenvan fundamenteel onderzoek naar de werking van de woning-

motieven die ten grondslag liggen aan de woningkeuze.

Voortbordurend op het al ontwikkelde conceptuele en metho-dologische kader en de pilotprojecten die in voorgaande jarenzijn uitgevoerd, is het afgelopen jaar vooral gewerkt aan eenverdere uitwerking van het conceptuele en methodologischekader en zijn ook verschillende aannamen van dit modelgetoetst. In de eerdere pilotprojecten is vooral gezocht naarmanifeste en latente functies van woningkenmerken, waarbijmet name de rol van cultuur is opengelaten. In een van de nuuitgevoerde projecten wordt ingegaan op de analytische rolvan het verschijnsel cultuur. Cultuur, gedefinieerd als een ver-zameling betekenissystemen, blijkt met name van belang alscontextueel kader voor de interpretatie van de waargenomenlatente en manifeste functies. Deze rol van cultuur werd zowelconceptueel als ook empirisch aannemelijk gemaakt.In een ander project is voor het eerst gebruik gemaakt vannetwerkanalyse voor het analyseren van de betekenisstructu-ren van woningkenmerken. Verschillende netwerkanalytischerepresentaties van deze betekenisstructuren (grafische presen-taties, adjacentiematrixen) leverden waardevolle inzichten opover de betekenisstructuren. Verder werd empirisch aange-toond dat de veronderstelde hiërarchische structuur van bete-kenisstructuren ook daadwerkelijk aanwezig is, en blijkt menmet behulp van netwerkanalyse beter inzicht te krijgen in debetekenissen van woningkenmerken.

Kwalitatieve woningmarktanalyseEind 2004 zijn de voorbereidingen begonnen van het projectKwalitatieve Woningmarktanalyse, dat valt binnen het projectWoon(milieu)preferenties individuen en huishoudens (project5.1) in het cluster Woningmarktdynamiek, woon(milieu)prefe-renties, portfoliobeleid en duurzaamheid (cluster 5) van hetonderzoeksprogramma Vernieuwend Ruimtegebruik. In ditonderzoeksproject gaat het niet zozeer om het vaststellen vanalgemene representatieve woonvoorkeuren, maar gaan wewederom op zoek naar het begrip achter deze voorkeuren. Hetonderzoek concentreert zich op twee specifieke en markantenieuwbouwlocaties, die zowel het publiek als de bouwonderne-mers aanspreken: Haverleij in Den Bosch en Sveaparken inSchiedam. Daarbij worden de oorspronkelijke uitgangspuntenen doelstellingen van beide projecten geëvalueerd onder dehuidige en potentiële bewoners en afgezet tegen onderliggen-de betekenis- en waardestructuren van deze woonconsumen-ten.Bij de uitvoering van het onderzoek wordt een beroep gedaanop kwalitatieve onderzoekstechnieken waarmee het Onder-zoeksinstituut OTB de afgelopen jaren een ruime ervaringheeft opgedaan: de inzet van focusgroups en van de diepte-interviewtechniek laddering.

Wonen met waterHet wetenschappelijk doel van dit onderzoeksproject, dat uit-gevoerd wordt door Roland Goetgeluk samen met onder meerDura Vermeer in het kader van het Bsik-programma Leven metWater, is om meer inzicht te verkrijgen in de partiële (locatio-nele) waardering van water als een onderdeel van de ‘housingbundle’ van woonconsumenten en het bepalen of ‘waterrijk’bouwen als meervoudig ruimtegebruik ruimtelijk en econo-

l 22 l

modaal en hoger. Naast verslagen voor heel Nederland (Hui-zenkopers in profiel en Huurders in profiel), waarvan in 2004weer publicaties verschenen, zullen in 2005 aparte deelrappor-tages worden uitgebracht voor de vier landsdelen. De informa-tie uit dit project levert ook een belangrijke inbreng voor hetonderzoeksthema Theorie en methodologie van het meten vanwoonvoorkeuren.

Functioneren van de woningbouwmarktDe werking van de woningbouwmarkt heeft de afgelopen jarenvoor nogal wat onduidelijkheid gezorgd. Zo bleef de woning-productie niet alleen achter bij wat er beleidsmatig werd ver-wacht, maar ook bij wat er gezien de vraagontwikkeling voormogelijk werd gehouden. Met name de situatie aan het eindvan de vorige eeuw, waarbij een economische hoogconjunc-tuur en een grote effectieve vraag naar koopwoningen samen-gingen met forse prijsstijgingen en een afname van de pro-ductie, zorgde voor veel vragen. In de loop van 2004 is eenstart gemaakt met de wetenschappelijke verdieping binnen hetthema Woningbouwmarkt in vier projecten, die zijn gericht ophet functioneren van de woningbouwmarkt. Deze projectenzijn voor een belangrijk deel gefinancierd door het ministerievan VROM. Voor het onderzoek Marktimperfecties in de Woningbouw, datin 2004 in samenwerking met RIGO is uitgevoerd, hebben Har-ry van der Heijden en Harry Boumeester het functioneren vande woningbouwmarkt geanalyseerd, waarbij wordt ingezoomdop de ontwikkeling van het overheidsbeleid, de relatie tussenconjunctuur, verkoopprijzen en woningproductie, de relatietussen de markt voor bestaande en nieuwe koopwoningen ende ontwikkeling van verhoudingen tussen vraag en aanbod opde koopwoningmarkt. Daarnaast hebben Paul de Vries en ErikLouw de markt voor (nieuwe) kantoren vergeleken met dewoningbouwmarkt. Centrale vragen zijn in hoeverre het insti-tutionele kader voor beide sectoren verschilt, wat de rol is vande verschillende actoren en of er tussen beide sectoren ver-schillen zijn in de wijze waarop de productie reageert op con-juncturele ontwikkelingen. Achterliggende vraag is of er wel-licht concurrentie is tussen beide sectoren bij de inzet vanbouwcapaciteit. De eindrapportage van deze studies verschijntin 2005. Eveneens in samenwerking met RIGO, en gefinancierd door hetministerie van VROM, is in 2004 gestart met het onderzoekPrijskolom woningproductie. Deze studie, waarbij namens hetOnderzoeksinstituut OTB Harry van der Heijden, Paul de Vriesen Johan de Greef betrokken zijn, is gericht op het verkrijgenvan inzicht in de aard van de woningproductie: de prijsopbouwen prijs/kwaliteitsontwikkeling van nieuwe koop- en huurwonin-gen. Daarbij zijn drie markten van belang: de grondmarkt(grondprijzen), de bouwmarkt (aanneemsommen) en de vast-goedmarkt (verkoopprijzen en huurprijzen). Voor wat betreft devastgoedmarkt wordt via hedonische prijsanalyses de prijs/kwaliteitsverhouding van nieuwe woningen vergeleken met dievan woningen in de bestaande voorraad. Tevens wordt aan-dacht besteed aan het kader waarbinnen de prijskolom vannieuwe woningen tot stand komt. Daartoe wordt via casestudieskwalitatieve informatie verzameld, gericht op specifieke locaties.In de eerste helft van 2005 wordt het onderzoek afgerond.Ten slotte hebben Peter Neuteboom en Harry van der Heijden

bouwmarkt een plaats. De directe aanleiding voor deze verdie-ping van het thema is dat de verstrekte informatie voor diver-se monitoringen signaleringssystemen over ontwikkelingenop de woning(bouw)markt in toenemende mate vragenoproept omtrent mogelijke verklaringen voor de gesignaleerdeontwikkelingen. Dit hangt samen met de veranderende positievan de overheid op de woningbouwmarkt.

MarktsignaleringssystemenSinds eind jaren tachtig zijn de aanbodsubsidies afgebouwd,waardoor de overheidssturing op de woningbouwmarkt is afge-nomen en waardoor de overheid niet langer beschikt over uit-gebreide informatie omtrent de woningproductie. Via markt-monitoring en marktsignaleringssystemen wordt relevantemarktinformatie voor overheden en marktpartijen periodiekverzameld en verwerkt (vaak door middel van indicatoren) toteen beeld van de situatie op de woningbouwmarkt.Zo hebben Harry van der Heijden, Cor Lamain en Kees Dol inopdracht van de Nederlandse Vereniging van Projectontwikke-lingsmaatschappijen (Neprom), het ministerie van VROM, hetAlgemeen Verbond Bouwbedrijf (AVBB) en Aedes verenigingvan woningcorporaties in 1997 een begin gemaakt met hetopzetten van een voortgangsmeting van het aanbod, de afzeten de oplevering van nieuwe koopwoningen: de Monitor Nieu-we Woningen. Elk kwartaal worden ontwikkelingen in het aan-bod, de afzet en de oplevering van nieuwe koopwoningen inbeeld gebracht. Daarnaast is in 2002 gestart met het (op jaar-basis) in beeld brengen van kosten- en kwaliteitskenmerkenvan nieuwe koopwoningen en wordt, mede voor de Bouwprog-noses, op basis van informatie uit de Monitor Nieuwe Wonin-gen jaarlijks een raming gemaakt van de woningbouwproduc-tie. In 2004 is het Jaarboek Monitor Nieuwe Woningen 2003verschenen, en zijn er twee versies uitgebracht van het Regio-naal Informatiesysteem (RIS). Met het RIS kunnen gebruikerszelf per gemeente en per regio de door hen gewenste tabellensamenstellen omtrent (de prijs van) aangeboden, verkochte enopgeleverde nieuwe koopwoningen. Via de internetsitewww.monitornieuwewoningen.nl zijn resultaten van de moni-tor beschikbaar.Naast de nieuwbouwproductie houdt het OnderzoeksinstituutOTB tevens de vinger aan de pols bij de markt van bestaandekoopwoningen. Hiertoe ontwikkelden Peter Boelhouwer en Paulde Vries in opdracht van NVB Bouwondernemers en Ontwikke-laars een marktsignaleringssysteem voor koopwoningen. Voordit systeem werd een aantal marktindicatoren opgesteld, datinzicht verschaft in de ‘gezondheid van de koopwoningmarkt’:de zogenaamde thermometers van de koopwoningmarkt. Daar-naast werd tevens een geïntegreerde thermometer samenge-steld die op basis van ontwikkelingen uit het verleden, inzichtgeeft in de mogelijke veranderingen op de markt van koopwo-ningen. Ook in 2004 verschenen bij de NVB twee ‘thermome-ters’. In het signaleringssysteem Huizenkopers en huurders in pro-fiel, dat door Harry Boumeester, Henny Coolen en Gust Mariëneveneens in opdracht van NVB Bouwondernemers en Ontwik-kelaars wordt uitgevoerd, worden de veranderingen gemetenin de woonvoorkeuren van potentiële kopers en huurders.Hiervoor worden periodiek de woonwensen geïnventariseerdvan zo’n 3.000 verhuisgeneigden met een jaarinkomen rond

l 23 l

en Wheaton, 1994), waarin de dynamiek op de woningmarktcentraal staat. Het model beschrijft het proces naar een even-wicht, waarbij het evenwicht continu verschuift door verande-ringen in de exogene variabelen. Getracht wordt om de verkla-ringskracht van het model voor de Nederlandse situatie te ver-groten door de specifieke omstandigheden waarin de Neder-landse woningbouwmarkt functioneert, in het model te verwer-ken. In 2005 verschijnt een rapportage met de resultaten vandeze studie.

in 2004 gewerkt aan het via het DGW/Nethur-programma gefi-nancierde project Korte en middellange termijnontwikkelingenop de woningbouwmarkt. Dit project wordt uitgevoerd insamenwerking met de themagroep Financiële en economischeaspecten van de woningmarkt. Doel van het project is de his-torische ontwikkelingen op de woningbouwmarkt te ontledenin een korte- en langetermijnontwikkeling van zowel de vraagals het aanbod. Voor dit project is een dynamisch evenwichts-model ontwikkeld (geïnspireerd op een model van Dipascuale

l 24 l

Jan van Ginkel Evert HasselaarMinna Sunikka Jan Willem Smid (vanaf 1 april 2004Karin Soldaat (vanaf 1 september 2004)

De nationale en internationale aandachtvoor een duurzaam gebouwde omgeving neemt toe. Ook bin-nen ons instituut is dit merkbaar. Zo doet de themagroep bij-voorbeeld onderzoek naar en adviseert zij over het bouwen enbeheren van woningen met een hogere milieukwaliteit en eengeringer gezondheidsrisico dan tot nu toe gebruikelijk is. Deontwikkeling van methoden en instrumenten daarvoor speelteen belangrijke rol. Ook beleidsontwikkeling op het gebied vanduurzaam en gezond wonen in het algemeen en energiebespa-ring en duurzame energie in het bijzonder heeft onze aan-dacht. Alle mogelijke schaalniveaus komen daarbij aan bod,van Europa tot de individuele organisatie. De themagroep richtzich met het onderzoek naar duurzaam en gezond wonen ophet beheer, maar ook op de verbetering van woningen en opde herstructureringsopgave van na-oorlogse wijken. Onder-zoek en advies omvat beleid, proces en techniek en is bestemdvoor alle partijen in de bouw: overheden, woningcorporaties,projectontwikkelaars en aannemers. Verder participeert degroep in verschillende Europese projecten en voert ze diversepromotieonderzoeken uit.De bestaande woningvoorraad stond in 2004 centraal in hetonderzoek van de themagroep. De aandacht voor duurzaam-heid in de bestaande woningvoorraad blijft nog steeds achterbij de nieuwbouw. Stedelijke vernieuwing in de vorm vangrootschalige herstructurering van naoorlogse wijken is deopgave voor het komende decennium. Deze herstructurerings-operaties bieden uitgelezen kansen om de milieu- en gezond-heidskwaliteit van het woningbezit te verhogen. Het gaat om30% van het woningbezit, dat wil zeggen bijna twee miljoenwoningen, waarin een forse inhaalslag gemaakt kan worden,tegenover een relatief bescheiden nieuwbouwproductie vanhooguit 70.000 woningen per jaar. Binnen de themagroep staat de vraag centraal op welke wijzede milieubelasting en gezondheidsrisico’s van de huidige entoekomstige woningvoorraad kunnen worden teruggebracht.Deze vraag valt uiteen in de volgende deelvragen:� Welke beleidsmaatregelen kunnen (Europese, rijks-, provin-

ciale en gemeentelijke) overheden inzetten om de milieu- engezondheidskwaliteit van de huidige en toekomstige woning-voorraad te vergroten?

� Welke instrumenten kunnen partijen die betrokken zijn bijde woningbouw en het woningbeheer, ondersteunen bij hetnemen van duurzame beslissingen over hun woningnieuw-bouw en voorraadbeheer?

Veel onderzoek van de themagroep is ingebed in het program-


Het onderzoeksprogramma SustainableHousing Transformations (SHT) wordt uitgevoerd in de sectieDuurzaam Woningvoorraadbeleid en Kwaliteitszorg (DWK) enbestaat uit drie thema’s: � Strategisch woningvoorraadbeleid en technisch beheer (5.2)� Duurzaam en gezond wonen (5.3)� Bouwregelgeving en kwaliteitszorg (5.4)

Het is een gezamenlijk onderzoeksprogramma van het Onder-zoeksinstituut OTB en van de sector Housing van de afdelingReal Estate and Housing van de faculteit Bouwkunde van deTU Delft en richt zich hoofdzakelijk op de innovatie van pro-cessen voor het verbeteren en instandhouden van de kwaliteitvan woningen. Hierbij vormen strategische afwegingen, kwali-teitsbeheersing en -sturing, certificering en prestatieconceptenbelangrijke aandachtspunten. Bij het voorraadbeleid ligt hetaccent op het besturen en beheren. Het beleid (het instrumen-tarium en de ontwikkelingen daarin) dat beheerders in dewoningbouw voor hun woningvoorraad voeren, staat hierbijcentraal. Bij het onderwerp duurzaam en gezond wonen wordtgewerkt aan de ontwikkeling en toepassing van instrumentenen beleid voor milieuvriendelijke, energiezuinige en gezondewoningen. Bij de bouwregelgeving wordt vooral aandachtbesteed aan de implementatie van kwaliteitsnormen in dewoningbouw en de ontwikkeling van beleidsinstrument en voorde kwaliteit van de bestaande woningvoorraad.Het onderzoeksprogramma maakt vanaf 2003 deel uit van hetDelft Research Centre for Sustainable Urban Areas van de TUDelft. Dit programma bood in 2004 financiering voor de proef-schriftprojecten van Gerda Klunder en Minna Sunikka en hetpost doctoraal onderzoek van Frits Meijer. Gerda Klunder heeftmedio 2004 haar concept-proefschrift afgerond.Na een voorfase in 2003 is in 2004 aan acht grote projecten inhet kader van het Bsik-programma Vernieuwend Ruimtege-bruik van Habiform gewerkt. In sommige projecten wordt doorverschillende onderzoekers, zowel promovendi als postdocs,gewerkt. Het overgrote deel van de onderzoekers in de sectieDWK heeft op deze wijze een aandeel in dat programma. Vandeze projecten maken zeven tevens deel uit van het Corpove-nistaprogramma waarin acht woningcorporaties en Aedes par-ticiperen. Tevens wordt in dit kader intensief samengewerktmet SBR.

5.2 Duurzaam en gezond wonen

Themaleiders: Gerda Klunder en Milou Beerepoot (tot15 september 2004)Laure Itard (na 15 september 2004)

Themagroep: Claudia Boon (tot 1 augustus 2004)

5 Onderzoeksprogramma SustainableHousing TransformationsProgrammaleider: Henk Visscher

l 25 l

Goed ventileren bevordert de gezondheidskwaliteit van woningen.

ma Vernieuwend Ruimtegebruik. Verder heeft de themagroephaar participatie in Ecobuild Research en de Europese projec-ten Build-On-RES en EPA-ED gecontinueerd. Het project Eco-build Research is in 2004 gecontinueerd met cofinancieringvan ITHO en ECN. Het Onderzoeksinstituut OTB was penvoer-der van Build-On-RES, dat gaat over harmonisering van deenergieprestatieregelgeving in Europa. Het project werd uitge-voerd in het Altener-programma van de Europese Unie. Daar-naast is er tevens gewerkt in het Altener-programma alsonderzoekspartner in EPA-ED, een project over het EnergiePrestatie Advies (EPA). Beide projecten zijn eind 2004 afge-rond. Eind 2004 is een start gemaakt met een nieuw Europeesproject: Demohouse.Ten slotte heeft het onderzoek naar indicatoren voor delevensduur van woningen, in opdracht van de StuurgroepExperimenten Volkshuisvesting (SEV) en in samenwerking metde faculteit Bouwkunde van de TU Delft en IVAM Environmen-tal Research, geresulteerd in het boek Bouwen met Tijd.

Vernieuwend RuimtegebruikClaudia Boon voerde binnen het programma VernieuwendRuimtegebruik, in samenwerking met Corpovenista en SBR,een project uit over prestatieafspraken voor duurzaam bouwenbij stedelijke herstructurering. Daarin stond de vraag centraalwelke rol prestatieafspraken kunnen spelen bij de implementa-tie van duurzaam bouwen in het planvormingsproces van deherstructurering van naoorlogse woonwijken. Het blijkt datnog nauwelijks ervaring is opgedaan met prestatieafsprakenvoor duurzaam bouwen, maar dat daarvoor wel degelijk draag-vlak aanwezig is bij gemeenten en woningcorporaties. Ditheeft te maken met de veranderde verhouding tussen die tweepartijen, waarbij het steeds meer voorkomt dat de woningcor-poratie niet alleen voor de bouwexploitatie, maar ook voor degrondexploitatie verantwoordelijk is. Deze resultaten zijnonder andere vastgelegd in een publicatie (samen met MinnaSunikka) in de serie Sustainable Urban Areas. Als vervolg vanhet werk van Claudia Boon is Karin Soldaat in september 2004begonnen met een promotieonderzoek over prestatiemetingvoor duurzaamheid bij de herstructurering van naoorlogse wij-ken. Naast een uitgebreide literatuurstudie is het onderzoeks-voorstel aangescherpt tot drie thema’s:� Het ontwerpen van een systeem van prestatiemeting voor

duurzaamheid bij wijkherstructurering� Het bestuderen van het effect van dat systeem op actoren,

gebied en processen� Het bestuderen van veranderingen in het context (actoren,

gebied en processen) op het systeem van prestatiemetingzelf.

Minna Sunikka onderzocht in samenwerking met Corpovenistaen SBR of er voor de thema’s verlenging van de functionelelevensduur en energie-efficiëntie, alternatieven zijn voor degrootschalige sloop van woningen, waardoor de huidige prak-tijk wordt gekenmerkt. Twee casestudies zijn uitgevoerd (Wes-telijke Tuinsteden en 40% House in Oxford). Het onderzoek isdaarbij uitdrukkelijk gericht op de kosten en de relatie met hetbeleid op verschillende schaalniveaus. Belangrijke conclusievan het onderzoek is dat kosten een knelpunt blijven, ook alhebben ontwikkelingen als het Kyoto Protocol en de stijgende

energieprijzen daarop een positieve invloed. De economischehaalbaarheid van duurzame energie-alternatieven wordt ookbeperkt door onzekerheden in de toekomst, zoals de ontwikke-ling van de energieprijs en de energiemarkt en de uiteindelijkekosten van de infrastructuur op wijken straatniveau, wanneercentrale energievoorzieningen geplaatst worden. Extra beleids-maatregelen zijn nodig voor de grootschalige implementatievan duurzame energie. Men kan daarbij denken aan belasting-vermindering of lagere grondprijzen ter compensatie van hetgebruik van duurzame energie. Prestatieafspraken kunnen ookdaarbij helpen, mits er een win-winsituatie ontstaat voor deverschillende partijen en indien de relatie tussen prestatie enkosten duidelijk is. Een groot deel van dit onderzoek heeftplaats gevonden bij Oxford University, waar Minna Sunikkagedetacheerd was. Het onderzoek heeft in 2004 geresulteerdin een concept-proefschrift, een boek en enkele artikelen.

Gerda Klunder verrichtte in samenwerking met SBR onderzoeknaar de milieueffecten van transformatie van woningcom-plexen. Hiertoe zijn casestudies uitgevoerd naar Morgenstond-Midden in Den Haag en Poptahof in Delft. Er is een methodeontwikkeld om de milieueffecten van ingrepen in de bestaandewoningvoorraad te kwantificeren en te vergelijken. Met dezemethode worden diverse ontwerpvarianten voor galerij- enportiekwoningen doorgerekend op de milieuprestatie. Daarbijworden de veronderstellingen getoetst dat ingrepen in debestaande woningvoorraad minder milieubelasting veroorza-ken dan slopen en nieuw bouwen en dat renovatie tot mindermilieubelasting leidt dan niet ingrijpen. Het onderzoek heeft in2004 geresulteerd in een concept-proefschrift, een boek endrie artikelen. Het onderzoek wordt voortgezet door LaureItard, die in 2004 gewerkt heeft aan de verdere aanscherpingvan het onderzoeksvoorstel voor de komende jaren. Hetonderzoek zal zich toespitsen op de volgende thema’s:� Hoe kan de levenscyclusanalyse (LCA) gebruikt worden als

hulpmiddel bij het vastleggen van beleid en bij het vroegeherstructureringontwerp?

� Hoe kunnen gezondheidsindicatoren gekoppeld worden aanmilieuindicatoren?

l 26 l

� Hoe moet er omgegaan worden met het grote aantal milieu-indicatoren en zijn er wetenschappelijke methoden om ditaantal terug te brengen?

Evert Hasselaar en Jan van Ginkel werkten in samenwerkingmet SBR en Corpovenista aan een instrument om de gezond-heid van woningen te toetsen en te verbeteren. Dit projectheeft tot doel dat woningverhuurders, onderhoudsbedrijven,architecten en anderen op een doeltreffende manier degezondheidskwaliteit van een woning kunnen vaststellen,zodat bij beheer en verbetering en daarvan afgeleid ook bijnieuwbouw gezond wonen kan worden bevorderd. Nadat depositie van gezondheidsaspecten in de regelgeving en in hulp-middelen voor planvorming en beheer en het potentiëlegebruik van het instrument gezondheidstoetsing onderzochtwerd, heeft het onderzoek geresulteerd in een concept Toets-lijst Gezond Wonen, die in 2005 verder getest zal worden.

Ecobuild Research: energiezuinig, duurzaam en betaalbaarSinds 2003 is Ecobuild Research een samenwerkingsverbandtussen Itho bv (binnenklimaatsystemen), het EnergieonderzoekCentrum Nederland (ECN) en het Onderzoeksinstituut OTB. Ithois penvoerder. In Ecobuild Research staat de ontwikkeling cen-traal van energiezuinige, duurzame en betaalbare nieuwbouw-woningen. In de testwoningen op het terrein van ECN in Pettenis in 2004 een meetprogramma uitgevoerd in woningen meteen EPC van 0,6. Dit had als doel de kwaliteit van het binnen-milieu te bepalen in relatie met de bouwfysische eigenschap-pen van de woningen en het ventilatiesysteem. Er zijn micro-biologische, stof-, chemische en geluidsmetingen uitgevoerd ener is een begin gemaakt aan de modelvalidatie voor de groei-condities van huisstofmijt. Dit project wordt uitgevoerd doorJan van Ginkel en Evert Hasselaar. De activiteiten sluiten aanop het proefschrifttraject van Evert Hasselaar.

Build-On-Res Build-On-RES staat voor Benchmarking energy performancebuilding regulation on incorporation of renewable energy sour-ces (RES) for a RES oriented EU Model Building Code. In hetproject wordt onderzocht welke mogelijkheden er zijn om be-leidsinstrumenten als de energieprestatiemethode en duurza-me energietoepassingen in de woningbouw, op grotere schaalte implementeren. In vijf landen zijn beleidsinstrumenten opdit gebied geïnventariseerd. Op basis van succes- en faalfacto-ren van bestaande instrumenten wordt gepoogd een beleids-instrumentarium te ontwikkelen, waarmee grotere schaal-sprongen bewerkstelligd kunnen worden. Het project is begin2002 gestart. Milou Beerepoot is de projectcoördinator. Departners in de vijf landen (ervaren met energieprestatieregel-geving) zijn: EBM Consult (NL), Danish Building and UrbanResearch (DBUR, Denemarken), Centre Scientifique et Techni-que du Bâtiment (CSTB, Frankrijk), 3E (België) en de Universityof Liverpool (UK). De eindresultaten van dit onderzoek zijn in2004 gepubliceerd in boekvorm. De resultaten tonen aan datenergieprestatieregelgeving wordt gezien als een beginpuntvoor meer stimulans voor hernieuwbare energie. Een label‘Duurzame Energie’ dat samen met het in 2006 verplichteenergielabel afgegeven zou kunnen worden, zou een efficiëntestimulans kunnen zijn.

EPA-EDDe themagroep is ook betrokken in een tweede Europees pro-ject van het Altener-programma, namelijk EPA-ED (Energy per-formance assessment method for existing dwellings to stimula-te rational use of energy and renewable energy resources).Centraal in het onderzoek staat het ontwikkelen van een Euro-pese energieprestatiemethode om de bestaande woningbouwte stimuleren. Projectcoördinator is EBM consult. Het Onder-zoeksinstituut OTB is samen met drie buitenlandse organisa-ties partner in het onderzoek. Dit project is eind 2004 afge-rond. De rapporten van alle deelnemende landen zijn te vin-den op de website www.epa-ed.org. Voortbordurend op Build-On-RES en EPA-ED werkt Milou Bee-repoot aan een proefschrift rond energieregelgeving. Het doelis om een geschikt beleidsinstrumentarium te ontwikkelen voorde realisatie van CO2-reductiedoelstellingen voor de woning-bouw.

5.3 Strategisch woningvoorraadbeleiden technisch beheer

Themaleider: Ad StraubThemagroep: Henk Heeger

Linda Leber (vanaf 22 maart 2004)Nico NieboerHenk Jan van Mossel (vanaf 1 maart2004)Geert VijverbergVincent Gruis (faculteit Bouwkunde)

Onderzoekers en adviseurs strategischwoningvoorraadbeleid en technisch beheer richten zich op hetbeleid van professionele woningbeheerders en de uitvoeringdaarvan. Vanuit een integrale visie op marktontwikkelingen,doelgroepenbeleid, bouwen woontechnische kwaliteit enfinanciële positie bepalen verhuurders de gewenste investerin-gen, het technisch beleid, de prijs, het verhuurbeleid en ande-re beheermaatregelen van afzonderlijke woningcomplexen,productgroepen en de totale voorraad. Het Onderzoeksinsti-tuut OTB adviseert woningbeheerders hierbij en onderzoektmethoden en technieken voor strategisch voorraadbeleid inNederland en het buitenland. Technisch beheer betreft het beleid van woningbeheerdersover de prestaties, de kosten en de duurzaamheid van onder-houd en aanpassingen en de daartoe in te zetten methoden eninstrumenten. Het Onderzoeksinstituut OTB benadert tech-nisch beheer in advies en onderzoek als afgeleide van het stra-tegisch voorraadbeleid. Door een prestatiegerichte benaderingvan het onderhoud en de aanpassingen zijn de gewenste pres-taties te sturen. De terugkoppeling en informatievoorzieningvan het technisch beheerproces naar het strategisch voorraad-beleid kunnen hierdoor gestalte krijgen.

Strategisch woningvoorraadbeleidOm het strategisch voorraadbeleid van een woningcorporatieof commerciële verhuurder te ontwikkelen, moet een aantalprocesfasen doorlopen worden. Het Onderzoeksinstituut OTBmaakt hierbij gebruik van een procesmodel voor strategisch

l 27 l

deeronderzoek voor Bouwkunde, afdeling Real Estate & Hous-ing, laboratorium Sustainable Housing Transformations. Voorhet onderzoek is een begeleidingscommissie gevormd, waarinmedewerkers van SBR en de woningcorporaties Vestia, Stae-dion, De Key, Ymere en Kristal/Het Oosten participeren. In 2004 is Nico Nieboer gestart met zijn promotieonderzoeknaar de effecten van vormen van voorraadbeleid op met namede sociale doelen van de herstructurering. Linda Leber enMaaike Vegter werken aan een onderzoeksdeel over de rol vande huisvesting voor ouderen in het totale voorraadbeleid vansociale en commerciële verhuurders. In 2003 is ook een theo-retisch inventarisatie gemaakt van mogelijke en zinvolle indi-catoren van financieel en maatschappelijk rendement. Daarbijis verkend welke indicatoren corporaties gebruiken in hunvoorraadbeleid. In 2004 heeft Vincent Gruis samen met tweecorporaties gewerkt aan de ontwikkeling van een ‘balancedscore card’ voor het voorraadbeleid. Op 26 november 2004 iseen discussiebijeenkomst gehouden over de ‘balanced scorecard’ in het voorraadbeleid en de bepaling van prestaties vancorporaties, samen met het onderzoeksproject Bepaling enbevordering van prestaties van corporaties (onderzoekspro-gramma Housing Systems). Nico Nieboer en Vincent Gruis hebben in 2003 een workshopgeorganiseerd over voorraadbeleid van woningbeheerders ophet ENHR-congres in Albanië. Dit heeft in 2004 geresulteerd ineen boek met landbeschrijvingen over strategisch voorraadbe-leid: Asset Management in the Social Rented Sector; Policy andPractise in Europe and Australia. Nieboer en Gruis werken aanhet oprichten van een nieuwe ENHR-werkgroep Housing rene-wal and maintenance. In 2005 organiseren zij een workshopover dit onderwerp tijdens het ENHR-congres in Reykjavik.Verder is in april 2004, in samenwerking met het SRG-projectPrestatiegerichte samenwerkingsvormen in het technischbeheer van woningen, een enquête via internet uitgezet onderwoningcorporaties over de stand van zaken met betrekking totde ontwikkeling van voorraadstrategieën. De rapportage hier-over is in handen van onderzoekers van dat project.

Technisch beheerHet Onderzoeksinstituut OTB ziet onderzoek en advies overhet technisch beheer in relatie tot het strategisch voorraadbe-leid van woningcorporaties. In 2004 heeft onderzoek naarprestatiegerichte samenwerkingsvormen tussen woningcorpo-raties en onderhoudsbedrijven in het technisch beheer van dewoningvoorraad een centrale plaats gekregen. Er is contractonderzoek verricht voor onder meer woningcor-poratie Staedion. Voor Staedion is benchmark van de onder-houdskosten uitgevoerd door de onderhoudskosten te vergelij-ken met die van collega-corporaties in de Aedex/IPD. Tevens iskritisch gekeken naar de onderhoudsprocedures en naar demethoden en instrumenten om de meerjarenplanning te stu-ren, prioriteiten te stellen en over de inhoud ervan te commu-niceren. Opdrachtgevers, onderhoudsbedrijven en betrokken adviseursdenken verschillend over de invulling en uitwerking van nieu-we prestatiegerichte samenwerkingsvormen, de te gebruikenmeetmethoden en -instrumenten en de wijze waarop het pro-ces moet worden georganiseerd. Ondanks deze verschillenhebben deze partijen een gezamenlijk belang bij een verdere

voorraadbeleid dat Van den Broeke in zijn proefschrift in 1998heeft uitgewerkt en later door verschillende onderzoekers isaangescherpt en verfijnd. Het procesmodel past het Onder-zoeksinstituut OTB toe in contractonderzoek voor woningcor-poraties en commerciële verhuurders. In 2004 gebeurde ditvoor Woningstichting De Goede Woning in Apeldoorn en deWoonunie in Deventer. De onderzoeksresultaten ondersteunenbeheerders bij de evaluatie van bestaand en de ontwikkelingvan nieuw beleid en de daarbij te hanteren methoden en tech-nieken. Het nieuwe beleid betreft bijvoorbeeld productgroe-pen, kwaliteitsaspecten, prijsbeleid, onderhoudsbeleid enbeleidslabels per complex. Ook woningcorporatie Vidomes is in2004 ondersteund in de ontwikkeling en uitwerking van haarvoorraadbeleid.In 2004 heeft Henk Heeger een vierdaagse OTB-cursus Strate-gisch voorraadbeleid en beheerplannen bij woningcorporatiesgeorganiseerd. Er is bij woningcorporaties en adviesbureausveel belangstelling voor de cursus. In 2005 staat deze cursusweer tweemaal geprogrammeerd.

In 2004 is het SRG-project Strategisch voorraadbeleid en her-structurering van start gegaan met steun van Corpovenista enSBR. Centraal staat op welke wijze sociale en commerciële ver-huurders via hun woningvoorraad inspelen op de dynamiek inde woningmarkt. Daarbij wordt gedacht aan het tegengaanvan sociaal-economisch verval van buurten en het inspelen opdemografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing. Er is zowelaandacht voor de effecten van het huidige beleid als voormethoden en technieken om het beleid te structureren en tesystematiseren. Het algemene deel van het onderzoek levertbasisinformatie, waarin hoofdzakelijk wordt ingegaan op deinstitutionele context van het woningvoorraadbeleid.In 2004 bestond het team onderzoekers uit Nico Nieboer, Lin-da Leber en Vincent Gruis. Maaike Vegter is in 2004 binnen ditonderzoekskader begonnen aan het uitvoeren van haar afstu-

Het Onderzoeksinstituut OTB ondersteunt woningcorporatiesbij het strategisch voorraadbeleid.

l 28 l

5.4 Bouwregelgeving en kwaliteitszorg

Themaleider: Frits MeijerThemagroep: Amarins van der Bos

Henk Visscher

Het werkgebied van de themagroepwordt gevormd door de stelsels van bouwregels en kwaliteits-zorgsystemen voor de woningbouw. Via de bouwregelgevingwil de overheid de kwaliteit van de gebouwde omgeving waar-borgen en de veiligheid en gezondheid van de burgersbeschermen. De bouwregelgeving is volop in beweging. Talvan maatschappelijke, technologische en internationale ont-wikkelingen oefenen invloed uit op de Nederlandse regelge-ving. Daarnaast vinden er continu afwegingen plaats tussen debehoefte om kwaliteitseisen te stellen en de wens het bouw-proces zo min mogelijk te belemmeren en de bouwkostenzoveel mogelijk te beperken. De mogelijke inzet van privaat-rechtelijke kwaliteitszorg wordt overwogen om op een kosten-en tijdsefficiënte manier de publiekrechtelijke kwaliteitseisente waarborgen.De vraagstelling van de themagroep is vierledig: � In hoeverre is het noodzakelijk dat de overheid regels en

eisen stelt aan de minimumkwaliteit van woningen?� Wat is de meest effectieve, efficiënte en transparante wijze

waarop die eisen geformuleerd zouden moeten worden? � Via welke methoden en procedures kan op een effectieve en

efficiënte wijze gewaarborgd worden dat de minimale kwali-teitseisen ook daadwerkelijk in de praktijk gerealiseerd wor-den?

� Op welke wijze kunnen de taken en verantwoordelijkhedenbij het formuleren, controleren en handhaven van de regelshet best verdeeld worden over de overheid, eigenaren,beheerders, bewoners en het bouwbedrijfsleven?

De themagroep heeft op basis van deze vragen in 2004 con-tract- en fundamenteel onderzoek verricht rond het themakwaliteitsbeleid voor de bestaande woningvoorraad en demogelijkheden van de toepassing van kwaliteitszorginstrumen-ten voor publiekrechtelijke doeleinden.

Meer aandacht voor de voorraadDe kwaliteit van de bestaande woningvoorraad krijgt binnenhet onderzoeksprogramma van de themagroep de komendejaren een belangrijk accent. De Nederlandse bouwregelgevingis vrijwel volledig gericht op nieuwbouw, terwijl die nieuwbouwjaarlijks minder dan één procent bijdraagt aan de totalewoningvoorraad. Hoewel het Nederlandse Bouwbesluit ookkwaliteitseisen stelt aan bestaande woningen (en in die zinredelijk uniek is in Europa), zijn die eisen laag en liggen ze verbeneden de eisen die de huidige bewoners stellen. Samen metvertaalbureau van de VU Amsterdam hebben we in 2004 overi-gens een eerste aanzet gedaan voor een Engelstalige versievan het Bouwbesluit (in opdracht van het ministerie vanVROM). Het huidige regelgevingsstelsel heeft al met al eenmarginaal effect op de kwaliteit van de bestaande woningvoor-raad. Dit wordt des te nijpender wanneer bedacht wordt dat –tenminste een deel van – die voorraad een forse kwaliteitsim-puls behoeft, zoals bijvoorbeeld de omvangrijke aantallen na-

ontwikkeling van prestatiegerichte samenwerkingsvormen enhet daarbij passend instrumentarium voor prestatiemeting. In 2004 is het project Prestatiegerichte samenwerkingsvormenin het technisch beheer van woningen in het kader van hetHabiforumprogramma Vernieuwend Ruimtegebruik van startgegaan. Ook dit project vindt plaats in het kader van Corpove-nista en wordt daarnaast gesteund door SBR en WVB VastgoedOnderhoudsbedrijven. Doelstelling van het project is het ont-werp van procesmodellen en procesbenodigdheden voor eenprestatiegerichte aansturing en uitvoering van onderhoud enaanpassingen van de woningvoorraad. De centrale vraagstel-ling luidt: Hoe kunnen prestatiegerichte samenwerkingsvor-men tussen professionele opdrachtgevers en opdrachtnemerszodanig worden ingericht dat onderhoud en aanpassingeneffectief, efficiënt en duurzaam worden aangestuurd, uitge-voerd en gemonitord? In 2004 bestond het onderzoeksteam uit Ad Straub, Geert Vij-verberg en Henk Jan van Mossel. In de begeleidingscommissievan het onderzoek participeren medewerkers van SBR en dewoningcorporaties Staedion, Ymere, De Woonplaats, Woon-bronMaasoevers/Delftwonen en Vestia (alle Corpovenista), Portaal en Vivare.In 2004 is gewerkt aan het ontwikkelen van Bouwstenen voorprestatiegericht samenwerken. De Bouwstenen bieden eenhouvast bij het samenstellen en inrichten van een prestatie-overeenkomsten tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers.Begin 2004 worden twee publicaties opgeleverd: AlgemeneBouwstenen voor prestatiegericht samenwerken bouwkundigonderhoud en een uitwerking, Prestatie-eisen buitenwandope-ningen en afwerkingen: kozijnen, ramen, deuren en puien metondergronden van hout, metaal en kunststof. Vervolgens zalworden gewerkt aan prestatie-eisen voor andere gevelelemen-ten. Henk Jan van Mossel heeft binnen de kaders van het on-derzoeksproject gewerkt aan zijn promotieonderzoek Effectiveprocurement of housing associations’ technical management.Met vastgoedonderhoudsbedrijven en WVB is in 2004 eenonderzoek uitgevoerd naar de financiële onderbouwing vanresultaatgericht samenwerken. Deze onderbouwing vindtplaats door de directe en indirecte kosten van resultaatgerichtwerken en traditioneel werken op projectniveau met elkaar tevergelijken. Dit onderzoek loopt nog door in 2005.In mei 2004 is samen met SBR de studiedag PrestatiegerichtSamenwerken bij Onderhoud georganiseerd. Deze studiedagkrijgt in het voorjaar van 2005 een vervolg met een symposi-um over prestatiegericht gevelonderhoud. In november 2004 iseen discussiebijeenkomst georganiseerd met de leden van debegeleidingscommissie en de onderhoudsbedrijven van hetaanpalende onderzoek. Onder alle woningcorporaties is in april 2004 een enquête uit-gezet naar de ontwikkelingen in het technisch beheer en stra-tegisch voorraadbeleid bij woningcorporaties. De enquête richtzich op de wijze waarop het technisch beheer is georganiseerden wordt afgestemd op strategisch voorraadbeleid, de omvangen wijze van uitbesteding, de mate waarin onderhoud presta-tiegericht wordt uitbesteed, de aanwezigheid en het takenpak-ket van een eigen uitvoerende onderhoudsdienst, de metho-den en instrumenten die worden gebruikt en de wijze waaropde informatisering en automatisering plaats vindt. Over deenquête wordt begin 2005 gerapporteerd.

l 29 l

den. Aspecten die daarbij aan de orde komen, zijn onder meerhet publiekrechtelijke raamwerk, maar ook de privaatrechtelij-ke infrastructuur voor certificering, aansprakelijkheid, verzeke-ringen, garanties en (kwaliteits)waarborgen.We zullen ons tevens richten op de onderzoek en evaluatie vanbouwtoezicht en -controle procedures en hulpmiddelen (bijv.de rol van certificering en ICT-toepassingen) en de toekomsti-ge rol en positie van het gemeentelijk bouwen woningtoe-zicht. Het onderzoek kent een sterk internationaal vergelijkendkarakter. Het project valt onder het Delft Centre for Sustaina-ble Urban Areas en maakt tevens onderdeel uit van het Bsik-programma Proces- en Systeem Innovatie in de Bouwnijver-heid (PSIB). Hoewel dit laatste programma inhoudelijk is goed-gekeurd, is het nog steeds onduidelijk of er daadwerkelijkfinanciële middelen vrijkomen voor de uitvoering van het pro-ject. Ook in PSIB-verband is een project geformuleerd dat isgericht op het vernieuwen van het institutionele kader vooreen besteding in het bouwproces. Hugo Priemus heeft in ditverband diverse publicaties geschreven naar aanleiding van debevindingen van de parlementaire enquête bouwnijverheid. In2004 is Frits Meijer met OTB-financiering gestart met eeninternationaal vergelijkend onderzoek naar de digitaliseringvan de bouwvergunningaanvraag. Een tussenrapportage wordtwaarschijnlijk in de eerste maanden van 2005 gepubliceerd.Tevens hebben Henk Visscher en Frits Meijer – binnen dekaders die hiervoor zijn geschetst – kortlopende onderzoeks-projecten geformuleerd. Een onderzoek naar de mogelijke her-verdeling van controle en toezichtstaken voor kleine bouwacti-viteiten zal (met financiële ondersteuning van het ministerievan VROM) binnenkort starten.

Voor internationaal vergelijkend onderzoek wordt samenge-werkt met een netwerk van contactpersonen, waarvan hetConsortium of European Building Control een onderdeel is.Tevens participeren de themaleden in verschillende werkgroe-pen van het CIB en ENHR.De resultaten van de onderzoeksactiviteiten worden via natio-nale en internationale wetenschappelijke artikelen en papersonder de aandacht van anderen gebracht.

oorlogse appartementcomplexen en galerijflats. Gezien dezekwaliteitsachterstanden en de lopende herstructureringsopera-tie, waarvan het grootste deel nog voor ons ligt, is een kwali-teitsbeleid voor de bestaande voorraad noodzakelijk. Amarins van der Bos is gestart met een internationaal vergelij-kend promotie-onderzoek naar kwaliteitsinstrumenten voor debestaande woningvoorraad. Het onderzoek valt binnen hetDelft Centre for Sustainable Urban Areas en is tevens inge-bracht in het Corpovenista samenwerkingprogramma, datonderdeel uit maakt van het Bsik-project Vernieuwend Ruimte-gebruik. Een van de aanknopingspunten van ons werk op ditgebied is het (voorgenomen) beleid van de Nederlandse over-heid. Een mogelijke toekomstige beleidswijziging behelst deintroductie van het gebouwdossier; een dossier waarin allebouwtechnische gegevens van een bestaand gebouw wordenverzameld. Het ministerie van VROM heeft diverse projectengeïnitieerd om het idee van het gebouwdossier te toetsen ophaalbaarheid en mogelijke implementatie voor de (bestaande)woningsector. Het begrip gebouwdossier werd mede daardooral gauw omgedoopt tot ‘woningprofiel’. De themagroep heeftin dit kader aan twee projecten gewerkt die mede gefinancierdwerden door het ministerie van VROM. In een aantal Europeselanden hebben Amarins van der Bos en Frits Meijer geïnventa-riseerd of er een instrument bestaat dat vergelijkbaar is methet woningprofiel en welke andere instrumenten er in die lan-den zijn om de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad tehandhaven en te verbeteren. Een rapportage is in het voorjaarvan 2004 gepubliceerd. Het onderzoek zal in de jaren daarnanog doorlopen, waarbij verschillende onderwerpen verder zul-len worden uitgediept.Daarnaast hebben Henk Visscher en Frits Meijer gewerkt aaneen discussiedocument over het woningprofiel. In dit discus-siedocument wordt het concept van het woningprofiel beknoptbeschreven en wordt de mogelijke maatschappelijke betekenisvan dit instrument verkend. Het discussiedocument is als inputgebruikt voor panelbijeenkomsten die in de eerste maandenvan 2004 zijn gehouden met verschillende partijen (zoalswoningbeheerders en gemeenten). In een separaat project heeft Frits Meijer in opdracht van eengroot consortium van opdrachtgevers (Vereniging Eigen Huis,Vastgoedbelang, VVE-belang, SVn, BouwNed, NVM, NHG enhet AVBB) in kaart gebracht wat de onderhoudsinspanningenen -achterstanden in de particuliere woningsector zijn. Hierbijwerd samengewerkt met prof. ing. André Thomsen (TU Delft,faculteit Bouwkunde, sector Housing) en NIB-consult. De resul-taten zullen naar verwachting in het voorjaar van 2005 wordengepubliceerd.

Taken en verantwoordelijkheden Een tweede thema dat de komende jaren verhoudingsgewijsveel aandacht zal krijgen, is de verdeling van taken en verant-woordelijkheden tussen publieke en private partijen voor debouwregelgeving. Hierbij wordt verder voortgebouwd op deresultaten en inzichten die we hebben verkregen uit onzerecente internationaal vergelijkende onderzoeken naar stelselsvan bouwvoorschriften en systemen van bouwtoezicht. We zul-len inzoomen op de vraag op welke wijze de verantwoordelijk-heden en taken voor de toetsing, het toezicht en de handha-ving van de bouwregelgeving het best vormgegeven kan wor-

l 30 l

overheidsactoren en private actoren, over verschillendeschaalniveaus. De ruimtelijke trend naar meer geprononceer-de vormen van polycentrisme leidt als vanzelf naar een groterpluricentrisme: het spectrum aan relevante actoren bij gover-nance wordt namelijk navenant groter. Omgekeerd kan be-weerd worden dat pluricentrische governance een meer ver-spreide en daardoor meer polycentrische stedelijke ontwikke-ling in de hand werkt. Conceptueel is er dus een zeer sterkesamenhang tussen de thema’s binnen het programma SRO.Sleutelconcepten in dit verband zijn onder meer stedelijkenetwerkvorming (binnen en tussen steden) en schaaldyna-miek.

In 2003 werd de subsidie-aanvrage voor het Bsik-programmaVernieuwend Ruimtegebruik door het kabinet gehonoreerd,waarin het programma sterk betrokken is. Het Habiforum-pro-gramma Vernieuwend Ruimtegebruik vormt een sterke basisvoor verdere verdieping van het SRO-onderzoeksprogrammaen beide onderzoeksprogramma’s delen een aantal hoofdthe-ma’s: polycentrische verstedelijking, activiteitenpatronen vanhuishoudens, multilevel-governance en ontwikkelingsplanolo-gie, zie hiervoor ook hoofdstuk 3. Sterk hiermee verbonden isde deelname aan het Delft Centre for Sustainable Urban Areas(SUA), dat eveneens bijdraagt in de financiering van verschil-lende onderzoeksprojecten. (Meer informatie over het DelftCentre for Sustainable Urban Areas is te lezen in hoofdstuk 3).

6.2 Ruimtelijke ontwikkeling

Themaleider: Kees MaatThemagroep: Wendy Bohte (vanaf 1 maart 2004)

Frans Dieleman (vanaf 1 april 2004)Erik LouwEvert MeijersPaul Metzemakers (vanaf 13 september2004)Arie RomeinJan Jacob TripWil Zonneveld

Ruimtelijke inrichting en grondgebruikStedelijke structuren veranderen onder invloed van de regio’swaarbinnen ze liggen en de plaats van de steden in die struc-tuur. Een manier om het draagvlak van die structuren te ver-groten is meervoudig gebruik maken van ruimte. Bij meervou-dig ruimtegebruik (MR) gaat het erom hoe divers en intensiefmensen gebruik (kunnen) maken van specifieke locaties engebieden. De hoofdvraag is wat de mogelijkheden en barrièreszijn om verschillende functies ruimtelijk en in tijd te combine-ren. Daarnaast wordt onderzocht in hoeverre maatschappelijketrends doorwerken in functionele gebruiksrelaties.

Binnen het programma Urban andRegional Development (SRO) wordt onderzoek gedaan naarveranderende stedelijke structuren en de wijze waarop sturingaan deze veranderende maatschappelijke werkelijkheid kanworden gegeven. Bij de ruimtelijke ontwikkelingen ligt denadruk op de trend richting netwerkconfiguraties van zowelstedelijke structuren als de onderliggende activiteitenpatro-nen. Bij de sturingskant (governance) staat centraal datbesluitvormingsstructuren een steeds groter aantal publiekeen private actoren omvatten. In het onderzoek worden ver-schillende schaalniveaus betrokken, van lokaal tot Europees.


Tot een jaar geleden kende het SRO-pro-gramma geen indeling in themagroepen. Om meer gericht enmet meer diepgang aan de voortgang van het onderzoekspro-gramma te werken zijn begin 2004 twee themagroepen aan deslag gegaan. Het thematisch onderscheid dat binnen het pro-gramma SRO wordt aangehouden berust op een onderscheidqua invalshoek en niet op verschillen in onderzoeksonderwer-pen. Inhoudelijk kunnen de beide thema’s als volgt getypeerdworden:� Ruimtelijke Ontwikkeling richt zich op empirische analyse en

verklaring van stedelijke structuren en ruimtegebruik (zoalspolycentrische en netwerkverstedelijking, meervoudig ruim-tegebruik, bedrijfslocatiekeuze en -inrichting) in relatie tothet ruimtelijk gedrag van huishoudens, bedrijven en institu-ties, waaronder activiteiten- en mobiliteitspatronen. In deanalyse worden zowel kwalitatieve als kwantitatieve metho-den ingebracht. De basis van de themagroep ligt in het pro-gramma SRO, maar ook uit andere secties worden deelne-mers uitgenodigd.

� Ruimtelijke Sturing richt zich op de analyse van vigerendbeleid (werking) en beleidsdefinities (inhoud, waaronderconcepten), de beoordeling van de relevantie van achterlig-gende theoretische noties (bijvoorbeeld innovatieclusters)en het ontwikkelen van voorstellen tot verbetering vanbeleid. De onderzoeksmethoden zijn talrijk, met een accentop kwalitatief onderzoek. Er ligt een sterk accent op Euro-pees en internationaal vergelijkend onderzoek.

De thema’s hebben een zeer sterke onderlinge samenhang endat vormt ook een belangrijke kracht van het programma. Eenaantal onderzoeksprojecten wordt dan ook uitgevoerd vanuitbeide themagroepen. Een aantal sleutelbegrippen binnen dethema’s vormen als het ware een pendant van elkaar. Dit isbijvoorbeeld het geval bij polycentrisme, dat verwijst naar hetmeerkernig en gelaagd worden van stedelijke structuren, enpluricentrisme, dat aangeeft dat het vermogen tot sturing vanstedelijke ontwikkelingen verdeeld is geraakt over tal van

6 Onderzoeksprogramma Urban andRegional DevelopmentProgrammaleider: Wil Zonneveld

l 31 l

een bundel over de planning van bedrijventerreinen, die in2004 bij Sdu Uitgevers is verschenen.

Polycentrische stedelijke regio’sBinnen het SRO-programma wordt al jaren onderzoek gedaannaar ruimtelijke ontwikkelingen en beleidsontwikkelingen inpolycentrische stedelijke regio’s. Naar aanleiding van eenEuropees onderzoek dat in 2002 is afgesloten is in 2004 eenspeciale aflevering van het tijdschrift European Planning Stu-dies verschenen, gewijd aan een viertal polycentrische stede-lijke gebieden in Noordwest-Europa. Dit nummer werd geredi-geerd door Hugo Priemus, Wil Zonneveld en Andreas Faludi(de laatste was destijds nog werkzaam bij de Radboud Univer-siteit). Momenteel lopen er twee grotere onderzoeksprojecten.Het onderzoek Complementary development in PolycentricUrban Regions van Evert Meijers, een vanuit het SUA-program-ma ondersteund project, stelt de ruimtelijke structuur vanpolycentrische stedelijke gebieden aan de orde. Vaak wordtimpliciet aangenomen dat de steden elkaar aanvullen binnendergelijke gebieden, bijvoorbeeld in de Randstad. Dit zou eropwijzen dat de ruimtelijke structuur van dit gebied overeenkomtmet wat in de theorie wel het netwerkmodel van ruimtelijkeorganisatie wordt genoemd. Ruimtelijke beleidsconceptenzoals het ‘stedelijk netwerk’ refereren aan dit netwerkmodel.Het onderzoek stelt die verwachte complementariteit ter dis-cussie, en daarmee ook het netwerkmodel. In 2004 is verdergegaan met het onderzoeken van de vraag in hoeverre dichtbijelkaar gelegen steden elkaar aanvullen, in het bijzonder voorwat betreft hun voorzieningenstructuur. Daarnaast stelt hetonderzoek de vraag wat de waarde van complementariteit isen in hoeverre het zinvol is om een beleidsstrategie voor hetbevorderen van complementariteit te ontwikkelen. De resulta-ten werden gerapporteerd in diverse papers en artikelen.In 2004 is Arie Romein binnen het Habiforumprogramma Ver-nieuwend Ruimtegebruik begonnen met het Bsik-project Leis-ure en de ruimtelijke dynamiek van polycentrische stedelijkenetwerken. Binnen het raamwerk van de samenhangende

Sinds een aantal jaren wordt binnen het onderzoeksconsorti-um Conceptvorming, evaluatie en optimalisering van meervou-dig ruimtegebruikprojecten vanuit het OnderzoeksinstituutOTB promotieonderzoek uitgevoerd. In dit consortium werkthet instituut samen met onderzoekers van de Vrije UniversiteitAmsterdam en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid enMilieu. Het onderzoek wordt mede gefinancierd door hetExpertisenetwerk Meervoudig Ruimtegebruik Habiforum (ICES-KIS 2). De deelnemende OTB-onderzoekers zijn Jan Jacob Tripen Roland Goetgeluk (de laatste vanuit het OTB-onderzoeks-programma Housing Studies). Erik Louw participeert als seni-oronderzoeker in dit programma. Het project van Jan JacobTrip – Quality of place bij de (her)ontwikkeling van HST-sta-tionsgebieden – slaat een brug tussen stedelijk-economischeconcepten en de concrete inrichting van de stedelijke ruimte.De komst van de hogesnelheidstrein is veelal aanleiding voorgrootschalige (her)ontwikkeling van stationsgebieden. Doelvan het onderzoek is meer inzicht te verkrijgen in de vraaghoe de ontwikkeling van deze locaties kan bijdragen aan destedelijke concurrentiekracht, door het scheppen van een aan-trekkelijk stedelijk klimaat of ‘quality of place’. De Amsterdam-se Zuidas, Rotterdam Centraal en Euralille worden bestudeerd.Het onderzoek wordt verricht in het kader van programma’svan NWO-Connekt en Habiforum. In Habiforumverband is hetafgelopen jaar een bijdrage geleverd als input voor een moge-lijke ‘proeftuin’ over de identiteit van de Zuidas. In samenhangmet het project is, in samenwerking met prof. dr. RobertKloosterman (Universiteit van Amsterdam) een bijdrage gele-verd aan het jaarboek van de Wiardi Beckmanstichting, met alsthema ‘Rotterdam’. Hiervoor zijn de economische structuur enquality of place van die stad bestudeerd en vergeleken met dievan Amsterdam.In 2004 is promovendus Paul Metzemakers begonnen aan hetonderzoek Spatial efficiency of production processes, dat doorBsik-gelden via de Radboud Universiteit wordt ondersteund. Indit onderzoek staat de mate waarin economische activiteitengrond gebruiken centraal. Grond wordt daarbij gezien als eenproductiefactor. Anders dan meestal gebruikelijk is, staat nietde locatie maar de benodigde hoeveelheid grond centraal. Bijdit onderzoek wordt samengewerkt met prof. Needham van deRadboud Universiteit in Nijmegen. Vooruitlopend op dit ‘spatial efficiency’ onderzoek hebben ErikLouw, Yvonne Bontekoning (OTB-onderzoeksprogramma Mobi-lity Studies) en Han Olden (STOGO Onderzoek + Advies) eenmethode ontwikkeld waarmee de ruimteproductiviteit vanbedrijventerreinen kan worden berekend. Naar analogie van dearbeidsproductiviteit wordt hieronder de hoeveelheid toege-voegde waarde per oppervlakte-eenheid verstaan. Erik Louwheeft zijn deelname gecontinueerd aan het onderzoek Integra-le gebiedsontwikkeling van de afdeling Real Estate & Housingvan de faculteit Bouwkunde. Samen met Han Olden van STOGO heeft hij tevens de plannen en onderzoeken geanaly-seerd die dienen als onderbouwing van het bedrijventerreinMoerdijkse Hoek. Het betrof hier een opdracht van Milieude-fensie. De onderzoeksconclusies hebben zeer veel publiciteitgekregen, vooral omdat de gangbare motivering van uitbrei-dingen van bedrijventerrein ter discussie worden gesteld. MetBarrie Needham (Radboud Universiteit), Han Olden (STOGO)en Cees-Jan Pen (Rijksuniversiteit Groningen) is gewerkt aan

Met een nieuwe methodiek is de economische waarde vanbedrijventerreinen vast te stellen.

l 32 l

6.3 Ruimtelijke sturing

Themaleider: Dominic SteadThemagroep: Marjolein Spaans

Kees MaatEvert MeijersBas WaterhoutWil ZonneveldJan Jacob Trip

ESPON-projectenOnder deze noemer vallen verschillende onderzoeksactiviteitendie deel uitmaken van het ESPON 2006 programma: het Euro-pean Spatial Planning Observation Network. Dit netwerk komtvoort uit het Europees Ruimtelijk Ontwikkelingsperspectief(EROP), een beleidsdocument opgesteld door de EuropeseUnie en de Europese Commissie. Het onderzoeksgebied vanhet ESPON-programma omvat 29 Europese landen: de EU25,de toetredingslanden Bulgarije en Roemenië en de twee ‘buur-landen’ Noorwegen en Zwitserland die aan veel EU-onder-zoeks- en beleidsprogramma’s deelnemen. Bij het ESPON zijntientallen onderzoeksinstituten met enige honderden onder-zoekers betrokken.In 2004 zijn twee projecten afgesloten die in 2002 gestart zijn.Het eerste project (ESPON-thema 1.1.1) gaat over de vraag ofer in Europa een polycentrische stedelijke en economischeontwikkeling is of, anders geformuleerd, kunnen ook andereregio’s buiten Noordwest-Europa zich opwerpen tot mondiaalconcurrerende stedelijke regio’s? Een consortium dat onderleiding stond van Nordregio, gevestigd in Stockholm, heeft hetproject uitgevoerd. Het Onderzoeksinstituut OTB was een vande hoofdpartners. Vanuit het programma SRO hebben Wil Zon-neveld, Evert Meijers en Bas Waterhout aan dit projectgewerkt. Het Onderzoeksinstituut OTB was verantwoordelijkvoor de verzameling en analyse van data die betrekking had-den op Nederland en een aantal omringende landen. Daar-naast heeft Onderzoeksinstituut OTB een ‘work package’ uitge-voerd dat wil laten zien hoe in de verschillende landen van hetESPON-onderzoeksgebied het EROP-concept van polycentrici-teit wordt toegepast: in hoeverre wordt een beleid gevoerd ofnagestreefd dat zich richt op de (her)verdeling van economi-sche ontwikkeling over het stedelijke systeem? Het eindrap-port is in de zomer van 2004 afgerond en is beschikbaar via deinternetsite van het ESPON-programma (www.espon.lu). In2004 is gestart met de voorbereiding van een themanummervan het tijdschrift Built Environment dat in de loop van 2005zal verschijnen. Het tweede project (ESPON-thema 1.1.2), ook in 2004 afgeslo-ten, was gericht op de sterk wijzigende relaties tussen stedelij-ke en landelijke gebieden in Europa. Een consortium onder lei-ding van de Technische Universiteit van Helsinki voerde hetproject uit. Het Onderzoeksinstituut OTB was ook hier een vande hoofdpartners. Vanuit de sectie zijn Wil Zonneveld, DominicStead en Bas Waterhout betrokken geweest. Het Onderzoeks-instituut OTB was verantwoordelijk voor één work packagedat, anders dan de rest van het project dat vooral gericht is opruimtelijke analyses en het ontwikkelen van kaartbeelden,meer beleidsmatig en conceptueel georiënteerd was. Daar-naast is een aantal casestudies uitgevoerd. Ook voor dit pro-

dynamiek van aanbod (productie), gebruik (consumptie) enbeleid – met name stedelijk beleid – voltrekt zich een indruk-wekkende ruimtelijke dynamiek van vrijetijdsfuncties en omge-vingen in binnensteden en op suburbane en ex-urbane c.q.niet-stedelijke locaties. Tevens is de omvang van vrijetijdsge-bonden mobiliteit sterk toegenomen en zijn de ruimtelijkepatronen daarvan veel complexer geworden. De steedsbelangrijker rol van vrije tijd in de ontwikkeling van polycentri-sche stedelijke netwerken is in het onderzoek tot nu toe echteronderbelicht gebleven. Het project van Arie Romein onder-zoekt deze thematiek in twee Nederlandse stedelijke netwer-ken: de Randstad en Brabantstad.

Verstedelijking en mobiliteitBepalen de stedelijke structuur en inrichting het verplaatsings-gedrag van mensen, dus hoe vaak zij zich verplaatsen, naarwelke bestemmingen, hoe ver en met welke vervoermiddelen?Het proefschrift van Kees Maat behandelt de relatie tussenstedelijke inrichting en dagelijkse activiteiten- en verplaat-singspatronen. Er wordt onderzocht hoe dagelijkse behoeftenvan invloed zijn op activiteitenpatronen, hoe deze leiden totverplaatsingsgedrag en wat de invloed is van de ruimtelijkemogelijkheden en beperkingen op dit proces. De dissertatiemaakt deel uit van het NWO-programma Amadeus, waarinwordt samengewerkt met de universiteiten van Amsterdam,Eindhoven en Utrecht. Het programma wordt geleid door prof.dr. H.J.P. Timmermans (TU Eindhoven). In de loop van 2004 isgewerkt aan diverse congrespapers en tijdschriftartikelen.In 2004 is Wendy Bohte begonnen aan haar promotieonder-zoek naar de rol van attitudes en preferenties in de relatie tus-sen stedelijke inrichting en het verplaatsingsgedrag van indivi-duen. De focus van dit onder Bsik vallende onderzoek ligt opde wijze waarop huishoudens zelf tot een selectie van hunwoonlocatie komen: in hoeverre houden zij rekening met heteffect van de ruimtelijke structuur van potentiële woonlocatiesop hun (toekomstige) dagelijkse verplaatsingsgedrag?

Korte projectenDe uitbreiding van het stedelijk ruimtebeslag zet zich voort enmonocentrisch georganiseerde steden maken plaats voor com-plexe stedelijke structuren. In het reeds in 2003 gestarteonderzoek Monitoring stedelijk ruimtegebruik zijn stedelijkemilieus geanalyseerd voor wat betreft hun dichtheid en func-tiemenging. Dit landsdekkende onderzoek werd verricht inopdracht van het ministerie van VROM. Het betrof hier een co-productie met de Universiteit Utrecht. Kees Maas en RolandGoetgeluk waren hierbij betrokken.Een ander project had betrekking op knooppunten. Ook ditproject is al in 2003 van start gegaan. In de ruimtelijke orde-ning wordt steeds meer uitgegaan van de concepten stedelijkenetwerken en knooppunten. Voor Bouwfonds Ontwikkelingheeft het Onderzoeksinstituut OTB, samen met Bureau Wis-sing, de ontwikkelingspotenties van een aantal nieuwe en ver-der te ontwikkelen knooppunten onderzocht. Nagegaan is watde programmatische ontwikkelingspotenties van vier geselec-teerde knooppunten zijn en hoe de concrete ontwikkeling terhand zou kunnen worden genomen. Vanuit het programmaSRO waren hierbij Kees Maat, Marjolein Spaans, Evert Meijersen Hugo Priemus betrokken.

l 33 l

ste doel van deze studie is het bepalen van de wijze waaropterritoriale cohesie onderdeel kan worden van deze strategie.Daarnaast is dit project erop gericht om te bezien in hoeverredeze strategie geïntegreerd kan worden in de wijze waarop deEuropese structuurfondsen werken. Een zwaar accent wordtgelegd op het identificeren van additionele, ruimtelijke indica-toren, naast de indicatoren die nu gehanteerd worden om devoortgang van de Lissabon/Gothenburg- strategie vast te stel-len. Ook voor dit ESPON-project geldt dat de voortganggevolgd kan worden via de website van het programma.In november 2004 verscheen het boek Policy Integration inPractice. The integration of land use planning, transport andenvironmental policy-making in Denmark, England and Germa-ny. Het boek verkent de voorwaarden waaronder de integratievan ruimtelijk, transport- en milieubeleid tot stand kan komen,het belang daarvan in de praktijk, de ervaringen van beleids-makers met beleidsintegratie en instrumenten en werkwijzendie beleidsintegratie bevorderen. Het regionale schaalniveaustond hierbij centraal. Naast diverse bijdragen van de drieredacteuren – Dominic Stead en Evert Meijers en Harry Geer-lings van de Erasmus Universiteit – hebben verschillende bui-tenlandse experts een bijdrage geleverd.

Overig Europees en internationaal vergelijkend onderzoekOnder deze noemer vallen twee langer lopende projecten als-mede een qua tijd beperkter onderzoek, verricht in opdrachtvan het ministerie van VROM. Het promotie-onderzoek van BasWaterhout betreft de totstandkoming en toepassing van het aleerder genoemde Europees Ruimtelijk Ontwikkelingsperspec-tief (EROP) en het daaruit voortvloeiende proces dat zich richtop een verbeterde ‘territoriale governance’ in de EuropeseUnie. Het onderzoek wil het ‘post-EROP’-proces in Nederlanden op Europees niveau in beeld brengen en probeert dit pro-ces te verklaren met recente planning-theoretische inzichtenwaarin institutievorming en communicatieve processen eenbelangrijke rol spelen. In 2004 is het accent komen te liggenop de uitvoering van diverse ESPON-projecten, omdat dezebelangrijke empirische bijdragen (kunnen) leveren aan hetpromotie-onderzoek. Promotor is prof. dr. Andreas Faludi (in2004 nog Radboud Universiteit, maar vanaf januari 2005 TU Delft) met Wil Zonneveld als dagelijkse begeleider. In 2004 is Marjolein Spaans begonnen met het Bsik-projectRuimtelijke ontwikkelingsplanologie van (regionale) knooppun-ten: buitenlandse inspiratiebronnen voor Nederland. In 2004was het onderzoek gericht op de nationale planningsstelselsvan zowel Nederland als Engeland, waar momenteel nogal watveranderingen worden doorgevoerd om de stelsels meer aante passen aan de eisen van de huidige maatschappij. De voort-gang van het onderzoek in 2004 is vastgelegd in enkele papersen artikelen. In 2004 hebben Wil Zonneveld en Bas Waterhout een onder-zoek uitgevoerd naar de praktijk van transnationale visievor-ming in Europa, een opdracht van het Directoraat-GeneraalRuimte van het ministerie van VROM en een vervolg op een aleerder uitgevoerd onderzoek hiernaar. Het project dat in 2004is uitgevoerd betrof een analyse van een aantal aanvullendetrajecten van transnationale visievorming. Maar het accent lagvooral op het geven van praktische aanwijzingen voor hetopstellen van en het werken met transnationale ruimtelijke

ject geldt dat het eindrapport via de website van het ESPON-programma voor een breder publiek beschikbaar is.Eind 2004 zijn drie nieuwe ESPON-project van start gegaan,waaraan eveneens door het Onderzoeksinstituut OTB wordtdeelgenomen. De projecten worden uitgevoerd door DominicStead, Bas Waterhout en Wil Zonneveld. Het ESPON-project 2.3.1 Application and Effects of the ESDP inMember States wil onderzoeken wat de effecten zijn van het in1999 in Potsdam vastgestelde Europees Ruimtelijk Ontwikke-lingsperspectief. De beleidseffecten op het niveau van de EUen op het niveau van de lidstaten worden onderzocht met debedoeling om het potentieel van het EROP vast te stellen enom te bepalen waar sprake is van de beste voorbeelden vantoepassing. Naast het Europese en het nationale schaalniveaugaat het hier ook om het vinden van voorbeelden op regionaalen lokaal niveau.ESPON project 2.3.2 is gericht op de Governance of territorialand urban policies from EU to local level. De doelstelling vandit project is het ontwikkelen van een gemeenschappelijkeaanpak voor het onderzoeken van de institutioneel-organisato-rische en instrumentele aspecten van de implementatie vanruimtelijk en stedelijk beleid in Europa. Het project is metname gericht op de vraag hoe effectief verschillende beleids-stelsels zijn. In de praktijk betekent dit dat onder meer geke-ken zal worden naar ruimtelijkeordeningsbeleid (dat in dediverse landen vaak verschillend georiënteerd is), bevoegdhe-den van lagere overheden en nationale belastingregimes. ESPON project 3.3 is gericht op de territoriale dimensie van deveelbesproken Lissabon/Gothenburg- strategie. Het belangrijk-

Het toevoegen van een territoriale dimensie aan bestaand EU-beleid is bepaald geen eenvoudig proces.

l 34 l

gebruik van pregnante metaforen en ruimtelijke beelden.In dit onderzoek, dat medio 2005 zal worden afgesloten, staandrie vragen centraal. Ten eerste: Hoe wordt ruimte geconcep-tualiseerd en welke patronen zijn zichtbaar in de ontwikkelingen het gebruik van ruimtelijke concepten de laatste vijftienjaar en hoe kunnen deze patronen worden verklaard? Tentweede: Hoe kan de huidige situatie in de Nederlandse ruimte-lijke ordening worden beoordeeld, gezien vanuit het gezichts-punt van de inhoud van het (voorgestane) beleid: zijn bepaal-de sleutelconcepten niet langer meer geldig en waarom? Tenderde: Welke soorten van ruimtelijke concepten kunnen voorde toekomst van belang zijn en op welke fundamentele notiesvoor wat betreft ruimtelijke inrichting zijn deze gestoeld?

visies. In de loop van 2005 zal een tweetal artikelen verschij-nen in respectievelijk European Planning Studies en Environ-ment & Planning C.

Ruimtelijk beleid in NederlandIn 2004 is Wil Zonneveld als gastonderzoeker bij het RuimtelijkPlanbureau aan de slag gegaan met het project Tussen droomen retoriek: De conceptualisering van ruimte in de Nederland-se planning. In de Nederlandse traditie van ruimtelijke orde-ning hebben ruimtelijke planconcepten altijd een belangrijkeplaats gehad. Dit komt onder meer omdat Nederland geen hië-rarchisch geordend plansysteem kent, waardoor overhedenvoortdurend met elkaar moeten overleggen. Zij maken hierbij

Buitenlandse gasten

In 2004 heeft het Onderzoeksinstituut OTB drie buitenlandse gasten in zijn midden. Professor Hui Sun en professor Jiang Liang van deTechnische Universiteit uit Dalian (China) verrichten bij de sectie Stedelijke en Regionale Ontwikkeling onderzoek naar de economischeinvloed van de veranderingen in de ruimtelijke structuur in Nederlandse steden om deze vervolgens te kunnen vergelijken met die vanChina. De Chinees Yunqiang Du van de Technische Universiteit van Wuhan doet onderzoek naar een inzichtelijke manier om onder-grondse leidingen in China met behulp van driedimensionale applicatie in kaart te brengen. Hij verricht zijn onderzoek bij de sectieGIS-technologie.

Prof. Sun Prof. Jiang Liang Yunqiang Du

l 35 l

grote delen van de steden heeft ook een grote invloed gehadop het welbevinden en de waardering van deze wijken. Demaatschappelijke realiteit heeft de laatste jaren veelvuldig depolitieke agenda bepaald, waarbij sociale conflicten en inci-denten veelvuldig worden gerelateerd aan de fysieke omstan-digheden en de oplossingen evenzo in fysieke vorm wordengezocht. Het onderzoeksprogramma beweegt zich binnen het span-ningsveld dat gevormd wordt door wetenschap, beleid en prak-tijk. Het streeft ernaar om een bijdrage te leveren aan hetinternationale wetenschappelijke debat op dit gebied en eenvooraanstaande bijdrage te leveren aan het nationale debat,zowel in de wetenschappelijke als maatschappelijke fora. Ditgeschiedt vanuit een drievoudige thematische benadering. Deeerste groep heeft als gemeenschappelijk kenmerk dat zedeterministisch is. In deze groep plaatst men onder andere de‘filtering’ theorieën. De tweede groep kent minder waarde toeaan deze organische ontwikkelingen, maar ziet de wijk juist alseen sociaal-cultureel speelveld waarbij niet-economische fac-toren als sociale netwerken een belangrijke rol spelen. De der-de categorie start vanuit de politieke economie waarin juist deinstituties een grote rol spelen die schaarse middelen zo inzet-ten dat hun eigen doelen het beste gerealiseerd worden.We onderscheiden drie thematische invalshoeken:� Stedelijke vernieuwing (7.2)Bij dit onderzoeksthema gaat het om vragen als hoe en waar-door wijken veranderen en door middel van welke ingrependeze verandering is te sturen. Op welke wijze geven actorenvorm en inhoud aan een duurzame vernieuwing van de fysiekeleefomgeving? En wat zijn de effecten van vernieuwing op kor-te en lange termijn? � Sociale en ruimtelijke integratie in woonwijken (7.3)De duurzaamheid van een buurt of een wijk wordt, behalvedoor fysieke omstandigheden, sterk bepaald door de wijzewaarop bewoners daar met elkaar samenleven (sociale inte-gratie). Dit onderzoeksthema richt zich op de betekenis van de


De stadswijk is het centrale focuspunt inhet onderzoeksprogramma Urban Renewal and Governance.We richten ons op de ontwikkeling van stadswijken: hoe func-tioneren ze op de woningmarkt, hoe functioneren ze als woon-omgeving voor hun bewoners. We besteden veel aandacht aanhet ‘doen en laten’ in stadswijken: hoe gaan de bewoners metelkaar en met de wijk om. De derde invalshoek heeft betrek-king op hoe actoren handelen in stadswijken: hoe organiserenze het proces om veranderingen teweeg te brengen in stads-wijken. Het onderzoeksprogramma richt zich op het proces vanhet veranderen en vernieuwen van stadswijken, waarbij rela-ties naar hoger schaalniveau, denk aan de regionale dimensiesdie daar aan vastzitten, en naar het lager schaalniveau van hetleven in de straat en woning, ook aan bod kunnen komen. Enkele decennia geleden werd de stadsvernieuwing nog vooralgedefinieerd als een inhaaloperatie, maar sinds het middenvan de jaren negentig worden het permanente karakter en deintegraliteit sterk benadrukt. Stedelijke vernieuwing is zoweleen fysieke, een sociale als een economische opgave, netzoals de veranderingen die zich in stadswijken voordoen hetgevolg zijn van fysieke, sociale en economische ontwikkelin-gen. Het gaat daarbij niet alleen om daadwerkelijke verande-ringen, maar ook om hoe die veranderingen gepercipieerdworden, welke waardering bewoners en andere actoren daar-aan verbinden en welke handelingen daarop volgen. Degeografische positie van een wijk is weliswaar niet aan veran-deringen onderhevig, maar de positie in de stad kan doordiverse invloeden sterk wijzigen. Door toevoeging van nieuwe wijken zijn de ‘uitleggebieden’van de jaren vijftig en zestig veranderd in veel meer centraalgelegen woonwijken. Door nieuwe ontsluitingen zijn wijken dieweggestopt lagen ineens veel beter bereikbaar met dientenge-volge een sterk verbeterde positie op de woningmarkt. Desoms snelle veranderingen in de bevolkingssamenstelling van

7 Onderzoeksprogramma UrbanRenewal and GovernanceProgrammaleider: André Ouwehand

2004: nieuwe ambities in daden omzetten

Het jaar 2003 hebben wij eerder gekenschetst als een overgangsjaar waarin de onderzoeksprogramma’s binnen het Onderzoeksinsti-tuut OTB opnieuw zijn gegroepeerd. In 2004 is het grote onderzoeksprogramma ‘Vernieuwend Ruimtegebruik’ van start gegaan metdeelname van verschillende universiteiten en Habiforum. Dit onderzoeksprogramma is voor het onderhavige deelprogramma van grotebetekenis. Daarbinnen is het deelprogramma Corpovenista (Corporaties vernieuwen de stad) gestart. Daarin participeren acht grotewoningcorporaties (Alliantie, de Key, Kristal, Staedion, Vestia, Woonbron, de Woonplaats en Ymere) en Aedes, brancheorganisatie vanwoningcorporaties. Het programma wordt geleid door een Stuurgroep waarin de acht corporaties en Aedes zijn vertegenwoordigd,voorgezeten door Hugo Priemus. Voor de kennisuitwisseling wordt intensief samengewerkt met Kei, Kenniscentrum Stedelijke Vernieu-wing waar ook de website is ondergebracht: www.corpovenista.nl. Het programma heeft ertoe geleid dat in 2004 vier nieuwe onder-zoekers konden worden aangetrokken, waaronder twee promovendi. 2004 markeert ook de start van drie andere promotietrajecten vanonderzoekers die al participeerden in dit deelprogramma. De projectleiding van Corpovenista wordt verzorgd door André Ouwehand enSuzanne Davis (projectsecretaris).

l 36 l

woonbuurt voor de identificatie, maatschappelijke participatie,beleving, binding en sociale interacties van haar bewoners insamenhang met stedelijke veranderingsprocessen, en de wijzewaarop beleidsmakers hierop reageren of anticiperen. � Urban governance (7.4)Herstructurering van woonwijken krijgt vorm in een beleids-proces waarbij vele actoren zijn betrokken met ieder huneigen positie en belangen, maar onderling van elkaar afhanke-lijk zijn voor het bereiken van de gewenste resultaten. Ditvindt plaats in een marktomgeving, waardoor de interactie vanvraag en aanbod mede bepalend is voor de uitkomsten. Vanuitdit perspectief wordt onderzoek gedaan naar een adequateprocesarchitectuur voor de realisering van een duurzame ste-delijke herstructurering.

Opgemerkt moet worden dat de scheidslijnen tussen de driethema’s niet altijd precies zijn aan te geven. Net zoals bij deverandering van wijken de processen onderling elkaar beïn-vloeden, zullen de thematische invalshoeken elkaar raken.

7.2 Stedelijke vernieuwing

Themaleider: Frank WassenbergThemagroep: Carlinde Adriaanse

Martijn Arnoldus (vanaf 1 maart 2004) Suzanne Davis Jan den Draak (gast)Reinout KleinhansHelen KruythoffMarco van der Land André OuwehandLeeke Reinders Het accent ligt bij het thema stedelijke

vernieuwing op het schaalniveau van wijk en buurt, waarin de

fysieke leefomgeving centraal staat. Belangrijk zijn de interneen externe factoren die veranderingen in stadswijken bewerk-stelligen. Het gaat om verouderingsprocessen, om handelingenvan mensen of organisaties, om beleid en om algemene maat-schappelijke ontwikkelingen die het proces van veroudering envernieuwing beïnvloeden. Het gaat om de factoren die daarbijeen rol spelen en de perceptie van deze veranderingen. Ver-volgens zullen actoren, iedereen die bij die wijk is betrokken,handelingen verrichten of juist achterwege laten. Hierbijmaken we onderscheid tussen gebruikers van een wijk, zoalsbewoners, maar ook winkeliers, klanten, passanten, bezoekers,etc., en beleidsmakers als gemeente, corporatie of investeer-ders.Stedelijke vernieuwing kan zeer ingrijpend zijn, zoals bij sloop,nieuwbouw of herbestemming. Dan is er sprake van een actie-ve wijkaanpak. Maar er zijn ook maatregelen mogelijk diemeer in de sfeer van beheer liggen. Stedelijke vernieuwing kanlouter fysiek zijn, maar ook sterke sociale, economische enculturele invalshoeken hebben. Stedelijke vernieuwing speelt zich af op lokaal niveau, maarwordt mede bepaald door beleid en ingrepen op landelijkniveau en is een belangrijk onderdeel van het rijksbeleid. Hetis een proces dat ook in andere landen aan de orde is. Inter-nationale verdieping en analyse van internationale ervaringenvormt nadrukkelijk onderdeel van het thema. Op diverse con-gressen en andere fora zijn Nederlandse ervaringen met ste-delijke vernieuwing besproken met buitenlandse collega’s.Hieronder is het werkveld van de themagroep ingedeeld in viersubthema’s.

Hoe wijken zich ontwikkelenBinnen het grotere onderzoeksprogramma Corpovenista gaantwee projecten over de ontwikkeling van wijken gedurendeeen langere tijd. Het ene richt zich op wijken die al een aan-pak door middel van herstructurering hebben ondergaan, het

In de ogen vanbeleidsmakers enbewoners is de wijkMariahoeve succes-vol.

l 37 l

pak van grootschalige woonwijken. In dit kader verschenenook een internationale publicatie over de aanpak van Neder-lands bekendste voorbeeld, de Bijlmermeer, en een thema-nummer van het Journal of Housing and the Built Environmentover Stigma and Large Housing Estates. Veel grootschaligewijken in verschillende landen kampen met een negatief ima-go, dat ze maar zeer lastig weer kunnen kwijtraken.

Beleid voor stedelijke vernieuwingStedelijke vernieuwing krijgt op rijks- en lokaal niveau veelaandacht sinds in 1997 de gelijknamige nota verscheen. Lateris dit beleidsmatig uitgewerkt in de Investeringsbudgetten2000-2004 (ISV-1) en 2005-2009 (ISV-2). Nu dit beleid gerui-me tijd wordt uitgevoerd ontstaat enerzijds de behoefte aanreflectie en anderzijds de behoefte om verder vooruit te kij-ken. André Ouwehand leverde een bijdrage aan de publicatieNieuw cement, een tussenstand van de wijkvernieuwing inGroningen, waarbij hij de ontwikkeling van het stedelijke ver-nieuwingsbeleid en de aandacht voor het sociale tegen hetlicht houdt en het perspectief voor de sociale wijkvernieuwingschetst. Het is voor het Rijk op dit moment de vraag welke opgave erna 2010 nog ligt op het gebied van stedelijke vernieuwing, enin hoeverre dit nog bemoeienis van het Rijk vergt. MartijnArnoldus, Helen Kruythoff en Frank Wassenberg startten eind2004 een verkennend onderzoek om aan te geven hoe debehoefte aan stedelijke vernieuwing voor de periode 2010-2020 kan worden geraamd, en wat hierin de opgave is voorhet Rijk, en meer specifiek, het ministerie van VROM.Stedelijke vernieuwing wordt concreet in buurten en wijken. Inde wijk Holtenbroek in Zwolle voerden Frank Wassenberg enYvonne Bontekoning een bewonersonderzoek uit naar de toe-komst van de Trapjeswijk. Corporatie SWZ stelde samen metde bewonersgroep een vernieuwingsplan op, maar hiertegenrees verzet. Het Onderzoeksinstituut OTB peilde het draagvlakonder de bewoners voor het vernieuwingsplan. De Borgerbuurtin Amsterdam Oud-West kenmerkt zich door nieuwbouw uit dejaren tachtig, in tegenstelling tot de omringende buurten.

andere project richt zich juist op wijken die het tot op hedenhebben kunnen stellen zonder grootschalige ingrepen. Het eerste project wordt uitgevoerd door André Ouwehand enSuzanne Davis en is al in 2003 gestart met uitgebreide case-studies in zes naoorlogse wijken die in de eerste helft van dejaren negentig zijn vernieuwd: Bouwlust (Den Haag), Kleinpol-der (Rotterdam), Paauwenburg (Vlissingen), Selwerderwijk(Groningen), Wielwijk (Dordrecht) en Zuidwijk (Rotterdam). Inhet voorjaar werd de rapportage van deze eerste fase vancasestudies afgerond, met als titel Operatie geslaagd, vervol-gingreep noodzakelijk. Over deze eerste resultaten is veelvul-dig geschreven in vaktijdschriften, waaronder een themakaternin Vitale Stad, het vakblad voor de stedelijke vernieuwing enzijn enkele conferentiebijdragen geschreven. In 2005 wordt devolgende fase van dit project ter hand genomen. Het tweede project Succesfactoren van probleemloze wijken inproblematische wijktypen, dat door Carlinde Adriaanse wordtuitgevoerd, is de factoren beschrijven en verklaren die ervoorzorgen dat wijken van problematische wijktypen probleemloosof zelfs succesvol zijn. Per partij worden factoren onderschei-den. Kennis van succesfactoren kan worden benut voor nieuw-bouwwijken, recent geherstructureerde wijken en ter preventievan problemen in bestaande wijken. Deze studie vormt daar-mee een spiegelbeeld van de meeste onderzoeken op ditgebied. Het accent ligt op wijken met naoorlogse portiekflats,een type dat als risicovol wordt beschouwd. In 2004 is de rapportage van de eerste module gerapporteerden op een internationale conferentie gepresenteerd. Ook ismet medewerking van Martijn Arnoldus gestart met de tweedemodule van het onderzoek, die een kwantitatieve analyse vanbestaande register- en surveybestanden bevat met gegevensover Nederlandse wijken.Frank Wassenberg publiceerde samen met de universiteitenvan Utrecht (UU) en Leicester (Groot-Brittannië) een boek overeen internationaal vergelijkend onderzoek naar de huidigepositie en de toekomstperspectieven voor grootschalige hoog-bouwwijken in vijftien Europese landen (zie kader). Deze stu-die past binnen zijn proefschrift, dat zal handelen over de aan-

Hoogbouw in Europa

De hoogbouwflat kan beschouwd worden als de meest in het oogspringende uiting van Europese planning. Overal in Europa werdenvanaf de jaren zestig vergelijkbare flatwijken gebouwd, met deBijlmermeer internationaal gezien als een van de bekendste voor-beelden. In 2004 leverde het Onderzoeksinstituut OTB in samen-werking met de universiteiten van Utrecht en Leicester (Groot-Brittannië) een boek op, waarin hoogbouw in vijftien Europeselanden werd vergeleken. Samen goed voor 25 miljoen apparte-menten. In West-Europa hebben hoogbouwwijken te kampen meteen slecht imago, en worden ze ingrijpend vernieuwd. In Zuid-Europa is stedelijk hoog wonen daarentegen veel meer geaccep-teerd. Het boek sluit goed aan bij de hernieuwde internationaleaandacht voor hoogbouwwijken, een problematiek die vooral uitde nieuwe EU-lidstaten naar voren komt. Zo uniform als hoogbouw was in de beginjaren, zo groot zijn echter de verschillen op ditmoment. De diversiteit in kwaliteit, woningmarktsituatie en maatschappelijke ontwikkelingen dwingt tot het maken van keuzes. Dezezijn door de samenstellers op een rij gezet en voorzien van commentaar.

Hoogbouw in Berlijn.

l 38 l

cepten zijn in omloop, waarmee getracht wordt achterstands-wijken te positioneren in de regionale woningmarkt. Het nega-tieve stigma, dat aan dergelijke plekken kleeft, dient vervan-gen te worden door een nieuw profiel, dat ook bij kapitaal-krachtigen in de smaak moet vallen. Het onderzoek Merkwaar-dige wijken: de rol van identiteit bij de transformatie van wij-ken, gaat na hoe dergelijke identiteitstrategieën in de praktijkuitwerken. Waaruit bestaat de identiteit van een wijk of buurt?In hoeverre vormt de identiteit van een wijk of buurt een plan-baar en afzetbaar product? En hoe verhouden de door beleids-makers geproduceerde identiteiten zich tot de meer alledaagseconcepties van bewoners en gebruikers van een wijk? Ditonderwerp komt terug in het promotieonderzoek van LeekeReinders, dat ook behoort tot het onderzoeksprogramma Corp-ovenista, dat voor het Bsik-project is ontwikkeld. In 2004 iseen voorstudie verschenen, waarin op basis van literatuur endrie casestudies een inventarisatie is gemaakt van identiteits-trategieën, zoals deze binnen de stedelijke vernieuwing wor-den ingezet. Tot 2007 wordt deze voorstudie empirisch entheoretisch verdiept.

7.3 Sociale en ruimtelijke integratie

Themaleider: Helen KruythoffThemagroep: Carlinde Adriaanse

Gelske van DaalenJan den Draak (gast)Reinout KleinhansMarco van der Land Leeke Reinders

Het thema sociale en ruimtelijke integra-tie houdt zich bezig met menselijke relaties en interacties tus-sen bewoners in een bepaalde woonomgeving, maar ook metrelaties tussen bewoners en die woonomgeving zelf. Deze rela-ties en interacties zijn voortdurend aan verandering onderhe-vig. Bewoners die zich altijd geborgen voelden in een buurtwaar ‘iedereen iedereen kende’ worden geconfronteerd met deinstroom van nieuwe mensen die zij niet begrijpen en waar zijangstig van worden. Straten die altijd zo netjes waren, ‘zien erniet meer uit’ vanwege de troep en de vernielingen. Anderenzien een buurt die zij altijd zo saai vonden, opleven. De caf-eetjes en winkeltjes die overal als paddestoelen uit de grondschieten, vormen voor hen een reden om naar zo’n buurt teverhuizen. Om maar een paar voorbeelden te noemen. Hetonderzoek concentreert zich op het lokale schaalniveau (dik-wijls de buurt of wijk). De sociale veranderingen die er plaats-vinden, hebben echter niet altijd alleen te maken met proces-sen in de buurt, maar soms ook met ontwikkelingen buiten hetwoongebied.De centrale vraag binnen het thema luidt: Hoe ontstaan,bestaan en veranderen lokale sociaal-ruimtelijke constellaties?Welke betekenis hebben deze constellaties en veranderingendaarin voor maatschappelijke participatie, beleving, binding,identificatie en sociale interactie van bewoners? Welke beteke-nis hebben deze verschijnselen -omgekeerd- voor lokale con-stellaties en hoe hangen zij samen met bovenlokale verande-ringsprocessen?

Ondanks de nieuwe woningvoorraad zijn er veel signalen diewijzen op problemen op het gebied van leefbaarheid, overlast,verpaupering en een geringe betrokkenheid van bewoners.Gelske van Daalen en Frank Wassenberg voeren een bewo-nersonderzoek uit om te achterhalen in hoeverre bewonersdeze problemen ervaren, en hoe zij deze willen verbeteren.Over de inhoud van het landelijk en lokaal beleid van stedelij-ke vernieuwing werd door Hugo Priemus geschreven in Journalfor Housing and the Built Environment en door André Ouwe-hand in Vitale Stad en ROM.In het afgelopen jaar organiseerde het OnderzoeksinstituutOTB over het onderwerp herstructurering en beheer vannaoorlogse woonwijken, inmiddels voor de tiende keer, eenvierdaagse cursus. Aan de cursus nemen mensen uit de prak-tijk deel van onder meer gemeenten, woningcorporaties, pro-jectontwikkelingsbedrijven, bewonersorganisaties, adviesbu-reaus, welzijnsinstellingen en provincies.

Fysiek en sociaalOp initiatief van het ministerie van VROM heeft het Onder-zoeksinstituut OTB met het Verwey-Jonker Instituut in 2001een concept uitgewerkt van een sociale wijkvisie. Nadat hetconcept uitvoerig werd besproken op diverse KEI-ateliers in2002, werd in 2003 de Leidraad Sociale Wijkvisie geschrevendoor André Ouwehand (OTB) samen met Kees Fortuin (Ver-wey-Jonker Instituut) en gepubliceerd in de reeks van de soci-aal fysieke wijkaanpak van het ministerie van VROM en hetministerie van VWS. Het gedachtegoed is verder uitgewerkt in verdere publicatiesin deze reeks, waaronder in 2004 Herstructurering en socialeopgave: State of the art, waarvan Ton van der Pennen een vande auteurs was. Marco van der Land en Reinout Kleinhansdeden onderzoek naar de sociale effecten van fysieke ingre-pen in Leiden Noord. André Ouwehand schreef over de socialewijkvisie en wijkaanpak verder in S&RO, VHV-bulletin en VitaleStad en leverde bijdragen over dit onderwerp aan diverseworkshops en bijeenkomsten (Transurban Hogeschool Rotter-dam, AIR/RKS debatreeks Rotterdam).

Identiteit van wijkenHoewel de aandacht voor kwantitatieve woningtekortenopnieuw op de politieke agenda’s staat, liggen veel problemenvan mensen met hun woonsituatie dikwijls op het kwalitatievevlak en daarbij speelt de woonomgeving een belangrijke rol.De waardering van hun woonsituatie in de buurt heeft temaken met de beleving van bewoners. Het Onderzoeksinsti-tuut OTB werkt aan een project in opdracht van het ministerievan VROM om te komen tot een woonmilieu-indeling die aan-sluit bij de woonbeleving van (de meeste) bewoners, bruikbaaris bij het ontwikkelen van beleid en die voor heel Nederland inkaart kan worden gebracht op basis van beschikbare data. Aandit project werken Frank Wassenberg, Leeke Reinders, MartijnArnoldus, Roland Goetgeluk en Friso Penninga.De laatste jaren groeide identiteit uit tot een pregnant themavan stedelijk en ruimtelijk beleid. Beleidsmakers hechten intoenemende mate aan sociaal-culturele factoren bij het ont-werp, de inrichting en het beheer van de stedelijke ruimte. Zoheeft in recente opvattingen binnen de stedelijke vernieuwingde idee van de buurt- of wijkidentiteit postgevat. Diverse con-

l 39 l

Beleving en bindingGedeelde waarden zijn ook van belang voor de manier waaropmensen hun woonomgeving beleven, naast tevredenheid methun woning en de waardering van de fysieke woonomgeving.Buurtbeleving heeft te maken met de betekenis die aan socialeen fysieke kenmerken wordt gegeven. Ook symbolen kunnendaarbij een belangrijke rol spelen. Men kan een bepaaldgevoel hebben bij het zien van bepaalde gebouwen, of hetervaren van natuurlijke elementen zoals een rivier, of het op-slurpen van de sfeer op een bepaald plein. Dit gevoel maaktvoor iemand een buurt ‘mijn buurt’ of een stad ‘mijn stad’. Het gevoel verbonden te zijn met een bepaalde plaats kan indrie componenten uiteengelegd worden: sociale relaties eninstituties, de ruimtelijke patronen van die relaties en emotio-nele of cognitieve aspecten van binding aan een plaats. Dezedrie aspecten van binding zijn ook gebruikt in de dissertatieVluchtige verbondenheid, stedelijke bindingen van de Rotter-damse nieuwe middenklasse van Marco van der Land. Hijonderzocht hoe deze nieuwe middenklasse, hoog opgeleidejonge mensen, de stad beleven en als het ware consumeren.In 2004 publiceerde hij over dit onderzoek in Agora en VitaleStad. Interviews met de onderzoeker verschenen in Ideaal,informatieen discussiemagazine PvdA Rotterdam en in MetroRotterdam. Een driedelige serie radio-interviews over de cre-atieve klasse in Heerlen, Zoetermeer en Amsterdam werd inaugustus uitgezonden door Radio 1.Hoe kinderen een veilig, attractief en speciaal voor hen aange-legd voetpad beleven en wat voor effect dit op hun actieradiusheeft, is onderwerp van een evaluatieonderzoek voor hetAmsterdamse stadsdeel Westerpark dat in 2004 door CarlindeAdriaanse is gestart.De concepten beleving en binding duiden op relaties tussenbewoners en hun woonomgeving met een sterke mentale com-ponent. Ze spelen een belangrijke rol bij de vraag of mensenergens graag zijn, wonen, of investeren, of juist niet. In toene-mende mate wordt erkend dat dit aspect van ook van belang isvoor het gebruik en, uiteindelijk, ook voor de ontwikkeling vanwoongebieden. Begrippen als identiteit, status, imago, reputa-tie en stigma worden echter nog altijd meer ‘aangevoeld’ danbegrepen, voor wat betreft hun inhoud en werking. Om meerinzicht te krijgen in dit begrippenkader en om hierover ininternationaal verband te kunnen debatteren is de themagroepin 2004 begonnen met de voorbereiding van het internationaalsymposium Residential environments in people’s minds dat inde herfst van 2005 zal worden gehouden.

Woonruimteverdeling en keuzevrijheidHet Onderzoeksinstituut OTB is een voortrekker van onderzoeknaar de ontwikkeling en evaluatie van woonruimteverdeling-systemen. Het systeem van woonruimteverdeling beïnvloedtde keuzemogelijkheden van grote groepen bewoners enwoningzoekenden. Het onderzoek Woonkeuze, keuzebeperking en buurtbelevingvan bewoners in concentratiegebieden start vanuit de discus-sie over de rol van keuze versus de rol van gebrek aan keuzein het ontstaan van (inkomens)concentratiewijken in steden.Marco van der Land, Gelske van Daalen en Helen Kruythoffvoeren dit meerjarig onderzoek uit binnen het Corpovenista-programma. Het onderzoek gaat in op de volgende vragen: In

De term constellatie vat de complexe realiteit samen van rela-ties, eigenschappen en processen op het lokale niveau. Watvoor mensen er in een buurt wonen, wat zij vinden van hunwoning, de buurtbewoners, het aanzien en de uitstraling vanhun woonomgeving, of zij zich in de buurt thuisvoelen, hoe debewoners met elkaar omgaan, welke activiteiten zij in de buurtontplooien en of zij zich mentaal verbonden voelen met debuurt en zo ja, waardoor dan?Bovenlokale processen zijn bijvoorbeeld beleidsveranderingen,woningmarktprocessen en maatschappelijke veranderingen,zoals individualisering en secularisering. Deze processen heb-ben soms dezelfde, maar soms ook een heel verschillende uit-werking op verschillende buurten.

Sociale effecten van herstructureringSociale interactie tussen bewoners is een belangrijk onderwerpbinnen het thema Sociale en Ruimtelijke Integratie. Dezewordt vaak afgemeten aan de contacten tussen buurtbewo-ners, de kwaliteit daarvan en de vraag of er sprake is van een‘netwerk’. Voor het samenwonen in een bepaalde lokale con-stellatie zijn echter niet alleen sociale netwerken en de intensi-teit van sociale contacten van belang. De niet altijd direct uit-gesproken verstandhoudingen tussen buren en buurtgenotenworden vaak onderschat als factor voor het wel of niet goedfunctioneren van een buurt of wijk. Het gaat daarbij overgedeelde waarden, met name over het woongedrag, of de her-kenning bij anderen van kenmerken en achtergronden die menzelf ook heeft. Sociale interacties kunnen worden verstoord, ofmogelijk juist verbeterd, door ingrepen van bovenaf.Als een wijk op de schop gaat, kunnen we verwachten dat ookde sociale kenmerken van die wijk veranderen. Deels zal ditzelfs de bedoeling zijn van de hele operatie, maar er kunnenook onbedoelde en onvoorziene effecten optreden die zichzelfs tot andere wijken uitstrekken. De probleemstelling vanhet promotieonderzoek van Reinout Kleinhans luidt: wat zijnde gevolgen van herstructurering voor de bevolkingsstructuurvan een wijk en de positie in de woningcarrière van bewoners?Welke rol speelt keuzevrijheid daarin? Wat is de invloed van deverhuisdynamiek en de al dan niet gewijzigde bevolkingsstruc-tuur op het sociale klimaat van de buurt? Met het begrip soci-aal klimaat wordt het samenstel bedoeld van sociale interac-ties, (buren)hulp, organisatiegraad, (mogelijke) samenwerking,sociale controle, (on)gedeelde opvattingen over het wonen ensamenleven in de buurt, onderling vertrouwen en buurtwaar-dering. In het onderzoek worden vier categorieën bewonersonderscheiden van wie de woonsituatie direct beïnvloed wordtdoor herstructurering: blijvers, doorstromers en nieuwkomersin de buurt alsmede vertrekkers uit de buurt. Het onderzoek isal enkele jaren in uitvoering, met onder meer casestudies vanPathmos (Enschede), de Horsten (Zuidwijk, Rotterdam) en Dig-na Johanna Noord en Westpunt (Hoogvliet, Rotterdam), wijkenwaar herstructurering al enkele jaren geleden is afgerond. In2004 verscheen in de serie rapportages over het Corpovenista-programma De sociale impact van herstructurering en herhuis-vesting. Koepelrapport en een deelrapport over de Horsten. InJournal for Housing and the Built Environment verscheen eenartikel over Social implications of housing diversification inurban renewal. Ook verschenen er publicaties in Agora enVHV-bulletin. Het promotieonderzoek wordt in 2005 afgerond.

l 40 l

onderzoek wordt medegefinancierd door Stichting Habitat Plat-form. Informatie en deelrapportages zijn te vinden op(http://srz-gmbh.com/coop/).

7.4 De organisatie van de stedelijkevernieuwing (Urban Policy andGovernance)

Themaleider: Ton van der PennenThemagroep: Janneke van Bemmel (vanaf 1 april 2004)

Maaike Muller (vanaf 1 april 2004)André OuwehandReynt Sluis (tot 19 februari 2004) Willem Korthals Altes

De term ‘urban governance’ die de laat-ste jaren veel gebruikt wordt in de internationale literatuur,laat zich slecht vertalen in het Nederlands. ‘Governance’ staatals begrip tegenover ‘government’. De laatste term duidt opeen zekere hiërarchie waarbij de overheid haar wil kan opleg-gen aan andere partijen en haar beleid in veel situaties ooktopdown ontwikkelt en andere partijen daarmee confronteert. Dat is echter al lang geen goede karakterisering meer van defeitelijke situatie. Na de terugtredende beweging van de over-heid, waarbij steeds meer processen worden overgelaten aande markt en anderzijds de overheid geen grote geldstromenmeer inzet om haar beleid uit te voeren, is beleid steeds meereen kwestie van onderhandelen tussen partijen en wederzijdsafspraken maken over te leveren prestaties. Hoewel de ver-schillende actoren meerdere rollen kunnen vervullen, kunnenzij zelden of nooit alleen een proces tot een goed einde bren-gen. Ze zullen moeten samenwerken en zijn wederzijds afhan-kelijk. De actoren, hun interacties en hun afhankelijkheidsrela-ties zijn verschillend in elk beleidsproces. Daardoor zijn tel-kens ook de doelen die de publieke sector nastreeft en deomgeving waarbinnen ze dat doet anders. Dat geldt ook sterk voor het woonbeleid en de stedelijke ver-nieuwing. Het blijkt daarbij dat er meer gebeurt dan alleen hetmaken van nieuwe woningen en een woonomgeving. Er istegelijkertijd een nieuwe institutionele structuur geconstrueerdwaarbinnen de actoren opereren, die de invloed van de ver-schillende actoren stuurt. Er is een cyclisch proces aan degang dat naast een fysieke uitkomst, de woningen en dewoonomgeving, ook een immateriële uitkomst heeft: nieuwerelaties tussen de verschillende partijen. Het thema heeft raak-vlakken met andere OTB-thema’s als stedelijke vernieuwing,woonvoorkeuren, woningmarktonderzoek en volkshuisvestings-systemen. Het verschil met deze thema’s is dat urban gover-nance zich richt op het proces en op sturingsvraagstukken enniet zozeer op de inhoud.

De organisatie van de vernieuwingIn aansluiting op de studie Samenwerking bij stedelijke ver-nieuwing (Verhage en Sluis, 2003) is door Ton van der Pennen,Reynt Sluis en André Ouwehand een verkennende studie ver-richt in twee stedelijke gebieden: Hoogvliet (Rotterdam) en deCzaar Peterbuurt (Amsterdam). Deze studie is in het voorjaarvan 2004 afgesloten. In Hoogvliet analyseerden zij het ‘scha-

welke mate leiden keuzes aan de ene kant en beperkingen aande andere kant tot de vestiging van nieuwkomers in wijken?Hoe beleven verschillende bewoners deze wijken? Wat is de rolvan het woonruimteverdelingssysteem in zowel de concentra-tie van lage-inkomensgroepen als de (on)tevredenheid vanbewoners in concentratiewijken en hoe sluit dit systeem aanbij de binding van bewoners aan de wijk? Het onderzoek is gestart in 2003 met een pilot-onderzoek intwee buurten: Groenenhagen/Tuinenhoven in de Rotterdamsedeelgemeente IJsselmonde en de Amsterdamse Spaarndam-merbuurt. In 2004 verscheen hierover de rapportage Keuze-vrijheid en tevredenheid als centrale concepten van woonkeu-ze. In 2004 is ook het tweede deel van het onderzoek uitge-voerd. In dit deelonderzoek is met behulp van bestaande data-bestanden een profiel van de gemiddelde (inkomens)concen-tratiewijk in Nederland geschetst en is het verschil in belevingtussen concentratiewijken en niet-concentratiewijken (postco-de-4 gebieden) in kaart is gebracht voor enkele belevingsas-pecten. Op buurtniveau zijn in de vier grote steden concentra-tiebuurten geïdentificeerd, op dezelfde wijze beschreven enmet elkaar vergeleken. De rapportage van dit deelonderzoekverschijnt in 2005.In 2004 voerden Gelske van Daalen, Suzanne Davis en AndréOuwehand in opdracht van de SEV een uitvoerig evaluatieon-derzoek uit naar de toepassing van lotingmodellen voor dewoonruimteverdeling in Rotterdam, Doetinchem, Enschede ende Achterhoek en Velsen. Het onderzoek is in 2005 afgerondmet het rapport Gelijke kansen voor iedereen: het is een lote-rij. Linda Leber en Frank Wassenberg evalueerden voorwoningcorporatie De Woonplaats de ervaringen van hun huur-ders met de woonruimteverdeling.

De onderkant van de woningmarktBepaalde groepen zijn niet in staat om huisvesting te vinden ofte behouden met behulp van de reguliere voorzieningen die ervoor de ‘doelgroepen van volkshuisvestingsbeleid’ op dewoningmarkt bestaan. Dit geldt niet alleen voor Nederland,maar ook voor andere Europese landen. In veel Europese ste-den zijn strategieën ontwikkeld om toch aan de noden vandeze risicogroepen tegemoet te komen en zo dak- en thuisloos-heid te bestrijden en te voorkomen. Dit vergt de coördinatievan hulpverlening door de verschillende betrokken instanties.Helen Kruythoff en Reinout Kleinhans voeren samen met colle-ga’s van onderzoeksinstituten in zes andere Europese landeneen project uit dat zich richt op de ‘samenwerkingsdriehoek’die lokale overheid, zorginstellingen en aanbieders van woon-ruimte vormen, om zich voor groepen aan de uiterste onder-kant van de woningmarkt in te zetten. Het gaat daarbij zowelom de preventie van woningverlies als om de begeleiding vandak- en thuislozen naar een min of meer zelfstandige woonsi-tuatie. Samen met nationale partners die binnen de ‘samen-werkingsdriehoek’ opereren, worden er praktijkvoorbeeldengeïnventariseerd en geëvalueerd in Rotterdam, Wenen, Duis-burg, Hannover, Leeds, Brussel, Krakow en Praag. Een belang-rijke vraag is in hoeverre de samenwerkingsvormen die alsvoorbeeld dienen ook in andere contexten (landen) toepasbaarzijn. Het project loopt tot eind 2005 en wordt uitgevoerd metsubsidie van de Europese Commissie in het kader van hetTransnational Exchange Programme. Het OTB-aandeel in het

l 41 l

kelen tussen schalen’. Hierbij gaat het enerzijds om de organi-satie van de samenwerking en de besluitvorming tussen partij-en op verschillende niveaus (wijk, deelgemeente, stadsdeel,stad en regio). Anderzijds om het ‘schakelen’ binnen één partijofwel de relatie tussen de gebiedsgerichte/projectgerichtemedewerkers en de lijnorganisatie. In de Czaar Peterbuurtspitste de analyse zich toe op de vraag hoe de samenwerkingen de besluitvorming verloopt tussen partijen die werkzaamzijn in verschillende sectoren (fysiek en sociaal) bij het realise-ren van een gezamenlijk project; het zogenoemde ‘schakelenvan sectoren’. In mei 2004 is de publicatie van deze studie, dieis uitgevoerd binnen het onderzoeksprogramma Corpovenista,verschenen. Wil er sprake zijn van succesvolle samenwerking tussen defysieke en sociale pijler bij de herstructurering, dan zal menzich bewust moeten zijn van de knelpunten die spelen. Vandaaruit kan gezocht worden naar oplossingen om ‘fysiek’ en‘sociaal’ dichter bij elkaar te brengen. Dit vormde het uitgangs-punt voor een onderzoek in 26 (middel)grote gemeenten.Knelpunten zijn gevonden in de verschillende positioneringenvan de partijen in het besluitvormingsproces, de onderlingeafstemming, de verschillende middelen die ingezet kunnenworden en de verschillen in cultuur en werkwijzen. Naar demate waarin deze knelpunten spelen zijn sleutelpersonen uitde G-26 ondervraagd en zijn in workshopverband oplossings-richtingen besproken. Het onderzoek is uitgevoerd door Tonvan der Pennen, Janneke van Bemmel en Maaike Muller. Deonderzoeksresultaten zijn in twee landelijke congressen gepre-senteerd en zijn neergelegd in boekvorm: Schakelen tussenfysiek en sociaal; op zoek naar succesvolle samenwerking bijstedelijke vernieuwing. Dit onderzoek wordt voortgezet in2004, deels mede gefinancierd door Corpovenista. Het draagtbij aan een promotietraject waarin drie vormen van lokaalbeleid worden onderzocht (stadsvernieuwing, sociale vernieu-wing en herstructurering). In de afgelopen vijfentwintig jaar isieder met zijn karakteristieke aanpak en organisatie gerichtgeweest om de leefbaarheid van de stedelijke leefgemeen-schappen een nieuwe positieve impuls te geven. Richting voorhet onderzoek is de vraagstelling in hoeverre de lokale beleids-netwerken de veronderstellingen hebben kunnen waarmakendie aan decentralisatie ten grondslag liggen. Dat wil zeggen inhoeverre het lokale beleid probleemgericht/vraaggericht werkt,de mate waarin sprake is van integraliteit, de mate waarin tus-sen actoren wordt samengewerkt, en de mate waarin bur-gers/bewoners betrokken zijn bij het lokale beleid. Dit onder-zoek is in 2004 van start gegaan en moet resulteren in eenproefschrift van de hand van Ton van der Pennen.

De rolverdeling tussen gemeente en corporatie is het onder-werp geweest van een voorstudie voor twee promotietrajectendie binnen het kader van Corpovenista zullen plaatsvindenover het thema van de organisatie van de stedelijke vernieu-wing. Deze deelstudie, die de knelpunten inventariseert tenaanzien van de samenwerking tussen gemeente en corpora-ties, is in 2004 afgerond met een conceptrapportage die in hetbegin van 2005 in definitieve vorm zal verschijnen. De positiesen rollen van gemeenten enerzijds en woningcorporatiesanderzijds zijn de laatste vijftien jaar sterk veranderd, metname vanwege de verzelfstandiging van corporaties en een

verschuiving van (financiële) middelen op gemeentelijk niveau.Als gevolg hiervan is er op dit moment een aantal onduidelijk-heden ontstaan op het gebied van het lokale woonbeleid. Devolgende vragen stonden centraal in dit onderzoek: Over wel-ke onderwerpen vindt afstemming plaats tussen gemeente encorporatie? Hoe is de beslissingsmacht verdeeld? Moet het perse de gemeente zijn die de regie voert over de samenwerking?Welke knelpunten doen zich voor in de samenwerking tussengemeente en corporatie? Met semi-gestructureerde interviewsin vijf steden zijn antwoorden gezocht. Daarnaast is gebruikgemaakt van bestaande literatuur en onderzoeksresultaten.Hugo Priemus schreef diverse artikelen over de organisatie vande stedelijke vernieuwing, onder andere in Tijdschrift voor deVolkshuisvesting.

BewonersparticipatieDe aard en werking van de relatie tussen een verhuurder enzijn huurders(organisaties) werd uitgediept in een evaluatievan de participatieovereenkomst die de Rotterdamse woning-corporatie De Nieuwe Unie in juni 2001 had afgesloten methaar huurdersorganisaties. Het onderzoek richtte zich primairop het overleg op corporatieniveau, maar besteedde ook aan-dacht aan het overleg op wijken op complexniveau en op deschakeling tussen deze niveaus. Helen Kruythoff en Ton vander Pennen voerden de evaluatie uit en bedienden zich vooralvan diepte-interviews en groepsgesprekken met betrokkenen.In 2004 zijn de conclusies op een studieconferentie met alledeelnemers besproken. Het onderzoekstraject is afgerond meteen boekpublicatie.In de deelstudie Bewonersparticipatie van het Corpovenistaonderzoeksprogramma wordt nagegaan over welke zakenbewoners wel en over welke zij niet kunnen meepraten. Hoezoiets praktisch vorm wordt gegeven en wanneer bewonersbetrokken worden. De groep participanten moet een goedeafspiegeling zijn van de (multiculturele) samenstelling van debewoners van de wijk. Deze zaken staan centraal in deze deel-studie die vorm krijgt door middel van twee casussen. Hetdoel is, door inzicht te geven in twee specifieke gevallen, voor-beelden te geven van valkuilen en kansrijke manieren vanbewonersparticipatie. De opzet van dit deelonderzoek isbesproken met de begeleidingscommissie, het onderzoek zalbegin 2005 tot uitvoering komen. Deze is in handen van AndréOuwehand, Maaike Muller, Vera van den Bos en Janneke vanBemmel.

Lerend vermogen en kennis binnen de stedelijke vernieuwing Het promotieonderzoek waarmee Janneke van Bemmel in 2004gestart is, richt zich op het lerend vermogen van lokale samen-werkingsnetwerken binnen de stedelijke vernieuwing. Hiermeewordt gedoeld op de capaciteit van samenwerkingsnetwerkenen de organisaties die daarin participeren om op basis vanjuiste informatie beslissingen te nemen en hun functionerenconstant te verbeteren. Voor het netwerk én voor de afzonder-lijke organisaties is het van belang dat hun functionerenzoveel mogelijk onafhankelijk is van individuele werknemersdie komen en gaan; zij moeten informatie vast kunnen hou-den, ‘organisational memory’ opbouwen. De volgende vraagstelling staat in dit onderzoek centraal: Inwelke mate en op welke wijze wordt kennis ontwikkeld, opge-

l 42 l

slagen, gedeeld en benut binnen lokale samenwerkingsnetwer-ken in het veld van stedelijke vernieuwing en hoe beïnvloedtdit de samenwerking in de lokale vernieuwingspraktijk? In2004 is het promotieplan ontwikkeld met een aanzet voor eenconceptueel model, een uitwerking van geschikte methodenvoor dataverzameling en een planning voor de uitvoer van hetonderzoek en het schrijven van daarbij behorende publicaties.Het promotieonderzoek heeft een looptijd tot 2008.Een van de middelen die de afgelopen jaren veelvuldig doorhet Rijk is ingezet om zijn doelstellingen te bereiken en ditniet meer kan door ouderwets ‘government’, is het beschikbaarstellen van kennis die als haarlemmerolie kan dienen in delokale beleidsprocessen. Het Rijk stelt zich op als faciliterendeinstantie in plaats van dwingend of toetsend. Bij de lanceringvan de 56-wijken aanpak door minister Kamp, werden ook de

impulsteams gelanceerd die door lokale partijen ingeschakeldkunnen worden om problemen bij het op gang brengen van destedelijke vernieuwing op te lossen. Eind 2004 startten Gelskevan Daalen, Maaike Muller en André Ouwehand een evaluatievan de werking van de impulsteams stedelijke vernieuwing inopdracht van het ministerie VROM.

Lokaal en landelijk woonbeleidReynt Sluis en Frank Wassenberg startten in 2003 met voorbe-reidend werk voor een lokale woonvisie voor de gemeenteWaddinxveen. In 2004 werd deze visie afgerond. In de zomervan 2004 maakte André Ouwehand deel uit van een team des-kundigen dat in opdracht van het ministerie van VROM in Zuid-Afrika een bijdrage leverde aan de herijking van het volkshuis-vestingsbeleid.

l 43 l

digheden in termen van volume, batchgrootte, aankomstpa-troon van treinen een nieuwe generatie hub-terminal ertoe kanbijdragen dat intermodaal goederenvervoer nieuwe markten(tijdkritische en hoogwaardige goederen) kan bedienen. Deafronding van het proefschrift wordt begin 2005 verwacht.

De netwerkanalyse wordt voor railtransport (en andere modali-teiten) uitgewerkt door Ekki Kreutzberger en voor de binnen-vaart door Rob Konings. Hierin staan de bundeling van goede-renstromen en de circulatie van transporteenheden (treinen,schepen en vrachtauto’s) centraal. Beide zijn sturende groot-heden voor de kosten en kwaliteit van intermodale transport-diensten. Het doel van deze analyse is de prestaties van ver-schillende netwerken te evalueren voor verschillende trans-portmarkten. Op basis hiervan kunnen aanbevelingen wordengedaan over de meest wenselijke netwerken om de concurren-tiekracht van intermodaal vervoer in verschillende marktseg-menten te versterken. Rob Konings heeft een conceptueel model ontwikkeld dat dekenmerken van de transportmarkt en de vaarweginfrastructuurin verband brengt met de mogelijkheden van verschillendevormen van diensten in de containerbinnenvaart. Tot op hedenkent de binnenvaart vrijwel uitsluitend lijn- en directe dien-sten, maar er zijn ook andere netwerkvormen zoals trunk-fee-derdiensten, collectie-distributiediensten en hub-and-spoke-diensten, waarvan de mogelijkheden nog nauwelijks onder-kend zijn. Met dit model is het mogelijk om de prestaties vandeze verschillende typen netwerken met elkaar te vergelijkenin termen van kosten, doorlooptijd en frequenties van dien-sten. In 2004 is het eerder toegepast in twee casestudieswaarbij de specifieke mogelijkheden van het trunk-feedernet-werk en collectie-distributienetwerk zijn bestudeerd. Het trunk-feedernetwerk blijkt een aantrekkelijk concept om goedkopebinnenvaartdiensten naar bestemmingen aan kleinere vaarwe-gen te kunnen aanbieden. Dit biedt voor de binnenvaart kan-sen om nieuwe geografische markten te ontwikkelen. Het col-lectie-distributienetwerk zou zinvol kunnen worden toegepastvoor een efficiëntere afhandeling van binnenvaartschepen inde Rotterdamse haven. Zodoende zou invoering van een der-gelijk netwerk kunnen bijdragen tot een sterke positie van bin-nenvaart in het achterlandvervoer. Momenteel richt het onder-zoek zich op de haalbaarheid en toepassingsmogelijkhedenvan hub-and-spoke-netwerken in de containerbinnenvaart. Terafronding van het proefschrift worden de resultaten van decasestudies bijeen gebracht om te generaliseren welk typenetwerk het beste past bij een bepaald marktsegment. Ekki Kreutzberger heeft een conceptueel model ontwikkeld, dezgn. bundelingsdriehoek, dat de (kwantitatieve) relatie tussentransportvolume, transportfrequenties en transportschaal intransportnetwerken beschrijft. Wanneer de waarden van tweevan deze entiteiten worden vastgesteld, volgt daaruit – gege-ven een bepaald bundelingsconcept en een bepaald aantal


Het onderzoeksprogramma wordt uitge-voerd door onderzoekers van de sectie Vervoer en Infrastruc-tuur. Binnen deze sectie waren in 2004 zes onderzoekersactief. Het centrale thema van het onderzoeksprogramma wasbundeling en intermodaliteit van goederenvervoer. Vorig jaarwerd het onderzoeksprogramma verbreed met de thema’sduurzaamheid en betrouwbaarheid.

Themaleider: Milan Janic Themagroep: Yvonne Bontekoning

Rob KoningsEkki KreutzbergerJohan Visser (tot 1 augustus 2004)Jaap Vleugel

8.2 Bundeling en intermodaliteit vangoederenvervoer

Een belangrijk deel van de activiteitenbinnen dit thema is gericht op innovaties in netwerken en ter-minals. Netwerken en terminals vormen de ruggengraat vaneen intermodaal vervoersysteem. Om de concurrentiepositievan intermodaal vervoer ten opzichte van het wegvervoer teverbeteren is het noodzakelijk zowel op het netwerk als in determinals een kwaliteitssprong te maken. Dat betekent eenvernieuwde blik op de bundelingsmogelijkheden van goederenen een goedkopere en snellere overslag. De prestaties op hetnetwerk en in de terminal zijn bovendien wederzijds afhanke-lijk, wat vraagt om een integrale benadering van dit vraagstuk.

Netwerken en terminalsYvonne Bontekoning, Ekki Kreutzberger en Rob Konings wer-ken elk aan een promotieonderzoek. Yvonne Bontekoning con-centreert zich op terminals. De analyse van deze uitwisselings-processen en de relaties met andere terminalprocessen (zoalsopslag en intern transport) en de betekenis hiervan voor deprestaties van terminals vormen de kern van dit promotieon-derzoek. Yvonne Bontekoning heeft verder gewerkt aan de modelleringvan rail-railuitwisselingsprocessen op hub-knooppunten inhub-en-spoke-netwerken voor intermodaal goederenvervoer inEuropa. In het onderzoek worden vier typen overslagsystemenvoor het hub-knooppunt vergeleken: vlak rangeren, rangerenmiddels een heuvel, terminaloverslag op conventionele rail-wegterminals en terminaloverslag op nieuwe terminals die spe-ciaal voor rail-railoverslag zijn ontworpen. In 2004 heeft Yvon-ne Bontekoning vier scenario’s doorgerekend met behulp vanzes simulatiemodellen (ARENA software). Het doel van de sce-nariostudies is om te achterhalen onder welke netwerkomstan-

8 Onderzoeksprogramma MobilityStudiesProgrammaleider: Milan Janic

l 44 l

Ruimtelijk-economische Hoofdstructuur Binnen het Habiforum-programma Vernieuwend Ruimtegebruikhoudt Jaap Vleugel zich bezig met een project dat zich richt opde operationalisering van de Ruimtelijk-Economische HoofdStructuur (REHS). Bedrijfsclusters zijn belangrijke elementenin de REHS. De vraag is nu of en hoe de stimulering van(bepaalde) bedrijfsclusters bij kan dragen aan het bereikenvan overheidsdoelstellingen op het gebied van de regionaleeconomie (zoals behoud of uitbreiding van de regionale werk-gelegenheid), de ruimtelijke ordening (zoals zuiniger omgaanmet schaarse ruimte) en verkeer en vervoer (zoals beterebenutting bestaande netwerken, minder uitgaven voor nieuwewegen). Een strategische vraag hierbij is in hoeverre ruimtelij-ke ordening bedrijven kan aanzetten tot zuiniger ruimtege-bruik zonder de economische dynamiek (die gepaard gaat metbedrijfsverplaatsingen) negatief te beïnvloeden. Hoewel demeeste aandacht uitgaat naar Nederland, zullen ook relevantevoorbeelden uit andere landen in het onderzoek meegenomenworden. In een nog uit te brengen paper wordt hiervan verslaggedaan.

ToekomstOns onderzoek bestudeert de duurzaamheid en betrouwbaar-heid van multimodale en unimodale transportsystemen voorgoederen en passagiers. Dit houdt in: het begrip duurzaam-heid begrijpen, de technologische, operationele, economische,omgevingsgerichte (en ruimtelijke) en sociale prestaties vanhet transportsysteem beoordelen, gebruik maken van bestaan-de en ontwikkeling van nieuwe kwalitatieve en kwantitatievemethodes en instrumenten, duurzame beleidsmaatregelen ont-wikkelen en toetsen. Met name hub-and-spoke-netwerken in zowel multimodale alsunimodale transportsystemen zullen hier worden bestudeerd.Het gaat om het ontwikkelen van een flexibele opzet van trans-portoperaties en het ontwerpen van vaste infrastructuur dieopgewassen is tegen steeds veranderende omstandigheden, opeen dusdanige wijze dat operaties en infrastructuur duurzaam,efficiënt, effectief en vriendelijk voor de omgeving zijn. Betrouwbaarheid kan beschouwd worden als een aparte speci-ficatie die deel uitmaakt van het begrip duurzaamheid.Betrouwbaarheid krijgt dan de betekenis van handhaving vande geplande prestaties over een bepaalde tijdshorizon. Daarte-genover suggereert onbetrouwbaarheid geleidelijke of onmid-dellijke degradatie van deze prestaties ten opzichte van voor-geschreven grenzen. Het geplande functioneren van het sys-teem en de verwachte kwaliteit van de diensten voor degebruikers wordt dan in gevaar gebracht. Onderzoek moetinzicht geven in de oorzaken van degradatie van prestaties vanmultimodale en unimodale transportnetwerken voor verschil-lende modaliteiten en de gevolgen ervan. Verder wordt geke-ken naar strategieën voor het herstel van verstoorde trans-portoperaties. Een deel van dit type onderzoek wordt uitgevoerd in langlo-pende onderzoeksprogramma’s die door de TU Delft in zoge-heten Delft Research Centers (DRC) zijn ondergebracht enworden gefinancierd. Het betreft hier met name het onder-zoeksprogramma Towards Reliable Mobility binnen het DRCMobility of Persons and Transport of Goods en het onderzoeks-programma Design and Management of Multifunctional Infra-

begin-en-eind-terminals – de waarde van de derde entiteit. In de praktijk wordt de schaalbenadering veel toegepast. Opzo’n moment vormen transportvolumina en frequenties het uit-gangspunt van netwerkontwerpen, terwijl de schaalgrootte(grootte van het voertuig en/of beladingsgraad) varieert. Dehoogste schaalgrootte en de laagste transportkosten wordenbij sommige volumina behaald in netwerken met directe ver-bindingen, bij andere volumina in hub-and-spoke-netwerken,weer bij andere volumina bij lijn-, trunk-vork- of trunk-feeder-netwerken.De bundelingsdriehoek is een hoofdmodule binnen een inte-graal rekenmodel dat ook rekening houdt met de omloopka-rakteristieken van voertuigen en gevoed wordt door vier kos-tenmodellen (spoor, binnenvaart, weg, voor- en natransport).

Binnen het onderzoeksveld intermodaal vervoer hebben Yvon-ne Bontekoning en Hugo Priemus een special issue samenge-steld voor het tijdschrift Transportation Planning and Techno-logy, waarin veelbelovende innovatierichtingen voor intermo-daal goederenvervoer zijn belicht. Deze uitgave is in 2004gepubliceerd.Rob Konings, Hugo Priemus en Peter Nijkamp hebben als edi-tors gewerkt aan twee boeken over innovaties in goederenver-voer. In één van deze boeken worden de perspectieven voorintermodaal vervoer nader onder de loep genomen, het andereboek geeft een beschouwing over de ontwikkelingsmogelijkhe-den van geautomatiseerd goederenvervoer. Beide boeken zul-len in 2005 in Engeland worden uitgegeven.Het onderzoeksnetwerk NECTAR (Network on European Com-munication and Transportation Activities Research) biedt viahet cluster Freight Transport and Intermodality een uitstekendplatform voor internationale wetenschappelijke kennisuitwisse-ling over intermodaal vervoer. In 2004 vond opnieuw een bij-eenkomst van dit onderzoekscluster plaats, waarin met buiten-landse deskundigen van gedachten werd gewisseld over inter-modaal vervoer.

Het collectie-distributienetwerk zou zinvol kunnen worden toe-gepast voor een efficiëntere afhandeling van binnenvaartsche-pen in de Rotterdamse haven.

l 45 l

sociale en beleidsmatige prestaties. Betrouwbaarheid kandirect of indirect van invloed zijn op deze prestaties. De algemene doelstelling van onderzoek op het gebied vanduurzaamheid en betrouwbaarheid van netwerken voor goede-ren- en personenvervoer is de ontwikkeling van methoden. Hetgaat om: � analysemethoden voor de mate waarin bepaalde prestaties

een rol spelen bij het functioneren van netwerken in norma-le of verstoorde situaties;

� methoden ter inschatting van de gevolgen van bepaalde ver-storende factoren, zowel ten aanzien van de bijbehorendekosten als van de kwaliteit van de dienstverlening aan klan-ten;

� tactische, strategische en beleidsmatige herstelmethodenom de gevolgen van dergelijke verstoringen te verlichten.

Milan Janic heeft een trekkersrol in de ontwikkeling van dezemethoden.

Er dient onderzoek te worden gedaan op het gebied van lucht-en railverkeer, binnenlandse waterwegen en intermodale trans-portnetwerken voor goederenen personenvervoer, danwelgedeelten daarvan (zoals knooppunten en onderlinge verbin-dingen). Hierbij moet worden uitgegaan van de logistiekeketens waarmee deze systemen werken en van de prestatiesvan deze ketens onder normale en abnormale omstandigheden.De sectie V&I onderhoudt nauwe banden met de onderzoeks-groep Transportbeleid en Logistieke Organisatie van de facul-teit TBM, die geleid wordt door prof. dr. G.P. van Wee. Er issamenwerking op het terrein van onderzoeksacquisitie enonderwijs. Het streven is deze samenwerking verder te intensi-veren en ook de onderzoeksprogrammering nader tot elkaar tebrengen. De samenwerking moet ertoe leiden dat het goede-renvervoeronderzoek in beide onderzoeksgroepen wordt ver-sterkt en dat specifieke OTB-kennis in het goederenvervoeron-derwijs van TBM wordt geïntegreerd.

structures binnen het DRC Next Generation Infrastructures. Deonderzoeksprojecten die binnen deze programma’s worden uit-gevoerd, worden deels ook gefinancierd uit de Bsik-program-ma’s Transumo en NGI.

Methodes om de duurzaamheid en betrouwbaarheid van netwerken voor goederenen personentransport te bepalenDuurzaam en betrouwbaar goederentransport en dito mobili-teit van personen zijn uitgegroeid tot eerste vereisten voorverdere ontwikkeling van de moderne maatschappij in de toe-komst. Binnen een dergelijke context houdt duurzaamheid indat de toenemende positieve sociale effecten van transportac-tiviteiten gelijk opgaan met de vermindering van de negatievegevolgen van deze activiteiten voor de maatschappij en hetmilieu, zoals files, verkeersongelukken, ruimtegebruik, geluids-overlast en luchtvervuiling. Vanuit een dergelijk perspectiefkan ‘betrouwbaarheid’ worden beschouwd als de eigenschapvan een transportsysteem, gebruikers te voorzien van efficiën-te, veilige en milieuvriendelijke voorzieningen op grond vanvooruitstrevende planningen. Beide eigenschappen, en de methen gepaard gaande planning, kunnen teniet worden gedaandoor interne en externe verstorende factoren. Daarom zijn degevolgen van dergelijke verstoringen en de capaciteit vantransportsystemen om efficiënt en effectief op dergelijkeinvloeden in te spelen van steeds groter belang voor hen dieonderzoek doen op het gebied van transport. Het onderzoek beoogt het concept van betrouwbaarheid vantransportnetwerken (transportsystemen) voor goederen enpassagiers te koppelen aan de duurzaamheid van dergelijkevoorzieningen, door betrouwbaarheid te zien als onderdeel vanduurzaamheid. Duurzaamheidsconcepten omvatten meestaleen wijze van aanpak voor prestaties van verschillendeomvang en onderlinge samenhang die transportnetwerkenresp. -systemen eigen zijn, zoals technische/technologische,operationele, economische, milieugerelateerde, ruimtelijke,

l 46 l

of zelfs in te winnen, is een belangrijk onderwerp van onder-zoek. Daarnaast gaat aandacht uit naar de registratie vanrechten op vastgoed in grondboekhoudingen en kadasters.Steeds vaker wordt daaraan ook informatie over de (belas-ting)waarde en het grondgebruik toegevoegd. Soms wordt dehorizon ook letterlijk verlaten en is het mogelijk om eigendomen vergelijkbare rechten te hebben op in de derde dimensieafgescheiden ruimtes of objecten binnen die ruimtes. Het gaatdan niet alleen om appartementen in flatgebouwen, maar ookom bijvoorbeeld (verkeers)tunnels en andere vormen vanmeervoudig ruimtegebruik zoals gestapeld bouwen op eentweede maaiveld.Wetenschappelijke uitdagingen liggen in het ontwikkelen vanmodellen, en methodes om tot modellen te komen, waarmee(delen van) de geo-informatievoorziening kunnen wordenbeschreven, geanalyseerd, gekwalificeerd en verbeteringsrich-tingen kunnen worden aangedragen. Hiervoor dienen de(soms onzichtbaar geworden) onderliggende principes en uit-gangspunten boven water te worden gebracht.

Het onderzoek op beide terreinen kent soms een nauwe sa-menhang. Binnen het onderzoeksprogramma worden zes sub-programma’s onderscheiden, die vaak een bijdrage leverenaan beide onderzoeksthema’s. In een schema kan dit als volgtworden weergegeven, waarbij met plusjes is aangegeven inwelke mate het onderzoek bijdraagt aan de thema’s (zie sche-ma Samenhang onderzoek Grondbeleid en Geo-informatievoor-ziening).In 2004 is het onderzoeksprogramma als geheel versterkt dooreen aantal uitbreidingen van het personeelsbestand. Meest inhet oog lopen de benoemingen van prof. mr. Jaap Besemer(per 1 augustus 2004) en prof. mr. dr. Jitske de Jong (per 1september 2004) tot respectievelijk hoogleraar geo-informatie-infrastructuren en hoogleraar onroerend goedrecht. Beidehoogleraren zijn voor twee dagen in de week benoemd bij defaculteit Techniek Bestuur Management en voor deze tijd vol-ledig gedetacheerd bij het Onderzoeksinstituut OTB. Daarnaast is het programma uitgebreid met drie promovendi,namelijk Menno van der Veen (per 15 februari 2004), DemetrioMuñoz Gielen (per 1 maart 2004) en Evelien van Rij (per 25oktober 2004).

9.2 Grondbeleid

Themaleider: Willem Korthals AltesThemagroep: Terry van Dijk

Johan de GreefDaniëlle GroetelaersJitske de Jong (vanaf 1 september 2004)Demetrio Muñoz Gielen (vanaf 1 maart2004)


Het onderzoeksprogramma Geo-informatie en grondbeleid kentsinds 2002 twee onderzoeksthema’s, het grondbeleid en de geo-informatievoorziening. Het onderzoeksprogramma is geplaatstbinnen het Delft Centre for Sustainable Urban Areas (SUA). Inhet onderzoeksprogramma SUA wordt grondbeleid omschrevenals een doelgerichte overheidsinterventie in de grondmarkt.Het onderzoek heeft betrekking op de instrumenten en werk-wijzen binnen dit grondbeleid. Centraal staat de uitvoering vanplannen door veranderingen aan te brengen in eigendoms- enzeggenschapsverhoudingen over grond en vastgoed. De context waarin grondbeleid wordt vormgegeven is aan hetveranderen. Er is een heroriëntatie op de rolverhouding tussenoverheid en markt op het terrein van ruimtelijke ontwikkeling.Bij deze heroriëntatie komt een ontwikkelingsgerichte aanpaksteeds vaker in beeld (ontwikkelingsplanologie). Ook hetbeleid van de EU heeft steeds meer invloed op de interventie-mogelijkheden. Daarnaast is de opgave aan het veranderen.Naast enkelvoudig ruimtegebruik kennen plannen steeds vakervormen van meervoudig grondgebruik, waardoor andere zeg-genschapsverhoudingen in beeld komen.De veranderende context zorgt voor nieuwe uitdagingen in hetvakgebied; bestaande instrumenten en werkwijzen moetenheroverwogen worden. Wetenschappelijke uitdagingen in hetvakgebied liggen onder meer op het terrein van de kennisont-wikkeling: de relatie tussen wettelijke systemen en de manierwaarop grond- en vastgoedmarkten functioneren, kennis overde effecten van beleidsinstrumenten rond het grondbeleid(deze kennisontwikkeling kan ook een bijdrage leveren aanmethodische kennis over ontwerpen en evaluatie van beleids-instrumenten) en de verdieping en fundamentalisering vandeze kennis door internationale vergelijking.Bij de geo-informatievoorziening gaat het om het (be)sturenvan beschikbaarheid en toegankelijkheid van ruimtelijke infor-matie, waarbij de informatievoorziening over vastgoed eengrote rol speelt. Hoe gekomen kan worden tot een goed func-tionerende geo-informatie-infrastructuur, zodat gebruikers vangeo-informatie die niet steeds opnieuw behoeven op te sporen

9 Onderzoeksprogramma Geo-information and Land DevelopmentProgrammaleider: Willem Korthals Altes

Samenhang onderzoek Grondbeleid en Geo-informatievoorzie-ning

Grondbeleid Geo-informatie-

voorziening

Geo-informatievoorziening ++++

Kadaster en vastgoedinformatie in Europa + ++

Juritectuur van meervoudig ruimtegebruik + +

Grondbeleid en stedelijke herstructurering ++++

Ordening grondmarkt en mogelijkheden

grondbeleidsintrumentarium ++++++ +

Instrumenten voor verweving planning stad en land +

l 47 l

Hendrik PloegerEvelien van Rij (vanaf 25 oktober 2004)Menno van der Veen (vanaf 15 februari2004)Herman de WolffJaap Zevenbergen

Binnen het thema grondbeleid staat deinterventie in de onroerend goedmarkt centraal. In het onder-zoek wordt hier vanuit bestuurlijke, juridische en (grond)eco-nomische invalshoek naar gekeken. In het thema wordt zoweleerste geldstroomonderzoek uitgevoerd als contractonderzoek.Vanaf 1 januari 2004 is een deel van het onderzoeksprogram-ma bekostigd vanuit het Habiforum-programma VernieuwendRuimtegebruik.

Ordening grondmarkt en mogelijkheden van hetgrondbeleidsintrumentariumDit is het centrale onderzoek binnen het onderzoeksthema. Indit veld onderzoeken we de gevolgen van (verwachte) veran-deringen in grondbeleidsinstrumenten en werkwijzen. We eva-lueren (voorgestelde) wijzigingen in het instrumentarium enformuleren voorstellen voor nieuwe instrumenten en de wijzi-ging van bestaande instrumenten. Meest centrale aandachts-punt is het grondbeleid voor rode functies (steden), maar erwordt ook aandacht besteed aan grondbeleid voor groenefuncties.Daniëlle Groetelaers heeft in 2004 haar promotieonderzoekafgerond. Het onderzoek had betrekking op instrumenten voorde locatieontwikkeling, in het bijzonder inzake de zogenaamdeVINEX-locaties. Alhoewel uit het onderzoek van Daniëlle Groe-telaers blijkt dat het steeds aanpassen van het grondbeleids-instrumentarium het voor gemeenten niet makkelijk maakt omeen adequaat grondbeleid te voeren, kan er nog wel wat ver-beterd worden, omdat zowel een actief als een faciliterend

gemeentelijk grondbeleid onvoldoende instrumenteel onder-steund worden.

Voor financiering uit de speerpuntgelden voor het SUA-pro-gramma is een promotieonderzoek gestart gericht op stedelij-ke vernieuwing en rechtssystemen. Op basis van complexestedelijke vernieuwingsprojecten wordt geanalyseerd welkeverschillen er in de praktijk optreden tussen een continentaalrechtssysteem en een Angelsaksisch rechtssysteem. Zo wordtdoor dit nieuwe onderzoek, uitgevoerd door Menno van derVeen en begeleid door Hendrik Ploeger, inzichtelijk in hoeverrede basis van een rechtssysteem structurerend werkt voor degrondmarkt. In samenwerking met de secties Stedelijke en Regionale Ont-wikkeling en Verkeer en Infrastructuur is in 2004 in opdrachtvan het ministerie van VROM een onderzoek uitgevoerd naarregionale verevening en bovenlokaal kostenverhaal. In ditonderzoek werd een groot aantal projecten gericht op ontwik-kelingsplanologie geanalyseerd. Het ministerie van VROMheeft dit rapport eind 2004 aan het parlement gezonden,alwaar het rapport een rol speelt in de discussie over de NotaRuimte. Uit het onderzoek blijkt dat bij de onderzochte projec-ten regionaal kostenverhaal en verevening meestal wel lijkente lukken, met name doordat de betrokken partijen op minne-lijke wijze tot overeenstemming zijn gekomen. Ook blijkt uithet onderzoek dat een actief grondbeleid nog steeds de bestemogelijkheid biedt voor het regelen van kostenverhaal en ver-evening. De geïnterviewden geven wel aan dat aanvullendeinstrumenten nodig zijn.Een tweede onderzoek dat ruim door de pers is aangehaaldvormt een inventarisatie en analyse van de bij het Kadasteringeschreven opties op grond, die vanwege de Wet voorkeurs-recht gemeenten zijn geregistreerd en thans volgens over-gangsrecht nog kunnen worden uitgeoefend, hoewel de wet in2002 is gewijzigd. Uit dit door Herman de Wolff en Daniëlle

Daniëlle Groetelaers promoveert op onderzoek naar sturingsmogelijkheden gemeenten in veranderde marktsituatie

Het onderzoek rond het thema grondbeleid richt zich veelal op deontwikkeling en de inzet van instrumenten, waardoor het grondbe-leid vorm krijgt. Een voorbeeld daarvan is het promotieonderzoeknaar het instrumentarium voor locatieontwikkeling dat DaniëlleGroetelaers op 12 oktober 2004 verdedigde. Bij de beleids- en instrumentenontwikkeling moet er volgensGroetelaers meer aandacht komen voor de complexiteit van loca-tieontwikkeling voor gemeenten. Het steeds aanpassen van instru-menten maakt het voor gemeenten niet gemakkelijk om een ade-quaat grondbeleid te voeren. Bij verdere aanpassingen moeten dedoelstellingen van het grondbeleid centraal staan: het moet voorafduidelijk zijn of een instrument bedoeld is om een faciliterend ofeen actief grondbeleid te ondersteunen. Via een integrale aanpakkan inzichtelijk worden gemaakt dat verschillende instrumenten enactiviteiten gebruikt worden om dezelfde doelstellingen te realise-ren. Het grondbeleidsinstrumentarium wordt daardoor overzichte-lijker, flexibeler en transparanter, zodat de gemeentelijke praktijkbeter ondersteund wordt.

l 48 l

Grondbeleid en stedelijke herstructureringDe grond- en vastgoedmarkt in stedelijke herstructureringsge-bieden is complex. Veel partijen hebben zeggenschap overonroerend goed. Binnen dit project wordt onderzoek gedaannaar instrumenten en werkwijzen, naar (mogelijke) effectenvan voorgenomen wijzigingen van instrumentarium (o.a. deNota Grondbeleid) en naar nieuwe instrumenten en strate-gieën om in de veranderende context de herstructurering vande grond te krijgen.Bij locatieontwikkeling is de nadruk de laatste jaren erg opgrondposities komen te liggen en traditioneel belangrijke stu-ringsinstrumenten zoals het bestemmingsplan hebben eenandere rol gekregen. Veel ontwikkelingen krijgen vorm doorhet gebruik van artikel 19 WRO en het bestemmingsplan wordtniet flexibel genoeg gevonden voor een sturende rol in de hui-dige locatieontwikkelingspraktijk. Op het gebied van de stu-ringsmogelijkheden van het bestemmingsplan is echter nogniet veel onderzoek verricht. In maart is Demetrio Muñoz Gie-len daarom (onder begeleiding van Herman de Wolff) begon-nen met een promotieonderzoek naar de mogelijkheden omhet bestemmingsplan strategisch in te zetten gericht op waar-deverandering bij stedelijke vernieuwing. Dit onderzoek maaktdeel uit van het Habiforum-programma Vernieuwend Ruimte-gebruik. Daarnaast bestaat binnen dit Habiforum-programma ook eenproject gericht op herstructurering van bedrijventerreinen. Indit project vormt, evenals in het promotieproject van Hermande Wolff, de betrokkenheid van rechthebbenden een belangrijkaandachtsveld. Het onderzoek naar een Vastgoedontwikkelingsmaatschappijals instrument voor stedelijke herinrichting en stedelijk beheerdat in opdracht van de gemeente Delft is uitgevoerd, sluitnauw aan bij dit onderzoeksprogramma.

Juridische architectuur van meervoudig ruimtegebruikDe meeste ontwikkelingen in dit veld vonden in 2004 plaatsbinnen het thema geo-informatievoorziening.

Instrumenten voor verweving planning stad en landIn Nederland zijn er aparte planningssystemen voor de inrich-ting van stedelijke gebieden en landelijke gebieden. Menvraagt zich de laatste jaren steeds meer af of deze scheidingwenselijk is. In dit onderzoeksproject wordt geprobeerd omwetenschappelijke inzichten te verbinden met maatschappelijkrelevante vraagstellingen. Het gaat dan met name om eencombinatie van kennis over het ruilverkavelingsinstrumentari-um en kennis van het stedelijk inrichtingsinstrumentarium.Gezamenlijk met de universiteit van Wageningen (als penvoer-der) en de Vrije Universiteit Amsterdam is ter financiering vandit onderzoek een programma ingediend bij NWO binnen hetaldaar bestaande programma GAMON (Gamma-onderzoek ophet gebied van Milieu, Omgeving en Natuur). Dit is met succesgebeurd en per 25 oktober 2004 is Evelien van Rij het onder-zoeksprogramma komen versterken. Zij is (onder begeleidingvan Jaap Zevenbergen) begonnen met een onderzoek naarinstrumenten om landschappelijke waarden die niet in regulie-re markttransacties worden vertaald, toch te kunnen internali-seren. Dit onderzoek is ingepast in het HabiforumprogrammaVernieuwend Ruimtegebruik als geaffilieerd onderzoek.

Groetelaers uitgevoerde onderzoek blijkt dat er bijna 5.300 haaan grondposities in de vorm van optie- en koopovereenkom-sten is ingenomen. Op de oppervlakte kan circa 1,8 keer dejaarproductie aan woningen worden gerealiseerd. Ook ditonderzoek werd gedaan in opdracht van het ministerie vanVROM.De samenwerking vanuit deze onderzoeksgroep met de andereprogramma’s van het Onderzoeksinstituut OTB krijgt ookgestalte doordat vanuit dit programma, met name door Johande Greef, een bijdrage wordt geleverd aan het in het program-ma Volkshuisvesting en Woningmarkt uitgevoerde onderzoekwoningmarkt-grondmarkt. Deze inbreng sluit aan bij het themavan het promotieonderzoek van Johan de Greef.Binnen dit veld speelt ook de invloed van processen van Euro-peanisering op de grondmarkt een rol. Binnen het programmasysteeminnovatie bouwnijverheid (PSIB) is daarom een ver-kenning uitgevoerd naar de invloed die Europese regelgevingop het gebied van staatssteun en openbare aanbestedingheeft op de praktijk van het maken van exploitatieovereen-komsten in diverse Europese landen.

Het is de vraag of private partijen een grotere rol zouden kun-nen spelen in de ontwikkeling van de groene open ruimte.

Het bestemmingsplan wordt niet flexibel genoeg gevondenvoor een sturende rol in de huidige locatieontwikkelings-praktijk.

l 49 l

Onroerendgoedrecht (0,4 fte; te verdelen over het geheleonderzoeksprogramma Geo-informatie en Grondbeleid). Hetonderzoek concentreert zich op de toegankelijkheid van degeo-informatie, in het bijzonder de financieel-economische enbestuurlijk-juridische belemmeringen die daarbij kunnenoptreden. Kern van het onderzoek wordt gevormd door hetpromotieonderzoek van Bastiaan van Loenen onder de titelThe development of National Spatial Data Infrastructures: therole of access policies. Daarnaast vervullen Bas Kok en hij eenvooraanstaande positie binnen de Working group on legal andeconomic aspects of Global Spatial Data Infrastructure (GSDI).In 2004 schreven zij twee internationale artikelen hierover.Daarnaast verscheen het door hen geredigeerde boek Spatialdata infrastructure and policy development in Europe and theUnited States. Dit boek is tijdens de 7e GSDI-Conferentie teBangalore (India) begin februari aangeboden, en goed ontvan-gen. Nader onderzoek op dit terrein, in nauwe samenwerkingmet het Centre for Geo-information van de WUR, is voorzien intwee RGI-voorstellen.Op het terrein van de privacy, een belangrijke juridische rand-voorwaarde van de geo-informatievoorziening, is in augustus2004 geparticipeerd in de Location Privacy Workshop georga-niseerd door de universiteit van Maine (VS), waarbij met namenaar de privacy-aspecten van Location Based Services is geke-ken. De in het verlengde hiervan ingediende vooraanmeldingvoor het NWO-programma Netwerk van Netwerken is positiefontvangen. Begin 2005 zal een volledig uitgewerkte aanvraagvoor de beoogde postdocpositie bij NWO ingediend worden.

Kadaster en vastgoedinformatie in EuropaOm de informatievoorziening over percelen te verbeterenmoeten de bestuurlijk-juridische inkadering en de administra-tieve uitvoering van grondgebonden (overheids)processen oporde gebracht worden om geschikte en werkende instituties tecreëren. Naast de vastlegging van (privaatrechtelijke) eigen-domsgegevens, vooral via kadasters, gaat het steeds meer omhet kunnen vastleggen van publiekrechtelijke beperkingenvoor de planning van grondgebruik en gebruiksverhoudingen.Daarbij ligt ook een uitdaging in complexere structuren, zoalsmeervoudig ruimtegebruik (zowel 3D als timesharing). Het onderzoek richt zich ten eerste op de ondersteuning vande overdracht van onroerend goed, waarbij goed inzicht in debeperkingen van de onroerende zaak van groot belang is(zoals die volgen uit publiekrechtelijke beperkingen engebruiksrechten). Ten tweede richt het zich op de beschikbaar-heid van beleidsinformatie. Daarbij gaat het uitdrukkelijk ookom de Europese context. Er is steeds meer belangstelling voor(eerlijke) vergelijking en afstemming binnen de (huidige) Euro-pese Unie, juist ook van transacties waarbij verschillende lid-staten betrokken zijn. Toch is er nog veel werk te verzettenvoor een veilige en efficiënte overdracht van onroerend goedin veel landen buiten Noordwest-Europa.In 2004 is hard gewerkt aan de COST-action G9 Modelling RealProperty Transactions, dat er op gericht is grondtransactiessystematisch te kunnen beschrijven. Hierbij speelt het model-leren in de modelleertaal UML een belangrijke rol. Deze taalwordt ook gebruikt voor een kadastraal basisdatamodel.Samen met de sectie GIS-technologie, het ITC en de Universi-teit van Bamberg is over dat laatste in december de workshop

9.3 Geo-informatievoorziening

Themaleider: Jaap ZevenbergenThemagroep: Jaap Besemer (vanaf 1 augustus 2004)

Terry van DijkJitske de Jong (vanaf 1 september 2004)Aegidius KapWillem Korthals AltesBastiaan van LoenenBas KokAd van der MeerHendrik Ploeger

Geo-informatievoorzieningHet onderzoek Spatial Information Management richt zich opde bestuurlijk-organisatorische en de bestuurlijk-juridischeaspecten van geo-informatie-infrastructuren. Hierbij is kennisvan de informatiekunde en de toepassingen van groot belang.Binnen het thema wordt nauw samengewerkt met de sectieGIS-technologie. In het thema wordt zowel eerste geldstroom-onderzoek uitgevoerd als contractonderzoek. In de eind 2004ingediende onderzoeksvoorstellen voor de eerste twee tran-ches van het Bsik-programma Ruimte voor Geo-informatie(RGI) is in vier consortia geparticipeerd (waarbij de omvangvan de inbreng zeer gevarieerd is). De kleuring en omvang vanhet onderzoek binnen het thema voor de komende jaren zalsterk worden beïnvloed door het al dan niet uitgevoerd wordenvan deze onderzoeksvoorstellen.

Geo-informatie-infrastructurenDe themagroep doet onderzoek naar nationale geo-informatie-infrastructuren (ook op Europees en wereldniveau) en naar derol van enkele belangrijke grootschalige basisregistraties(authentieke registraties) daarbinnen (gebouwenregistratie,adressenregistratie, gemeentegrenzenbestand). Deze laatste ishet onderwerp van het promotieonderzoek van Ad van derMeer: vaststelling en vastlegging van gemeentegrenzen inNederland. Toenemende aandacht is er voor de kabels- en leidingeninfor-matie, waarbij het om een groot aantal uiteenlopende partijengaat, waarvan een gedeelte (vooral de nutsbedrijven) de laat-ste jaren zijn omgevormd van (semi-)overheid tot marktpartij-en. De reden voor de behoefte aan de informatie verschilt ooksterk tussen de verschillende actoren, waarbij de belangenomtrent toegankelijkheid van bepaalde informatie ook sterkuiteenlopen. De vele facetten van de problematiek maken hetzoeken naar oplossingen hiervoor tot een echt infrastructuur-probleem. In 2004 is in toenemende aandacht besteed aandeze problematiek. Zo draagt met name Hendrik Ploeger bijaan de gedachtevorming omtrent de juridische aspecten bij deministeries van Economische Zaken en Justitie, en is AegidiusKap in 2004 gestart met promotieonderzoek naar de kwaliteitvan deze informatie en de bijbehorende werkprocessen (datnaar verwachting zal worden ingebracht in een RGI-onder-zoeksvoorstel voor de volgende tranche). Het onderzoek naar de geo-informatie-infrastructuren heeft in2004 een enorme impuls gekregen door de detachering vanJaap Besemer als praktijkhoogleraar Geo-informatie-infrastruc-tuur (0,4 fte) en van Jitske de Jong als deeltijdhoogleraar

l 50 l

evaluatie betreft een onderdeel van het bredere vraagstuk vande kenbaarheid van publiekrechtelijke beperkingen. Na eenlange voorbereiding, waaraan de sectie middels onderzoek enadvisering heeft bijgedragen, is wetgeving om die kenbaarheidte verbeteren in 2004 in het Staatsblad verschenen. Daadwer-kelijke invoering wacht nog op aanvullende weten regelge-ving.

De derde dimensieWaar vastgoed ruimtelijk verkaveld wordt, komt de wens omdit helder te tonen in de grondboekhouding. Waar dit inzichtontbreekt in de juridische verhoudingen, kan dit de ontwikke-ling van het meervoudig grondgebruik belemmeren, ook algeeft het rechtssysteem zelf de middelen om rechten op ruim-ten te creëren. In het huidige kadaster blijkt het niet of zeerbeperkt mogelijk om ruimtelijke informatie over rechten in deverticale dimensie te verkrijgen. De meerdimensionale verde-ling van de beschikkingsmacht over de ruimte vraagt om deontwikkeling van een 3D-kadaster. Juridisch-organisatorischeaspecten kunnen hierbij niet los gezien worden van de techno-logie die aan een dergelijk kadastraal systeem ten grondslagligt. De nauwe samenwerking met de sectie GIS-technologie op ditterrein bereikte in 2004 zijn hoogtepunt met de afronding ensuccesvolle verdediging van het proefschrift 3D Cadastre doorJantien Stoter. Stoter was tijdens haar promotieonderzoekmedewerker van de sectie GIS-technologie, maar vanuit hetthema geo-informatievoorziening is nauw met haar samenge-werkt, waarbij vooral de juridische component is ingebracht.Dit is zowel te zien in de verschillende publicaties van JantienStoter samen met Hendrik Ploeger, als in de rol van co-promo-tor van Jitske de Jong, naast Peter van Oosterom. Verderbezet Hendrik Ploeger de voorzitterstoel van werkgroep 3Dkadasters van de Fédération Internationale des Géomètres(FIG). Deze werkgroep met experts uit verschillende landenmoet in 2006 rapport uitbrengen. Tijdens de FIG-bijeenkomstin mei 2004 in Athene zijn de eerste resultaten hiervan gepre-senteerd en besproken.De derde dimensie speelt uiteraard ook een belangrijke rol bijde hiervoor al genoemde toenemende aandacht voor dekabels- en leidingeninformatie, en vormt ook een belangrijketoepassing binnen het proefschrift 3D Cadastre. De komendejaren zal binnen de themagroep de aandacht vooral op dekabels- en leidingeninformatie komen te liggen. Daarbij zullennaast de juridische en technische aspecten, ook de organisa-tie, kwaliteit en toegankelijkheid van de informatie veel aan-dacht krijgen, en zal het onderwerp in het geheel van de geo-informatie-infrastructuur geplaatst worden.

‘Standardization in the Cadastral Domain in Bamberg (Duits-land) georganiseerd. Tevens is daar een paper gepresenteerden is bijgedragen aan het reviewen en editen van de proceed-ings. Ook tijdens de andere COST-bijeenkomsten is eenbelangrijke bijdrage geleverd.

De toevoeging ‘in Europa’ aan dit onderzoek bleek in 2004 watongelukkig gekozen. In het voorjaar is namelijk een forse bij-drage geleverd aan het Kadaster-project Grondregistratie enlandinformatiesysteem (GLIS) in Suriname, door mee te wer-ken aan het schrijven van het wetsvoorstel hiervoor. Hiertoe istweemaal twee weken in Suriname doorgebracht. Inhoudelijkwas dit project extra interessant omdat het Surinaams Burger-lijk Wetboek nauwelijks verschilt van het Burgerlijk Wetboekdat tot 1992 in Nederland gold. Alleen is in Suriname uitslui-tend het systeem van over- en inschrijving in de openbareregisters ingevoerd, zonder dat er ooit een kadaster (nochkaart, noch perceelsadministratie) is ingevoerd. Het huidigeproject beoogt niet alleen de eigendomsregistratie te verbete-ren, maar een breder landadministratiesysteem in te voeren.Nauw verwant hieraan is het proefschrift Parcel-based Geo-information System: Concepts and Guidelines dat in oktober2004 aan de TU Delft succesvol is verdedigd. De auteur isArbind Man Tuladhar, evenals de co-promotor prof. Paul vander Molen medewerker van het ITC te Enschede. Als promotortrad onze emeritus hoogleraar Vastgoedinformatie, prof. TheoBogaerts op, en vanuit de themagroep was Jaap Zevenbergenlid van de promotiecommissie. In het proefschrift worden,naast de algemene concepten en richtlijnen over brede land-administratiesystemen, de kadasters van Nepal en Bhutan inhet bijzonder uitgewerkt. In het najaar is verder een beperkte bijdrage geleverd aan deuitwerking van het onderwijsprogramma voor de opleiding vanlandadministratiebachelors in Guatemala.

Binnen Nederland is een evaluatie van de kadastrale registratieop grond van artikel 55 Wet bodembescherming uitgevoerd.Dit project werd namens de Ravi uitgevoerd in opdracht vanhet ministerie van VROM. Uit het onderzoek bleek onder ande-re dat de perceptie van de aantekening inzake bodemveront-reiniging bij de partijen op de onroerendgoedmarkt sterk ver-schilt van die van overheden. Omdat een aantekening vanalles kan betekenen (en het ontbreken van een aantekeningaanwezigheid van bodemverontreiniging ook niet uitsluit), isde schrikreactie lang niet altijd gerechtvaardigd. Men moetdoorzoeken, en dat gaat nog lang niet altijd eenvoudig, hoe-wel enkele landelijke projecten inzake bodeminformatiesyste-men daar op termijn wel verbetering in zullen brengen. Deze

l 51 l

Het onderzoekprogramma GIS-technologie is ondergebracht inhet Delft Centre for Sustainable Urban Areas. Sinds april 2004werkt Friso Penninga aan het promotieonderzoek 3D Topogra-phy, Realization of a three dimensional topographic terrainrepresentation in a feature-based integrated TIN/TEN model.Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met de To-pografische Dienst Kadaster. Daarnaast participeert de sectieGIS-technologie vanuit het thema Ruimtelijk-temporeel Model-leren in het Delft Centre Earth. Swati Gehlot is per oktober2004 begonnen met haar promotieonderzoek: Identifying theNetherlands up’s and down’s: Pin-point deformation monito-ring by satellite remote sensing and 4D GIS. Dit onderwerp ligtop het kruispunt tussen de onderzoeksthema’s van de sectieMGP (faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek) en de sec-tie GISt.

De sectie is goed vertegenwoordigd in projectvoorstellen inhet Bsik-programma Ruimte voor Geo-Informatie. Als penvoer-der was zij verantwoordelijk voor het indienen van het vliegen-de startprojectvoorstel 3D-Topografie (november 2004) envoor het projectvoorstel Location Based Services 24-7 (decem-ber 2004). Verder participeert de sectie in de volgende vlie-gendestartprojecten: Geografische Dimensies van Risicoma-nagement; Genereren en gebruik van ondergronden (basis-kaarten) bij geïntegreerde bevraging van digitale ruimtelijkeplannen; Omgaan met onzekere planobjecten bij monitoringen analyse van ruimtelijk beleid. Daarnaast is de sectiegevraagd een bijdrage te leveren aan de volgende project-voorstellen: Ontwikkeling van een geïntegreerde benaderingom een tijd-ruimtemodel te ontwerpen voor het analyserenvan complexe geografische fenomenen; Verbeterde praktijk inhet ontwerp en onderhoud van moderne, grote geodata en -serviceverlenende systemen voor de nationale Geo-InformatieInfrastructuur (Geo-Aware DSS); Semantische ontsluiting vanGeo-informatie (GeoSemantiek); Geo-Informatie Managementvoor Civieltechnische Infrastructurele Werken (GIMCIW). Ditbetekent dat in feite elk thema van het onderzoekprogrammaterugkomt in het Bsik-programma Ruimte voor Geo-informatie.Begin 2005 zal duidelijk worden welke projecten daadwerkelijkvan start zullen gaan.

Onderzoekers: Henri Aalders (tot 1 november 2004,daarna als gast)Swati Gehlot (vanaf 1 oktober 2004)Tjeu LemmensPeter van OosteromFriso PenningaWilko QuakJantien Stoter (tot 1 april 2004)Theo Tijssen Edward VerbreeMarian de Vries


Dit onderzoeksprogramma richt zich opde ondersteuning van technologische ontwikkelingen van deGeografische Informatie Infrastructuur (GII) binnen en buitenNederland. Samen met andere onderzoekscentra en deskundi-gen worden nieuwe wegen verkend. De sectie streeft ernaarhet herkenbare en aantrekkelijke kenniscentrum binnen deinternationale gemeenschap voor geo-wetenschap te zijn, doorhet verrichten van onderwijs en onderzoek van hoge kwaliteit.Vanwege de steeds complexer wordende maatschappij neemtde behoefte van de maatschappij aan hoogwaardige geo-infor-matie gestaag toe.De belangrijkste vernieuwingen zijn gerelateerd aan het den-ken in infrastructuurconcepten voor het omgaan met geo-informatie. Dit vereist technologische vernieuwing, teneindeeen optimaal gebruik van geodata en -diensten mogelijk temaken. De basis voor de GII wordt gevormd door geo-DBMS-sen (Database Management Systemen), waarin grote hoeveel-heden geografische gegevens zijn opgeslagen. De realisatievan de GII zal gepaard gaan met een enorme toename vanhet aantal niet-professionele gebruikers. Het onderzoekspro-gramma GIS-technologie concentreert zich op het centralethema Geo-DBMS (10.2). De overige onderzoeksthema’s vin-den hun oorsprong in de geo-DBMS en richten zich van hieruitop onderwerpen zoals gedistribueerde geo-informatieverwer-king en semantiek (10.3), ruimtelijk-temporeel modelleren(10.4), computationele geometrie (10.5) en GIS-toepassingen(10.6).De ontwikkelingen in de GIS-technologie gaan erg snel. Debasis hiervoor ligt in de ICT-ontwikkelingen op het terrein vanDatabase Management Systemen (DBMS-sen), (mobiele) com-municatie/internet, computergrafiek (virtual/augmented reali-ty), de ontwikkeling van object-georiënteerde software (bij-voorbeeld op basis van het Java-platform) in het algemeen enspecifiek op het geografische vlak. Het is voor een universiteitonmogelijk om zelfstandig al deze ontwikkelingen bij te hou-den en dan ook nog met nieuwe ontwikkelingen voorop telopen. Om tot de top-5 beste universiteiten van de wereld ophet gebied van de GIS-technologie te gaan behoren, hebbenwe gekozen voor een open onderzoeksmodel van het Geo-Database Management Center (GDMC) met participatie vanuitde industrie en een onderzoeksprogramma geconcentreerdrond het thema geo-DBMS. Het GDMC is een onderzoeks- enontwikkelcentrum voor het modelleren, opslaan, selecteren,analyseren, presenteren en distribueren van geo-informatie.Het GDMC is ondergebracht bij de sectie GIS-technologie vanhet Onderzoeksinstituut OTB. Het centrum streeft participatievanuit andere organisaties en bedrijven actief na. Op ditmoment participeren Sun Microsystems, Oracle, ComputerAssociates (CA), Professional Geo Systems (PGS), ESRI, Bent-ley en Intergraph.

10 Onderzoeksprogramma GIS-TechnologyProgrammaleider: Peter van Oosterom

l 52 l

Sisi ZlatanovaJoão Paulo da Fonsesca Hespanha da Oli-viera (gast universiteit Aveiro, Portugal)Rod Thompson (gast overheid Queens-land, Australië)

Projectmanager: Elfriede Fendel

10.2 Geo-Database ManagementSystemen (DBMS)

De sectie GIS-technologie verricht funda-menteel onderzoek naar het gebruik van ruimtelijke gegevens-typen, operatoren, functies, clustering en indexering in Data-base Management Systemen. Het belang van het geo-DBMSneemt toe bij de overgang naar de Geografische InformatieStructuur (GII), omdat niet slechts één organisatie hiervanafhankelijk is, maar de (geo)informatiegemeenschap in haargeheel. Binnen dit thema verrichten wij onderzoek naar hetbeheer van de topologische structuur binnen het DBMS, hetomgaan met 3D, temporele en dynamische objecten binnenhet DBMS, het opzetten en uitvoeren van functionele en per-formancetesten, XML (eXtensible Markup Language) onder-steuning op DBMS-niveau. Ook in 2004 is onderzoek verricht naar de mogelijkheden vanOracle. Deze keer ging het om Oracle 10g Topology, waarbijspecifiek gekeken werd naar toepassingsmogelijkheden bij hetgebruik van kadastrale gegevens. Dit onderzoek werd uitge-

voerd door Friso Penninga.Voor de afdeling AGI (Rijkswaterstaat) werd een opdracht uit-gevoerd om te komen tot een logisch en fysiek model van deBeheerkaart-Nat. Het model diende geïmplementeerd te wor-den in Oracle Spatial 9i, waarbij een test doorgevoerd werdom te kijken of aan de behoeften van de RWS-gebruikers werdvoldaan. Achterliggende gedachte was dat uit het onderzoekzou moeten blijken dat het model RWS en in het bijzonder AGIzou voorzien van een uitgebreidere functionaliteit en een ver-beterde gegevensconsistentie, waardoor het onderhoud van deBeheerkaart-Nat qua tijd, menskracht en geld efficiënter zoukunnen worden uitgevoerd. Bij dit onderzoek waren Sisi Zla-tanova (projectleider), Marian de Vries en Theo Tijssen betrok-ken.In 2004 heeft Wilko Quak zijn promotieonderzoek naar deprestaties in ruimtelijke DBMS-sen voortgezet. Ruimtelijkegegevens gedragen zich vaak anders bij opslag in een Databa-se Management Systeem (DBMS) dan gewone alfanumeriekegegevens. Het is dus niet zonder meer mogelijk om ruimtelijkegegevens efficiënt in een standaard-DBMS op te slaan. In ditpromotieonderzoek wordt getracht een overzicht te geven vanalle aspecten die voor de prestaties van een ruimtelijke DBMSvan belang zijn. Dit begint met het uitbreiden van de DBMSmet ruimtelijke types en een indexstructuur om deze typesefficiënt te kunnen benaderen. Van deze twee stappen is eenexperimentele implementatie gemaakt in de Main Memorydatabase Monet. In referentietesten bleek deze implementatiebijzonder snel te zijn. Verder besteedt de promovendus ookaandacht aan het topologisch en temporeel modelleren vanruimtelijke gegevens en het standaardiseren van ruimtelijkegegevens. Voor dit onderzoeksthema verrichtte Marco Baars zijn afstu-deeronderzoek Moving objects in a geo-DBMS: structuring,indexing, quering and visualising moving points objects in ageo-DBMS context. Verder heeft Jildou Louwersma haar afstu-deerwerk Constraints in geo-information models. Applied togeo-VR in landscape architecture uitgevoerd bij WageningenUniversity and Research Centre.

10.3 Gedistribueerde geo-informatiever-werking en -semantiek

Bij dit thema ligt de nadruk op gedistri-bueerde geo-informatiesystemen, gegevensuitwisseling tussenverschillende systemen, interoperabiliteit, standaarden, ruim-telijke modellen en bevragingstalen, mobiele GIS of LocationBased Services (LBS). Om geo-informatie te kunnen verwerkendient geodetische kwaliteitscontrole toegepast te worden bijgegevensmodellering, analyse en visualisatie. Daarbij moet errekening gehouden worden met de componenten en opslagvan kwaliteit, metadata en foutvoortplanting.In het kader van dit onderzoeksthema heeft de sectie in 2004een projectvoorstel voor het Bsik-programma Ruimte voorInformatie ingediend, te weten Location Based Services 24-7).De sectie was als penvoerder verantwoordelijk voor het indie-nen van dit voorstel. De coördinatie ligt bij Edward Verbree.Location Based Services (LBS) omvatten het geheel aanmobiele diensten welke specifiek zijn toegesneden op het ter

Henri Aalders neemt afscheid

Henri Aalders heeft in 2004 afscheid genomen van de sectie. Op17 november (tevens Wereld-GIS dag) heeft de sectie in samen-werking met Geo-Informatie Nederland en de NederlandseCommissie voor Geodesie (KNAW) een afscheidssymposium geor-ganiseerd, waarbij het accent lag bij standaardisatie. Onder detitel ´Geo-information standards in action´ trok dit symposiummeer dan 150 deelnemers. Daarnaast werd tijdens dit symposi-um de derde GML-estafette gehouden. Een verslag van dit sym-posium is te vinden in publicatie 42 dat door de NederlandseCommissie voor Geodesie uitgegeven is.

l 53 l

server(s) en cliënten, het is geen ‘permanente’ sessie dievoortduurt totdat de gebruiker uitlogt. In plaats van debestaande GIS-software moet hiervoor nieuwe applicatie-soft-ware ontworpen worden. Internet biedt aan de andere kant ongekende mogelijkhedenvoor het ontsluiten en uitwisselen van geo-informatie. Inplaats van kostbaar en tijdrovend data-transport op tapes enCD-ROM’s zou het mogelijk moeten zijn de data te laten waarze is: bij de bron. Dit promotieonderzoek wordt uitgevoerd inhet kader van de DIOC Betade en in samenwerking met deprovincie Gelderland.Henri Aalders, Wilko Quak en Marian de Vries hebben ook in2004 onderzoek verricht voor de Ravi. Hierbij wordt gekekennaar een framework voor geo-informatie-uitwisseling. De Ne-derlandse overheid streeft bij haar werkzaamheden ten behoe-ve van de burger, het bedrijfsleven en andere belangengroepe-ringen naar meer transparantie en interactiviteit (bijvoorbeeldbij vergunningverlening, openbare orde en veiligheid, ruimtelij-ke ordening, etc.). Bij meer dan 70% van alle overheidsactivi-teiten wordt gebruik gemaakt van geo-informatie. In 1995 ishet terreinmodel Vastgoed (NEN3610) ontwikkeld om gegevensover ruimtelijke objecten tussen verschillende doelgroepenover te dragen. Dit model beschrijft de terreinobjecten in gene-rieke termen. Inmiddels zijn op het gebied van de standaardi-satie van geo-informatie nieuwe wegen ingeslagen, zoals ISO191xx gegevensuitwisselingstandaarden voor Geo Informatie,OpenGIS® specificaties voor geografische informatiesystemen,WC3 open standaarden voor het modelleren van gegevens enhet EU INSPIRE project dat zich richt op het creëren van eenEuropese Ruimtelijke Gegevensinfrastructuur. Ook nationaal gezien zijn in de afgelopen jaren de nodige ont-wikkelingen op het gebied van sectorstandaarden in ganggezet: IMRO voor ruimtelijke planning; IMWA voor waterma-nagement; GRIM voor het beheer van de groene ruimte;IMKICH voor het beheer van het culturele erfgoed; de midden-schalige Top-10 NL database; etc. Teneinde consistentie tussenNEN3610 en de andere onderliggende sectorobjectdefinities tecreëren en NEN3610 met de bestaande internationale standaar-den te harmoniseren, heeft de Ravi het project Framework voorGeo-informatie-uitwisseling geïnitieerd. Hieraan hebben vanuitde sectie GIS-technologie Henri Aalders, Peter van Oosterom,Wilko Quak en Marian de Vries een bijdrage geleverd.Goede informatie over archeologische en andere objecten vancultuurhistorisch belang is onmisbaar bij ruimtelijke planningen stedenbouwkundige projecten. Op het terrein van cultuur-historie zijn verschillende (semi-)overheidsinstellingen inNederland actief. Deze organisaties hebben in de loop der tijdhun eigen gegevensbestanden opgebouwd, elk met een eigengegevensmodel, andere coderingen etc. Om de uitwisselingvan cultuurhistorische informatie (binnen de overheid en metbijvoorbeeld ingenieursbureaus) te verbeteren is het IMKICH-project in het leven geroepen (Informatiemodel Kennisinfra-structuur Cultuurhistorie). Doel ervan is om een overkoepelendgegevensmodel te maken. In het project werken de volgendeorganisaties samen: ROB (Rijksdienst voor het OudheidkundigBodemonderzoek), RDMZ (Rijksdienst voor de Monumenten-zorg), EC LNV (Expertisecentrum Landbouw, Natuurbeheer enVoedselkwaliteit) en Alterra. Het project wordt getrokken doorde Ravi. Henri Aalders en Marian de Vries ondersteunen bij de

plekke aanbieden en bevragen van de aan deze locatie gebon-den informatie. LBS is een speciale loot aan de stam van deGeo-informatie Infrastructuur, met drie bouwstenen die nauwmet elkaar moeten samenwerken:� plaatsbepalingstechnologie: met name global navigation

satellite systems (GNSS) als GPS en Galileo;� (tele)communicatie infrastructuur en mobiele devices;� geo-informatie en geo-services.

De doelstelling van het project LBS-24-7 is enerzijds te onder-zoeken in hoeverre de beschikbaarheid van deze drie compo-nenten en hun onderlinge samenhang kan worden verbeterd,en anderzijds de potentiële mogelijkheden en toepassingenvan LBS in kaart te brengen. Uit het brede spectrum aanmogelijke toepassingen ligt de focus op de ontwikkeling vanoperationele LBS-demonstrators op het gebied van Incident-en Calamiteitmanagement (I&CM). Het resultaat van het pro-ject is een LBS-ontwikkelplatform dat zoveel mogelijk voldoetaan open, interoperable, geo-spatial (OGC) standaarden. Daar-naast dient het platform als een testbed voor geavanceerde(o.a. assisted-GNSS) en betrouwbare GNSS-plaatsbepalingonder moeilijke omstandigheden, zoals binnen de stedelijke(driedimensionale) omgeving. De overige consortiumpartnerszijn: TU Delft – faculteit Luchtvaart & Ruimtevaarttechniek –sectie Mathematische Geodesie en Puntsbepaling, NationaalLuchtvaart- en Ruimtevaartlaboratorium, Alterra – WageningenUniversiteit en Research Centrum – Wageningen Software Labs(W!SL), Synoptics, Rijkswaterstaat – Adviesdienst Geo-infor-matie en ICT, Kadaster – Concernstaf – afdeling Beleid & Mar-keting, ATLIS, Nieuwland, Intergraph, Pandoro en Atilas.

KadasterDe sectie GIS-technologie houdt zich ook bezig met onder-zoeksactiviteiten voor de Topografische Dienst Kadaster. Petervan Oosterom, Wilko Quak, Theo Tijssen en Marian de Vrieswerken aan drie projecten: de ontwikkeling van een digitaallandschapsmodel, van een databasetechnologie en een gege-vensmodel Top-10 NL. Voor het digitale landschapsmodel (kleine schaalkaarten) zijnzogenaamde UML-schema’s (unified modelling language) vande landschapsmodellen van de Top-10 NL de input. De ontwik-keling van de databasetechnologie bestaat uit drie onderdelen:kennisoverdracht van de aanmaak van een prototype inGeography Markup Language (workshop en begeleiding), deondersteuning van het functioneel en technisch ontwerp en deondersteuning bij de omzetting van het prototypebestand ineen GML-format. Voor het laatste project stelt men een defini-tief gegevensmodel Top-10 NL op en werkt men het visualisa-tiesprototype uit. Deze onderzoeken zijn in 2004 voortgezet.Marian de Vries heeft haar promotieonderzoek naar de ontslui-ting van geo-informatie via netwerken, zoals internet ofmobiele netwerken gecontinueerd. Zij onderzoekt onder meerhoe het principe ‘data bij de bron’ gerealiseerd kan worden inweb-GIS-toepassingen zonder dat er concessies wordengedaan aan de geboden functionaliteit, gebruiksgemak, bevei-liging en prestatie. Wat de uitwisseling van data over internet speciaal maakt isdat er geen vaste verbindingen zijn maar ‘stateless’ connec-ties. Er worden boodschappen heen en weer verzonden tussen

l 54 l

en interactietechnieken: multimedia en virtual reality. Tijdkrijgt een steeds belangrijker functie bij het modelleren van2D en 3D ruimtelijke aspecten. Het modelleren van deze func-ties is afhankelijk van de aard van de wijzigingen, die discreetkunnen zijn (bijv. eigendom van een perceel) of continue (bijv.het bewegen van duinen). Het integreren van deze vierdedimensie in bestaande gegevensstructuren zoals raster, TIN enDEM, vertegenwoordigen een belangrijk onderzoeksthemawaarbij een grote hoeveelheid vraagstukken aan bod komt,variërend van het vertalen van logische en conceptuele model-len in de Unified Modelling Language (UML) tot het implemen-teren van gerelateerde fysieke modellen in een DBMS.

Jantien Stoter heeft haar promotieonderzoek naar de zakelijkerechten boven en onder de grond in 3D afgerond. Het huidigekadastrale systeem geeft inzicht in rechten (bijvoorbeeldeigendom, opstalrecht) op 2D-percelen. Deze rechten zijnadministratief vastgelegd en gekoppeld aan de percelen. Wan-neer eigendommen zich boven elkaar bevinden, kan het huidi-ge Kadaster alleen aangeven welke partijen rechten hebben opde betrokken percelen, maar de beschikkingsruimte van derechten in 3D (bijvoorbeeld van -15 tot -25 meter in het gevalvan een tunnel) kan niet inzichtelijk worden gemaakt. Aan ditonderzoek leverde ook de sectie GiGb een bijdrage. Het onder-zoek werd in samenwerking met het Nederlandse Kadaster uit-gevoerd.

Edward Verbree richt zich in zijn promotieonderzoek op driedi-mensionale topografische terreinmodellering op basis van te-traëder netwerken: Top10-3D. Daarbij gaat het om de toepas-sing van zogenaamde Triangulated Irregular Networks (TINs)en Tetrahedron Networks (TENs). Het terrein zelf (maaiveld)wordt daarbij gemodelleerd als een TIN. In dit TIN zijn allehoogtepunten en de ‘platte’ representatie van de terreinobjec-ten (het grondvlak) opgenomen als een verzameling aanlig-gende, elkaar niet overlappende, driehoeken. Dit is de 2.5Dterreinmodellering, waarbij voor elke positie één kenmerkendehoogte is toegestaan. De eerste vraag is daarbij of de veelvul-

informatieanalyse, gegevensmodellering en metadata. Dit pro-ject is in 2004 gecontinueerd.

10.4 Ruimtelijk-temporeel modelleren

Verschillende grootschalige ontwerp-vraagstukken maken het duidelijk dat de hoogtecomponentbinnen geografische informatiesystemen van groot belang is.3D-modellering, -verwerking en -analyse op een geïntegreerdemanier is een essentieel onderzoeksthema, waarbij allerleiconcepten uit de computationele geometrie uitgebreid dienente worden met de derde dimensie. Ook het opbouwen van een 3D-model maakt onderdeel uit vandit thema. De toepassing van 3D-gegevens in combinatie metde toenemende gebruikerseisen vraagt om nieuwe visualisatie-

Dankzij geografische informatie-infrastructuren kunnengeografische data efficienter worden ingezet want zonderstandaarden blijft het behelpen.

Prof. J.M. Tienstra Onderzoeksprijs voor OTB’er Jantien Stoter

Drs. Jantien Stoter van de sectie GIS-technologie heeft op 20 februari 2004 de prestigieu-ze prof. J.M. Tienstra Onderzoeksprijs ontvangen voor haar baanbrekend wetenschappe-lijk werk op het terrein van 3D Kadasters. Jantien Stoter kreeg deze prijs uitgereikt tijdens het symposium De Aarde op maat, eenvan de activiteiten waarmee de Nederlandse Commissie voor Geodesie haar 125-jarigbestaan vierde. Haar promotieonderzoek bevindt zich in de afrondende fase. Het feit datzij in de afgelopen jaren een zeer groot aantal publicaties heeft geschreven, was medebepalend voor de jury om deze prijs aan haar toe te kennen. Zij heeft hiermee bijgedra-gen aan het op de kaart zetten van het geodetisch vakgebied, zowel nationaal als interna-tionaal.De jury voor de prof. J.M. Tienstra Onderzoeksprijs 2004 bestond uit dr. ir. M. Tienstra(voorzitter en zoon van prof. J.M. Tienstra), prof. dr. ir. P.J.G. Teunissen (voorzitter van deNCG en hoogleraar TU Delft), prof. dr. ir. M. Molenaar (secretaris van de NCG en rectorvan het ITC), dr. ir. M.A. Salzmann (Kadaster) en ir. L.M. Murre (Landelijk Samenwerkings-verband GBKN en voorzitter van Geo-Informatie Nederland).

l 55 l

Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek uitgevoerd.

Tot slot was de sectie als penvoerder verantwoordelijk voorhet indienen van het vliegendestartproject 3D Topografie. Erontstaat steeds meer behoefte aan echte 3D topografie vooreen breed scala aan toepassingen. Daarnaast zijn er ook toe-passingen waar de 2.5D representatie (een enkele hoogte toe-voegen) prima voldoet. In dit project moeten de 2.5D repre-sentatie en de 3D representatie naadloos op elkaar aansluiten.Hiervoor is niet alleen een nieuw 3D topografisch productmo-del noodzakelijk, maar ook nieuwe methoden en techniekenvoor de inwinning, opslag, analyse, visualisatie en interactieop basis van dit 3D model. De omvang van de toegevoegdewaarde hiervan zal worden onderzocht in een aantal concretepraktijksituaties en het nut zal zowel kwalitatief als kwantita-tief expliciet gemaakt worden. Het onderzoek richt zich in hetbijzonder op de toepassing van zogenaamde Triangulated Irre-gular Networks (TINs) en Tetrahedron Irregular Networks(TENs). Het terrein zelf (maaiveld) wordt daarbij gemodelleerdals een TIN. Naast de sectie GIS-technologie maken de volgen-de partners deel uit van het consortium: TU Delft – faculteitElektrotechniek, Wiskunde en Informatica – Basiseenheid Com-puter Graphics en Mens-Machine Interactie, ITC – Departmentof Earth Observation Science, ITC – Department of Geo-infor-mation Processing, Topografische Dienst Kadaster, Rijkswater-staat – Adviesdienst Geo-informatie en ICT, Oracle en Ned-Graphics CAD/GIS B.V. Van de elf ingediende vliegendestart-projecten heeft de Adviesraad Wetenschap van het Bsik-pro-gramma Ruimte voor Geo-informatie dit voorstel als bestebeoordeeld. Peter van Oosterom was als projectleider verant-woordelijk voor het indienen van dit projectvoorstel.

10.5 Computationele geometrie

Het koppelen van GIS aan computatione-le geometrie, ruimtelijk temporeel modelleren en simulatiemo-dellen resulteert in een vereenvoudigder, sneller, krachtiger enflexibeler gebruik. Een belangrijk, hieraan gerelateerd thema,is generalisatie. De temporele component speelt een belangrij-ke rol binnen deze modellen uitmondend in de ontwikkelingvan dynamische geografische informatiesystemen. Arno van der Most heeft afstudeerwerk gedaan binnen ditonderzoeksthema. In zijn scriptie An algorithm for overlaying3D features using a tetrahedral network wordt een nieuweaanpak beschreven om 2D en 3D objecten met elkaar te ver-snijden op basis van TIN en TEN netwerken.

10.6 GIS-toepassingen

Arbind Tulahdar heeft zijn promotieon-derzoek Parcel-based Geo-Information System op 11 oktober2004 met succes verdedigd. Door van veranderingen in beleid,wetgeving, marktwerking, financiële restricties, etc. strevenveel nationale kadastrale diensten in ontwikkelingslanden naareen nieuwe en flexibele aanpak voor de verbetering van hunkadastrale en vastgoedregistratiesystemen. Tulahdar heeft voor dit promotieonderzoek de twee ontwikke-

dig toegepaste Delaunay-triangulatie in dit opzicht de ‘beste’2.5D terreinmodellering afdwingt. De relevante terreinobjecten zelf worden als volumes gemo-delleerd. Dat gebeurt door deze objecten op te bouwen alseen verzameling aanliggende, elkaar niet-overlappende, te-traëders. Daar waar het TEN-object het maaiveld raakt oftewelhet ‘grondvlak’ van het terreinobjecten, zijn de driehoeken ookdeel van het maaiveld en dus onderdeel van het TIN. Op dezewijze is het mogelijk binnen een Geo-DBMS een complete ple-naire partitie op te bouwen, waarin alle terreinelementen bin-nen het TIN voorkomen en de 3D-objecten als een TEN ‘op’ ditTIN worden gepositioneerd.Deze modellering maakt het mogelijk binnen één gegevensmo-del alle punt-, lijn-, vlak- en volume-objecten te representerenen geometrische bewerkingen en topologische relaties teimplementeren. Hierbij moet met name worden gedacht aangeneralisatiebewerkingen als ‘dimension collapse’ van 3D naar2D (grondvlakberekening) en geometrische vereenvoudigingen samenvoeging in het drie- en tweedimensionale domein.Daarnaast is het mogelijk om vanuit het voorgesteldeTIN/TEN-model een cartografisch model af te leiden. Ditonderzoek wordt in samenwerking met de TopografischeDienst Kadaster uitgevoerd.Daarnaast is Friso Penninga met zijn promotieonderzoek vanstart gegaan. De huidige topografische producten in Nederlandbeperken zich tot het weergeven van de werkelijkheid in tweedimensies. Doordat de werkelijkheid bestaat uit 3D objecten,die bovendien steeds complexer worden als gevolg van hettoenemend meervoudig ruimtegebruik in Nederland, groeit devraag naar nauwkeurige 3D topografische modellen. Dezemodellen faciliteren 3D analyses om zo beleidsmakers meergrip op complexe ruimtelijke ontwikkelingen te bieden. Reali-satie van een geschikte 3D datastructuur en bijbehorendealgoritmes is het doel van het promotieonderzoek.Ook het promotieonderzoek van Swati Gehlot valt onder hetthema ruimtelijk-temporeel modelleren. Er wordt getracht eenbeter beeld van de deformaties (o.a. verzakkingen en degevolgen daarvan) te krijgen door het combineren van ver-schillende bronnen van geo-informatie (topografie, bodemge-gevens, geo-technische gegevens, grondwaterstanden, terrein-hoogte, etc.) met satelliet remote sensing gegevens (in hetbijzonder radar). Dit onderzoek valt binnen het Delft CentreEarth en wordt samen met de sectie MGP van de faculteit

De hoogtecomponent binnen geografische informatiesystemenneemt in belang toe.

l 56 l

lingslanden Nepal en Bhutan geselecteerd. Hij bestudeert enanalyseert het beleid (inclusief de wetgeving op het terreinvan het vastgoed), beheer en operationele aspecten van dekadastrale diensten. Hij heeft een conceptueel schema ontwik-keld voor een perceelsgewijs opgebouwd geo-informatiesys-teem om met de dynamische aard van kadastrale gegevens tekunnen omgaan. Daarbij wordt gebruik gemaakt van object-technologie en het aanpassen van bestanden. Het organisato-rische prototype van de organisatorische eenheden en proces-sen met bijbehorende geo-databases wordt gerealiseerd metbehulp van Geo-ICT-instrumenten om de verantwoordelijkhe-den te identificeren, waarbij de kwaliteit, samenwerking encoördinatie tussen de verschillende eenheden verzekerd wordt.Ten slotte worden richtlijnen gegeven voor het aanpassen vanbestaande kadastrale en vastgoedregistratiesystemen op basisvan flexibele concepten en modellen. Dit onderzoek wordt ver-richt in samenwerking met het ITC in Enschede. Vanuit de sec-tie trad Theo Bogaerts op als promotor en maakte Peter vanOosterom deel uit van de promotiecommissie.Daarnaast trad Theo Bogaerts op als co-promotor van MichaWerner. Werner promoveerde op 14 december 2004 op hetonderwerp Spatial Flood Extent Modelling: A performance-based comparison.

Aan het eind van 2004 heeft Sisi Zlatanova het projectvoorstel3D context-aware geo-information for time critical applicationsvoorbereid voor het NWO Vidi scheme. Informatiesystemenvoor tijdkritische toepassingen, zoals bij rampenbestrijding enrisicobeheer in de responsfase vragen om een speciale bena-dering en om een geperfectioneerde benadering. Dergelijkesystemen dienen in te spelen op de locatie en de taak van degebruikers, relevante objecten in de omgeving (en de routenaar en bereikbaarheid van deze objecten), de mogelijkhedenvan beschikbare communicatienetwerken en mobiele appara-tuur. 3D geo-informatie draagt in aanzienlijke mate bij aan het opti-maliseren van de oriëntatie en een beter begrip van de situatieter plekke. De hulpverleners vragen om en verwachten ook eenconsistente, intuïtieve en snelle toegang tot de informatie. Indergelijke situaties dient de informatie beschikbaar gesteld enverwerkt te worden door machines die de gegevens herclassifi-ceren en converteren vanaf de bron naar een geïntegreerde,meest geschikte presentatie, die de noodsituatie vereist. De tot nu toe beschikbare ondersteuning wordt veelal alleen in2D geleverd. Er is nog te weinig aandacht besteed aan de der-de dimensie in de voor ruimtelijke informatie beschikbareopen standaarden. Het onderzoek richt zich op het uitbreidenvan de functionaliteit in de derde dimensie en voorziet in het

doen van aanbevelingen voor 3D standaarden. Daarbij wordtgebruik gemaakt van het toegankelijk maken van de gegevensvia meervoudige bronnen. Nieuwe methoden en techniekenzullen worden ontwikkeld, die op een intelligente wijze gege-vens automatisch naar informatie kunnen transformeren. Hetaccent zal daarbij liggen op 3D gegevensintegratie (gebaseerdop de formele semantiek van geo-informatie) en het DatabaseManagement Systeem (DBMS) ten behoeve van real-timerespons. Daarbij zal uiteindelijk de kennis en ervaring vanreal-time industriële toepassingen, architectuur en construc-ties met traditionele geo-informatietoepassingen worden geïn-tegreerd.Marcel de Rink heeft een extern afstudeerproject uitgevoerdbij RWS-AGI (Delft), de titel van zijn scriptie is Synchronisationof ‘Work Processes’ vs. ‘Geo-information’, a RWS case. OokBart van den Berg heeft een extern afstudeerproject uitge-voerd en wel bij de NAM/Shell (Assen), de titel van zijn scriptieis Harmonisation of distributed geographic datasets. A modeldriven approach for geotechnical & footprint data.

Tot slotVan 27 tot en met 29 oktober 2004 werd vanuit de sectieondersteuning verleend aan het 24th Urban Data ManagementSymposium in Chioggia, Italië. Ongeveer 150 deelnemersbezochten het symposium. Op 9 en 10 december 2004 werd inBamberg, Duitsland samen met de sectie GiGb en de Universi-teit van Bamberg het COST G9/FIG Seminar Standardization inthe cadastral domain georganiseerd. De sectie heeft in 2004 het initiatief genomen voor het FirstSymposium on Geo-information for Disaster Management, datvan 21 tot en met 23 maart 2005 in de Aula van de TU Delftgehouden zal worden. Toen dit initiatief werd genomen warende betrokkenen zich ervan bewust dat de wereld altijd doorrampen geteisterd zal blijven worden. Toch hebben zij nooitkunnen bevroeden dat Azië op 26 december 2004 door eencatastrofe getroffen zou worden, die elk voorstellingsvermo-gen te boven gaat. De organisatoren spreken de wens uit datde geo-informatie (technologie) mag bijdragen aan het opti-maliseren van de rampenbestrijding.Verder heeft de sectie zich tijdens een aanzienlijk aantal inter-nationale congressen gemanifesteerd, bij de organisatie, voor-bereiding (o.a. in programmacommissies) door het geven vanvoordrachten en publiceren in proceedings (AGILE, UDMS). Bijhet Spatial Data Handling Symposium werd het paper Aboutinvalid, valid and clean polygons van Peter van Oosterom, Wil-ko Quak en Theo Tijssen als een van de drie keynote presen-taties geselecteerd op basis van een peer review proces vanfull-papers.

l 57 l

ENHR International Housing Conference: Housing, Growth andRegeneration (pp. 1-16). Cambridge: University of Cambridge.

Elsinga, M. (2004), Affordable and low risk home owner-ship. In ENHR International Housing Conference: Housing,Growth and Regeneration (pp. 1-17). Cambridge: University ofCambridge.

Elsinga, M. (2004), Changing role of home ownership; im-plications for housing satisfaction and housing policy. In ENHRInternational Housing Conference: Housing, Growth and Rege-neration (pp. 1-5). Cambridge: University of Cambridge.

Elsinga, M. & Hoekstra, J.S.C.M. (2004), Homeownershipand housing satisfaction: a study of the literature and an ana-lysis of the European Community Household Panel. In ENHRInternational Housing Conference: Housing, Growth and Rege-neration (pp. 1-15). Cambridge: University of Cambridge.

Goetgeluk, R.W. & Jong, T. de (2004), Migration analysisas a political instrument. In ENHR International Housing Con-ference: Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-15). Cam-bridge: University of Cambridge.

Goetgeluk, R.W. & Jong, T. de (2004), Migration, residen-tial mobility and housing policy. Migration analysis as a politi-cal instrument in the Leiden and Bulb Regions, Randstad-Hol-land; Migration analysis as a political instrument. In Procee-dings of the international colloquium series on Land Use/CoverChange Science and Application: Studying land use effects incoastal zones with remote sensing and GIS (pp. 1-15). Aberd-een: International Geograhical Union.

Haffner, M.E.A. (2004), Housing wealth of the Dutch elder-ly: savings for old age? In Adequate & affordable housing forall. Research, policy and practice; ISA International HousingConference (pp. 1-26). Toronto: Centre for Urban and Commu-nity studies, University of Toronto.

Hoekstra, J.S.C.M. (2004), Different housing systems, dif-ferent values, different housing outcomes? In ENHR Interna-tional Housing Conference: Housing, Growth and Regeneration(pp. 1-26). Cambridge, UK: University of Cambridge.

Kauko, T.J. (2004), The myth of the pluralist housing con-sumer – a comparative perspective on locational feasibility. InThe 30th conference of the International Geographical Union(pp. 1-39). Glasgow: IGC.

Kauko, T.J. & D’Amato, M. (2004), Mass appraisal valu-ation methodologies: between orthodoxy and heresy. In 11thEuropean Real Estate Society conference (pp. 1-49). Milan:ERES.

Neuteboom, P. (2004), Optimal mortgage choices withinchanging institutional contexts. In ENHR International HousingConference: Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-27).Cambridge: University of Cambridge.

Priemus, H. (2004), Compelling the sale of social rentedhousing: a contagious public policy instrument. In ENHR Inter-national Housing Conference: Housing, Growth and Regenera-tion (pp. 1-19). Cambridge, UK: University of Cambridge.

Proefschrift

Boumeester, H.J.F.M. (2004), Duurdere koopwoning enwooncarrière. Een modelmatige analyse van de vraagontwikke-ling aan de bovenkant van de Nederlandse koopwoningmarkt.TU Delft. (Delft: DUP Science) (ISBN 90-407-2516-0).Prom./coprom.: Priemus, H., Dieleman, F.M. & Boelhouwer,P.J., 28 september.

Internationale publicaties (boekenen boekdelen)

Daalhuizen, F., Dam, F. van, & Goetgeluk, R.W. (2004), Re-use of former farms and hidden urbanization of rural areas. InA. De Souza Mello Bicalho & S.W. Hoefle (Eds.), The regionaldimension and contemporary challenges to rural sustainability(pp. 213-229). Rio de Janiero: Fundacão Universitária José Bo-nifácio (ISBN 92-95027-06-x).

Elsinga, M., Neuteboom, P., Breejen, F. den, & Conijn,J.B.S. (2004), Government guarantees in the rental and owner-occupied sector: an international comparison. Zoetermeer:Waarborgfonds Eigen Woningen.

Internationale congresbijdragen

Boelhouwer, P.J. (2004), The disfunctionality of the Dutchhousing market: exploding house prices versus falling housingproduction. In ENHR International Housing Conference: Hou-sing, Growth and Regeneration (pp. 1-14). Cambridge: Univer-sity of Cambridge.

Boelhouwer, P.J. (2004), Dutch housing production: a deli-cate balance between housing, spatial and land policy. InCommon grounds Tokyo – Abstract (artikel in bundel – procee-dings / Geen BTA classificatie)

Clark, W.A.V., Deurloo, M.C. & Dieleman, F.M. (2004),Choosing neighborhood: residential mobility and neighborhoodcareers. In ENHR International Housing Conference: Housing,Growth and Regeneration (pp. 1-29). Cambridge: University ofCambridge.

Coolen, H.C.C.H. (2004), The meaning of preferences forfeatures of a dwelling: a study exploring several aspects of theconceptual framework. In 18th IAPS Conference: Evaluation inprogress (pp. 1-19). Vienna: Österreichischer kunst- und kul-turverlag.

Coolen, H.C.C.H. & Ozaki, R. (2004), Culture, lifestyle andthe meaning of a dwelling. In Adequate & affordable housingfor all. Research, policy and practice; ISA International Hous-ing Conference (pp. 1-15). Toronto: CUCS Press.

Doling, J., Boelhouwer, P.J., Elsinga, M. & Ford, J. (2004),Playing snakes and ladders: gain and loses .. home owners. In

Bijlage 1 OutputOnderzoeksprogramma Housing Studies

l 58 l

Kauko, T.J. (2004), A comparative perspective on urbanspatial housing market structure-some more evidence of localsubmarkets based on a neural network classification of Am-sterdam. Urban studies (ISSN 0042-0980) 41 (13), 2555-2579.

Kauko, T.J. (2004), Sign value, topophilia and house pri-ces. Environment and planning (ISSN 0308-518X) 36 (5), 859-878.

Kauko, T.J. (2004), Towards infusing institutions andagency into house price analysis. Urban studies (ISSN 0042-0980) 41 (8), 1507-1519.

Kauko, T.J. (2004), Towards the 4th generation – An essayon innovations in residential property value modelling experti-se. Journal of Property Research (ISSN 0959-9916) 21 (1), 75-97.

Neuteboom, P. (2004), A comparative analysis of the netcosts of a mortgage for homeowner in Europe. Journal ofHousing and the Built Environment (ISSN 1566-4910) 19 (2),169-186.

Priemus, H. (2004), Changing urban housing markets inadvanced economies. Housing theory and society (ISSN 1403-6096) 21 (1), 2-16.

Priemus, H. (2004), Dutch housing allowances: social hou-sing at risk. International journal of urban and regional re-search (ISSN 0309-1317) 28 (3), 706-712.

Priemus, H. (2004), Housing and New Urban Renewal:Current Policies in the Netherlands. European Journal of Hou-sing Policy (ISSN 1461-6718) 4 (2), 229-246.

Priemus, H. (2004), Housing economics & public policy.International Planning Studies (ISSN 1356-3475) 9 (1), 70-72.

Priemus, H. (2004), The future of social housing: from so-cial housing estates to social housing systems. CUCS ResearchBulletin, 1-5.

Priemus, H. & Kemp, P.A. (2004), The present and future ofincome-related housing support: debates in Britain and theNetherlands. Housing studies (ISSN 0267-3037) 19 (4), 653-668.

Wakker, P.P., Jansen, S.J.T. & Stiggelbout, A.M. (2004), An-chor levels as a new tool for the theory and measurement ofmultiattribute utility. Decision analysis (ISSN 1545-8490) 1 (4),217-234.

Nationale publicaties (boeken enboekdelen)

Boumeester, H.J.F.M., Lamain, C.J.M., Marien, A.A.A.,Nuss, F.A.H. & Rietdijk, N. (2004), NVB Huizenkopers in profiel.Onderzoek naar wensen van potentiele huizenkopers, voorjaar2004. Voorburg: NVB vereniging voor projectontwikkelaars.

Boumeester, H.J.F.M., Marien, A.A.A., Nuss, F.A.H. & Riet-dijk, N. (2004), NVB Huurders in Profiel. Onderzoek naar wen-sen van potentiële huurders, najaar 2004. Voorburg: NVB Ver-eniging voor projectontwikkelaars.

Elsinga, M. (2004), Betaalbare en risicoarme koopwonin-gen, reeks DGW/Nethur Partnership. Utrecht: Nethur. (ISBN90-5405-060-8).

Elsinga, M. & Hoekstra, J.S.C.M. (2004), De betekenis vaneigen woningbezit. Den Haag: VROMraad. (ISBN 90-8513-009-3).

Heijden, H.M.H. van der, Dol, C.P. & Lamain, C.J.M.(2004), Monitor Nieuwe Woningen: Jaarboek 2003. Den Haag:

Priemus, H. (2004), Dutch housing allowance: social hou-sing at risk. In Adequate & affordable housing for all. Re-search, policy and practice; ISA International Housing Confe-rence (pp. 1-9). Toronto: CUCS Press.

Priemus, H. (2004), Selling social rented housing in Euro-pe and Asia: backgrounds and impacts. In Enabling Role of thePublic Sector in Urban Housing and Regeneration: convergingand diverging experiences in Asia and Europe; ASEF/AllianceAsia-Europe Annual Workshop Series 2003/04 (pp. 1-17). Beijing: European Alliance for Asian Studies.

Priemus, H. (2004), The future of housing benefits. InENHR International Housing Conference: Housing, Growth andRegeneration (pp. 1-14). Cambridge, UK: University of Cam-bridge.

Steen, E.L.T. van (2004), An exploration of the behavioralimplications of shifting housing allowances to income subsi-dies. In ENHR International Housing Conference: Housing,Growth and Regeneration (pp. 1-20). Cambridge, UK: Universi-ty of Cambridge.

Steen, E.L.T. van (2004), Rent benefits and the marginalwedge: Policy lessons for the Netherlands. In ENHR Interna-tional Housing Conference: Housing, Growth and Regeneration(pp. 1-26). Cambridge, UK: University of Cambridge.

Vries, P. de, & Boelhouwer, P.J. (2004), A dynamic equili-brium between house price, interest payments and income. In11th European Real Estate Society conference (pp. 1-16). Milaan: ERES.

Wolters, A.G. (2004), Managing independent housing cor-porations: Towards a new social housing governance in theNetherlands? In ENHR International Housing Conference:Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-12). Cambridge:University of Cambridge.

Internationale publicaties (Eds.)

Boelhouwer, P.J. (Ed.) (2004), Journal of Housing and theBuilt Environment (ISSN 1566-4910) 19 (1-4).

Elsinga, M. (Ed.) (2004), European Journal of Housing Policy (ISSN 1461-6718).

Elsinga, M. (Ed.) (2004), Tijdschrift voor de Volkshuisves-ting (ISSN 1382-4112).

Haffner, M.E.A. (Ed.) (2004), European Journal of HousingPolicy (ISSN 1461-6718).

Haffner, M.E.A. (Ed.) (2004), Journal of Housing and theBuilt Environment (ISSN 1566-4910).

Internationale publicaties in tijdschriften

Boelhouwer, P.J., Haffner, M.E.A., Neuteboom, P. & Vries,P. de (2004), House prices and income tax in the Netherlands:an international perspective. Housing studies (ISSN 0267-3037) 19 (3), 415-432.

Goetgeluk, R.W. & Hooimeijer, P. (2002), The evaluation ofdecision plan nets for bridging the gap between the idealdwelling and the accepted dwelling. CNRS CYBERGEO Europe-an Journal of Geography (ISSN 1278-3366) 2002 (226), 1-40.

l 59 l

Ministerie van VROM, Neprom, Aedes, AVBB.Vries, P. de, & Boelhouwer, P.J. (2004), Langetermijneven-

wicht op de koopwoningmarkt. Relatie woningprijs, inkomenen woningproductie. Utrecht: Nethur. (ISBN 90-5405-065-9).

Winters, S., Heremans, F., Elsinga, M., Marchal, A., Vande-kerckhove, B. & Steen, E.L.T. van (2004), Op weg naar eenVlaamse huursubsidie? Leuven: Katholieke Universiteit vanLeuven (HIVA). (ISBN 90-5550-385-1).

Nationale congresbijdragen

Priemus, H. (2004), Toekomst van de huursubsidie. In Be-taalbaarheid van het wonen en de toekomst van de huursubsi-die (pp. 1-5). Amsterdam: Nederlandse Woonbond.

Externe rapporten

Boumeester, H.J.F.M., Haffner, M.E.A. & Vries, P. de(2004), Inkomenspanelonderzoek (IPO). Voor- en nadelen vanhet IPO. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Boumeester, H.J.F.M. & Vries, P. de (2004), Eigen HuisMarktindicator. Derde kwartaal 2004. Delft: Onderzoeksinsti-tuut OTB.

Boumeester, H.J.F.M. & Vries, P. de (2004), Eigen Huismarktindicator. Vierde kwartaal 2004. Delft: Onderzoeksinsti-tuut OTB.

Boumeester, H.J.F.M. & Vries, P. de (2004), VEH Marktindi-cator. 2de kwartaal 2004. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Dol, C.P. (2004), Woningvraag van startende huishoudensin Waddinxveen. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Dol, C.P., Heijden, H.M.H. van der, & Lamain, C.J.M.(2004), Kwaliteitsmodule Monitor Nieuwe Woningen 2003: ver-slag van de uitvoering en de resultaten. Delft: Onderzoeksin-stituut OTB.

Elsinga, M., Dol, C.P. & Lamain, C.J.M. (2004), Wonen inWestergouwe. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Haffner, M.E.A. & Hoekstra, J.S.C.M. (2004), Woonruimte-verdeling in Europese context. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Heijden, H.M.H. van der, Boumeester, H.J.F.M., Louw, E. &Vries, P. de (2004), De bouw van woningen en kantoren.Marktwerking, conjunctuur en productie. Delft: Onderzoeksin-stituut OTB.

Heijden, H.M.H. van der, Wildt, R. de, Greef, J.H. de, &Vries, P. de (2004), Prijskolom nieuwbouw, eindrapportagevooronderzoek. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Hoekstra, J.S.C.M. & Dol, C.P. (2004), Woningbehoefteon-derzoek Vlissingen. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Vries, P. de, Boelhouwer, P.J. & Marien, A.A.A. (2004),NVB/OTB Thermometer koopwoningmarkt, najaar 2004. Delft:Onderzoeksinstituut OTB.

Vries, P. de, Marien, A.A.A. & Jansen, S.J.T. (2004), Opweg naar een Woningprijsindex, haalbaarheidsonderzoek.Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Vries, P. de, Marien, A.A.A. & Boelhouwer, P.J. (2004),Thermometer koopwoningmarkt, voorjaar 2003. Delft: Onder-zoeksinstituut OTB.

Vakpublicaties

Baas-Thijssen, M.C.M., Jansen, S.J.T., Otten, W. & Stiggel-bout, A.M. (2004), ‘Kiezen’ voor chemotherapie, welke rolspeelt de preferentie hierbij? Tijdschrift Kanker (ISSN 0923-8018) 28 (6), 30-34.

Boelhouwer, P.J. (2004), Woningmarkt vraagt om conse-quent beleid. Rooilijn (ISSN 1380-2860) 37 (8), 381-387.

Boelhouwer, P.J. (2004), Woonwensen en de realiteit. Ei-gen Huis Magazine (ISSN 1569-3903) 31 (5), 10-13.

Boelhouwer, P.J. & Haffner, M.E.A. (2004), Een internatio-nale zoektocht naar een ideale vorm van huursubsidie. VHV-bulletin 31 (5), 25-28.

Boumeester, H.J.F.M. (2004), Wat de woonconsument nietkent, wenst hij niet. Real Estate Magazine (ISSN 1388-3887) 6 (37), 58-58.

Dubbeling, D.J. (2004), Een markt voor indexcijfers. Bu-reau Documentatie Bouwwezen presenteert nieuwe indexen.Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (4), 6-7.

Dubbeling, D.J. (2004), Groei bouwproductie stagneert in2004. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (9), 8-9.

Dubbeling, D.J. (2004), Hoe haalbaar is compact bouwen?Meervoudig intensief ruimtegebruik complex geheel kosten enopbrengsten. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (12), 8-9.

Dubbeling, D.J. (2004), Jaarverslagen bouwbedrijven bolvan maatregelen. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (10), 8-9.

Dubbeling, D.J. & Jonge, T. de (2004), In het groen.Nieuwbouwwoning te klein Zundert. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (1-2), 14-23.

Dubbeling, D.J. & Jonge, T. de (2004), Zoek de verschil-len. Nieuwbouwwoningen te Zaltbommel. Bouwmarkt (ISSN0166-641X) 44 (12), 10-17.

Elsinga, M. (2004), De verkoop van huurwoningen. In F.van Schoonhoven (Ed.), Praktijkboek huur en verhuur (pp. 48-58). Den Haag: Sdu (ISBN 90-1209-513-1).

Elsinga, M. (2004), Helderheid over woonlasten. Tijdschriftvoor de Volkshuisvesting (ISSN 1382-4112) 10 (4), 1-1.

Elsinga, M. (2004), Maatschappelijk gebonden eigendom.In F. van Schoonhoven (Ed.), Praktijkboek huur en verhuur(pp. 58-67). Den Haag: Sdu (ISBN 90-1209-513-1).

Elsinga, M. (2004), Marktconforme huren: geen wondero-lie wel inspiratiebron. Tijdschrift voor de Volkshuisvesting (IS-SN 1382-4112) 10 (1), 14-18.

Haffner, M.E.A. (2004), De secundaire hypotheekmarkt inde V.S. Tijdschrift voor de Volkshuisvesting (ISSN 1382-4112)10 (1), 39-43.

Haffner, M.E.A. (2004), De stand van zaken op de Neder-landse woningmarkt. Erasmus Alumnieuws 47 (6), 9-9.

Jansen, S.J.T. & Baas-Thijssen, M.C.M. (2004), Preferen-ties voor adjuvante therapie bij borst- en darmtumoren: Patent-studie. Tijdschrift Kanker (ISSN 0923-8018) 28 (3), 6-9.

Neuteboom, P. (2004), De kosten en risico’s van hypothe-ken in Europa. Tijdschrift voor de Volkshuisvesting (ISSN1382-4112) 10 (1), 44-49.

Priemus, H. (2004), Cité de la Muette: het meest rampzali-ge woningproject. Tijdschrift voor de Volkshuisvesting (ISSN1382-4112) 10 (3), 36-40.

Priemus, H. (2004), De onvolmaakte driehoek onderzoek-praktijk-beleid. Habiforum Nieuwsflits 46 (20), 3-4.

l 60 l

Boelhouwer, P.J. (2004), Dure woningbouw. Interview Del-ta 36, 8. 9: Delft (25 november), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Dutch housing production. A deli-cate balance between housing, spatial and land policy. Keyno-te speech conference Common Grounds. Innovation in archi-tecture and urban planning in the Netherlands and Japan, Se-minar: Tokyo (22 april), conferentiebijdrage.

Boelhouwer, P.J. (2004), Een starter is altijd de dupe. In-terview artikel NRC Handelsblad, p. 3: (14 februari), interview /gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Evaluatie Huurbeleid. Deelnamehoorzitting vaste commissie voor Volkshuisvesting, RuimtelijkeOrdening en Milieubeheer van de Tweede Kamer: Den Haag(15 december).

Boelhouwer, P.J. (2004), Frictie op de woningmarkt ‘Weblijven hier, we zetten het bed wel beneden’. Veel ouderen wo-nen in grote huizen. Ze willen vaak niet verhuizen, omdat debeschikbare huizen niet aan de eisen voldoen. Interview artikelNRC Handelsblad: (26 februari), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Gemeente in greep van ontwikke-laar. Interview Cobouw, p. 1: (30 september), interview / ge-sprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Gratis huis. Interview Delta 32, p.8: (28 oktober), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Het nieuwe huurbeleid van minis-ter Dekker. Interview KRO Radio 1, Een op de middag: (1 ju-ni), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Huis verhuren en verder niks. In-terview Volkskrant: (23 september), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Huurder in het Nauw. InterviewDe Volkskrant, p. 14 en p. 2: (16 oktober), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Huurder vogelvrij. Plannen Dek-ker: algehele huurstijging en liberalisering 600.000 huishou-dens. Interview De Telegraaf, p. 31: (17 november), interview/ gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Implicaties voor Wonen. InleidingNIROV Begrotingsdebat Ruimtelijke Ordening en Woonbeleid2004, Implicaties voor Wonen; Nieuwspoort: Den Haag (28september), conferentiebijdrage.

Boelhouwer, P.J. (2004), Is de door het Rijk geplande wo-ningbouwproductie realistisch? Interview met de Wereldom-roep: (21 september), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Koopwoningen zijn voor alleen-staanden vaak niet te betalen. Singles komen hun huurhuisniet uit. Interview artikel NRC Handelsblad: (18 februari), inter-view / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Kritiek op de grote bewegingzwelt aan. Interview Tijdschrift voor de Volkshuisvesting 10,no. 3, pp. 27-31: interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Langetermijnevenwicht op dekoopwoningmarkt. Inleiding DGW/Nethur seminar: Den Haag(19 mei), conferentiebijdrage.

Boelhouwer, P.J. (2004), Makelaars manipuleren wonin-gaanbod. Interview NRC Handelsblad, p. 1 en p. 34: (4 janu-ari), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Marktwerking op de woningmarkt:het mysterie van exploderende koopprijzen en dalende wo-ningproductie. Inleiding op congres‘Het Nationaal Overleg Wo-nen: Rotterdam (18 februari), conferentiebijdrage.

Priemus, H. (2004), Deregulering. Habiforum Nieuwsflits45 (5), 2-3.

Priemus, H. (2004), Geen werk: geen woning. VNG Maga-zine (ISSN 1566-1636) 58 (29/30/31), 11-11.

Priemus, H. (2004), Gemeentelijk woonbeleid tijdens Bal-kenende II. Proeflokaal (ISSN 1569-1152) 10 (2), 14-17.

Priemus, H. (2004), Houvast in een tijdperk van overgangen verwarring. In Henk Westra, ‘Al die ontwikkelingen zijn fas-cinerend’, Columns 1997-2003 (pp. 7-9). Rotterdam: SEV.

Priemus, H. (2004), Hypotheekrente-aftrek en zorgverze-kering. Woonbondig (ISSN 1381-5962) 10 (7), 1-3.

Priemus, H. (2004), Kwetsbare individuele huursubsidië-ring. Rooilijn (ISSN 1380-2860) 37 (2), 76-80.

Priemus, H. (2004), NVM wijst de weg. Woonbondig (ISSN1381-5962) 10 (1), 3-3.

Priemus, H. (2004), Schotelantennes, normen en waarden.VNG Magazine (ISSN 1566-1636) 58 (38), 13-13.

Priemus, H. (2004), Spelen met grenzen. Woonbondig (IS-SN 1381-5962) 10 (4), 3-3.

Priemus, H. (2004), Vraaggestuurde verdichting? Woon-bondig (ISSN 1381-5962) 10 (9), 3-3.

Priemus, H. (2004), Wij zijn niet verantwoordelijk. VNGMagazine (ISSN 1566-1636) 58 (11), 13-13.

Priemus, H (2004). Aanslag op woningcorporaties. VNGMagazine (ISSN 1566-1636) 58 (48), 13-13.

Priemus, H (2004). Zeggen wat je denkt. VNG Magazine(ISSN 1566-1636) 58 (16), 11-11.

Steen, E.L.T. van (2004), Huursubsidie en marginale druk,een vergelijking tussen Nederland, Groot-Brittannië en Duits-land. Tijdschrift voor de Volkshuisvesting (ISSN 1382-4112) 10(5), 36-41.

Vries, P. de (2004), Goede marktwerking op de woning-markt bestaat niet. Rooilijn (ISSN 1380-2860) 37 (2), 88-93.

Zwarts, A.J. & Coolen, H.C.C.H. (2004), Woonmilieuprefe-renties, motieven en betekenissen. Tijdschrift voor de Volks-huisvesting (ISSN 1382-4112) 10 (4), 40-45.

Overige bijdragen

Boelhouwer, P.J. (2004), Aanbevelingen spreidingsbeleidcommissie Blok. Discussie VPRO-programma De Ochtenden,Radio 1: (20 februari), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Achtergrond Woningnood. Devolksvijand is terug. Interview De Volkskrant, p. 17: (6 maart),interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Afzet woningen op Vinex-locatiesstagneert. Interview Twee Vandaag, Nederland 2: (21 febru-ari), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Beperking hypotheekrenteaftrek.Interview Nieuwsradio: Hilversum (15 november), interview /gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Corporaties moeten soms juistdoen wat de markt niet wil. Interview jaarverslag 2003 Wo-ningbouwvereniging Eigen Haard: Amsterdam, interview / ge-sprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Delta Forte. Deelname openings-symposium Delt Forte: Amsterdam (10-06-2004), conferentie-bijdrage.

l 61 l

Boelhouwer, P.J. (2004), Meer bouwen is enige oplossing.Interview Issue, Jaargang 2004, no. 1: interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Methoden voor koopprijsschattin-gen: theorie en empirie. Inleiding ING Business School:Heemskerk (15 april), conferentiebijdrage.

Boelhouwer, P.J. (2004), Nut en noodzaak van woning-marktonderzoek. Inleiding t.b.v. Wat beweegt de bewoner? Deactuele agenda van bewegingen op de woningmarkt, Neder-lands Congres Centrum: Den Haag (28 oktober), conferentie-bijdrage.

Boelhouwer, P.J. (2004), Onvoldoende randvoorwaardenvoor meer bouwproductie. Regering moet meer investeren inhet sociale. Interview Aedes Magazine 21, p. 27: interview /gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Ook rijke tweeverdieners vindenlang niet altijd een huis. Jonge gezinnen stromen niet door.Interview artikel NRC Handelsblad: (21 februari), interview /gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Prijsdalingen op de woningmarkt.Interview BHR-radio: Hilversum (16 december), interview / ge-sprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Randgemeenten negeren migrant.Achtergrond: randgemeenten moeten meer goedkope wonin-gen bouwen, aldus experts. Interview Volkskrant: (10 febru-ari), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Rondetafelgesprek. DeelnameRondetafelgesprek van de vaste commissie voor Volkshuisves-ting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer van de Tweede Ka-mer der Staten-Generaal: (23 juni), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Rust moet huizendip voorkomen.Interview NRC Handelsblad: (6 september), interview / ge-sprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Stort de huizenmarkt nog in? In-terview De Volkskrant, p. 7: (8 oktober), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Theory in housing research. Inlei-ding Nethur cursus Research on the urban society 2004, SBI-Hotel/Conference-centre Zonheuvel: Doorn (2 november), con-ferentiebijdrage.

Boelhouwer, P.J. (2004), Verhoging rente ramp voor woon-markt. Interview Haagse Courant: (3 juli), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Verschillen groter door huurbe-leid. Interview in Trouw, p. 3: (16 december), interview / ge-sprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Vrijlaten huren bij krappe marktwaanzin. Interview Cobouw, p. 3: (6 oktober), interview / ge-sprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Wissels naar de toekomst. Inter-view Jaarverslag 2003, p. 4-5: interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Wonen of Bomen. Deelname fo-rumdiscussie Open Dwars-debat Wonen of Bomen, Groen LinksAfdeling Delft: Delft (6 april), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Woningcorporaties moet zichvooraf verantwoorden. Interview De Telegraaf, p. 13: (25 okto-ber), interview / gesprek.

Boelhouwer, P.J. (2004), Woningmarktonderzoek als infor-matiebron. Inleiding t.b.v. de OTB-cursus Strategisch Voor-raadbeleid en beheerplannen bij woningcorporaties: KaapDoorn (30 september), conferentiebijdrage.

Boelhouwer, P.J. (2004), Woonwensen en de realiteit. In-

terview Eigen Huis Magazine, mei 2004, pp. 10-13: interview /gesprek.

Boumeester, H.J.F.M. (2004), Perspresentatie Eigen HuisMarktindicator. Toelichting onderzoek Eigen Huis Marktindica-tor tijdens perspresentatie: Amersfoort (7 juli), onderzoekpre-sentatie.

Boumeester, H.J.F.M. (2004), Schuivende delen in de Ne-derlandse woonvraag. Wooninnovatie Congres 2004: Soestdui-nen (25 juni), conferentiebijdrage.

Dieleman, F.M. (2004), Woningbehoefte en overheidstu-ring. Congres Brabant Bouwt: Den Bosch (17 november), con-ferentiebijdrage.

Elsinga, M. (2004), De klant kiest en strategisch voorraad-beleid. Deelname conferentie: De Klant kiest, een programmaom keuzevrijheid van bewoners te vergroten: Delft (26 augus-tus), conferentiebijdrage.

Elsinga, M. (2004), De verkoop van huurwoningen. Deel-name zomerdebat WoonbronMaasoevers: Rotterdam (26 au-gustus), workshop.

Elsinga, M. (2004), Discussant revolving funds in theDutch social rented sector. Deelname seminar CPB: Den Haag(14 december), workshop.

Elsinga, M. (2004), Herstructurering en volkshuisvesting.Deelname volkshuisvestingsdebat SP Rotterdam: Rotterdam(26 oktober), conferentiebijdrage.

Elsinga, M. (2004), Huursubsidie en huurbeleid in Neder-land. La crise du logement à Bruxelles: problème d’accès et/oude pénurie?: Brussel (23 april), conferentiebijdrage.

Elsinga, M. (2004), Huursubsidie en huurbeleid in Neder-land. Deelname conferentie: Op weg naar een Vlaamse huur-subsidie: Brussel (24 september), conferentiebijdrage.

Goetgeluk, R.W. (2004), Bouwen op water: natte droom ofwerkelijkheid. Interview (Pieter van de Brand) over mogelijkhe-den van wonen op/nabij water t.b.v. Magazine VROM.NL, p.34-39: Den Haag (23 augustus), interview / gesprek.

Goetgeluk, R.W. (2004), Crises op de woningmarkt en watonderzoek daarmee doet. Gespreksleider Workshop van deSEV op conferentie Wat beweegt de bewoner?: Den Haag (28oktober), workshop.

Goetgeluk, R.W. (2004), New Researchers ConferenceENHR. Werkgroepleider: Cambridge, UK (30 juni-2 juli), confe-rentiebijdrage.

Goetgeluk, R.W. (2004), Rollen en verwarring. Spelleidervan de SEV op conferentie De Clash: De Bilt (2 september),conferentiebijdrage.

Goetgeluk, R.W. (2004), Wonen en ICT. Lid panel TweedeLandelijke Manifestatie ICT en Samenleving: Eindhoven/Evo-luon (2 december), workshop.

Goetgeluk, R.W. (2004), Wonen in opdracht. Organisatieen uitvoering rondleiding stedelijke vernieuwing Leiden t.b.v.studenten PGD/MA Town Planning and BA Planning, Environ-ment & Geography, Birmingham als interim programmaleiderWonen: Leiden (30 maart), organisatie activiteiten.

Haffner, M.E.A. (2004), Profijt: koopwoningsubsidies op dekorrel. Interview (Hans T. Sonders) voor een artikel over subsi-dies in de koopsector in Nederland en andere landen: Delft (27september), interview / gesprek.

Neuteboom, P. (2004), Huizenprijzen en hypotheekmark-ten in perspectief. Presentatie seminar De stand van de wo-

l 62 l

ningmarkt: Rotterdam (Erasmus Universiteit) (30 september),conferentiebijdrage.

Neuteboom, P. (2004), On some persistent misconceptionsin international comparative housing finance. Lezing MonetaryPolicy Stance, European Central Bank: Frankfurt (5 november),onderzoekpresentatie.

Neuteboom, P. (2004), Recente ontwikkelingen op de hy-potheekmarkt. Interview KRO-radio 1-op-de-middag: Hilversum(26 februari), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Actieprogramma Rotterdam zet door.Deelname (op uitnodiging) aan debat Actieprogramma Rotter-dam zet door, onder leiding van Gerard Smulders in het kadervan de Week van het Wonen: Rotterdam (11 mei), advies /consultatie.

Priemus, H. (2004), Afscheid Henk Westra. Toespraak tergelegenheid van het afscheid van ir. Henk Westra als directeurvan de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting: Amsterdam(29 januari).

Priemus, H. (2004), Evaluatie van het Zweedse bouwsubsi-diebeleid. Deelname (op uitnodiging) aan overleg met Annikavon Scheele, Paul Silfwerberg & Gunilla Mejegard, NationalBoard of Housing, Building and Planning Boverket en prof.Bengt Turner, IBF: Gävle (21 januari), advies / consultatie.

Priemus, H. (2004), Hou de huren betaalbaar. Leiding fo-rum verhuurders en leiding politiek forum tijdens Woonbond-manifestatie Hou de huren betaalbaar: Utrecht (27 november),organisatie activiteiten.

Priemus, H. (2004), Huizenmarkt slap ondanks lage rente.Interview in Trouw: (9 juli), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Huurbeleid van VROM-minister Dek-ker. Interview (Peter de Bie en Mieke van der Weij), TROSNieuwsshow: (29 mei), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Klant kiest. Dagvoorzitter studiedagKlant kiest, OTB in samenwerking met WoningcorporatieWoonbronMaasoevers Rotterdam: Delft (29 januari), organisa-tie activiteiten.

Priemus, H. (2004), Koopprijsontwikkeling van 2003 en2004: commentaar op NVM-cijfers. Interview (Hans de Bruijn)NOS-Journaal: (14 januari), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Priemus: ‘Markthuurstreven Aedes zethuursubsidieregeling onder grote druk’. Artikel (Kees de Jong)in Woonbondig, 10 (2), maart, p. 8-9: advies / consultatie.

Priemus, H. (2004), The future of social housing: from so-cial housing estates to social housing systems. Keynotespeech tijdens de sessie Future of social housing, p. 1-7: Toronto (24-27 juni), conferentiebijdrage.

Priemus, H. (2004), Toewijzingsbeleid van woningcorpora-ties in probleemwijken. Interview (Egbert Dekker), De anderewereld van zondagmorgen, IKON Radio: (30 mei), interview /gesprek.

Priemus, H. (2004), Toewijzingsbeleid van woningcorpora-ties in probleemwijken. Interview (Daan van de Staaij, Keesvan Dam), NOS Journaal: (28 mei), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), VROM-begroting 2005 en corporatie-sector. Inleiding tijdens bijeenkomst voor corporatiedirecteu-ren: Den Haag (21 september), conferentiebijdrage.

Priemus, H. (2004), Woningbouwprogramma minister Dek-ker. Interview (Hester van Yperen), RTL Nieuws: (30 septem-ber), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Woningbouwprogramma minister Dek-ker (VROM) en stedelijke vernieuwing Spoorwijk Den Haag. In-terview (Theo Verbruggen), NOS-Radiojournaal (filiaal): (22september), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Woningmarkt en woningnood. Inter-view (Leon van Dongen, Avro) TV Netwerk: (11 mei), interview/ gesprek.

Vries, P. de (2004), Problematisch woningmarktmodel. Re-centie artikel ‘De woningmarkt bestaat niet’ in ESB, 89 (4431):(16 april), recensie.

l 63 l

for Research in Construction.Klunder, G. (2004), The search for the most eco-efficient

strategies for sustainable housing transformations. In The sus-tainable city III; Urban regeneration and sustainability (pp.369-378). Southampton: WIT Press (ISBN 1-85312-720-5).

Meijer, F.M. & Visscher, H.J. (2004), Building control: priva-te versus public responsibilities. In Building for the Future;CIB-World Building Congress 2004 (pp. 1-10). Ottawa: Institutefor Research in Construction (ISBN NR24-1/2004E).

Nieboer, N.E.T. & Gruis, V.H. (2004), Apples and oranges:recent innovations in housing asset management in theNetherlands. In s.n. (Ed.), ENHR International Housing Confe-rence: Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-12). Cam-bridge: University of Cambridge.

Nieboer, N.E.T. (2004), Asset management strategies andsustainability in Dutch social housing. In Proceedings Sustai-nability of the Housing Projects; 32th IAHS World Congress(pp. 1-12). Trento (Italië): University of Trento (ISBN 88-8443-071-2).

Straub, A. (2004), Housing management and maintenancepractise of Dutch housing associations. In ENHR InternationalHousing Conference: Housing, Growth and Regeneration (pp.1-10). Cambridge, UK: University of Cambridge.

Straub, A. (2004), Performance-based maintenance procu-rement by Dutch housing associations. In Facilities Manage-ment and Maintenance; Human elements in Facilties Manage-ment – Understanding the Needs of Our Costumers; CIBW702004 Hong Kong International symposium (pp. 347-356). HongKong: Department of Building Services Engineering.

Sunikka, M.M. (2004), CO2 reduction in post-war housing:costs, benefits and policy implications. In Proceedings of Re-gional Central and Eastern European Conference on Sustaina-ble Building (pp. 1-11). Warsaw: ITB Building Research Institu-te (ISBN 83-7413-460-7).

Sunikka, M.M. (2004), Renewal of post-war housing – poli-cies and practice. In Presentations at the GBP Network Mee-ting; Green Building Policies Network (pp. 1-19). Wageningen:Sustainable Building Centre, Wageningen University.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Maintenance contractors ofhousing associations in the Netherlands: State of the art andfuture perspective. In Facilities Management and Maintenance;Human elements in Facilties Management – Understanding theNeeds of Our Costumers; CIBW70 2004 Hong Kong Interna-tional symposium (pp. 329-336). Hong Kong: Department ofBuilding Services Engineering.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Strategic housing stock policyand maintenance management practise in Dutch social hous-ing. In Facilities Management and Maintenance; Human ele-ments in Facilities Management – Understanding the Needs ofOur Costumers; CIBW70 2004 Hong Kong International sympo-sium (pp. 337-346). Hong Kong: Department of Building Servi-ces Engineering.

Visscher, H.J., Sheridan, L. & Meijer, F.M. (2004), A compa-rison of technical requirements for housing in Europe. In Buil-ding for the Future; CIB-World Building Congress 2004 (pp. 1-10). Ottawa: Institute for Research in Construction (ISBNNR24-1/2004E).

Internationale publicaties (boek + boekdelen)

Beerepoot, M. (2004), Renewable energy in energy perfor-mance regulations: a challenge for EU member states in imple-menting the energy performance of buildings directive. Delft:DUP Science. (ISBN 90-407-2534-9).

Boon, C. & Sunikka, M.M. (2004), Introduction to sustai-nable urban renewal. CO2 reduction and the use of performan-ce agreements: experience from the Netherlands. Delft: DUPScience. (ISBN 90-407-2535-7).

Gruis, V.H. & Nieboer, N.E.T. (2004), Conclusion. In V.H.Gruis & N.E.T. Nieboer (Eds.), Asset management in the mocialrented sector; Policy and practice in Europe and Australia (pp.209-225). Dordrecht: Springer/Kluwer Academic Publishers(ISBN 1-4020-2557-2).

Gruis, V.H. & Nieboer, N.E.T. (2004), Introduction. In V.H.Gruis & N.E.T. Nieboer (Eds.), Asset management in the mocialrented sector; Policy and practice in Europe and Australia (pp.1-18). Dordrecht: Springer/Kluwer Academic Publishers (ISBN1-4020-2557-2).

Nieboer, N.E.T. & Gruis, V.H. (2004), The Netherlands. InV.H. Gruis & N.E.T. Nieboer (Eds.), Asset management in themocial rented sector; Policy and practice in Europe and Austra-lia (pp. 185-208). Dordrecht: Springer/Kluwer Academic Pub-lishers (ISBN 1-4020-2557-2).


Beerepoot, M. & Engelund Thomsen, K. (2004), Encoura-ging the use of renewable energy sources in the implementa-tion of the EU energy performance directive. In EuroSun2004(pp. 3-478-3-487). Freiburg: PSE GmbH (ISBN 3-9809656-3-5).

Beerepoot, M. (2004), Solar techniques in the buildingsector: ‘Influence of the European directive energy performan-ce of buildings’. In PLEA2004 (pp. 861-866). Eindhoven: TUEindhoven.

Bos, A. van der, Visscher, H.J. & Meijer, F.M. (2004), Build-ing regulations for the improvement of the quality of the hous-ing stock. In Building for the Future; CIB-World Building Con-gress 2004 (pp. 1-9). Ottawa: Institute for Research in Con-struction (ISBN NR24-1/2004E).

Ginkel, J.T. van (2004), Simulation of temperature andhumidity in mattrasses to evaluate risks on house dust mite al-lergy. In Building for the Future; CIB-World Building Congress2004 (pp. 1-9). Toronto, Canada: Institute for Research inConstruction.

Gruis, V.H. & Nieboer, N.E.T. (2004), Financial and socialreturn in housing asset management: theory and practice ofDutch housing associations. In s.n. (Ed.), ENHR InternationalHousing Conference: Housing, Growth and Regeneration (pp.1-22). Cambridge: University of Cambridge.

Hasselaar, E. & Jamriska, M. (2004), Quantification ofaerosol losses in mechanical exhaust and balanced air flowventilation systems. In Building for the Future; CIB-WorldBuilding Congress 2004 (pp. 1-9). Toronto, Canada: Institute

Onderzoeksprogramma Sustainable Housing Transformations

l 64 l


Gruis, V.H. & Nieboer, N.E.T. (Eds.) (2004), Asset manage-ment in the social rented sector; Policy and practice in Europeand Australia. Dordrecht: Springer/Kluwer Academic Publishers.


Bos, A. van der, & Meijer, F.M. (2004), Dutch ideas forstressing the responsibility of homeowners for housing quality.Open house international (ISSN 0168-2601) 29 (3), 88-95.

Gruis, V.H. & Nieboer, N.E.T. (2004), Market orientation insocial housing management. Property management (ISSN0263-7472) 22 (3), 186-188.

Gruis, V.H., Nieboer, N.E.T. & Thomas, A. (2004), Strategicasset management in the social rented sector: approaches ofDutch and English housing associations. Urban studies (ISSN0042-0980) 41 (7), 1229-1248.

Gruis, V.H. & Nieboer, N.E.T. (2004), Strategic housing ma-nagement: an asset management model for social landlords.Property management (ISSN 0263-7472) 22 (3), 201-213.

Klunder, G. (2004), The search for the most eco-efficientstrategies for sustainable housing construction; Dutch lessons.Journal of Housing and the Built Environment (ISSN 1566-4910) 19 (1), 111-126.

Meijer, F.M. & Visscher, H.J. (2004), Building Control in Eu-rope; private versus public responsibilities 1. Open house in-ternational (ISSN 0168-2601) 29 (3), 52-59.

Nieboer, N.E.T. & Gruis, V.H. (2004), Housing managementin the Netherlands: Gonvergence between social and commer-cial landlords? Open house international (ISSN 0168-2601) 29(3), 45-51.

Priemus, H. (2004), Dutch contracting fraud and gover-nance issues. Building research and information (ISSN 0961-3218) 32 (4), 306-312.

Straub, A. & Vijverberg, G.A.M. (2004), New strategies forhousing quality improvement by Dutch landlords. Open houseinternational (ISSN 0168-2601) 29 (3), 38-44.

Vijverberg, G.A.M. (2003)* Sustainable design, construc-tion & management. Open house international (ISSN 0168-2601) 28 (1), 3-3.

Visscher, H.J., Nieboer, N.E.T., Gruis, V.H. & Meijer, F.M.(2004), Editorial. Open house international (ISSN 0168-2601)29 (3), 3-4.

Nationale publicaties (boeken + boekdelen)

Hasselaar, E. (2004), Kenmerken van woningen met eenlange levensduur. In A. Hooger, S. Gelinck, W. Trabsky, P. vanLuijk, J. Kortman, M.T. Andweg-van Battum, E. Hasselaar & H.van Ewijk (Eds.), Bouwen met tijd (pp. 57-74). Rotterdam:Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (ISBN 90-5239-198-X).

Klunder, G. (2004), Duurzaam ingrijpen in de woningvoor-

raad; de milieueffecten gekwalificeerd. Delft: DUP Science.(ISBN 90-407-2546-2).

Externe rapporten

Beerepoot, M. (2004), Renewable energy in energy perfor-mance regulations (final report Build-On-RES). Delft: Onder-zoeksinstituut OTB.

Beerepoot, M. & Cruchten, G. van (2004), RE policy op-tions additional to energy performance regulations for newand existing housing (Build-On-RES Task 4a2/4b2). Delft: On-derzoeksinstituut OTB.

Klunder, G. (2004), De milieueffecten van transformatievan de woningvoorraad; duurzaam ingrijpen in MorgenstondMidden in Den Haag en Poptahof in Delft. Delft: Onderzoeksin-stituut OTB.

Vakpublicaties

Boon, C. & Klunder, G. (2004), Prestatieafspraken in hetplanvormingsproces van duurzame stedelijke vernieuwing.Gouda: Habiforum.

Bos, A. van der, & Meijer, F.M. (2004), Woningprofiel inEuropees perspectief. Den Haag: MVROM.

Dubbeling, D.J. (2004), Flexibele toekomst. Laatste serieIFD-voorbeeldprojecten te boek gesteld. Bouwmarkt (ISSN0166-641X) 44 (11), 8-10.

Dubbeling, D.J. (2004), Op de rand. Nieuwbouw kantoor-gebouw en parkeergarage te Zwolle. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (11), 10-17.

Dubbeling, D.J. (2004), Samen sterk. Nieuwbouw garage-bedrijf te Hattem. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (9), 10-17.

Dubbeling, D.J. & Bruijn, C. de (2004), Tijdstudies blijvenaltijd nodig. Arbeidsdeskundige Theo Paap neemt afscheid.Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (1-2), 8-9.

Dubbeling, D.J. & Jonge, T. de (2004), De stad uit. Nieuw-bouw houtskeletbouwwoning te Zaltbommel. Bouwmarkt (ISSN0166-641X) 44 (10), 10-17.

Dubbeling, D.J. & Jonge, T. de (2004), Statig herenhuis.Nieuwbouw pastorie met garage te Delfgauw. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (4), 14-23.

Dubbeling, D.J. & Jonge, T. de (2004), Verzekerd van goe-de huisvesting. Nieuwbouw kantoorgebouw te Etten-Leur.Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (7-8), 10-17.

Dubbeling, D.J. & Kuhlmann, W. (2004), Etre et avoir.Nieuwbouw brede school te Hoedekenskerke. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 43 (12), 24-29.

Dubbeling, D.J. & Kuhlmann, W. (2004), Uitzicht op de green. Nieuwbouw clubhuis golfvereniging te Zwolle. Bouw-markt (ISSN 0166-641X) 44 (5), 10-17.

Dubbeling, D.J. & Kuhlmann, W. (2004), Nieuwe werkwijzeverkort aanbestedingsfase. Moment van aanbesteden is be-langrijk. Bouwmarkt (ISSN 0166-641X) 44 (3), 8-9.

Dubbeling, D.J. & Kuhlmann, W. (2004), Thuisbasis enontdekkingswereld. Nieuwbouw lyceum te Deventer. Bouw-

* Eerder verschenen.

l 65 l

0924-8641) 117 (februari), 25-29.Vijverberg, G.A.M. & Straub, A. (2004), Toekomst van

prestatiegericht inkopen van onderhoud. Facility managementmagazine (ISSN 0924-8641) 119 (4), 21-25.

Visscher, H.J. & Meijer, F.M. (2004), Discussiedocumentmaatschappelijke betekenis Woningprofiel. Den Haag: Ministe-rie van VROM.

Overige bijdragen

Hasselaar, E. (2004), Gezond Wonen. Interview (Pieter vander Wielen) in wetenschappelijk programma Hoe?Zo! over ge-zond wonen en gezondheidstoets: Hilversum (16 noevember),interview / gesprek.

Hasselaar, E. (2004), Het binnenmilieu van de slaapkamer.Radio interviews: Gouda, Delft (1 december), interview / ge-sprek.

Hasselaar, E. (2004), Hoe gezond is de slaapkamer? Inter-view Vara-Laat: Amsterdam (1 december), interview / gesprek.

Hasselaar, E. (2004), Onderhoud ventilatie noodzaak. In-terview Installatie en Sanitair: (1 augustus), interview / ge-sprek.

Hasselaar, E. (2004), Ongezond slapen. Interview voor Ge-associeerde Persdiensten: Gouda (1 december), interview / ge-sprek.

Hasselaar, E. (2004), Overal loert gevaar. Interview Deltan.a.v. Technologiedag Technische Universiteit Delft: Delft (4november), interview / gesprek.

Hasselaar, E. (2004), Radon en gezond wonen. Interviewvoor RADAR: Hilversum (29 maart), interview / gesprek.

Hasselaar, E. (2004), Slaapkamer levensgevaarlijk. Inter-view over gezonde slaapkamer voor Woonkrant De Telegraaf:(1 december), interview / gesprek.

Hasselaar, E. (2004), Slaapkamerlucht smerig. Interviewn.a.v. workshops Moord in de slaapkamer op de Technologie-dag van 6 november, Technische Universiteit Delft, in Interme-diair 46, blz. 11: Delft (11-11-2004), interview / gesprek.

Hasselaar, E., Bos, A. van der, & Froger, R. (2004), Moordin de slaapkamer. Workshops op de Technologiedag 2004:Delft (6 november), workshop.

Priemus, H. (2004), Bouwfraude-onderzoek van NMa enOM. Discussie over bouwfraude-onderzoek van NMa en OMmet Marijke Vos en Pieter Hofstra onder leiding van Bert vanSloten, Vara Radio ‘De ochtenden’: Hilversum (6 oktober), in-terview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Bouwsector ziet weinig lichtpunten.Artikel (Judi Seebus) in Het Financieel Dagblad, p. 11: (24april), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), De particuliere vastgoedmarkt in2004. Wat zegt het koffiedik van deskundigen? Interview inVastgoed Adviseur 18, nr. 1, p. 6-8: interview / gesprek.

Straub, A. (2004), Onderzoek prestatiegericht samenwer-ken en prestatieovereenkomsten. Presentatie OTB-onderzoe-ken bij HBO leergang Resultaatgericht Onderhoud: Veenendaal(10 mei), onderzoekpresentatie.

Straub, A. (2004), Prestatiegericht samenwerken bij on-derhoud. Panellid symposium Digitaal aanbesteden: Garderen(13 december), conferentiebijdrage.

markt (ISSN 0166-641X) 44 (3), 16-21.Hasselaar, E. (2004), Gezondheidsaspecten woning in

kaart gebracht, proefdraaien met de Toetslijst Gezond Wonen.Puur bouwen (ISSN 1384-5179) 9 (8), 24-25.

Hasselaar, E., Haans, L., Boerstra, A.C. & Habets, T.(2004), Basiswerk binnenmilieu. In JJM Cauberg (Ed.), Praktijk-boek gezonde gebouwen, Cahier A1 (pp. 2-23). Rotterdam: IS-SO/SBR (ISBN 90-5367-388-1).

Heeger, H.P. (2004), Puzzelen met beheerplannen; vanvoorraadbeleid naar beheeractiviteiten. Aedes magazine (ISSN1388-8528) 2004 (6), 58-61.

Heijer, A. den, & Vijverberg, G.A.M. (2004), Vastgoed inbeweging. In Inleiding Vastgoedmanagement (pp. 39-67).Delft: Publicatieburo Bouwkunde TU Delft.

Leber, L. & Wekke, A. van der (2004), Gated communities:de nieuwe woontrend in Nederland? Tijdschrift voor de Volks-huisvesting (ISSN 1382-4112) 10 (4), 34-37.

Meijer, F.M. (2004), Het Experiment; beroepservaring jon-ge architecten: nulmeting. Den Haag: Atelier Rijksbouwmees-ter.

Meijer, F.M. & Visscher, H.J. (2004), Bouwtoezichtsystemenin acht Europese landen met elkaar vergeleken. Bouwrecht (IS-SN 0165-1528) 2004 (12), 1005-1015.

Mossel, H.J. van, & Straub, A. (2004), Digitaal veilen: eenstrategische keuze. Aedes magazine (ISSN 1388-8528) 2004(21), 48-51.

Priemus, H. (2004), Magere jaren op komst? Onzekerhe-den over Nederlandse bouwprognoses. Ruimte en planning(ISSN 0774-1537) 24 (2), 85-93.

Priemus, H. (2004), Register legt bodem in de markt tegenBeun de Haas. In Terugblik en toekomst 1988-2003; 15 jaarstichting Bureau Architectenregister (pp. 16-19). Den Haag:SBA (ISBN 90-74591-13-2).

Smid, J.W. & Jonge, T. de (2004), Wonen in een kantoor –deel 1. Bouwkostenkunde & Huisvestingseconomie 23 (1), 10-16.

Smid, J.W. & Jonge, T. de (2004), Wonen in een kantoor –deel 2. Bouwkostenkunde & Huisvestingseconomie 23 (2), 4-8.

Sunikka, M.M. (2004), CO2 reduction in the renewal ofpost-war housing areas; Gains, costs and policy implications.Gouda: Habiforum.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Methoden voor kwaliteitsme-ting. In Inleiding Vastgoedmanagement (pp. 202-213). Delft:Publicatieburo Bouwkunde TU Delft.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Onderhoudskosten Staedion enbenchmark met Aedex corporaties; deel A. Den Haag: Staedion.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Prestatiegericht uitbestedenvan onderhoud. Facto magazine (ISSN 1386-2383) 10, 26-29.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Vastgoedbeleid als basis vooronderhoudsbeleid. In Inleiding Vastgoedmanagement (pp.184-201). Delft: Publicatieburo Bouwkunde TU Delft.

Vijverberg, G.A.M. & Straub, A. (2004), OnderhoudskostenStaedion; Procedure MJOR en JB en inzet tools; deel C. DenHaag: Staedion.

Vijverberg, G.A.M. & Straub, A. (2004), OnderhoudskostenStaedion; onderhoudsactiviteiten en onderhoudspiek: betrouw-baarheid MJOR en JB; deel B. Den Haag: Staedion.

Vijverberg, G.A.M. & Straub, A. (2004), Prestatiegericht in-kopen van onderhoud. Facility management magazine (ISSN

l 66 l

Straub, A. (2004), Prestatiegericht samenwerken bij on-derhoud. Inleiding Gebouwbeheerdag 2004: Rotterdam (1 ok-tober), conferentiebijdrage.

Straub, A. (2004), Prestatiegericht samenwerken bij vast-goedonderhoud. Presentatie bijeenkomst over prestatiegerichtonderhoud gemeente Gemert-Bakel: Gemert (8 juli), advies /consultatie.

Traa, M. & Hasselaar, E. (2004), Ongezond wonen. Eenbed vol oude poepjes. Interview over gezondheidstoets wonenin nieuwsmagazine, p. 54: (24 december), interview / gesprek.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Huisvestingsbeleid als basisvoor bouwkundig onderhoud. Dubbel college Bsc (21-10-2004)en Msc2 (11 februari), workshop.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Onderhoudskosten Staedion enbenchmark met Aedex corporaties, deel A. Presentatie op Ae-dex bijeenkomst bij Staedion in Den Haag: Den Haag (25 ok-tober), onderzoekpresentatie.

Vijverberg, G.A.M. & Straub, A. (2004), Ontwikkelingenprestatiegericht samenwerken bij vastgoedonderhoud. Inlei-ding studiedag prestatiegericht samenwerken bij onderhoud:Zeist (13 mei), conferentiebijdrage.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Ontwikkelingen technisch be-heer en onderhoud. Presentatie ontwikkelingen technisch be-heer en onderhoud, Bijeenkomst Brink, De Sniep: Zoetermeer(4 mei), onderzoekpresentatie.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Prestatiegericht samenwerkenbij vastgoedonderhoud. Inleiding op studiedag van Rendon:(14 oktober), conferentiebijdrage.

Vijverberg, G.A.M. (2004), Technical management andmaintenance management in the Netherlands. Study Trip Fin-nish delegation/Real Estate Training Institute, Better Housing2010: Delft (15 oktober), workshop.

Visscher, H.J. (2004), Discussiedocument Woningprofiel.Lezing Woningprofiel bij paneldiscussie VROM: Den Haag (8juni), onderzoekpresentatie.

Visscher, H.J. (2004), Gecertificeerd Bouwtoezicht. Lezingvoor BWT-specialisten van YACHT: Zwolle (13 mei), onderzoek-presentatie.

Visscher, H.J. (2004), Gecertificeerd Bouwtoezicht. LezingWoningprofiel bij paneldiscussie VROM: Den Haag (8 juni), on-derzoekpresentatie.

Visscher, H.J. (2004), Minder regeldruk door woningpro-fiel. Interview in Bouwwereld, 11: Delft (7 juni), interview / ge-sprek.

l 67 l

Integration in practice, the integration of land use planning,transport and environmental policy-making in Denmark, Eng-land and Germany (pp. 115-122). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2541-1).

Wagner, P., Banister, D., Dreborg, K., Eriksson, E.A., Stead,D. & Weber, D. (2003)*, Impacts of ICTs on transport and mo-bility (ICTRANS). Brussel: European commission directorategeneral joint research centr. (ISBN 92-894-1701-3).

Wee, G.P. van, & Maat, K. (2003)*, Land Use and Trans-port: Lessons from Dutch Research. In W.B. Kim (Ed.), UrbanNetworks and Infrastructure Planning in the Metropolitan Re-gion (pp. 193-229). Seoel: Korea Research Institute for HumanSettlements (ISBN 89-8182-278-6).

Zonneveld, W., Meijers, E.J. & Waterhout, B. (2004), PartA: Analysis. In Nordregio & et al. (Eds.), ESPON 111: Potentialsfor polycentric development in Europe; Annex Report B: Theapplication of polycentricity in European Countries Stockholm:Nordregio (ISBN 91-89332-39-3).

Zonneveld, W., Meijers, E.J. & Waterhout, B. (2004), PartB: Country Reports. In Nordregio & et al. (Eds.), ESPON 111:Potentials for polycentric development in Europe; Annex Re-port B: The application of polycentricity in European CountriesStockholm: Nordregio (ISBN 91-89332-39-3).

Zonneveld, W., Meijers, E.J. & Waterhout, B. (2004), Theapplication of polycentricity to national policies. In Nordregio,Potentials for polycentric development in Europe (pp. 207-224). Stockholm: Nordregio (ISBN 91-89332-37-7).


Banister, D. & Stead, D. (2004), Visioning and backcas-ting: desirable futures and key decisions. In STELLA FocusGroup 4 meeting: compilation of papers (pp. 1-17). Brussel:STELLA.

Harts, J.J., Ottens, H. & Maat, K. (2004), Dynamics of Ur-ban Environments in the Netherlands. In The 30th conferenceof the International Geographical Union (pp. 1-10). Glasgow:IGC.

Louw, E. & Bontekoning, Y.M. (2004), The productivity ofindustrial land. In Regions and Fiscal Federalism on CD-rom;44th Congress European Regional Science Association (pp. 1-12). Porto: European Regional Science Association.

Maat, K., Timmermans, H. & Molin, E.J.E. (2004), A modelof spatial structure, activity participation and travel behavior.In 10th World Conference on Transport Research (CD-ROM)(pp. 1-14). Instanbul: WCTR.

Meijers, E.J. (2004), Complementarity and Regional Com-petitiveness in Polycentric Urban Regions. In Regions in Com-petition and Co-operation; 7th Uddevalla Symposium (pp. 1-21). Uddevalla: University of Trollhättan/ Uddevalla, Norway.

Meijers, E.J. & Stead, D. (2004), Policy integration: whatdoes it mean and how can it be achieved? A multidisciplinaryreview. In 2004 Berlin Conference on the Human Dimensionsof Global Environmental Change: Greening of Policies – Inter-linkages and Policy Integration (pp. 1-15). Berlin: Freie Univer-sität Berlin.

Internationale publicaties (boeken + boekdelen)

Louw, E. (2004), Implementing Sustainable Business Esta-tes in the Netherlands. A Confrontation between Theory andPractice. In E Feitelson (Ed.), Advancing Sustainability at theSub-National Level. The Potential and Limitations of Planning(pp. 127-142). Aldershot (England): Ashgate Publishing (ISBN0-7546-3887-1).

Meijers, E.J. (2004), Policy Integration: a literature review.In D. Stead, H. Geerling & E. Meijers (Eds.), Policy Integrationin practice, the integration of land use planning, transport andenvironmental policy-making in Denmark, England and Germa-ny (pp. 9-21). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2541-1).

Priemus, H. (2004), Szenarien und Konzepte für die Ent-wicklung von Korridoren in den Niederlanden und in der Eu-ropäischen Union (Informationen zur Raumentwicklung Heft1/2.2004). In Raumentwicklungsszenarien aus Nachbarstaaten;Informationen zur Raumentwicklung (pp. 35-48). Bonn: Bunde-samt für Bauwesen und Raumordnung (ISSN 0303-2493).

Romein, A. (2003)*, The megacorridor as an urbanisationaxis. In W.A.M. Zonneveld & J.J. Trip (Eds.), Megacorridors inNorth West Europe (pp. 36-47). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2472-5).

Stead, D. (2004), Introduction to the case studies. In D.Stead, H. Geerling & E. Meijers (Eds.), Policy Integration inpractice, the integration of land use planning, transport andenvironmental policy-making in Denmark, England and Germa-ny (pp. 25-34). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2541-1).

Stead, D., Meijers, E.J. & Geerlings, H. (2004), Conclu-sions. In D. Stead, H. Geerling & E. Meijers (Eds.), Policy Inte-gration in practice, the integration of land use planning, trans-port and environmental policy-making in Denmark, Englandand Germany (pp. 131-138). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2541-1).

Stead, D., Geerlings, H. & Meijers, E.J. (2004), Introduc-tion. In D. Stead, H. Geerling & E. Meijers (Eds.), Policy Integ-ration in practice, the integration of land use planning, trans-port and environmental policy-making in Denmark, Englandand Germany (pp. 5-8). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2541-1).

Stead, D., Meijers, E.J. & Geerlings, H. (2004), Methodsand instruments. In D. Stead, H. Geerling & E. Meijers (Eds.),Policy Integration in practice, the integration of land use plan-ning, transport and environmental policy-making in Denmark,England and Germany (pp. 123-129). Delft: DUP Science (ISBN90-407-2541-1).

Stead, D., Meijers, E.J. & Geerlings, H. (2004), The impor-tance of policy integration. In D. Stead, H. Geerling & E. Meij-ers (Eds.), Policy Integration in practice, the integration ofland use planning, transport and environmental policy-makingin Denmark, England and Germany (pp. 97-114). Delft: DUPScience (ISBN 90-407-2541-1).

Stead, D., Meijers, E.J. & Geerlings, H. (2004), Workingpractices. In D. Stead, H. Geerling & E. Meijers (Eds.), Policy

Onderzoeksprogramma Urban and Regional Development


l 68 l


Banister, D. & Stead, D. (2004), The impact of informationand communications technology on transport. Transport re-views (ISSN 0144-1647) 24 (5), 611-632.

Batty, M., Besussi, E., Maat, K. & Harts, J.J. (2004), Repre-senting multifunctional cities: density and diversity in spaceand time. Built environment (ISSN 0263-7960) 30 (4), 324-337.

Burg, A.J. van der, & Dieleman, F.M. (2004), Dutch urbani-sation policy: from ‘compact city ‘ to ‘urban network’. Tijd-schrift voor economische en sociale geografie (ISSN 0040-747X) 95 (1), 108-116.

Dieleman, F.M. & Wegener, M. (2004), Compact city andurban sprawl. Built environment (ISSN 0263-7960) 30 (4), 308-323.

Lambregts, B.W. & Zonneveld, W. (2004), From Randstadto Deltametropolis: changing attitudes towards the scatteredmetropolis. European planning studies (ISSN 0965-4313) 12(3), 299-321.

Priemus, H. (2004), From a layers approach towards anetwork approach: a Dutch contribution to spatial planningmethodology. Planning practice and research (ISSN 0269-7459) 19 (3), 267-283.

Priemus, H. (2004), Spatial memorandum 2004: a turningpoint in the Netherlands’ spatial development policy. Tijd-schrift voor economische en sociale geografie (ISSN 0040-747X) 95 (5), 578-583.

Priemus, H., Rodenburg, C.A. & Nijkamp, P. (2004), Multi-functional urban land use: A new phenomenon? A new plan-ning challenge? Built environment (ISSN 0263-7960) 30 (4),269-273.

Priemus, H. & Zonneveld, W. (2004), Regional and trans-national spatial planning: problems today, perspectives for thefuture. European planning studies (ISSN 0965-4313) 12 (3),283-297.

Schwanen, T., Dijst, M. & Dieleman, F.M. (2004), Policiesfor urban form and their impact on travel: the Netherlands ex-perience. Urban studies (ISSN 0042-0980) 41 (3), 579-603.

Schwanen, T., Dieleman, F.M. & Dijst, M. (2004), The im-pact of metropolitan structure on commute behavior in theNetherlands: a multilevel approach. Growth and change (ISSN0017-4815) 35 (3), 304-333.

Spaans, M. (2004), The implementation of urban regene-ration projects in Europe: global ambitions, local matters.Journal of urban design (ISSN 1357-4809) 9 (3), 335-349.

Stead, D. (2003)*, The external costs of transport andelectricity generation. European Journal of Transport and In-frastructure Research (ISSN 1567-7133) 3 (3), 317-320.

Stead, D. & Hoppenbrouwer, E.C. (2004), Promoting an ur-ban renaissance in Britain and the Netherlands. Cities (ISSN0264-2751) 21 (2), 119-136.

Wee, G.P. van, & Maat, K. (2003)*, Land-Use and Trans-port: a Review and Discussion of Dutch Research. EuropeanJournal of Transport and Infrastructure Research (ISSN 1567-7133) 3 (2), 199-218.

Priemus, H. (2004), Spatial planning research: the Habifo-rum project Innovative land-use. In Autumn Full Network Mee-ting of the UK Planning Research Network (pp. 1-21). London:UK Planning Resarch Network.

Romein, A. (2004), Spatial planning in competitive urbanregions: some practical lessons from Northwest Europe. In CityFutures; An international conference on globalism and urbanchange (pp. 1-18). Chicago: University of Illinois.

Spaans, M. (2004), Striving for a more efficient planningsystem in the Netherlands. In 48th IFHP World Congress:Governance for Urban Change (pp. 1-16). Oslo: IFHP.

Stead, D. (2004), Public opinions about the acceptabilityand effectiveness transport policies. In STELLA Focus Group 4meeting; Compilation of papers (pp. 1-24). Brussel: STELLA.

Stead, D. & Geerlings, H. (2004), Integrating transport,land use planning and environmental policy in Denmark, Ger-many and England: theory and practice. In NECTAR Cluster 2Meeting; compilation of papers (pp. 1-16). Athene: NECTAR.

Stead, D. & Meijers, E.J. (2004), Policy integration in prac-tice: some experiences of integrating transport, land-use plan-ning and environmental policies in local government. In 2004Berlin Conference on the Human Dimensions of Global Envi-ronmental Change: Greening of Policies – Interlinkages andPolicy Integration (pp. 1-14). Berlin: Freie Universität Berlin.

Stead, D., Wagner, P., Banister, D., Dreborg, K., Eriksson,E.A. & Weber, K.M. (2004), Scenarios for the impacts of ICT ontransport and mobility. In STELLA Focus group 2 meeting;compilation of papers (pp. 1-23). Budapest: STELLA.

Trip, J.J. (2004), The contribution of HST-related develop-ment projects to a competitive urban climate – RotterdamCentraal and Euralille. In City Futures; An international confe-rence on globalism and urban change (pp. 1-16). Chicago: Uni-versity of Illinois.

Waterhout, B. (2004), Planning for monocentric or poly-centric development? The cases of Ireland and the Nether-lands. In Spatial Planning: Innovative Practices in Europe (pp.1-21). Barcelona: CUIMPB, Centre Ernest Lluch.

Zonneveld, W. & Waterhout, B. (2004), Visions on territo-rial cohesion. In AESOP Conference 2004 (pp. 1-20). Grenoble:Institut d’Urbanisme de Grenoble – Univeristé Pierre Mendès.

Zonneveld, W. & Waterhout, B. (2004), Territorial cohe-sion: what can it mean? In Metropolitan planning and environ-mental issues-book of abstracts; AESOP Conference 2004 (pp.46-46). Grenoble: Institut d’Urbanisme de Grenoble – Univer-sité Pierre Mendès – Abstract (artikel in bundel – proceedings/Geen BTA classificatie)


Priemus, H. & Zonneveld, W. (Eds.) (2004), Europeanplanning studies (ISSN 0965-4313) 12 (3).

Stead, D., Geerlings, H. & Meijers, E.J. (Eds.) (2004), Poli-cy integration in practice. The integration of land use plan-ning, transport and environmental policy-making in Denmark,England and Germany. Delft: DUP Science.


l 69 l

Nationale publicaties (boeken +boekdelen)

Louw, E., Needham, B., Olden, H. & Pen, C.J. (2004), Plan-ning van bedrijventerreinen. Den Haag: Sdu Uitgeverij. (ISBN90-120-9823-8).


Bohte, W. & Maat, K. (2004), Attitudes en preferenties in derelatie tussen verplaatsingsgedrag en locatiekeuzes van huis-houdens. In Innovatie: van inspiratie naar realisatie?; Colloqui-um Vervoersplanologisch Speurwerk (pp. 23-42). Zeist: CVS.

Trip, J.J. (2004), De cultuur van de Zuidas; ‘quality of place’in stedelijke ontwikkelingsgebieden. In Stadsdag Nethur/RSA Decultuur van de lokale economie, de economie van de lokale cul-tuur (pp. 1-12). Amersfoort: Nethur, RSA-Nederland.

Externe rapporten

Louw, E. & Olden, H. (2004), Nut en noodzaak van Moer-dijkse Hoek. Een beoordeling van plannen en onderzoek. Delft:Onderzoeksinstituut OTB.

Spaans, M., Maat, K., Konings, J.W. & Meijers, E.J. (2004),Potenties voor knooppuntontwikkeling in Leiden-West. Delft:Onderzoeksinstituut OTB.

Spaans, M., Maat, K., Konings, J.W. & Meijers, E.J. (2004),Potenties voor knooppuntontwikkeling in de stationsomgevingAlphen aan den Rijn. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Spaans, M., Maat, K., Konings, J.W. & Meijers, E.J. (2004),Potenties voor wonen op stedelijke knooppunten; Algemenesamenvatting. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Spaans, M., Maat, K., Konings, J.W., Meijers, E.J. & Kers-loot, J.M. (2004), Potenties voor knooppuntontwikkeling in deDeltametropool; fase I. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Zonneveld, W. & Waterhout, B. (2004), Transnationale vi-sievorming; naar een uitvoeringsstrategie. Delft: Onderzoeks-instituut OTB.

Vakpublicaties

Batty, M., Besussi, E., Maat, K. & Harts, J.J. (2004), Repre-senting Multifunctional Cities: Density and Diversity in Spaceand Time. London: CASA-UCL.

Bengs, C., Schmidt-Thomé, K. & Stead, D. (2004), SpatialEurope. In C Bengs & K Schmidt-Thomé (Eds.), Urban-rural re-lations in Europe. ESPON 1.1.2 Final Report (pp. 38-97). Hel-sinki: Helsinki University of Technology (ISBN 951-22-7244-X).

Bikker, J.A. & Metzemakers, P.A.J. (2004), Bank provisio-ning behaviour and procyclicality. Amsterdam: De Nederland-sche Bank.

Bikker, J.A. & Metzemakers, P.A.J. (2004), Kredietvoorzie-ning en procycliciteit. Economische statistische berichten (IS-SN 0013-0583) 89 (4423), 20-22.

Dieleman, F.M. (2004), Autostad Detroit; het Amerikaansevoorbeeld van urban sprawl. Geografie (ISSN 0926-3837) 13

(1), 26-29.Kloosterman, R.C. & Trip, J.J. (2004), Gestold modernis-

me; Een analyse van de Rotterdamse economie vanuit een po-stindustrieel perspectief. In F. Becker, W. van Hennekeler, M.Sie Dhian Ho, B. Tromp & M. Linthorst (Eds.), Rotterdam: Hetvijfentwintigste jaarboek voor het democratisch socialisme(pp. 39-57). Amsterdam: Mets & Schilt/Wiardi Beckman Stich-ting (ISBN 90-533-0423-1).

Louw, E., Bontekoning, Y.M. & Olden, H. (2004), Ruimte-productiviteit op bedrijventerreinen. Een verkenning naar eennieuwe methodiek. Den Haag: Ministerie van Economische Za-ken.

Meijers, E.J. (2004), Randstad en Vlaamse Ruit: meer dande som der delen? In P.M. Schrijnen (Ed.), De Cultuur van hetBestuur, over Nederlandse trechters en Vlaamse mozaïeken(pp. 53-64). Delft: PDD Stichting Planologische Discussiedagen(ISBN 90-808545-1-4).

Priemus, H. (2004), Beprijzing mobiliteit goed voor ge-biedsontwikkeling. Habiforum Nieuwsflits 50 (50), 4-5.

Priemus, H. (2004), Groen wonen in de stad. B&G (ISSN0166-8528) 31 (10), 7-10.

Priemus, H. (2004), Naar een uitvoeringsgerichte NotaRuimte. Habiforum Nieuwsflits 2004 (42), 4-5.

Priemus, H. (2004), Nota Ruimte. Goede koers, veel vra-gen. B&G (ISSN 0166-8528) 31 (5/6), 20-23.

Priemus, H. (2004), Nota Ruimte. VNG Magazine (ISSN1566-1636) 58 (23), 17-17.

Priemus, H. (2004), Nota Ruimte onder de loep. Rooilijn(ISSN 1380-2860) 37 (8), 368-373.

Priemus, H. (2004), Nota ruimtegebrek. Rooilijn (ISSN1380-2860) 37 (6), 264-264.

Priemus, H. (2004), Randstad Holland. Habiforum Nieuws-flits 2004 (44), 4-5.

Priemus, H. (2004), Ruimtelijke ontwikkeling. Delta 2004(16), 7-7.

Priemus, H. (2004), Ruimtelijk beleid dringend toe aansysteeminnovatie. ROM (ISSN 1571-0122) 22 (1/2), 24-27.

Priemus, H. (2004), Wetenschappelijk programma Ver-nieuwend Ruimtegebruik gestart. Habiforum Nieuwsflits 2004(41), 5-7.

Spaans, M., Maat, K., Konings, J.W., Meijers, E.J., Kersloot,J.M. & Priemus, H. (2004), Potenties voor wonen nabij knoop-punten. Hoevelaken: Bouwfonds Ontwikkeling.

Spaans, M., Maat, K., Konings, J.W., Meijers, E.J., Kersloot,J.M. & Priemus, H. (2004), Potenties voor wonen nabij knoop-punten. Casestudie Alphen aan de Rijn. Hoevelaken: Bouw-fonds Ontwikkeling.

Spaans, M., Maat, K., Konings, J.W., Meijers, E.J., Kersloot,J.M. & Priemus, H. (2004), Potenties voor wonen nabij knoop-punten. Casestudie Leiden-West. Hoevelaken: Bouwfonds Ont-wikkeling.

Walsh, J., Schmidt-Thomé, K., Stead, D. & Marques da Co-sta, E. (2004), Socio-economic diversification and interconnec-tedness of urban and rural areas. In C. Bengs & K. Schmidt-Thomé (Eds.), Urban-rural relations in Europe. ESPON 1.1.2Final Report (pp. 180-208). Helsinki: Helsinki University ofTechnology (ISBN 951-22-7244-X).

Waterhout, B. (2004), Tussen onzichtbaar en zichtbaar.Rooilijn (ISSN 1380-2860) 37 (4), 176-177.

l 70 l

Waterhout, B. & Zonneveld, W. (2004), Territoriale Cohe-sie: een beginsel dat op invulling wacht. In P.M. Schrijnen(Ed.), De Cultuur van het Bestuur, over Nederlandse trechtersen Vlaamse mozaïeken (pp. 1-15). PDD Stichting PlanologischeDiskussiedagen (ISBN 90-808545-1-4).

Waterhout, B. & Zonneveld, W. (2004), The VASAB 2010Transnational Spatial Vision. Gdansk, Polen: VASAB Secreta-riat.

Zonneveld, W. (2004), Europese integratie als ruimtelijkproject. Stedebouw & ruimtelijke ordening (ISSN 1384-6531)85 (3), 64-66.

Zonneveld, W. (2004), Europese ruimtelijke visievorming.Stedebouw & ruimtelijke ordening (ISSN 1384-6531) 85 (5),30-33.

Zonneveld, W. (2004), Grenzeloze ruimtelijke planning; DeEuropese transnationale ruimtelijke visies. Ruimte en planning(ISSN 0774-1537) 24 (3), 14-41.

Zonneveld, W. (2004), Wereldwijde webben. Stedebouw &ruimtelijke ordening (ISSN 1384-6531) 85 (1), 62-65.

Zonneveld, W. & Tjallingii, S. (2004), Perspectieven voorplanningsprincipes: Structuurplanning in Breda 1975-2005.Stedebouw & ruimtelijke ordening (ISSN 1384-6531) 85 (4),56-59.

Overige bijdragen

Dieleman, F.M. (2004), Deconcentration of urban land use.Chairman Conference on Deconcentration of Economic LandUse, European Union: Rome (9-12 september), conferentiebij-drage.

Dieleman, F.M. (2004), Nota Ruimte. Hoorzitting TweedeKamer, Nota Ruimte: Den Haag (23 mei), advies / consultatie.

Dieleman, F.M. (2004), Panel Ruimteconferentie, Ruimte-lijk Planbureau. Ruimteconferentie, Paneldiscussie over onder-zoek: Rotterdam (26 oktober), conferentiebijdrage.

Dieleman, F.M. (2004), Spatial deconcentration of econo-mic land use and quality of life in European metropolitan are-as. Lezing European Union. Workshop on urban sprawl: Brussel(8 juni), workshop.

Louw, E. (2004), Boekbespreking proefschrift. [Besprekingvan het boek Regulating Urban Office Provision; A study of theebb and flow of regimes of urbanisation in Amsterdam andFrankfurt am Main, 1945-2000]. Stedebouw & ruimtelijke orde-ning, (ISSN 1384-6531) 85, 70-71.

Louw, E. (2004), De Plaspoelpolder toen en nu. Lezing ophet Jubileumcongres 50 jaar Industrieschap Plaspoelpolder:Rijswijk (ZH) (2 oktober), conferentiebijdrage.

Louw, E. (2004), Herstructurering op de Plaspoelpolder. Le-zing op het Jubileumcongres 50 jaar Industrieschap Plaspoel-polder: Rijswijk (ZH) (2 oktober 2003), conferentiebijdrage.

Louw, E. (2004), Taking sustainable cities seriously. Eco-nomic development, the environment and quality of life inAmerican cities. [Bespreking van het boek Taking sustainablecities seriously. Economic development, the environment andquality of life in American cities]. Town planning review, (ISSN0041-0020) 74, 475-476.

Louw, E. (2004), Werkopgave bedrijventerreinen in deZuidplaspolder. Deelname workshop bij Provincie Zuid-Hol-

land: Gouda (8 juni), workshop.Meijers, E.J. (2004), Complementariteit binnen stedelijke

netwerken. Ruimteconferentie 2004: Rotterdam (26 oktober),conferentiebijdrage.

Meijers, E.J. (2004), Complementarity in Polycentric UrbanRegions: A comparison of the division of labour between themain cities of the Randstad, Flemish Diamond and RheinRuhr.Essay submitted to the Foundation for Urban and RegionalStudies Essay Competition 2004, conferentiebijdrage.

Needham, B. & Louw, E. (2004), Path dependency in thepolicy for industrial estates. Conferentie Mind the GaP aan deKatholieke Universiteit Nijmegen: Nijmegen (4 juni), conferen-tiebijdrage.

Priemus, H. (2004), Bouwen in Groene Hart is logischeontwikkeling. Interview (E Straatsma) in Leidsch Dagblad: (17januari), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Groen wonen in de stad. Inleiding tij-dens het symposium De groene wijk maakt rijk, p. 1-5: Arn-hem (30 september), conferentiebijdrage.

Priemus, H. (2004), Het ‘heilig hart’ op de schop. Voor-standers soepeler woningbouwbeleid aan het woord. Interview(Erna Straatsma) in het Leidsch Dagblad, gebaseerd op inter-views met Geurt Keers, Hugo Priemus en Dirk Frieling: (19 ja-nuari), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Nota Ruimte. Interview (Esther vanDijk) voor TV Noord-Holland: (23-24 april), interview / gesprek.

Priemus, H. (2004), Nota Ruimte. Interview (Elizabeth vanden Hoogen) voor Radio Noord-Holland: (23 april), interview /gesprek.

Priemus, H. (2004), Nota Ruimte, Groene Hart en GrotePolder. Inleiding tijdens discussiebijeenkomst De werkelijkewaarde van het Groene Hart voor burgers & boeren: Zoeter-woude-Rijndijk (28 april), conferentiebijdrage.

Priemus, H. (2004), Voor een echte ‘stedebouwer’ zijn alleplaatsen – stad en land – even belangrijk. Leidsch Dagblad,pp. 1-1, 7 februari.

Priemus, H. (2004), Wonen in de Zuidvleugel. Inleiding tij-dens mini-conferentie ‘Zuidvleugel’: Rotterdam (10 december),conferentiebijdrage.

Priemus, H (2004), Vijf jonge ingenieurs ontwerpen nieu-we Randstad. Het dossier ruimtelijke ordening Nederland in2030. Interview (F Biesboer en I Bobbink). In: De Ingenieur,116 (22/25), p. 22-23: (23 december), interview / gesprek.

Romein, A. (2004), Respuestas regionales a la globaliza-ción: capitalismo familiar y cambios en las relaciones laboralesen Monterrey, México. Lid promotie-commissie proefschrift vanL.I. Palacios Hernández: Utrecht (11 juni), advies / consultatie.

Spaans, M. (2004), Planning in a global era. [Besprekingvan het boek Planning in global era]. Housing studies, (ISSN0267-3037) 19, 832-835.

Spaans, M. (2004), Planning in a global era. [Besprekingvan het boek Planning in a global era]. Stedebouw & ruimtelij-ke ordening, (ISSN 1384-6531) 85, 70-71.

Spaans, M. (2004), Potenties voor wonen nabij knooppun-ten. Presentatie van onderzoek (opdrachtgever BouwfondsOntwikkeling) bij het ministerie van VROM: Den Haag (19 no-vember), onderzoekpresentatie.

Stead, D. (2004), Spatial variations in travel behavior andtime use; The role of urban form and socio-demographic fac-

l 71 l

tors in individuals’ travel and activity patterns in the Nether-lands. [Bespreking van het boek Spatial variations in travel be-havior and time use; The role of urban form and socio-demo-graphic factors in individuals’ travel and activity patterns in theNetherlands]. Stedebouw & ruimtelijke ordening, (ISSN 1384-6531) 2004, 68-68.

Trip, J.J. (2004), Meervoudig ruimtegebruik als middel totquality of place in stationsgebieden – De Amsterdamse Zuidas.Referaat op de Habiforum Mini-workshop over de Zuidas inAmsterdam; Habiforum: Gouda (11 februari), workshop.

Waterhout, B. (2004), Europa in de ban van polycentrischeontwikkeling. Ruimteconferentie 2004: Rotterdam (26 okto-ber), conferentiebijdrage.

Waterhout, B. (2004), Europa: Uitdaging voor de Neder-landse ruimtelijke beleidspraktijk. BNSP Werkgroep Omge-vingsplanning: Amsterdam (8 oktober), onderzoekpresentatie.

Waterhout, B. (2004), Europees ruimtelijk beleid en con-cepties van de stad – perspectief voor de Zuidvleugel. Inlei-ding op uitnodiging t.b.v. conferentie ‘De toekomst van deZuidvleugel’ georganiseerd door Joost Schrijnen: Rotterdam (2 december), conferentiebijdrage.

Waterhout, B. (2004), Lidmaatschap BNSP werkgroep om-gevingsbeleid. BNSP Werkgroep Omgevingsplanning: Amster-dam (1 april), lidmaatschap.

Waterhout, B., Janssen-Jansen, L. & Weima, M. (2004),Grenzenloze ruimte? Regionale gebiedsgerichte ontwikkelings-planologie in een Europees perspectief. Conferentie n.a.v. hetEuropajaar van de Werkgroep Omgevingsplanning van de Beroepsvereniging van Nederlandse Stedenbouwkundigen enPlanologen (BNSP): Amsterdam (19 november), organisatie activiteiten.

l 72 l

Ham, M. van, & Helderman, A.C. (2004), Homeownershipand migration in the Netherlands. In Adequate & affordablehousing for all. Research, policy and practice; ISA Internation-al Housing Conference (pp. 1-12). Toronto: Centre for Urbanand Community Studies, Univer. of Toronto.

Ham, M. van, & Helderman, A.C. (2004), Intergenerationaltransmission and home ownership. In 2nd International Confe-rence on Population Geographies; School of Geography & Geo-sciences, University of St. Andrews, UK (pp. 1-12). St. And-rews: University of St. Andrews, Schotland.

Ham, M. van, & Mulder, C.H. (2004), Home ownership andlabour market flexibility. In 1st International Conference of Pa-nel Data Users (pp. 1-5). Zurich: University of Zürich.

Ham, M. van, & Mulder, C.H. (2004), Migration histories,urban regions and occupational achievement. In ENHR Inter-national Housing Conference: Housing, Growth and Regenera-tion (pp. 1-10). Cambridge, UK: University of Cambridge.

Kleinhans, R.J. (2004), A social capital perspective on ur-ban restructuring in neighbourhoods. Preliminary research re-sults from the Netherlands. In ENHR International HousingConference: Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-15).Cambridge, England: University of Cambridge.

Kruythoff, H.M. (2004), Tenant-landlord relationship in theNetherlands: the role of laws, covenants and (power) posi-tions. In ENHR International Housing Conference: Housing,Growth and Regeneration (pp. 1-19). Cambridge, England: Uni-versity of Cambridge.

Land, M. van der (2004), Housing choice and satisfactionin urban concentration areas. In ENHR International HousingConference: Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-14).Cambridge, UK: University of Cambridge.

Ouwehand, A.L. (2004), Operation restructuring succes-sful, another intervention necessary; the effects of urban re-structuring in Dutch post-war neighbourhoods in the nineties.In ENHR International Housing Conference: Housing, Growthand Regeneration (pp. 1-15). Cambridge: University of Cam-bridge.

Pennen, A.W. van der (2004), Actor strategies in a decen-tralised policy network. In International seminar: Changingmeaning, policies, and practices of urban renewal in France,the UK and the Netherlands (pp. 1-15). Lyon, France: Institutd’Urbanismen de Lyon.

Priemus, H. (2004), Changing urban housing in advancedeconomies. In Keynote Speech at the conference organized byIBF Instituted för Bostads- och Urban Forskning (pp. 1-30). Gävle: Uppsala Universitet.

Priemus, H. (2004), The Dutch approach to planning formulticulturalism post Fortuyn. In European Academy of the Ur-ban Environment & School of Environmental Planning; Citi-zenship and the management of cultural difference in the Eu-ropean city (pp. 1-12). Berlin: Queen’s University Belfast.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Cities without symbols: urbanimage and identity in post-war housing projects. In Urbansymbolism (pp. 1-9). Leiden: Universiteit Leiden.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Re-imaging a new town: identitystrategies and the social production of place. In ENHR Interna-tional Housing Conference: Housing, Growth and Regeneration


Reinders, L.G.A.J. (2004), Baby Bronks: place and identityin a Parisian banlieu. In F. Eckardt & D. Hassenpflug (Eds.), Ur-banism and Globalization. The European City in Transition 2(pp. 151-173). Frankfurt am Main, Berlijn, Bern, Brussel: PeterLanger (ISBN 3-631-50744-5).

Sluis, R.J. & Wassenberg, F.A.G. (2004), Urban develop-ments in Tirana: Using the momentum and re-ordering thechaos. In B. Aliaj (Ed.), Making cities work! Comparing be-tween ‘transitional’ and ‘developed’ urban and housing models(pp. 15-24). Tirana, Albania: Co-Plan, Ombra GVG (ISBN99943-650-1-1).

Wassenberg, F.A.G., Turkington, R. & Kempen, R. van(2004), Chapter 1, High-rise housing in Europe. In R. Turking-ton, R. van Kempen & F.A.G. Wassenberg (Eds.), High-risehousing in Europe: current trends and future prospects (HUPS,28, pp. 1-14). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2483-0).

Wassenberg, F.A.G., Turkington, R. & Kempen, R. van(2004), Chapter 2, The changing position of high-rise housingestates: Background developments. In R. Turkington, R. vanKempen & F.A.G. Wassenberg (Eds.), High-rise housing in Eu-rope: current trends and future prospects (HUPS, 28, pp. 15-30). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2483-0).

Wassenberg, F.A.G. & Kempen, R. van (2004). Chapter 10,The Netherlands: modernist housing in a developed welfarestate. In R. Turkington, R. van Kempen & F.A.G. Wassenberg(Eds.), High-rise housing in Europe: current trends and futureprospects (HUPS, 28, pp. 129-146). Delft: DUP Science (ISBN90-407-2483-0).

Wassenberg, F.A.G., Turkington, R. & Kempen, R. van(2004), Chapter 18, Prospects for high-rise housing estates. InR. Turkington, R. van Kempen & F.A.G. Wassenberg (Eds.),High-rise housing in Europe: current trends and future pros-pects (HUPS, 28, pp. 265-280). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2483-0).


Adriaanse, C.M.M. (2004), Success factors of neighbour-hoods that work. In ENHR International Housing Conference:Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-18). Cambridge:University of Cambridge.

Ham, M. van, & Büchel, F. (2004), Unwilling or unable?Spatial, institutional and socio-economic restrictions on fema-les’ labor market access. IZA Discussion Paper No. 1034, 1-24.

Ham, M. van, & Büchel, F. (2004), Unwilling or unable?Spatial, institutional and socio-economic restrictions on fema-les’ labor market access. In 2nd International Conference onPopulation Geographies; School of Geography & Geosciences,University of St. Andrews, UK (pp. 1-12). St. Andrews: Univer-sity of St. Andrews, Schotland.

Ham, M. van, & Büchel, F. (2004), Females’ willingness towork and the discouragement effect of a poor local childcareprovision. IZA Discussion Paper No. 1220, 1-24.

Onderzoeksprogramma Urban Renewal and Governance

l 73 l

Wassenberg, F.A.G. (2004), Renewing stigmatised estatesin the Netherlands: A framework for image renewal strategies.Journal of Housing and the Built Environment (ISSN 1566-4910) 19 (3), 271-292.

Nationale publicaties (Eds.)

Arnoldus, M.M. (Ed.). (2004), Rooilijn (ISSN 1380-2860).Ouwehand, A.L. (Ed.) (2004), Vitale Stad (ISSN 1387-2396).Reinders, L.G.A.J. (Ed.) (2004), Agora (ISSN 1380-6319).


Land, M. van der (2004), Vluchtige verbondenheid: stede-lijke bindingen van de Rotterdamse nieuwe middenklasse. Am-sterdam: Amsterdam University Press. (ISBN 90-5356-678-3).


Kleinhans, R.J. (2004), Herstructurering als sociaal beleid;over bemiddeling bij herhuisvesting. De case study Pathmos(Enschede). In Elfde Sociaalwetenschappelijke studiedagen:De ontregelde samenleving (pp. 1-16), Amsterdam.

Ouwehand, A.L. (2004), Herstructurering als soap. In Dis-cussiedagen Bouwen en Wonen, Resultaat op straat (pp. 7-12).Den Haag: NIROV.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Merkwaardige wijken: ruimte,identiteit en de transformatie van stadswijken. In StadsdagNethur/RSA De cultuur van de lokale economie, de economievan de lokale cultuur, Amersfoort (pp. 1-10). Utrecht: Nethur.

Externe rapporten

Land, M. van der, & Kleinhans, R.J. (2004), Quickscan so-ciale effecten van fysieke ingrepen in Leiden Noord. Delft: On-derzoeksinstituut OTB.

Land, M. van der (2004), Sociale agenda voor het midden-gebied, nr. 1. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Leber, L. & Wassenberg, F.A.G. (2004), Evaluatie woon-ruimteverdeling. Lotingmodel De Woonvinder. Delft: Onder-zoeksinstituut OTB.

Wassenberg, F.A.G. & Sluis, R.J. (2004), Rapport Woonvi-sie Waddinxveen. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Vakpublicaties

Adriaanse, C.M.M. (2004), Op zoek naar succesfactorenstedelijke vernieuwing; Corpovenista ambieert synergie tussenwetenschap en praktijk. Vitale stad (ISSN 1387-2397) 7, 28-29.

Adriaanse, C.M.M. (2004), Succesfactoren van wijken diewerken; een verkennende studie in twee naoorlogse flatwij-ken. Gouda: Habiforum.

Boer, N. de, Lodewijks, M., Pennen, A.W. van der, Sprink-

(pp. 1-14). Cambridge, UK: University of Cambridge.Reinders, L.G.A.J. (2004), The contra-dance: discourse,

text and the hidden transcript of rap lyrics. In Discourse analy-sis in the social sciences: theories and methods (pp. 1-16).Utrecht: NETHUR.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Writing worlds: symbolic dis-course and discursive practice of rapping in the banlieue. InUrban symbolism (pp. 1-18). Leiden: Universiteit Leiden.

Wassenberg, F.A.G. (2004), High-rise in Europe: past, pre-sent and future. In Housing and Urban Settlements; IFHP Wor-king Party on Housing and Urban Settlements (pp. 1-20). Riga:IFHP.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Renewing large housing esta-tes in a tightening housing market. In ENHR International Hou-sing Conference: Housing, Growth and Regeneration (pp. 1-20). Cambridge: University of Cambridge.


Priemus, H., Rodenburg, C.A. & Nijkamp, P. (Eds.) (2004),Built environment (ISSN 0263-7960) 30 (4).

Turkington, R., Kempen, R. van, & Wassenberg, F.A.G.(Eds.) (2004), High-rise housing in Europe: current trends andfuture prospects. Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2483-0).

Wassenberg, F.A.G. (Ed.) (2004), Journal of Housing andthe Built Environment (ISSN 1566-4910) 19 (3).


Arnoldus, M.M. (2004), A discovery of creative talent inthe margins of urban development. Built environment (ISSN0263-7960) 30 (4), 204-212.

Helderman, A.C., Mulder, C.H. & Ham, M. van (2004), Thechanging effect of home ownership on residential mobility inthe Netherlands, 1980-98. Housing studies (ISSN 0267-3037)19 (4), 601-616.

Helleman, G. & Wassenberg, F.A.G. (2004), The renewal ofwhat was tomorrow’s idealistic city. Amsterdam’s Bijlmermeerhigh-rise. Cities (ISSN 0264-2751) 21 (1), 3-17.

Horst, H.M. van der (2004), Living in a reception centre:the search for home in an institutional setting. Housing theoryand society (ISSN 1403-6096) 21 (1), 36-46.

Kleinhans, R.J. (2004), Social implications of housing di-versification in urban renewal: a review of recent literature.Journal of Housing and the Built Environment (ISSN 1566-4910) 19 (4), 367-390.

Priemus, H. (2004), The path to successful urban renewal:Current policy debates in the Netherlands. Journal of Housingand the Built Environment (ISSN 1566-4910) 2004 (19), 199-209.

Priemus, H. & Hall, P. (2004), Multifunctional urban plan-ning of Mega-City-Regions. Built environment (ISSN 0263-7960) 30 (4), 338-349.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Large social housing estates:from stigma to demolition? Journal of Housing and the BuiltEnvironment (ISSN 1566-4910) 19 (3), 223-232.

l 74 l

Musterd, S., Ouwehand, A.L. & Wouden, R. van der(2004), Het fysieke en het sociale. In M.F.J. van Erve & et al.(Eds.), Stedelijk innovatieprogramma; Organiserend vermogen& Het fysieke en het sociale (pp. 42-56). Den Haag:NWO/KCGS.

Mzallassi, F. & Kleinhans, R.J. (2004), Inspelen op socialenetwerken: allochtone bewoners over de Van der Pekbuurt.VHV-bulletin 31 (5), 22-24.

Ouwehand, A.L. (2004), Bruggenhoofd tussen het socialeen het proces van wijkvernieuwing. VHV bulletin 31 (4), 7-9.

Ouwehand, A.L. (2004), Een perspectiefvol trio? bewo-ners, identiteit en cultuurhistorische waarde. Stedebouw &ruimtelijke ordening (ISSN 1384-6531) 85 (3), 18-21.

Ouwehand, A.L. (2004), Operatie geslaagd, vervolgin-greep noodzakelijk. Vitale stad (ISSN 1387-2397) 7 (2), 18-21.

Ouwehand, A.L. (2004), Sociale wijkvernieuwing: tijdelijknieuw, altijd dynamisch. In O van der Wal (Ed.), Nieuw cement,een tussenstand van de wijkvernieuwing in Groningen (pp. 63-71 + 143). Groningen: Platform GRAS (ISBN 90-71903-04-4).

Ouwehand, A.L. (2004), Von Münchhausen aan de OudeMaas, herstructurering Hoogvliet. ROM (ISSN 1571-0122) 22(12), 35-40.

Ouwehand, A.L. (2004), Werken aan de balans: integralewijkvernieuwing in Eindhoven. Vitale stad (ISSN 1387-2397) 7(6), 12-12.

Ouwehand, A.L. & Daalen, G.M. van (2004), Nederlandsewoningcorporaties, een model voor sociale huisvesting (Kore-aans). Seoul, Zuid Korea: The Beautiful Foundation.

Ouwehand, A.L. & Davis, S. (2004), Een goed eiland in eenslechte wijk? Effecten van herstructurering in zes wijken. Tijd-schrift voor de Volkshuisvesting (ISSN 1382-4112) 10 (6), 11-15.

Ouwehand, A.L. & Davis, S. (2004), Levert herstructure-ring duurzame resultaten op? Vitale stad (ISSN 1387-2397) 7(2), 14-17.

Ouwehand, A.L. & Davis, S. (2004), Operatie geslaagd,vervolgingreep noodzakelijk; evaluatieonderzoek naar de wijk-aanpak in naoorlogse wijken in de jaren negentig. Gouda: Ha-biforum.

Ouwehand, A.L., Pennen, A.W. van der, & Sluis, R.J.(2004), Schakelen in het proces. Twee casestudies naar be-stuurlijke relaties bij herstructurering. Gouda: Habiforum.

Pennen, A.W. van der (2004), Herstructurering in een his-torisch perspectief. Utrecht: NIZW.

Pennen, A.W. van der (2004), Sociaal en fysiek samen opweg: werelden van verschil? Vitale stad (ISSN 1387-2397)2004 (11), 10-12.

Pennen, A.W. van der, Bemmel, J. van, & Muller, M.(2004), Schakelen tussen fysiek en sociaal; op zoek naar suc-cesvolle samenwerking bij stedelijke vernieuwing. OTBouwste-nen, 90. Delft: DUP Satelite. (ISBN 1384-1173).

Pennen, A.W. van der, Simons, A. & Waarts, M. (2004),Een buurt om in te blijven; basismodel woonservicebuurt. Am-sterdam: DeKey.

Priemus, H. (2004), Corpovenista. Habiforum Nieuwsflits2004 (47), 3-5.

Priemus, H. (2004), De wethouder van Zutphen. Habifo-rum Nieuwsflits 2004 (48), 3-3.

Priemus, H. (2004), Grotestedenbeleid te smal. Woonbon-dig (ISSN 1381-5962) 10 (3), 3-3.

huizen, A. & Wildt, J. de (2004), State of the art. Herstructure-ring en de sociale opgave. Den Haag: Ministerie VROM; Minis-terie VWS.

Daalen, G.M. van, & Davis, S. (2003), Evaluatie Woonruim-teverdeling Almere (publieksversie). Almere: Goede Stede,WVA, Groene Stad Almere, Gemeente Almere.

Doermanov, V. & Dubbeling, D. (2004), Een toekomst voorOekraïense hoogbouwflats? Oekraïne Magazine (ISSN 1387-4012) 7 (2), 4-7.

Davis, S. (2004), Diversiteit beïnvloedt participatie en waar-dering bewoners. Vitale stad (ISSN 1387-2397) 7 (2), 22-25.

Dubbeling, D.J. (2004), Belang bepaalt bijdrage. Systema-tische aanpak van kostenverdeling bij herstructurering. Bouw-markt (ISSN 0166-641X) 44 (5), 8-9.

Feddes, A. & Dieleman, F.M. (2004), Stedelijke woonsitu-atie is nauwelijks te veranderen. Propertynl magazine (ISSN1568-4520) 4 (8), 67-71.

Feijten, P. & Ham, M. van (2004), Wat trekt de retourmi-grant? Tijdschrift voor de Volkshuisvesting (ISSN 1382-4112)10 (3), 41-46.

Fortuin, K. & Ouwehand, A.L. (2004), Ideeën voor actiefsociaal beleid, de verbinding van fysiek en sociaal. Aedes ma-gazine (ISSN 1388-8528) 2004 (2), 40-43.

Helderman, A.C., Ham, M. van, & Mulder, C. (2004), Eigen-woningbezit en flexibiliteit beroepsbevolking. Rooilijn (ISSN1380-2860) 37 (8), 404-410.

Kleinhans, R.J. (2004), De sociale impact van herstructu-rering en herhuisvesting. Koepelrapport Corpovenista-project.Gouda: Habiforum.

Kleinhans, R.J. (2004), Inzichten in herstructurering: eenblik terug over de schouder. VHV-bulletin 31 (4), 16-19.

Kleinhans, R.J. (2004), Over de Horsten geschreven. Eenonderzoek naar het sociale klimaat van de vernieuwde Horstenin Zuidwijk. Rotterdam: Vestia Rotterdam Zuid.

Kleinhans, R.J. (2004), Wijkende normen. Normbesef enleefregels in twee geherstructureerde buurten. Agora (ISSN1380-6319) 20 (5), 33-36.

Kruythoff, H.M. & Kleinhans, R.J. (2004), Report on thefirst COOP2 consortium meeting in Rotterdam, 15-16 April2004. Vienna: SRZ Stadt en Regionalforschung GmbH.

Kruythoff, H.M. & Pennen, A.W. van der (2004), Samen-werken aan wonen. Evaluatie raamovereenkomst participatiede Nieuwe Unie. OTBouwstenen, 89. Delft: DUP Satellite.(ISBN 90-407-2511-x).

Land, M. van der (2004), Middengroepen: een regionaalvraagstuk. Vitale stad (ISSN 1387-2397) 7 (2), 12-15.

Land, M. van der (2004), Sociale wijkvisie én sociale agen-da voor Middengebied Vlissingen. Vitale stad (ISSN 1387-2397)7 (7), 28-29.

Land, M. van der (2004), Tevredenheid in concentratiewij-ken. Rooilijn (ISSN 1380-2860) 2004 (9), 443-449.

Land, M. van der (2004), Vluchtige verbondenheid. Denieuwe middenklasse en haar binding met de stad. Agora (IS-SN 1380-6319) 20 (3), 36-40.

Land, M. van der, Daalen, G.M. van, & Kruythoff, H.M.(2004), Keuzevrijheid en tevredenheid als centrale conceptenvan woonkeuze. Voorstudie van het onderzoeksproject Woon-keuze, keuzebeperkingen en buurtbeleving van bewoners inconcentratiegebieden. Gouda: Habiforum.

l 75 l

de stad]. Rooilijn, (ISSN 1380-2860) 37, 464-465.Arnoldus, M.M. (2004), Vernieuwing van wijken. Inleiding

tijdens cursus Herstructurering en beheer naoorlogse woonwij-ken: Ede (14 oktober), conferentiebijdrage.

Land, M. van der (2004), De creatieve klasse in Heerlen,Zoetermeer en Amsterdam. Interviews in een serie van drie af-leveringen NOS Radio 1 journaal over de creatieve klasse indrie steden: Heerlen, Zoetermeer en Amsterdam (23-27 augus-tus), interview / gesprek.

Land, M. van der (2004), De high-potentials van Rotter-dam. Stadssocioloog Marco van der Land (37) over nieuwemiddenklasse. Metro Rotterdam, pp. 16-16, 29 november.

Land, M. van der (2004), Houd de nieuwe middenklassebinnenboord! In gesprek met Taco Schmidt over de Rotter-damse nieuwe middenklasse. In Ideaal, Informatie- en discus-siemagazine PvdA Rotterdam, pp. 6-7: Rotterdam (1 oktober),interview / gesprek.

Ouwehand, A.L. (2004), Bewoners(participatie) en hetsucces van herstructurering. Managementcafé Ymere: Amster-dam (23 augustus), onderzoekpresentatie.

Ouwehand, A.L. (2004), De Tweede Impuls. Deelname ex-pertmeeting, georganiseerd door de Van Eesteren-Fluck & VanLohuizen Stichting over de rol en betekenis van onderzoek inde aanpak van de Westelijke Tuinsteden van Amsterdam: Am-sterdam (22 januari), workshop.

Ouwehand, A.L. (2004), De wijk is de wijk niet meer, be-woners en de identiteit van naoorlogse wijken. Architectuurca-ses, imago en identiteit van naoorlogse wijken, georganiseerddoor Architectuur Instituut Rotterdam en Rotterdamse KunstStichting: Rotterdam (16 juni), conferentiebijdrage.

Ouwehand, A.L. (2004), Duurzame stedelijke vernieuwing.Deelname afsluitende bijeenkomst NIDO-programma Duurza-me Stedelijke Vernieuwing: Rotterdam (17 februari), work-shop.

Ouwehand, A.L. (2004), Effecten herstructurering: de aan-pak in Zuidwijk. Bijeenkomst Vestia Rotterdam Zuid: Rotter-dam (23 september), onderzoekpresentatie.

Ouwehand, A.L. (2004), Forum Herstructurering Dor-drecht. Voorzitter forum over bewonersparticipatie bij her-structurering: Dordrecht (7 oktober), conferentiebijdrage.

Ouwehand, A.L. (2004), Fysiek én sociaal. Inleiding tij-dens cursus Herstructurering en beheer naoorlogse wijken:Ede (14 oktober), conferentiebijdrage.

Ouwehand, A.L. (2004), Keer, beweeg, vernieuw, meerja-renprogramma SEV. Deelname diner-pensant meerjarenpro-gramma SEV: Utrecht (22 november).

Ouwehand, A.L. (2004), Op zoek naar de wijk, ontwerp enonderzoek voor de naoorlogse stad. Inleiding voor de Kennis-kring Transurban: Rotterdam (5 november), conferentiebijdrage.

Ouwehand, A.L. (2004), Operatie geslaagd, vervolgin-greep noodzakelijk. presentatie in workshop Het succes van dewijk, en deelname plenair panelgesprek startconferentie Corp-ovenista: Rotterdam (2 juni), workshop.

Ouwehand, A.L. (2004), Sociaal op de kaart: de toekomstvan het bestaande. Presentatie op de brainstorm van de SVH-projectgroep Nieuwe kaart: Rijswijk (28 juni), conferentiebij-drage.

Ouwehand, A.L. (2004), Stedelijke vernieuwing in Rotter-dam, de toon is anders, maar van echte beleidswijzigingen is

Priemus, H. (2004), Jan Schaefer: ‘Is dit beleid of is erovernagedacht?’. GSB blad 5 (4), 17-17.

Priemus, H. (2004), Stedelijk beleid en sociale cohesie.Habiforum Nieuwsflits 51 (12), 4-5.

Priemus, H. (2004), Stedelijk beleid uit balans. Tijdschriftvoor de Volkshuisvesting (ISSN 1382-4112) 10 (3), 6-11.

Priemus, H. (2004), Stedelijke vernieuwing: voor wie? Ha-biforum Nieuwsflits 2004 (43), 6-7.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Baby Bronks: ruimte en identi-teit in een Parijse banlieu. Agora (ISSN 1380-6319) 20 (2), 35-39.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Branding Nieuwland. Rooilijn(ISSN 1380-2860) 37 (3), 116-121.

Reinders, L.G.A.J. (2004), De alledaagse ruimte als cultu-reel domein: jongerencultuur in een Parijse banlieue. Stede-bouw & ruimtelijke ordening (ISSN 1384-6531) 85 (5), 32-37.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Merkwaardige wijken. De rolvan identiteit bij de transformatie van stadswijken: een ter-reinverkenning. Gouda: Habiform.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Modernity at large. Archis (ISSN0921-8041) 2004 (4), 22-27.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Modernity at large. Archis –English (ISSN 1568-2730) 2004 (4), 22-27.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Van monocultuur naar lappen-deken: branding in Nieuwland, Schiedam. Vitale stad (ISSN1387-2397) 7 (3), 24-25.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Woonvisie Waddinxveen. Wad-dinxveen: Gemeente Waddinxveen.

Wassenberg, F.A.G. & Kempen, R. van (2004), Hoogbouwin Europa. Rooilijn (ISSN 1380-2860) 37 (9), 420-425.

Overige bijdragen

Adriaanse, C.M.M. (2004), Stedelijke herstructurering:deel van de oplossing, of deel van het probleem? Landelijkestartconferentie Corpovenista: Rotterdam (2 juni), organisatieactiviteiten.

Adriaanse, C.M.M. (2004), Succesfactoren van wijken diewerken. Lezing en discussiebijdrage in workshop Het succesvan de wijk, tijdens landelijke startconferentie CorpovenistaHerstructurering: deel van de oplossing, of deel van het pro-bleem?: Rotterdam, De Doelen (2 juni), conferentiebijdrage.

Adriaanse, C.M.M. & Daalen, G.M. van (2004), Actuelethema’s in de woonruimteverdeling. Cursus Actuele thema’s inde woonruimteverdeling: Schiedam (9-10 juni), organisatie ac-tiviteiten.

Arnoldus, M.M. (2004), A2 Kennisas. Workshop creatievesteden, Jaarvergadering Stichting Kennisland: Amsterdam(Westergasfabriek) (8 april), workshop.

Arnoldus, M.M. (2004), De dynamiek tussen mensen engebouwen. Workshop Eindhoven culturele laboratoriumstad,Gemeente Eindhoven/Stichting ALICE: Eindhoven (TemporaryArt Centre) (17 juni), workshop.

Arnoldus, M.M. (2004), Entitlements to the creative city.Lezing op de INURA Annual Conference: Amsterdam (13 juni),conferentiebijdrage.

Arnoldus, M.M. (2004), Het stadsdeel van easyCity. [Be-spreking van het boek easyCity. Interventies in een verscheur-

l 76 l

Reinders, L.G.A.J. (2004), Sociale infrastructuur. Verslagworkshop op Conferentie Sociaal-fysieke krachtlijnen van ste-delijke vernieuwing: De Meervaart, Amsterdam (4 december),workshop.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Sociologie en Ontwerp. Expert-meeting Sociologie en ontwerp, in kader van serie Ontwerp enonderzoek voor de naoorlogse stad: Rotterdam (5 november),advies/consultatie.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Wijkidentiteit en Branding. KEI-atelier Wijkidentiteit en Branding: Huize Molenaar, Utrecht (22september), advies / consultatie.

Sluis, R.J. (2004), Reclaiming public housing: A half centu-ry of struggle in three public neighborhoods. [Bespreking vanhet boek Reclaiming public housing: A half century of strugglein three public neighborhoods]. Journal of Housing and theBuilt Environment, (ISSN 1566-4910) 19, 335-337.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Voorzitter en organisatorworkshop Large Housing Estates on ENHR conference: Cam-bridge (2-6 juli), organisatie activiteiten.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Coordinator ENHR workinggroup on Large Housing Estates: organisatie activiteiten.

Wassenberg, F.A.G. (2004), De aanpak van hoogbouwwij-ken in Nederland. Gastcollege Volkshuisvesting, Beleid en Ge-ografie, Universiteit Utrecht: Utrecht (13 januari), advies/con-sultatie.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Faut-il démolir les grands en-sembles pour renouveler la ville? Une comparaison d’expérien-ces allemande, néerlandaise et francaise. Twee inleidingenvoor Séminaire Europe, Le renouvellement des grands ensem-bles, Ecole Nationale des Travaux Publics de l’Etat: Lyon (9-10februari), conferentiebijdrage.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Herstructurering en beheernaoorlogse woonwijken: algemeen kader. Inleiding tijdens cur-sus Herstructurering en beheer naoorlogse woonwijken: Ede(14 oktober), conferentiebijdrage.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Urban planning and urban revi-talization in the Netherlands. Inleiding voor Dept. of Architectu-re, Lund University: Delft (8 oktober), conferentiebijdrage.

Wassenberg, F.A.G. (2004), Waarom hoog bouwen? Inlei-ding tijdens symposium Stad in de wolken: Nijmegen (17 no-vember), conferentiebijdrage.

Wassenberg, F.A.G. & Arnoldus, M.M. (2004), Herstructu-rering en beheer naoorlogse woonwijken. Cursusleider Her-structurering en beheer naoorlogse woonwijken: Ede (14-15oktober), organisatie activiteiten.

geen sprake. Artikel (Bert Pots) in NUL20, Tijdschrift voor Am-sterdams woonbeleid, maart 2004, nr. 13, op basis van inter-view met André Ouwehand (OTB) en Marien de Langen (dS+V,Rotterdam), interview / gesprek.

Ouwehand, A.L. (2004), Toekomst SEV. Deelname works-hop toekomst SEV: Rotterdam (11 februari), workshop.

Ouwehand, A.L. (2004), Ymere over toekomstvisie. Deel-name diner-pensant Ymere over toekomstvisie: Amsterdam(20 april), onderzoekpresentatie.

Ouwehand, A.L. (2004), Yurp’s meet politiek. VoorzitterKEI-bijeenkomst Yurp’s meet politiek: Den Haag (17 novem-ber).

Ouwehand, A.L. & Wassenberg, F.A.G. (2004), Cursus Her-structurering en beheer van naoorlogse wijken. CurusleidingOTB cursus Herstructurering en beheer van naoorlogse wijken:Kaap Doorn (15-16 januari), organisatie activiteiten.

Pennen, A.W. van der (2004), Een woonservicebuurt: op-dracht voor een corporatie? Studieconferentie DeKey: Amster-dam (25 maart), conferentiebijdrage.

Pennen, A.W. van der (2004), Knelpunten en oplossingen;de relatie tussen sociaal en fysiek. Landelijke studieconferenc-tie G26; Stadhuis: Amersfoort (4 oktober), conferentiebijdrage.

Pennen, A.W. van der (2004), Participatie: waar hebbenwe het over? Slotbijeenkomst Samenwerken aan wonen: parti-cipatie raamovereenkomst DNU: Rotterdam, Hotel New York(16 maart), conferentiebijdrage.

Pennen, A.W. van der (2004), Schakels in het beleidspro-ces. Startconferentie Corpovenista; De Doelen: Rotterdam (2juni), conferentiebijdrage.

Pennen, A.W. van der (2004), Sociaal-fysieke samenwer-king. Kleur bekennen; sociaal-fysieke krachten van stedelijkevernieuwing; De Doelen: Rotterdam (4 november), conferen-tiebijdrage.

Priemus, H. (2004), Rotterdam zet door. Deelname (opuitnodiging) aan rondetafelgesprek met Raadscommissie voorFysieke Infrastructuur en Verkeer over Actieplan 2 in de B&W-nota ‘Rotterdam zet door’: Rotterdam (27 januari), advies /consultatie.

Priemus, H. (2004), Stedelijke herstructurering: deel vande oplossing of deel van het probleem? Voorzitter landelijkestartconferentie Corpovenista: Rotterdam (2 juni), organisatieactiviteiten.

Priemus, H. (2004), Woningcorporaties hebben de sleutelin handen voor meer woningbouw en meer voortgang in destedelijke vernieuwing: Ee-burg in breder perspectief. Inleidingter gelegenheid van het slaan van de eerste paal voor het planEe-burg: Leeuwarden (23 december), interview / gesprek.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Boekrecensie. [Bespreking vanhet boek The Globalization of Nothing]. Agora, (ISSN 1380-6319) 20, 45-45.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Merkwaardige wijken: de rol vanidentiteit bij de transformatie van stadswijken, een terreinver-kenning. Landelijke startconferentie Corpovenista: Rotterdam(2 juni), onderzoekpresentatie.

Reinders, L.G.A.J. (2004), Op zoek naar het verschil. Ver-slag workshop Conflicterende leefstijlen: betekenis voor hetstedenbouwkundig ontwerp, op Conferentie Sociaal-fysiekekrachtlijnen van stedelijke vernieuwing: De Meervaart, Amster-dam (4 december 2003), workshop.

l 77 l


Bontekoning, Y.M. & Priemus, H. (Eds.) (2004), Transpor-tation planning and technology (ISSN 0308-1060) 27 (5).

Internationale publicaties in tijd-schriften

Bontekoning, Y.M., Macharis, C. & Trip, J.J. (2004), Is anew applied transportation research field emerging? – A reviewof intermodal rail-truck freight transport literature. Transporta-tion research part a-policy and practice (ISSN 0965-8564) 38(1), 1-34.

Bontekoning, Y.M. & Priemus, H. (2004), Breakthrough in-novations in intermodal freight transport. Transportation plan-ning and technology (ISSN 0308-1060) 27 (5), 335-345.

Janic, M. (2004), An application of the methodology forassessment of the sustainability of air transport system. Journ-al of Air Transport Worldwide (ISSN 1093-8826) 9 (2), 41-82.

Janic, M. (2004), Expansion of airport capacity: case ofLondon Heathrow Airport. Transportation research record (IS-SN 0361-1981) 1888, 7-14.

Konings, J.W. (2004), Development of container bargetransport on small waterways: From increasing scale to incre-asing scope. Transportation research record (ISSN 0361-1981)1871, 24-32.

Notteboom, T. & Konings, J.W. (2004), Network dynamicsin container transport by barge. Belgéo-revue Belge de géo-graphie 2004 (4), 461-477.


Kreutzberger, E.D. (2004), Afstand en tijd (in intermodaalgoederentransport) anders bekeken: argumenten voor keuzesin netwerkontwerp. In Proceedings Colloquium Vervoerslogis-tieke werkdagen (pp. 97-118). Delft: Connekt.

Kreutzberger, E.D., Benders, G. & Bruin, N. (2004), Ver-dichten langs openbaar vervoer (VELOV). In Bundel bijdragenColloquium vervoersplanologisch speurwerk 2004. Innovatie:van inspiratie naar realisatie (pp. 165-179). Utrecht: Vervoers-planologisch speurwerk.

Externe rapporten

Bontekoning, Y.M. & Wee, G.P. van (2004), Richting eenvernieuwde verkeerskundige informatievoorziening: Een planvan aanpak voor de provincie Utrecht. Delft: Onderzoeksinsti-tuut OTB.

Louw, E., Bontekoning, Y.M. & Olden, H. (2004), Ruimte-productiviteit op bedrijventerreinen. Een verkenning van eennieuwe methodiek. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.


Bontekoning, Y.M. & Trip, J.J. (2004), Rail-rail hub-termi-nals as an alternative for shunting: an explorative comparativecase study. In M. Beuthe, V. Himanen, A. Reggiani & L. Zampa-rini (Eds.), Transport developments and innovations in an evol-ving world (pp. 235-251). Berlijn, Heidelberg, New York: Sprin-ger (ISBN 3-540-00961-2).

Browne, M., Nemoto, T., Visser, J.G.S.N. & Whiteing, T.(2004), Urban freight movements and public-private partners-hips. In E. Taniguchi & R.G. Thompson (Eds.), Logistics sys-tems for sustainable cities (pp. 17-37). Oxford: Elsevier (ISBN0-08-044260-9).

Nijkamp, P., Rienstra, S.A., Smokers, R.T.M. & Vleugel,J.M. (2004), Socio-economic dynamics and spatial mobility: Ascenario application to environmental strategies in transport.In P. Nijkamp (Ed.), Environmental Economics and Evaluation,Selected Essays of Peter Nijkamp, Volume 4 (pp. 290-313).Cheltenham: Edward Elgar.

Priemus, H. (2004), Light rail: backbone of European ur-ban regions. In M. Beuthe, V. Himanen, A. Reggiani & L. Zam-parini (Eds.), Transport developments and innovations in anevolving world (pp. 255-273). Berlijn, Heidelberg, New York:Springer (ISBN 3-540-00961-2).

Sutton, J.C. & Visser, J.G.S.N. (2004). The role of GIS inrouting and logistics. In D.A. Hensher, K.J. Button, K.E. Haynes& P. Stopher (Eds.), Handbook of Transport Geography andSpatial Systems, 5 (Handbooks in Transport, 5, pp. 357-374).Oxford: Elservier Science & Technology (ISBN 0-08-044108-4).

Vleugel, J.M. & Janic, M. (2004), A statistical analysis offreight distribution in Dutch cities. In E. Taniguchi & R.G.Thompson (Eds.), Logistics Systems for Sustainable Cities (pp.221-233). Elsevier (ISBN 0-08-044260-9).


Janic, M. (2004), Air traffic flow management: a model fortactical allocation of airport capacity. In ATRS (Air TransportSociety) 2004 Conference (pp. 1-31). Istanbul, Turkey: Techni-cal University Istanbul.

Janic, M. (2004), Expansion of airport capacity: case ofLondon Heathrow Airport. In 83-th TRB – Transportation Re-search Board – Conference (pp. 1-25). Washington DC: Trans-portation Research Board of USA.

Konings, J.W. (2004), Development of container bargetransport on small waterways. In Transportation ResearchBoard 83rd Annual Meeting, Compendium of papers (pp. 1-27).Washington D.C.: Transportation Research Board of the Na-tional Academies.

Konings, J.W. (2004), Foldable containers to reduce thecost of empty transport?. In Transportation Research Board83rd Annual Meeting, Compendium of Papers (pp. 1-31). Was-hington D.C.: Transportation Research Board of the NationalAcademies.

Onderzoeksprogramma Mobility Studies

l 78 l

Vakpublicaties

Konings, J.W. (2004), Stroomlijn containerverkeer binnen-vaart. Nieuwsblad Transport 17 (70), 7-7.

Priemus, H. (2004), Delftse spoorzone: onbetrouwbareoverheid. Building business (ISSN 1386-3207) 6 (augustus),42-47.

Priemus, H. (2004), De Delftse spoortunnel. VNG Magazine(ISSN 1566-1636) 58 (6), 11-11.

Priemus, H. (2004), Nota Mobiliteit en de stad. HabiforumNieuwsflits, 6-7.

Vleugel, J.M. & Bos, E. (2004), Rondje Randstad is slechtvoor de natuur. Economische statistische berichten (ISSN0013-0583) 89 (4440), 392-394.

Vleugel, J.M. & Wierx, J. (2004), Bevoorradingsprofielbiedt objectieve beleidsbasis voor goederenvervoer in de stad.Verkeerskunde 2004 (8), 24-31.

Overige bijdragen

Bontekoning, Y.M., Stekelenburg, D.T. & Versteegt, C.(2004), Modeling hub-operations in intermodal hub-and-spokenetworks: a comparison between shunting and innovative railterminal facilities. Paper presented at Nectar Cluster: Lugano(12-11-2004 – 13-11-2004), conferentiebijdrage.

Konings, J.W. (2004), Smart collection and distribution ofcontainers on barge in the port of Rotterdam. Nectar ClusterMeeting: Lugano (12-11-2004 – 13-11-2004), onderzoekpre-sentatie.

Kreutzberger, E.D. (2004), Distance and time in intermodalfreight transport. Nectar cluster meeting: Lugano (12-13 no-vember), onderzoekpresentatie.

Priemus, H. (2004), Iedereen een auto, maar nergens eenparkeerplek. Parkeerruimte wordt zeldzaam in Nederlandsebinnensteden. Artikel (Arjen Schreuder) in NRC-Handelsblad:Amsterdam (2 oktober), interview / gesprek.

l 79 l

Hespanha, J., Oosterom, P.J.M. van, Zevenbergen, J.A. &Dias, G.P. (2004), A modular standard for the cadastral do-main: application to the Portuguese cadastre. In C. Schlieder,P.J.M. van Oosterom, J.A. Zevenbergen, C.H.J. Lemmen, E.M.Fendel & C. Hess (Eds.), Standardization in the cadastral do-main (pp. 1-26). Frederiksberg (Denmark): FIG (ISBN 87-90907-36-1).

Kap, A.P., Loenen, B. van, & Vries, M.E. de (2004), Harmo-nized access to heterogeneous content: towards a EuropeanSDI. In AGILE 2004 7th Conference on Geographic InformationScience (pp. 27-32). Heraklion: Crete University Press (ISBN960-524-176-5).

Kok, B.C. (2004), Developments of data policy in Europe2003. In Proceedings of the 7th International conference: Global spatial data infrastructure GSDI; GSDI 7 Spatial data infrastructures for a sustainable future (pp. 1-9). Bangalore:GSDI.

Kok, B.C. (2004), The Dutch national geo information in-frastructure as an instrument for participative democracy. InProceedings of the 42th URISA Annual Conference; 42th URISAAnnnual Conference (pp. 1-11). Park Ridge, Il.: Urisa.

Korthals Altes, W.K. (2004), The European common mar-ket regime and land development. In AESOP 2004 MetropolitanPlanning and Environmental Issues (pp. 1-16). Grenoble: AES-OP.

Korthals Altes, W.K. (2004), The practice of land develop-ment planning in the Netherlands. In Proceedings of the Inter-national Conference on Housing and Urbanisation; Internation-al Conference on Housing and Urbanisation – trends and per-spective (pp. 1-17). Ljubljana: Urbanisticni Institut RS.

Oosterom, P.J.M. van, Schlieder, C., Zevenbergen, J.A.,Hess, C. & Lemmen, C.H.J. (2004), Standardization in the cad-astral domain. In Standardization in the cadastral domain (pp.1-4). Frederiksberg (Denmark): FIG (ISBN 87-90907-36-1).

Ploeger, H.D. & Stoter, J.E. (2004), Cadastral registrationof cross-boundary infrastructure objects. In The Olympic Spiritin Surveying; FIG Working Week (pp. TS25 1/18-TS25 18/18).Frederiksberg, Denmark: International Federation of Surveyors(ISBN 87-90907-30-2).

Ploeger, H.D. & Zevenbergen, J.A. (2004), Annotated draftquestionnaire, completed for The Netherlands. In Real Proper-ty Law and Procedure in the European Union (pp. 1-46). Flo-rence: European University Institute.

Stoter, J.E., Oosterom, P.J.M. van, Ploeger, H.D. & Aalders,H.J.G.L. (2004), Conceptual 3D cadastral model applied inseveral countries. In The Olympic Spirit in Surveying; FIG Wor-king Week (pp. TS25 1/27-TS25 27/27). Frederiksberg, Den-mark: International Federation of Surveyors (ISBN 87-90907-30-2).

Zevenbergen, J.A. (2004), European privacy law and its ef-fect on location information. In Location privacy workshop: In-dividual autonomy as a driver of designweb (pp. 1-5). Maine:The University of Maine.

Zevenbergen, J.A. (2004), Expanding the legal/administra-tive package of the cadastral domain model – from grey to yel-low? In Standardization in the cadastral domain (pp. 1-7). Fre-deriksberg (Denmark): FIG (ISBN 87-90907-36-1).

Proefschrift

Groetelaers, D.A. (2004), Instrumentarium locatieontwik-keling, Sturingsmogelijkheden voor gemeenten in een veran-derde marktsituatie. TU Delft. Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2515-2). Prom./coprom.: Korthals Altes, WK, 12 oktober.


Dijk, T. van (2004), Land fragmentation in Central Europe:how and whether to use Western experience. In M. Deakin, R.Dixon-Gough & R. Mansberger (Eds.), Methodologies, modelsand instruments for rural and urban land management (pp. 35-48). Aldershot: Ashgate (ISBN 0-7546-3415-9).

Groetelaers, D.A. & Korthals Altes, W.K. (2004), Policy Ins-truments in the Changing Context of Dutch Land Development.In M. Deakin, R. Dixon-Gough & R. Mansberger (Eds.), Metho-dologies, Models, and Instruments for Rural and Urban LandManagement (pp. 75-87). Aldershot: Ashgate (ISBN 0 75463415 9).

Loenen, B. van, & Kok, B.C. (2004), National spatial datainfrastructure in the Netherlands; legal & economic issues anddevelopments. In B. van Loenen & B.C. Kok (Eds.), Spatial datainfrastructure and policy development in Europe and the Uni-ted States (pp. 71-86). Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2467-9).

Loenen, B. van, & Kok, B.C. (2004), Spatial data infrast-ructures; legal and economic issues. In B. van Loenen & B.C.Kok (Eds.), Spatial data infrastructure and policy developmentin Europe and the United States (pp. 1-14). Delft: DUP Science(ISBN 90-407-2467-9).

Wolff, H.W. de (2004), Urban land readjustment: establis-hing joint ownership as a new tool for urban regeneration inthe Netherlands. In H. Hagen & R. Keles (Eds.), Old and newland tenure rights in their cultural context (38, pp. 111-124).Bern: Peter Lang AG, European Academic Publishers (ISBN 30-391-0224-9).


Dijk, T. van (2004), A requiem to program-driven ruralland management. In The Olympic Spirit in Surveying; FIGWorking Week (pp. 1-18). Frederiksberg, Denmark: Interna-tional Federation of Surveyors (ISBN 87-909-0730-2).

Dijk, T. van (2004), Land Consolidation as Central Europe’sPanacea Reassessed. In Symposium on Modern Land Consoli-dation (pp. 1-21). Volvic (Clermont-Ferrand): FIG.

Dijk, T. van (2004), Two countries where rural land ma-nagement evolved toward metropolitan planning. In AESOP2004 Metropolitan Planning and Environmental Issues (pp. 1-13). Grenoble: AESOP.

Dijk, T. van (2004), Wanted: alternatives for program-dri-ven land consolidation. In Symposium on Modern Land Conso-lidation (pp. 1-13). Volvic (Clermont-Ferrand): FIG.

Onderzoeksprogramma Geo Information and Land Development

l 80 l

een schip, zo vast als een huis. WPNR, weekblad voor privaat-recht, notariaat en registratie (ISSN 0165-8476) 2004 (6590),717-720.


Haan, P. de (2004), Hoofdstuk 1: Bouwrecht. In M.A.M.C.van den Berg (Ed.), Bouwrecht in kort bestek (pp. 1-27).Deventer: Kluwer (ISBN 90-13-01199-3).

Haan, P. de (2004), Hoofdstuk 4: Bouwgrond. In M.A.M.C.van den Berg (Ed.), Bouwrecht in kort bestek (pp. 161-224).Deventer: Kluwer (ISBN 90-13-01199-3).

Koeman, N.S.J. & Jong, J. de (2004), Ontwikkelingsplano-logie : mogelijkheden naar geldend recht. In N.S.J. Koeman, A.ten Veen & J.R. ten Angeren (Eds.), Overheid en markt (pp.89-97). Deventer: Kluwer (ISBN 90-1302-075-5).

Rodrigues Lopes, D.L. (2004), Praktijkboek OnroerendGoed, supplement 143, band 1 Zakenrecht. Deventer: Kluwer.

Wolff, H.W. de (2004), Stadsinrichting. In M.A.M.C. vanden Berg (Ed.), Bouwrecht in kort bestek (pp. 87-105). Deven-ter: KLuwer (ISBN 90-13-01199-3).


Wolff, H.W. de (2004), Ontwikkelingsplanologie en vereve-ning. In Syllabus symposium Strategisch Grondbeleid en Ont-wikkelingsplanologie; Strategisch Grondbeleid en Ontwikke-lingsplanologie (pp. 12-17). Deventer: Tauw BV.

Externe rapporten

Korthals Altes, W.K. & Wolff, H.W. de (2004), Advies Vast-goed ontwikkelingsmaatschappij. Delft: OnderzoeksinstituutOTB.

Wolff, H.W. de, & Groetelaers, D.A. (2004), Grondpositiesvoor wijziging Wet voorkeursrecht gemeenten. Analyse van op-tie- en koopovereenkomsten. Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Vakpublicaties

Brouwer, P., Muñoz Gielen, D. & Winsemius, J. (2004), DeValenciaanse ontwikkelingsplanologie. Tijdschrift voor deVolkshuisvesting (ISSN 1382-4112) 10 (3), 17-21.

Greef, J.H. de (2004), Grondexploitatie en locatieontwikke-ling. Gouda: Raad voor Vastgoed Rijksoverheid.

Greef, J.H. de (2004), Grondexploitatie en vastgoedont-wikkeling. Gouda: Bouwned.

Groetelaers, D.A. (2004), Grondbeleidsinstrumentariumonder de loep. Gemeentelijke sturingsmogelijkheden in eenveranderde marktsituatie. Geo-info (ISSN 1572-5464) 12 (1),538-543.

Haan, P. de (2004), Juridische argumenten voor een cen-trale leidingenregistratie. Geo-info (ISSN 1572-5464) 1 (10),414-420.

Zevenbergen, J.A. & Molen, P. van der (2004), Legal as-pects of land administration in post conflict areas. In Symposi-um on Land Administration in Post Conflict Areas (pp. 18-59).Frederiksberg: FIG/OICRF.


Loenen, B. van, & Kok, B.C. (Eds.) (2004), Spatial data in-frastructure and policy development in Europe and the UnitedStates. Delft: DUP Science.

Meer, A.J. van der (Ed.) (2004), Geo-info (ISSN 1572-5464) .

Zevenbergen, J.A. (Ed.) (2004), Nordic journal of sur-veying and real estate research (ISSN 1459-5877).


Dijk, T. van (2004), Dealing with Central European landfragmentation. A critical assessment on the use of Western Eu-ropean instruments. CELK website, 1-11.

Loenen, B. van, & Onsrud, H.J. (2004), Geographic datafor academic research: assessing access policies. Cartographyand geographic information science (ISSN 1523-0406) 31 (1),3-17.

Ploeger, H.D. & Loenen, B. van (2004), EULIS-At the be-ginning of the road to harmonization of land registry in Euro-pe. European review of private law (ISSN 0928-9801) 12 (3),379-387.

Zevenbergen, J.A. (2004), A systems approach to land re-gistration and cadastre. Nordic journal of surveying and realestate research (ISSN 1459-5877) 1 (1), 11-24.

Stoter, J.E., Oosterom, P.J.M. van, & Ploeger, H.D. (2004),3D parcels basis for 3D cadastre? Comparison of conceptual3D cadastral models in different countries. GIM International(ISSN 1566-9076) 18 (6), 12-15.

Zevenbergen, J.A. (2004), Registration of property rights;a systems approach – Similar tasks, but different roles. Notari-us international (ISSN 1385-1209) 8 (1-2), 125-137.

Nationale publicaties in tijdschriften

Haan, P. de (2004), Eigendom, beheer en registratie vanondergrondse infrastructuur. Nederlands juristenblad (ISSN0165-0483) 79 (11), 564-570.

Haan, P. de (2004), Eigendomsverhoudingen bij privatise-ring van energiebedrijven. Bouwrecht (ISSN 0165-1528) 41(4), 283-292.

Haan, P. de (2004), Stop de verloedering van het notari-aat. WPNR, weekblad voor privaatrecht, notariaat en registra-tie (ISSN 0165-8476) 135 (6598), 889-889.

Haan, P. de (2004), Toedeling van beklemrechten bij ruil-en herverkaveling. WPNR, weekblad voor privaatrecht, notari-aat en registratie (ISSN 0165-8476) 135 (6571), 233-235.

Ploeger, H.D. (2004), Drijvend wonen. De flexibiliteit van

l 81 l

Rodrigues Lopes, D.L. (2004), Zekerheidsrechten. In Agra-risch grondverkeer (pp. G4-1-G4-42). Den Haag: Elsevier Over-heid (ISBN 90-6095-485-8).

Stoter, J.E., Oosterom, P.J.M. van, & Ploeger, H.D. (2004),Een geavanceerd 3D-kadastermodel toegepast op volumeper-celen. In P.J.G. Teunissen (Ed.), Jaarverslag 2003 NederlandseCommissie voor Geodesie (pp. 47-57). Delft: NCG (ISBN 90-6132-288-X).

Wolff, H.W. de, Greef, J.H. de, & Korthals Altes, W.K.(2004), Financiering van regionale ontwikkelingen uit degrondexploitatie; deelrapport: verslagen interviews en rappor-tage casestudies. Den Haag: Ministerie van VROM.

Wolff, H.W. de, Greef, J.H. de, Korthals Altes, W.K. &Spaans, M. (2004), Financiering van regionale ontwikkelingenuit de grondexploitatie; eindrapport. Den Haag: Ministerie vanVROM.

Wolff, H.W. de (2004), Juridisch instrumentarium locatie-ontwikkeling. Gouda: Bouwned.

Zevenbergen, J.A., Dijk, T. van, & Kap, A.P. (2004), Vanhet topje en de ijsberg; Rapport vervolgonderzoek evaluatiekadastrale registratie art. 55 Wbb. Delft: Ravi Netwerk voorGeoinformatie.

Overige bijdragen

Greef, J.H. de (2004), Bovenwijkse voorzieningen, kunnenze wel worden toegerekend aan grondexploitaties. Begeleiderafstuderen Debbie Bruinsma: Delft (12 maart), afstudeerverslag.

Greef, J.H. de (2004), Grondexploitatie en locatieontwikke-ling. Gastcollege aan de UvA, opleiding planologie, moduleVastgoedontwikkeling grondbeleid: residuele waardemethode:Utrecht (18 november), advies / consultatie.

Greef, J.H. de (2004), Grondexploitatie en locatieontwikke-ling. Bijdrage cursus Leer uw Grondprijzen van het Vastgoedin-stituut: Geschiedenis van het economisch begrip grondwaarde:Soestduinen (12 mei), advies / consultatie.

Greef, J.H. de (2004), Grondexploitatie en locatieontwikke-ling. Bijdrage cursus Leer uw Grondprijzen van het Vastgoedin-stituut: Geschiedenis van het economisch begrip grondwaarde:Utrecht (1 december), advies / consultatie.

Greef, J.H. de (2004), Proceskosten in de grondexploitatie,geen probleem! Begeleider afstuderen Martin Stout: Delft (12maart), afstudeerverslag.

Greef, J.H. de (2004), Transparantie van gemeentelijkgrondbeleid. Begeleider afstuderen Joep Hermans: Delft (10september), afstudeerverslag.

Groetelaers, D.A. (2004), Het grondbeleid en de gemeen-telijke praktijk. Staatscourant (ISSN 1566-7235) , pp. 7-7, 7oktober.

Kok, B.C. (2004), Developments of data policy and legalaspects in Europe. GSDI 7 Bangalore India Plenaire sessie:Bangalore India (5 februari), conferentiebijdrage.

Kok, B.C. (2004), Financing and Economics of SDI. GSDI 7Bangolore India Policy and Economics Workshop: BangoloreIndia (31 januari), conferentiebijdrage.

Korthals Altes, W.K. (2004), Beoordelingscommissie IPSV.Advieslid op thema versterking betrokkenheid bij dagelijkseleefomgeving: Rotterdam (22 juni), advies / consultatie.

Haan, P. de (2004), Besluiten tot privaatrechtelijke rechts-handelingen, een brug tussen publiek- en privaatrecht. Neder-lands tijdschrift voor bestuursrecht (ISSN 0921-3554) 2004 (4),109-115.

Haan, P. de (2004), Erfpacht als instrument van privatise-ring. Maandblad voor vermogensrecht (ISSN 1380-6033) 14(7/8), 94-98.

Jong, J. de, & Sievers, I. (2004), Ontwikkelingsplanologie:hype of hoop? Rooilijn (ISSN 1380-2860) 37 (5), 213-218.

Korthals Altes, W.K. (2004), De marktrevolutie in de stads-vernieuwing en grondexploitaties. Property NL Research Quar-terly (ISSN 1570-7814) 3 (1), 47-51.

Korthals Altes, W.K. (2004), De organisatie van prestatie.Den Haag: VNG. (ISBN 90-3227-641-7).

Korthals Altes, W.K. (2004), Nationaal ruimtelijk beleid ende regio. Gouda: BouwNed Gouda.

Loenen, B. van (2004), Hergebruik van overheidsinforma-tie. Geo-info (ISSN 1572-5464) 2004 (9), 348-353.

Ploeger, H.D. (2004), Grafrechten en grafstenen. De nota-risklerk (ISSN 0166-6177) 81 (1431), 12-13.

Ploeger, H.D. (2004), Contractuele verplichtingen met eenkwalitatief sausje: kettingbeding, de kwalitatieve verplichtingen de toestemming. De notarisklerk (ISSN 0166-6177) 81(1441), 189-192.

Ploeger, H.D. (2004), De geboorte van erfdienstbaarhe-den; over vestiging, verjaring en bestemming. De notarisklerk(ISSN 0166-6177) 81 (1434), 61-65.

Ploeger, H.D. (2004), Schenking. In J.H. Nieuwenhuis,C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Vermogensrecht (pp. 1349-1364). Deventer: Kluwer (ISBN 90-130-0536-5).

Ploeger, H.D. (2004), Supplement 30, titel 3, art. 20. InW.M. Kleijn & A.A. van Velten (Eds.), Zakelijke rechten (pp.20/1-20/47). Deventer: Kluwer.

Ploeger, H.D. (2004), Supplement 30, titel 3, art. 24. InW.M. Kleijn & A.A. van Velten (Eds.), Zakelijke rechten (pp.24/1-24/2). Deventer: Kluwer.

Ploeger, H.D. (2004), Waterwoningen: drijvend en vast.Juridische Berichten voor het Notariaat (JBN) (ISSN 0925-6814) 2004 (7/8), 4-5.

Putten, E. van der, Lint, R. de, & Wolff, H.W. de (2004),Onderzoek naar de mogelijkheden van een regeling voor ste-delijke herverkaveling. Den Haag: Akro Consult.

Putten, E. van der, Lint, R. de, & Wolff, H.W. de (2004),Stedelijke herverkaveling: Motor voor vernieuwing van particu-lier bezit. Tijdschrift voor de Volkshuisvesting (ISSN 1382-4112) 10 (5), 27-31.

Rodrigues Lopes, D.L. (2004), Beperkte gebruiksrechten.In Agrarisch grondverkeer (pp. G3-1-G3-46). Den Haag: Else-vier Overheid (ISBN 90-6095-485-8).

Rodrigues Lopes, D.L. (2004), Gemeenschap. In Agrarischgrondverkeer (pp. G5-1-G5-22). Den Haag: Elsevier Overheid(ISBN 90-6095-485-8).

Rodrigues Lopes, D.L. (2004), Gemeenschap, apparte-mentsrechten, coöperaties. In H.J. Rossel & R. van Ekeren(Eds.), Praktijkboek Onroerend Goed (pp. ID-1-ID-145). Deven-ter: Kluwer (ISBN 90-268-1007-5).

Rodrigues Lopes, D.L. (2004), Hypotheek. In H.J. Rossel &R. van Ekeren (Eds.), Praktijkboek Onroerend Goed (pp. IG-1-IG-104). Deventer: Kluwer (ISBN 90-268-1007-5).

l 82 l

Korthals Altes, W.K. (2004), Grondbeleid, of de moeizamemars op een aantrekkelijk platteland. Interview Landwerk: (1mei), interview / gesprek.

Korthals Altes, W.K. (2004), Nota Ruimte. Deelname ron-detafelconferentie als hoorzitting van de Tweede Kamer overNota Ruimte thema Bouwen en wonen: Den Haag (23 juni),advies / consultatie.

Korthals Altes, W.K. (2004), Regionaal kostenverhaal enverevening. Ronde-tafelbijeenkomst regionaal kostenverhaalen verevening: Den Haag, Sociëteit de Witte (16 september),onderzoekpresentatie.

Loenen, B. van (2004), Beschikbaarheid van geo-informa-tie. Presentatie voor Adviesdienst Geo-informatie en ICT, Rijks-waterstaat, Ministerie van Verkeer en Waterstaat: Delft (13 de-cember), conferentiebijdrage.

Loenen, B. van, & Zevenbergen, J.A. (2004), De Wkpb,wat bedoelen we ermee? Achtergrond, totstandkoming enstrekking van de wet. Presentatie tijdens de werkconferentieKansen, uitdagingen en de Wet kenbaarheid publiekrechtelijkebeperkingen, georganiseerd door Jokoda Consultancy en IntAct: Amersfoort (26 mei), workshop.

Loenen, B. van (2004), Economic models for SDI develop-ment. Presentatie voor Forum GIT-GIS: Preparing the future,georganiseerd door het Institut Cartographic de Catalunya:Barcelona, Spain (29 juni), conferentiebijdrage.

Loenen, B. van (2004), Funding an SDI. Gastcollege Wa-geningen Universiteit, Centrum voor Geo-informatie, vak Geo-graphic Information Science: Wageningen (13 oktober), orga-nisatie activiteiten.

Muñoz Gielen, D. (2004), Grondbezit oorzaak trage bouw.De Volkskrant, pp. 13-13, 29 juni.

Ploeger, H.D. (2004), Cadastral registration of Cross-Boun-dary infrastructure objects. Cadastral registration of Cross-Boundary infrastructure objects, FIG Working Week 2004,Technical Session 25 (Appropriate Technologies for Good LandAdministration): Athens, Greece (26 mei), workshop.

Ploeger, H.D. (2004), Conceptual 3D cadastral model ap-plied in several countries. Appropriate Technologies for GoodLand Administration; FIG Working Week 2004, Technical Ses-sion 25: Athens, Greece (26 mei), conferentiebijdrage.

Ploeger, H.D. (2004), Eigendom en beperkte rechten. Stu-diemiddag Eigendom en beperkte rechten: Leiden (10 septem-ber), workshop.

Ploeger, H.D. (2004), Meervoudig ruimtegebruik. Inleidingvoor Seminar Notariaat Gelderland, georganiseerd door Kadas-ter directie Gelderland: Arnhem (5 februari), workshop.

Ploeger, H.D. (2004), Rapporteur Technical Session 21 (Ur-ban and Rural Land Management), FIG Working Week 2004.Rapporteur Technical Session 21 (Urban and Rural Land Ma-nagement), FIG Working Week 2004: Athens, Greece (25 mei),workshop.

Ploeger, H.D. (2004), Secretaris afdeling privaatrecht.Jaarvergadering Vereniging voor de vergelijkende studie vanrecht in België en Nederland: Utrecht (19-20 november),workshop.

Priemus, H. (2004), Instrumentarium locatieontwikkeling,Sturingsmogelijkheden voor gemeenten in een veranderendemarktsituatie. Commissielid promotie D.A. Groetelaers, Delft(12 oktober), advies/consultatie.

Wolff, H.W. de (2004), De anticiperende overheid. Een on-derzoek naar de praktijkervaringen met het (rijks)beleidskaderanticiperend handelen in vastgoed. Begeleider Henk-Jan Mole-naar: Delft (1 december), afstudeerverslag.

Wolff, H.W. de (2004), Gebruiksregulering van winkel- enhorecapanden. De (on)mogelijkheden van het publiekrechtelijkinstrumentarium. Begeleider afstuderen M van Leeuwen: Delft,afstudeerverslag.

Wolff, H.W. de (2004), Grondbeleid ingekaderd: de rol vande overheid. Bijdrage aan stoomcursus Grond- en EconomischeZaken Haags Ontwikkelingsbedrijf, georganiseerd door Be-stuursacademie Nederland: Den Haag (5 februari), workshop.

Wolff, H.W. de (2004), Juridisch instrumentarium locatie-ontwikkeling. Verzorgen dagdeel op Incompany-cursus Bouw-ned Ruimtelijk beleid en voortgang bouw voor Bouwned:Gouda (6 oktober), workshop.

Wolff, H.W. de (2004), Naar een gefundeerde aanpak vanfunderingsherstel. Aanschrijving als instrument voor de aanpakvan funderingsherstel bij de particuliere woningvoorraad inSchiedam-Oost. Begeleider afstuderen K Bakker: Delft, afstu-deerverslag.

Wolff, H.W. de (2004), Nieuwe Wet ruimtelijke ordening envernieuwend ruimtegebruik. Presentatie voor Seinpost advies-bureau over de op stapel staande herziening van de Wet op deRuimtelijke Ordening: Rotterdam (20 januari), workshop.

Wolff, H.W. de (2004), Nota Ruimte. Lezing op opleidings-dag Actualiteiten recht HBO en ontwikkelingen LI van KadasterLandinrichting: Utrecht (11 oktober), conferentiebijdrage.

Wolff, H.W. de (2004), Ontwikkelingen binnen rijks, pro-vinciaal en gemeentelijk grondbeleid. Bijdrage aan opleidingvastgoedeconomie voor de Rijksoverheid. Module 1: Grondbe-leid, gebiedsontwikkeling, markt: Den Haag (18 november),conferentiebijdrage.

Wolff, H.W. de (2004), Ontwikkelingsplanologie en vereve-ning. Lezing in plenaire sessie door Tauw georganiseerd Sym-posium Strategisch Grondbeleid en Ontwikkelingsplanologie:Ede (13 oktober), conferentiebijdrage.

Wolff, H.W. de (2004), Planschade: markt of overheid?Ontwikkelingen binnen de regels rond planschade uit de WRO.Lezing voor BouwNed regio zuid: Berkel Enschot (16 novem-ber), conferentiebijdrage.

Zevenbergen, J.A. (2004), Development of detailed curri-culum design and Fausac staff development programme. Deel-name aan programma van het Guatemala Consulting ProjectDesign and Implementation of the technical study programmein Land administration: Enschede (15-19 november), works-hop.

Zevenbergen, J.A. (2004), European privacy law and its ef-fects on location information. Presentation of paper at Loca-tion Privacy Workshop, Individual Autonomy as a Driver of De-sign: Maine (5-7 augustus), conferentiebijdrage.

Zevenbergen, J.A. (2004), Grondregistratie en landinfor-matiewet. Missie voor het opstellen van concept voor Surina-me voor het PMU MS-GLIS: Paramaribo, Suriname (15-27maart), advies / consultatie.

Zevenbergen, J.A. (2004), Outcomes of the STSM in Helsin-ki University of Technology (TKK), Finland. Presentatie op de 5thCOST G9 Workshop: Helsinki, Finland (13-14 mei), workshop.

Zevenbergen, J.A. (2004), Sale and subdivision in the

l 83 l

Netherlands. Presentatie op de WG2 bijeenkomst in het kadervan COST Action G9 Székesfehérvár, tevens inhoudelijke orga-nisatie en voorzitten van de bijeenkomst: Székesfehérvár(Hongarije) (2-3 september), workshop.

Zevenbergen, J.A. (2004), Surveying/land managementeducation at TU Delft. Presentatie in het kader van UniversitySupport Programme on Education Surveying/Land Manage-ment, 2004 aan deelnemers uit de Russische Federatie: Stock-holm (19 oktober), workshop.

Zevenbergen, J.A. (2004), There is more to see than caneven be seen. Presentatie op de 6th COST G9 Workshop: Riga,Letland (15 oktober), workshop.

l 84 l

men, E.M. Fendel & C. Hess (Eds.), Standardization in the cad-astral domain (pp. 1-14). Frederiksberg (Denmark): FIG (ISBN87-90907-36-1).

Kap, A.P., Loenen, B. van, & Vries, M.E. de (2004), Harmo-nized access to heterogeneous content: towards a EuropeanSDI. In AGILE 2004 7th Conference on Geographic InformationScience (pp. 27-32). Heraklion: Crete University Press (ISBN960-524-176-5).

Lemmens, M.J.P.M. & Vries, M.E. de (2004), Semantic de-scription of location based web services using an extensible lo-cation ontology. In Proceedings GI Tage 2004; GI Tage 2004(pp. 261-276). Münster: Institut für Geoinformatik.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Bridging the worlds of CADand GIS – Part 1 of a series on CAD-GIS. In Directions Magazi-ne; BIUC 2004 (pp. 1-3). Orlando.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Editorial. In P.J.M. van Oos-terom (Ed.), Geo-information standards in action (pp. v-ix).Delft: Nederlandse Commissie voor Geodesie, KNAW (ISBN 906132 289 8).

Oosterom, P.J.M. van (2004), Introduction. In C. Schlieder,P.J.M. van Oosterom, J.A. Zevenbergen, C.H.J. Lemmen, E.M.Fendel & C. Hess (Eds.), Standardization in the cadastral do-main (pp. 1-3). Frederiksberg (Denmark): FIG (ISBN 87-90907-36-1).

Oosterom, P.J.M. van, & Besemer, J.W.J. (2004), Geo.infor-mation standards in action. In P.J.M. van Oosterom (Ed.), Geo-information standards in action (pp. 1-10). Delft: NederlandseCommissie voor Geodesie, KNAW (ISBN 90 6132 289 8).

Oosterom, P.J.M. van, Lemmen, C.H.J. & Molen, P. van der(2004), Remarks and observatons related to the further deve-lopment of the core cadastral domain model. In C. Schlieder,P.J.M. van Oosterom, J.A. Zevenbergen, C.H.J. Lemmen, E.M.Fendel & C. Hess (Eds.), Standardization in the cadastral do-main (pp. 1-19). Frederiksberg (Denmark): FIG (ISBN 87-90907-36-1).

Quak, C.W. & Vries, M.E. de (2004), GML 3, X3D and topo-logy. In Proceedings GML days; GML & geo-spatial web servi-ces conference 2004 (pp. 1-41). Vancouver: Galdos.

Stoter, J.E. & Zlatanova, S. (2004), Multiple representa-tions in DBMS: two algorithms. In M.O. Altan (Ed.), The inter-national archives of the photogrammetry, remote sensing andspatial information sciences, proceedings of XXth ISPRS Con-gress, part B, vol. XXXV (pp. 346.1-346.6). Instanbul: Organi-sing Committee of the XXth ISPRS Congress (ISBN 1682-1777).

Stoter, J.E., Sorensen, E.M. & Bodum, L. (2004), 3D regist-ration of real property in Denmark. In The Olympic Spirit inSurveying; FIG Working Week (pp. 1-23). Frederiksberg: Inter-national Federation of Surveyors.

Tiberius, C.C.J.M. & Verbree, E. (2004), GNSS positioningaccuracy and availability within Location Based Services: Theadvantage of combined GPS-Galileo positioning. In GS Grana-dos (Ed.), 2nd ESA/Estec workshop on Satellite NavigationUser Equipment Technologies (pp. 1-12). Noordwijk: ESA pu-blications division.

Verbree, E. & Anrooij, A. van (2004), Interactive naviga-tion through distance added valued panoramic images. In H.-G. Maas & D. Schneider (Eds.), Proceedings of the ISPRS wor-

Proefschrift

Stoter, J.E. (2004), 3D Cadastre. TU Delft (326 pag.).(Delft: NCG) (ISBN 90-6132-286-3). Prom./coprom.: Oosterom,P.J.M. van, & Jong, J. de, 13 september.

Tuladhar, A.M. (2004), Parcel-based Geo-Information Sys-tem. TUD Technische Universiteit Delft (252 pag.). (Enschede:ITC Printing Department) (ISBN 90-6164-224-8). Prom./co-prom.: Bogaerts, M.J.M., Molen, P. van der, & Zevenbergen,J.A., 11 oktober.

Werner, M.G.F. (2004), Spatial flood extent modelling. Aperformance-based comparison. Delft: DUP Science (ISBN 90-407-2558-6). Prom./coprom.: Savenije, H.H.G. & Bogaerts,M.J.M., 14 december.


Oosterom, P.J.M. van, Quak, C.W. & Tijssen, T.P.M. (2004),About invalid, valid and clean polygons. In P.F. Fisher (Ed.),Developments in spatial data handling (pp. 1-16). Berlin – Hei-delberg: Springer Verlag (ISBN 3-540-22610-9).

Stoter, J.E., Penninga, F. & Oosterom, P.J.M. van (2004),Generalization of integrated terrain elevation and 2D objectmodels. In P.F. Fisher (Ed.), Developments in spatial datahandling (pp. 527-546). Berlin – Heidelberg: Springer Verlag(ISBN 3-540-22610-9).


Aalders, H.J.G.L. (2004), 2004, The beginning of a newera for European standards. In Proceedings of the internation-al symposium GIS Ostrava 2004 (pp. 1-9). Ostrava: VSB-TUOstrava.

Baars, M., Verbree, E. & Oosterom, P.J.M. van (2004),Structuring, indexing, querying and visualizing moving objectsin a DBMS. In F. Toppen & P. Prastocos (Eds.), AGILE 2004 7thconference on geographic information science (pp. 251-260).Heraklion: Crete Univerisity Press (ISBN 960-524-176-5).

Baars, M., Stoter, J.E., Oosterom, P.J.M. van, & Verbree, E.(2004), Rule-based or explicit storage of topology structure: acomparison case study. In F. Toppen & P. Prastocos (Eds.),AGILE 2004 7th conference on geographic information science(pp. 765-769). Heraklion: Crete University Press (ISBN 960-524-176-5).

Brentjens, T.J., Vries, M.E. de, Quak, C.W., Vijlbrief, T. &Oosterom, P.J.M. van (2004), Evaluation the OpenGIS web fe-ature services with the case study distributed cadastral trans-actions. In E.M. Fendel & M. Rumor (Eds.), Proceedings ofUDMS 04 24th Urban Data Management Symposium, Informa-tion systems and the delivery of the promised societal benefits(pp. 15.11-15.23). Delft: UDMS.

Hess, C. & Vries, M.E. de (2004), From models to data: aprototype query translator for the cadastral domain. In C.Schlieder, P.J.M. van Oosterom, J.A. Zevenbergen, C.H.J. Lem-

Onderzoeksprogramma GIS Technology

l 85 l

Rumor (Eds.), Proceedings of UDMS 04 24th Urban Data Ma-nagement Symposium Information systems and the delivery ofthe promides societal benefits (pp. 3.33-3.46). Delft: UDMS.

Zlatanova, S., Oosterom, P.J.M. van, & Verbree, E. (2004),3D Geo-DBMS technology for improving disaster management.In M.O. Altan (Ed.), The international archives of the photo-grammetry, remote sensing and spatial information sciences,proceedings of XXth ISPRS Congress, part B, vol. XXXV (pp.124.1-124.6). Instanbul: Organising Committee of the XXthISPRS Congress (ISBN 1682-1777).

Zlatanova, S., Stoter, J.E. & Quak, C.W. (2004), Manage-ment of multiple representations in spatial DBMSs. In F. Top-pen & P. Prastacos (Eds.), AGILE 2004 7th conference on ge-ographic information science (pp. 269-278). Heraklion: CreteUniversity Press (ISBN 960-524-176-5).

Zlatanova, S. & Verbree, E. (2004), User tracking as an al-ternative positioning technique for LBS. In C Gartner (Ed.),Proceedings of the 2nd symposium on location based services& telecartography (pp. 109-115). Vienna: TU Vienna – ICA.


Fendel, E.M. & Rumor, M. (Eds.) (2004), Proceedings ofUDMS 04, 24th Urban Data Management Symposium, Informa-tion systems and the delivery of the promised societal bene-fits. Delft: UDMS.

Lemmens, M.J.P.M. (Ed.) (2004), GIM International (ISSN1566-9076) 18 (1-12).

Schlieder, C., Oosterom, P.J.M. van, Zevenbergen, J.A.,Lemmen, C.H.J., Fendel, E.M. & Hess, C. (Eds.) (2004), Stan-dardization in the cadastral domain. Frederiksberg (Denmark):FIG.


Lemmen, C.H.J. & Oosterom, P.J.M. van (2004), EditorialCadastral systems III. Computers, Environment and Urban Sys-tems (ISSN 0198-9715) 28 (5), 435-442.

Zlatanova, S., Rahman, A.A. & Shi, W. (2004), Topologicalmodels and frameworks for 3D spatial objects. Computers &geosciences (ISSN 0098-3004) 30 (4), 419-428.

Nationale publicaties in tijdschriften

Aalders, H.J.G.L. & Reuvers, M. (2004), 2004, het beginvan een nieuw normentijdperk. Geo-info (ISSN 1572-5464) 1(1), 20-27.

Brentjens, T.J., Vries, M.E. de, Quak, C.W., Oosterom,P.J.M. van, & Vijlbrief, T. (2004), WFS-protocol houdt data bijde bron, maar muteren kan op afstand. VI Matrix (ISSN 0929-6107) 12 (7), 16-18.

Jansen, F.W., Oosterom, P.J.M. van, & Stoter, J.E. (2004),Het overbruggen van de kloof tussen CAD en GIS (1). Geo-info(ISSN 1572-5464) 1 (11), 482-487.

king group V/1 Panoramic photogrammetry workshop Vol.XXXIV. International archives of photogrammetry, remote sen-sing and spatial information sciences (ISSN 1682-1750) (pp. 1-4). Dresden: Institute of Photogrammetry and Remote Sen-sing.

Verbree, E., Hanssen, R.R. & Gehlot, S. (2004), GIS Sup-ported satellite radar deformation monitoring: potential andrequirements. In GIS-Supported Satellite Radar DeformationMonitoring: Potential and Requirements; 1st Goettingen GIS &Remore Sensing Days (pp. 1-8). Goettingen: Remote Sensing& GIS for Environmental Studies (ISBN 3-88452-113-X).

Verbree, E., Tiberius, C.C.J.M. & Vosselman, M.G. (2004),Combined GPS-Galileo positioning for location based servicesin urban environment. In C Gartner (Ed.), Proceedings of the2nd symposium on location based services & telecartography(pp. 99-107). Vienna: TU Vienna – ICA.

Verbree, E., Zlatanova, S. & Smit, K. (2004), Interactivenavigation services through value-added cyclomedia panora-mic images. In Interactive navigation services through value-added cyclomedia panoramic images; Sixth Internat. Confe-rence on Electronis Commerce 2004 (pp. 1-5). Delft: ACM(ISBN 1-58113-930-6).

Vries, M.E. de (2004), Creating translation rules for integ-ration of geo-data sets using OWL (Web Ontology Language).In Proceeding of the EuroSDR commission 5 & Eurographicsworkshop ‘Ontologies and schema translation services’ (pp. 1-24). Paris: EuroSDR.

Vries, M.E. de, & Oosterom, P.J.M. van (2004), The thirdGML relay. In P.J.M. van Oosterom (Ed.), Geo-informationstandards in action (pp. 31-40). Delft: Nederlandse Commissievoor Geodesie, KNAW (ISBN 90 6132 289 8).

Vries, M.E. de, & Tijssen, T.P.M. (2004), From hybrid map-ping to integrated query and processing: two SDI cases fromthe Netherlands. In E.M. Fendel & M. Rumor (Eds.), Procee-dings of UDMS 04 24th Urban Data Management Symposium,information systems and the delivery of the promised societalbenefits (pp. 15.1-15.10). Delft: UDMS.

Vries, M.E. de, & Zlatanova, S. (2004), Interoperability onthe web: the case of 3D geo-data. In P. Isaias, P. Kommers &M. McPherson (Eds.), Proceedings of the IADIS internationalconference e-society (pp. 667-674). Lisbon: IADIS Press (ISBN972-98947-5-2).

Zlatanova, S. (2004). Large-scale urban 3D models. InWorkshop D UDMS 04 Large-scale urban 3D models (pp. D.1-D.52). Delft: UDMS.

Zlatanova, S. (2004), Large-scale 3D data integration – anintroduction to the challenges for CAD en GIS integration. InDirections Magazine; BIUC 2004 (pp. 1-2). Orlando: www.di-rectionsmag.com.

Zlatanova, S. (2004), Web 3D GIS for urban environments.In Proceedings of the International Symposium and Exhibitionon Geoinformation 2004 (ISG2004) (pp. 1-12). Kuala Lumpur,Malaysia: Universiti Putra Malaysia.

Zlatanova, S., Holweg, D. & Coors, V. (2004), Geometricaland topological models for real-time GIS. In Proceedings ofthe International workshop on next generation geospatial in-formation (pp. 1-6). Cambridge: MA.

Zlatanova, S., Holweg, D. & Coors, V. (2004), Geometricaland topological models for real-time GIS. In E.M. Fendel & M.

l 86 l

room. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (4), 11-11.Lemmens, M.J.P.M. (2004), Awareness. GIM International

(ISSN 1566-9076) 18 (9), 11-11.Lemmens, M.J.P.M. (2004), Deliberations from observing

maps. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (1), 9-9.Lemmens, M.J.P.M. & Quak, C.W. (2004), Exhanging geo-

data on the web. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (12),35-37.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Full of danger. GIM Interna-tional (ISSN 1566-9076) 18 (11), 11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Geo-information and sustaina-ble development. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (12),11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Geospatial democracy. GIM In-ternational (ISSN 1566-9076) 18 (8), 11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Helping customers see theworld clearly: GeoSpatial World 2004. GIM International (ISSN1566-9076) 18 (5), 62-63.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), One of the three. GIM Interna-tional (ISSN 1566-9076) 18 (7), 11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Problem equals product. GIMInternational (ISSN 1566-9076) 18 (3), 11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Product survey on airborne la-serscanners. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (5), 45-47.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Remote sensing processingsoftware. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (7), 53-57.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Understanding product andconsumer. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (5), 11-11.

Penninga, F. (2004), Kartografische hoogtevoorstellingbinnen TOP10NL – Inventarisatie mogelijkheden op basis vanTOP10NL uitgebreid met een digitaal hoogtemodel. 3DTOPO,01. 2004: Topografische Dienst Kadaster.

Quak, C.W. (2004), Inventarisatie informatiemodel Ge-meente Den Haag (Kleine Topografie). Amersfoort: Ravi, net-werk voor geo-informatie.

Quak, C.W. (2004), Inventarisatie informatiemodel Topo-grafische Dienst Kadaster. Amersfoort: Ravi, netwerk voorgeo-informatie.

Sester, M. & Oosterom, P.J.M. van (2004), Computationalcartography and spatial modelling. it – Information Technology(ISSN 1611-2776) 46 (5), 277-282.

Stoter, J.E., Oosterom, P.J.M. van, & Ploeger, H.D. (2004),Comparison of conceptual 3D cadastral models in differentcountries: 3D parcels basis for 3D cadastre? GIM International(ISSN 1566-9076) 18 (6), 12-15.

Vermeij, B., Oosterom, P.J.M. van, & Raamsdonk, J. van(2004), Standaarden open-GIS voor snelle en betrouwbare uit-wisseling van geodata: zonder afstemming blijft het gissen.Computable (ISSN 0165-5450) 37 (12), 10-11.

Zlatanova, S. (2004), GIS/CAD integration. GIM Interna-tional (ISSN 1566-9076) 18 (11), 51-53.

Zlatanova, S. & Oosterom, P.J.M. van (2004), Large-scale3D geo-information. GIM International (ISSN 1566-9076) 18(11), 51-53.

Overige bijdragen

Aalders, H.J.G.L. (2004), Geo-Informatie Modellen van de

Jansen, F.W., Oosterom, P.J.M. van, & Stoter, J.E. (2004),Het overbruggen van de kloof tussen CAD en GIS (2). Geo-info(ISSN 1572-5464) 1 (11), 518-523.

Oosterom, P.J.M. van, Quak, C.W. & Tijssen, T.P.M. (2004),Polygonen: het wankele fundament van ruimtelijk modelleren.Geo-info (ISSN 1572-5464) 1 (3), 127-132.

Penninga, F., Verbree, E., Quak, C.W. & Oosterom, P.J.M.van (2004), Genereren van een 6-positie postcodebestand opbasis van de kadastrale registratie. Geo-info (ISSN 1572-5464)1 (2), 70-75.

Externe rapporten

Penninga, F. (2004), 3D topography – Realization of a th-ree dimensional topographic terrain representation in an inte-grated TIN-TEN model. GIST (Ext. r. no. 27). Delft: Onder-zoeksinstituut OTB.

Penninga, F. (2004), Kartografische hoogtevoorstellingbinnen Top-10 NL – Inventarisatie mogelijkheden op basis vanTOP10NL uitgebreid met een digitaal hoogtemodel. GISt (Ext. r. no. 28). Delft: Onderzoeksinstituut OTB.

Penninga, F. (2004), Oracle 10g topology – Testing Oracle10g topology using cadastral data. GISt (Ext. r. no. 26). Delft:Onderzoeksinstituut OTB.

Verbree, E. (2004), Comparison gridding with ArcGIS 8.2versus CPS/3. GISt (Ext. r. no. 25). Delft: OnderzoeksinstituutOTB.

Vakpublicaties

Aalders, H.J.G.L. (2004), Grootschalige topografie; Inven-tarisatie informatiemodel Framework voor GI uitwisseling.Amersfoort: Ravi, netwerk voor geo-informatie.

Aalders, H.J.G.L. (2004), Ontwikkelingen voor meta dataconcepten. In L. Heres (Ed.), GeoMetaMatica. Inleidingen vande studiedag over metagegevens voor geografische informa-tie, Subcommissie Geo-Informatie Modellen, Utrecht, 18 mei2004 (pp. 1-13). Delft: Nederlandse Commissie voor Geodesie(ISBN 90-6132-285-5).

Aalders, H.J.G.L., Bulens, J., Janssen, P., Oosterom, P.J.M.van, Reuvers, M. & Quak, C.W. (2004), Eisenpakket NEN 3610versie 2. Amersfoort: Ravi, netwerk voor geo-informatie.

Aalders, H.J.G.L., Bulens, J., Janssen, P., Oosterom, P.J.M.van, Reuvers, M. & Quak, C.W. (2004), Ontwerp NEN 3610 Ba-sismodel Geo-informatie. Delft: NEN Normcommissie.

Kraak, M.J., Knippers, R.A., Kolk, B., Bakker, N.J., Burns,B., Oosterom, P.J.M. van, Vries, M.E. de, Quak, C.W., Tijssen,T.P.M., Bregt, A.K., Bulens, J., Vullings, L.A.E. & Heres, L.(2004), Gegevensmodel TOP10NL, versie 2.3. Emmen – En-schede: Topografische Dienst Kadaster – ITC.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), 3D Cadastres. GIM Internation-al (ISSN 1566-9076) 18 (10), 11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Agricultural information infrast-ructure. GIM International (ISSN 1566-9076) 18 (2), 11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), A matter of scale. GIM Interna-tional (ISSN 1566-9076) 18 (6), 11-11.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), At the front of the lecture

l 87 l

Nederlandse Commissie voor Geodesie. Secretaris Subcommis-sie Geo-Informatie Modellen van de Nederlandse Commissievoor Geodesie: Delft, lidmaatschap.

Aalders, H.J.G.L. (2004), TC 287 Geo-Information – CEN.Voorzitter TC 287 Geo-Information – CEN (European Commis-sion for Standardization): Delft, lidmaatschap.

Aalders, H.J.G.L. (2004), NEN351-250 Geo-informatie.Voorzitter Commissie NEN351-250 Geo-informatie: Delft, lid-maatschap.

Aalders, H.J.G.L. (2004), GIS Ostrava. Scientific CouncilGIS Ostrava: Ostrava, lidmaatschap.

Aalders, H.J.G.L. (2004), Opleiding Geodesie. Onderwijs-coördinator Opleiding Geodesie: Delft, organisatie activiteiten.

Aalders, H.J.G.L. (2004), Spatial data standars of the In-ternational Cartographic Association. Scientific member and vi-ce-chairman of the Commission of Spatial Data Standars of theInternational Cartographic Association, lidmaatschap.

Aalders, H.J.G.L., Bulens, J., Vullings, L.A.E., Janssen,P.A.L.M. Oosterom, P.J.M. van, Reuvers, M. & Quak, C.W.(2004), Een standaard voor semantiek in een geo-informatieinfrastructuur. Ede, Sympoisum Geo-Informatie Nederland, Denieuwste ontwikkelingen in de geo-informatie, June.

Baars, M., Oosterom, P.J.M. van, Verbree, E. & Gorte,B.G.H. (2004), Structuring, indexing, querying and visualizingmoving objects in a DBMS. Ede, Symposium Geo-InformatieNederland, De nieuwste ontwikkelingen in de Geo-informatie,June.

Fendel, E.M. (2004), Opleiding Geodesie. MSc coördinatorOpleiding Geodesie: Delft, organisatie activiteiten.

Fendel, E.M. (2004), Opleiding Geodesie. Erasmuscoördi-nator Opleiding Geodesie: Delft, organisatie activiteiten.

Fendel, E.M. (2004), Urban Data Management. ProgrammeCommittee Urban Data Management Sym.posium 2004: Delft,lidmaatschap.

Fendel, E.M. (2004), Urban Data Management. ExecutiveSecretary Urban Data Management: Delft, lidmaatschap.

Fendel, E.M. (2004), Vastgoedinformatie en Grondbeleidvan Geo-Informatie Nederland (GIN). Vastgoedinformatie enGrondbeleid van Geo-Informatie Nederland (GIN): Utrecht, lid-maatschap.

Fendel, E.M. & Oosterom, P.J.N. van (2004), Urban DataManagement. Programme Committee Urban Data ManagementSymposium 2004: Delft, lidmaatschap.

Lemmen, C.H.J., Molen, P. van der, Oosterom, P.J.M. van,Ploeger, H.D., Quak, C.W. & Stoter, J.E. (2004), Developmentof a modular standard for the cadastral domain. Presentationat the EULIS Seminar LIS and real property estate industry:Lund (01-04-2004 – 02-04-2004), conferentiebijdrage.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), GIM International interviewsHans Hess, managing director and ceo, Leica Geosystems, Teper cent turnover to research and development. In: GIM Inter-national, 18 (3), p. 6-9, ISSN 1566-9076, interview / gesprek.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), GIM International interviewsProf.Dr. Hans-Gerd Maas, Dresden University of Technology:LiDar: very interesting en promising. In: GIM International,18(2), 6-9, ISSN 1566-9076, interview / gesprek.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), GIM International interviewsprof. M. Ohran Altan, 2004 ISPRS Congress Director ‘Geo-ima-gery bridging’ continents. In: GIM International, 18(7), p. 7-9,

ISSN 1566-9076, interview / gesprek.Lemmens, M.J.P.M. (2004), Geo-imagery bridging conti-

nents, review XXth ISPRS congress, Istanbul, Turkey. In GIMInternational 18 (9), p. 58-59, recensie.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Geo-informatie en Geoma-nagement. Voordracht gehouden tijdens het bedrijvenbezoekGITC van Ed Nijpels, Commissaris van de Koningin in Frieslandaan uitgever GITCd: De Lemmer (9 april), workshop.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), Maturation of the DMC, inter-view with dr. Terry Keating, chairman, Z-Imaging. Interview inGIM International, 18 (9), p. 7-9, interview / gesprek.

Lemmens, M.J.P.M. (2004), The application of high-resolu-tion imagery and geographical information systems in cadas-tral mapping: a casestudy of the Republic of Moldova. Externalexaminer PhD Committee S.M. Cashin, Title PhD thesis: Theapplication of high-resolution imagery and geographical infor-mation systems in cadastral mapping: a casestudy of the Rep.of Moldova: Cambridge (29 maart), lidmaatschap.

Louwsma, J.H. (2004), Constraints in geo virtual realityapplications. Ede, Symposium Geo-Informatie Nederland, Denieuwste ontwikkelingen in de geo-informatie, June.

Oosterom, P.J.M. van (2004), ACM-GIS. Programme Com-mittee ACM-GIS, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Basisgegevens 2010. Taak-groep Basisgegevens 2010: Delft, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Constraints in geo-informa-tion models applied to geo-VR in landscape architecture. Af-studeerhoogleraar P.J.M. van Oosterom/Beleiders S. Zlatanovaen R. van Lameren (Wageningen Universiteit) MSc Thesis J.H.Louwsma: Delft (1 mei), afstudeerverslag.

Oosterom, P.J.M. van (2004), GI-Science. ProgrammeCommittee GI-Science: Santa Barbara, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Geographical InformationManagement and Applications. Bestuur MSc GIMA (Geographi-cal Information Management and Applications): Utrecht, lid-maatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Laat alle TB-studenten profiteren van ‘ruimte’-onderwijs. Interview (I Temming) metPeter van Oosterom in TBM Quarterly, II/2, p. 10-12: Delft (5 juli), interview / gesprek.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Modelling real propertytransactions. Management Committee COST Action G9 on Mo-delling real property transactions: Aalborg, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Moving objects in a geo-DBMS: structuring, indexing, querying and visualizing movingpoints objects in a geo-DBMS context. AfstudeerhoogleraarP.J.M. van Oosterom/Beleiders E. Verbree en B.H.G. Gorte(L&R) MSc Thesis M. Baars: Delft (1 juni), afstudeerverslag.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Geo-Informatie Modellen vande Nederlandse Commissie van Geodesie (KNAW). Subcommis-sie Geo-Informatie Modellen van de Nederlandse Commissievan Geodesie (KNAW): Delft, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Notaris schetst perceels-grens. Interview in Kadasterblad OnderOns (C. Duinkerken), 1(8), p. 22, december, interview / gesprek.

Oosterom, P.J.M. van (2004), OpenGIS web feature servi-ces for editing cadastral data. Afstudeerhoogleraar P.J.M. vanOosterom Begeleiders C.W. Quak en M.E. de Vries MSc ThesisT.J. Brentjens: Delft (1 april), afstudeerverslag.

l 88 l

Oosterom, P.J.M. van (2004), Samenwerkende universitei-ten bieden nieuwe opleiding aan – Masteropleiding geographi-cal information management and applications. Interview (K.Ris) met Peter van Oosterom in GeoNieuws, 2004 (1), p. 19-21, ISSN 1568-9263, interview / gesprek.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Scientific Council ITC. Scien-tific Council ITC: Enschede, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Sectieraad Geo-ICT van Geo-Informatie Nederland (GIN). Sectieraad Geo-ICT: Utrecht, lid-maatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Spatial data handling. Pro-gram Committee International Symposium on Spatial DataHandling: Leicester, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Synchronisation of work pro-cesses vs. geo-information, a RWS case. AfstudeerhoogleraarP.J.M. van Oosterom / Begeleiders M.J.P.M. Lemmens en A.den Boer (AGI-RWS) MSc Thesis M.A. de Rink: Delft (1 juli), af-studeerverslag.

Oosterom, P.J.M. van (2004), Urban Data Management.National representative Urban Data Management Symposia:Delft, lidmaatschap.

Oosterom, P.J.M. van, & Richardson, D. (2004), Advancesin spatial data handling. Review door P.A. Burrough in Interna-tional Journal of Geographical Information Science, 18 (2), p.203-204, recensie.

Oosterom, P.J.M. van, Stoter, J.E. & Jansen, F.W. (2004),Bridging the gap between GIS and CAD, BIUC 04 (23-27-05-2004), May.

Oosterom, P.J.M. van, & Verbree, E. (2004), An algorithmfor overlaying 3D features usinga tetrahedral network. Afstu-deerhoogleraar P.J.M. van Oosterom/Begeleiders E. Verbree enC.W. Quak MSc Thesis A. van der Most: Delft (1 september),afstudeerverslag.

Quak, C.W. (2004), MapServer, an OpenSource web-mapapplication. Case study report T.M. Ingvarsson: Delft (1 janu-ari), onderzoekspresentatie.

Stoter, J.E. (2004), Prof. J.M. Tienstra onderzoeksprijs2004. Uitreiking aan drs. J.E. Stoter van de prof. J.M. TienstraOnderzoeksprijs 2004 tijdens het Symposium De aarde opmaat, ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de NCG:Delft (20 februari), prestigieuze prijs.

Stoter, J.E. (2004), Uitzicht te koop: een driedimensionalekaart van het Nederlands grondgebruik maakt het kadastereen stuk duidelijker. Interview (I. Leeuwangh) in Delta, nr. 11:Delft (25 maart), interview / gesprek.

Verbree, E. (2004), Integrating network adjustment soft-ware within ArcGIS Survey Analist. Case study report L. Huis-man: Delft (1 januari), onderzoekspresentatie.

Verbree, E. (2004), Virtual Reality: Vorstellung einer neuenWirklichkeit. Berlin, Internationales Praxisforum Virtuelle 3D-Modelle im Bauwesen, February.

l 89 l

Naast en in relatie tot OTB-onderzoek werkt een aantal interneen externe promovendi aan een promotieonderzoek. Achter denaam van de promovendus staat tussen haakjes vermeld aanwelke universiteit de promotie zal plaatsvinden.

1. Verschillen en overeenkomsten tussen devolkshuisvestingssystemen in zevenWest-Europese landen

Promotoren: prof. dr. P.J. Boelhouwer prof. dr. ir. H. Priemus

Promovendus: drs. H.M.H. van der Heijden, OTB/NETHUR (TU Delft)

2. Improvement of intermodal rail transportby new generation terminals

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. R. Dekker (Erasmus UniversiteitRotterdam)

Promovendus: mw. ir. Y.M. Bontekoning, OTB/TRAIL (TUDelft)

3. New generation terminal concepts andinnovative bundling concepts for combi-ned transport. Identification of promisingand missing developments

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. ir. P.H.L. Bovy (TU Delft)

Promovendus: ir. E.D. Kreutzberger, OTB/TRAIL (TU Delft)

4. Nodes in freight transport; an analysis of the competitiveness of terminals forintermodal transport

Promotor: prof. dr. ir. H. PriemusPromovendus: drs. J.W. Konings, OTB/TRAIL (TU Delft)

5. Centripetale en centrifugale krachten,economische activiteit en mobiliteit inpolycentrische stedelijke regio’s

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. R.C. Kloosterman (UvA)

Promovendus: ir. B.W. Lambregts, OTB/NETHUR(TU Delft tot 1 november 2003, daarnaUniversiteit van Amsterdam) (TU Delft)

6. The relationship between land use, transport services and travel behaviour

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. H.Timmermans (TU Eindhoven)prof. dr. D. Banister (UCL London)

Promovendus: drs. C. Maat, OTB/NETHUR (TU Delft)

7. Aanpak van grootschalige woonwijkenPromotor: prof. dr. ir. H. Priemus

Promovendus: drs. F.A.G. Wassenberg, OTB/NETHUR(TU Delft)

8. Het beoordelen en verbeteren van de ge-zondheidsstatus van woningen

Promotor: prof. dr. ir. H. PriemusToegevoegd promotor: dr. ir. G.A.M. Vij-verberg

Promovendus: ir. E. Hasselaar, OTB/NETHUR (TU Delft)

9. Optimaliseren van de milieukwaliteit vanwoningen

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. N. Hendriks (TU Eindhoven)

Promovendus: mw. ir. G. Klunder, OTB/NETHUR (TUDelft)

Promotiedatum: 12 april 2005

10. ‘Quality of place’ by HST-stationslocatiesPromotoren: prof. dr. ir. H. Priemus

prof. dr. R.C. Kloosterman (UvA)Promovendus: drs. J.J. Trip, OTB/TRAIL (TU Delft)

11. The feasibility and functioning of publicmortgage insurance models: an interna-tional comparison

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. Joseph Ferreira (MIT)prof. dr. David Geltner (MIT)

Promovendus: Liou Cao (MIT, Cambridge Mass.)

12. Bouwbesluit en wijzigingen in de contrac-tuele relatie tussen opdrachtgever, archi-tect en uitvoerend bouwbedrijf

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. C.A. Adriaansens (Rijksuniversi-teit Limburg)

Promovendus: ir. H.H. van Zeeland, externe promoven-dus (TU Delft)

13. Woningkwaliteit in West-EuropaPromotoren: prof. dr. P.J. Boelhouwer

prof. dr. ir. H. PriemusPromovendus: drs. J.S.C.M. Hoekstra, OTB/NETHUR

(TU Delft)

Bijlage 2 Dissertaties in voorbereiding

l 90 l

14. Sociale impact van herstructureringPromotoren: prof. dr. ir. H. Priemus

prof. dr. G. Engbersen (EUR)Promovendus: drs. R.J. Kleinhans, OTB/NETHUR

(TU Delft)

15. Risico’s van het eigenwoningbezit; eenverklaringsmodel voor het gedrag van eigenaar-bewoners

Promotoren: prof. dr. P.J. Boelhouwer prof. dr. ir. H. Priemus

Promovendus: drs. P. Neuteboom, OTB/NETHUR (TU Delft)

16. The meaning of a dwelling: conceptualand methodological issues

Promotor: prof. dr. P.J. BoelhouwerPromovendus: drs. H.C.C.H. Coolen, OTB (TU Delft)

17. Sustainable restructuring of late post-warhousing areas

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. ing. A.F. Thomsen

Promovendus: mw. M.M. Sunikka MSc, OTB (TU Delft)

18. The future of social housing provision inthe Netherlands

Promotor: prof. dr. ir. H. PriemusPromovendus: drs. A.G. Wolters, OTB (TU Delft)

19. Meerwaarde creëren binnen stedelijkenetwerken: complementariteit, samen-hang en samenwerking

Promotor: prof. dr. ir. H. PriemusPromovendus: drs. E.J. Meijers, OTB (TU Delft)

Toegevoegd promotor: mw. dr. ir. M.Spaans

20. Effectiveness of energy policies in reali-sing CO2-reduction in the building sector

Promotor: prof. dr. ir. H. PriemusPromovendus: mw. ir. W.M.C. Beerepoot, OTB (TU Delft)

21. Casco analysis for apartment redifferen-tiation

Promotoren: prof. ing. A.F. Thomsen (faculteit Bouw-kunde) prof. dr. ir. H. Priemus

Promovendus: ir. M.T. Andeweg-van Battum (faculteitBouwkunde, TU Delft)

22. Performance vraagstukken in ruimtelijkeDBMSsen

Promotoren: prof. dr. ir. P.J.M. van Oosteromprof. dr. ir. M.L. Kersten (UvA)

Promovendus: drs. C.W. Quak, OTB (TU Delft)

23. Ontsluiting van geo-informatie via net-werken

Promotor: prof. dr. ir. P.J.M. van OosteromPromovendus: drs. M.E. de Vries, OTB/DIOC Betade

(TU Delft)

24. Driedimensionale Topografische Terrein-modellering op basis van Tetraëder Net-werken: Top10-3D

Promotor: prof. dr. ir. P.J.M. van OosteromPromovendus: ir. E. Verbree (TU Delft)

25. Authentieke registraties als bouwstenenvoor een GII

Promotoren: prof. dr. W.K. Korthals Altesprof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom

Promovendus: ir. A.P. Kap (TU Delft)

26. The development of National Spatial Data Infrastructures: the role of accesspolicies

Promotor: prof. mr. dr. J. de Jong Promovendus: ir. B. van Loenen (TU Delft)

27. Achtergrond vaststelling gemeente-grenzen in Nederland

Promotoren: prof. mr. dr. J. de Jong prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom

Promovendus: ing. A.J. van der Meer (TU Delft)

28. Ordening en sturing van de grondmarktPromotoren: prof. dr. W.K. Korthals Altes

prof. dr. W. SaletPromovendus: drs. ing. J.H. de Greef (TU Delft)

29. Planrealisatie met rechthebbendenPromotor: prof. mr. dr. J. de Jong

Promovendus: ir. H.W. de Wolff (TU Delft)

30. Housing economicsPromotor: prof. dr. P.J. Boelhouwer

Promovendus: drs. E.L.T. van Steen (TU Delft)

31. Koopprijsontwikkelingen en marktwerkingPromotor: prof. dr. P.J. Boelhouwer

Promovendus: P. de Vries (TU Delft)

l 91 l

32. Polynuclear development in the age ofhigh-technology: the impact of biophar-maceutical clusters on regional economicdevelopment in the Northeast corridorand the Randstad

Promotoren: prof. dr. ir. H. Priemusprof. dr. A.H. Amsden (MIT)prof. dr. C. Baxter (MIT)Toegevoegd promotor: mw. dr. M.S. vanGeenhuizen

Promovendus: Michael Sable (MIT, Cambridge Mass.)

33. Grote veranderingen in een netwerk: devolkshuisvesting. Een analyse van pro-cessen rond drie strategische veranderin-gen in het beleid van de rijksoverheid

Promotor: prof. dr. ir. H. Priemusprof. mr. dr. J.A. de Bruijn (TBM)

Promovendus: drs. J. Koffijberg (TU Delft)

34. Succesfactoren van probleemloze wijzenin problematische wijktypen

Promotor: prof. dr. P.J. BoelhouwerPromovendus: mw. drs. C.M.M. Adriaanse (TU Delft)

35. Creative dockyards and trendy factories.Real estate development for artists andcreative industries

Promotor: prof. dr. S. Musterd (Universiteit van Am-sterdam)

Promovendus: drs. M.M. Arnoldus (TU Delft)

36. Woonbeleving en woningkeuzegedragPromotor: prof. dr. P.J. Boelhouwer

Promovendus: mw. ir. J. Meesters (TU Delft)

37. Lerend vermogen en kennis van de ste-delijke vernieuwing

Promotor: prof. dr. W.K. Korthals AltesPromovendus: mw. drs. J. van Bemmel (TU Delft)

38. Re-imaging a new town: identity strate-gies and the social production of space ina Dutch post-war housing area

Promotor: prof. dr. P.J. BoelhouwerPromovendus: drs. L.G.A.J. Reinders (TU Delft)

39. Stedelijke ontwikkeling in de tijd gevolgdPromotor: prof. dr. J.W. Duyvendak (Universiteit

van Amsterdam)Prof. dr. ir. H. Priemus

Promovendus: drs. A.W. van der Pennen (TU Delft)

40. De ontwikkeling van aangepakte wijkenin de tijd

Promotor: prof. dr. P.J. BoelhouwerPromovendus: ir. A.L. Ouwehand (TU Delft)

41. Commodity strategy development forDutch housing associations’ technicalmanagement services

Promotor: prof. dr. ir. H. PriemusPromovendus: drs. H.J. van Mossel (TU Delft)

42. Energy conservation in the rented hou-sing stock of landlords

Promotor: prof. dr. F.M. Dielemanprof. ing. A.F. Thomsen

Promovendus: ir. J.W. Smid (TU Delft)

43. Stimulansen en belemmeringen voor ver-huurders om in te springen op de vergrij-zing

Promotor: prof. dr. P.J. Boelhouwerprof. dr. F.M. Dieleman

Promovendus: mw. drs. L. Leber (TU Delft)

44. Effecten van het voorraadbeleid van so-ciale verhuurders

Promotor: prof. dr. P.J. Boelhouwerprof. dr. F.M. Dieleman (TU Delft)

Promovendus: drs. N.E.T. Nieboer (TU Delft)

45. Bouwregelgeving voor de kwaliteit vanbestaande woningvoorraad

Promotor: prof. ing. A.F. Thomsenprof. dr. F.M. Dieleman

Promovendus: mw. ir. A. van der Bos (TU Delft)

46. Performance measurement for sustain-able building and sustainable develop-ment in urban restructuring

Promotor: prof. dr. ir. H. Priemusprof. mr. dr. J.A. de Bruijn (TBM)

Promovendus: mw. ir. K. Soldaat (TU Delft)

47. Effects on activity and travel patterns ofpreferences and attitudes concerning urban form and travel behaviour

Promotor: prof. dr. G.P. van Wee (TBM)Promovendus: mw. drs. W. Bohte (TU Delft)

l 92 l

48. The Post-ESDP process: introducing aterritorial dimension into EU-policies

Promotor: prof. dr. A. FaludiToegevoegd promotor: dr. W.A.M. Zon-neveld

Promovendus: drs. B. Waterhout (TU Delft)

49. Spacial effiency of production processesPromotor: prof. dr. B. Needham (KUN)

Promovendus: drs. P.A.J. Metzemakers (TU Delft)

50. De rol van bestemmingsplannen bij dewaardeverandering bij stedelijke vernieu-wing

Promotor: prof. dr. W.K. Korthals AltesPromovendus: drs. M. Demetrio Muñoz Gielen (TU Delft)

51. Stedelijke vernieuwing en rechtssyste-men

Promotor: prof. dr. W.K. Korthals AltesPromovendus: mr. drs. M. van der Veen (TU Delft)

52. Proposal for the national system of property cadastre

Promotor: prof. dr. ir. P.J.M. van Oosteromprof. mr. J.W.J. BesemerLid promotiecommissie: mr. dr. ir. J.A.Zevenbergen

Promovendus: J.P. da Fonseca Hespanha de Oliveira,MSc (TU Delft)

53. Instrumenten landschappelijke waardenPromotor: prof. dr. W.K. Korthals Altes

Promovendus: mw. mr. ir. H.E. van Rij (TU Delft)

54. 3 D Topography, Realization of a threedimensional topografic terrain in a feature-based integrated TIN/TEN model

Promotor: prof. dr. ir. P.J.M. van OosteromPromovendus: ir. F. Penninga (TU Delft)

55. Distributed interoperable processing inGIA

Promotor: prof. dr. ir. P.J.M. van OosteromLid promotiecommissie: dr. R.A. de By(ITC)

Promovendus: ir. R. Lemmens (ITC)

56. Towards a rigorous logic for spacial datarepresentation

Promotor: prof. dr. ir. P.J.M. van OosteromLid promotiecommissie: dr. D. Pullar(University of Queensland, Australië)

Promovendus: R.J. Thompson, MSc (TU Delft)

57. Pin-point deformation monitoring by satellite remote sensing and 4D GIS

Promotor: prof. dr. ir. P.J.G. Teunissen (faculteitLuchtvaart- en Ruimtevaarttechniek)prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom

Promovendus: S. Gehlot, m.tech. (TU Delft)

l 93 l

Directie

prof. dr. P.J. Boelhouwer (wetenschappelijk directeur)prof. dr. W.K. Korthals Altes

Coördinatieteam

prof. dr. P.J. Boelhouwer (voorzitter) mw. ir. Y.M. Bontekoning drs. H.C.C.H. Coolendrs. H.M.H. van der Heijden prof. dr. W.K. Korthals Altes drs. C. Maat prof. dr. ir. P.J.M. van Oosteromir. A.L. Ouwehand dr. ir. ing. H.J. Visscher P.J. van Zinnenmw. E.M. Fendel (secretaris)

Onderzoekssecties

Sectie Duurzaam Woningvoorraadbeleid en Kwaliteitszorgdr. ir. ing. H.J. Visscher (coördinator)mw. ir. W.M.C. Beerepoot mw. ing. C. Boon (tot 1 augustus 2004)mw. ir. A. van der Bos dr. ir. J.T. van Ginkel ir. E. Hasselaar dr. ir. H.P. Heeger mw. dr. L.C.M. Itard (vanaf 15 september 2004)mw. ir. G. Klunderir. K.W. Korse (tot 20 januari 2004)mw. drs. L. Leber (vanaf 22 maart 2004)dr. F.M. Meijerdrs. H.J. van Mossel (vanaf 1 maart 2004)drs. N.E.T. Nieboer ir. J.W. Smid (vanaf 1 april 2004)mw. ir. K. Soldaat (vanaf 1 september 2004)dr. ir. A. Straubmw. M.M. Sunikka MScdr. ir. G.A.M. Vijverberg

Sectie Vervoer en Infrastructuurmw. ir. Y.M. Bontekoning (interim coördinator)dr. M. Janic drs. J.W. Koningsir. E.D. Kreutzbergerdr. ir. J.G.S.N. Visser (tot 1 augustus 2004)dr. J.M. Vleugel

Sectie Stedelijke Vernieuwing en Wonenir. A.L. Ouwehand (coördinator)mw. drs. C.M.M. Adriaanse drs. M.M. Arnoldus (vanaf 1 maart 2004)mw. drs. J. van Bemmel (vanaf 1 april 2004)mw. drs. G. van Daalenmw. drs. S. Davis dr. H. van Ham (1 mei – 1 oktober 2004)drs. R.J. Kleinhans mw. dr. H.M. Kruythoffdr. M. van der Land mw. ir. M. Muller (vanaf 1 april 2004)drs. A.W. van der Pennendrs. L.G.A.J. Reinders drs. R.J. Sluis (tot 19 februari 2004)drs. F.A.G. Wassenberg

Sectie Stedelijke en Regionale Ontwikkelingdrs. C. Maat (coördinator)mw. drs. W. Bohte (vanaf 1 maart 2004)dr. E. Louw drs. E.J. Meijersdrs. P.A.J. Metzemakers (vanaf 13 september 2004)dr. A. Romein mw. dr. ir. M. Spaansdr. D. Stead drs. J.J. Tripdrs. B. Waterhout dr. W.A.M. Zonneveld

Sectie Volkshuisvesting en Woningmarktdrs. H.M.H. van der Heijden (coördinator)dr. H.J.F.M. Boumeesterdrs. C.P. Dol mw. dr. ir. M.G. Elsingadr. R.W. Goetgelukmw. dr. M.E.A. Haffnerdrs. J.S.C.M. Hoekstra dr. T.J. Kauko (research fellow)dr. J.M. Kerslootdrs. C.J.M. Lamaindrs. A.A.A. Mariënmw. ir. J. Meesters (vanaf 15 oktober 2004)drs. P. Neuteboom ir. drs. E.L.T. van Steen mw. drs. J. Toussaint (vanaf 1 december 2004)P. de Vriesdrs. A.G. Wolters mw. drs. A.J. Zwarts (tot 1 november 2004)

Bijlage 3 Personeel

l 94 l

Sectie Geo-informatie en Grondbeleid prof. dr. W.K. Korthals Altes (coördinator)

(gedetacheerd via TBM)prof. mr. J.W.J. Besemer (gedetacheerd via TBM vanaf

1 augustus 2004)dr. ir. T. van Dijking. J.T. Gravesteijndrs. ing. J.H. de Greefmw. dr. ir. D.A. Groetelaers mw. prof. mr. dr. J. de Jong (gedetacheerd via TBM)ir. A.P. Kapir. B. van Loenendrs. M. Demetrio Muñoz Gielen (vanaf 1 maart 2004)mr. dr. H.D. Ploegermw. mr. ir. H.E. van Rij (vanaf 25 oktober 2004)mr. drs. M. van der Veen (vanaf 15 februari 2004)ir. H.W. de Wolffmr. dr. ir. J.A. Zevenbergen

Sectie GIS Technologie prof. dr. ir. P.J.M. van Oosterom (coördinator)

(gedetacheerd via TBM)prof. ir. H.J.G.L. Aalders (tot 1 november 2004)mw. E.M. Fendeldr. ir. M.J.P.M. Lemmensir. F. Penninga (vanaf 1 april 2004)drs. C.W. Quakmw. dr. J.E. Stoter (tot 1 mei 2004)ir. E. Verbreemw. drs. M.E. de Vriesmw. dr. ing. S. Zlatanova

Sectie Methodologie en Informaticadrs. H.C.C.H. Coolen (coördinator)mw. C.H.M. van Eijkmw. C.M. Hazewinkelmw. dr. S.J.T. Jansen (vanaf 15 augustus 2004)K.W. Mulderij (vanaf 19 april 2004)K. Sauren

Gasten/Onbezoldigde medewerkers

prof. ir. H.J.G.L. Aalders (vanaf 1 november 2004)mw. L. Cao MSc (tot 30 juni 2004)prof. dr. J. den Draakmr. J.P. da Fonseca Hespanha de Oliveira (vanaf

1 november 2004)ir. M. Jellema (tot 1 juli 2004)mr. ing. B.C. Kok mw. dr. J. Liang (1 augustus-1 oktober 2004)ing. A.J. van der Meer

prof. H. Sun (vanaf 1 augustus 2004)A. Tompson (vanaf 1 december 2004)dr. ir. J.G.S.N. Visser (vanaf 1 augustus 2004)

Beheer

P.J. van Zinnenprof. dr. F.M. Dieleman (gedetacheerd via TBM vanaf

1 april 2004)B. Stuivenberg (gedetacheerd via CiTG, AMA)

Bureau Opleidingen en Kennisoverdrachtmw. E. Vogelsmw. A.D. Dersjantmw. drs. C.A. Faber

Financieel Economische ZakenM.H.H. Hagendijk F. JabbarI. Mikkelsen

Personeel en Organisatiemw. C. Jautzemw. M. Kleijwegmw. M. Kole mw. D.M. van der Kruk

Publicatiebureaudrs. D.J. Dubbeling J.M.A. RuigrokA.B. SmitsH.W.M. Toneman

Secretariaatmw. M.J. Voskuil (coördinator)mw. E.M.Y. Bast-Gast (vanaf 1 juni 2004)mw. A.C. van den Bos mw. A.M.P. van Cooten-van den Bos (tot 1 april 2004)mw. E.J.M.H. van Deurzenmw. C.W. Groeneveldmw. J.A.M. Koopman-Schuursmw. M.M.M. Lansbergen mw. T.S. Mulder (vanaf 13 september 2004)mw. B. van der Sluijs (tot 1 september 2004)mw. G. Waaijer

Voorlichting en publiciteitmw. drs. E. Philipsenmw. A.D. Dersjantmw. drs. C.A. Faber

l 95 l

Bibliotheek en documentatie (gedetacheerd via centrale bibliotheek TUD)

M. Broekarts mw. M. HeijinkH.J. Krul A.H. Ritter

OdC

In mei 1998 is de OTB-onderdeelcommissie gevormd, alswettelijk onderdeel van de Ondernemingsraad TU Delft.De samenstelling van de OdC in 2004 is als volgt:mw. ir. G. Klunder (voorzitter) (tot 1 juni 2004)P. de Vries (secretaris tot 1 juni 2004, voorzitter vanaf 1 juni

2004)mw. C.M. Hazewinkel (secretaris vanaf 1 juni 2004)drs. D.J. Dubbeling (vanaf 1 november 2004)dr. R.W. Goetgelukmr. H.D. Ploegerdrs. C.W. Quak (vanaf 1 november 2004)B. Stuivenberg (Ondernemingsraad TU Delft)

Bedrijfshulpverlening

mw. E.J.M.H. van Deurzenmr. dr. ir. J.A. ZevenbergenI. Mikkelsen

Personeelscommissie

mw. ir. A. v.d. Bosdr. R.W. Goetgeluking. J.T. Gravesteijndr. A. Romeindrs. R.J. Sluis (tot 19 februari 2004)dr. ir. A. Straubmw. dr. eng. S. Zlatanova

l 96 l

Bijlage 4 Maatschappelijke dienstverleningen nevenactiviteiten

� Lid Programmaraad Onderzoekschool TRAIL

Boumeester, H.J.F.M.� Lid onderwijscommissie Onderzoekschool NETHUR

Dieleman, F.M.� Lid Begeleidingscommissie Ruimtelijk Planbureau� Lid Raad van Toezicht Habiforum� Lid Raad van Advies Lorenz Van Ittersum Fonds, TNO� Lid Quality Group Woononderzoek, Ministerie VROM� Lid Programme Steering Committee, Programme SELMA,

Fifth Framework Programme, European Union� Lid Advisory Board, Journal of Housing and the Built

Environment� Lid Advisory Board, BELGEO

Draak, J. den� Lid landelijke cliëntenraad Sociale Verzekeringsbank

Amstelveen� Voorzitter Commissie bezwaarschriften en externe klachten-

behandeling, gemeente Waddinxveen� Lid Werkgroep wonen seniorenraad Waddinxveen

Dubbeling, D.J.� Redacteur tijdschrift Bouwmarkt

Elsinga, M.G.� Lid Raad van Toezicht Woningstichting PWS Rotterdam� Lid redactie Tijdschrift voor de Volkshuisvesting� Voorzitter redactie Onderzoeksdossier Tijdschrift voor de

Volkshuisvesting� Review editor European Journal of Housing Policy

Fendel, E.M.� Executive Secretary Urban Data Management Society� Lid Sectieraad Vastgoedinformatie en Grondbeleid van Geo-

Informatie Nederland (GIN)� Erasmus coördinator Opleiding Geodesie� Lid Organization Committee COST Action G9/FIG commis-

sion 7 workshop Standardization in the Cadastral Domain

Goetgeluk, R.W.� Coördinator ENHR-working group Migration, Residential

Mobility and Housing Policy� Lid stuurgroep Nederlands Consortium LUMOS (Land Use

Modelling)� Bestuurslid PvdA, afdeling Utrecht� Lid PvdA werkgroep Wonen RO, afdeling Utrecht� Lid programmacommissie gemeenteraadsverkiezingen 2006

Utrecht� Voorzitter PvdA-werkgroep Europa: Europese verkiezingen,

afdeling Utrecht

Aalders, H.J.G.L.� Voorzitter Commissie NEN351 240 Geo-informatie� Secretaris subcommissie Geo-Informatie Modellen van de

Nederlandse Commissie voor Geodesie (KNAW)� Lid Scientific Council GIS Ostrava� Vice-voorzitter commission of Spatial Data Standards van de

International Cartographic Association� Voorzitter TC 287 Geo-Information – CEN (European

Commission for Standardization)� Onderwijscoördinator Opleiding Geodesie

Arnoldus, M.M.� Redacteur Rooilijn, Tijdschrift voor wetenschap en beleid in

de ruimtelijke ordening

Besemer, J.W.J.� Voorzitter Raad van Toezicht Gelreziekenhuizen� Voorzitter Raad van Toezicht Stichting Advisering

Bestuursrechtspraak� Voorzitter Bestuurscommissie voor het Voortgezet Openbaar

Onderwijs in Apeldoorn� Voorzitter Stichting Almere Kennisstad� Vice-voorzitter Bestuur Vereniging Natuurmonumenten� Vice-voorzitter Raad van Toezicht ITC� Lid Nederlandse Commissie voor Geodesie� Lid Commissie Evaluatie Wet op het Notarisambt� Commissaris Geodelta� Lid curatorium opleiding ZBO’s NSOB� Lid Raad van Advies SAV€� Lid Raad van Advies Stichting Goed Bestuur� Lid Raad van Advies USBO

Boelhouwer, P.J.� Lid Advisory Board European Journal of Housing Policy� Vice-voorzitter Coordination Committee European Network

for Housing Research� Vice-voorzitter Raad van Commissarissen woningbouwv-

ereniging Vecht en Omstreken� Lid Raad van Toezicht Woningcorporatie De Goede Woning

Zoetermeer� Voorzitter DGW/NETHUR partnership programma� Editor-in-Chief Journal of Housing and the Built Environment

(HBE)� Lid Werkgroep Groen en rood in balans van de Raad voor

het Landelijk Gebied� Lid European Housing Forum� Lid Adviesraad Prijzenstatistiek van het CBS� Voorzitter PvdA Werkgroep Wonen

Bontekoning, Y.M.� Coördinator NECTAR Cluster Goederenvervoer, netwerk voor

transportonderzoekers in Europa

l 97 l

Konings, J.W.� Lid Benelux Interuniversitaire Groepering van

Vervoerseconomen (BIVEC)� Lid Network on European Communications and Transport

Activity Research (NECTAR)

Klunder, G� Lid Working Commission W100 Environmental Assessment of

Buildings van de Internationaal Council for BuildingResearch and Documentation (CIB)

� Lid Working Group Housing and Urban Sustainability van deEuropean Network for Housing Research (ENHR)

Korthals Altes, W.K.� Lid wetenschappelijke stuurgroep BSIK-project Vernieuwend

Ruimtegebruik� Lid Bestuur onderzoekschool NETHUR� Lid accreditatieadviescommissie RICS Nederland� Voorzitter redactie Handboek Grondbeleid en Locatieontwik-

keling� Lid dagelijks bestuur platform Duurzame Ontwikkeling

TU Delft� Lid Review Board Nordic Journal of Surveying and Real

Estate Research

Kreutzberger, E.D.� Lid Programmagroep en Vervoerslink van GOVERA

(Goederenvervoer Randstad)� Lid Benelux Interuniversitaire Groepering van


Activity Research (NECTAR)� Senior beleidsmedewerker (part-time) Dienst Stedelijke

Ontwikkeling (afd. Verkeer, Strategie) gemeente Den Haag

Kruythoff, H.M.� Lid Organizing Committee Residential environments in

people’s minds, 2005, Delft

Land, M. van der� Lid van Kring Leidse Urbanisten (KLU)� Lid van International Research Network on Housing,

Ethnicity and Policy (IRNHEP)� Lid Organizing Committee Residential environments in

people’s minds, 2005, Delft

Lemmens, M.J.P.M.� Editor GIM International� External examiner PhD committee S.M. Cashin, Cambridge,

Groot-Brittannië

Gravesteijn, J.Th.� Voorzitter bewonersplatform Binnenstad-Noord Delft� Lid bestuur Nieuwe Delftsche Verhuurders Vereniging

Haffner, M.E.A.� Redactielid Journal of Housing and the Built Environment

(HBE)� Review editor European Journal of Housing Policy� Lid International Editorial Advisory Board van Housing

Studies

Hasselaar, E.� Directeur Klimaatbouw BV, ontwerp en productontwikkeling

voor de bouw� Lid International Society for Indoor Air Quality (ISIAQ)� Lid VIBA en VIBA-werkgroep Duurzaam en Gezond Bouwen

en Wonen� Lid ontwikkelingskring ROMBO-tactiek van de gemeente Den

Haag

Heeger, H.� Beleidsadviseur Com.Wonen, Rotterdam

Hoekstra, J.S.C.M.� Redactiesecretaris Journal of Housing and the Built

Environment (HBE)� Projectsecretaris Landelijke PvdA werkgroep Wonen

Itard, L.C.M.� Bestuurslid International Building Performance Simulation

Association, afdeling Nederland (IBPSA-nvl)� Lid Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in

Gebouwen (TVVL)

Jong, J. de� Lid van de VROM-Raad� Lid van de Mijnraad� Lid Raad van Advies Instituut voor Bouwrecht� Lid redactieraad tijdschrift Bouwrecht

Kleinhans, R.J.� Lid Onderwijscommissie onderzoekschool NETHUR� Lid Student Advisory Board van het Graduate Journal of

Social Science

Kok, B.C� Adviserend lid van de National Clearingshouse Geo-

Information (NCGI)� Lid Steering Committee GSDI� Lid General Board Eurogi� Directeur/secretaris van de Ravi

l 98 l

� Lid management committee COST Action G9 on Modellingreal property transactions

� Scientific organizer Dagstuhl Seminar 03401 ComputationalCartography and Spatial Modelling (28 september – 3 okto-ber 2003, Wadern, Duitsland)

� Voorzitter program committe COST Action G9/FIGCommission 7 Workshop Standardization in the CadastralDomain

� Lid college van deskundigen doctoraatbeurzenSB/2003B/geografie en cartografie van het Instituut voor deaanmoediging van Innovatie door Wetenschap enTechnologie in Vlaanderen

� National representative Urban Data Management Society(UDMS)

Ouwehand, A.L.� Voorzitter Programmaraad NIROV Netwerk Bouwen en

Wonen� Redactielid De Vitale Stad� Lid Raad van Commissarissen Woningbedrijf Rotterdam

Pennen, A.W. van der� Redactielid van het Handboek Sturing in de sociale sector� Voorzitter van de Klachtencommissie Woonruimteverdeling

regio Leiden

Ploeger, H.D.� Lid Onderzoekschool Ius Commune� Medewerker WPNR� Medewerker Stichting ter bevordering van de notariële

wetenschap� Juridisch redacteur De Notarisklerk� Lid boekenraad uitgeverij Ars Aequi, sectie privaatrecht� Voorzitter Working group on 3D Cadastre of FIG Commision 7

Quak, C.W.� Lid TOP-10 gebruikersgroep� Lid Commissie NEN351 240 Geo-informatie

Reinders, L.G.A.J.� Lid redactie Agora� Lid van Kring Leidse Urbanisten� Lid Organizing Committee Residential environments in

people’s minds, 2005, Delft� Mede-coördinator ENHR-working group Housing and Social

Theory

Romein, A.� Coördinator werkgroep Economie & Haven, GroenLinks

afdeling Rotterdam� Lid redactie Parterre, ledenblad GroenLinks, afdeling

Rotterdam

Louw, E� Lid Forum Ruimte en Leefomgeving, Stichting Natuur en

Milieu

Maat, C.� Lid NECTAR, Network on European Communicatons and

Transport Activity Research� Lid STELLA, Thematic Network (Sustainable Transport in

Europe And Links and Liaisons With America), Focus Group4: Environment, Safety, Health, Land Use, and Congestion

Meer, A.J. van der� Hoofdredacteur Geo-Info

Meijer, F.M.� Lid Working Commission W60 Performance concept in

building� Lid Task Group TG37 Perfomance based building regulatory

systems van de Institutional Council for Building Researchand Documentation (CIB)

Demetrio Muñoz Gielen, D.� Nederland correspondent Spaans tijdschrift Ciudad y

Territorio-Estudios Territoriales� Lid particuliere ontwikkelingshulporganisatie

Nieboer, N.E.T.� Mede-coördinator van ENHR-working group Housing

Renewal and Maintenance i.o.

Oosterom, P.J.M. van� Lid Scientific Council ITC� Lid Subcommissie Geo-Informatie Modellen, Nederlandse

Commissie voor Geodesie (KNAW)� Lid Taakgroep Ruimtelijke Basisgegevens 2010, Nederlandse

Commissie voor Geodesie (KNAW)� Lid Bestuur MSc GIMA (Geographical Information

Management and Applications) (Universiteit Utrecht,Wageningen Universiteit, ITC, TU Delft)

� Voorzitter Sectie GIS, Kring voor Aardobservatie en Geo-informatica

� Lid Sectieraad Geo-ICT van Geo-Informatie Nederland (GIN)� Lid Editorial Board Computers, Environment and Urban

Systems� Lid Editorial Board Nordic Journal of Surveying and Real

Estate Research (NSJR)� Gastredacteur themanummer Cadastral Systems III,

Computers, Environment and Urban Systems� Lid Program Committee International Symposium on Spatial

Data Handling� Lid Program Committee ACM-GIS� Lid Program Committee GI-Science

l 99 l

� Lid Steering Committee Third International Symposium onUnderground Freight Transportation by Capsule Pipelinesand Other Tube/Tunnel Systems, Bochum (2004)

� Lid Organizing Committee ‘Fourth International Conferenceon City Logistics’ 2005, Langkawi (Maleisië)

� Directielid Institute for City Logistics, Kyoto (Japan)

Vleugel, J.M.� Lid Network on European Communications and Transport

Activity Research (NECTAR)� Lid Thematic Netwerk Sustainable Transport in Europe and

Links and Liaisons With America (STELLA), focus Group 1:Globalisation, E-Economy and Trade

� Lid Regional Science Association International (RSAI) en RSANederland (RSA-N)

Vijverberg, G.A.M.� Lid sector onroerend goed van de Nederlandse Vereniging

voor Doelmatig Onderhoud (NVDO)� Lid Working Commission W70 Facility Management and

Maintenance van de International Council for BuildingResearch and Documentation (CIB)

� Lid Working Commission W60 Performance concept in build-ing van de Institutional Council for Building Research andDocumentation (CIB)

Wassenberg, F.A.G.� Coördinator van ENHR-working group Large Housing Estates� Lid IFHP-Working Party Housing and Urban Settlements� Lid Platform Spoortunnel Delft

Waterhout, B.� Lid Werkgroep Omgevingsplanning van de

Beroepsvereniging van Nederlandse Stedebouwkundigen enPlanologen (BNSP)

Wolff, H.W. de� Secretaris werkgroep Polis van de vereniging Geo-informatie

Nederland� Lid Editorial board International transactions in land man-

agement� Lid redactie Handboek Grondbeleid en Locatieontwikkeling � Lid Raad van Advies Instituut voor Bouwrecht� Lid Binnenstadsforum gemeente Delft� Lid redactie Nieuwsbrief Grond

Zevenbergen, J.A.� Medewerker Tijdschrift Agrarisch Recht� Vice-voorzitter COST Action G9 Modelling Real Property

Transactions� Lid redactie Wetgeving Landelijk Gebied

� Lid steunfractie Centrumraad GroenLinks, afdelingRotterdam

Spaans, M.� Lid beoordelingscommissie Werkgroep (wetenschappelijke)

Studiereizen Ontwikkelingslanden

Stead, D.� Lid redactie commissie European Journal of Transport and

Infrastructure Research� Lid NECTAR, Network on European Communications and

Transport Activity Research� Clusterleider Transport Policy: Markets, Institutions and

Environment, Network on European Communications andTransport Activity Research (NECTAR)

� Lid STELLA, Thematic Network (Sustainable Transport inEurope and Links and Liaisons with America) PhD Examiner,University College London

� Invited Round Table discussant at the 4th Workshop onTransport Related Health Impacts supported by theUNECE/WHO Pan-European Programme on EnvironmentHealth and Transport (Sliema, Malta)

Straub, A.� Lid Working Commission W70 Facility Management and

Maintenance van de International Council for BuildingResearch and Documentation (CIB)

� Lid NEN-Commissie 351 261 Conditiemeting van bouw- eninstallatiedelen

Sunikka, M.M.� Lid CIB Task Group TG55 – Smart and Sustainable Built

Environment

Tijssen, drs. T.P.M.� Lid Werkgroep Onderwijs en Onderzoek, Nederlandse

Vereniging voor Kartografie� Lid SIM commissie (Spatial Information Management) van

OGh (Oracle Gebruikersgroep Holland)

Visscher, H.J.� Lid Stuurgroep afstuderen Volkshuisvesting, faculteit

Bouwkunde, TU Delft� Lid Working Commission W60 Performance concept in build-

ing van de Institutional Council for Building Research andDocumentation (CIB)

Visser, J.G.S.N.� Lid Benelux Interuniversitaire Groepering van


Activity Research (NECTAR)

l 100 l

Zlatanova, S.� Lid international advisory panel of the International

Symposium and Exhibition on Geo-information, Shah Alam,Malaysia

� Coördinator Research Seminar GIS/CAD (BentleyInternational User Conference, 2004 en 2005, en lid jury

� Lid bestuur Urban Data Management Society� Voorzitter ISPRS WG IV/8 Spacial data integration for emer-

gency response� Vice-voorzitter program committee The International

workshop on Service and Application of SDI, oktober 2005,China

� Mede-organisator Joint ISPRS en DAGM Workshop on Object Extraction for 3D City models and traffic monitoringconcepts, algorithms and evaluation, augustus 2005, Wenen,Oostenrijk

� Lid program committee First International Workshop on NextGeneration 3D City Models, juni 2005, Bonn, Duitsland

Zonneveld, W.A.M.� Lid Onderwijscommissie Beroepsvereniging voor

Nederlandse Stedebouwkundigen en Planologen (BNSP)� Lid redactie Stedebouw & Ruimtelijke Ordening (recensies)� Lid promotiecommissie Dr. Lianne van Duinen, Universiteit

van Amsterdam

Onderzoeksinstituut OTBTechnische Universiteit DelftJaffalaan 9, 2628 BX DelftPostbus 5030, 2600 GA DelftTelefoon (015) 2783005Fax (015) 2784422E-mail [email protected]://www.otb.tudelft.nl

Onderzoeksinstituut · 2017-03-23 · dat het aantal OTBers dat aan een promotie werkt, flink is...

Documents

Transcript of Onderzoeksinstituut · 2017-03-23 · dat het aantal OTBers dat aan een promotie werkt, flink is...