Onderzoek van onderwijsessay.utwente.nl/66329/1/Lesson Study, een onderzoek naar... · 2014. 11....

Onderzoek van onderwijs10 EC variant

LESSON STUDY

Auteurs:Simone van Balen s1091530Lina Baranowski s0148768Master: Science Education and Communication

Begeleiding:Nellie Verhoef Universiteit TwenteFer Coenders Universiteit Twente

Onderzoek van Onderwijs - Enculturatie van startende docenten

Hoofdstuk 1

SAMENVATTINGIntroductie “Veel leraren haken af in de eerste vijf jaar van hun carriere voor de klas: een kwart vanhen verlaat het onderwijs nog voor hun loopbaan goed en wel van start is gegaan”(Nu.nl, 2014a).Een veelgehoord bericht dat voor veel docenten en docenten in opleiding geen nieuws is. Dit is medede reden waarom dit onderzoek ingaat op de beginnende docenten, in de hoop een klein steentje bijte kunnen dragen aan het verkleinen van de uitval. Een kanshebber om deze uitval te verkleinen isnamelijk Lesson Study, een proces waarbij docenten als peergroup aan de slag gaan om zichzelf oflesmateriaal te verbeteren. Een belangrijk aspect hierbij is dat er geleerd wordt door de leerlingen teobserveren. Door deze samenwerking wordt gehoopt dat de enculturatie van de beginnende docentverbetert op school. En laat een slechte enculturatie binnen de schoolcultuur nu net een van deafhaakredenen van de startende leraar zijn. De hoofdvraag die centraal staat in dit onderzoek luidtals volgt:

Welke componenten van Lesson Study dragen bij aan de enculturatie van beginnendedocenten op het Carmel College Salland te Raalte?

Methode Om deze hoofdvraag te beantwoorden wordt gebruik gemaakt van kwalitatief onderzoek.De deelnemers zijn twee natuurkundedocenten op het Carmel College Salland te Raalte. De enedocent is ervaren, terwijl de andere nog maar 1,5 jaar werkzaam is als docent. Zij doorlopen, be-geleid door een procesbegeleider, het gehele Lesson Study proces. Vooraf wordt gebruik gemaaktvan een pre-vragenlijst en pre-interview. De resultaten worden vergeleken met een post-vragenlijsten post-interview. Om meer inzicht te krijgen hoe het proces verloopt, vullen de deelnemers naelke bijeenkomst een leerverslag in met hun (leer)ervaringen. Hiernaast houdt de procesbegeleiderin een logboek bij wat er tijdens elke bijeenkomst is gebeurd. Deze procesbegeleider wordt tevensaan het einde van het traject geınterviewd. Al deze resultaten worden bekeken aan de hand vande factoren die invloed hebben op de enculturatie. Hierbij wordt sterk geleund op de onderschedenenculturatiefactoren van Kelchtermans en Ballet (2001).

Resultaten Uit de pre- en postvragenlijst worden weinig significante verschillen gehaald. Wel ishet opvallend dat de ervaren docent een veel positievere zelfwaardering heeft dan de beginnende.Beide docenten erkennen dat er sprake is van een fanatieke vakgroep, maar dat overleg niet opgestructureerde wijze plaatsvindt. Deze Lesson Study hebben ze beiden als zeer leerzaam ervarendoordat er veel met elkaar is overlegd. Ze hebben veel geleerd van het observeren en evalueren.De meeste positieve opmerkingen over een verhoogd enculturatie worden gemaakt als het over devoorbereiding of evaluatie ging, de procesdelen waarbij gezamenlijk overlegd werd.

Conclusies Op basis van de resultaten valt vast te stellen dat Lesson Study een positieve ervaringkan zijn voor docenten en dat dit bij kan dragen tot een verhoogde enculturatie. Docenten ervarenhet nut van in overleg gaan met elkaar en geven aan dit vaker te doen na afloop van de LessonStudy. Dit gaat dan voornamelijk in op het sociale gedeelte van de enculturatie. Op basis vande resultaten valt hierbij geen verschil te maken tussen de beginnende en de ervaren docent. Beidelaten een verhoogde intentie tot samenwerking zien en hebben Lesson Study als erg leerzaam ervaren.

2

Hoofdstuk 1. Samenvatting

Discussie Het uitgevoerde onderzoek is gedaan op kleine schaal bij twee docenten die al voor hetonderzoek veelvuldig met elkaar samenwerkten. Door de kleine schaal worden individuele karak-terverschillen van grote invloed. Hiernaast kan getwijfeld worden of de ervaren docent met 8 jaarwerkervaring als een echt ervaren docent bestempeld kan worden. Qua onderzoeksopzet is het lastigom de resultaten van de pre- en posttest te vergelijken. De resultaten van de vragenlijst worden alsniet significant beschouwd en de interviews zijn op een verschillende manier verlopen. Waarbij bijhet pre-interview ingegaan werd op de schoolomgeving, zijn bij het post-interview de procesdelenvan Lesson Study stap voor stap langsgelopen.

Aanbevelingen Op basis van dit onderzoek zijn verschillende aanbevelingen te doen. Door de er-varing met Lesson Study zijn er aanbevelingen om Lesson Study in het vervolg beter uit te kunnenvoeren. Hiernaast zijn er enkele aanbevelingen voor verder onderzoek.

Voor Lesson Study

- Van te voren moet er meer structuur worden geboden aan de deelnemers en de benodigde tijdmoet van te voren duidelijk zijn. Dit probleem is inmiddels ondervangen door het ontwerpenvan een handleiding voor Lesson Study, zie bijlage E.

- De communicatie tussen de docenten, de procesbegeleider en de Universiteit Twente moetverbeterd worden. Op die manier kunnen docenten hun tijd en moeite meer steken in huneigen leerproces in plaats van de zaken hieromheen.

Voor verder onderzoek

- Onderzoek naar de invloed van de onderzoeksfocus van Lesson Study.

- Onderzoek naar het optimum qua tijd om Lesson Study in te zetten in een inductietraject.

- Onderzoek naar een multidisciplinaire peergroup tijdens Lesson Study.

- Het onderzoeken van meerdere cycli van Lesson Study over een langere tijd, op die manier kannagegaan worden of de intentie van docenten om meer met elkaar te overleggen ook wordtuitgevoerd.

3

INHOUDSOPGAVE

1 Samenvatting 2

2 Introductie 6

3 Literatuurstudie 73.1 Problemen beginnende docenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.2 Enculturatie binnen de schoolcultuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.2.1 Inductieprogramma’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3.3 Literatuur Lesson Study . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

3.3.1 Het doel van Lesson Study . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3.3.2 Effecten van Lesson Study op de ontwikkeling van docenten . . . . . . . . . 10

4 Onderzoeksmethode 114.1 Deelnemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4.2 Context van de studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

4.3 Onderzoeksinstrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

4.3.1 Vragenlijsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

4.3.2 Semigestructureerde interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

4.3.3 Proceslogboek en leerverslagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

4.4 Materiaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

4.5 Dataverzameling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

4.6 Dataverwerking en -analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

4.6.1 Vragenlijsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

4.6.2 Semigestructureerde interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4.6.3 Proceslogboek en leerverslagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

5 Onderzoeksresultaten 185.1 Vragenlijsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5.1.1 Bespreking vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5.2 Interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5.2.1 Pre-interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

5.2.2 Post-interviews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5.2.3 Samenvatting interviewresultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

5.3 Proceslogboek en leerverslagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

6 Conclusies en aanbevelingen 266.1 Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

6.2 Discussie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

6.3 Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

6.3.1 Aanbevelingen vanuit het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

6.3.2 Aanbevelingen voor verder onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

A Resultaten 31

B Vragenlijst 33

4

INHOUDSOPGAVE

C Proceslogboek 36

D Leerverslag 38

E Verkorte handleiding 44

5


Hoofdstuk 2

INTRODUCTIE

Op 13 februari is er op Nu.nl te lezen dat het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschapbesloten heeft om 80 miljoen euro uit te geven om de uitval van beginnende docenten tegen tegaan. Volgens dit bericht haken “veel leraren [...] af in de eerste vijf jaar van hun carriere voorde klas: een kwart van hen verlaat het onderwijs nog voor hun loopbaan goed en wel van start isgegaan”(Nu.nl, 2014a). Op 17 april 2014 komt hier nog een schepje bovenop. Er komt jaarlijksbijna 370 miljoen euro vrij voor het voortgezet onderwijs. Een gedeelte hiervan is voor het bijhoudenen vergroten van de vakkennis bij docenten, maar het is ook bedoeld voor een betere begeleidingvan beginnende docenten. Net zoals bij andere beroepsgroepen komt er een register voor docenten,waarin hun bijscholing wordt bijgehouden (Nu.nl, 2014b).

Voor beginnende docenten is het geen nieuws dat het percentage afhakende docenten in het begin vanhun loopbaan hoog is. Dit is mede de reden waarom dit onderzoek in het kader van ‘Onderzoek vanOnderwijs’ voor de studie Science Education and Communication wordt uitgevoerd. Dit onderzoekkan een klein steentje bijdragen aan de oplossing voor de problematiek rondom de uitval.

Door middel van literatuuronderzoek wordt eerst in kaart gebracht wat de oorzaken zijn van deuitval van startende docenten. Deze inzichten vormen de basis van het onderzoek. Het onderzoekricht zich op de enculturatie van docenten binnen hun school. De verwachting is dat het conceptLesson Study, waarbij startende en ervaren docenten samenwerken, hier een bijdrage aan kan leve-ren. Met behulp van dit onderzoek wordt verduidelijkt in hoeverre verbetering op het gebied vanenculturatie plaatsvindt en door welke aspecten van Lesson Study dit teweeg wordt gebracht. Ditonderzoek vindt plaats op het Carmel College Salland te Raalte, een school die zich al bezighoudtmet een begeleidingstraject voor de startende leraar (BSL) opgezet voor de Universiteit Twente ende Hogeschool Windesheim (Universiteit Twente en Hogeschool Windesheim, 2014). Samengevatresulteert dit in de volgende hoofdvraag:


Om de hoofdvraag te beantwoorden, zijn de volgende deelvragen geformuleerd:

1. Wat is enculturatie en welke factoren hebben hier invloed op?

2. Wat is het doel, de werkijze en de effecten van Lesson Study?

3. Hoe kan proces Lesson Study effectiever gemaakt worden?

6

Hoofdstuk 3. Literatuurstudie

Hoofdstuk 3

LITERATUURSTUDIE

In dit hoofdstuk wordt beschreven wat er uit eerdere onderzoeken bekend is over de problematiekrondom beginnende docenten en het concept Lesson Study. Eerst wordt er ingegaan op bekendeproblemen die beginnende docenten in het begin van hun carriere ondervinden. Daarbij wordt inge-zoomd op enculturatieproblemen binnen de schoolcultuur. Vervolgens wordt er kort ingegaan op hetgebruik van inductieprogramma’s op scholen. Er wordt afgelsoten met een uitgebreide beschrijvingvan Lesson Study en de bijbehorende doelen en effecten van dit concept.

3.1 Problemen beginnende docenten

Dertig procent van de beginnende leraren in het voortgezet onderwijs verlaat het beroep binnende eerste drie jaar van hun eerste baan. Deze hoge uitval wordt vooral verklaard door een telage startbekwaamheid of zelfs onbevoegdheid en beroepsstress (van de Grift et al., 2013). Op ditvlak bestaat de noodzaak voor begeleiding van beginnende docenten. De begeleiding heeft tweedoelen; ten eerste het voorkomen van uitval en ten tweede het professionaliseren van de docenten.Inductieprogramma’s kunnen een uitkomst bieden voor de vele (opstart)problemen die een beginnenddocent tegenkomt.

Om de eerste jaren van de loopbaan soepel te laten verlopen, noemen Hebert en Worthy (2001)het betreden van de sociale en politieke cultuur van de school als een van de belangrijkste factoren.Helaas ondervinden beginnende docenten vaak spanningen door verschillen tussen idealen en realiteiten is er sprake van een micropolitieke verstrikking op de werkvloer (Curry et al., 2008; Day, 1999).Hierbij is vooral sprake van een slechte enculturatie tussen de beginnende docent en oudere collega’s.Dit is schrijnend, aangezien juist in de eerste werkjaren de professionele identiteit wordt ontwikkelden de keuze wordt gemaakt om al dan niet het beroep te verlaten (Kessels, 2010).

3.2 Enculturatie binnen de schoolcultuur

Als starter binnen het onderwijs komen er veel verantwoordelijkheden op je af. In tegenstellingtot andere beroepen, waarbij de verantwoordelijkheid geleidelijk groter wordt, heb je als startendedocent evenveel verantwoordelijkheid als een ervaren docent. Ordeproblemen en klassenmanagementzijn veelgehoorde struikelblokken voor beginners, echter is de school groter dan alleen de klas waarje voor staat. Als starter kom je vaak in een grote organisatie terecht waarin je ook je plek zultmoeten vinden of zelfs veroveren (Kessels, 2010; Kelchtermans en Ballet, 2001). Bij het onderzoeknaar enculturatie van beginnende docenten maken Kelchtermans en Ballet (2001) onderscheid in vijfcategorien die de micropolitiek van een gewenst werkklimaat beınvloeden:

7


- Sociaal-professioneel

- Materiaal

- Cultureel-professioneel

- Organisatorisch

- Zelfwaardering

Sociale belangen zijn wellicht wel de belangrijkste factor op de enculturatie van beginnende docenten.Zodra er goede relaties op de werkvloer zijn en het gevoel dat problemen en gevoelens gedeeldkunnen worden, verhoogt dit het gevoel deel uit te maken van een team. Starters kunnen nogonzeker zijn en goede hulp en ervaring van collega’s kan hierbij een grote steun zijn. Hiernaast ishet gevoel om ook zelf iets te kunnen bijdragen aan het team en je gehoord en gerespecteerd tevoelen erg belangrijk (Kelchtermans en Ballet, 2001). Nasser-Abu Alhija en Fresko (2010) noemendit proces ook wel de socialisatie van beginnende docenten. Deze socialisatie is afhankelijk vandrie factoren; de achtergrond van de docent (geslacht, afkomst en persoonlijke historie), de lokalecontext (professionele cultuur van de school en sectie) en de nationale onderwijspolitiek (curriculumen instructie methoden).

Materiaalbelangen bevat naast toegang tot al het juiste materiaal, het kennen van alle administra-tiesystemen en regelgeving binnen de school ook het hebben van genoeg tijd. Vaak gaan startersenthousiast aan de slag met het voorbereiden en ontwikkelen van nieuw lesmateriaal, omdat ze ditzien als een weerspiegeling van hoe goed ze zijn als docent. Alles moet tot in de puntjes qua kwaliteiten het moet er ook nog esthetisch verantwoord uitzien. Dit kan leiden tot tijdtekort en een gevoelvan stress. Het ontbreken van materiaal of kennis van de schoolsystemen kan juist weer leiden toteen gevoel van onmacht (Kelchtermans en Ballet, 2001).

Daarnaast dragen Cultureel-ideologische belangen bij aan de enculturatie. Zodra de identiteit vande school te veel afstaat van de eigen ideeen over lesgeven kan dit eraan bijdragen dat de docentzich niet thuis voelt tussen collega’s en de school. De docent wordt een uitvoerder van een systeemwaar deze zelf niet achter staat. Hierbij komt ook de professionele identiteit die docenten in deeerste werkzame jaren ontwikkelen naar voren.

Organisatorische belangen zijn daarentegen meer toegespitst op het politieke spel bij het bemachtigenen behouden van een baan in het onderwijs. Een beginnend docent die van de ene invalbaan naar deandere gaat, krijgt soms niet de kans zich voldoende te professionaliseren en een eigen lesidentiteitte ontwikkelen. Ook ervaren docenten met een tijdelijk contract dat ze niet te kritisch kunnenzijn, omdat ze dan wellicht minder nieuwe kansen aangeboden zullen krijgen. Ten slotte kunnenorganisatorische factoren binnen de school, zoals bijvoorbeeld de takenverdeling binnen de sectieof planning en frequentie van vergaderingen bijdragen aan een positieve of negatieve werkervaring(Kelchtermans en Ballet, 2001).

Docenten moeten leren omgaan met de kwetsbare positie die ze innemen voor een volle klas enmet de zichtbaarheid van hun werk. Collega’s, ouders en kinderen zien direct de opbrengst van hunlesgeven en zijn vaak niet te angstig om hier hun mening over te geven. Goede resultaten zijn hierbijerg motiverend en dragen bij aan het zelfvertrouwen, maar slechte cijfers brengen vaak het tegen-overgestelde teweeg. De eigen professionele identiteit moet ontwikkeld worden, goedbedoelde tipsvan collega’s moeten worden gebruikt of juist afgeslagen worden en uiteindelijk moet vooral een po-sitieve zelfwaardering ontwikkeld worden over ordehandhaving, didactische vaardigheden, vakkennisen het zijn van een goede docent (Kelchtermans en Ballet, 2001).

8

Hoofdstuk 3. Literatuurstudie

3.2.1 Inductieprogramma’s

Om bovenstaande inductieproblemen te voorkomen of verminderen zijn veel inductieprogramma’sopgezet. In Nederland is het niet verplicht om een dergelijk programma te gebruiken, toch hebben demeeste scholen een bepaalde vorm van een inductieprogramma (Kessels, 2010). Kessels (2010) steltin haar onderzoek vast dat het traject vaak ontworpen wordt door de school zelf, waardoor er veelvariatie zit in de intensiteit van de verschillende programma’s. Waar het op de ene school blijft bijtwee bijeenkomsten om de school te leren kennen qua gebouw en organisatie, wordt er op de andereschool een heel begeleidingstraject opgezet. Kenmerkend is dat bij een hoge intensiteit de docentenvaak vrijgesteld worden van andere taken, zoals bijvoorbeeld kantinesurveillance of aanwezigheid bijnaschoolse leerling-bijeenkomsten.

Rippon en Martin (2006) beschrijven in hun onderzoek dat beginnende docenten vooral een-op-eencontact met een mentor of inductie begeleider waardevol vinden voor hun ontwikkeling. Hierbij is hetvan belang dat de mentor of inductiebegeleider “luistert, constructieve kritiek geeft en voldoende tijdheeft”. Een mentor moet niet alleen op pedagogisch, vakdidactisch en emotioneel vlak ondersteuningbieden, maar moet ook een actieve rol hebben in de socialisatie van een beginnende docent binneneen school (Nasser-Abu Alhija en Fresko, 2010).

Sinds 2013 zijn de Universiteit Twente en de Hogeschool Windesheim bezig met het opzetten van eenregionaal inductieprogramma ‘begeleiding startende leraren in regio Oost’. Dit programma bestaatuit verschillende inductiearrangementen, die gezamenlijk als doel hebben: “...om de professioneledoorgroei van beginnende leraren te versnellen en de uitval terug te dringen.” (Universiteit Twenteen Hogeschool Windesheim, 2014) Een onderdeel van dit inductieprogramma is Lesson Study. Ditonderdel voldoet aan de wens van de beginnende docenten dat er sprake is van veel contacturenen dat er begeleiders bij aanwezig zijn. In de hierop volgende sectie wordt verder ingegaan op deherkomst, het doel en de werkwijze van Lesson Study.

3.3 Literatuur Lesson Study

Het concept Lesson Study is afkomstig uit Japan. Het is een professionaliseringsstrategie waarbijdocenten samen een les plannen, observeren en nabespreken. In de jaren ’90 waait dit conceptover naar het westerse onderwijs. Lewis en Tsuchida (1998) introduceren ‘Research Lessons’ inhet Verenigd Koninkrijk en Stigler en Hiebert (1999) introduceren ‘Lesson Study’ in de VS enDuitsland met de boodschap dat dit veelbelovende concept binnen het westerse onderwijs getestmoet worden. Op basis van hun observaties ontwikkelen Fernandez en Yoshida (2004) een aantalstappen om Lesson Study in de VS te introduceren. Deze stappen zijn: gezamenlijke planning vande les, implementatie van de les, discussie van de les, herzien van de les, implementatie van deherziene les en discussie van de herziene les. In Japan gebeurt dit op het niveau van een vaksectie,schoolbreed, schooloverstijgend (met verschillende scholen) en onderwijsoverstijgend (betrekken vanniet-onderwijsgerelateerde partijen) (Lewis en Tsuchida, 1998). In bijlage E zijn de verschillendefasen van Lesson Study uitgebreider omschreven.

9


3.3.1 Het doel van Lesson Study

Binnen Lesson Study kan er gefocust worden op heel uiteenlopende elementen van een les (Matobaet al., 2007): individuele behoeftes en verschillen van leerlingen, interactie tussen leerlingen, ont-wikkelen van lesmateriaal en het ontwikkelen van de doceereigenschappen van de docent. Lewis enTsuchida (1998) benoemen zeven doelen die behaald kunnen worden door te focussen op die elemen-ten in een Lesson Study: verbeteren van de lespraktijk (bv. spreeksnelheid en -volume), verspreidenvan nieuwe onderwerpen en onderwijsmethoden (bv. zonne-energie), beınvloeden van leerlinggedragen -houding (bv. initiatief nemen en interesse hebben), ontdekken van botsende ideeen (bv. overdoelen en visies binnen het onderwijs), creeren van de behoefte om verder te ontwikkelen (docentenworden geınspireerd door bij collega’s te kijken), adviseren van nationale onderwijspolitiek (visiesvan grote groepen docenten hebben een grotere impact en creeren anonimiteit) en eer bewijzen aanhet docentberoep (doordat niet-docenten inzicht krijgen in onderwijspraktijken).

3.3.2 Effecten van Lesson Study op de ontwikkeling van docenten

Door de brede inzetbaarheid van Lesson Study heeft het concept in de afgelopen 20 jaar meerdereveranderingen ondergaan. Omdat de ontwikkelingen zijn beınvloed door de culturen en onderwerpenwaar Lesson Study is ingezet, is Lesson Study niet in een vaste vorm te gieten. Dit onderzoek richtzich op de Lesson Study waar de leerling centraal staat. Docenten leren door het gedrag van hunleerlingen van dichtbij te observeren (Dudley, 2013).

Een belangrijke factor binnen de Lesson Study is dat de groep docenten als peergroup fungeert (Ma-toba et al., 2006) en leren om van elkaar te leren (Matoba et al., 2007; Dudley, 2013). Onafhankelijkvan het niveau van de docent binnen de groep, leert de docent bij van de collega’s in de groep (Ma-toba et al., 2006; Verhoef en Tall, 2011; Logtenberg, 2011). De samenwerking binnen Lesson Studycreeert een veiligheid waarbij de docenten zich kwetsbaar op durven te stellen en hun eigen gebrekendurven te bespreken (Logtenberg, 2011). Dezelfde veiligheid zorgt ervoor dat docenten makkelijkervan bestaande methodes en gewoontes durven af te wijken om te experimenteren (Verhoef et al.,2013; Dudley, 2013). Ten slotte draagt Lesson Study eraan bij dat docenten verhoogd plezier ervarenin hun beroep (Verhoef en Tall, 2011).

10

Hoofdstuk 4. Onderzoeksmethode

Hoofdstuk 4

ONDERZOEKSMETHODE

In dit hoofdstuk wordt het verloop van het onderzoek besproken. Er wordt begonnen met eenomschrijving van de deelnemers en vervolgens wordt de uitvoering van het onderzoek uitgelicht.Hierna volgen de gebruikte onderzoeksinstrumenten en hoe deze tot stand zijn gekomen. Er wordtgeeindigd met het materiaal dat tijdens het onderzoek gebruikt is door de deelnemers en de wijzewaarop de data verzameld is. Dit leidt uiteindelijk tot de dataverwerking en-analyse waarvan deresultaten in het volgende hoofdstuk besproken zullen worden.

4.1 Deelnemers

Het Lesson Study proces dat onderzocht wordt, vindt plaats op het Carmel College Salland teRaalte. Het Lesson Study team bestaat uit een beginnende docent met 1,5 jaar leservaring en eendocent met 8 jaar ervaring in het onderwijs. Zij worden hierbij begeleid door een procesbegeleidervanuit het Carmel College Salland en een vakdidacticus vanuit ELAN. ELAN is het instituut voorlerarenopleiding, wetenschaps- en techniekcommunicatie en onderwijspraktijk. ELAN verzorgt onderandere activiteiten op het gebied van de professionele ontwikkeling van docenten, hieronder valt ookLesson Study. Tabel 4.1 geeft alle deelnemers van de Lesson Study weer.

Vak Aantal jaar ervaring

Docent B (beginnend) Natuurkunde 1,5Docent E (ervaren) Natuurkunde 8Procesbegeleider Duits -Vakdidacticus Natuurkunde -

Tabel 4.1: Overzicht van de deelnemers van de Lesson Study

De deelnemende docenten hebben al voor de Lesson Study een nauwe samenwerking omdat zeonder andere veel parallelklassen met elkaar delen. Twee van deze parallelklassen (VWO4) zijn ookgebruikt bij de uitvoering van de Lesson Study. Door het werk als schoolopleider aan het CarmelCollege Salland heeft de procesbegeleider van deze Lesson Study al meerdere jaren ervaring met debegeleiding van startende docenten.

4.2 Context van de studie

Er wordt gebruik gemaakt van kwalitatieve onderzoeksmethoden om de hoofdvraag “Welke compo-nenten van Lesson Study dragen bij aan de enculturatie van beginnende docenten op het CarmelCollege Salland in Raalte?” te beantwoorden. Deze keuze is om tweede redenen gemaakt: ten

11


eerste omdat de groepsgrootte van de deelnemers een kwantitatief onderzoek niet toelaat. Tentweede omdat er met een kwalitatief onderzoek dieper kan worden ingegaan op het proces LessonStudy en eventuele verschuivingen en bevindingen van de docenten met betrekking tot enculturatiemeegenomen kunnen worden.

Om vat te krijgen op deze eventuele verschuivingen bij zowel docent B als E zal gebruik gemaaktworden van een vragenlijst. Deze wordt gebruikt om een pre- en post-vragenlijst af te nemen.Vervolgens wordt elke test gevolgd door een semi-gestructureerd interview. Het interview dat volgtop de pre-vragenlijst is gebaseerd op de ingevulde gegevens van de vragenlijst. Zo doende is hetmogelijk om te achterhalen wat de motivatie, de verwachting en het doel zijn om deel te nemenaan de Lesson Study. Hiernaast zal aan de hand van dit interview gekeken worden naar de matevan enculturatie van de docent. In het interview dat volgt na de post-vragenlijst is, worden vragengesteld met betrekking tot iedere fase van de Lesson Study. Op deze manier wordt gekeken of demate van enculturatie veranderd is en welke fasen van de Lesson Study hier wellicht aan hebbenbijgedragen.

Hiernaast zal gebruik gemaakt worden van de leerverslagen (zie bijlage D) en het proceslogboek(zie bijlage C), die respectievelijk door de deelnemende docenten en de procesbegeleider na iederebijeenkomst in gevuld zullen worden. Deze gegevens zorgen voor meer inzicht in het doorlopenproces en de groei die de deelnemers wellicht hebben doorgemaakt.

Tabel 4.2 geeft een overzicht van de te doorlopen stappen. Hierbij is onderscheid gemaakt tussenonderzoeksstappen en bijeenkomsten van het Lesson Study team. Uiteindelijk zullen de interviewsgeanalyseerd worden door gebruik te maken van codeschema’s.

Datum Gebeurtenis

19-03-2014 Pre-vragenlijst21-03-2014 Pre-interview

Planningsbijeenkomst 128-03-2014 Planningsbijeenkomst 231-03-2014 Geven & evalueren onderzoeksles 102-04-2014 Geven & evalueren onderzoeksles 104-04-2014 Post-vragenlijst deelnemers09-04-2014 Post-interviews deelnemers

Post-interviews procesbegeleider

Tabel 4.2: Tijdsschema onderzoek en Lesson Study

De gekozen onderzoeksfocus van de Lesson Study uitgevoerd in het kader van dit onderzoek is: ‘Hetontwerpen van een leuke les die het onderwerp magnetisme en elektriciteit introduceert’.

4.3 Onderzoeksinstrumenten

De onderzoeksstappen uit sectie 4.2 worden uitgevoerd door het gebruik te maken van drie ver-schillende onderzoeksinstrumenten: vragenlijst, semi-gestructureerd interview en proceslogboeken.Hieronder zal zowel de inhoud als de totstandkoming nader toegelicht worden.

12


4.3.1 Vragenlijsten

De pre- en posttestvragenlijst bestaan ieder uit twee gedeelten. Het eerste gedeelte bestaat uitvoornamelijk open vragen en verschilt in de pre- en posttest vragenlijst. De pretest vragenlijstbrengt de kenmerken van de deelnemer (leeftijd, vak, ervaring etc.) en zijn verwachtingen overLesson Study in kaart. In de post-test vragenlijst is dit gedeelte vervangen door vragen over hetverloop en de ervaringen van Lesson Study.

Het tweede gedeelte is in beide vragenlijsten hetzelfde. Dit gedeelte bestaat uit 31 stellingen, verdeeltover de verschillende factoren zoals beschreven in sectie 3.2. Bij iedere stelling moet de deelnemendedocent op een 6-punts Likert-schaal aangeven in hoeverre hij het met de stelling eens of oneens is(1: helemaal oneens tot 6: helemaal eens). Er is gekozen voor een even aantal punten zodat dedeelnemer niet de ‘makkelijke’ gemiddelde keuze kan maken, maar geforceerd word om een kant tekiezen. Het doel van dit gedeelte is om een eventuele verschuiving binnen de verschillende factorenvan enculturatie waar te kunnen nemen. In bijlage B zijn de vragenlijsten te vinden met hierbijbeschreven welke vraag over welke enculturatiefactor gaat.

Enculturatiefactor Aantal vragenMateriaal 3

Organisatorisch 4

Sociaal-professioneel 13

Cultureel-professioneel 5

Zelfwaardering 6

Totaal 31

Tabel 4.3: Vragenverdeling vragenlijst

Zoals te zien in tabel 4.3 is er in de vragenlijst meer nadruk op de enculturatiefactoren die over hetsociaal-professionele aspect en de zelfwaardering gaat. Hier is voor gekozen omdat de verwachtingis dat het proces Lesson Study hier meer invloed op uitoefent dan op de andere factoren. Daarnaastwordt deze factor door Kelchtermans en Ballet (2001) als het belangrijkst ervaren (zie: sectie 3.2).

Validiteit

Er zijn een aantal maatregelingen getroffen om de validiteit van de vragenlijst te verhogen. Zo isde pre-test vragenlijst getest op drie studenten van de master Science Education & Education aanUniversiteit Twente. Naar aanleiding van hun commentaar is de vragenlijst op inhoud op enkelepunten gewijzigd. Hiernaast heeft een student Communicatiewetenschappen van de UniversiteitTwente naar de vraagstelling gekeken. Op basis van deze feedback is er een definitieve versiegemaakt, waarbij tang-constructies, dubbele en suggestieve stellingen worden vermeden. Daarnaastzijn alle stellingen geformuleerd als volwaardige zinnen, die kunnen worden afgesloten met een “.”.

De vragenlijsten zijn digitaal in te vullen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de optie formulierenin Microsoft Office Word, waarbij de deelnemers alleen de antwoordgedeelten van het documentkunnen wijzigen.

13


4.3.2 Semigestructureerde interviews

Na aanleiding van de ingevulde vragenlijsten vinden semi-gestructureerde interviews plaats (zie sec-tie 4.2). Deze interviews zullen worden voorbereid aan de hand van de ingevulde gegevens door dedeelnemers. Hieronder wordt de invulling van zowel het pre-interview alsmede het post-interviewweergegeven.

Pre-interview

De nadruk van dit interview ligt op het verder onderzoeken van opvallendheden van de ingevuldevragenlijst. De stellingen waarbij de deelnemers ‘helemaal mee eens’, ‘mee eens’, ‘mee oneens’ of‘helemaal mee oneens’ op hadden geantwoord worden verder besproken tijdens het interview. Hierbijis het doel om helder te krijgen wat de beweegredenen van de gegeven antwoorden zijn.

Hiernaast wordt tijdens dit interview verder ingegaan op de aanleiding van het meedoen aan LessonStudy en de verwachtingen die de deelnemer heeft. Voor dit interview is van tevoren een korterichtlijn opgesteld, echter zal het gesprek voornamelijk geleid worden door de antwoorden van dedocent.

Post-interview

Na aanleiding van de ingevulde post-vragenlijst zullen antwoorden die veel verschillen met het pre-interview besproken worden. Hiernaast zullen de verschillende fasen van de Lesson Study doorlopenworden om inzicht te krijgen in het proces en om de eventuele veranderingen in enculturatie tekunnen linken aan de verschillende fasen. Ook zal de deelnemer gevraagd worden waarvan dezedenkt het meest geleerd te hebben in het proces. Hierbij wordt tevens ingegaan op de verschillenderollen die de procesbegeleider, de deelnemende docent en de vakdidacticus hebben gespeeld.

4.3.3 Proceslogboek en leerverslagen

De bijeenkomsten van de Lesson Study zoals omschreven in tabel 4.2 zullen enkel bijgewoond wordendoor de deelnemende docenten, de procesbegeleider en de vakdidactus. Om toch inzicht te krijgenin het verloop van de bijeenkomsten wordt de procesbegeleider gevraagd om na elke bijeenkomst eenproceslogboek in te vullen. De procesbegeleider houdt hierin bij wat het doel van de bijeenkomstwas, of dit doel bereikt was en geeft een korte beschrijving van de bijeenkomst. Hiernaast is erde mogelijkheid om het leerproces van de docenten te noteren, goede en slechte punten van debijeenkomst weer te geven en andere bijzondere gebeurtenissen te melden. Het proceslogboek zoalsgebruikt bij dit onderzoek is te vinden in bijlage C

4.4 Materiaal

Naast de onderzoeksinstrumenten die ontworpen zijn voor het uitvoeren van het onderzoek, hebbende deelnemers tijdens het Lesson Study proces ook gebruik gemaakt van andere materialen:

14


- Lesmaterialen

- Vakliteratuur over het onderwerp van de les

Deze materialen zijn puur ter ondersteuning van de Lesson Study en zijn niet gebruikt voor hetonderzoek.

4.5 Dataverzameling

Voorafgaand aan de Lesson Study zijn de deelnemende docenten en de procesbegeleider geınformeerdover de gang van zaken. Hierbij is de pre-vragenlijst verzonden en per mail ingevuld door dedocenten. Op dezelfde wijze is aan het einde van de Lesson Study cyclus ook de post-vragenlijstafgenomen. Hiernaast hebben de deelnemers na elke bijeenkomst de leerverslagen ingevuld, dezehebben zij aan het einde van de cyclus ingescand en per mail toegezonden. Het proceslogboek vande procesbegeleider is verkregen bij afname van het post-interview met de procesbegeleider.

Op 21-04-2014 zijn de pre-interviews afgenomen. Hierbij is eerst docent E geınterviewd en daarnadocent B. Op 09-04-2014 zijn de post-interviews afgenomen. Hierbij is eerst docent E geınterviewd,daarna de procesbegeleider en ten slotte docent B. Alle interviews zijn in tweefout opgenomen,eenmaal met een dicteerapparaat en eenmaal een mobiele telefoon.

4.6 Dataverwerking en -analyse

In deze sectie wordt beschreven hoe de verkregen data uit de verschillende onderzoeksinstrumentenworden verwerkt.

4.6.1 Vragenlijsten

De algemene vragen uit de vragenlijsten zullen in eerste instantie niet meegenomen worden in hetonderzoek. Deze dienen als achtergrondinformatie over de deelnemers.

De antwoorden op de meerkeuzevragen worden gecategoriseerd per enculturatiefactor. Op dezemanier kan gekeken worden of er factoren positief of negatief veranderd zijn gedurende de tijdwaarin de Lesson Study heeft plaats gevonden. De vijf enculturatiefactoren zijn:

- Materiaal

- Organisatorisch



- Zelfwaardering

Per enculturatiefactor zal een waarde berekend worden. Deze waarde is het gemiddelde van de somvan de antwoorden op de vragen behorende bij deze factor. Hierbij wordt een positief geformuleerde

15


stelling die ingevuld is in Likert-schaal 6 meegenomen met een waarde van 6, terwijl een negatiefgeformuleerde stelling met een antwoord in Likert-schaal 6 meegenomen zal worden met een waardevan 1. In figuur 4.4 zijn hier twee voorbeelden van te zien. De negatief geformuleerde vragen zijnde vragen 3, 5, 8, 10, 11, 13, 17, 19, 20, 24, 28 en 31. In bijlage B is per vraag te zien bij welkeenculturatiefactor ze horen. Deze bovenstaande categorisatie zal voor zowel docent B als docent E

Vraag +/- Antwoord Waarde

Ik krijg regelmatig ongewenste adviezen van collega’s - Helemaal mee eens 1

Ik krijg positieve feedback van mijn collega’s voor de ma-nier waarop ik lesgeef.

+ Helemaal mee eens 6

Tabel 4.4: Illustratie resultaatverwerking vragenlijst

plaatsvinden. Op die manier kan de verandering in tijd voor iedere docent in een oogopslag bekekenworden alsmede de eventuele verschillen tussen de docenten.

4.6.2 Semigestructureerde interviews

Er worden twee verschillende codeschema’s toegepast op de interviews. Allereerst wordt het code-schema gebaseerd op de enculturatiefactoren van Kelchtermans en Ballet (2001) gebruikt. Dezewordt toegepast op zowel de pre-interviews als de post-interviews van beide deelnemende docenten.Hiernaast wordt er een tweede codeschema gebruikt waarbij de procesdelen van Lesson Study beterin kaart worden gebracht. Deze wordt toegepast op zowel de post-interviews van de docenten alsde procesbegeleider. De twee verschillende codeschema’s worden verder toegelicht in de volgendesecties.

Pre-interview

Voor de pre-interviews is een codeschema opgesteld op basis van de vijf enculturatiefactoren vanKelchtermans en Ballet (2001). Na de eerste codering van de interviews met docent B en E heeftde categorie sociaal-professioneel een subcategorie begeleiding gekregen. Dit is de zesde categoriein dit codeschema. Hieronder valt alle docentenbegeleiding die al dan niet gefaciliteerd wordt dooreen school. Dit resulteert in tot het volgende codeschema:


- Begeleiding

- Materiaal


- Organisatorisch

- Zelfwaardering

Per geselecteerd citaat wordt aangegeven of deze positief of negatief scoort op de zes categorieen.Er zijn dus in het totaal 12 codes die aan een citaat toegekend kunnen worden.

Om het codeschema te valideren heeft een tweede codeur hetzelfde interview van docent E geco-deerd. Beide coderingen zijn vergeleken en er is gekeken naar de procentuele overeenkomst van de

16


codering en Cohen’s kappa. Het percentage codes dat overeenkomt bij beide coderingen is 70%.Dit percentage is als volgt berekend:

percentage =# overeenkomende codes

# codes van van codeur 1(4.1)

Cohen’s kappa is een coefficient voor de kans gecorrigeerde maat van overeenkomst tussen beoor-delingen. Een kappa van 0 betekent dat de overeenkomst tussen beoordelingen volledig op kansberust, een kappa van 1 is een volledige overeenkomst. De kappa voor de codering van codeur 1 encodeur 2 is 0,551. Dit is een redelijke waarde, het codeschema is hierna niet meer aangepast.

Om beide interviews met elkaar te kunnen vergelijken, is er per code zowel de procentuele als deabsolute waarde van het aantal codes berekend. De resultaten zijn te vinden in sectie 5.2.1

Post-test interview

Voor de post-interviews is er gebruik gemaakt van twee codeschema’s. Dit omdat er verschillendetype informatie uit de interviews vergaard moet worden. De post-interviews van de deelnemendedocenten zijn volgens hetzelfde codeschema als de pre-interviews gecodeerd (zie sectie 4.6.2). Dit omeen eventuele verschuiving in enculturatie waar te nemen. Dezelfde interviews en het interview met deprocesbegeleider zijn ook op een andere manier gecodeerd om te achterhalen welke processtappenvan de Lesson Study hebben bijgedragen aan een eventuele verschuiving. Hier is het volgendecodeschema voor opgesteld:

- Voorbereiding

- Lesgeven

- Observeren

- Evalueren

- Algemeen. Hieronder vallen opmerkingen die het hele traject Lesson Study beslaan en hierdoorniet onder een van bovenstaande procesdelen kunnen vallen.

Voor elk van bovenstaande codes zijn drie verschillende dimensies vastgesteld. Er wordt onderscheidgemaakt tussen citaten die over enculturatie gaan, die over het leerproces en er is een niveauoverig. Dit resulteert uiteindelijk in 15 verschillende codes die toegekend kunnen worden aan eeninterviewfragment. Omdat dit codeschema voornamelijk het doel heeft om op een systematischemanier data te verzamelen is alleen de procentuele overeenkomst tussen codeur 1 en codeur bepaald(zie 4.6.2). Het percentage is 79% voor het tweede codeschema.

4.6.3 Proceslogboek en leerverslagen

De proceslogboeken en leerverslagen dienen enkel als achtergrondinformatie. Deze worden nagegaanop bijzondere gebeurtenissen die het onderzoek beıvloed zouden kunnen hebben. Hiernaast kunnende leerverslagen, afhankelijk van de mate van respons, duidelijkheid bieden in welk procesdeel vanLesson Study eventueel bij heeft gedragen aan een verhoogde enculturatie. Daarbij is niet hetdoel om nieuwe informatie te winnen, maar wel om eventueel overeenstemming te vinden tussen deverschillende onderzoeksinstrumenten.

17

Hoofdstuk 5

ONDERZOEKSRESULTATEN

5.1 Vragenlijsten

In figuur 5.1 zijn de waarden per enculturatiefactor weergegeven per docent. Hierin is de waardevanuit de pre-vragenlijst weergegeven naast de waarde afkomstig van de post-vragenlijst. De ver-schillen komen voort uit het verschillend beantwoorden van enkele vragen. De antwoorden schelenhierbij steeds 1 of 2 punten op de schaal van Likert. De anders beantwoorde vragen zijn weergegevenin bijlage A. Hier is tevens aangegeven of de vraag positiever of negatiever beantwoord is.

Figuur 5.1: Resultaten vragenlijsten

5.1.1 Bespreking vragenlijst

In de staafdiagram is te zien dat de verschillen bij beide docenten tussen de pre-vragenlijst en depost-vragenlijst niet erg groot zijn. Wel is opvallend dat bij de enculturatiefactoren organisatorischen zelfwaardering docent B beduidend lager scoort. Hierbij is het opvallend dat de zelfwaarderingtijdens de Lesson Study bij docent E gestegen is, terwijl die bij docent B juist nog lager is geworden.Dit komt door het iets negatiever beantwoorden van vier vragen die hier betrekking op hebben.Verder is het aantal vragen dat de docenten anders beantwoord hebben ten opzichte van de pre-vragenlijst ook verschillend. Waar docent E slechts 7 vragen anders beantwoord heeft, zijn dit er 14voor docent B.

18

Hoofdstuk 5. Onderzoeksresultaten

5.2 Interviews

In deze sectie volgen de resultaten van de interviews. Hierbij valt een tweedeling te maken in hetsoort resultaten. Allereerst volgen er vier tabellen ( 5.1, 5.2, 5.3, 5.4) die de coderingen van zowel depre-interviews als de post-interviews van beide docenten weergeven. Hierin is het aantal toegekendecodes per interview te zien en om een beter beeld te krijgen van de aard van het interview zijn steedsin de laatste kolom enkele citaten weergegeven. Deze codering is dus op basis van de categorieenvan Kelchtermans uitgevoerd.

Hiernaast zijn de interviews gecodeerd volgens een tweede codeschema op basis van de processtap-pen. Deze resultaten zijn terug te vinden in 5.2. Hierin is per gecodeerde opmerking te zien welkedocent deze heeft gemaakt, over welk deel van het Lesson Study proces dit gaat en welke code(kleur)hieraan is toegekend. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen enculturatie, het leerproces en overigeopmerkingen. De overige opmerkingen die niet te linken zijn aan een deel van het Lesson Studyproces zijn weergegeven in de tabellen 5.3 en 5.4.

Om deze grote hoeveelheid aan resultaten iets inzichtelijker te maken wordt deze sectie geeindigdmet een korte samenvatting van de belangrijkste resultaten.

19


5.2.1 Pre-interviews

In tabel 5.1 en 5.2 zijn de resultaten van de pre-interviews van beide docenten weergegeven.

Codecategorie +/- Aantal Percentage Kernwoorden

Sociaal-professioneel+ 15 15.3 % Fanatieke vakgroep, tevreden- 11 11.2 % Weinig interactie, weinig contact

teamleider, niet op de hoogte zijnvan elkaar, sommige collega’s moetenmeer doen, afgestompte houding

Begeleiding+ 11 11.2 % Lesbezoeken, collega’s helpen met

plezier, niet bezwaard- 7 7.1 % Weinig

Materiaal+ 5 5.1 % Planningen en practica maken worden

verdeeld, erg goede TOA, beginnenddocenten mapje

- 11 11.2 % Weinig tijd, sporadisch contact, nietinhoudelijk contact, beperkend, nietaan toegekomen

Cultureel-professioneel+ 3 3.1 % collega’s positief over lessen- 2 2.0 %

Organisatorisch+ 1 1.0 %- 10 10.2 % Lastig plannen, groot team

Zelfwaardering+ 12 12.2 % Eigen regels goed duidelijk maken, te-

vreden met orde in klassen, veel ge-leerd, band met klas, comfortabelerlesgeven, nieuwe dingen (ouderavon-den) eerst nog spannend, collega’shebben vertrouwen in me

- 10 10.2 % Druk door eigen schuld

Totaal+ 47 48.0 %- 51 52.0 %

Tabel 5.1: Pre-interview docent B


Sociaal-professioneel+ 23 42.6 % Veel contact met elkaar, wisselwer-

king, contact buiten sectie, vrij-dagmiddagborrel, wandelgangencon-versaties, complimentjes, elkaar prik-kelen

- 1 1.9 % Weinig formele gesprekken

Begeleiding+ 5 9.3 %- 5 9.3 % Niet geformaliseerd, wel begeleiding

en intervisie, lesbezoeken,

Materiaal+ 0 0.0%- 2 3.7 % Weinig tijd, veel gevraagd

Cultureel-professioneel+ 1 1.9 %- 0 0.0 %

Organisatorisch+ 0 0.0 %- 4 7.4 %

Zelfwaardering+ 10 18.5 % Snel op eigen benen, gaat goed, wei-

nig begeleiding nodig, weinig twijfel,ik weet veel van het vak

- 3 5.6 %

Totaal+ 39 72.2 %- 15 27.8 %

Tabel 5.2: Pre-interview docent E

20


5.2.2 Post-interviews

In tabel 5.3 en 5.4 zijn de resultaten van de post-interviews weergegeven.


Sociaal-professioneel+ 5 20.8 % Van elkaar overnemen, veel over heb-

ben, veel gediscussieerd, enthousiast,heel leuk, niet minderwaardig behan-delen

- 2 8.3 % te snel

Begeleiding+ 4 16.7 % Laten nadenken, meedenken, vra-

gende rol- 0 0.0 %

Materiaal+ 0 0.0 %- 3 12.5 % Trucjes, niet echt tijd, kost veel tijd

Cultureel-professioneel+ 0 0.0 %- 2 8.3 % Andere ideeen, meer voorkauwen

Organisatorisch+ 0 0.0 %- 1 4.2 % Regelen

Zelfwaardering+ 4 16.7 % Mijn idee, prima, ontwikkelen- 3 12.5 % Nog niet wie ik wil zijn, houvast

Totaal+ 15 62.5 %- 9 37.5 %

Tabel 5.3: Post-interview docent B


Sociaal-professioneel+ 27 57.4 % Met elkaar combineren, elkaar snap-

pen, doorspreken, op elkaar reageren,met de rest van de sectie delen, doorde sectie gedragen worden, gewaar-deerd worden

- 5 10.6 % Niet gezamenlijk, niet op de hoogtezijn, niet vaak bij elkaar

Begeleiding+ 3 6.4 % Leuk, dacht mee, meerwaarde- 0 0.0%

Materiaal+ 0 0.0%- 1 2.1 % Bewerkelijke klus

Cultureel-professioneel+ 0 0.0 %- 0 0.0 %

Organisatorisch+ 1 2.1 % Dat ging ok- 1 2.1 % Roosters

Zelfwaardering+ 5 10.6 % Mijn idee, liep goed, werkte prima- 4 8.5 % Geen goed idee, te lang, niet bevredi-

gend

Totaal+ 36 76.6 %- 11 23.4 %

Tabel 5.4: Post-interview docent E

21


Docent B Docent E Procesbegeleider

Vo

orb

ereiden

We hebben veel dingen van elkaar overgenomen en nieuwe ideeën opgedaan van elkaar.

We hebben het met elkaar uitgebreid gehad over de verschillende lesvoorstellen.

Docent B heeft de meeste tijd in de voorbereiding gestopt, docent E deed pas later actief mee.

Ik denk dat het uiteindelijk meer de les van docent E was, qua inhoud.

We hebben samen nieuwe lescomponenten toegevoegd en werden enthousiast van elkaars ideeën.

De procesbegeleider stelde eigenlijk elke keer veel vragen, ze liet ons meer nadenken over de uitvoering.

Ik heb echt geleerd dat het toevoegen van een praktisch leselement echt een meerwaarde heeft.

De procesbegeleider had op zich wel een goede rol, omdat je anders te snel de neiging hebt om te zeggen "Ik neem dit van jouw les, en dit van mij en dan mooi, klaar".

We kwamen er pas later achter dat de vakdidacticus eigenlijk ook bij de voorbereiding moest zijn.

Het was erg handig dat de procesbegeleider geen verstand had van natuurkunde, waardoor ze hele fijne vragen kon stellen.

De procesbegeleider heeft wel echt een meerwaarde, omdat je als vakmensen elkaar vaak iets te snel snapt.

Do

ceren

We hebben de aanpassingen die ik uiteindelijk nog had gemaakt aan de PowerPoint nog wel van te voren even besproken.

Beide docenten kwamen erachter dat leerlingen meer structuur nodig hebben.

Ik vond het erg leuk en leerzaam om de les zo te geven en ze op deze manier bezig te zien.

Ob

serveren

We hebben de aanpassingen die ik uiteindelijk nog had gemaakt aan de PowerPoint nog wel van te voren even besproken.

Het is echt leerzaam om naar de leerlingen te kijken in plaats van naar de docent.

Beide docenten kwamen erachter dat leerlingen meer structuur nodig hebben.

Ik vond het erg leuk en leerzaam om de les zo te geven en ze op deze manier bezig te zien.

Als observant zie je veel meer wat de leerlingen doen en wat er gebeurt. Als je zelf lesgeeft valt dit veel minder op.

Evalueren

We hebben het veel over de les gehad. We hebben achteraf na de les doorgesproken wat we nu precies moesten doen om de les te verbeteren.

De natuurkundigen kregen tijdens de evaluatiebijeenkomst echt de spirit van "Dit is waarom wij dit vak doen!".

Het is leerzaam om mee te krijgen wat de leerlingen echt doen en wat ze er daarna over zeggen.

In de evaluatie hebben we heel snel samen dingen geconcludeerd.

De betrokkenheid van de docenten was bij de evaluatie even groot, docent E wilde nu ook wel actief aan de slag

De leerlingen vertelden tijdens de interviews wel echt dingen waar je iets mee kunt.

Door er met elkaar over te praten en op elkaar door te gaan, wissel je veel ideeën uit en kom je steeds een stapje verder.

Door de les te verbeteren is de evaluatie een erg leerzame ervaring geweest.

De leerlingen zeiden dat het leuk was om zelf iets te ontdekken tijdens de les.

De docent die de les had gegeven had wel echt minder gezien dan de observanten, het was dus goed dat er geobserveerd was.

De vakdidacticus had een erg inspirerende rol bij de evaluatie, doordat hij zijn eigen kijk meeneemt.

De vakdidacticus was erg belangrijk bij de evaluatie om mee te denken.

De evaluatie was een erg nuttig gesprek.

Beide docenten hebben gesleuteld aan de structuur die ze aanbrachten in de les.

Bij het evalueren van de tweede les ging het eigenlijk wel redelijk goed, de aanpassingen hadden gewerkt.

De evaluatie verliep eigenlijk heel erg vlot.

De evaluatie van de tweede les was niet zo uitgebreid als de vorige keer, wel hebben we geconstateerd dat de aanpassingen goed hadden uitgepakt.

Opmerkingen met betrekking tot enculturatie, het leerproces en overige opmerkingen

Figuur 5.2: Resultaten codeschema per procesdeel van de postinterviews. Hierin zijn enkel de citatenweergegeven die rechtstreeks te linken zijn aan een procesdeel.

22


5.2.3 Samenvatting interviewresultaten

Uit de resultaten van de interviews komen onder andere de volgende punten naar voren:

- Docent B is zowel in het pre-interview als in het post-interview overwegend positiever dandocent E.

- Beide docenten ervaren in hun beroep dat ze weinig tijd hebben terwijl er erg veel van henwordt gevraagd.

- Beide docenten erkennen dat er sprake is van een fanatieke vakgroep waar overleg plaatsvindt,echter niet op gestructureerde wijze.

- Docent B wordt wel begeleid, maar dit gebeurt niet op structurele basis. Verder heeft hij hetidee dat niet alle collega’s op de hoogte zijn van wat iedereen doet.

- Beide docenten zijn procentueel gezien positiever in hun post-interview. Beiden hebben LessonStudy als leerzaam ervaren en veel met elkaar overlegd.

- Uit de analyse per procesdeel is te zien dat er op het gebied van enculturatie de meesteopmerkingen gemaakt zijn als het over de voorbereidingsbijeenkomst of de evaluatie ging.

- Beide docenten geven aan veel geleerd te hebben van het observeren en het evalueren, ditwordt onderschreven door de procesbegeleider.

- Beide docenten geven aan Lesson Study nog eens te willen uitvoeren, maar hierbij veel admi-nistratie achterwege te laten.

- De docenten hebben ondervonden dat het leerzaam kan zijn om samen te overleggen over hetde inhoud van lessen.

- Beide docenten vonden het fijn dat de procesbegeleider minder vakinhoudelijke kennis hadwaardoor er veel kritische vragen op tafel kwamen.

- In het postinterview zijn procentueel gezien meer positieve codes toegekend op het sociaal-professioneel gebied. Dit komt waarschijnlijk door de positieve ervaring die de docenten haddendoor het overleggen met collega’s.

5.3 Proceslogboek en leerverslagen

Het proceslogboek en de leerverslagen zijn nagegaan op bijzonder gebeurtenissen of omstandighedendie plaats hebben gevonden tijdens het onderzoek, deze zijn niet in deze verslagen terug te vinden.Wel zijn enkele eerder genoemde resultaten en opmerkingen van zowel de deelnemers als de pro-cesbegeleider extra bevestigd. Zo is er in beide leerverslagen van de docenten te lezen dat ze veelgeleerd hebben van zowel de visie van de andere docent als het kijken naar leerlingen. Hiernaastheeft vooral docent E geleerd dat andere collega’s een afwijkende visie kunnen hebben vergelekenmet hemzelf en dat je hier veel van kunt leren.

Uit het proceslogboek van de procesbegeleider werd bovendien bevestigd dat de beginnende docent(B) in het begin meer investeerde in het proces. Zo had docent E bij aanvang van de eerstebijeenkomst nog geen eerste les ontworpen, in tegenstelling tot docent B. Hiernaast is uit dit logboekgebleken dat (volgens de procesbegeleider) vooral aan de planningsbijeenkomst veel hebben doorverheldering door explicitering en enthousiasmering door gedeelde passie voor het vak. Ook leren dedeelnemers veel va de feedback van de observanten en de leerlingen en de succeservaring die hieropvolgt door het verbeteren van de les. Een kanttekening die bij Lesson Study geplaatst kan wordenis dat het gezamenlijk ontwerpen van een les via deze methode meer inhoudt dan gedacht.

23


Proces Lesson Study door ogen van deelnemersAlgemene opmerkingen over verloop LS op het Carmelcollege Salland met betrekking tot:

Enculturatie, het leerproces overige opmerkingenen

Docent B

Docent E

We hebben veel met elkaar gediscussieerd, hoe zit en werkt het nu eigenlijk? Dit doe je normaal eigenlijk nooit

Ik denk dat docent E wel erg enthousiast was over mijn idee

De collega’s op school reageerden heel enthousiast en vonden het leuk dat wij dit deden

Ik heb niet het idee dat ik minder in te brengen heb hier op school

Je hebt collega’s die wat conservatiever zijn en je hebt collega’s die wel wat nieuwe dingen willen proberen. Hier zit dus veel verschil in.

Ik denk dat iedereen er heel veel van kan leren

Het allerleukste is dat je een soort van

andere kijk krijgt op dingen, je stapt eerder van je eigen lesideeën af

De vakdidacticus had een vragende rol tijdens de bijeenkomsten, die begeleidde ons erg �jn

Lesson Study werkt op zich goed zo, maar het is belangrijk om meer mensen erbij te betrekken

Als je Lesson Study met alleen twee natuurkundigen zou doen ben je het te snel met elkaar eens, het is

belangrijk dat er iemand bij zit die van niets weet Als ik Lesson Study nog een keer zou doen zou ik niet al die re�ectieverslagen en learnerreports doen Als ik Lesson Study nog eens zou doen zou ik wel evalueren, maar dan meer met een groepje en daar iets

van op papier zetten. Individueel is onnodig De vraag is eigenlijk hoe we Lesson Study nu vaker zouden kunnen doen, ik zou dit wel willen Ik denk dat andere collega’s minder bereid zijn er evenveel tijd in te steken om mee te doen met nog een

Lesson Study Er zijn collega’s die zichzelf een goede docent vinden, maar ik vraag me af hoe ze dat zo zeker weten.

Door het vaak te doen? Dan word je een docent die het vaak heeft gedaan en niet zozeer een goede docent

Bij een volgende Lesson Study zou het wel �jn zijn als er (weer) een begeleider bij is om alles eromheen te regelen. Anders kost het wel erg veel tijd

Het is goed dat er iemand is die achter afspraken aanzit, zodat iedereen er ook gewoon voor gaat

Docent B had echt een praktische component van de les, dus die heeft zeker een bijdrage geleverd

Het is lastig om te benoemen wie wat heeft bijgedragen tijdens deze Lesson Study, maar door samen in gesprek te gaan komen losse opmerkingen toch tot een mooi geheel

Ik zou voortaan wel eerder op een collega afstappen om gezamenlijk door te nemen hoe we bijvoorbeeld een speciaal project of hoofdstuk starten

Ik denk dat er wel collega’s zijn die deze Lesson Study ook zouden willen doen en hier tijd in willen investeren

Collega’s waren niet echt op de hoogte van wat we gedaan hebben, we zitten ook niet zo vaak bij elkaar

Het is goed voor docent B om te merken dat ik meega in zijn ideeën

Ik denk dat docent B zich sowieso wel betrokken voelt in de sectie en dat iedereens ideeën gedragen worden door de hele sectie

Er is wel veel contact tussendoor binnen de sectie, ook al zitten we niet vaak bij elkaar

Ik heb wel geleerd dat het nuttig kan zijn om een gezamenlijk idee te maken voor bijvoorbeeld de start van een hoofdstuk

Voor docent B, die nog bezig is in zijn eerste jaar, is het een goed idee dat hij kan delen met anderen wat hij doet en dat zijn ideeën worden overgenomen

Ik zou volgend jaar mijn les zeker

op deze nieuwe manier geven die we door Lesson Study hebben ontwikkeld

Het samenwerken kan volgens mij ook in een half uurtje

Figuur 5.3: Algemene opmerkingen van de deelnemende docenten tijdens het postinterview die niette linken zijn aan een procesdeel

24


Procesbegeleider Een overzicht vooraf hebben we

gemist Achteraf blijkt eigenlijk pas

hoeveel werk Lesson Study kost Ik denk dat een kleinere groep

leerzamer is dan wanneer de groep groter is, omdat mensen dan meer leren

De vraag is of je als je Lesson Study in wilt bouwen in je inductietraject, waar je dit nu moet doen? Aan het begin, of pas in het tweede jaar?

Docent B voelde zich in het begin meer verantwoordelijk

Docent B wil als nieuwe docent echt laten zien dat hij het werk goed wil doen

Docent E is al besmet met de schoolcultuur Er waren meerdere mensen bij de observaties

betrokken, op die manier krijgt je een mooie olievlekwerking

Andere collega’s dachten wel dat Lesson Study een interessante en leerzame ervaring kon zijn

De beginnende docent heeft soms nog niet de tijd en al het inzicht om een volwaardige plek in te nemen in de sectie

Het deelnemen aan lesson Study vereist wel een bepaalde invloed van beide docenten De vraag is of de oudere docent naar de beginnende docent luisterde en meeging in zijn ideeën omdat

hij dit zelf wilde, of hierop werd gestuurd door de procesbegeleider Je zag tijdens deze Lesson Study goed dat de twee docenten elkaar goed hadden ingeschat en al op

elkaar waren ingespeeld Mensen uit de onderbouw hebben eigenlijk niet zoveel te maken met mensen uit de bovenbouw.

Hiernaast is de vraag of verschillende generaties nog wel met elkaar praten over hoe het onderwijs eruit moet zien

Figuur 5.4: Algemene opmerkingen van de procesbegeleider tijdens het postinterview die niet recht-streeks te linken zijn aan een procesdeel

25


Hoofdstuk 6

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

In dit hoofdstuk worden de uitkomsten van het uitgevoerde onderzoek gepresenteerd. Allereerstvolgen de conclusies die uit dit onderzoek getrokken kunnen worden. Op het oog lijken deze wellichtminimaal vergeleken met de hoeveelheid resultaten, maar het zijn wel belangrijke gevolgen die LessonStudy teweeg kan brengen bij docenten. De discussie die hierop volgt is langer van aard. Hierbijworden zowel de omstandigheden waaronder het onderzoek is uitgevoerd alsmede de opzet van hetonderzoek besproken. Er wordt afgesloten met aanbevelingen voor Lesson Studies die in de toekomstnog uitgevoerd zullen worden en aanbevelingen voor verder onderzoek.

6.1 Conclusies

De hoofdvraag van het onderzoek is als volgt geformuleerd:


In de mate waarop het onderzoek is uitgevoerd valt vast te stellen dat de deelnemers een lichteverhoging in de mate van enculturatie hebben. Hierbij hebben voornamelijk de voorbereidings- enevaluatiebijeenkomsten een grote rol gespeeld. Dit is onderschreven door zowel de deelnemendedocenten als de procesbegeleider. Hierbij moet in het achterhoofd gehouden worden dat hier metname de sociaal-professionele factor van enculturatie verbeterd wordt door Lesson Study, de anderefactoren die bijdragen aan enculturatie worden minder beınvloed.

De docenten hebben voornamelijk ervaren dat samenwerken met collega’s erg nuttig en leerzaamkan zijn. Door deze ervaring van Lesson Study geven zij beiden aan dat ze van plan zijn om vakersamen te werken met elkaar maar ook met andere collega’s binnen en buiten de secties, hetzij in eenandere vorm. Deze intentie van meer contact met collega’s duidt op een verhoogde enculturatie. Deprocesdelen die invloed hebben op deze verandering in denkwijze, zijn voornamelijk de procesdelenwaarbij ook nauw contact met elkaar een vereists is; de voorbereiding en de evaluatie.

Opvallend hierbij is dat ondanks dat de insteek van het onderzoek was om te kijken naar de encul-turatie van de beginnende docent, dat zeker ook de ervaren docent het belang van Lesson Studyheeft ingezien. Ook hij is er achter gekomen dat het met elkaar in gesprek gaan een meerwaardekan opleveren bij het voorbereiden van de lessen.

Hiernaast is uit de resultaten op te maken dat de beginnende docent B een in het algemeen eenlicht hogere enculturatie ervaart. Hij spreekt positiever over de werkomgeving en door de LessonStudy ervaart hij een betere sociale omgeving en begeleiding op school. Strijdig daarmee is dat de

26

Hoofdstuk 6. Conclusies en aanbevelingen

zelfwaardering van docent B gedaald is in de tijd tussen de afnamen van de pre- en post-vragenlijsten.Dit is te verklaren doordat de docent zich meer realiseert dat hij een beginnend docent is en nogveel kan en wil leren. Deze daling is niet waargenomen bij docent E, deze had ook al vanaf het begineen hogere zelfwaardering dan de beginnende docent.

6.2 Discussie

Bij de conclusies die uit dit onderzoek volgen moeten enkele kanttekeningen geplaatst worden. Hetonderzoek is bijvoorbeeld op een erg kleine schaal uitgevoerd. Er waren twee deelnemende docentendie werkzaam waren op dezelfde school. Door deze kleine onderzoekschaal hebben de individueleverschillen van de docenten zoals karaktereigenschappen een grotere impact op de uitkomst vanzowel de vragenlijst en interviews. Hiernaast hadden de deelnemende docenten voor de LessonStudy ook al een nauwe samenwerking met elkaar. Dit heeft tot gevolg dat er op dat vlak weinigverbetering te behalen valt. Daarnaast heeft de uitvoering van de Lesson Study halverwege hetschooljaar binnen een kort tijdsbestek (ongeveer twee weken) plaatsgevonden. Het is dan ook maarde vraag of er genoeg tijd is genomen voor het voorbereiden, de evaluatie en bezinking van het heleproces.

Tenslotte is docent E in dit onderzoek de ervaren docent. Deze heeft 8 jaar ervaren wat binnende gemiddelde onderwijscarriere nog steeds als kort en dus beginnend beschouwd kan worden. Ditverklaart hoogstwaarschijnlijk ook waarom hij deze Lesson Study als erg nuttig en leerzaam heeftervaren. Ook een ervaren docent kan nog veel bijleren door te overleggen en zijn leerlingen teobserveren.

Naast de hiervoor omschreven onderzoeksomstandigheden valt er ook zeker nog wat te bediscussierenover de onderzoeksopzet. Zo zijn de pre- en post-interviews per docent lastig te vergelijken, aangeziende structuur van de interviews erg verschillend zijn geweest. Het eerste interview ging voornamelijkover het algemene beeld op school, terwijl het tweede interview erg inzoomde op de Lesson Study.De intentie was om in de interviews in te gaan op de vragenlijsten en eventuele bijzonder gegevenantwoorden, echter nodigde de vragenlijst hier te weinig toe uit. Ook de verschillen in het beantwoor-den van de pre-vragenlijst en de post-vragenlijst waren niet significant genoeg om echt conclusiesuit te trekken, waardoor in feite de interviews de grootste bron van informatie zijn geworden.

Tot slot had de vakdidacticus nog meer bij het proces betrokken kunnen worden om nog meerinzichten in de ontwikkeling van de deelnemende docenten te krijgen, deze is nu buiten beschouwinggelaten.

6.3 Aanbevelingen

6.3.1 Aanbevelingen vanuit het onderzoek

Op basis van de opgedane ervaringen met Lesson Study zijn er enkele aspecten aan het proces dieverbeterd kunnen worden. Zo hebben alle deelnemers van dit onderzoek ervaren dat er te weinigstructuur bij aanvang van de Lesson Study was. Dit probleem is ondervangen door het ontwikkelenvan een handleiding voor toekomstige deelnemers, waarin duidelijk alle stappen van Lesson Study

27


beschreven staan. Een verkorte versie van deze handleiding is te vinden in bijlage E,

Dit ondervangt tevens een ander zwak punt van Lesson Study, het feit dat de hoeveelheid tijd dat eendergelijk project kost aardig onderschat kan worden. Door van te voren duidelijk te maken hoeveeltijd het kost, kunnen deelnemers hier rekening mee houden en komen ze niet voor onaangenameverassingen te staan. Aanbevolen wordt om ook de schoolorganisatie hierbij te betrekken, zodatdocenten hier ook daadwerkelijk genoeg tijd voor kunnen vrijmaken.

Tenslotte is de communicatie tijdens Lesson Study een heikel punt. Het is belangrijk dat decoordinatietaken en communicatietaken bij de procesleider liggen, zodat de docenten hun tijd enmoeite kunnen steken in hun eigen leerproces. Hierbij is het belangrijk dat alle partijen tijdig op dehoogte zijn van de gang van zaken. Een grote verbeterslag is te behalen door het aanvoeren vande informatie vanuit Universiteit Twente te verbeteren, aangezien hier de meeste ervaring ligt en dedeelnemers hierdoor in eerste instantie een meer afwachtende houding aan zullen nemen.

6.3.2 Aanbevelingen voor verder onderzoek

Naast deze verbeterpunten voor Lesson Study als proces, zijn er ook door dit onderzoek meer vragenboven komen drijven die meer onderzoek vereisen. Zo kan het interessant zijn om te onderzoekenwanneer en met welke onderzoeksfocus Lesson Study de grootste invloed heeft op de enculturatievan een beginnend docent. Het is voor te stellen dat een docent die net 3 weken begonnen is noggeen volwaardige plek in kan nemen tijdens het proces, maar wanneer ligt wel het optimum? Hierbijis tevens onderscheid te maken tussen de mogelijke onderzoeksfocussen. Zo zal het verbeteren vandidactische vaardigheden wellicht leerzamer zijn voor een beginnend docent dan het ontwikkelen vanlesmateriaal.

Hiernaast is dit onderzoek uitgevoerd met enkel natuurkundedocenten, de enculturatie tussen ver-schillende secties zal misschien eerder veranderen als de Lesson Study wordt gedaan met een mul-tidisciplinaire groep. Ook het onderzoeken van de enculturatie van ervaren docenten onder elkaaris nu niet meegenomen. Het zijn niet alleen beginnende docenten die terecht komen op een nieuweschool, ook ervaren docenten moeten soms opnieuw encultureren binnen een nieuwe schoolcultuur.

Hierbij is het nuttig om niet alleen gebruik te maken van kwalitatieve onderzoeksmethoden maarook kwantitatieve methoden erbij te betrekken. Op die manier kan onderzoek gedaan worden opgrotere schaal, waardoor een beter beeld geschept kan worden van de enculturatie van (beginnende)docenten in een groter gebied.

Ten slotte is de grootste aanbeveling die gedaan kan worden op basis van dit onderzoek, om meerderecycli van Lesson Study te onderzoeken. Waarbij nu gekeken is naar 1 cyclus die uitgevoerd is binnen2 weken op een school, is het ook interessant om te kijken wat er verandert aan de enculturatieals er binnen een jaar meerdere cycli worden uitgevoerd. Hierbij kan dan ook na-onderzoek wordenverricht, waarbij gekeken wordt of de voornemens die de docenten hebben op basis van de LessonStudy ook worden uitgevoerd. Zo hadden de deelnemers uit dit onderzoek naar aanleiding van deLesson Study het voornemen om vaker met elkaar samen te werken op deze manier, de vraag isechter of dit zal gebeuren aangezien ook aangegeven is dat het vrij veel tijd kost. Hierbij is hetwenselijk om niet alleen in te gaan op de beginnende docenten, aangezien uit de resultaten van ditonderzoek blijkt dat ook zeker meer ervaren docenten baat kunnen hebben bij Lesson Study.

28

BIBLIOGRAFIE

Curry, M., Jaxon, K., Russell, J. L., Callahan, M. A., en Bicais, J. (2008). Examining the Practiceof Beginning Teachers Micropolitical Literacy within Professional Inquiry Communities. Teachingand Teacher Education, 24(3):660–673.

Day, C. (1999). Developing Teachers: The Challenges of Lifelong Learning. Taylor & Francis Ltd.

Dudley, P. (2013). Teacher Learning in Lesson Study: What Interaction-Level Discourse Analy-sis Revealed about How Teachers Utilised Imagination, Tacit Knowledge of Teaching and FreshEvidence of Pupils Learning, to Develop Practice Knowledge and so Enhance Their Pupils’ ...Teaching and Teacher Education, 34:107–121.

Fernandez, C. en Yoshida, M. (2004). Lesson Study: A Japanese Approach To Improving Mathe-matics Teaching and Learning. Lawrence Erlbaum Associates Inc., Mahwah, New Jersey, UnitedStates.

Hebert, E. en Worthy, T. (2001). Does the First Year of Teaching Have to Be a Bad One? A CaseStudy of Success. Teaching and Teacher Education, 17(8):897–911.

Kelchtermans, G. en Ballet, K. (2001). The Micropolitics of Teacher Induction. A Narrative-Biographical Study on Teacher Socialisation. Teaching and Teacher Education, 18(1):105–120.

Kessels, C. (2010). The Influence of Induction Programs on Beginning Teachers’ Well-Being andProfessional Development. Doctoral thesis, Leiden University.

Lewis, C. C. en Tsuchida, I. (1998). A Lesson Is like a Swift Flowing River: Research Lessons andthe Improvement of Japanese Education. American Educator, 2:48–56.

Logtenberg, H. (2011). Lesson Study: No Teacher Left Behind.

Matoba, M., Reza, M., en Arani, S. (2006). Ethnography for Teachers Professional Development:Japanese Approach of Investigation on Classroom Activities. Comparative Education in TeacherTraining, 4:116–125.

Matoba, M., Shibata, Y., en Sarkar Arani, M. R. (2007). School-University Partnerships: A New Re-cipe for Creating Professional Knowledge in School. Educational Research for Policy and Practice,6(1):55–65.

Nasser-Abu Alhija, F. en Fresko, B. (2010). Socialization of New Teachers: Does Induction Matter?Teaching and Teacher Education, 26(8):1592–1597.

Nu.nl (2014a). 80 miljoen om leraren op school te houden, Verkregen op 24 april 2014 vanhttp://www.nu.nl/binnenland/3700773/80-miljoen-leraren-school-houden.html.

Nu.nl (2014b). Bijna 370 miljoen euro voor voortgezet onderwijs, Verkregen op 24 april 2014 vanhttp://www.nu.nl/economie/3754813/bijna-370-miljoen-euro-voortgezet-onderwijs.html.

Rippon, J. H. en Martin, M. (2006). What Makes a Good Induction Supporter? Teaching andTeacher Education, 22(1):84–99.

29


Stigler, J. W. en Hiebert, J. (1999). The Teaching Gap: Best Ideas from the World’s Best Teachersfor Improving Eduaction in Classroom. Free Press, New York.

Universiteit Twente en Hogeschool Windesheim (2014). Met sprongen vooruit - Begeleiding startendeleraren in regio Oost.

van de Grift, W., Beijaard, D., Joolingen, W. V., en Helms-Lorenz, M. (2013). Begeleiding vanbeginnende leraren in het beroep: Raamplan voor regionaal te starten projecten. Technical report,Dienst Uitvoering Onderwijs - Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Verhoef, N. C., Coenders, F., Smaalen, v. D., en Tall, D. (2013). The Complexities of a LessonStudy in a Dutch Situation: Mathematics Teacher Learning. International Journal of Science andMathematics Education.

Verhoef, N. C. en Tall, D. O. (2011). Lesson Study: The Effect on Teachers’ Professional De-velopment. In 35th Conference of the International Group for the Psychology of MathematicsEducation (PME), volume 1, pages 1–8, Ankara.

30

Hoofdstuk A

RESULTATEN

In tabel A.1 zijn de anders beantwoorde vragen tussen de pre-vragenlijst en post-vragenlijst te vindenvoor zowel docent B als E.

31


Encultu-ratiefac-tor

Vraag Veranderingdocent B

Veranderingdocent E

SP

05. Er heerst concurrentie tussen collega’s op onzeschool. -1 -2

10. Ik neem meer dan gemiddeld extra taken op mij.-1 +2

22. Mijn collega’s en leerlingen zien mij als een docentdie veel tijd besteed aan het tiptop voorbereiden vande lessen.

+1

23. Ik heb regelmatig contact met collega’s buitenmijn eigen vaksectie. +1

25. Mijn mening telt zwaarder dan die van een oner-varen docent. +1

27. Ik stap makkelijk af op mijn collega’s om ze omadvies te vragen. -1

M06. Ik ben vrij om extra materialen te gebruiken dande standaard materialen die de sectie gebruikt. -1 +1

16. Ik krijg binnen mijn baan genoeg tijd om mijnlessen naar eigen voldoening voor te bereiden. -1

CP02. Ik ben het in grote lijnen eens met het schoolbeleid.

-111. Ik doe wel eens iets dat ingaat tegen de overtuigingvan mijn collega’s of het schoolbeleid in. +1

15. De directie is geınteresseerd in mijn carriere.-1 -1

O 31. Ervaren docenten worden meer tegemoet getre-den in hun wensen dan onervaren collegas (bijvoorbeeldteamvoorkeur en bij verdeling van klassen)

+1

Z

14. Leerlingen geven aan mij een goede docent tevinden. -1

19. Ik twijfel regelmatig of ik op de juiste manier han-del of gehandeld heb in bepaalde situaties binnen deklas.

-2 +1

20. Het docentenberoep valt mij zwaarder dan ik bijaanvang had verwacht. -1

24. Ik stop meer tijd in het voorbereiden van mijnlessen dan mijn gemiddelde collega. -1

Tabel A.1: Anders beantwoorde vragen post-vragenlijst ten opzichte van pre-vragenlijst. SP=sociaal-professioneel, M=materiaal, CP=cultureel-professioneel, O=organisatorisch, Z=zelfwaardering

32

Hoofdstuk B

VRAGENLIJST

Deze bijlage bevat de vragenlijsten die voor en na de lesson study af zijn genomen. In het tweedegedeeldte van de vragenlijst wordt na iedere stelling aangegeven bij welke factor van enculturatiedeze behoort. De vragenlijsten zijn zonder deze aanvulling verspreid aan de deelnemers.

33

Beste d

ocen

t,

(P

re-test vragenlijst)

On

derstaan

de vragen

lijst wo

rdt versp

reid in

het k

ader van

een o

nd

erzoek

naar L

esson

Stud

y on

der b

eginn

end

e en

ervaren d

ocen

ten. W

ij, Lin

a Baran

ow

ski en

Simo

ne van

Balen

, on

derzo

eken

dit vo

or o

ns o

nd

erwijsk

un

dig

afstud

eren b

inn

en d

e master Scien

ce Ed

ucatio

n &

Co

mm

un

ication

aan U

niversiteit T

wen

te.

Deze vragen

lijst is een o

nd

erdeel van

on

s on

derzo

ek d

at het geh

ele Lesso

n Stu

dy P

roces zal o

nd

erzoek

en. G

ezien w

e

de an

two

ord

en ged

uren

de d

it pro

ces graag willen

ko

pp

elen p

er do

cent, w

ord

t om

een n

aam gevraagd

. Uiteraard

zullen

de gegev

ens verv

olgen

s geano

nim

iseerd w

ord

en en

als zod

anig b

ehan

deld

wo

rden

.

De vragen

lijst bestaat vo

or een

deel u

it op

en vragen

, hierb

ij ku

nt u

op

de grijze tek

st klik

ken

om

uw

antw

oo

rd in

te

vu

llen. B

ij de stellin

gen w

ord

t gevraagd o

m aan

te geven in

ho

everre u h

et er mee een

s ben

t. Dit d

oe

t u d

oo

r op

he

t

de

sbe

treffe

nd

e b

olle

tje te

klik

ke

n e

n v

erv

olg

en

s ee

n X

te ty

pe

n. In

dien

u ergen

s geen an

two

ord

ku

nt o

f wilt

geven

, vult u

gewo

on

niets in

.

Bed

ank

t voo

r het in

vu

llen!

Lin

a Baran

ow

ski en

Simo

ne van

Balen

Naam

: Vu

l hier u

w an

two

ord

in.

Scho

ol: V

ul h

ier uw

antw

oo

rd in

.

Scho

olv

ak(k

en): V

ul h

ier uw

antw

oo

rd in

.

Ik h

eb een

Kies ee

n item

. bev

oegd

heid

.

Ik b

en k

om

en w

erken

bij d

eze scho

ol n

adat ik

op

deze sch

oo

l eerder al een

stage had

gelop

en: K

ies een

item.

Aan

tal jaren w

erkervarin

g in vo

ortgezet o

nd

erwijs: V

ul h

ier uw

antw

oo

rd in

.

Bran

ches w

aarin ik

oo

k w

erkervarin

g heb

: Vu

l hier u

w an

two

ord

in.

Gev

olgd

e op

leidin

gen: V

ul h

ier uw

antw

oo

rd in

.

1.

Wat is d

e vo

or u

de aan

leidin

g om

deel te n

emen

aan d

it LS

-traject?

Klik h

ier als u tekst w

ilt invo

eren.

2.

Welk

e leerop

bren

gst verwach

t u van

dit L

S-traject?

Klik h

ier als u tekst w

ilt invo

eren.

3.

Waaro

p d

enk

t u d

at Lesso

n Stu

dy een

po

sitieve invlo

ed k

an h

ebb

en?

Klik h

ier als u tekst w

ilt invo

eren.

4.

Heeft u

al eens eerd

er deelgen

om

en aan

een so

ortgelijk

traject (tijden

s of n

a uw

stud

ie)? Dit k

an L

esson

Stud

y zijn, m

aar oo

k an

dere o

ntw

ikk

elteams o

f begeleid

ingstrajecten

.

Ja, n

amelijk…

.

Nee, d

e reden

hiervo

or is…

5.

Wat vin

dt u

de leu

ke asp

ecten aan

het d

ocen

tschap

?

Klik h

ier als u tekst w

ilt invo

eren.

6.

Wat vin

dt u

de m

ind

er leuk

e aspecten

van h

et do

centsch

ap?

Klik h

ier als u tekst w

ilt invo

eren.

7.

Tijd

ens m

ijn lessen

loo

p ik

wel een

s tegen p

rob

lemen

aan o

f raak ik

gefrustreerd

do

or…

..

Klik h

ier als u tekst w

ilt invo

eren.

8.

Bin

nen

de sch

oo

lorgan

isatie of d

e (vak)sectie raak

ik w

el eens gefru

streerd d

oo

r …..

Klik h

ier als u tekst w

ilt invo

eren.

H

elemaal

on

een

s O

nee

ns

Beetje

on

een

s B

eetje ee

ns

Eens

Helem

aal m

ee

een

s

1

Ik krijg po

sitieve feedb

ack van m

ijn co

llega’s voo

r de

man

ier waaro

p ik lesgee

f. (Sociaa

l-professio

neel)

O

O

O

O

O

O

2

Ik ben

het in

grote lijn

en ee

ns m

et het sch

oo

lbeleid

. (C

ultu

reel-pro

fession

eel) O

O

O

O

O

O

3

Ik krijg regelmatig o

ngew

en

ste adviezen

van

collega’s.(So

ciaal-pro

fessioneel)

O

O

O

O

O

O

4

Op

mijn

scho

ol w

ord

t het b

eginn

end

e do

centen

zo

gemakkelijk m

ogelijk gem

aakt op

organ

isatorisch

n

iveau. D

enk h

ierbij aan

loo

ptijd

tussen

klaslokalen

b

ijvoo

rbee

ld. (Org

an

isato

risch)

O

O

O

O

O

O

5

Er hee

rst con

curren

tie tussen

collega’s o

p o

nze sch

oo

l. (So

ciaal-p

rofession

eel) O

O

O

O

O

O

6

Ik ben

vrij om

extra of an

dere m

aterialen te geb

ruike

n

dan

de stan

daard

materialen

die d

e sectie gebru

ikt. (M

ateriaa

l) O

O

O

O

O

O

7

Ik krijg hu

lp en

on

dersteu

nin

g van co

llega’s ind

ien ik d

it w

il. (Socia

al-professio

neel)

O

O

O

O

O

O

8

Ik twijfel regelm

atig of ik ee

n go

ede d

ocen

t ben

. (Zelfw

aard

ering)

O

O

O

O

O

O

9

Op

mijn

scho

ol w

ord

t er organ

isatorisch

reken

ing

geho

ud

en m

et begin

nen

de d

ocen

ten (d

oo

r ze b

ijvoo

rbee

ld altijd

in h

et zelfde lo

kaal in te d

elen).

(Org

anisa

torisch

)

O

O

O

O

O

O

10

Ik nee

m m

eer d

an gem

idd

eld extra taken

op

mij

(on

twikkelen

van lesm

ateriaal, bijw

on

en

scho

olavo

nd

en, sch

oo

lreisjes). (Socia

al-profession

eel) O

O

O

O

O

O

11

Ik do

e we

l een

s iets dat in

gaat tegen d

e overtu

iging van

m

ijn co

llega’s of h

et scho

olb

eleid. (C

ultureel-

pro

fession

eel) O

O

O

O

O

O

12

Mijn

collega’s zien

mij als ee

n w

aardevo

lle toevo

eging

aan d

e vaksectie. (Socia

al-professio

neel)

O

O

O

O

O

O

13

Ik heb

een

prestatied

rang o

m m

ijn klassen

ho

ger te laten

scoren

dan

parallelklassen

van co

llega’s. (Socia

al-

pro

fession

eel) O

O

O

O

O

O

14

Leerlin

gen geven

aan m

ij een

goed

e do

cent te vin

den

. (Zelfw

aard

ering)

O

O

O

O

O

O

15

De d

irectie is geïnteressee

rd in

mijn

carrière. (Cultu

reel-p

rofessio

neel)

O

O

O

O

O

O

16

Ik krijg bin

nen

mijn

baan

geno

eg tijd o

m m

ijn lesse

n

naar eigen

vold

oen

ing vo

or te b

ereiden

. (Ma

teriaal)

O

O

O

O

O

O

Helem

aal o

nee

ns

On

een

s B

eetje o

nee

ns

Beetje ee

ns

Eens

Helem

aal m

ee

een

s

17

We

nsen

van ervaren

do

centen

heb

ben

voo

rrang o

p

begin

nen

de d

ocen

ten. (So

ciaa

l-pro

fessioneel)

O

O

O

O

O

O

18

Ik zie mijzelf als ee

n w

aardevo

lle toevo

eging aan d

e vakse

ctie.(Zelfwa

ard

ering

) O

O

O

O

O

O

19

Ik twijfel regelm

atig of ik o

p d

e juiste m

anier h

and

el of

gehan

deld

heb

in b

epaald

e situaties b

inn

en d

e klas. (Zelfw

aa

rderin

g)

O

O

O

O

O

O

20

Het d

ocen

tenb

eroep

valt mij zw

aarder d

an ik b

ij aan

vang h

ad verw

acht. (Zelfw

aard

ering)

O

O

O

O

O

O

21

De n

orm

en en

waard

en d

ie de sch

oo

l uitd

raagt liggen

dich

t bij m

ijn eigen

no

rmen

en w

aarden

. (Cultu

reel-p

rofessio

neel)

O

O

O

O

O

O

22

Mijn

collega’s en

leerlin

gen zien

mij als ee

n d

ocen

t die

veel tijd

bestee

d aan

het tip

top

voo

rbereid

en van

de

lessen

. (Socia

al-p

rofessio

neel)

O

O

O

O

O

O

23

Ik heb

regelmatig co

ntact m

et collega’s b

uiten

mijn

eigen

vaksectie. (Socia

al-p

rofessio

neel) O

O

O

O

O

O

24

Ik stop

mee

r tijd in

het vo

orb

ereiden

van m

ijn lesse

n

dan

mijn

gemid

deld

e collega. (Zelfw

aard

ering)

O

O

O

O

O

O

25

Mijn

men

ing telt zw

aarder d

an d

ie van ee

n o

nervaren

d

ocen

t. (Socia

al-p

rofessio

neel)

O

O

O

O

O

O

26

De m

eeste d

ocen

ten o

p m

ijn sch

oo

l geven les o

p ee

n

man

ier die ik kan

waard

eren. (C

ultureel-pro

fession

eel) O

O

O

O

O

O

27

Ik stap m

akkelijk af o

p m

ijn co

llega’s om

ze om

advies te

vragen. (So

ciaa

l-pro

fession

eel) O

O

O

O

O

O

28

Om

dat ik n

og n

iet zo lan

g we

rkzaam b

en o

p d

eze sch

oo

l, ho

ud

ik zo n

u en

dan

mijn

men

ing vo

or m

e . (O

rga

nisa

torisch

) O

O

O

O

O

O

29

Er wo

rdt regelm

atig do

or co

llega’s om

mijn

men

ing

gevraagd. (So

ciaal-p

rofessio

neel)

O

O

O

O

O

O

30

De sch

oo

l en/o

f vaksectie staat o

pen

voo

r verbeterin

g in

het lesm

ateriaal als ik dit n

od

ig acht. (M

ateriaa

l) O

O

O

O

O

O

31

Ervaren d

ocen

ten w

ord

en m

eer tegem

oet getred

en in

h

un

we

nsen

dan

on

ervaren co

llega’s (bijvo

orb

eeld

team

voo

rkeur en

bij verd

eling van

klassen).

(Org

an

isato

risch)

O

O

O

O

O

O

Bed

ankt vo

or u

w m

edew

erking!

Beste d

ocen

t,

(Po

st-test vragenlijst)

On

derstaan

de vragen

lijst wo

rdt versp

reid in

het k

ader van

een o

nd

erzoek

naar L

esson

Stud

y on

der b

eginn

end

e en

ervaren d

ocen

ten. W

ij, Lin

a Baran

ow

ski en

Simo

ne van

Balen

, on

derzo

eken

dit vo

or o

ns o

nd

erwijsk

un

dig

afstud

eren b

inn

en d

e master Scien

ce Ed

ucatio

n &

Co

mm

un

ication

aan U

niversiteit T

wen

te.

Deze vragen

lijst is een o

nd

erdeel van

on

s on

derzo

ek d

at het geh

ele Lesso

n Stu

dy P

roces zal o

nd

erzoek

en. G

ezien w

e

de an

two

ord

en ged

uren

de d

it pro

ces graag willen

ko

pp

elen p

er do

cent, w

ord

t om

een n

aam gevraagd

. Uiteraard

zullen

de gegeven

s vervo

lgens gean

on

imiseerd

wo

rden

en als zo

dan

ig beh

and

eld w

ord

en.

De vragen

lijst bestaat vo

or een

deel u

it op

en vragen

, hierb

ij ku

nt u

op

de grijze tek

st klik

ken

om

uw

antw

oo

rd in

te

vullen

. Bij d

e stellingen

wo

rdt gevraagd

om

aan te geven

in h

oeverre u

het er m

ee eens b

ent. D

it do

et u

do

or o

p h

et

de

sbe

treffe

nd

e b

olle

tje te

klik

ke

n e

n v

erv

olg

en

s ee

n X

te ty

pe

n. In

dien

u ergen

s geen an

two

ord

ku

nt o

f wilt

geven, vu

lt u gew

oo

n n

iets in.

Bed

ank

t voo

r het in

vullen

!

Lin

a Baran

ow

ski en

Simo

ne van

Balen

Naam

: Vu

l hier u

w an

two

ord

in.

1.

Was L

esson

Stud

y wat U

ervan verw

acht h

ad?

Ja, w

an

t….

Nee, d

e reden

hiervo

or is…

2.

Zo

u U

no

g een k

eer deeln

emen

aan L

esson

Stud

y?

Ja, w

an

t….

Nee, d

e reden

hiervo

or is…

3.

Tijd

ens d

eze Lesson

Stud

y cyclus h

eb ik

veel geleerd.

Ja, w

an

t….

Nee, d

e reden

hiervo

or is…

4.

Ik d

enk

dat an

dere co

llega’s tijden

s deze L

esson

Stud

y veel heb

ben

geleerd.

Ja, w

an

t….

Nee, d

e reden

hiervo

or is…

5.

Deze vo

rm van

samen

werk

en tu

ssen co

llega’s zal vaker b

inn

en d

e sectie plaatsvin

den

naar aan

leidin

g van

deze L

esson

Stud

y.

Ja, w

an

t….

Nee, d

e reden

hiervo

or is…

6.

Degen

e waar ik

het m

eest van h

et geleerd tijd

ens d

eze Lesso

n Stu

dy is K

ies een

item.

, wa

nt…

..

7.

Tijd

ens h

et pro

ces heb

ik h

et meest geleerd

van K

ies een

item., w

an

t…..

Het tw

eed

e ged

eelte van

deze vragen

lijst is hetzelfd

e als bij d

e pre

-test vragenlijst.

Hoofdstuk C

PROCESLOGBOEK

Deze bijlage bevat het proceslogboek zoals het gebruikt is bij dit onderzoek. Dit logboek wordt naiedere bijeenkomst van lesson study ingevuld door de procesbegeleider.

36

Logboek procesbegeleider

Naam procesbegeleider:______________________________________________________________

School:____________________________________________________________________________

Datum bijeenkomst: ___-___-_____ Soort bijeenkomst: planning/les/nabespreken/anders

Doel van de bijeenkomst:_____________________________________________________________

Tussen de vorige bijeenkomst en deze is het volgende uitgevoerd:____________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

Beschrijf in 3 zinnen wat er tijdens de bijeenkomst besproken en gebeurd is:____________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

Ik denk dat de deelnemers veel/een beetje/weinig geleerd hebben tijdens deze bijeenkomst, dit

kwam voornamelijk door______________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

Het volgende ging erg goed tijdens de bijeenkomst:________________________________________

__________________________________________________________________________________

Verbeterpunten voor de volgende bijeenkomst:___________________________________________

__________________________________________________________________________________

Verdere bijzondere ervaringen/leermomenten/opmerkingen van deze bijeenkomst:______________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

Vul onderstaande beweringen alleen in indien mogelijk:

___________ heeft over (het leren van) leerlingen geleerd/ervaren/ontdekt dat_________________

__________________________________________________________________________________

___________ heeft over onderwijzen geleerd/ervaren/ontdekt dat___________________________

__________________________________________________________________________________

___________ heeft over zichzelf geleerd/ervaren/ontdekt dat________________________________

__________________________________________________________________________________

___________ heeft over _________________ geleerd/ervaren/ontdekt dat_____________________

__________________________________________________________________________________

Hoofdstuk D

LEERVERSLAG

Deze bijlage bevat het leerverslag zoals het gebruikt is bij dit onderzoek. Dit leerverslag wordt naiedere bijeenkomst van Lesson Study ingevuld door deelnemende docenten. Er zijn verschillendedelen in het leerverslag te vinden voor de verschillende bijeenkomsten.

38

Het leerverslag

Het leerverslag is een m

iddel om inzicht te verkrijgen in het leren van docenten die participeren in een

lesson study team. Je beschrijft in een leerverslag niet alleen w

at je hebt geleerd/ervaren/ontdekt, m

aar ook hoe dat tot stand gekomen is. D

it wordt sam

en een leerervaring genoemd. D

e bedoeling is dat je na iedere bijeenkom

st het bijbehorende gedeelte van het leerverslag invult. B

ij het invullen van het leerverslag gaat het voornamelijk om

je eigen ervaring, dus maak je niet druk

om zinsconstructies en taalfouten.

Leerverslag - Planningsbijeenkomst

Naam

: __________________________________________

Datum

: _____________

Doel van deze bijeenkom

st:

Hoe is dit doel (niet) behaald? W

aarom (niet)?

Van deze planningsbijeenkom

st heb ik:

niets geleerd veel geleerd. (kruis aan w

at van toepassing is.)

Vragen over de leerervaring W

at heb je geleerd?

Ik heb geleerd/ervaren/ontdekt …

.

over (het leren van) leerlingen

...

over onderwijzen

….

over mezelf

….

overig …

.

Heeft deze leerervaring te m

aken met de gekozen onderzoeksfocus?

o Ja.

o N

ee. o

Dat w

eet ik niet.

Wat gebeurde er op dat m

oment precies?

o W

e voerden een gesprek over __________________________________________________ o

_____________________ vertelde over __________________________________________ o

Ik bestudeerde ______________________________________________________________ o

Iets anders, namelijk __________________________________________________________

1 2

3 4

5 6

7

Wie speelden daarbij een belangrijke rol?

(Er zijn m

eerdere antwoorden m

ogelijk.)

o N

iemand.

o Ikzelf.

o E

én teamgenoot / M

eerdere teamgenoten* van het lesson study team

. (* doorhalen w

at niet van toepassing is) o

Een begeleider van het lesson study team

. o

Een externe deskundige.

o A

ndere personen, namelijk _____________________________________________________

Ik leerde doordat …

(Er zijn m


ogelijk.)

o …

iets niet werkte.

o …

iets juist wel w

erkte. o

… _________________________________________ iets deed/deden, zei(den) of vroeg(en).

o …

ik feedback kreeg van ______________________________________________________ o

… ________________________________________________________________________

o …

er iets onverwachts gebeurde.

o …

er niets onverwachts gebeurde.

Beschrijf zo gedetailleerd m

ogelijk wat dit bij jou tew

eegbracht. (B

ijvoorbeeld: W

at deden/zeiden/vroegen je teamgenoten? W

at deed/zei/vroeg jij? Wat

dacht/wilde/voelde jij?)

Wat ga je nu veranderen?

Leerverslag - Doceren

Naam

: __________________________________________

Datum

: _____________


st:


aarom (niet)?

Van het geven van deze les heb ik:



Vragen over de leerervaring W

at heb je geleerd?


.


...

over onderwijzen

….

over mezelf

….

overig …

.



o Ja.

o N

ee. o

Weet ik niet.


oment precies in de les?

o D

e leerlingen waren individueel aan het w

erk. o

De leerlingen w

aren aan het werk in groepen van _____ personen.

o E

r werd klassikaal gew

erkt waarbij het w

oord werd gevoerd door …

(E

r zijn meerdere antw

oorden mogelijk.)

…

de docent.

… één leerling.

…

meerdere leerlingen.

o Iets anders, nam

elijk __________________________________________________________

1 2

3 4

5 6

7


(Er zijn m


ogelijk.)

o N

iemand.

o Ikzelf.

o E

én leerling / Meerdere leerlingen*.

(* doorhalen wat niet van toepassing is)

o A

ndere personen, namelijk _______________________________________________

o D

at weet ik niet.


(Er zijn m


ogelijk.)

o …

iets niet werkte.

o …

iets juist wel w

erkte. o


o …

ik feedback kreeg van _________________________________________________ o

… ___________________________________________________________________

o …


o …



ogelijk de aanzet tot jouw leerervaring en w

at dit bij jou teweegbracht.

(Bijvoorbeeld:

Wat deden/zeiden/vroegen de leerlingen? W

at dacht/wilde/voelde jij?)

Wat ga jij veranderen?

Leerverslag – Observeren

Naam

: __________________________________________

Datum

: ___________


st:


aarom (niet)?




Vragen betreffende de leerervaring W

at heb je geleerd?


.


...

over onderwijzen

….

over mezelf

….

overig …

.



o Ja.

o N

ee. o

Weet ik niet.


oment precies in de les?

o D

e leerlingen waren individueel aan het w

erk. o

De leerlingen w

aren aan het werk in groepen van _____ personen.

o E

r werd klassikaal gew

erkt waarbij het w

oord werd gevoerd door …

(E

r zijn meerdere antw

oorden mogelijk.)

…

de docent.

… één leerling.

…

meerdere leerlingen.

o Iets anders, nam

elijk __________________________________________________________ o

Dat w

eet ik niet.

1 2

3 4

5 6

7


(Er zijn m


ogelijk.) o

Niem

and. o

Ikzelf. o

De docent die de onderzoeksles gaf.

o E

én leerling / Meerdere leerlingen*.


o A

ndere personen, namelijk _____________________________________________________


(Er zijn m


ogelijk.)

o …

iets niet werkte.

o …

iets juist wel w

erkte. o


o …


… ________________________________________________________________________

o …


o …





(Bijvoorbeeld:

Wat deden/zeiden/vroegen de leerlingen? W

at deed/zei/vroeg de docent? Wat

dacht/wilde/voelde jij?)


Leerverslag - Nabespreken

Naam

: __________________________________________

Datum

: _____________


st:


aarom (niet)?




Vragen betreffende de leerervaring W

at heb je geleerd?


.


...

over onderwijzen

….

over mezelf

….

overig …

.



o Ja.

o N

ee. o

Weet ik niet.


oment precies?

o W

e wisselden observaties en ervaringen m

.b.t. de onderzoeksles uit. o

We voerden een gesprek over __________________________________________________

o _______________ vertelde over ________________________________________________

o Iets anders, nam

elijk __________________________________________________________ o

Dat w

eet ik niet.

1 2

3 4

5 6

7


(Er zijn m


ogelijk.)

o N

iemand.

o Ikzelf.

o D

e docent die de onderzoeksles gaf. o

Eén team

genoot / Meerdere team

genoten* die de onderzoeksles observeerde(n). (* doorhalen w

at niet van toepassing is) o

De begeleider van het lesson study team

. o

Eén docent / M

eerdere docenten* die NIE

T participeerde(n) in het lesson study team.


o E

en externe deskundige. o

Andere personen, nam

elijk _____________________________________________________ o

Dat w

eet ik niet.


(Er zijn m


ogelijk.)

o …

iets niet werkte.

o …

iets juist wel w

erkte. o


o …


… ________________________________________________________________________

o …


o …





(Bijvoorbeeld:

Wat deden/zeiden/vroegen je team

genoten? Wat deed/zei/vroeg jij? W

at dacht/w

ilde/voelde jij?)


Hoofdstuk E

VERKORTE HANDLEIDING

In deze bijlage is een selectie van de handleiding te vinden die gemaakt is naar aanleiding van hetonderzoek. Deze handleiding kan als leidraad gebruikt worden bij toekomstige Lesson Studies enomvat alle bijeenkomsten met bijbehorende tips. De delen die uit deze verkorte versie zijn weggelatenzijn:

• Voorwoord

• Wat is Lesson Study, wat zijn de doelen en de effecten?

• De bibliografie en een lijst met mogelijke aanvullende literatuur

44

Verkorte Handleiding Lesson Study

2 2 Lesson Study team

Een Lesson Study team bestaat allereerst uit een groep deelnem

ende docenten. Bij voorkeur is de groep gem

êleerd qua ervaring en expertisegebieden, zodat veel ideeën uitgew

isseld kunnen worden en er veel van elkaar geleerd kan w

orden. Indien de onderzoeksfocus vakinhoudelijk is en bijvoorbeeld inzoom

t op het ontw

ikkelen van een bepaalde lessenserie voor een bepaald onderwerp, bestaat

de groep uit enkel docenten van het desbetreffende vak. Indien meer ingegaan

wordt

op het

verbeteren van

didactische vaardigheden

of activerende

werkvorm

en, zou ook gekozen kunnen worden voor een sam

engestelde groep. Deze groep docenten zal onder begeleiding van een procesbegeleider en een vakdidacticus van onderw

ijsinstituut ELAN het Lesson Study proces doorlopen.

Hiernaast kan het een grote meerw

aarde hebben om zoveel m

ogelijk andere docenten te betrekken bij de Lesson Study, door ze bijvoorbeeld in te zetten als observanten. Je leert in dit proces im

mers door het kijken naar de leerling, dus je

wilt zoveel m

ogelijk ogen hebben in de klas.

Taakverdeling Docenten:

Als deelnemende docent zul je onder begeleiding van de procesbegeleider de

onderzoeksles ontwerpen en verbeteren naar aanleiding van de observaties.

Hierbij wordt

in het

allereerste overleg

een onderzoeksfocus

gekozen en

leerdoelen voor de deelnemende docenten. Je m

aakt vervolgens eerst individueel een zogenoem

de nul-‐les, die na overleg met de vakdidacticus verder w

ordt vorm

gegeven. Vervolgens zal een van de docenten de les geven, terwijl de rest

van de docenten de leerzame ervaring heeft om

de leerlingen te observeren en vervolgens te interview

en. Dit leidt hopelijk tot nieuwe inzichten bij de docenten

en tot verbeteringen voor de onderzoeksles. Na elke bijeenkom

st vul je je eigen leerverslag in, om je leerervaringen in bij te

houden.

3 3

Procesbegeleider: De procesbegeleider is een interne begeleider van de school w

aarop de Lesson Study w

ordt uitgevoerd. De procesbegeleider heeft twee taken: zorgen dat de

Lesson Study goed verloopt (organisatorisch) en het coachen van de docenten. Bij de eerste taak hoort het plannen en bijw

onen van alle bijeenkomsten. Tijdens

de hele

bijeenkomst

blijft de

procesbegeleider de

gespreksleider. Na

de bijeenkom

st wijst

de procesbegeleider

de afgesproken

taken toe

aan de

deelnemers en w

ijst ze erop dat zij hun leerverslag moeten invullen. De

begeleider vult

zelf het

proceslogboek in.

De coachende

taak van

de procesbegeleider houdt in, dat hij/zij de deelnem

ers kritisch laat nadenken over alle stappen en besluiten die ze nem

en. Vakdidacticus: De

vakdidacticus biedt

ondersteuning bij

de vorm

geving van

de les.

De vakdidacticus is afkom

stig van de ELAN, het instituut voor lerarenopleiding,

wetenschaps-‐ en techniekcom

municatie en onderw

ijspraktijk. Hij heeft expertise op het vakgebied w

aarop de Lesson Study wordt uitgevoerd en is in staat op

metaniveau feedback te geven op zow

el de vakinhoudelijke aspecten als de didactische

aspecten. Hiernaast

kan de

vakdidacticus extra

vakliteratuur aanbevelen. Observanten:

Dit zijn de personen die de les bijwonen en de leerlingen observeren. Deels

bestaat deze groep uit de deelnemende docente, de procesbegeleider en de

vakdidacticus, maar ook andere personen kunnen hiervoor ingezet w

orden. Het is wenselijk om

een grote groep observanten in te zetten. De observanten zijn ook aanw

ezig bij het nabespreking van de les. Lesson Study expert: Hiernaast zal er een expert vanaf de U

niversiteit Twente beschikbaar zijn die

ruime ervaring heeft m

et Lesson Study.

4 4 Draaiboek Lesson Study In het overzicht hieronder is in grote lijnen te vinden hoe het proces van Lesson Study zal gaan verlopen. Dit is een leidraad die gebruikt kan w

orden, bij bijvoorbeeld de eerste bijeenkom

st, om alle vervolgbijeenkom

sten meteen te

kunnen plannen. Mocht er toch m

eer tijd nodig zijn om voor te bereiden of om

te evalueren, plan dan extra bijeenkom

sten in. Het nabespreken van de les en het doorvoeren van verbeteringen bij het herzien van een les kan desgew

enst in één bijeenkom

st plaatsvinden, dit kan handig zijn vanwege organisatorische factoren.

Van elke bijeenkomst zijn in de hierop volgende hoofdstukken uitgebreide

beschrijvingen toegevoegd. Belangrijk is dat na elke bijeenkomst de docenten het

leerverslag invullen en de procesbegeleider het proceslogboek.

De Lesson Study Cirkel Voordat je begint aan de Lesson Study cirkel is het belangrijk om

bij elkaar te kom

en om afspraken te m

aken en te plannen. Voordat je begint Wie:

VD+PB+D

Wat:

Onderzoeksthem

a/leerdoelen opstellen, klassen uitzoeken, afspraken m

aken m.b.t. planning.

PB: Vat

afspraken sam

en en

brengt ervaring in gesprek. VD: Reflecteert op inhoud gesprek en geeft tips over vakinhoud en eventuele literatuur

Materialen:

-‐klassenlijsten

-‐studiew

ijzers -‐

agenda’s -‐

leerverslag (Doc D) -‐

lesmateriaal/boeken

Afkortingen: VD= vakdidacticus PB=procesbegeleider D=deelnem

ende docenten O=observanten

5 5

Hierna begint de cirkel van voorbereiden, uitvoeren en evalueren. Deze kan naar wens m

eerdere keren herhaald kan worden.

1. Voorbereiden Wie:

VD+PB+D+O

Wat:

Les ontwerpen

-‐ Lesvoorbereidings-‐form

ulier invullen voor: -‐ O

f Nulles bij eerste les

-‐ Of Verbeteren van de les op

basis van observaties Voorbereiding observatie en interview

s -‐

Observatiefocus kiezen

Caseleerlingen kiezen

Materialen

-‐Klassenlijst/ plattegrond

-‐Lesm

ateriaal -‐

Vakliteratuur -‐

Lesvoorbereidingsformulier (Doc A)

-‐Leerverslag (Doc D)

Vervolglessen: -‐

Ingevuld evaluatieformulier (Doc C)

6 6 2. Uitvoeren

Wie:

VD+PB+D+O

Wat:

D: Geeft les

volgens lesontw

erp.

O: O

bserveren caseleerlingen, interview

en caseleerlingen direct na de les.

3. Evalueren Wie:

VD+PB+D+O

Wat:

Evaluatie van onderzoeksles aan de hand van het evaluatieform

ulier.

Materialen

-‐Opgeladen videocam

era -‐

Geheugenkaart

-‐Observatieform

ulieren (Doc B) -‐

Observatieapp (I-‐pad)

-‐Aandachtspunten observeren

-‐Lesvoorbereidingsform

ulier -‐

Leerverslag (Doc D) -‐

Interviewprotocol

Materialen

-‐Evaluatieform

ulieren (Doc C) -‐

Bijgehouden observaties -‐

Interviews caseleerlingen

-‐Leerverslag (Doc D)

7 7

Voordat je begint Doel:

Afspraken maken

over het

verloop, het

verloop plannen

en onderzoeksthem

a en focus kiezen Wie: VD+PB+D

Materialen:

-‐ Klassenlijsten

-‐ Studiew

ijzers -‐

Agenda’s/roosters -‐

Leerverslag (Document D)

-‐ Lesm

ateriaal/boeken -‐

Proceslogboek (Document E)

Activiteiten: 1.

Bepaal de lange-‐termijndoelen voor leerlingontw

ikkeling en vervolgens de brede doelen van het vak. Voorbeeld lange-‐term

ijn doelen: met passie leren, sam

enwerkend leren.

Voorbeeld brede

doelen van

het vak:

onderzoekende houding

om

problemen op te lossen, actief gebruiken van voorkennis.

2. Selecteer

een leseenheid,

gebaseerd op

de discussie

van them

a’s/inhouden/onderwerpen die leerlingen lastig vinden binnen je vak.

Voorbeeld: dat de kracht die nodig is om een object te tillen m

et een hefboom

variabel is, afhankelijk van de positie van het object. Of het

verband tussen de eenheidscirkel en de goniometrische functies.

3. Kies tw

ee klassen uit waarin je de onderzoekslessen w

ilt en kunt geven. Let er hierbij op dat dit ook organisatorisch m

ogelijk is. Denk hierbij ook aan

de leerlingen

in deze

klas. Het

liefst wil

je in

beide klassen

caseleerlingen die qua leerlingprofiel op elkaar lijken. 4.

Bepaal het lesdoel van de onderzoeksles en formuleer dit positief. O

p basis van dit lesdoel en de afgesproken om

vatte leerstof zal elke deelnemende

8 8

docent een nul-‐les ontwerpen voor de volgende bijeenkom

st. Voorbeeld: leerlingen zijn gem

otiveerd om de principes van hefbom

en te ontdekken

5. Bepaal w

elke didactische vaardigheid die je zelf wilt verbeteren en

formuleer dit positief.

6. Kom

overeen wie de eerste en de tw

eede (en eventueel derde, vierde…)

onderzoeksles gaat geven. 7.

De vakdidacticus en procesbegeleider vullen na afloop hun proceslogboek in. De docenten vullen dit deel van hun leerverslag in.

8. Na deze bijeenkom

st ontwerpt iedere docenten individueel een nul-‐les.

De vakdidacticus reflecteert tijdens deze bijeenkomst op de vakinhoud en m

aakt afspraken

over aanvullende

vakliteratuur die

wellicht

nodig is.

De procesbegeleider brengt zijn observaties en ervaringen in en vat de gem

aakte afspraken sam

en.

9 9

1. Voorbereiden Doel: O

ntwerpen van les, voorbereiden van observaties en interview

s Wie: VD+PB+D+O

Materialen:

-‐ Klassenlijst/plattegrond/leerlingfoto’s

-‐ Lesm

ateriaal -‐

Eventueel vakliteratuur -‐

Lesvoorbereidingsformulier (Docum

ent A) -‐


-‐ Proceslogboek (Docum

ent E) Voorbereiden van vervolglessen: -‐

Ingevuld evaluatieformulier (Docum

ent C) Activiteiten: 1.

Presenteer de nul-‐lessen en discussieer over de inhoud of bespreek de evaluaties en uitkom

sten van de gegeven les. 2.

Werk gezam

enlijk de fasen van de les uit, met daarbij de gebruikte

leerstof, de didactische activiteiten van de docent en de leeractiviteiten van de leerling.

3. Inventariseer alle m

ogelijke vragen en opmerkingen die leerlingen zouden

kunnen maken/stellen. W

at begrijpen zij wel en niet?

4. Bedenk hoe je op basis van eventuele vragen de instructie kunt aanpassen.

5. Bespreek m

et elkaar de uitleg die gegeven gaat worden, de aanpak, het

materiaalgebruik, de inzet van onderw

ijsleermiddelen etc.

6. Vul

uiteindelijk gezam

enlijk het

lesvoorbereidingsformulier

in. In

de bijlage van de m

ail is een voorbeeld bijgevoegd, je kunt ook een eigen ontw

erp gebruiken. Uiteindelijk m

oet in dit formulier precies te vinden zijn

hoe de onderzoeksles zal gaan verlopen en wat voor m

aterialen er nodig zijn.

10

10

7. Bespreek vervolgens m

et elkaar de aandachtspunten van het observeren, bekijk

hierbij de

observatiepunten met

de gestandaardiseerde

observatielijst. Noteer deze aandachtspunten, het is handig om

deze bij de hand te hebben tijdens het observeren. Denk eraan om

ook zoveel mogelijk collega’s te enthousiasm

eren om ook te observeren, dit hoeven

niet perse docenten van hetzelfde vak te zijn. 8.

Het kan handig zijn om nu al de caseleerlingen uit te zoeken in beide

onderzoeksklassen, zodat deze aan hetzelfde leerlingprofiel voldoen. Op

die manier zijn de lessen gem

akkelijker te vergelijken. 9.

Inventariseer de onderwijs-‐ en instructiebehoefte(n) per ‘caseleerling’.

Wat heeft deze ‘caseleerling’ nodig om

een bepaald doel te bereiken? 10.

Inventariseer de

verwachte

mogelijke

(inhoudelijke) reacties

op de

didactische activiteiten van de docent per ‘caseleerling’. Denk hierbij bijvoorbeeld aan alle m

ogelijke vragen en opmerkingen die deze leerlingen

kunnen stellen/maken: w

at begrijpen zij wel en w

at niet? 11.

Bekijk van te voren het observatiekader. Deze is te vinden bij de tips voor het Geven les 1. Kies een m

ethode van observeren, met de iPad of op

papier en zorg van te voren voor het juiste materiaal.

12. De vakdidacticus en procesbegeleider vullen na afloop hun proceslogboek in. De docenten vullen dit deel van hun leerverslag in.

Extra toelichting: Voorbeeld observatiecodes docent: Gedragcode hoofdgroep

Gedragscode subgroep

Klassikaal uitleg geven (KU)

Orde houden (O

H)

Individuele

vragen beantw

oorden (VB) −

Feedback in corrigerende zin (goed/fout) (C) −

Feedback + uitleg (F) −

Opdracht uitw

erken (U)

11

11

Voorbeeld observatie codes leerlingen: Gedragcode hoofdgroep

Gedragscode subgroep

Mate van voorkennis (VK)

− geen (-‐-‐)

− weinig (-‐)

− indicatie van voorkennis (+)

− duidelijke voorkennis (++)

Motivatie/Em

otie (MO)

− geen (-‐-‐)

− weinig (-‐)

− gem

iddeld (+/-‐) −

hoog (+) −

zeer hoog (++). Leerlingactiviteiten (AC)

− Waarnem

en: opletten, maar niet actief m

eedoen (W

A). −

Luisteren (L) /Aantekeningen maken/M

eekijken (M

K). Interactie met docent (D

) of medeleerling

(M).

− Meedoen/Vragen stellen/O

verleggen (VR). Interactie m

et docent (D) of m

edeleerling (M).

− Anderen nadoen/N

arekenen (NA).

− Zelfstandig w

erken (ZW).

− Bezig zijn m

et andere dingen/Afleiden (X). Initiatief (I)

− Geen (-‐-‐)

− Laag (-‐)

− Gem

iddeld (+/-‐) −

Hoog (+) −

Zeer hoog (++). Afhaken (AH

) −

Door gebrek aan motivatie (M

) −

Door gebrek aan (voor)kennis (VK) Overige

opvallende zaken

(OO)

Benoem onder deze categorie andere opvallende dingen

die niet onder andere categorieën vallen.

12

12

2. Uitvoeren

Doel: Het geven van de les volgens de lesvoorbereiding, het observeren van

zoveel mogelijk leerlingen en tevens het opnem

en van deze onderzoeksles. Wie: VD+PB+D+O

Materialen:

-‐ Opgeladen videocam

era -‐

Geheugenkaart

-‐ Geprinte observatieform

ulieren (Document B)

-‐ Observatieapp (I-‐pad)

-‐ Aandachtspunten observeren – zie Voorbereiden

-‐ Lesvoorbereidingsform

ulier -‐


-‐ Interview

protocol -‐

Proceslogboek (Document E)

Activiteiten: 1.

De les

wordt

zoveel mogelijk

gegeven volgens

het lesvoorbereidingsform

ulier. 2.

Er zijn zoveel mogelijk observanten aanw

ezig die ieder een caseleerling observeren.

3. De observanten interview

en na afloop hun caseleerlingen. 4.

De vakdidacticus en procesbegeleider vullen na afloop hun proceslogboek in. De docenten vullen dit deel van hun leerverslag in.

13

13

Extra toelichting: Observatie:

-‐ Houd de vooraf afgesproken observatiefocus in het achterhoofd, m

aak hierbij gebruik van de vooraf opgestelde lijst.

-‐ Kijk naar zow

el de docent als de leerling -‐

Houd in het achterhoofd dat je observant bent en je op de achtergrond houdt, dit houdt in dat er zo m

in mogelijk interactie tussen jou en de

leerling plaats mag vinden. Dus bijvoorbeeld geen uitleg of gesprekken

tijdens de observatie. -‐

Schrijf de tijd bij je observaties en maak gebruik van vooraf afgesproken

codes. Hieronder zijn enkele mogelijke codes w

eergegeven. Interview

en caseleerlingen: Na de les zullen de observanten de caseleerling die zij hebben geobserveerd

interviewen. Aandachtspunten hierbij zijn:

-‐ Neem

het interview individueel af, elke docent interview

t zijn eigen caseleerling

-‐ Het interview

vindt direct na de onderzoeksles plaats -‐

Het interview duurt m

aximaal 10 m

inuten -‐

Probeer de exacte woorden van de leerling op te schrijven

Het is handig om gebruik te m

aken van een interviewprotocol, zodat elke

caseleerlingen dezelfde vragen beantwoord. Voorbeelden voor vragen voor het

interviewprotocol zijn:

-‐ Wat vond je het leukste aan de les?

-‐ Wat vond je het vervelendste aan deze les?

-‐ Wat kan je nu beter w

at je voor de les niet kon? -‐

Hoe makkelijk vond je het?

-‐ Wat vond je vooral nuttig om

te doen in deze les? -‐

Welke uitleg van de docent heeft je geholpen?

-‐ Op w

elk mom

ent van de les was dat?

14

14

3. Evalueren Doel: Evaluatie en nabespreking van de gegeven les

Wie: VD+PB+D+O

Materialen:

-‐ Evaluatieform

ulieren (Document C)

-‐ Bijgehouden observaties

-‐ Interview

s caseleerlingen -‐


-‐ Proceslogboek (Docum

ent E) Activiteiten: 1.

De procesbegeleider leidt het gesprek aan de hand van het evaluatieform

ulier. 2.

Er wordt een notulist aangew

ezen die alle aandachtspunten die de reflectie oplevert noteert.

3. De docent die de les heeft gegeven kom

t als eerst aan het woord, aan de

hand van de reflectievragen van het evaluatieformulier.

4. Vervolgens kom

en de observanten om de beurt aan het w

oord en zij vertellen aan de hand van het evaluatieform

ulier hun observaties en uitkom

sten van de interviews.

5. Op basis van de gevonden richtvragen die onder C zijn w

eergegeven in het evaluatieform

ulier worden m

ogelijke verbeteringen voor de les aangevoerd. De vakdidacticus heeft hierbij een ondersteunende rol.

6. De vakdidacticus en procesbegeleider vullen na afloop hun proceslogboek in. De docenten vullen dit deel van hun leerverslag in.

15

15

En de cirkel is rond…

Na het herzien van de onderzoeksles w

ordt de tweede versie nogm

aals gegeven en geëvalueerd. Deze cyclus kan zo vaak als gew

enst doorlopen worden om

de les te verbeteren. Deze m

ethode voor het ontwikkelen van een les kan gebruikt

worden om

verscheidene lesaspecten te verbeteren. De didactische activiteiten van de docent, het ontw

ikkelen van lesmateriaal, de indeling van de klas, de

mogelijkheden zijn eindeloos…

16

16

Bijlage B -‐ Documentenlijst

Ter ondersteuning van de Lesson Study zijn er een aantal handige documenten.

Als het goed is heb je deze documenten sam

en met dit handboek ontvangen. De

benodigde documenten zijn:

A.

Lesvoorbereidingsformulier

B. Observatieform

ulier

C. Evaluatieform

ulier

D. Leerverslag

E. Logboek procesbegeleider

Onderzoek van onderwijsessay.utwente.nl/66329/1/Lesson Study, een onderzoek naar... · 2014. 11....

Documents

Transcript of Onderzoek van onderwijsessay.utwente.nl/66329/1/Lesson Study, een onderzoek naar... · 2014. 11....