Ondergrond en het bestemmingsplan

Supplement 2012-1

Leergang Op dezelfde leest

Met medewerking van:

M. Braakensiek, S.G.M. Engbers, E.M. Hendriksen, A.J. Meeuwissen, M.

van der Werff en P.J. Woudstra

Nirov, Den Haag

Juni 2012

Colofon:

Omslagontwerp: Wendy Hildebrand, Nirov

Ontwerp logo (leest): BügelHajema Adviseurs bv, Assen

Deze uitgave is een publicatie van het Nirov, platform voor professionals in de ruimtelijke ontwikkeling

van stad, land en regio.

Het Nirov is als vakstichting en onafhankelijk platform, het meest diverse netwerk van de ruimtelijke

ordening in Nederland. Wij bedienen ons netwerk van professionals met activiteiten, evenementen en

concrete producten die daadwerkelijk leiden tot een kwaliteitsslag. Kwaliteit wil het Nirov bereiken

door in te zetten op kennis, competenties en contact.

Nirov

Binckhorstlaan 36

2516 BE Den Haag

tel. 070 302 84 84

fax 070 361 74 22

email nirov@nirov.nl

www www.nirov.nl

Deze uitgave is mogelijk gemaakt door:

BügelHajema Adviseurs bv, Assen

Ingenieursbureau Oranjewoud bv, Heerenveen

Pouderoyen Compagnons bv, Nijmegen

Buro Vijn bv, Oenkerk

© 2012, Nirov

Alle rechten voorbehouden. Aan deelnemers van de leergang is toegestaan voor eigen gebruik delen

uit de tekst op te nemen in bestemmingsplannen.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave verder is toegestaan op grond van artikel 16b

Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus

1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijke verschuldigde

vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het

overnemen van een of meer gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere

compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot het Nirov, Postbus 30833,

2500 GV Den Haag.

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1 Inleiding ............................................................................................................................ 1

1.1 Algemeen ...................................................................................................................................... 1

1.2 Leeswijzer ..................................................................................................................................... 2

Hoofdstuk 2 Ruimtelijk beleid met betrekking tot de ondergrond ................................................... 3

2.1 Inleiding ......................................................................................................................................... 3

2.2 Rijksbeleid ..................................................................................................................................... 3

2.2.1 Structuurvisie Ondergrond (STRONG).................................................................................. 3

2.2.2 Ontwerp Structuurvisie buisleidingen .................................................................................... 4

2.2.3 Nota Ruimte ........................................................................................................................... 5

2.3 Provinciaal beleid .......................................................................................................................... 5

2.4 Gemeentelijk beleid....................................................................................................................... 6

Hoofdstuk 3 De Wro en de ondergrond .............................................................................................. 7

3.1 Inleiding ......................................................................................................................................... 7

3.2 Algemeen gebruik van de ondergrond.......................................................................................... 7

3.2.1 Ondergrond in de Wro en bestemmingsplan......................................................................... 7

3.2.2 Het bestemmingsplan ............................................................................................................ 8

3.3 Bevoegd gezag ............................................................................................................................. 9

Hoofdstuk 4 Ondergrondse thema’s geregeld ................................................................................. 10

4.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 10

4.2 Bouwen in de ondergrond ........................................................................................................... 10

4.2.1 Woningwet (Bouwbesluit 2012) ........................................................................................... 10

4.2.2. Bestemmingsplan en ondergronds bouwen ....................................................................... 11

4.3 Archeologie en de Wamz en Monumentenwet 1988 .................................................................. 12

4.3.3 Regeling............................................................................................................................... 12

4.3.4 Waarom het ruimtelijk spoor? .............................................................................................. 13

4.4 Ondergrondse leidingen.............................................................................................................. 14

4.4.1 Algemeen............................................................................................................................. 14

4.4.2 Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten (Wion).................................................... 14

4.4.3. Buisleidingen....................................................................................................................... 15

4.4.3.1 Barro ................................................................................................................................. 15

4.4.3.2 Besluit externe veiligheid buisleidingen (Bevb) ................................................................ 15

4.4.3.3 Bestemmingsplan en bevb-leidingen................................................................................ 16

4.4.3.4 Concrete regulering het bestemmingsplan....................................................................... 17

4.4.4 Praktijkervaring ten aanzien van regeling van leidingen in het bestemmingsplan .............. 17

4.5 Delfstoffen en opslag (de diepe ondergrond).............................................................................. 19

4.5.1 Mijnbouwwet ........................................................................................................................ 19

4.5.2 Ontgrondingenwet ............................................................................................................... 19

4.5.3 Delfstoffen en opslag en het bestemmingsplan................................................................... 20

4.6 Grondwater en bodemvervuiling ................................................................................................. 21

4.6.1 Algemeen............................................................................................................................. 21

4.6.2 Wetgeving ............................................................................................................................ 21

4.6.2.1 Waterwet........................................................................................................................... 21

4.6.2.2 Waterschapskeur.............................................................................................................. 22

4.6.2.3 Wet bodembescherming................................................................................................... 21

4.6.2.4 Provinciale (omgevings)verordeningen ............................................................................ 22

4.6.3 Overige grondwatergerelateerde relaties met het bestemmingsplan.................................. 23

4.6.4 Conclusie grondwater en bestemmingsplan........................................................................ 24

Hoofdstuk 5 Bodemenergie en het bestemmingsplan .................................................................... 25

5.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 25

5.2 Doelstelling Beleid Bodemenergie .............................................................................................. 26

5.3 Regelgeving bodemenergie ........................................................................................................ 26

5.3.1 Besluit bodemkwaliteit ......................................................................................................... 26

5.3.2 Open systeem = Waterwet .................................................................................................. 27

5.3.3 Gesloten systeem ................................................................................................................ 28

5.4 Knelpunten .................................................................................................................................. 28

5.5 AMVB Bodemenergiesystemen .................................................................................................. 29

5.6 Bodemenergie in de praktijk (exclusief bestemmingsplan)......................................................... 30

5.6.1 Algemeen............................................................................................................................. 30

5.6.2 Beleidsnota’s........................................................................................................................ 31

5.6.3 Masterplannen ..................................................................................................................... 31

5.6.4 Verordeningen ..................................................................................................................... 32

5.7 Bestemmingsplan en bodemenergie .......................................................................................... 32

5.7.1 Praktijkvoorbeelden bestemmingsplannen en bodemenergie............................................. 32

5.7.2 Faciliteren ............................................................................................................................ 33

5.7.3 Voorkomen interferentie tussen bodemenergiesystemen ................................................... 34

5.7.4 Conflicterend gebruik ........................................................................................................... 34

5.7.5 Stimulering ........................................................................................................................... 35

5.7.6 Conclusie ............................................................................................................................. 35

Hoofdstuk 6 Slot, conclusies en aanbevelingen .............................................................................. 37

Inclusief kort verslag studiemiddag 7 juni 2012

1

Hoofdstuk 1 Inleiding

1.1 Algemeen

De mens is visueel ingesteld. We praten vooral over wat we zien. Ruimtelijke ordening gaat dan ook in de

eerste plaats over de visuele bovengrondse belevingswereld en hoe er gebruik wordt gemaakt van de

toplaag van de grond.

De grond daaronder krijgt minder aandacht. Echter, in de afgelopen jaren krijgt de grond onder onze voeten

wel steeds meer belangstelling. We beseffen steeds beter dat er waardevolle stoffen in de grond zitten die

bescherming behoeven of waar gebruik van gemaakt kan worden, dat de ondergrond mogelijkheden biedt

voor opslag, transport of energieopwekking en dat de grond een bron van informatie en waarden

(archeologie en ecologie) is.

Ook het besef dat het daardoor steeds drukker wordt in de ondergrond wordt groter. Het besef dat

verschillende ondergrondse belangen elkaar wel eens kunnen verstoren, wordt daarmee ook steeds meer

ingezien. Dan komt vanzelf de vraag naar boven in hoeverre de betreffende belangen regeling behoeven.

Regeling in sectorale wetten, maar ook in het bestemmingsplan.

Regeling of niet, in elk geval dient te worden voorkomen dat er chaos en daardoor ook veel schade wordt

berokkend aan bestaande of toekomstige belangen.

Alleen al in Nederland ligt er zo’n 1,75 miljoen kilometer aan leidingen onder de grond (daarmee kan je 40 keer rond de

aarde). Een wirwar van leidingen die regelmatig moeten worden verlegd of door graafwerkzaamheden al dan niet per ongeluk

worden doorbroken. Dat laatste levert soms ook hoge schadeposten op.

Het belang van de ondergrond is een aantal jaren geleden in de Nota Ruimte aangegeven. Deze nota is

vervangen door de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) die in maart 2012 door de Tweede Kamer

is vastgesteld. De SVIR richt zich in belangrijke mate op punten van nationaal belang, waarbij infrastructuur

en energievoorziening belangrijke thema’s zijn. De SVIR benoemt 13 nationale belangen waarop het Rijk

zich de komende jaren met name zal richten. Efficiënt gebruik van de ondergrond wordt daarin als 4e

nationaal belang genoemd. Ook ruimte voor het hoofdnetwerk voor vervoer van (gevaarlijke) stoffen via

buisleidingen wordt expliciet benoemd in de Structuurvisie.

Inmiddels wordt er een rijksstructuurvisie voor de ondergrond (STRONG) voorbereid en zijn er plannen om

diverse wetten (eventueel naar aanleiding van deze rijksstructuurvisie) aan te passen.

Niet alleen vanuit het Rijk wordt het belang van de ondergrond ingezien. Naast het bovengenoemde

nationaal belang zijn er in de afgelopen jaren ontwikkelingen op gang gekomen in de ondergrond die ook

op provinciaal en gemeentelijk niveau aandacht hebben gevraagd. Een specifiek te noemen nieuw

onderwerp is de bodemenergie. Daarnaast zijn er natuurlijk heel veel andere ondergrondse thema’s te

noemen die de afgelopen jaren nader zijn geregeld in diverse wetten en ook in het bestemmingsplan.

In de afgelopen jaren zijn er diverse thema’s die betrekking hebben op de ondergrond behandeld in

supplementen van Op dezelfde leest. Het ging daarbij meestal om één thema in relatie tot het

bestemmingsplan, zoals archeologie of leidingen.

Echter, is er alweer 13 jaar geleden ook het supplement Ondergronds Bestemmen in het kader van Op

dezelfde leest uitgegeven. Hierin werd voornamelijk gekeken naar de (ondiepe) ondergrond, zoals

ondergronds bouwen, kabels en leidingen, riolering en tunnels. De informatie uit dat supplement is

inmiddels op verschillende punten verouderd. De drukte in de ondergrond is door nieuwe vormen van

bodemgebruik, zoals bodemenergie, groter geworden en de inzichten, onder andere ten aanzien van

externe veiligheid, zijn gewijzigd. Dit alles vraagt om herijking van regelingen in het bestemmingsplannen,

beheersverordeningen en inpassingsplannen.

De werkgroep Op dezelfde leest heeft, gezien de grote belangstelling voor de ondergrond, op dit moment

gemeend dat het noodzakelijk is meer inzicht te krijgen in wat er speelt in de ondergrond en welke

wetgeving daarvoor geldt, om dat vervolgens in relatie te brengen met het bestemmingsplan en de

ruimtelijke ordening.

2

Een beeld van wat er speelt en geregeld is ten aanzien van de ondergrond is uiteraard van belang voor

goede beleids- en planvorming op dit terrein. Daarnaast is een helder beeld van de sectorale wetgeving van

groot belang om te voorkomen dat zaken dubbel of juist helemaal niet geregeld worden. Gezien de

algemene wens efficiënt en klantgericht te werken en bovendien ook flink te bezuinigen, is goede

afstemming en effectieve regelgeving nu juist van groot belang.

Dit supplement heeft daarom ook als doel een kort overzicht te geven van de publiekrechtelijke regelingen

die gelden voor de ondergrond. Indien daar goede kennis van is, kan ook duidelijker worden aangegeven

welke rol het bestemmingsplan heeft te vervullen met betrekking tot het betreffende ondergrondse

belangen/beleidsvoornemen.

1.2 Leeswijzer

In dit supplement worden de volgende belangen die spelen in de ondergrond benoemd: archeologie,

(buis)leidingen, grondwater, grondstoffen, opslag, bodemenergie, bodemvervuiling, ecologie.

Het ene thema krijgt meer aandacht dan het andere. Sommigen zijn al in eerdere supplementen of andere

makkelijk toegankelijke documenten beschreven en worden daarom alleen aangehaald en eventueel

voorzien van vernieuwingen. Dit betreft de onderwerpen archeologie en kabels en (buis)leidingen, die ook

aandacht hebben gekregen in supplementen van respectievelijk 2002 en 2007.

Speciale aandacht krijgt de diepte in de ondergrond en de vraag of diepte meespeelt bij de rol van het

bestemmingsplan. Met andere woorden, maakt het wat uit voor het bestemmingsplan of een ondergronds

belang zeer diep in de ondergrond speelt of niet. En vooral ook in hoeverre heeft die diepe ondergrondse

activiteit/waarde invloed op het gebruik van de bovengrond.

In hoofdstuk 2 zal het beleid met betrekking tot de ondergrond worden behandeld. Daarbij wordt allereerst

gekeken wat er op dit moment aan beleidsvorming is gedaan en zal gebeuren. Ook wordt kort stilgestaan

bij de wijze van beleidsvorming en wat daar voor nodig is.

In hoofdstuk 3 zal vervolgens kort worden stil gestaan bij de rol van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en

het bestemmingsplan in relatie tot de ondergrond. Daarbij is ook de vraag interessant waarom iets geregeld

wordt in het bestemmingsplan en niet in de sectorale wet of omgekeerd. Hoewel voor velen bekend, wordt

in dit hoofdstuk ook heel kort stil gestaan bij de doelstelling van het bestemmingsplan en de reden waarom

we daarin zaken regelen.

Vervolgens worden in hoofdstuk 4 de verschillende hierboven genoemde ondergrondse belangen/thema’s

apart benoemd en krijgt de sectorale wetgeving aandacht voor zover dat van belang is ten aanzien van het

bestemmingsplan. Daar waar in de wetgeving zelf het bestemmingsplan expliciet wordt genoemd, is dit

verder uitgewerkt. Voor archeologie wordt echter alleen een samenvatting geven omdat het supplement

van 2007 nog relatief actueel is.

Bodemenergie krijgt in hoofdstuk 5 zelfstandig en uitgebreider aandacht. Het hoofdstuk behandelt de

huidige en toekomstige wetgeving en gaat vervolgens in op de relatie met het bestemmingsplan. Er wordt

daarin ook gekeken wat er zoal geregeld is in bestemmingsplannen op dit moment. Dit hoofdstuk is

daarmee bijna een minisupplement geworden. Voor wie dat te veel is, zal er tijdens de studiemiddag ook

aandacht aan worden geschonken.

Tot slot wordt in hoofdstuk 6 getracht een aantal belangrijke conclusies te trekken om te bezien waar we op

dit moment staan ten aanzien van de regeling van de ondergrond en de rol van het bestemmingsplan

daarin.

Leergang Op Dezelfde Leest

Het supplement Ondergrond en het Bestemmingsplan is een publicatie in het kader van de leergang

Op Dezelfde Leest. Dit is een leergang over het opstellen van bestemmingsplannen. De leergang

behandelt de juridische vertaling van nieuwe ontwikkelingen naar en in het bestemmingsplan.

Kwalitatief hoogwaardig en praktijkgericht

Een supplement behandelt steeds een actueel thema dat invloed heeft op het bestemmingsplan.

Gespecialiseerde juristen schrijven aan deze supplementen.

Doelgroep

Op Dezelfde Leest is bedoeld voor beleidsambtenaren en juristen die werken op het terrein van de

ruimtelijke ordening, bij gemeenten, provincies en rijk. De uitgave vormt een prima handboek voor

stedenbouwkundige adviesbureaus, onderwijsinstellingen, advocaten en andere personen en

partijen die bij bestemmingsplannen betrokken zijn.

Klik hier voor meer informatie over De Leergang Op Dezelfde Leest

Het complete supplement Ondergrond en het Bestemmingsplan is voor € 299,- ex BTW als losse

publicatie te koop (€ 199,- voor Nirov-arrangementhouders).

Klik hier voor meer informatie over het bestellen van de volledige publicatie