OLAINES SV. ELIZABETES BAZN˛CA - Roberts Feldmanis · vecâ lielceïa simtgadîgo koku lapotni un...

1

OLAINES VÇSTURES UN MÂKSLAS MUZEJS

OLAINESSV. ELIZABETES BAZNÎCA

1753 � 2003

VALDA VILÎTE

M5415-Olaines-bazniica.p65 3/24/05, 11:09 AM1

2

OLAINES VÇSTURES UN MÂKSLAS MUZEJS

Valda Vilîte

Olaines Sv. Elizabetes baznîca 1753 � 2003

Foto: V. Maðnovskis, O. Skrodelis, V. Vilîte

© Olaines Vçstures un mâkslas muzejs,© Olaines pagasta padome 2003

Izdoðanai sagatavots un iespiests:SIA �N.I.M.S.�,Rîgâ, Pçrnavas ielâ 47/3,tâlr. 7311424

UDK 284.1(474.3)(091)VI 437

ISBN 9984-679-52-7


3

3

PRIEKÐVÂRDS

2003. gada jûlijâ paiet 250 gadi kopð Olaines Sv. Eli-zabetes mûra baznîcas uzcelðanas un iesvçtîðanas. Ðî irpagasta vecâkâ celtne, kas nonâkusi lîdz mûsdienâm.Tâ ir saglabâjusi arî neparastu pievilcîbu, mieru sevî unap sevi, neskatoties uz tâm vçtrâm, kas plosîjuðâs ganpie viòas, gan viòâ.

Agrâk par baznîcu zinâja katrs, tagad diemþçl dau-dzi no Olaines pilsçtas iedzîvotâjiem neko nezina partâs esamîbu. Atkal citi, kas zina � domâ, ka tajâ dievkal-pojumi nenotiek vai arî, ka agrâk tur bijusi noliktavavai kas tamlîdzîgs.

Ðis vçsturiskais atskats pirmo reizi sniedz zinât-niski pamatotas atbildes uz jautâjumu kad radâsOlaines draudze, kur un kâdi bija pirmie Dievnami,kas bija pirmie mâcîtâji. Tur, kur tas bijis iespçjams,sniegts plaðâks viòu raksturojums. Sirsnîgi vârdi vel-tîti ilggadîgajam mâcîtâjam Robertam Feldmanim,kura loma draudzes saglabâðanâ nav pârvçrtçjama.Pirmo reizi apkopota jaunajai paaudzei pilnîgi nezi-nâmâ informâcija par pçckara pagasta iedzîvotâju iz-misîgo cîòu pret neizprotami naidîgiem, ciniskiem,bet varbût vienkârði bçrniðíîgiem baznîcas postîtâ-jiem un par draudzes pastâvçðanu. Atklâta vesela


4

4

plejâde ar Olaini saistîtu sava laika ievçrojamu celt-nieku, mâkslinieku un amatnieku vârdu, veikta pir-mâ bûvprojekta un pçc 1. pasaules kara atjaunotâsçkas salîdzinoðâ analîze. Turpinot pirms trijiem ga-diem publicçtâ pçtîjuma tçmu par Olaines baznîcasskolas skolotâju Teodoru Zeifertu, sniegts ieskats parskolas aizsâkumiem 17. gadsimtâ un par pirmajiemskolotâjiem. Tâs ir atbildes uz daudziem neskaidriemmûsu novada un varbût arî uz daþiem katra cilvçkadzîves jautâjumiem.

Olaines draudzç esmu jau gandrîz trîspadsmit ga-dus, no kuriem pçdçjos trîs � kâ mâcîtâjs. Vçlçðanâsun pamudinâjumi radît kâdu apkopojumu par mû-su baznîcas un draudzes vçsturi bija jau sen. Taèuvienmçr pietrûka iespçju. Tâpçc tagad varu izteiktpateicîbu mâkslas zinâtniecei Valdai Vilîtei par viòasiniciatîvu apgût visai sareþìîti atrodamos attçlus untekstus, tos izlasît, iztulkot un pasniegt tik labi uz-tveramâ veidâ. Pateicîba pienâkas Valsts Vçstures ar-hîva, Latvijas Akadçmiskâs bibliotçkas, Latvijas Na-cionâlâs bibliotçkas, Rîgas vçstures un kuìniecîbasmuzeja, Rundâles pils muzeja darbiniekiem un dau-dzâm privâtâm personâm par profesionâlu palîdzî-bu un iejûtîgu attieksmi pret ðiem centieniem. Grâ-matas iespieðanu finansiâli nodroðinâja Olaines pa-gasta padome.

Publikâcijâ minçti daudzu cilvçku vârdi, aiz kat-ra no tâ slçpjas vesels dzîvesstâsts, kas zinâmâ mçrâatklâj gan Latvijas, gan Olaines, gan vispâr cilvçkavçsturi, un aiz visa tâ mçs varam ieraudzît Dieva va-doðo, visuvareno un sargâjoðo roku. Es ceru, ka ðeit


5

5

apkopotie materiâli radîs interesi arî par Latvijas Baz-nîcas vçsturi, kurâ mçs varam ieraudzît lielo Dievapestîðanas jeb glâbðanas vçsturi, kas iet pâri tautâmun uzskatiem. Un tâpçc arî ðeit ir Olaines baznîca �lai katram cilvçkam, kas viòâ ienâk, atklâtu, ka Die-vam pie viòa ir miera domas un ne ïaunas domas.Lai katrs no ðejienes varçtu iziet ar prieku un tiktvadîts ar mieru.

Oskars SkrodelisOlaines evanìçliski luteriskâs draudzes mâcîtâjs


6


7

7

OLAINES BALTÂ BAZNÎCA

Es varçtu atcerçties daudz. Uzrakstîts nav nekas,atskaitot to, kas ir palicis ierakstîts cilvçku dvçselçs.Dieva godîba cauri zâlîtes pazemîbai.Olaine bija mazâ zâlîte, kuru nemanot varçja samît.Mazâ zâlîte pagodina Dievu un svçtî to, kas pieviòas kalpo, rûpçdamies un mîlçdams.Mîïâ, dârgâ Olainîte�

Roberts Feldmanis 2001. gadâ

Olaines vçsturç baltâs baznîcas siluets ieòem îpaðuvietu. Ja ðobrîd garâm joòojoðo braucçju skatiens starpvecâ lielceïa simtgadîgo koku lapotni un padomjlaika

1. attçls. Johans Kristofs Broce. Skats pie Olaines kroga ceïâno Jelgavas uz Rîgu. Tâlumâ redzama Olaines baznîca, 1787. g.

Monumente, Prospecte, Münzen, Wapen etc. 189

III, 218


8

8

silikâta íieìeïu vairâkstâvu namiem tâs slaido torni tik-ko pamana, kâdreiz bija citâdi. Mûra celtne jau iztâlçmdominçja pâr zemnieku koka mâjâm, skaidri iezîmçjotpagasta centru.

Ðtrâlzundç dzimuðâ Rîgas mûrniekmeistara Joahi-ma Heinriha Giterboka bûvçtâ çka pastâv jau 250 ga-dus, taèu draudzes zemnieku likteòstâsti ietiecas daudzsenâkâ pagâtnç. Pagâjuðos gadsimtos viòu dzîvç ievç-rojama nozîme bija mâcîtâjiem. Pçc tautîbas vâcieði, la-tîòu un citu Eiropas valodu pratçji, viòi sprediíoja lat-viski. Ar bçrniem dzimtajâ valodâ runâja arî pirmie Rî-gâ un ârzemçs izglîtotie baznîcas skolas skolotâji. Laiarî smagâ darbâ piekusuðie ïaudis daþkârt dievkalpoju-ma laikâ snauda, jaunie puiði nelabprât gâja pie diev-galda, visumâ olainieði pret baznîcu izturçjâs nopietni.Daudzie kari un slimîbas nespçja izpostît bijîbu pret cil-vçka dzîvîbu: krustvecâkiem klâtesot, baznîcâ nokristîjagan vietçjâs elites � muiþas rentnieka, meþziòa, skolotâjaun íestera bçrniòu, gan kalpa sievai tikko dzimuðu mir-stoðu zîdainîti. Pçdçjâ gaitâ ar godu pavadîja jebkuru pa-gasta iedzîvotâju, arî ceïmalâ pakrituðu nabaga bçgli. Parto rodamas ziòas Rîgas râtes rîkojumu sçjumos, vizitâci-jas protokolos, baznîcas grâmatâs un maz pazîstamâs pub-likâcijâs. 20. gadsimtâ Olaine, tâs iedzîvotâji un baznîcastipri cieta abos pasaules karos. Pçckara gadu dramatiskolikteni dokumentç evanìçliski luteriskâs Baznîcas arhîvalietas un olainieðu atmiòu pieraksti.

Savas pastâvçðanas laikâ draudze nav pârstâjusi dar-boties un ir sagaidîjusi 21. gadsimtu ar sakoptu, atvçrtudievnamu.


9

9

OLAINECISTERCIEÐU KLOSTERA PASPÂRNÇ.

VIDUSLAIKI

Par olainieðu garîgo dzîvi 13. � 16. gs. katoliskâ cis-tercieðu mûíeòu klostera pârvaldîjumâ tieðu norâþu navdaudz. Novada senâkâ vçsture ir saistîta ar Rîgas izvei-di. 1226. gadâ ar bîskapa Modenas Vilhelma rîkojumuap Rîgu izveidoja pilsçtas lauku novadu � patrimoniâ-lo apgabalu, kura zeme netika sadalîta privâtâm perso-nâm, bet palika Rîgas râtes pârvaldîjumâ. Tâ platîba ab-pus Daugavai bija ap 750 km2, robeþu nosprauda garSpilves pïavâm un Kleistiem lîdz Lielupei, ietverot Ba-bîtes ezeru, pâri Cenas tîrelim lîdz vçlâkajai Kurzemes-Zemgales robeþai Misas upei un gar Doles salu lîdz Jug-las un Íîðezeram. 1454. gadâ ðo bîskapa rîkojumu ap-stiprinâja Rîgas Domkapituls, savukârt 1479. gadâDomkapitula tiesîbas apstiprinâja Romas pâvests SikstsIV. Patrimoniâlajâ apgabalâ izveidojâs rentes muiþas, teatradâs baznîcas un klosteru zemes. 15. gadsimtâ Rîgâbija trîs klostera baznîcas � dominikâòu Sv. Jâòa baznî-ca, franciskâòu Sv. Katrînas baznîca un 1225. gadâ dibi-nâtâ Marijas Magdalçnas cistercieðu klostera baznîca.

Olaine nonâca cistercieðu sievieðu klostera rîcîbâ.Mûíenes apsaimniekoja muiþu, kuras teritorija ple-

tâs abpus Daugavai virs Rîgas. To dçvçja par dziedoðojaunavu puíu leju � Blûmendâli �die singenden Jung-frauen Blomendal�, arî par Jumpravmuiþu Jungfernhof.


1 0

10

Klostera mâsas nodarbojâs ar plaðâs Pârdaugavas teri-torijas zemnieku saimniecîbu, ienesîgo meþu un sienapïavu saimniecisko lietu kârtoðanu. Tâ laika vçstures do-kumenti liecina galvenokârt par robeþu strîdiem, parzemes gabalu pirkðanu un nomu, par zemnieku iesais-tîðanu dambju, tiltu un aizsardzîbas bûvju darbos. Se-ni, Olainç vçl joprojâm sastopami vietvârdi atrodami16. gs. klostera saimnieciskajos rçíinos, kuros minçtaszemnieku mâjas un to saimnieki Andreas Libet, Bartele-mes Routke � Lîbieði un Rutki. Daugavas kreisajâ krastâklosteris izmantoja siena pïavas, arî Rîgas pilsçtas zirgustaïïiem pie Misas bija uzcelti siena ðíûòi. Uz Rîgu unuz muiþas centru veda malku un bûvmateriâlus, jo starppurviem, smilðu kalniem un pïavâm auga piepilsçtas la-bâkie meþi.

16. gs. reformâcijas ideju pâròemtajâ Rîgâ luterticî-bas uzvaras rezultâtâ klosteri likvidçja. Zviedru karalisGustavs II Âdolfs zemi abpus Daugavai ar visâm salâm,pïavâm, meþiem un zemnieku sçtâm uzdâvinâja Rîgasmonçtu kaltuves meistaram Martinam Vulfam. Pçcmeistara nâves pilsçtai izdevâs ðo zemi atgût.


1 1

11

SKADIÒU CIEMS.PIRMÂS KOKA BAZNÎCAS.

17. GADSIMTS

1636. gadâ Rîgas râte no Martina Vulfa mantiniekiematpirka septiòus pagastus, tostarp arî mâju puduri pie Ie-cavas upes pietekas Misas labâ krasta pietekas Olaines, kurutolaik dçvçja par Skadiòu ciemu. Netâlu no baznîcas mâ-jas ar ðâdu nosaukumu pastâv vçl ðodien. 1634. gadâ zî-mçtajâ Ðvengelna kartç, kas atrodas Zviedrijas Valsts arhî-vâ, redzama Daugava, zem Rîgas toròiem � mâjas Kengeracker, kuru vârds saglabâts Íengaraga nosaukumâ, zemtâm � Jungfernhof, Jumpravmuiþa, kuras Pârdaugavas te-ritorijâ ðajâ laikâ ietilpa Olaine. Ceïð no Rîgas uz Jelgavu(Mitav) ved gar Liflender mâju, Lîflenderi vçlâk tika uzdâ-vinâti Rîgas pasta priekðniekam Bekeram un ieguva Past-meistarmuiþas vârdu, bet vçl jaunâkos laikos te iekârtojaBaloþkrogu. Tâlâk uz Jelgavas pusi iezîmçtas mâjas Graban

2. attçls. Ðvengelna kartes fragments ar Skadiòu ciemu, 1634. g.


1 2

12

un Skading. �Grâbanu� vairs nav, nosaukums Grâbçni sa-glabâjies tikai kâ zemes îpaðuma apzîmçjums. Skadiòi bi-juði vai nu ciema bagâtâkâ mâja vai tâs novietojums bijaparocîgs, vai arî îpaði cienîts kâds no saimniekiem, jo ðisnosaukums vairâkus gadu desmitus kalpoja kâ pagastaun vçlâk uzceltâs koka baznîcas un draudzes apzîmç-jums. Arî Misas pietekai Olainei vçl nav pierakstîtsvârds, tâ vietâ saklausîts latviskais �strauts� � Straudefluvius. Lielceïa malâ vçl iezîmçtas Âbolu mâjas Abellun Penîkas � Pene. Ðaipus Misai (Mis fluvius) kïûdainiierakstîts mâju vârds �Linte�, kâ zinâms, Lintes jopro-jâm atrodas otrpus Misai Pçterniekos.1

Zinot, ka Olaine saukta par Skadiòiem, arî vçlâk zî-mçtajâs kartçs, piemçram, 1642. gadâ Amsterdamâ iz-dotajâ Johana Jansona Livonijas kartç, starp Rîgu unJelgavu atrodams Schading ciems.2

Ðis nosaukums maldinâjis vairâkus vçsturniekus, ku-ri pieòçma, ka tajâ laikâ baznîca vçl nebija uzcelta undievkalpojumi noturçti Skadiòu mâjâs.

17. gs. bija izveidoti trîs patrimoniâlo rentes muiþuiecirkòi: Salas muiþa (starp Lielupi un Babîtes ezeru), Piòíumuiþa un, apvienojot Blûmendâles un Godeïu muiþu �Mazjumpravmuiþa, kuras sastâvâ palika arî Olaine.

Tikai pçc Mârtiòa Lutera ideju uzvaras un pçc Vid-zemes nonâkðanas Zviedrijas pârvaldîjumâ par valstis-ki svarîgu uzdevumu izvirzîja prasîbu ikkatrâ lauku sç-tâ ieviest kristietîbas estçtiku un ceremonijas.

1630. gada Vidzemes superintendenta HermaòaSamsona ziòojumâ zviedru karalim Gustavam II Âdol-fam teikts: �Kad es 1622. gadâ kïuvu superintendents,Vidzemç atradu ne vairâk kâ septiòus mâcîtâjus, no ku-riem divi tai paðâ gadâ nomira; tagad (1630. g.) esmu


1 3

13

iecçlis 40 mâcîtâjus, un kad vçl 2 vakantos pastorâtosielikðu mâcîtâjus, tad nezinu, kas vçl vairâk bûtu da-râms.� Ðo 46 draudþu sarakstâ Olaine vçl nav minçta.3

Katlakalna-Olaines draudze dibinâta 17. gs. 1. pusç.Mâcîtâji dzîvoja Katlakalnâ, uz Olaini viòi atbrauca ti-kai noturçt dievkalpojumus, kristît, laulât un izvadît mi-ruðos. Steidzamos gadîjumos un kara laikâ to darîja íes-teris, vçlâk arî baznîcas skolas skolotâjs. Zviedrijas ka-raliene Kristîne izdeva rîkojumu, lai katrai baznîcai bû-tu íesteris, kurð mâcîtu katíismu un baznîcas dziesmas.Zviedru laikos izdotie baznîcu noteikumi bija spçkâ lîdz1832. gadam, kad iznâca jaunais likums, kopîgs visiemcariskâs Krievijas guberòu luterticîgajiem.

1694. gadâ Katlakalna-Olaines draudzi sadalîja pagas-tos, tie bija: Olaines un Plakaòu pagasti, Lîku, Godeïu, Ak-menssalas, Rummeïu, Íengaraga un Katlakalna pagasti.

Pirmâ baznîcaPirmâ, t.s. Schaddings Paggast koka baznîca atradâs

vienâ no novada gleznainâkajâm vietâm � uzkalniòâOlaines upîtes ielokâ, tagadçjâs kapsçtas vietâ.

Tâs pastâvçðanas laiks bija îss. Ir tikai divas netieðasliecîbas par ðo çku un tâs atraðanâs vietu: Olaines meþ-zinis Ernsts Frîdrihs Dolle kâdâ ziòojumâ 1695. gadârakstîja, ka viòð draudzes skolas celtniecîbai izsniedzis15 baïíus, jo vecâs baznîcas baïíi izrâdîjuðies celtniecî-bai nederîgi; 1747. gadâ, atbildot uz revidentu jautâju-mu, kur tiek glabâti miruðie, Johans Geðke ziòoja: �Mi-ruðos glabâ galvenokârt pie baznîcas, bet bez tam ir vçlvecâs baznîcas pagalms, kur kâ vecos laikos daudzi tur-pina aprakt tuviniekus.�


1 4

14

Otrâ baznîcaNâkoðais dievnams celts jau Olaines upîtes ðajâ pusç,

netâlu no tagadçjâs mûra baznîcas. Tai bija draudzes telpaun zemâka altâra piebûve, mûrçti pamati, koka un íieìe-ïu pildreþìa sienas, kârniòu jumts un Rîgas meistaru gat-avota iekârta. Kâdâ 17. gs. kartç redzams ðîs baznîcas at-tçls. 1695. gada 22. oktobrî Rîgas râtes mçrnieks EberhardsTolkss iesniedza lietoðanai vairâkus metrus garu papîraloksni, uz kuras ir uzzîmçts Rîgas � Jelgavas lielceïð no Mî-les kalna kroga Pârdaugavâ lîdz Misas upei � Kurzemeshercogistes robeþai ar norâdçm, kurâm zemnieku saim-niecîbâm kurð ceïa gabals jâuztur kârtîbâ.4

Ceïð ðíçrso Olaines pagastu visâ tâ garumâ, ceïa tuvu-mâ iezîmçtas çkas, tai skaitâ baznîca. Tâ ir unikâla liecîba,kas precizç nenoteiktâs rakstiskâs ziòas par baznîcas atra-ðanâs vietu un sniedz nosacîtu priekðstatu par tâs izskatu.Baznîcai bija draudzes telpa un zemâka altâra piebûve, tor-nis bija uztupinâts tieði uz çkas virs ieejas. Lîdz mûsdie-nâm Vidzemç nav saglabâjusies neviena 17. gs. zviedru lai-kos celta koka baznîca, jo tâs daudzajos karos nopostîja.Olaines koka baznîciòai bija cits liktenis � to vienmçr at-jaunoja un salaboja, lîdz 18. gs. vidû çku nolçma nojauktun tâs vietâ uzcelt mûra baznîcu.

3. attçls. E. Tolkss. Rîgas � Jelgavas ceïa kartes fragmentsar Olaines otrâs koka baznîcas zîmçjumu, 1695. g.


1 5

15

Olaines draudze un baznîca1638. � 1749. g.No 1638. � 1749. g., vairâk nekâ simts gadu garumâ,

Rîgas râtes iecelti inspektori regulâri veica patrimoniâlâapgabala baznîcu revîzijas, izdeva rîkojumus par remon-tiem, pârbûvçm, inventâru un lika mâcîtâjam ziòot, kâdraudzes locekïi pilda savus pienâkumus. Tajos atroda-ma informâcija par Olaines veco koka baznîcu un drau-dzes dzîvi ðajâ laika periodâ. Revîziju protokolus ir ap-strâdâjis un daïçji publicçjis A. Bulmerings, A. Buholcsun K. Breþgis.5 Pilnîgâku ainu sniedz protokolu oriìi-nâli Latvijas Valsts vçstures arhîva Rîgas râtes Ekono-miskâs ekspedîcijas fonda daudzsçjumu lietâs.6

Viens no vecâkajiem vizitâcijas protokoliem rakstîts1642. gada maijâ. Rîgas râtskungs, ekonoms Jakobs Kerstens,apmeklçja Skadiòu ciemu un pierakstîja visus trûkumusun bojâjumus: baznîcai divi apakðçjie baïíi ir pavisam sa-puvuði, to vietâ jâliek divus citus, ozolkoka baïíus. Muiþaspârvaldniekam Niklâsam Drçgem uzdeva pilsçtâ sameklçtlabu namdari, lai baznîca atkal atgûtu labo izskatu.

1662. gada 10. februârî Jumpravmuiþas sekretârsPauls Rigemanis pierakstîja mâcîtâja Petera Ðtâla atbil-des uz revidentu � birìermeistaru un zemes soìu Joha-na fon Flîgela un Mihaela fon Tîfenbroka uzdotajiemjautâjumiem par Olaines draudzi un baznîcu. Mâcîtâjsstâstîja, ka ïaudis dievkalpojumu laikâ esot ïoti miegai-ni. Zemnieks Everts Bajârs neesot laulâjies baznîcâ.Baudes dçls Bçrends un Íîkuïa brâïadçls mâcîtâja dar-bîbas laikâ vçl ne reizi neesot bijuði pie dievgalda, tâpatAnsis Baude, Gilde, Pçteris Âbele, Íîkuïu Hermanis unEverts Bajârs. Pie dievgalda nav bijuði arî Everts Lazdano Plakanciema, pie tam viòð neprotot lûgðanas. Simons


1 6

16

Vilks lûgðanas prot, bet nav bijis pie dievgalda. Nolçma,ka tos zemniekus, viòu sievas un bçrnus, kas nav kârtîgigâjuði baznîcâ un nav bijuði pie dievgalda, pçdçjâ gaitâizvadîs nevis mâcîtâjs, bet íesteris.

Mâcîtâjam jautâja:� vai viòam ir baznîcas lâde. Jâ, un baznîcas lâdes

atslçga glabâjas pie Skadiòa, tagad tâ esot nodota so-ìim. Soìis Mihaels fon Tîfenbroks sacîja, ka atslçgu navpat redzçjis. Nolçma, ka vienai atslçgai jâbût pie mâcî-tâja, otrai � pie muiþas pârvaldnieka Henriha Geigera.Katru gadu Lieldienâs un Miíeïos, abiem klâtesot, lâdijâatver, jâpârskaita nauda un jâiedod soìim tik, cik ne-piecieðams sveèu un baznîcas vîna iegâdei.

� Vai baznîcai ir kâds inventârs? Mâcîtâjs nav no tâneko atradis.

� Vai pie baznîcas ir kapsçta? Tâ ir baznîcas pagal-mâ, bet pagalms nav apjozts ar sçtu. Nolçma, ka zem-niekiem visiem kopâ sçta ir jâuztaisa.

� Vai pie baznîcas ir krogi? Nav neviena kroga, nokura baznîcai bûtu kâds labums. No íestera darinâtâalus baznîcai nekâdu ienâkumu nav.

� Cik bieþi notiek dievkalpojumi? Katru svçtdienu.� Vai muiþas pârvaldnieks katru rîtu un katru vaka-

ru kopâ ar strâdniekiem pçc tam, kad ir nomazgâtasrokas, skaita lûgðanas? Tas nekur netiek praktizçts. Ta-èu klâtesoðie kungi pârvaldniekam nopietni iesacîja ro-ku mazgâðanu un lûgðanu skaitîðanu ieviest.

� Vai mâcîtâjs ir apmierinâts ar íesteri? Mâcîtâjs sû-dzçjâs, ka íesteris Hermanis Sçtmanis neizturas pretzemniekiem draudzîgi, bet gan nepârtraukti ar viòiemstrîdas. Viòð baznîcu netur spodru un nemâca bçrniemlasît. Íesteris gan apgalvoja, ka netic, ka kâds par viòu


1 7

17

bûtu sûdzçjies. Viòð esot èakls un, kad mâcîtâja nav, viòðpats zemniekiem noturot lûgðanu stundu ar dziedâða-nu. Tas, ka baznîca netiek tîrîta, ir Skadiòa vaina, jo viòðatslçgu turot pie sevis. Ja íesterim atlaistu nodevu pa-râdu, viòð bûtu ar mieru mâcît bçrnus. Nolçma, ka íes-tera uzdevums ir èakli palîdzçt mâcîtâjam, bût laipnampret tuvâko, mâcît zemnieku bçrniem lasît. Par to vi-òam atlaida ¼ daïu no nodevu graudu parâda.

Mâcîtâjs zemniekus apmeklçja vienu reizi gadâ. Spre-diíi notika latvieðu un vâcu valodâ un ilga vienu stundu.

Pa ðo laiku baznîcas çka ir labota, bet vçl nav apmûrç-ta. Tai trûkst kanceles, vajadzîgi divi altâra sveèturi, kâ arîgaldauti. Abu birìermeistaru kundzes apòçmâs galda se-gas sagâdât, ðis priekðlikums tika ar pateicîbu pieòemts.Birìermeistars Melhiors Dvçls ziòoja, ka viòð kâ bijuðaiszemes soìis varçjis Olaines baznîcai tikai vienu pusi ar ak-meòiem aplikt, otru � ar dçïiem, jo akmeòu pietrûcis.

1666. gadâ H. Hilboltam samaksâti 135 dâlderi pardakstiòiem Olaines baznîcas jumta segumam.7

1669. gada augustâ konstatçts, ka baznîca nonâkusisabrukuma stâvoklî, ap kapulauku joprojâm nav sçtas.Arî ar bçrnu skoloðanu nav veicies. Piekodinot, ka nau-du no baznîcas lâdes drîkst izmantot tikai baznîcas va-jadzîbâm, seðus dâlderus gadâ atvçlçja íestera algai. Mâ-cîtâjam Peteram Ðtâlam uzdeva sameklçt vienu krietnuvîru skolotâja amatam.

Jau pçc trim gadiem notika nâkoðâ pârbaude. Tajâatzîmçts, ka çka ir labâ stâvoklî, tikai trûkst solu un navaltâra barjeras.

Lai palielinâtu baznîcas ienâkumus, nolçma piepra-sît maksu par apbedîðanu � ja aizgâjçjs apbedîts baznîcâ,


1 8

18

par to jâmaksâ vienu dâlderi, par vietu baznîcas pagal-mâ � ¼ dâldera.

� Sprediíi jâtur ne ilgâk kâ vienu stundu.� Draudzes vecâkos jâievçlç uz diviem gadiem.� Íesterim uzdots pie baznîcas iekârtot vienu dzî-

vokli mâcîtâjam, jo plûdu laikâ ir grûti tikt pâri Dauga-vai. Jâpiezîmç, ka par 1672. gadâ pirmo reizi pieminçtâdzîvokïa nepiecieðamîbu sprieda arî turpmâkajos ga-dos, bet to iekârtoja tikai ap 1700. gadu jaunuzceltajâdraudzes skolotâja mâjâ.

� Aukstâ laikâ mâcîtâjam sprediíi jâsaîsina, lai nesadus-motu draudzi, bet ceremonijas gan saîsinât nevajadzçtu.

� Draudzes priekðniekam pieðíirama apbedîjumavieta baznîcâ par brîvu.

Pçc diviem gadiem atklâts, ka zemnieki, lai ietaupîtupar kapa vietu íestera pieprasîtâs 10 markas, apglabâjasavus tuviniekus pie mâjâm. Mâcîtâjs pieprasîja, lai miru-ðie tiktu pienâcîgi izvadîti un apglabâti pie baznîcas ar tampienâkoðos ceremoniju. Viòð arî sûdzçjâs, ka par kristîða-nu un miruðo izvadîðanu saòemot ïoti maz naudas, un arpieðíirto algu 200 dâlderiem gadâ nevarot iztikt.

1680. gadâ baznîcai atkal bija nepiecieðams remonts,pçc revidentu domâm tâ bija sabrukuma stâvoklî. Zem-nieki saveda meþniecîbas izsniegtos baïíus.

Tika nolemts, ka jâpiebûvç jaunu altârdaïu un jâsakârtopagalmu, taèu pçc diviem gadiem stâvoklis bija kïuvis vçldramatiskâks � baznîca joprojâm bija sabrukuma stâvoklî.

1685. gadâ çku apskatîja Rîgas bûvmeistars RupertsBindenðû. 1686. gadâ Konrâds Daniels, skârdnieks noRîgas, apsita ar skârdu baznîcas torni.

1688. gada 19. martâ mâcîtâjs Peters Ðtâls Rîgas râ-tes revidentiem parâdîja Olaines baznîcu un ziòoja:


1 9

19

� jau daudzus gadus viòð lûdzis to remontçt un ti-kai tad, ja çku salabotu un nokrâsotu, tâ vçl kâdu laikuvarçtu kalpot.

� Olainieði un Kurzemes puses zemnieki neizòemno Rîgas tiesas laulîbu noslçgðanai vajadzîgâs dzimða-nas apliecîbas, jo negrib par tâm maksât. Tâdçï viòibrauc laulâties uz Kurzemi.

Revidenti nolçma:� par apbedîðanu pie baznîcas par pieauguðâ kapa-

vietu òemt ½ dâldera, par bçrna � ¼ dâldera, no kur-zemniekiem iekasçt dubultu maksu.

� Nabadzîgajiem dievlûdzçjiem jâizsniedz par brî-vu dievkalpojumâ nepiecieðamâs grâmatas.

� Mâcîtâjam jâsaîsina sprediíi, lai bûtu laiks pârbau-dît dievlûdzçju zinâðanas katehismâ.

� Zemniekiem jâierodas baznîcâ no Lieldienâm lîdzMiíeïiem plkst. 7-os no rîta, no Miíeïiem lîdz Lieldie-nâm � plkst. 9-os.

� Vai mâcîtâjam ir baznîcas grâmata, kurâ ir ierak-stîti kristîtie, laulâtie un miruðie? Mâcîtâjs nevienu baz-nîcas grâmatu nav atradis. Soìis uzdeva sekretâra kun-gam likt vienu grâmatu iesiet un mâcîtâja kungam no-gâdât. Tas tika izdarîts tikai pçc gandrîz 30 gadiem.

Nolçma:� jaundzimuðos jâkristî astoòu dienu vecumâ, pie tam

krustvecâku skaitam nevajadzçtu bût lielâkam kâ 5 lîdz 7.� Tiem, kas nenâk uz dievkalpojumiem nosacîja

sodu: pieauguðajiem èetras çras, bçrniem divas çras.Zemnieki lûdza par piedalîðanos baznîcas remonta dar-bos un par sçtas bûvi ap baznîcas pagalmu, samazinâtmaksu par kapa vietu. Nolçma: par pieauguða cilvçkakapavietu òemt 15 graðus, par bçrna � 9 graðus. Draudzi


2 0

20

ðajâ laikâ veidoja 35 zemnieku sçtu iemîtnieki Olainesvakâ (pagastâ) un 10 sçtas Plakanciemâ.

� Tâ kâ zemnieks Klebers cîtîgi pilda baznîcas uzde-vumus � brauc uz pilsçtu un gâdâ vînu un oblâtas, viòðlûdza atlaist daïu no klauðu parâda muiþai. Nolçma, ka,tâ kâ daïu no viòa zemes izmanto skolotâjs, viòð arî pa-râdu apmaksâs.

Tâ paða gada 17. septembrî mâcîtâjs ziòoja, ka viòadraudzçs tikai Olaines baznîca ar kapsçtu ir apjozta ar sç-tu, taèu þogs esot jau pa pusei sabrucis. Iet runa, ka jopro-jâm jâuzrauga zemniekus, lai viòi neglabâtu tuviniekuspaðu izraudzîtâs vietâs, bet samaksâtu baznîcai un glabâtumiruðos tikai baznîcu kapsçtâs. Vçl mâcîtâjam jautâts, vaiir tâdi, kas nenâk pie dievgalda, un viòð atbildçja: OlainçHermaòa Íîkuïa kalps Mârtiòð un iebûvieða meita Anna,Jura Stûrîða kalps Ansis un iebûvietis Jçkabs, Bçrends, viensaudçjs no mazâ Ðulca kroga, Jâòa Peniía vecais iebûvie-tis Mârtiòð, Niklâsa Rutkes iebûvietis Tenis, Klâsa Pul-pes iebûvietis Andress un vçl viens vârdâ Ansis un viòamâte Margrieta un viòu lielâ meita Babe, meþsargaAleksandra iebûvietis Villums un Sprièa Stariòa vecaisiebûvietis Lorets. Plakanciemâ: Klâsa Lazdes iebûvietisAndress, viòa kalps Villums un kalpone Made, Jâòa Zie-meïa tçvs Jçkabs un brâlis Pâvels, Tîsa Ðïûkas artaitnesmeita Gerda un iebûvietis Fîlips un Villuma Vellerâjasievas brâïa dçls Heinrihs. Esot arî daþi veci cilvçki, kasdievgaldu nav ne reizi pieòçmuði.8

Jauns altâris un kanceleL. Bordeviks un B. Barendiks1689. gadâ baznîca ieguva jaunu altâri, kuru izgata-

voja Lenarts Bordeviks, par to saòemot 10 alberta


2 1

21

dâlderus. Par ðo galdnieku zinâms, ka viòð 1663. gadâbija ieguvis Rîgas pilsoòa tiesîbas un drîz pçc tam uz-taisîja altâri Katlakalna baznîcai. 1679. gadâ viòð saòç-ma godpilnu pasûtîjumu � izgatavot pçc Rîgas bûvmeis-tara, Pçterbaznîcas toròa cçlâja, Ruperta Bindenðû pro-jekta ðai baznîcai râtskungu solu. Tam sekoja pasûtîjumsuztaisît altârus Olaines un 1692. gadâ � Piòíu muiþasAnnas baznîcai. Galdnieks miris 1693. gadâ.9

Otrs sava laika ievçrojams Rîgas galdnieks bija Bç-rends Barendiks. 1689. gadâ viòð izgatavoja Olaines baz-nîcas kanceli, par to saòemot lîdzîgu atalgojumu � 10alberta dâlderus.10

Pamatu un jumta remontsH. Heinikens1694. gada vasarâ Olainç ieradâs Rîgas pilsçtas mûr-

niekmeistars Heinrihs Heinikens, lai vadîtu çkas pamatuatjaunoðanu un jumta laboðanu. Ðis meistars, dzimisPlçnç Holðteinâ, 1671. gadâ, 31 gada vecumâ, bija iera-dies Rîgâ no Hamburgas, jo bija salîgts veikt Sv. Pçterabaznîcas toròa mûra darbus. 1673. gadâ viòu iecçla parpilsçtas mûrniekmeistaru ar atalgojumu 100 dâlderi ga-dâ. 1679. � 1690. g. viòð vadîja Limbaþu baznîcas celt-niecîbu, bet 1680. gadâ � Rîgas râtsnama bûvi.11

1694. gada 31. jûlijâ mâcîtâjs Andreass Ðvarcs ziòojaRîgas patrimoniâlâ apgabala inspektoram Johanam fonReiternam, ka viòð, paklausot râtes rîkojumam, uzde-vis norîkot par palîgiem baznîcas remontdarbos daþuszemniekus. Taèu zemnieki lîdz pçdçjam bçrnam esotaizòemti siena pïavâs un labîbas laukos, tâdçï vajadzçtudaþus strâdniekus par maksu salîgt pilsçtâ. Lîdz 17. sep-tembrim baznîca bija pilnîgi salabota un atguvusi labu


2 2

22

izskatu. Vçl tikai vajadzçja sakârtot altâri, kuram bijapavisam veca pamatne. Arî kancele bija kïuvusi tik ne-droða, ka to vajadzçja salabot. Un, visbeidzot, mâcîtâ-jam bija vajadzîga pie baznîcas piebûvçta sakristeja.

1697. gadâ krâsotâjs Jirgens Vihmanis no Rîgas ap-òçmâs baznîcu izkrâsot.12

Ðo baznîcu nojauca 1749. gada 28. jûlijâ, jo tâ paðagada 5. augustâ tika iesvçtîts jaunâs, tagadçjâs mûra baz-nîcas pamatakmens.

Pirmâ Katlakalna-Olaines baznîcas grâmataKatlakalna un Olaines draudzes vecâkâs baznîcas

grâmatas ir seði sçjumi, kuros atrodamas ziòas par kris-tîtajiem, iesvçtîtajiem, laulâtajiem, miruðajiem un piedievgalda pieòemtajiem pagasta iedzîvotâjiem laikâ no1693. � 1834. gadam. Èetras no tâm glabâjas Valsts vçs-tures arhîvâ, divas atrodas draudzes îpaðumâ.

Brînumainâ kârtâ cauri gadsimtiem ir saglabâjusiespirmâ Katlakalna-Olaines baznîcas grâmata.13 Tajâ ie-rakstîti laikâ no 1693. � 1821. g. kristîtie, laulâtie, mi-ruðie un pie dievgalda aicinâtie Katlakalna un Olainesiedzîvotâji. Pirmâ, ar mâcîtâja Andreasa Ðvarca rokuierakstîtâ ziòa liecina, ka 1693. gada 1. martâ Íekavas Riòíusaimnieka Melherta un viòa sievas Annas ìimenç piedzi-muðas dvînîtes, kuras nokristîtas par Annu un Eòìeli. Nâ-koðais bçrniòð piedzimis Olainç Vçþu krogâ (Krebsen Krug)audçja Anða ìimenç un nosaukts par Jâni. Reizç ar viòubaznîcâ kristîta kurzemnieka Jçkaba Daka meitiòa Anna.Baznîcas grâmatas ir nenovçrtçjams avots gan novada, gankatras olainieða dzimtas vçstures pçtniekam.

Par olainieðu apbedîðanas noteikumiem liecina kopð1695. gada veiktie ieraksti. Miruðos glabâja baznîcâ, ar


2 3

23

sçtu apjoztâ baznîcas pagalmâ un arî aiz sçtas. Kâ pir-mais minçts 13. janvârî pie baznîcas apglabâtais Vçþakroga kalçja Miíeïa dçliòð, 27. janvârî apbedîts Jâòa Rut-ka iebûvieða Jâòa 16 gadus vecais dçls, kuru nositis me-þâ krîtoðs koks. Tai paðâ dienâ ierakstîts, ka baznîcâ ap-glabâta skolotâja Kolkmaòa meitiòa Anna. Baznîcâ gul-dîta arî meþsarga Aleksandra Makovska meita un drau-dzes vecâkâ Mârtiòa Skadiòa sieva, kura bija sasniegusi69 gadu vecumu. 6. decembrî ârpus baznîcas sçtas ap-glabâta Jukuma Dreimaòa sieva, paðnâvniece. 1698. gadâpagastâ plosîjusies kâda sçrga, jo daudzâs ìimençs vien-laicîgi miruði mazie bçrni. Tajâ paðâ gadâ apglabâta EdeLipste, kura bija sasniegusi 110 gadu vecumu.

1698. gadâ Blûmendâles muiþas rentnieks izsniedza12 E. Glika latvieðu valodâ tulkotâs Bîbeles, trîs no tâmOlainç saòçma Mârtiòð Skadiòð, Jçkabs Stariòð un Kris-taps Dimze. Kâ zinâms, Ernsts Gliks Bîbeles tulkoðanuuzsâka 1680. gadâ. To uzsâka publicçt pa daïâm. Visamonumentâlâ darba izdoðana tika pilnîgi pabeigta 1694.gadâ. Pçc Zviedrijas karaïa rîkojuma sesto daïu no no-drukâtajâm 1500 grâmatâm bija bez maksas jâizdalazviedru Vidzemes baznîcâs.

1699. gada 15. augustâ mâcîtâjs Antons Gildenðtetsar prieku inspektoriem râdîja iegâdâtos divus sudrabaSvçtâ vakarçdiena kausus ar oblâtu ðíîvîðiem, lielâkaisno tiem bija izgatavots no vecâ 20 lotes smagâ kausa,mazâko baznîcai uzdâvinâja asesora Rihtenhelda atrait-ne, tâdçï nolçma, ka uz tâ jâiegravç viòas vârds.

Uz jautâjumu, vai pie baznîcas ir krogs, mâcîtâjs at-bildçja, ka Olainç krogu ir gandrîz tik pat daudz kâ zem-nieku sçtu.

Tika nolemts, ka miruðos izvadît var arî skolotâjs.


2 4

24

Vagars Juris Cukurs ziòoja, ka viòð gribçjis vest uz diev-vârdu pârklauðinâðanu Mârtiòu Deìi, bet tas viòamdraudçjis ar nazi. Par to nâkoðajâ svçtdienâ Deìi ieslç-dza kakla dzelzî pie baznîcas kauna staba. Ir ziòas, kakauna stabs Olainç pastâvçjis vçl 1802. gadâ, tikai tamvairs nebija dzelzs kakla riòíis.14

Ziemeïu kara gadi18. gadsimtu ievadîja postoðâ Ziemeïu kara gadi un

tiem sekojoðâ mçra epidçmija. Jau kara sâkumâ, 1702.gada pavasarî, Jumpravmuiþâ iesvçtîtais mâcîtâjs Sta-tijs Grînvalds mantojumâ saòçma nopostîtu Katlakal-na baznîcu un, pateicoties Olaines skolotâja Kolkmaòapûlçm, izglâbtu, darbojoðos Olaines baznîcu. Par tâ lai-ka notikumiem liecina skolotâja rûpîgie ieòçmumu unizdevumu pieraksti un viòa lûgums Rîgas râtei izmak-sât aizkavçto algu.

Kara laikâ ieraksti baznîcas grâmatâ kïuva arvien re-tâki. Gadsimta sâkumâ mâcîtâjs formâlo ziòu par An-dreja Baudes nâvi papildinâjis ar paskaidrojumu, ka tas,bîdamies no sievas, noslîcinâjies. Kâds bija ðo baiïuiemesls, to uzzinât mums nav lemts. No 1703. � 1710.gadam nav uzrakstîta ne rindiòa. 1710. gadâ minçts, kaapglabâts kazaku nogalinâtais 66 gadus vecais ÇrmanisKilpe, jûnijâ tik daudzi gâjuði bojâ apðaudes laikâ, kaviòu vârdus nav bijis iespçjams pierakstît. 1718. un 1719.gadâ atrodami tikai pa vienam ierakstam.

Pçc 1721. gadâ Nîðtatç noslçgtâ miera lîguma nova-da saimnieciskâ dzîve lçni atdzima. Tukðajâs zemniekusçtâs ienâca jauni iemîtnieki un sâka saukties veco mâ-ju vârdos. Daudzas olainieðu dzimtas bija izmiruðas, ta-gad tâs sâka veidoties no jauna. Ja pirms Ziemeïu kara


2 5

25

katru gadu Katlakalna � Olaines draudzç piedzima appusotra simta bçrnu, tad 1720 gados (par iepriekðçjiemdiviem gadu desmitiem ziòu tikpat kâ nav) to skaits bi-ja tikai ap 20. Bija izdzîvojuði plakanciemieði � Zieme-ïu, Auskâju, Lazdu, Ðïûku un Vellarâju mâju iemîtnieki,kurus meþs nosargâja no briesmîgâs sçrgas. Visâtrâk at-jaunojâs abu lielo krogu � Ðulca kroga un Vçþu krogaiemîtnieku skaits. Bieþi tika kristîti lîdz ðim nepazîsta-mu vecâku mazuïi un ârlaulîbâ dzimuði bçrni. Daudzibçrniòi nodzîvoja îsu laika sprîdi, jo 1724. gadâ Olainçplosîjâs bakas, 1925. gadâ � masalas.

Baznîcas grâmatâ plaðâks apraksts veltîts Olainesmeþziòa Ernsta Frîdriha Ðtçna bçru ceremonijai, viòðnomira 52 gadu vecumâ 1722. gada 27. martâ un svinî-gi, lielâkam ïauþu skaitam klâtesot, tika guldîts baznîcâ.

Otrajâ baznîcas grâmatâ aptverts laikaposms no1746. lîdz 1787. gadam.

Grâmatâ ierakstîti ðajâ laikâ kristîtie, laulâtie, miruðieiedzîvotâji, kâ arî mâcîtâjs Matiass Holsts, pâròemot drau-dzi, grâmatas pirmajâs lapâs fiksçjis baznîcas inventâru unsniedzis vçsturisko informâciju par jaunâs Olaines akmensmûra baznîcas pamatakmens likðanas ceremoniju un parjaunâs baznîcas skolas çkas celtniecîbu.

Sâkotnçjais Olaines baznîcas inventârs nav saglabâ-jies, vienîgâ liecîba par to ir fragmentâras ziòas vizitâci-ju protokolos un divi saraksti: 1747. gadâ notika baznî-cas mantu inventarizâcija un tajâ tapuðais saraksts 1749.gadâ vçlreiz pârrakstîts jaunâs baznîcas grâmatas pir-majâs lappusçs.

No tâ mçs uzzinâm, ka sakristejâ neaizslçgtâ lâdç gla-bâjies alvas kauss un patçna, divi altâra alvas sveèturi,balta altâra sega, altâra sega no sarkana vilnas auduma,


2 6

26

zaïa atlasa kausa sedziòa, balta kausa sedziòa, divi upur-trauki, misiòa kristâmbïoda, melns lîíauts, divi ðíirstiun divi zârku paliktòi, latvieðu Bîbele, latvieðu dziesmugrâmata, misiòa zvans, kâ arî Ðulca kroga krodziniekadâvinâtâ sega miruðo pârsegðanai. Atliek secinât, ka jauZiemeïu kara gados abi pirmie sudraba Sv. vakarçdienakausi un patçnas gâjuði bojâ.

18. gadsimtâ iesâkta arî treðâ baznîcas grâmata, ku-râ atrodami ieraksti par laiku no 1788. � 1828. gadam.Bez parastajâm baznîcas ziòâm 19. gs. sâkumâ mâcîtâjsK. Loitners un I. Krçgers ierakstîjuði daþas piezîmes parnotikumiem draudzes dzîvç.


2 7

27

MÛRA BAZNÎCAS CELTNIECÎBA.18. GADSIMTS

1747. gada 9. martâ, atbildot uz izbraukuma komi-sijas jautâjumiem, mâcîtâjs Johans Geðe ziòoja, ka kokabaznîca nonâkusi ïoti sliktâ stâvoklî. Lai gan jumts irvesels, sienas, îpaði pie lielajâm durvîm, bija kïuvuðastik nedroðas, ka pie stiprâka vçja celtne varçja sagâzties.Daþâs vietâs bija jâpielabo arî baznîcas sçta.

Pçc diviem gadiem sâkâs jauns posms Olaines baz-nîcas vçsturç. 1749. gada 28. jûlijâ nojauca veco kokabaznîcu. 5. augustâ agri no rîta baznîcas uzkalniòâ iera-dâs Rîgas râtes ierçdòi, baznîcas patroni: zemes soìisGeorgs Gotfrîds fon Brokhauzens, Jumpravmuiþas pâr-valdnieks, Lielâs ìildes eltermanis Matiass Ulrihs Poor-tens, vairâki Mazâs ìildes eltermaòi un pagasta ïaudis.Viòiem klâtesot, tika ielikts jaunâs mûra baznîcas pa-matakmens (Holsts baznîcas grâmatâ kïûdaini min 25.augustu). Ir saglabâjies ðî notikuma apraksts: mâcîtâjs,draudzes sirsnîgi sagaidîts, iesvçtîja jaunbûves vietu. Iz-skanot klâtesoðo dziedâtai dziesmai �Ak svçtâ trîsvie-nîba�, Brokhauzens iemûrçja pirmo pamatakmeni un,atbilstoði ceremonijai, piesita pie tâ ar íelli trîs reizes.Tad mâcîtâjs teica svinîgu runu, kurâ jo îpaði pateicâsRîgas râtes gâdîbai par Olaines baznîcu un par skolasbçrniem, kâ arî pilsçtas kases kolçìijai, kas atvçlçja lî-dzekïus baznîcas celtniecîbai. Runas noslçgumâ viòð tei-ca mîlestîbas pilnas vârsmas par godu Dievam. Baznî-cu cçla Rîgas mûrnieku cunftes meistara Joahima Hein-riha Giterboka brigâde pçc viòa zîmçtâ projekta.


2 8

28

MûrniekmeistarsJoahims Heinrihs GiterboksJoahims Heinrihs Giterboks (Güterbock, arî Yterbock,

Jütterbock) dzimis Vâcijâ, Meklenburgas-Pomerânijaszemes senâ Hanzas savienîbas ostas pilsçtâ Ðtrâlzundç.1730. gadâ viòð bija pieòemts Rîgas mûrniekmeistaraKristofa Meinerta brigâdç, kura Maskavâ bûvçja Krie-vijas íeizarienes, bijuðâs Kurzemes hercogienes, AnnasJoanovnas Annenhofas pili. 1737. gada 21. aprîlî viòðiemaksâja valsts kasç 13 ½ dâlderus un 22. aprîlî: �Jo-hims Hinrihs Giterboks, mûrnieks, dzimis Ðtrâlzundç,pçc tam, kad ir iesniedzis savu dzimðanas apliecîbu unnoklausîjies parastos brîdinâjumus, tika uzòemts parðîs pilsçtas pilsoni�.15

Rîgas Vçstures un kuìniecîbas muzeja sudrablietu ko-lekcijâ atrodas Rîgas mûrnieku cunftes zeïïu kauss, kuru1740. gadâ izgatavojis Rîgas zeltkaïu cunftes meistarsJohans Mîrmanis. Uz kausa iegravçtajâ uzrakstâ minçtsarî �Joachim Heinrich Jüderbock, Laden Meister�.16

4. attçls. H. Vestfâlens. Ðtrâlzundes skats, 18. gs. sâk.


2 9

29

Laikâ no 1740. � 1760. gadam pie viòa mâcîjuðies unmeistara titulu ieguvuði 14 mûrnieki, tai skaitâ dçls Mar-tins. 1743. gadâ J.H. Giterboks nosaukts par Rîgas Sv. Jâòabaznîcas mûrniekmeistaru. Laikâ no 1743. � 1747. g. pçcviòa projekta un viòa vadîbâ uzcçla Pçrnavas Sv. Elizabetes

5. attçls. J. H. Giterboks. Pçrnavas Sv. Elizabetes baznîca Igaunijâ,1744. � 1747. g. Foto 1909. g.18


3 0

30

baznîcu Igaunijâ. Tâs toròa jumtu lika Rîgas Sv. Pçtera baz-nîcas toròa meistars J.H. Vilberns, 1893. � 1898. g. dienvi-du pusç tai tika piebûvçts ðíçrsjoms.17

Pçc diviem gadiem viòam, tolaik jau mûrnieku ama-ta cunftes eltermanim, uzticçja Olaines baznîcas bûvi.

Celtniecîbas gaita 1749. � 1753. g. fiksçta daudzosdokumentos, tai skaitâ lîgumos un norçíinu kvîtîs. No-zîmîgâkais no tiem � lîdz ðim nepublicçts Joahima Hein-riha Giterboka zîmçtais baznîcas projekts, kas pievie-nots viòa lîgumam ar Rîgas râti par baznîcas bûvi.

Lîgums par baznîcas celtniecîbuLîguma teksts ðíiet tik nozîmîgs, ka tâ tulkojums

publicçts bez saîsinâjumiem:�Zinâðanai ðeit nolemts, ka starp godâto pilsçtas kases

kolçìiju no vienas un mûrniekmeistaru Joahimu Heinri-hu Giterboku no otras puses noslçgts sekojoðais lîgums.1. Mûrnieks Giterboks uzòemas pçc iesniegtâ pro-

jekta ar saviem zeïïiem visdrîzâkâ laikâ labi uz-celt 68 pçdas garu, 34 pçdas platu, 20 pçdas aug-stu, 6 pçdas zem grunts lîmeòa ielaistu Olainesbaznîcu. Tornis 10 pçdas kvadrâtâ, uzmûrçts vis-maz 8 pçdas virs jumta. Nâkoðajâ, 1750. gadâ, baz-nîcai jâbût uzmûrçtai un pârvelvçtai, lai bûtuiespçjams sâkt likt jumtu.

2. Visus materiâlus, kas varçtu bût nepiecieðami, kâ:akmeòi, kaïíis, grants, dçïi sastatnçm un spraiðïustiprinâjuma dzelzs enkuri, naglas, muldas, nestu-ves, ûdens spaiòi u.c. � godâjamâ kases kolçìija vç-las likt iegâdâties savlaicîgi, lai to netrûktu.

3. Ja mûrniekmeistars un zeïïi brauc vai jâj uz darbu arzirgu, viòus jâlaiþ bez atlîdzîbas pâri tiltam turp un


3 1

31

atpakaï, kâ arî viòam un viòa zeïïiem no pilsçtas staï-ïiem jâizsniedz vienu vai divus zirgus.

4. Ja meistars baznîcas bûvdarbos izmanto divus zeï-ïus, pie viòiem palîgdarbos bez atlîdzîbas jânorîkopiecus zemniekus, pie trim zeïïiem � septiòus zem-niekus un pie èetriem zeïïiem � 10 zemniekus.

5. Par visu mûrnieka darbu jâsamaksâ 750 alberta dâl-derus, pie tam � 100 dâlderus jâizsniedz tûlît pçc lî-guma parakstîðanas, kad sienas uzmûrçtas lîdz ze-mes lîmenim � atkal 100 dâlderus, kad ielikti logi �100 dâlderus, kad apmûrçtas logu pârsedzes � 100dâlderus, kad mûris gatavs tik tâlu, lai namdaris varíerties pie jumta likðanas � 100 dâlderus, kad uz-mûrçtas velves � 100 dâlderus, kad jumts no iekðasun no ârpuses ir gatavs un teicami sakopts, vçl 100dâlderus un, kad visi darbi pabeigti un nekas vairsnetrûkst, � pârçjos 50 dâlderus.

Lielâkai ticamîbai ðis kontrakts sastâdîts divos ek-semplâros, no kuriem vienu eksemplâru godâtâs kaseskolçìijas vârdâ paðrocîgi parakstîjis kases notâru vecâ-kais Ðvarcs, bet otru mûrnieks Giterboks.

Tas noticis 1749. gada 4. septembrî Rîgâ.Joahims Hinrihs Giterboks

mûrniekmeistars.�19

Projekta zîmçjumâ apvienots sânu fasâdes un galafasâdes skats.

Baznîcas plânâ redzams, ka tâ ir vienjoma celtne ar krei-sâ pusç piebûvçtu taisnstûra sakristeju un poligonâlu trîs-stûrveida apsîdu. Garenfasâdçs, saistîti ar kontrforsuizvietojumu, mûrçti pilastri balsta griestu velves. Projektâir piedâvâts stûru noformçjums ar dekoratîvu rustojumu,


3 2

32

tas nav realizçts. Altâra daïu � apsîdu, no dievlûdzçju tel-pas atdala dekoratîva loka velve. Tâs gala fasâdes jumtâ iriezîmçts lodziòð. Projektâ paredzçts brîvi stâvoðs altâris unpie ziemeïu sienas novietota kancele, taèu baznîcas iekâr-tas izgatavoðanas laikâ tika iebûvçta altârkancele. Zvanatornis, plânâ kvadrâts, atrodas virs ieejas mezgla, koka kâp-nes ved uz balkonu. Logi: altâra daïâ divi, vienâ sânu fasâ-dç divi, otrâ � trîs, logiem divdaïîgs dalîjums. Frontâlajâfasâdç arî ir divi logi. Sânu fasâdç zem pirmâ loga lîdzâssakristejai redzamas otras ieejas durvis ar vienkârðâku por-tâlu, tâs neizbûvçja.

1751. gadâ tika pârbaudîta baznîcas celtniecîbas gai-ta. Olainç ieradâs inspektors, pilsçtas kases kolçìijas

6. attçls. J. H. Giterboks. Olaines baznîcas projekts, 1749. g.


3 3

33

pârstâvis un mûrniekmeistars Grûbers. Izrâdîjâs, ka da-ïu no jaunajiem dçïiem, kâ arî vecâs baznîcas baïíus, irizsaimniekojis Skadiòð. Komisija konstatçja, ka viòð irviens �schlechter Kerl� un savu draudzes pçrminderaamatu ir slikti pildîjis. Par kokmateriâlu sagâdi jaun-bûvei atzinîgi novçrtçts meþzinis Martins Kilpe. 1751. g.1. jûnijâ M. Kilpe uzrakstîjis ðâdu kvîti: piecas dienaspie namdara par palîgiem norîkoti èetri Olaines puiði,par to dienâ saòemot 8 markas. Vienu nedçïu strâdâju-ði 12 puiði, par darbu katrs no viòiem saòçmis vienudâlderi. Vîrs, kurð èetras dienas bijis pie zirgiem, saòç-mis 20 markas.

1753. gada 20. februârî Mârtiòð Kilpe ziòoja par sa-rîkoto kokmateriâlu izveðanas talku no Kurzemes me-þiem, deviòi baïíi bija paredzçti Olaines baznîcai. Tal-kas ïaudîm meþzinis bija iegâdâjies 4 muciòas alu, 30stopus degvîna, vienu cûku un 1½ pudu miltus maizei,par to samaksâti 9 dâlderi un 30 markas.

Pçc mâcîtâja ieteikuma celtniecîbas darbos iesaistîjazemniekus Mârtiòu Kalçju un Jâni Baudu, viòi strâdâjatik labi, ka izpelnîjâs uzslavu. Abi saimnieki ejot pie dar-ba labprât, jo saprotot, kâds labums no tâ bûs viòiempaðiem un viòu bçrniem. Ja Skadiòð un Stariòð tiktu nopçrminderu pienâkumiem atbrîvoti, tad komisija iesa-ka viòu vietâ pieòemt ðos saimniekus.

Zemnieki bija uzzinâjuði, ka Katlakalnâ par piedalîða-nos bûvdarbos maksâ vienu dâlderi, tâdçï viòi iesniedza lû-gumu tâs dienas, kad viòi veda jaunbûvei smiltis neieskaitîtvis klauðu darbos, bet par tâm samaksât 1½ dâlderi.20

1753. gada 25. Jûlijâ Rîgas superintendants NikolausÐulte iesvçtîja jauno baznîcu, tai deva valdoðâs íeiza-rienes Elizabetes vârdu.


3 4

34

Pateicoties Pieminekïu valdes iniciatîvai, mums ir sa-glabâts baznîcas attçls, fotografçts neilgi pirms tâs sa-grâves 1915. gadâ. Neraugoties uz apkârt izraktajâmtranðejâm un saïodzîjuðos sçtu, redzams, cik ðî çka bijusi

7. attçls. Olaines Sv. Elizabetes baznîca.Foto 1915. g. Rundâles pils muzeja arhîvs


3 5

35

harmoniska, kâ lauku ciematu rotâja tâs barokâlais si-luets un skaistâ fasâde.

Salîdzinot J.H. Giterboka zîmçto projektu ar reali-zçto celtni, redzamas daþas izmaiòas. Rodas iespaids,ka tâ uzbûvçta augstâka, tornis ir slaidâks, divus logustoròa daïâ papildina lûka, logi ir ðaurâki, tas optiski pa-augstina toròa siluetu. Kontrforsi balsta celtni visâ tâsaugstumâ, tâ radot iespaidu par Vidzemes baroka laikaarhitektûrai raksturîgo fasâþu skaidro, klasisko dalîju-mu, stiprinâjuma enkuri atsegti un izmantoti kâ deko-ratîvs elements. Saðaurinâtas un paaugstinâtas logailas,divu jumta lodziòu vietâ izbûvçts viens, taèu tâ formair sareþgîtâka. Îpaði liela atðíirîba vçrojama galvenâsieejas fasâdes noformçjumâ. Diemþçl lîdz ðim nav iz-devies atrast dokumentus par akmeòkali, kuram pasû-tîta portâla izgatavoðana. Saglabâjot projektâ piedâvâtoshçmu, fasâde realizçta interesantâka: pilastru balstîtâsdzegas pârrâvuma vietâ nav vis lodziòð, bet cilnis �skulpturâla trîsfigûru kompozîcija. Attçlâ redzama pie-bûve, kas Giterboka plânâ nav atzîmçta.

1842. gadâ tika veikta Olaines pagasta sabiedriskoçku apsekoðana un novçrtçðana naudas izteiksmç. Pa-teicoties tam, mûsu rîcîbâ ir baznîcas detalizçts apraksts.Tâ raksturota kâ masîva celtne, segta ar kârniòu jumtu,11½ asis gara, 5 asis un 4 pçdas plata, tai bija 10 logi arstikliem svina râmjos. Ârdurvîm bija kaltas eòìes, kram-pis, atslçga ar rokturi un slçdzeni. Iekðtelpâ atradâs ne-piecieðamie soli, altâris un kancele, koka trepes veda uzbalkonu, t.i. kori. Otras koka trepes veda uz torni, pietâm � durvis ar eòìçm un atslçgu, toròa mûra daïâ sep-tiòi aizrestoti logi. Toròa smaile bija bûvçta no koka unapsista ar vairogiem, kuros astoòas lûkas, no tâm èetras


3 6

36

ar eòìçm. Tornî atradâs metâla zvans 19 collas augsts,25 collas diametrâ un otrs mazâks zvans. Pie baznîcasgalvenâs telpas tolaik bija piebûvçta tikai viena sakris-teja ar vienu divdaïîgu logu ar apkalumiem un slçìiem,trîs durvis ar eòìçm, vienâm no tâm slçdzene ar no-spieþamu rokturi. Telpâ melnu glazçtu podiòu krâsnsar kamînu un skursteni. Logus greznoja vitrâþas, vienâno tâm bija attçlots Rîgas pilsçtas ìerbonis. Ap baznîcubija sçta ar lieliem vârtiem, kuriem kaltas eòìes un at-slçga. Tâs taksâcijas vçrtîba � 3939 sudraba rubïi.21

Olaines baznîca pârstâv Vidzemes barokâlo dievna-mu tipu. Tas izveidojâs, apvienojot gotisko mûra baz-nîcu celtniecîbas tradîcijas, koka celtniecîbas paòçmie-nus un pilsçtu bûvniecîbâ ienâkuðâ baroka stila elemen-tus. Atðíirîbâ no Kurzemes, kur vienkârðais ârçjais vei-dols slçpj greznu iekârtu un masîvs, kubveida tornis irizvirzîts baznîcas joma priekðâ, Vidzemç parasti ir iz-celta galvenâ fasâde, tornis, tievâks un vieglâks, izaugno baznîcas jumta, ar fasâdi to harmoniski saista trîs-stûrveida zelminis. Latvijas mâkslas vçsturç rodama at-ziòa, ka pirmo reizi ideju par ðâdu pieeju sakrâlajâmbûvçm 17. gs. beigâs realizçja Ruperts Bindenðû Lim-baþu un Matîðu baznîcu projektâ. 18. gadsimtâ to iespai-dâ celtas un pârbûvçtas Rubenes, Lugaþu (Valkas), Lç-durgas, Âdaþu un daudzi citi Vidzemes dievnami.

Baznîcas iekârta18. gadsimta celtniecîbas izmaksu dokumenti, ierak-

sti draudzes grâmatâs un vizitâciju protokolos atspoguïoOlaines baznîcas mâkslinieciskâs kvalitâtes spoþâkâ pos-ma interjera un inventâra lîdz ðim maz zinâmo vçsturi.


3 7

37

AltârisVislielâko pçtnieku uzmanîbu ir saistîjis Olaines baz-

nîcas altâris. �Altâris pieder tam îpatnçjam jauktam kan-celes altâra tipam, kas izveidojâs, luterâòu dievkalpoju-mam piemçrojoties vecâm katoïu baznîcas iekârtu tra-dîcijâm� 1937. gadâ rakstîja B. Vipers22

Latvijâ to pielietoja gandrîz tikai Vidzemç un arî turtas parâdîjâs samçrâ vçlu. Pçc Sv. Pçtera baznîcas altâraatklâðanas 1686. gadâ lîdz pat 18. gs. vidum ðajâ mâk-slas amatniecîbas jomâ bija liels pârtraukums. 1748. g.kâ nâkoðais tika izgatavots Rîgas Doma baznîcas altâris.

8. attçls. B. Çlerss. Olaines baznîcas altâris, 1753. g.Foto: G. Kunts, 1915. g.


3 8

38

To savai baznîcai dâvinâja Mazâs ìildes vecâkais, gald-niekmeistars Kristaps Egers (dzimis Saksijâ 1690. g.,1715. g. ieguvis Rîgas pilsoòa tiesîbas). Sv. Jâòa baznî-cas altâri izgatavoja K. Apelbaums, kurð no 1759. g. bijaK. Egera palîgs. Pçc tam Rîgas galdnieki darinâja kan-celes altârus Biíernieku, Olaines, Suntaþu, Katlakalna,Vangaþu un Doles baznîcâs.

P. Kampe tos raksturo ðâdi: �Ðe kancele un altâris ap-vienoti izteiksmîgâ grupçjumâ � atrisinâjums, kas atbilstevanìçliski luteriskâ dievkalpojuma bûtîbai. Ja salîdzinâmOlaines baznîcas altâri ar jau minçto Rîgas Doma baznî-cas altâri, ko bija 1748. gadâ darinâjis galdnieku meistarsKristaps Egerts, tad gan redzams, ka Apelbaums Olainesaltâri radîjis zinâmâ atkarîbâ no meistara Egerta darba;izòemot altâra vidû iebûvçto kanceli, Olaines altârim lie-toti tie paði arhitektoniskie motîvi: abiem kolonnu pakâjinovietoti 45o leòíî pret altâra sienu un lîdzîgi aplauþas an-tablements virs kolonnâm; tâpat augðçjais altâra noslçgumsar Gloriju virs tâ abiem altâriem lîdzîgs.23

P. Kampe, viens no autoritatîvâkajiem Latvijas arhitek-tûras vçstures pçtniekiem ðajâ aprakstâ uzdod mîklu: kastad îsti bija ðî 18. gs. baroka stila mâkslas darba autors? Pçcmâcîtâja K. Râvensberga sniegtâs informâcijas viòð piedçvçOlaines altâri pazîstamajam Rîgas koktçlniekam Apelbau-mam, sniedzot par viòu sekojoðâs ziòas:

Karls Gotlobs Apelbaums, galdnieku meistars, dzimis Raden-burgâ Saksijâ.

1753. g. izgatavojis Olaines baznîcas kancelaltâri.1753. g. izgatavojis Ìertrûdes baznîcas çrìeïu prospektu, tas gâja

bojâ 1812. g. ugunsgrçkâ. Pârnâcis no Lîbekas uz Rîgu, 1759. g. ie-guvis Rîgas pilsoòa tiesîbas, pçc diviem gadiem uzòemts Rîgas gald-nieku meistaru cunftç.

1761. g. uzòemts Mazajâ ìildç.


3 9

39

1766. g. izgatavojis kanceli Rîgas Biíernieku baznîcai, kanceleatrodas Latvijas Vçstures muzejâ.

1767. g. izgatavojis Ìertrûdes baznîcas kancelaltâri, tas gâja bo-jâ 1812. g. ugunsgrçkâ.

1768. g. zîmçjis kanceli Jâòa baznîcai.1768. g. izgatavojis kancelaltâri Jçzus baznîcai, kas arî gâja bojâ

1812. gada ugunsgrçkâ.1768 � 1769. g. par 150 dâlderiem izgatavojis Jâòa baznîcas al-

târi, kas tur atrodas vçl ðobrîd.Minçts lîdz 1770. g.

Kampe salîdzina Olaines kokgriezumus ar ðî meis-tara projektçtajiem altâriem Sv. Jâòa un Biíernieku baz-nîcâ. Raksturojot Olaines baznîcas altâri, viòð norâda,ka tas ir vienkârðâks nekâ vçl tagad Rîgâ aplûkojamaisSv. Jâòa baznîcas altâris, jo te nav figurâlu greznojumu.

Atbildi mçìinâjis sniegt pirmskara izcilâkais barokamâkslas pçtnieks Latvijâ � Boriss Vipers. Analizçjot tâlaika Vidzemes koktçlniecîbas darbus, viòð Kampes ap-galvojumu noliedz. Salîdzinot dokumentâli pierâdâmoApelbauma darinâto Sv. Jâòa baznîcas altâri, K. EgeraDoma baznîcas altâri un Olaines baznîcas kancelaltâri,redzams, ka vistuvâkie ir Olaines un Doma baznîcas al-târi. Olaines un Doma altâriem, pretstatâ Apelbaumadarbam Sv. Jâòa baznîcâ, ir analogs volûtu izliekums,lîdzîgs antablementa profilçjums, kolonnu izvirzîjums45o leòíî. Olaines baznîcas altâris, pieskaòojoties kan-celei, ir mazliet platâks. Vipers pieïâva domu, ka Olainçstrâdâjis Egers pats vai kâds no viòa palîgiem.

Atbildi uz ðo jautâjumu sniedz Valsts vçstures arhî-vâ atrastais Rîgas galdniekmeistara Bernharda Çlersaparakstîtais aprçíins par Olaines baznîcas jaunâ altâraizgatavoðanu.

Galdnieks apliecina, ka 1752. g. 28. martâ saòçmis


4 0

40

20 alberta dâlderus, 10. oktobrî vçl divdesmit dâlderus,nâkoðâ gada 26. janvârî samaksâti astoòi un seði dâlde-ri. 27. februârî pa 10, 8. maijâ 10, 26. jûnijâ divi un vçl20 dâlderi.

1753. g. 7. augustâ Çlerss saòçma vçl 5 dâlderus paraltâra izgreznojumu � dekoratîvu lîsti.24

P. Kampes Leksikonâ par Bçrentu Çlersu (Ehlers)publicçtas sekojoðâs ziòas: viòð ieradies Rîgâ no Izerha-genas Saksijâ, kas ir slavena ar viduslaiku mâkslaspieminekïiem bagâtu klosteri, 1727. gadâ ieguvis Rîgaspilsoòa tiesîbas.

9. attçls. B. Çlersa parakstîta kvîts par viòa izgatavotâOlaines baznîcas altâra apmaksu


4 1

41

Altâra retablâ bija ievietota glezna � �Kristus piekrusta�, altâra ðaurajâ apakðçjâ daïâ predellâ � �Sv. vakar-çdiens�. Abas svçtbildes gleznojis Johans Konrâds Ðmits,kâ to liecina 1753. g. 21. decembrî viòa parakstîta kvîtspar atalgojuma � seðu dâlderu saòemðanu. Jau 1753. g. 7.augustâ viòam bija izmaksâts avanss 10 dâlderi.25

Johans Kondrâts Ðmits vecâkais bija Rîgas krâsotâjucunftes meistars. 1742. g. viòð ieguva Rîgas pilsoòa tie-sîbas. 1764. gadâ viòam uzticçja jaunuzceltâ Rîgas râts-nama iekðtelpu apdari. Arî dçls � Johans Kondrâts Ðmits,kïuva gleznotâjs.26

1753. gada 15. oktobrî pozamentmeistars JohansFrîdrihs Ðulcs uzrakstîja aprçíinu par paveikto Olainesbaznîcâ:

Kanceles augða un altâra apakðdaïaapsista ar sarkanu audekluPar naglâm un darbu 30 markasVçl: viens atlasa pârklâjs, oderçtsar linu audeklu un apðûts ar tresçm 2 dâlderiVçl: viens balts pârklâjs no linu audekla 30 markasSv. vakarçdiena kausa sedziòaar zelta meþìînçm par 1 dâlderi un 10 markâmAltâra barjera apsista ar sarkanu audeklu,par materiâlu 37½ markaspar lenti un darbu 15 markasKopâ 6 dâlderi 22½ markas.27

1750. g. 21. decembrî Johans Heinrihs Langerbeksparakstîja kvîti par Olaines baznîcas jaunâ zvana, aprî-kota ar vajadzîgajâm dzelzs detaïâm, piegâdi, par to sa-òemot seðus valsts dâlderus. Kvîti apliecinâjuði Rîgasrâtes inspektors Andrejs Ðtefers, Katlakalna un Olaines


4 2

42

draudzes mâcîtâjs Georgs Poortens un draudzes vecâ-kais Klebers.

Lîdzîgu dokumentu parakstîjis darbu izpildîtâjsHennigs Ðells.28

Vienîgâ zinâmâ 1. pasaules karâ bojâ gâjuðâ Olainesbaznîcas altâra fotogrâfija ir publicçta P. Kampes rakstâpar 18. gs. Rîgas baznîcu baroka altâriem, kâ arî þurnâlâ�Jaunatnes Ceïð� 1939. g. augustâ. Attçla autors ir vâcutautîbas fotogrâfs G. Kunts, kurð savu negatîvu kolekci-ju, domâjams, paòçmis lîdzi uz Vâciju, jo Rîgâ tâ vairsnav atrodama. 1817. g. nojaukto Rîgas Doma baznîcasaltâri savâ zîmçjumâ saglabâjis Johans Kristians Broce.

P. Kampe 1934. g. ðos Latvijas mâkslas vçsturç nozî-mîgos altârus piemin grâmatâ par Latvijas baznîcu iz-nîcinâtajâm mâkslas vçrtîbâm.29

Baznîcas inventârs1752. gadâ Rîgas râtes kases kolçìija saòçma no Olai-

nes draudzes pateicîbu par skaisto baznîcu un, lai ne-apgrûtinâtu kasi ar papildus izdevumiem, olainieði no-lçma paði nopirkt sudrabu un pasûtît Sv. vakarçdienakausu, jo tâdi jau esot visâs patrimoniâlâ apgabala baz-nîcâs. Draudze vienîgi nebija apmierinâta ar kancelesnovietojumu altârî. Taèu, tâ kâ celtniecîbas darbi bijajau pabeigti, te neko vairs nevarçja mainît.

Jaunajai baznîcai bija iegâdâts bagâtîgs inventârs:liels, viscaur zeltîts Sv. vakarçdiena kauss ar patçnu

futrâlî, zeltîta oblâtu kârbiòa futrâlî, balta atlasa altârasega, balta ar zeltu izðûta kausa sedziòa ar meþìînçm,kausa sedziòa ar zelta meþìînçm, balta atlasa sega, alvasaltâra sveèturi, divas metâla puíu krûzes, ìipða kruci-fikss, vîna pudele, divi upurmaki, misiòa kristâmbïoda,


4 3

43

viens lîíauts, apzeltîts slimnieku Sv. vakarçdiena kaussun patçna futrâlî, balts galdauts, ðíirsts, Bîbele latvieðuvalodâ, latvieðu dziesmu grâmata, dziesmu grâmata unEvaòìçlijs latvieðu valodâ, divi zvani, neliels spogulis,mazs krûðutçls, alvas tintnîca, skârda cipari, divas kokasveèturu pamatnes.30


4 4

44

OLAINES MUIÞAI PIEDERÎGI.19. GADSIMTS

18. gs. nogalç Olaines draudze ieguva citu pârvaldîju-ma formu, jo, lai sekmîgâk organizçtu saimniecisko dar-bîbu, Rîgas râte nolçma izveidot Olaines muiþu, atdalotto kâ patstâvîgu vienîbu no Jumpravmuiþas. Ðim nolû-kam 1777. gadâ pie Rîgas � Jelgavas ceïa uz Baudu saim-nieku iekoptâs zemes pçc mçrnieka B. Rozenpflancera pro-jekta uzcçla Olaines muiþas kompleksu. Turpmâkais baz-nîcas un draudzes liktenis zinâmâ mçrâ bija saistîts ar mui-þas rentnieka personîbu. Ziòas par viòiem nav îpaði siste-matizçtas, jo, atðíirîbâ no dzimtsmuiþâm, to par zinâmusummu uz daþiem gadiem iznomâja gan Baltijas muiþ-nieku ìimençm, gan Lielâs ìildes tirgotâjiem, vçlâk arînamniekiem, tâdçï te nekad nav celtas lepnas mûra pilisun nav dzîvojuðas slavenas dzimtas ar paliekoðu nozîminovada vçsturç. Arî vçrtîgus mâkslas priekðmetus, kâ tasbija parasts dzimtsmuiþâs, Olaines baznîca no muiþas ne-kad nav saòçmusi. Râtskungs Johans Vilhelms fon Krç-gers, Ralfs fon Hikelhovens, tirgotâjs Frîdrihs Fokss, KarlsErnsts fon Zîverts draudzes dzîvç nekâdi neiesaistîjâs. Vie-nîgi pçdçjais muiþas rentnieks Eiþens Nagels ar kundzi Elluregulâri minçti dievgaldnieku sarakstâ.

19. gs. dokumentos atrodami daþu, tolaik uzmanîbasvçrtu, notikumu apraksti: 1814. g. 3. janvârî mâcîtâjsKarls fon Loitners ziòoja Rîgas râtei par neskaidrîbâmOlaines baznîcas naudas pârziòâ. Kases atslçga atradâs


4 5

45

pie skolotâja un zvaniía Priekuïu Mârtiòa brâïa, ar komâcîtâjs nav bijis mierâ. Jâpiezîmç, ka ðis brâlis bija rak-stîtpratçjs un kârtoja rakstîtnepratçja skolotâja algas sa-òemðanas dokumentâciju.31

1816. g. Miíelis Sloka, kurð desmit gadus nav bijispie dievgalda, par to sodîts, kâ arî viòam pavçlçts turp-mâk pie dievgalda ierasties.

1823. g. jûnijâ pçc dievkalpojuma iesvçtîta jaunâkapsçtas daïa.

1859. g. Augusts Reinbahs izstrâdâja tâmi Olaines baz-nîcas remontam, to ar parakstu apstiprinâja pilsçtas galve-nais arhitekts Felsko. Tâme bija sastâdîta par 370,75 rub-ïiem, par ðo summu tika uzdots nostiprinât pamatu akme-òu un íieìeïu mûri, jumtgales mûri, salabot jumta lûku unjumta dakstiòu segumu, notîrît toròa skârdu un nokrâsotto ar eïïas krâsu, notîrît baznîcas ârdurvis un divas reizesnokrâsot ar eïïas krâsu, izbalsinât baznîcas iekðpusi gar lo-giem un griestu velves, salabot logu svina râmjus.

1870. g. 4. oktobrî mâcîtâjs E. Krçgers ziòoja Rîgasrâtei, ka baznîcai nepiecieðams jumta remonts.

1896. gadâ notika baznîcas iekðtelpas remonts � tî-rîja un balsinâja griestu velves un sienas.

Lîdz Latvijas Republikas izveidei baznîcu uzturçjapar Rîgas pilsçtas lîdzekïiem. Baznîcas pârvaldes funk-cijas (patronâta tiesîbas) sâkumâ veica Rîgas maìistrâts,bet kopð 1899. gada � Rîgas pilsçtai piederoðo muiþupârvalde, t.i., pilsçtas nekustamo îpaðumu nodaïa. Baz-nîcas patronâts ar tiesîbâm vçlçt mâcîtâjus bija Rîgaspilsçtas muiþu pârvalde. Konsistorija mâcîtâjus tikai ap-stiprinâja. Mâcîtâjs parasti sprediíoja latvieðu valodâ,vâcu valodâ � reizi divos mçneðos. Mâcîtâja prombûtneslaikâ tika noturçti Bîbeles lasîjumi. Mâcîtâjs no muiþu


4 6

46

pârvaldes saòçma algu 266 rubïi 66 2/3 kapeikas, kâ arîzemes rentes tiesîbas un daþâdas piemaksas.32

Baznîcas inventârs19. gs. bagâtîgais baznîcas inventârs tika labots un

papildinâts. Vilhelms Daniels Çlerss 1808. gada 6. jûni-jâ par 3 rubïiem 20 kapeikâm izgatavoja kristâmbïoduar iegravçtu uzrakstu.33

1815. g. 11. novembrî Johans Haijens salaboja divusalvas altâra sveèturus. Darba aprakstâ viòð min, ka tiemizgatavotas jaunas pamatnes un seðas jaunas ar putnaíetnu aptvertas lodes formas kâjas, kâ arî jaunas sveèuadatas par summu 3 sudraba rubïi 75 kapeikas.34

Johans Haijens ir pazîstamas Rîgas alvas lçjçju dzim-tas pçdçjais pârstâvis. Viòð ir dzimis 1744. g. Rîgâ un1722. g. iecelts alvas lçjçju meistara amatâ, kâ arî uz-òemts Rîgas Mazajâ ìildç, kopð 1819. g. ievçlçts par ìil-des vecâko. Tobrîd viòð bija vienîgais alvas lçjçjs Rîgâ.Sveèturi nav saglabâjuðies, taèu analogi tâ laika darinâ-jumi ir aplûkojami gan Latvijas baznîcâs, gan muzejos.35

Vçl no baznîcas zuduðajiem inventâra priekðmetiemminçtas divas lustras, kuras, ienaidniekam tuvojoties,skolotâjs Teodors Zeiferts nodevis Rîgas pilsçtas valdesrîcîbâ, arî par to tâlâko likteni ziòu trûkst.

ÇrìelesNav zinâms, kad Olaines baznîca ieguva pirmâs çr-

ìeles, 1812. gada kara laikâ tâs jau ir bijuðas, jo karapostîjumu skaitâ minçts, ka franèu armijas prûðu zal-dâti ielauzuðies baznîcâ, vietâm sabojâjuði altâri un kan-celi un aiznesuði çrìeïu stabules. Pçc kara instrumentunolçma atjaunot.


4 7

47

1818. g. baznîcas grâmatâ mâcîtâjs Karls Loitners at-stâjis jûsmîgu ierakstu par otrajos Ziemsvçtkos Olainesbaznîcâ notikuðo dievkalpojumu, kura laikâ pirmo rei-zi skançja Katlakalna skolotâja Kristiana pirms pusga-da restaurçtâs çrìeles. Çrìeles spçlçja Baudu saimniekaAndreja 16 gadus vecais dçls Niklâss Baumanis. Ðo pras-mi viòð bija apguvis, mâcoties uz pilsçtas rçíina pie sko-lotâja Kristiana Katlakalna baznîcâ. Viòð nomira 1845.gada 20. aprîlî 43 gadu vecumâ kâ �ilggadîgais çrìel-nieks un Kleberu mâju saimnieks�.

29. maijâ mâcîtâjs Konrâds Krçgers par çrìelnieka nâ-vi informçja Rîgas râti. Viòð rakstîja, ka draudze dziedotïoti slikti, un tikai çrìelnieka spçle un priekðâ dziedâðanate ko lîdzçjusi, tâdçï bûtu nepiecieðams uz Olaini atsûtîtcitu çrìelnieku. Mâcîtâjs tâdu jau esot atradis � Íengara-gâ dzîvo Karls Frîdrihs Çriksons, kurð ilgus gadus bijispriekðdziedâtâjs un spçlçjis çrìeles Âdaþu baznîcâ. Tâ kâtur çrìelnieka postenis likvidçts, viòð bûtu ar mieru pâr-celties uz dzîvi Olainç. Lîdzðinçjam çrìelniekam lîdz baz-nîcai bija tikai pâris soïu ko iet, bet no Rîgas ceïð ir seðasjûdzes tâls, tâdçï bûtu vçlama Çriksona dzîvoðana baznî-cas tuvumâ. Çrìelnieka alga � 14 sudraba rubïi gadâ, beztam par piedalîðanos iesvçtîbu ceremonijâ viòð no katraiesvçtâmâ vçl saòem 3 kapeikas.36

1863. gada vizitâcijas laikâ tika lemts par jaunu çr-ìeïu nepiecieðamîbu. Pçc èetriem gadiem mâcîtâjs E.Krçgers ziòoja Rîgas râtei, ka pa ðo laiku ir savâkti tikai280 rubïi, vçl 100 rubïus dod baznîcas kase, bet instru-menta cena ir 1000 rubïi. Mâcîtâjs lûdza râti kâ baznî-cas patronu palîdzçt ar trûkstoðo naudas summu.37


4 8

48

DIVU PASAULES KARU VÇTRÂS.20. GADSIMTS

1903. gadâ uzpostajâ dievnamâ svinîgi atzîmçja tâ150 gadu jubileju. Tâ kâ draudzes telpa bija nesen tîrîtaun balsinâta, nolçma atjaunot laika gaitâ nomelnçjuðâaltâra krâsojumu un zeltîjumu. Jubilejas aprakstâ la-sâms: ��baznîcas vislielâkais jaukums, altâris netapatîrîts, ne labots. To redzot, draudzei palika þçl ðî neap-koptâ svçtuma un viòa apòçmâs izlabot altâri baznîcasjubilejas gadâ. Ðodien ðis svçtîgais darbs ir padarîts caurdraudzes dâvanâm un baznîcas lâdes palîdzîbu. Altârisgluþi kâ jauns, mirdzçdams jaukâs krâsâs un zelta spo-þumâ, puðíots ar jaunu krâðòu apsegu paceïas priekðdraudzes acîm��

Ieraksti baznîcas grâmatâ vçstî, ka draudze bija tikliela kâ nekad agrâk. Ðo uzplaukumu pârtrauca karð.Pçdçjo reizi dievgaldnieki sapulcçjâs 1915. gada 7. jû-nijâ. Tad tika nodedzinâtas visas zemnieku mâjas, skolaun pagasta nams. Ïaudis aizklîda bçgïu gaitâs. Krievukaraspçka uzdevumâ nogâza baznîcas toròa galu un turierîkoja novçroðanas punktu, savukârt vâcu armijas vie-nîbas torni apðaudîja, lîdz tas sabruka.

Pçc kara olainieði atkal íçrâs pie bûvdarbiem. Sâku-mâ dzîvoja pa vairâkâm ìimençm kopâ âtri uzceltos çr-berìos, tad nâca kârta kûtij un beidzot dzîvojamai mâ-jai. Svçtdienâs zemnieki sanâca tajâs mâjâs, kur jau bijaiespçjams noturçt dievkalpojumu. Baznîcas grâmatâ �


4 9

49

Olaines dievgaldnieku sarakstâ, kurâ veikti ieraksti no1835. � 1943. g. (grâmata atrodas draudzes îpaðumâ)ðajâ sakarâ minçtas Jaunskrundas, Jaunpïavnieki un

10. attçls. Olaines baznîcas 150 gadu jubilejasdievkalpojuma programma


5 0

50

Plakanciema Avotiòi. Draudze no sava vidus uz trimgadiem ievçlçja padomi. Nomiruðâ mâcîtâja GustavaErnsta Reinberga vietâ 1920. g. stâjâs mâcîtâjs Kârlis La-piòð. Tika nolemts atjaunot izpostîto baznîcu.

Baznîcas atjaunoðanaÐim nolûkam valsts no budþeta pieðíîra 20000 la-

tus, summu vçlâk papildinâja vçl ar 4000 latiem, izpalî-dzçja arî vairâkas republikas draudzes.

Çkas atjaunoðanas projektu pasûtîja Latvijas Univer-sitâtes docentam arhitektam Augustam Raisteram.

Raisters dzimis 1888. g. Rankas pagastâ, 1916. g. beidzis Rîgaspolitehnisko institûtu. 1919. g., atgriezies no bçgïu gaitâm Ukrai-nâ, viòð uzòçmâs Zemkopîbas ministrijas lauksaimniecîbas bûv-niecîbas nodaïas vadîbu, 1928. g. bija Latvijas universitâtes Lauk-saimniecîbas fakultâtes docents, 1939. g. � Jelgavas Lauksaimniecî-bas akadçmijas ârkârtas profesors. 1944. g. A. Raisters emigrçja uzVâciju un tika pieòemts par mâcîbu spçku Baltijas universitâtç Pin-nebergâ. Laikâ no 1947. � 1949. g. viòð bija ðîs universitâtes rektors,lîdz pârcçlâs uz Amerikas Savienotajâm valstîm, kur 1967. g. Holi-vudâ miris. Latvijâ pçc viòa projektiem uzcelts ap 300 dzîvojamomâju un ap 50 sabiedrisko çku, vairâki pagastnami, lauku ârstu mâ-jas. Apbalvots ar triju Zvaigþòu ordeni.38

1926. gada 24. februârî viòð iesniedza draudzes pa-domes uzdevumâ izgatavotu baznîcas atjaunoðanas unpârbûves projektu un tâmi. Iekðlietu ministrijas Bûv-valde to apstiprinâja tâ paða gada 26. februârî. Îpaði ap-rçíini, statiskais aplçsums, vçja spiediens, sprieguma ap-lçsums, bija izstrâdâts ar skârda noklâju segtâ toròa ko-ka konstrukcijai.

19. jûnijâ tika iemûrçts pamatakmens, kuru iesvçtî-ja mâcîtâjs K. Lapiòð.

20. jûnijâ A. Raisters ziòoja: �Pagodinos paziòot, kaesmu uzòçmies Olaines baznîcas atjaunoðanas darbu


5 1

51

tehnisko vadîbu saskaòâ ar Bûvvaldç apstiprinâto pro-jektu.� Bûvdarbus veica bûvuzòçmçjs J. Ozoliòð.12. no-vembrî rakstîts arhitekta nâkoðais ziòojums, kurâ viòðinformçja, ka baznîcas atjaunoðanas darbi ir jau meln-bûvç veikti. Seko ziòojums 1927. gada 24. janvârî, kabûvdarbi uzskatâmi par galîgi nobeigtiem un baznîcanododama lietoðanâ.39

Olaines baznîca pçc pârbûves ir saglabâjusi sâkot-nçjâ plânojumu un nâkas secinât, ka zinâmâ mçrâ

11. attçls. Olaines baznîcas atjaunoðanas un pârbûves projekts.Arhitekts A. Raisters, 1926. g.


5 2

52

notikusi atgrieðanâs pie vairâkiem J.H. Giterboka ne-realizçtajiem projekta elementiem. Logailu izmçrs ir tu-vâks sâkotnçji plânotajiem, iekðtelpâ, saglabâjot vien-joma dalîjumu, kancelei vieta paredzçta pie ziemeïu sie-nas, kâ tas redzams 18. gs. projektâ. A. Raisters detali-zçti izstrâdâja pilnîgi jauna toròa konstrukciju. Uz esoðâkvadrâtiskâ pamata bûvçtajam tornim ir astoòðíautòupiramîdas noslçgums, pârbûves rezultâtâ tas zaudçjisbarokâlo siluetu. Toròa fasâdes zem jumta izbûves pa-pildinâtas ar astoòâm nelielâm lûkâm.

No sâkotnçjâ dekora daïçji saglabâjies ieejas portâls.Tas ir stipri vienkârðots, greznâkais elements ir no jau-na klât nâkuðie pilastru kapiteïi, kuros jûtama tâ laikatautiskojuma tendences. Barokâlâ lauztâ portâla noslç-guma vietâ � trîsstûrveida timpâns. Dakstiòu jumta vie-tâ izmantots skârda segums. Sânu piebûvçm ir izmai-nîta jumta forma � no vienslîpu tas pârveidots par div-slîpu jumtu ar profilçtâm dzegâm.

Draudzes telpas sienas plaknes sadala pilastri ar ka-piteli, kas analogs portâla dekoram. Griestiem ir muc-veida velves forma ar dçïu apdari. Analoga apdare sie-nu paneïiem. Altâra daïa segta ar pusvelvi un atdalîta arstipru sienu, kuru uztver divas druknas kolonnas. Gries-tu un sienu sadures lînija ir spçcîgi profilçta.

1927. gada 20. februârî, svçtdienâ, bîskaps Kârlis Irbe,piedaloties Rîgas prâvestam Âdolfam Kundziòam undraudzes mâcîtâjam Kârlim Lapiòam asistçjot, iesvçtî-ja atjaunoto baznîcu. Tajâ bija ievietots pagaidu altâris,kancele un soli.

6. martâ pirmo reizi ïaudis sanâca pie dievgalda.1928. gada 4. novembrî notika jaunâ altâra un kan-

celes iesvçtîðanas dievkalpojums. Saglabâjuðâs


5 3

53

fotogrâfijâs redzams balti krâsots altâra galds ar trîsda-ïîgu retablu, kura vidçjâ, augstâkâ daïâ ievietota glezna�Jçzus svçtî�, abos sânos taisnstûrveida pildiòi. Kon-strukciju vainago profilçta dzega.

Mçneðrakstâ �Paðvaldîbu Dzîve� 1937. gada Nr. 16.publicçta ziòa, ka Rîgas apriòía vecâkais uzaicinâjisOlaines pagasta vecâko un valdi uzòemties paðiem kâr-tot jautâjumu par baznîcas izkrâsoðanu un kapsçtas sç-tas atjaunoðanu. Tâpat pagasta valdei jârûpçjas par iz-trûkstoðâ skolas inventâra un mâcîbu lîdzekïu iegâdi.

Otrais pasaules karðun pçckara periodsOtrâ pasaules kara laikâ draudze turpinâja darbo-

ties. Pçdçjâs iesvçtîbas vçsturiskajâ Olaines baznîcas grâ-matâ reìistrçtas 1942. gada 7. jûnijâ, pçdçjais dievgalds �1943. gada 26. decembrî, taèu fotogrâfija kâdâ ìimenesalbûmâ liecina, ka 1944. gada 29. maijâ mâcîtâjs ArmînsTreus iesvçtîja seðus jaunieðus.

Drîz pçc kara bijuðâs Pieminekïu valdes darbinieki,tai skaitâ arhitekti Leons Plauciòð un Jûlija Ðterna, arkâjâm, velosipçdu, gadîjuma rakstura transportu, bru-òojuðies tikai ar papîru un zîmuli, apsekoja Latvijas ar-hitektûras un mâkslas pieminekïus, uzskicçja tos un rû-pîgi aprakstîja. Tehniskie apraksti ir ïoti emocionâli, joatspoguïo to likteni, kâdu nâcâs pârciest mûsu zemei,cilvçkiem un celtnçm. Lûk, daþas rindas no Olaines baz-nîcas apraksta:

�Uz sienâm kara laika ðâviòu pçdas. Ieejas fasâdeslabajâ pusç daudz granâtu ðíembu bojâjumi. Teknes navkârtîbâ un, tâ kâ draudze tikpat kâ izputçjusi, � tad parlabojumiem neviens nedomâ. Ûdens no teknçm netiek


5 4

54

novadîts, bet plûst gar fasâdçm un tâs izmçrcç unizdrupina. Lietus ûdens nenovadîðana draud ar vislie-lâkajiem bojâjumiem. Durvis arî bija izlauztas, bet tâspielabotas. Logi ir izsisti, vçja un aukstuma dçï dievkal-pojumus ziemâ nevar noturçt.

Iekðçjâ iekârta nav cietusi, izòemot, ka notikuðas zâdzî-bas, soli iznesti, bet pa izsistiem logiem iezogas huligâni.�40

Pçckara notikumi1946. gada 24. jûnijâ pçc dievkalpojuma, kuru vadîja

mâcîtâjs Gustavs Ðaurums, notika draudzes sapulce, tajâpiedalîjâs 45 cilvçki. Pçc padomju birokrâtijas noteiku-miem uzrakstîtajâ protokolâ, apstiprinâtâ ar veco Katla-kalna-Olaines draudzes zîmogu, ierakstîti baznîcas �izpil-dorgânu� un revîzijas komisijas vçlçðanu rezultâti. No tiemuzzinâm, ka draudzi turpmâk pârstâvçja Jânis Ðleijs noPumpuru mâjâm, Mârtiòð Buldurbergs no Birzniekiem,Jçkabs Buldurbergs no Stûrîðiem, Arturs Pçrkons no Lap-sâm, Jânis Pïavenieks no Pïaveniekiem, Kârlis Vilîtis noVilîtçm, Jânis Dûðelis no Kodoliem un Kârlis Martinsonsno Smiltniekiem. Gada pirmajâ pusç notika trîs dievkal-pojumi. 30. augustâ Reliìijas lietu padome izsniedza izzi-òu krievu valodâ par reliìiskas organizâcijas � Olainesdraudzes reìistrâciju. Nesamçrîgi augstie nodokïi, postî-tais dievnams, daudzu iedzîvotâju izveðana uz Sibîriju unpalicçju noþçlojamie dzîves apstâkïi veidoja depresîvu no-skaòu, kuras rezultâtâ tapa nâkoðais dokuments.

1949. gada nogalç Olaines draudzes pârstâvji iesnie-dza Reliìijas kultu lietu Padomes pilnvarotajam ziòoju-mu, ka atsakâs no savas baznîcas, atstâjot to Izpildu komi-tejai. 23. novembrî Baznîcas Virsvaldç, pârrunâjot ðo bç-dîgo gadîjumu, atzina, ka Olaines baznîca bûtu paturama


5 5

55

draudzes lietoðanâ arî turpmâk un uzdeva prâvestam pieai-cinât ðîs draudzes apkalpoðanai Toròakalna Lutera drau-dzes mâcîtâju V. Augstkalnu. Ðo pienâkumu viòð uzòç-mâs kâ papildu slodzi. 1950. gadâ draudze teritoriâli tikasadalîta Rîgas rajona Olaines ciemâ un Baloþu ciemâ. Nâ-koðâ gada janvârî mâcîtâjs raksturoja tâs stâvokli: �Mâcî-tâja nav. Vikarç Rîgas prâvesta iecirkòa mâcîtâji V. Augst-kalns un K. Brçíis. Draudzes padomes priekðsçdçtâjs: Jâ-nis Ðleijs, Olaines c. Pumpuros. Mâcîtâju ziòojumi atspo-guïo tâ laika apstâkïus: çrìelnieka nav. Çrìeles kara laikâizpostîtas. Notika 12 kârtçjie dievkalpojumi baznîcâ un 3dievkalpojumi Olaines draudzes teritorijâ esoðâs kapsç-tâs. 3 dievkalpojumi bija ar dievgaldu. Draudzes locekïuskaits 150 � 180 cilvçku. Kristîto sarakstâ 1950. g. 2 zçniun 4 meitenes. Iesvçtîto nav. Laulâto nav. Miruðo sarakstâ2 vîrieði, 1 sieviete.�

Baznîca tika iekïauta aizsargâjamo pieminekïu skai-tâ, bet joprojâm netika remontçta. Çkai kara laikâ bijanorautas noteku caurules, draudzei nebija lîdzekïu arko tâs atjaunot, sakarâ ar to daudzâs vietâs ârsienâmparâdîjâs apmetuma nobrukums. Arî jumts prasîja la-bojumus. Daudz logu bija bez stikliem, logi bija vairâk-kârt stikloti, bet tad atkal izdauzîti.

Draudzes reliìiski � tikumisko dzîvi iezîmçja tas, kadievkalpojumus apmeklç maz: 20 � 30 cilvçki parastaisskaits, pie tam vçrojams, ka apmeklçtâji visumâ vieniun tie paði. Arî svçtkos skaits parasti nesniedzâs pâri50 cilvçkiem. Kapu svçtkos piedalîjâs 100 � 150 apmek-lçtâju. Tos, kas apmeklçja kârtçjos dievkalpojumus, mâ-cîtâjs vçrtçjis kâ visumâ apzinîgus ticîgus ïaudis, par pâ-rçjiem viòam îsta priekðstata nav bijis, taèu domâjams,ka viòu dvçselçs valda remdenîba un vienaldzîba.


5 6

56

1953. g. par draudzes mâcîtâju kïuva diakons K. Brçíis,bet jau nâkoðajâ, 1954. g., dokumentus atkal parakstîja V.Augstkalns. 1957. g. par vikâru Olaines draudzç nozîmçjamâcîtâju J. Kundziòu, taèu viòð tur strâdât neuzsâka.

Latvijas PSR evaòìçliski luteriskâs Baznîcas Rîgaslauku iecirkòa prâvests P. Kleperis uzdeva mâcîtâjamno Madlienas draudzes V. Ðîrem pagaidâm apkalpot arîOlaini. Viòð nomaksâja par pagâjuðiem 10 gadiem vi-sus pienâkoðos nodokïus, kas nebija kârtoti K. Brçíalaikâ. V. Ðîris te darbojâs lîdz 1958. gadam.

Mâcîtâjs Roberts Feldmanis1958. g. februârî draudze lûdza Katlakalna mâcîtâju

Robertu Feldmani pâròemt arî Olaines baznîcu, kâ tas bi-jis senos laikos. Viòð ðo uzaicinâjumu pieòçma. Vairâkasolainieðu paaudzes joprojâm ar sirsnîbu piemin savu ilg-gadîgo mâcîtâju, izcilu personîbu, kas saglabâja draudzivisdrûmâkajos okupâcijas gados un spçja organizçt arîdievnama uzturçðanu cilvçka cieòai atbilstoðâ kârtîbâ.

1964. gada janvârî baznîca piedzîvoja seviðíi brutâluspostîjumus. Tai bija izsistas gandrîz visas rûtis, altâra glez-nai izgriezta Kristus sejas daïa un tajâ vietâ atstâts uzrakstskrievu valodâ, kur postîtâjs pieteicâs vçl atgriezties.

Pirms nâkoðâ dievkalpojuma mâcîtâjs telpu no jau-na iesvçtîja. Jau pçc diviem mçneðiem postîtâjs savu so-lîjumu izpildîja un atgriezâs vçlreiz. Nu altâra gleznatika pilnîgi sabojâta, salauzts koka kroòlukturis, sabo-jâts harmonijs, izlauztas durvis uz blakus telpu, sakris-tejas sienas, galds un aizkari nolaistîti ar tinti. Ðâda de-molçðana turpinâjâs lîdz pat 1967. gadam, to ieskaitot.

1969. g. tika nokrâsotas visas koka virsmas: grîdas,paneïi, soli, durvis un kancele, kas bija palikuði nekrâsoti


5 7

57

12. attçls. Izpostîtâ baznîca. Foto 1964. g.


5 8

58

baznîcas atjaunoðanas laikâ 1930. gados. Kârtçjo reizisalaboja arî altâri. Elma Lîkais draudzes lietoðanâ no-deva savu harmoniju.

1971. g. draudze vâca ziedojumus sabojâtâ altâra unaltâra telpas atjaunoðanai. Marta un Kârlis Baíi ðim nolû-kam ziedoja sazâìçta ðûnakmens blokus. Tika nolemts iz-bûvçt akmens altâri un akmens grîdu. Nepiecieðamo ma-teriâlu paredzçja iegâdâties Eesti Dolomit� darbnîcâ Tal-linâ. 23. martâ mâcîtâjs R. Feldmanis iesniedza igauòiempasûtîjumu � 26,52 kvadrâtmetru akmeòu sagatavoðanai.12. oktobrî tika nodots otrs pasûtîjums � divpadsmit 63x63cm lielâm baltâ dolomîta plâksnçm altâra sienas izgatavo-ðanai, uz tâm � tçlnieka A. Drîzuïa iecirsts vînogulâju ap-vîts krusts un uzraksts: Es esmu pie jums ik dienas lîdzpasaules galam. Uz altâra galda fasâdes � sâkuma un galasimbols � grieíu alfabçta pirmâ un pçdçjâ burta alfa unomega monogramma, zem tâs uzraksts: Man ir dota visavara debesîs un virs zemes.

1972. gada 4. jûlijâ nojauca veco, sabojâto pagaidu altâriun tâ paða gada 1. oktobrî iesvçtîja jauno akmens altâri.

Par ðo dramatisko posmu Olaines baznîcas vçsturçmâcîtâja R. Feldmaòa mûþa novakares atmiòu pierak-stâ (O. Skrodeïa manuskripts) lasâms:

��soli, viss, viss bija èupâ, un altâris bija salauzîts drus-kâs, cik nu viòð tâds bija. Es gâju prom ar tâdu sajûtu, it kâman kâds ir pateicis: tev ir jâiet uz operâciju � uz dzîvîbuun nâvi. Kas bija saujâ? Saujâ bija 35 rubïi Olaines kasç.Olaine nevarçja nomaksât savus 330 rubïus, kas viòai bijagada nodoklis. Viòai vajadzçja to dalît vai divos vai trîsposmos, kamçr atkal sanâk kaut cik naudiòa kopâ. Un ta-gad ar 35 rubïiem, lûdzu, sâc remontu. Un, ja es tev stâstî-tu to gaitu, tad tas izklausîsies kâ pasaka. Man visu laiku


5 9

59

tas brîniðíîgums guï iekðâ. Es braucu mâjâs ar autobusu,un nav nemaz tâdu domu. Es neesmu aizgâjis lîdz savaimâjai, ka jau ir palîdzçts. Kas notiek? Mazajâ ieliòâ es sa-tieku vienu vîru. Viòð ir tajâ rajonâ viens tâds kâ amat-nieks. Mçs tâ sveicinâmies, bet tâ seviðíi nekâdâ draudzî-bâ nebijâm. Viòð mani uzreiz aptur:

� labdien! Nu, kâ klâjas?Un es saku:� nu, tâ. Grûti. Jâtaisa remonts baznîcâ. Un nemaz

nezinu, no kâ sâkt. Viòa ir galîgi izdemolçta.Viòð saka:� nu, vispirms vaja-

dzçtu nodroðinât tos lo-gus, lai tur neviens nevariekâpt iekðâ. Nu, bûtu jâ-liek priekðâ sieti.

Es saku:� es jau to zinu. Es ti-

kai nevaru iedomâties,kur tos sietus var dabût. Joes zinu, ka cilvçki viòusmeklç un nevar tos atrast.

Viòð saka tâ:� ziniet ko. Man drus-

ku ir. Es jums tos logusaizlikðu ciet.

Un viòð to izdarîja. Esnebiju vçl ienâcis savâmâjâ, atpakaï nâkdams, ka

13. attçls. Jaunais altârisun kancele. Foto 2002. g.


6 0

60

jau bija palîdzçts. Un ðî palîdzîba nâca vienmçr kâ nodebesîm nonesta dâvana.

Turpinâju Olaines remontu, turpinâju Olaines altâ-ra izbûvi. Olaines altâris katrâ detaïâ ir mans altâris pçctiem projektiem un izkârtojumiem, kâ biju sakârtojis,izbûvçjot ðîs mazâs baznîcas plaðo, skaisto altâri. Cilvç-ki, kuri ienâca � atbraucçji no Somijas, no Vâcijas izbrî-nîjâs � tâdâ lauku baznîcâ un tomçr tâda greznîba. Viòito altâra izbûvi uzskatîja gandrîz tâdu kâ greznîbu. Nu,ja salîdzina materiâli � bez ðaubâm. Tâdai mazai baznî-ciòai tâds grandiozs altâris.

Manas acis vairs nevar saredzçt neko. Neko. Manâpriekðâ ir tikai balta migla. Balta, tâda pienkrâsas mig-la. Neviena reljefa veidojuma, neviena, itin nekâ. Tas irjâiztur. Tas ir jâpârcieð. Jo ðîs laicîgâs lietas paiet, bet mû-þîgâs paliek. Un Olainîte ar zinâmu goda apziòu un prie-ku var stâties greznâku baznîcu un dievnamu rindai pre-tî, kur netrûkst gan telpu un greznîbas, bet kur pietrûksttâs garîgâs dvesmas, tâs garîgâs elpas, ko tas dievnamsizelpo no sava altâra, no savas kanceles. Mîïâ, mîïâOlainîte! Kad es tâ domâju, man sirdî ir tâds lielsgandarîjuma prieks. Cik liels un þçlîgs bija Dievs, ka vi-sâ padomiskajâ laikmetâ Viòð atïâva ðim mazajam diev-namiòam iemantot skaistumu, gandrîz tikpat kâ grez-numu. Slavçts lai ir Dievs savos brînumos!

Bija vienreiz tâds brîdis. Olaine bija no iekðpusespilnîgi izârdîta. Bija izârdîts altâris, pat grîda bija izâr-dîta. Altâra telpa visa bija atsegta ar vaïçju zemi, biju-ðais altâris bija novâkts, un tagad igauòi rosîjâs tur apceltniecîbu. Bija sagâdâts izbûves materiâls no Igauni-jas. Bet no Olainîtes bija tikai mûri. Un strâdnieki ro-sâs, rok zemi. Viss kas, tikai ne baznîca. Un man ârkârtîgi


6 1

61

smaga sirds. Es domâju: bet kâpçc es sâku? Varçja jaupalikt tâ, kâ bija. Kâpçc te tâdu pârbûvi taisît? Kâ ar tovisu tikt galâ? Es iznâku ârâ uz lieveòa un nostâjos. Tâ-da skaista vasaras diena. Un man smaga, ïoti smaga sirds.Nâk divas sievietes. Un nâk tieði uzreiz tâ kâ uz baznîcu.Krievu valodâ prasa:

� kas te ir?Es saku:� te ir baznîca.� Mçs nâkam no Polijas. Vai drîkst paskatîties?Es saku:� tagad te nav ko redzçt. Te ir remonts, un visa baz-

nîcas iekðiene ir patiesîbâ izârdîta. Mçs viòu tagad iz-bûvçjam.

Tad tev vajadzçja dzirdçt:� tas gan ir labs darbs, tas gan ir labs darbs! Baznîcas

ir jâceï, baznîcas ir jâremontç. Mçs nâkam no Polijas,mçs palîdzçjâm tur atjaunot baznîcas, mçs tagad palî-dzam savam priesterim baznîcas atjaunoðanâ un labo-ðanâ. Kâ Polijâ ceï baznîcas, kâ Polijâ atjauno baznîcas!Tas ir labs darbs, tas ir svçts darbs, ko jûs darât!

Kas jûs sûtîja? Kas jûs atsûtîja tajâ brîdî, kad es stâ-vçju ar tik ârkârtîgi smagu sirdi uz tâ baznîcas lieveòa?Nu, patieðâm, Dievs bija savu eòìeli atsûtîjis. Es eju at-pakaï baznîcâ. Man vairs nav noðïukusies sirds. Man baz-nîca izskatâs citâdâka. Un viòa tapa citâdâka. Tas labaisbija noticis. Baznîca atjaunojâs kâ baznîca. Skaistâka,sakoptâka, nekâ viòa bija pirms tam.

Mâcîtâjs R. Feldmanis, atskaitç par 1983. gadu rak-stîja: �27. septembrî 83 gadu vecumâ mira un 1. okto-brî no baznîcas uz Olaines kapiem izvadîts draudzes


6 2

62

kasieris un ilggadîgais, uzticîgais draudzes darbinieksKârlis Vilîtis. Apmeklçjis jaunîbâ Olaines draudzes skoluun gâjis iesvçtîðanas mâcîbâ pie literatûras vçsturnieka,rakstnieka Teodora Zeiferta, Olaines skolotâja un baz-nîcas darbinieka. Jaunekïa gados � 17 gadu vecumâ, Vi-lîtis brîvprâtîgi iestâjies un cînîjies Latvieðu strçlniekupulkos. Ar pateicîbu un atzinîbu lîdzi draudzei viòu pie-minçja vietçjâ sabiedrîba.�


6 3

63

ATJAUNOTAJÂLATVIJAS REPUBLIKÂ.

21. GADSIMTS

250 gadu jubileju Olaines baznîca sagaida atjauno-tajâ Latvijas Republikâ.

1992. g. augustâ zviedru çrìeïmeistars Jans Silens artrim palîgiem baznîcâ uzstâdîja Karlskûgas draudzes dâ-vinâtâs viòu vecâs kaplièas çrìeles. Tâs izgatavotas1944. g. Gçteborgâ. 20. septembra dievkalpojumâ, pçc77 gadu pârtraukuma, atkal atskançja çrìeïu balsis.

1993. gadâ darbu uzsâka svçtdienas skola. Nodarbîbasnotika pagasta kluba telpâs divâs grupâs. Pie 25 bçrniemskolotâjas Antra Ðíoba un Inese Bçrziòa brauca no Rîgas.Nâkoðâ gada vasarâ pieci skolas bçrni kopâ ar skolotâjutika uzaicinâti vienu mçnesi pavadît Sandbijas mâcîtâjmâjâÇlandes salâ Zviedrijâ. Vçlâk skolas nodarbîbas notika arîpagasta bçrnu dârzâ, pçdçjâ laikâ � baznîcas sakristejâ.

1995. gada 20. jûlijâ Valsts kultûras pieminekïu aiz-sardzîbas inspekcija informçja, ka Olaines baznîca ir ie-kïauta valsts nozîmes aizsargâjamo kultûras pieminek-ïu sarakstâ.

2003. gada 25. aprîlî mâcîtâjs O. Skrodelis iesvçtîjaar pagasta padomes materiâlu atbalstu pie baznîcas uz-stâdîtu piemiòas plâksni. 1915. gada Ziemsvçtkos cîòâsar vâcu armiju ðeit bija krituði trîs latvieðu strçlnieki unturpat arî apglabâti. Lai godinâtu viòu piemiòu, drau-dze ðo vietu kopa, lîdz mâcîtâjs R. Feldmanis altâra un


6 4

64

kanceles atjaunoðanas laikâ ierosinâja uz celtnieku ap-strâdâtâs akmens plâksns iegravçt memoriâlu uzrakstuun pieminekli novietot pie krituðo atdusas vietas. Viòasacerçtais teksts skançja ðâdi: �1915. gada Ziemsvçtkos

14. attçls. Jaunâs çrìeles. Foto 1992. g.


6 5

65

ðai vietâ krituði un apglabâti trîs strçlnieki.� Iegravçtajâuzrakstâ vârds �Ziemsvçtkos� piesardzîgi aizstâts ar �de-cembrî�, �strçlnieki� ar �karavîri�, taèu arî tas nepalî-dzçja. Plâksne 30 gadus nogulçja baznîcas priekðtelpâar uzrakstu pret sienu.

Baznîcas draudzes telpâ vçl atrodas 1932. gadâ Lat-vijas Nacionâlâs jaunatnes savienîbas Olaines nodaïasbiedru izgatavota otra piemiòas plâksne, uz kuras ie-gravçts uzraksts: �Par brîvo Latviju krituðie Olainesdraudzes dçli� un viòu vârdi. Pçckara gados, kad çkatika demolçta, cieta arî memoriâlâ plâksne, to atjaunotun novietot sâkotnçjâ vietâ ir nâkotnes uzdevums.

Sagaidot baznîcas 250 gadu jubileju, vietçjais akmeò-kalis Pâvels Ïebedjko ziedoja melnu akmens plâksni (at-klâta 13. jûlijâ), uz kuras, pateicoties Rîgas rajona pa-domes materiâlam atbalstam, iegravçts uzraksts:

OLAINESSV. ELIZABETES

EV. LUT. BAZNÎCA

RÎGAS MÛRNIEKMEISTARSJOAHIMS HEINRIHS GITERBOKS

1749 � 1753


6 6

66

OLAINES BAZNÎCAS SKOLA

Johans Georgs KolkmanisOlaines baznîcas skolas pirmais skolotâjs Johans Georgs

Kolkmanis pelnîjis îpaðu ievçrîbu, jo vairâk tâdçï, ka visasliecîbas par viòa darbîbu trîs gadsimtus gulçjuðas rokrak-stâ arhîva plauktos. Lai iepazîtos ar ðo personîbu, jâatgrie-þas pie notikumiem 17. gadsimta beigâs.

1693. gada martâ mâcîtâjs Andreass Ðvarcs râtes re-videntiem ziòoja, ka visâ Rîgas lauku novadâ zemniekinelabprât laiþ bçrnus skolâ, tâ vietâ sûtot viòus ganos.Olainç skolas joprojâm vispâr nav. Mâcîtâjam ðíiet, kabûtu labi gan, ja te skolu ierîkotu un Antonijs Folden-ðçrs no Svçtâ Gara patversmes bûtu ordinçjams skolo-tâja amatâ. Bçrni nâktu no Olaines ciema, kâ arî no ce-turtdaïu jûdzes plaðas apkârtnes.

1694. gadâ nolçma skolu atvçrt, tas notika tâ paðagada rudenî. Skolai savas çkas vçl nebija, 24. septembrîrâtes ierçdòi ieradâs izraudzîties skolotâja dzîvoklim unjaunbûvei piemçrotu vietu. Viòiem iepatikâs lîdzâs baz-nîcai esoðâs �Vilîtes�.

Saskaòâ ar ierakstu vakas grâmatâ, skolotâjam pie-ðíîra ¼ arkla lielu lauku no �Vilîðu� zemes. 1681. gadârâtes izstrâdâtie un nodrukâtie priekðpilsçtu un laukuskolu noteikumi paredzçja, ka draudzes locekïiem jâ-maksâ skolotâjam noteiktu naudas summu, vienalga,vai viòi sûta bçrnus skolâ vai nç, kur tas nav iespçjams,skolotâjam iedalîja zemi savas saimniecîbas ierîkoðanai,naudu un labîbu izsniedza no muiþas. Nu �Vilîðu�


6 7

67

saimniekam ar ìimeni mâjas bija jâatstâj un tâs jâatdodskolotâjam. Zemnieks vairâkkârt protestçja, jo mâju esotcçluði viòa sievas vecâki. Pçc tâ laika likumiem zemnie-kam zeme nepiederçja, to viòð saòçma rentç no mui-þas, bet uz paða celtâm çkâm ðâdas tiesîbas pastâvçja.Lietu izðíîra tiesa, nolçma no kaimiòu zemnieka Kle-bera 1/3 arklu lielâs zemes nodalît 1/4 daïu un baznîcastuvumâ uzcelt skolotâjam dzîvokli un istabu mâcîtâjam.Lçmums, ka zemnieks Vilîðu Jçkabs iepriekð minçto ¼arklu zemes atkal atgûst, bijis taisnîgs, jo viòð to zemi irapsçjis, raþu novâcis un nodevas samaksâjis.

Zemnieki lûdza atïauju skolot bçrnus par brîvu, kâ taslaukos pieòemts, bet ne katru kvartâlu maksât vienu ka-rolînu lielu skolas naudu. Skolas dibinâðanas dienâ drau-dze ar pateicîbu noklausîjâs sprediíi un lûdza sakarâ arnabadzîbu apgâdât bçrnus ar vajadzîgajâm grâmatâm.

1694. gada rudenî no Rîgas atbrauca jauna ìimene �skolotâjs Johans Georgs Kolkmanis ar sievu Mariju Ìer-trûdi (dzimusi Rçdliha) un nodzîvoja ðeit 12 gadus. Tailaikâ skolu tikai sâka bûvçt. Kâds Olaines meþniecîbârakstîts dokuments vçstî, ka 1695. gadâ skola ir gatavalîdz spârçm un meþzinis Ernsts Frîdrihs Dolle skolasceltniecîbai piegâdâjis vçl 15 baïíus.41

Pie skolas bûvçja arî nelielu riju. Skolotâjam nâcâsdzîvot un mâcît bçrnus kâdâ no tuvçjo zemnieku mâjuçrberìiem. Drîz Kolkmanis bija spiests atzît, ka dzîvoklisir ïoti nemâjîgs un lûdza ierâdît istabu �Vilîtçs�, kâ arînodroðinât iztiku, jo pieðíirtâ zeme nebija labi apstrâ-dâta. Jau nâkoðâ gada vasarâ Olainç viòu pusaugu mei-tai Marijai piedzima mâsiòa Elizabete. Par skolotâja iz-cilo stâvokli vietçjâ sabiedrîbâ liecina krustvecâki �Jumpravmuiþas rentnieks Peters Sanmanis un mâcîtâja


6 8

68

Dorstena sieva Elizabete. Diemþçl meitenîte nodzîvojatikai vienu gadu un viòu apglabâja Olaines baznîcâ. Bçr-nam lîdzâs pçc gada guldîja skolotâja sievasmâti, 58 ga-dus veco Annu Ìertrûdi Fâni. 1698. gadâ piedzima ot-ra meitiòa, kurai deva krustmâtes � Olaines mâcîtâjaAntonija Gildenðteta sievas Dorotejas (dzimusi Dep-kina) vârdu.

Tie bija �labo zviedru laiku� pçdçjie gadi. Sâkâs Zie-meïu karð. Karadarbîbas dçï mâcîtâjs Gildenðtets patvç-râs Katlakalna mâcîtâja muiþâ, Kolkmanis palika uzti-cîgs Olainei un kopâ ar zemniekiem pârdzîvoja karaðausmas, marodieru iebrukumu, laupîðanu, dedzinâða-nu un visu, kas jau karâ notiek. Viòð ne tikai turpinâjanodarboties ar bçrniem, sargât skolu un baznîcu, betarî noturçja dievkalpojumus, kristîja bçrnus, izvadîjamiruðos. Draudze savu skolotâju nespçja uzturçt. Ar Rî-gas râtes lçmumu viòam pienâcâs ik gadu no Jumprav-muiþas saòemt atalgojumu naudâ un graudâ � 16 dâl-derus, 15 pûrus rudzus, 15 pûrus mieþus un 8 pûrus

15. attçls. Olaines pagasta �Vilîtes�. Foto 2003. g.


6 9

69

auzas. Niklâss Tîlmanis, skolotâjs Katlakalnâ, lûdza vi-òam izmaksât tikpat lielu algu kâ Olaines skolotâjam.

Pirmos piecus gadus viòð to visu arî dabûja, bet divikara gadi, kâ viòð pats to savâ apbrînojami skaistajâ rok-rakstâ uzrakstîjis, �padarîja mani par nabaga vîru�. Kolk-manis vairs nesaòçma ne naudu, ne labîbu, turklât mâjâiebruka laupîtâji un aiznesa visu, ko vien uzskatîja par vçr-tîgu. Pçdçjâ rudenî, kad zemnieki saveda vienkopus to ma-zumiòu labîbas un siena, ko bija izdevies izaudzinât unnovâkt, to konfiscçja �paðu�, t.i. zviedru karavîri. Skolo-tâjs arî gauþi pârdzîvoja sakðu virsnieka Ðulenburga rîcî-bu: viòð bija apmeties skolotâja mâjâ un gan dienu, gannakti tik stipri kurinâja krâsni, ka kâdu nakti aizdegâs skur-stenis, liesmas no tâ ðâvâs tumðajâs debesîs. Ugunsnelaimilikvidçt atskrçja palîgâ kaimiòð Klebers, taèu skolotâjs nouztraukuma saslima un seðas nedçïas nogulçja ïoti slims.Tad nu viòð lûdza no muiþas klçts izsniegt 30 pûrus ru-dzu, 30 pûrus mieþu un 16 pûrus auzu, kâ arî no Rîgasrâtes kases kolçìijas 32 alberta dâlderus.

Pie skolotâja iesnieguma viòa tieðais priekðnieks mâ-cîtâjs Antonijs Gildenðtets 1702. gada 24. janvârî pie-vienoja vçstulç minçto faktu apliecinâjumu: �Ðî (rak-sta) uzrâdîtâjs Johans Konrâds Kolkmanis, Olaines sko-lotâjs, kara laikâ, kamçr es dzîvoju pie sakðiem manâpastorâtâ, mani aizvietoja un noturçja dievkalpojumus,kâ arî manas darbîbas laikâ, kamçr es labticîgi varçjuatbraukt, dievkalpojumu gaidot, jauki lasîja un dziedâ-ja, un ar savu klâtbûtni baznîcu un skolu no ienaidnie-ka aplaupîðanas un nopostîðanas pasargâja.�

Neraugoties uz kara laika jukâm, Kolkmanis rûpîgi sa-skaitîja un pierakstîja iksvçtdienas, Vasarsvçtku,


7 0

70

Ziemsvçtku un Jaungada paða noturçto dievkalpojumu laikâbaznîcas upurtraukâ saziedoto naudu un no tâs sedza arbaznîcu un ciema dzîvi saistîtos izdevumus. Daþkârt viòðizpaudis savu attieksmi pret notiekoðo, formâlos ierakstuspapildinot ar kâdu îsu komentâru: pie 1698. gada 27. martâiegrâmatotajiem seðiem graðiem un 28. maijâ � viena un2/3 graða, viòð piemetinâjis vârdiòu �tikai�. Parasti ziedoti30 lîdz 50 graði, svçtkos kâds iemeta pa dâlderim. Nepilnosdivos gados skolotâjs savâca turpat 47 dâlderus.

Mçs neko lielu nezinâm par savu senèu, Olaines baz-nîcas draudzes locekïu, ikdienas dzîvi tâlâkâ pagâtnç.Kolkmaòa iegrâmatotie izdevumi ir reta liecîba par no-tikumiem 17. gadsimta pçdçjos gados: baznîcai un sko-lai nepiecieðamie kokapstrâdes darbi pasûtîti vietçjamgaldniekam Âlupu Jânim. Skolai uzliktas spâres un uz-mûrçtas divas krâsnis. Jaunajai baznîcas vabiòu sçtai Ka-lçju Jânis izkala eòìes un pamatîgu krampi. No ziedo-jumiem skolotâjs apmaksâja 1699. gada pavasara vçt-râs papostîtâ baznîcas jumta remontu. Íesteris piepra-sîja 12 graðus par Lieldienu dievkalpojumam izlietajâmsvecçm. Vasku iepirka no Kurzemes puses biteniekaDimzes. Bija arî neparedzçti izdevumi: 1698. gada va-sarâ ceïmalâ nomira kâds sveðs nabaga ceïinieks. Viòunomazgâja, apìçrba un ar godu apglabâja. Ðai vajadzî-bai no baznîcas kases tika izòemti 24 graði. Pçc sakðukaraspçka padzîðanas, gaidot no Katlakalna atbraucammâcîtâju, skolotâja mâjâ viòa pârnakðòoðanai îpaði pa-redzçtâ un iekârtotâ istabâ saimnieka Grabâna iebûv-ietis Matîss, piepalîdzot vienam strâdniekam, par di-viem dâlderiem uzmûrçja krâsni, bet kûtî Gildenðtetazirgam paredzçtajâ steliòìî par 48 graðiem uztaisîja siliun siena redeles.


7 1

71

1706. gadâ Kolkmanis no Olaines aizbrauca, taèu vi-òa vârdu vçl izdevâs atrast Rîgas râtes kancelejas doku-mentu reìistrâ. Izrâdîjâs, ka viòð dabûjis skolotâja vie-tu Toròakalnâ. Arî te viòam nâcies piedzîvot jaunas sko-las çkas bûvi.42

Svens Olavs ÐvânsRudenî Olainç ieradâs jauns skolotâjs �Svens Olavs

Ðvâns ar sievu Sofiju Agneti, dzimuðu Fânbergu un kal-pu Ìedertu. 1707. gada 17. februârî Olaines baznîcâkristîja viòu dçlu Heinrihu. Par krustmâti bija uzaici-nâta mâcîtâja Grînvalda kundze, viens no krustvecâkiembija vietçjais zemnieks, draudzes vecâkais, Jçkabs Ska-diòð. Pçc gada kristîta viòu meitiòa Kristîne. Ðî skolotâ-ja darbîbas laikâ mâcîtâjs Statijs Grînvalds rakstîja râteisûdzîbu par Olaines zemniekiem, kuri arî ziemâ nelai-þot bçrnus skolâ. Râte nolçma: mâcîtâjam no kancelesjâdraud zemniekiem, ka viòi par to tiks sodîti.43

Johans Georgs KrâmersNâkoðais skolotâjs bija Johans Georgs Krâmers. Viens

no viòa pirmajiem pienâkumiem bija 1725. gada 26. ap-rîlî steidzami kristît Kalna Toma strâdnieka Andrejajaundzimuðo vârgo meitiòu. Krâmers ir pçdçjais zinâ-mais vâcu tautîbas latvieðu bçrnu skolotâjs Olainç. Apto laiku te darbojusies arî kâda zviedru nometnes sko-la, kuru vadîja Johans Friderikss.

Priekuïu MârtiòðDomâjams, ka mâcîtu skolotâju vairs nav izdevies da-

bût un bija jâatgrieþas pie vecâs pieredzes � uzdot no vietç-jo zemnieku vidus izraudzîtajam íesterim iemâcît bçrniem


7 2

72

dievvârdus un lasîtprasmi, jo ieraksts Olaines baznîcas grâ-matâ vçstî, ka 1734. gadâ baznîcâ apglabâts íesteris un sko-lotâjs 41 gadu vecais Priekuïu Mârtiòð. Citviet viòð sauktsarî par priekðdziedâtâju. Kopð 1722. gada viòð ar sievu Dâr-ti ticis bieþi aicinâts par krusttçvu olainieðu bçrniòiem. Daþ-kârt, kad jaundzimuðais bija ïoti vârgs, viòð pats to arî no-kristîja. Reiz Plakanciema saimnieka Çrmaòa Gailîða dvî-òus steidzami nokristîja Kurzemes puses meþsargs Briedis,viens no bçrniòiem nomira, otrs, � Juris izdzîvoja.

Mârtiòð Lîbietis1747. gadâ par skolotâju pçc tobrîd jau miruðâ mâ-

cîtâja Ðrçdera rekomendâcijas iecelts vietçjais saimnieksMârtiòð Lîbietis.

Viòa vadîto skolu apmeklçja tikai pieci Olaines bçr-ni un vçl divi no Kurzemes puses. Uz jautâjumu, kâdçïskolçnu tik maz, skolotâjs atbildçja, ka zemnieki viòusuz skolu laiþ nelabprât, kâds viòus mâcot mâjâs. Iemes-lus mçs varam tikai minçt. Iespçjams, ka skolâ nu vairsmâcîja tikai bauðïus un garîgâs dziesmas. Skolotâjamstipri rûpçja latviski sadzîviskas problçmas un to risi-nâjums sûdzîbu formâ. Lîbietis no Íîkuïu Pâvula iemai-nîja dârza vietu, pretî dodot lielâku zemes gabalu. Kadnu jaunais îpaðnieks nolçmis dârzu apkopt, izrâdîjâs,ka tas apjozts ar sçtu un iekðpusç plosâs vaïâ palaistsÍîkuïa suns.

1755. gadâ pieòemts lçmums Olainç uzcelt jaunu sko-las namu. Kad tas bûs gatavs, skolotâjam Lîbietim vairs ne-maksâs algu, bet viòu atbrîvos no klauðâm un nodevâm.

Jaunâ skola1768. gada 27. februârî inspektoram, virskambarkungam


7 3

73

Frîdriham Barberam, Lielâs ìildes eltermanim JohanamGeorgam Ðvarcam, abu ìilþu vecajiem ar sievâm, kâ arîvisai draudzei un bçrniem klâtesot, notika jaunâs, pçcRîgas râtes pavçles uzceltâs skolas çkas iesvçtîðana. Ce-remoniju vadîja un notikumam atbilstoðu runu teicamâcîtâjs Georgs Poortens. Skolotâjs ðajâ laikâ joprojâmbija Mârtiòð Lîbietis.44

1842. gadâ, kad notika Olaines pagasta sabiedriskoçku apsekoðana, uzrakstîts baznîcas skolas raksturo-jums: tâ bija kaíçta guïbaïíu çka uz mûrçtiem pama-tiem ar salmu jumtu, 8 asis gara un 4 asis plata, pie ieejastai bijis segts lievenis ar diviem soliem. Priekðtelpâ � dur-vis ar eòìçm, kliòíi un zvaniòu, durvîm bija ierîkotsvirsgaismas lodziòð. Pa labi istaba un divi kambari artrim divdaïîgiem logiem, logu stûros apkalumi, slçìi arkaltâm skrûvçm un divi viendaïîgi logi, analogi aprîko-ti. Telpâs bija trîs durvis ar eòìçm un kliòíiem un vie-na neglazçtu podiòu krâsns. Pa kreisi atradâs viena is-taba un viens kambaris, istabas sienâm bija ìipða apda-re, divi divdaïîgi logi ar apkalumiem, slçìi ar skrûvçm,divas durvis, vienâm kliòíis, otras ar riòíi, viena melnaglazçtu podiòu krâsns. Sçtas pusç atradâs piebûve ardurvîm, kurâm kaltas dzelzs detaïas un virsgaismas logs.No piebûves trepes veda uz bçniòiem, pie tâm durvisar kaltâm dzelzs detaïâm. Virtuvç bija manteïskurste-nis, pieliekamais kambaris, viens viendaïîgs logs. Jumt-galç � divas lûkas ar eòìçm un krampjiem, vecas un bo-jâtas, taèu pçc izlaboðanas vçl derîgas. Çkas vçrtîba � 158rubïi.

Pie skolas bija no baïíiem bûvçts zirgu stallis ar èet-riem steliòìiem, 5 asis garð, 3 asis 4 pçdas plats, 9 pçdasaugsts ar salmu jumtu. Çka jau tolaik bijusi veca un tuvu


7 4

74

sabrukumam. Tâs vçrtîba � 69 rubïi. 1869. gadâ skolaibija pamatîgi jânotîra jumtu, divâm trepçm jâuztaisadaþus jaunus pakâpienus, jâremontç krâsnis.

Andrejs PriekulisMârtiòð Priekulis1788. gadâ bçrnus mâcîja Olaines zemnieks Andrejs

Priekulis. Viòa pçctecisMârtiòð Priekulis par skolotâju iecelts 1810. gadâ.

1814. g. pavasarî viòam bijuðas nopietnas domstarpî-bas ar mâcîtâju Karlu fon Loitneru � pirmajâs Lieldie-nâs skolotâjs �dullumâ� atïâvies pateikt par draudzesganu tik sliktus vârdus, ka ticis uz trim mçneðiem, t.i.lîdz Jâòiem, atstâdinâts no amata.45

1818. gadâ tas pats mâcîtâjs raksturojis savu padoto kâlabu dziedâtâju, íesteri, zvaniíi un titulçtu skolotâju. Vi-òa vârds râtes algoto personu dokumentos regulâri mi-nçts lîdz pat 1852. gadam. Ðokçjoðs ir fakts, ka skolotâjsastoòu rubïu lielâs pusgada algas saòemðanu konsekventiapliecinâjis ar trim glîtiem krustiem paraksta vietâ.

Viòam bija sieva Anna un daudz bçrnu, no kuriemvairâki agri miruði. Mârtiòð un Anna Priekuïi tikuðicienîti, jo bieþi aicinâti par pagastâ jaundzimuðokrustvecâkiem. Droði vien viòa skolots, �Vilîðu� mâjusaimnieks 1853. gada rentes kontraktu spçja parakstîttieði tâpat � ar trim krustiem.

1866. g. íesteris un baznîcas skolas skolotâjs bija Cel-miòð, kurð parakstoties savu vârdu vâciskoja par Zellming.

1872. gada 22. jûlijâ Olaines pagasta vecâkais A. Bçr-tulsons nosûtîja Rîgas râtei sekojoðo ziòojumu: �TâOlaines skolas lopu staïïa un vâgûþa çka ir tik tâlu uz-bûvçta tâs visas sienas no akmiòiem ar kaïíiem, kâ


7 5

75

anðlakâ uzdots, uzmûrçtas, un jumtam spâres uzliktasun nolatotas un tagad tikai daktiòu jumtam trûkst unka nu tagad allaþ lietains laiks, caur to tâ bûve bez jum-ta ikkatru acumirkli no lietus, kâ akmiòu mûris izska-lots, var postâ iet, tiek cienîga Augsta Stattkaste pazem-îgi lûgta pavçlçðanu dot, ka tie daktiòi priekð pieminçtâjumta tiktu gâdâti un tâ çka postâ neietu.� Jâpiezîmç,ka pagasta vecâkais skrîvera rakstîto vçstuli parakstîjisar trim krustiem.

Turpmâkajâ laikâ, tuvâk mûsdienâm, Olaines skolavairâkkârt tikusi labota un no jauna celta, tajâ vienlai-cîgi strâdâja vairâki skolotâji. Spilgtâkâ personîba bijaTeodors Zeiferts, kura darbîba ietiecas jau 20. gadsim-tâ. Par viòa saistîbu ar Olaini stâstîts iepriekðçjâ Olai-nes pilsçtas un pagasta 2000. g. izdotajâ grâmatiòâ Teo-dors Zeiferts 1865. � 1929.46

Pçc pirmâ pasaules kara izpostîtajâ Olainç pirmoskolu atvçra Mçdemciemâ aiz Baloþu stacijas. Aiz tâsauktâs Gudriòbûdas uzcçla mâju un tur iekârtoja pa-matskolu. Mâcîbas notika latvieðu valodâ.


7 6

76

KATLAKALNA UN OLAINESDRAUDZES MÂCÎTÂJI

Peters BauersJohans BçrdingsKâ pirmie Katlakalna � Olaines draudzes mâcîtâji

minçti Peters Bauers (1635. � 1637.) un Johans Bçrdings(1637. � 1645.). Deviòi gadi vçsturç ir îss laika sprîdis,taèu vairâkas rakstiskas liecîbas J. Bçrdingu raksturo kâievçrojamu personîbu.

Neliela Rîgâ iespiesta grâmatiòa Sehnliche Traur Kla-gen.. veltîta miruðâ mâcîtâja piemiòai.47 Pantos sakâr-totus atvadu vârdus latîòu un vâcu valodâ uzrakstîjuðivairâki tâ laika izglîtotâkie rîdzinieki. Visinteresantâkaisir viòa svaiòa Johana Vites dzejojums, jo tajâ pârstâstîtsmâcîtâja dzîves gâjums. No dzejoïa uzzinâm, ka JohansBçrdings dzimis 1605. gadâ Kurzemç, izglîtîbu ieguvisRîgâ, 1617. gadâ devies ârzemju ceïojumâ. Tur viòð mâ-cîjies grieíu un franèu valodu un kopð 1626. gada stu-dçjis teoloìiju, kâ arî apskatîjis Pegnicas pilsçtu pie El-bas un astoto pasaules brînumu � tiltu pâr Reinu. 1632.gadâ, pabijis Austrijâ un Zviedrijâ, viòð ieguvis pfalc-grâfa Kristiana labvçlîbu, kâdu laiku dzîvojis Prûsijasgalmâ. 1636. gadâ � atgriezies Vidzemç un nomainîjisgalma dzîvi pret vienkârðu lauku novadu. Te viòð nodi-binâja ìimeni un 1637. gadâ priecâjies par meitiòaspiedzimðanu. Johana Bçrdinga laulîbâm ar BarbaruBekeri veltîti apsveikumi un dzejoïi 1638. g. publicçti


7 7

77

grâmatiòâ Aves cypriae sancto amori..48 Svinîgâs vâr-smas sacerçjuði tâ laika ievçrojamas personas: superin-tendents, mâcîtâjs un teoloìijas profesors HermanisSamsons, baznîcu un skolu inspektors Johans Dolma-nis, arhidiakons Vilhelms Kleiss. Tekstu rotâ ornamen-ta joslas un izcelti dzejoïu pirmie burti.

1642. gadâ rakstîtâ vçstulç Zviedrijas karaïa iecelta-jam Rîgas burggrâfam un virsfogtam Laurentijam Cim-mermanim mâcîtâjs sûdzas, ka par savu pienâkumu pil-dîðanu viòam katru gadu no zemniekiem pienâkas sa-òemt zinâmu daudzumu graudus, sienu un naudu, betzemnieki viòam palikuði parâdâ, Bçrdings iesniedzis pa-râdu sarakstu zemes soìim, taèu solîjums tos samaksâttâ arî palikuði tikai vârdi.49

1643. gadâ J. Bçrdings, �Olektes un Skadiòu mâcî-tâjs�, nosûtîja Rîgas râtei nâkoðo sûdzîbu par pastorâtazemnieku Melheru Rotkolu (iespçjams Rotkali). Mâcî-tâjs jau septiòus gadus uzcîtîgi kalpojot, taèu pietieko-ðu apmaksu nesaòemot.

Lîdzîgs saturs ir viòa 1644. gadâ rakstîtajai vçstulei.Tajâ teikts, ka Babîtes mâcîtâjs saòemot labâku atalgo-jumu. Plakanciema zemnieki tiekot ar dâvanâm pârvi-linâti uz Rîgas baznîcu, un viòi arî labprât apmeklçjotÍekavas baznîcu.50

J. Bçrdings nomira 1645. gadâ 40 gadu vecumâ. Katla-kalnâ palika viòa atraitne Barbara Bekere, kura tâ paða ga-da decembrî lûdza Rîgas râti palielinât viòas �atraitnes tie-su�, no zemniekiem graudu vietâ viòa vçloties saòemt nau-du. Nâkoðâ gada pavasarî viòa nosûtîja otru vçstuli, kurâlûdz �atraitnes tiesas� vietâ atdot nomâ 2 pusarklus ze-mes, uz kuras saimnieko virvju vijçjs Bullis un audçjs Pau-tiòð. Augustâ viòa lûdz to zemi, ko viòa vçlçtos iegût,


7 8

78

iemçrît jau tai paðâ rudenî. Veltîgi Lipsts Rotkalis lûdz Rî-gas râti to zemes gabalu, kuru grib òemt mâcîtâja atraitne,atstât viòa lietoðanâ, jo viòð esot jau desmitâs paaudzeszemnieks no tâs dzimtas, kas ðo zemi apsaimnieko. Mel-hers Rotkalis pat ar zvçrestu apliecina, ka mâju uz ðîs ze-mes ir uzcçluði un dârzu iekopuði viòa senèi, tâ kâ tagadviòam to visu pavçlçts pamest, viòð lûdz ierâdît vismazkâdu vietu, kur uzcelt jaunu mâju.51 Konflikts starp ener-ìisko atraitni un zemniekiem radîja neçrtîbas nâkoðâ Olek-tes (Katlakalna) un Skadiòu draudzes mâcîtâja Johana Be-ninghauzena atalgoðanai, par to stâsta mâcîtâja 1646. ga-da jûnijâ un oktobrî Rîgas râtei nosûtîtâs vçstules. 1658.gadâ, ðíiet, pagurusî atraitne lûdza ierâdît viòai brîvu dzî-vokli Sv. Gara patversmç, par to piesolot atdot mâjas unzemi, kuru lîdz ðim viòa bija rentçjusi, taèu èetrus gadusvçlâk viòa jau atkal pieprasîja izsniegt baïíus jaunas mâjasceltniecîbai Katlakalnâ. Sûdzîbas par diviem zviedru kun-giem, par parûkmeistaru un par kaimiòiem turpinâjâs lîdz1670. gadam.52

Johans BeninghauzensJohans Beninghauzens Katlakalna un Olaines drau-

dzi vadîja no 1646. � 1660. gadam. Viòa atraitne Annafon Karpena tâ paða gada jûlijâ vçstulç râtei þçlojâs partrûkumu, jo no kara laikâ nopostîtajiem laukiem navizdevies ievâkt kaut cik labîbas.

Peters ÐtâlsNâkoðais mâcîtâjs Peters Ðtâls nokalpoja 31 gadu,

viòa darbîbas laikâ no 1660. � 1691. gadam Olainesdraudzes zemnieki, pârdzîvojuði poïu � zviedru karu,kura laikâ lielus postîjumus izdarîja �maskavieðu� ka-


7 9

79

ravîri, pamazâm sagaidîja saimniecisku uzplaukumu.Auga iedzîvotâju skaits, bçrni varçja apmeklçt paðu pa-gasta baznîcas skolu.

Andreass ÐvarcsAndreass Ðvarcs bija Katlakalna-Olaines draudzes mâ-

cîtâjs laikâ no 1691. � 1697. gadam. Tieði viòam bija lemtssâkt savas draudzes dzîvi dokumentçt baznîcas grâmatâ.

1694. gadâ muiþas pârvaldnieks teicis, ka mâcîtâjssavas darbîbas sâkumâ nebija stiprs �nevâcu� valodâ,bet tagad viòð sprediíojot ar redzamu patiku.

18. gs. Olainç kalpojuði 11 mâcîtâji:

Antons GildenðtetsAntons Gildenðtets bija draudzes mâcîtâjs septiòus

gadus (1697. � 1702. g.), pçdçjie no tiem bija Ziemeïukara sâkuma laiks.

Statijs Grînvalds � no 1702. g. pavasara lîdz 1709.gadam, domâjams, lîdz savai nâvei, jo 1712. gada 11.aprîlî Rîgas râte izsniedza �miruðâ mâcîtâja mantinie-kiem � bçrniem� atestâtu izceïoðanai uz Hamburgu.

Hermanis MillersTikai vienu gadu � no 1709. lîdz 1710. g. Olainç pa-

guva nostrâdât Hermanis Millers. 1709. gada 15. sep-tembrî viòð þçlojâs râtei, ka draudzes zemniekus var-mâcîgi íer rekrûðos.53

Viòa vârds atrodams 1710. gada 1. septembrî rakstî-tâ mçrî miruðo sarakstâ. Nâkoðos desmit gadus drau-dze palika bez mâcîtâja.


8 0

80

Kristofers Volters1719. � 1721. g. minçts Kristofers Volters, mâcîtâjs

no Jumpravmuiþas, Katlakalna un Olaines.54

Antons Bernhofs1722. gada janvârî ierakstus baznîcas grâmatâ sâka

mâcîtâjs Antons Bernhofs. Viòa vârds saistîts ar Rîgaskultûras vçsturi, jo 1710. gadâ, pçc pilsçtas kapitulâci-jas, Heinrihs Bruinings pçc cara Pçtera I pavçles viòamuzticçja Rîgas pilsçtas bibliotçkas kârtoðanu.55

1721. gada 21. februârî viòu ievçlçja par adjunktu,7. maijâ, svçtdienâ, Krievijas caram, Viòa Majestâtei Pç-terim I, klâtesot, Sv. Pçtera baznîcâ viòu ordinçja. Parðo izcilo notikumu 8. maijâ birìermeistars Cimmerma-nis iesniedza râtei îpaðu ziòojumu. Jâpiezîmç, ka pçctrim dienâm, 8. maijâ, ap pulksten èetriem no rîta, ne-gaisa laikâ aizdegâs slavenais Bindenðû projektçtais pir-mais Sv. Pçtera baznîcas koka tornis un iegâzâs dievlû-dzçju telpâ. Hronisti atzîmç, ka ðajâ pavasarî notikuðasdaudzas nelaimes, ðî bija tâ lielâkâ.56

1723. gada 4. februârî Katlakalna un Olaines mâcî-tâjs Antons Bernhofs rakstîjis vçstuli, adresçtu �Tçvze-mes tçvam, cienîjamam íeizaram un kungam, visasKrievzemes valdniekam Pçterim Lielajam�. Tajâ aprak-stîtas nedienas ar zemnieka Toðes mâju KatlakalnâSchlumpen Holm. Ienâkumi no ðîs saimniecîbas bija pa-redzçti mâcîtâja uzturçðanai. Pirms trim gadiem tâ bijanodota toreizçjâ mâcîtâja Kristofera Voltera rîcîbâ, taèuRîgas râtes ierçdòa fon Reiterna atraitne bija ieguvusisaimniecîbu savâ pârziòâ, kaut arî ienâkumi no tâs pie-nâkas mâcîtâjam. Kad fon Reiterna nomira, viòas lietaskârtoja kâds no mantiniekiem, kurð savukârt izklâstîja


8 1

81

savas pretenzijas pret mâcîtâju. Ienâkumi no saimnie-cîbas bija 30 dâlderi.57

Mâcîtâja biogrâfijâ kâ nozîmîgs fakts minçts, ka viòð1732. gadâ sprediíojis jaunuzceltajâ Katlakalna baznîcâ.

Johans ÐrçdersRîgâ dzimuðais Johans Ðrçders ordinçts 1715. gadâ

Âdaþu baznîcâ. Kopð 1730. g. viòð apkalpoja arî Carni-kavas draudzi. 1734. gadâ Ðrçders pâròçma Katlakalnaun Olaines draudzi. Pçc kâda laika viòð atgriezâs Rîgâun mira 1743. gadâ kâ Rîgas Jçzus baznîcas mâcîtâjs.Olainç viòð kalpoja no 1734. lîdz 1742. gadam.58

Johans GeðeJohans Geðe strâdâja Olainç no 1742. � 1747. gadam.

Viòa darbîbas pçdçjâ gadâ 9. martâ notika baznîcas vizi-tâcija. Uz komisijas jautâjumiem atbildçja mâcîtâjs undraudzes pârstâvji Mârtiòð Stariòð un Mârtiòa Skadiòadçls Ansis. Viòi stâstîja, ka pie baznîcas nav kroga, tomçrzemnieki alu dzer un bieþi nokavç sprediíi. Nolçma ie-viest soda naudas � ja nokavç vienu reizi, jâmaksâ viensorts, ja otru reizi � ½ valsts dâldera, ja treðo reizi, tad jâpie-lieto miesas sods. Lai gan dievkalpojumi notika latvieðuvalodâ, tos apmeklçja arî daþi Olainç dzîvojoðie vâcieði.

Runâjot par íesteri, viòam vâcu valodas zinâðanasnetika prasîtas. Viòa alga sastâvçja no naudas, ko saòç-ma par miruðo izvadîðanu un dziedâðanu bçrçs, kâ arîno ziedojumiem kristîbu laikâ.

Matiass HolstsSakarâ ar to, ka Johanu Geði pârcçla darbâ uz Sv. Jura

hospitâli Rîgâ, Olainç darbu uzsâka Matiass Holsts. Tieði


8 2

82

viòam nâcâs piedzîvot vçsturisko vecâ koka dievnamanojaukðanu, vadît jaunâs akmens baznîcas pamatu lik-ðanas un gatavâs çkas iesvçtîðanas ceremoniju. Holstsstrâdâja no 1747. � 1757. g. Kâ kristîbu lieciniece nere-ti figurç viòa sieva Ursula Elizabete, dzimusi Skodeiska.M. Holsts piedalîjies arî draudzes zemnieku likteòa lem-ðanâ. Par to liecina kâds 1754. g. 22. februârî vâcu valo-dâ uzrakstîts ziòojums Rîgas râtei: aizvakar, pagâjuðâsvçtdienâ, notika apspriede � ko darît ar �Vilîðu� mâjumiruðâ saimnieka mantojumu. Apspriedç piedalîjâsKatlakalna un Olaines draudzes mâcîtâjs Matiass Holsts,meþzinis Mârtiòð Kilpe un abi zemnieku tiesneði � Pç-teris Salems un Andrejs Skadiòð. Jau pirms tam bija no-tikusi saruna ar Ìedertu Peniíi, bâreòu vecotçvu no mâ-tes puses. Miruðajam saimniekam ir divi dçli un pusga-du veca meitenîte, kuru sieva vçl baro ar krûti (nopro-tams, ka saimnieks, atraitnis, nebija ar viòu laulâts). Tâkâ Peniíis ir vecs un slims, viòð tos bçrnus pie sevis ne-var òemt, un bâreòus ir jâsadala pa pagasta mâjâm. Ta-èu pret to iebilda Skadiòð � vecaistçvs no tçva puses.Viòð ierosinâja pieòemt Peniía priekðlikumu: tâ kâ ve-câkajam dçlam drîz bûs 20 gadi, viòam vajag salûkotsievu, kura prot visus darbus, un atstât par saimnieku.Mârtiòð Peniíis sacîjis, ka tâ varçtu bût viòa meita. Visiðim priekðlikumam piekrita, jo tad bçrni netiktu pa-laisti pa rokâm, pie tam miruðais saimnieks mâju unlaukus atstâjis ïoti labâ kârtîbâ. Kas attiecas uz jaunoatraitni, mâcîtâjs Holsts ieteica viòu ar bçrnu nosûtîtatpakaï pie vecâkiem. Jautâjums bija delikâts, savuspriekðlikumus mâcîtâjs ietçrpa grûti pârtulkojamos vâ-cu izteicienos: ja sieva domâ, ka saimnieks ir viòai koparâdâ, viòa varot mçìinât �zvejot tumðos ûdeòos�, taèu


8 3

83

viss, kas no saimnieka �ar karstâm rokâm� ir saòemts,dabonams tikai ar Rîgas râtes kases kolçìijas akceptu.59

Kristofs Gerkens1757. g. 4. septembrî, pçc Olaines mâcîtâja Matiasa

Holsta nâves, ievçlçja mâcîtâju Johanu Kristofu Gerke-nu, �Pastor von Holmhof�, kurð Olainç strâdâja turp-mâkos divus gadus.60

Georgs Poortens18. gs. pçdçjais Katlakalna un Olaines draudzes mâ-

cîtâjs bija Georgs Poortens. Viòa darbîbas laiks � èetr-desmit gadi � no 1759. � 1799. gadam. Ir zinâms, kaviòð bijis pârticis cilvçks, no tçva Georga Bçrensa Poor-tena viòð kopâ ar brâli, tirgotâju Matiasu, mantoja Rîgâdivas dzîvojamâs mâjas.61

19. gadsimtâ Olaines draudzç strâdâja septiòi mâcîtâji:

Johans Gotlîbs Kouhels 1799. � 1800.Kristians Gustavs Hofmanis 1800. � 1806.Karls Heinrihs Volleits 1806. � 1810.Karls Kristofs fon Loitners 1810. � 1828.Konrâds Imanuels Krîgers 1828. � 1866.Teodors Konrâds Eberhards Krîgers 1866. � 1884.Emîls Runtclers 1884. � 1898.

Ervins GrossMâcîtâjs Ervîns Gross, kurð strâdâja no 1898. � 1907. g.,

ievadîja Olaines draudzi nâkoðajâ, divdesmitajâ gadsim-tâ. Viòa vârds atrodams 1912. gada 17. jûlijâ laikrakstâ �Tç-vija� publicçtâ rakstâ, kurâ novçrtçta mâcîtâja loma pagasta


8 4

84

skolas dzîvç. 1900. gadâ pçc viòa iniciatîvas paplaðinâjabaznîcas skolas telpas, uzceïot otro stâvu. Ierîkoja trîs gai-ðas klases, çrtas guïamistabas bçrniem, tika domâts pie-òemt treðo skolotâju un strâdât pçc draudzes skolas pro-grammas. Bet, kad ðîs lietas galvenais veicinâtâjs, iecienî-tais draudzes gans aizgâja par mâcîtâju uz Straupes drau-dzi, ar viòa aizieðanu tikpat kâ jau pabeigtais labais darbsapstâjâs, un drîzi viss apklusa.

Gustavs Ernsts Reinbergs 1908. � 1919.(ar pârtraukumu 1. pasaules kara laikâ)Kârlis Lapiòð 1920. � 1931.Vilhelms Rozenieks jun. 1932. � 1934.Armîns Treus 1935. � 1944.Gustavs ÐaurumsRoberts Emîls Feldmanis 1955. � 1996.

Roberts Emîls Feldmanis, tçvs Jânis, mâte Marija,dzimusi Matuts. Dzimis 1910. gada 4. augustâ Viïòâ.

16. attçls. Mâcîtâjs R. Feldmanis


8 5

85

1921. � 1925. g. mâcîjies Jelgavas pilsçtas IV pamatskolâ,1925. � 1929. g. � Jelgavas Skolotâju institûtâ, 1929. �1930. g. Jelgavas vakara ìimnâzijâ. 1930. g. septembrîimatrikulçjies Latvijas Universitâtes Teoloìijas fakultâ-tç, studijas beidzis 1935. g. septembrî, 1940. g. 17. mai-jâ ieguvis teoloìijas licenciâta grâdu. Ordinçts 1935. gada22. septembrî Alûksnç par Rîgas pilsçtas prâvesta iecirk-òa vikâru. No 1935. g. 22. septembra lîdz 1. decembrimvikârs Rîgas Kristus draudzç, no 1935. g. 1. decembralîdz 1936. gada 1. decembrim Valkas prâvesta iecirkòavikârs, no 1936. g. 1. decembra lîdz 1940. g. augustamRîgas pilsçtas prâvesta iecirkòa vikârs un ârmisijas sek-retârs, no 1940. g. augusta Rîgas pilsçtas prâvesta vikârs,no 1944. g. septembra lîdz 1945. g. augusta vikârs RîgasSv. Jâòa I draudzç, no 1945. g. augusta lîdz 1950. g. 29.aprîlim vikârs, vçlâk mâcîtâjs Rîgas Jçzus draudzç, tad se-koja izsûtîjuma gadi Krievijas ziemeïos, no 1955. g. janvâ-ra strâdâja Katlakalna un vçlâk Olaines draudzç. Virsmâ-cîtâjs, universitâtes Teoloìijas fakultâtes profesors, R. Feld-manis miris 2002. gadâ un apglabâts Katlakalna kapos.

Mâcîtâja skaudrâs atmiòas par piedzîvoto Olainçpierakstîjis O. Skrodelis:

�Tanî laikâ, kad man viòu pieðíîra, Olaines baznîci-òa jau bija tâda kâ nâvei nolemta. Nu, ko tur vairs� Untad vajadzçja vilkt pret tautas gribu to nevajadzîgo Olai-nîti, par kuru teica:

� nu, îstenîbâ jau tur nav draudzes. Tur jau tikai tâ-da vârda pçc.

Nu, nav vârda pçc. Ir taèu viòa draudze. Mçs bei-dzot piedzîvojâm tomçr to uz manas darboðanâs beigulaiku, ka tâ Olaines baznîciòa bija sâkusi jau pildîties.Mîïâ Olainîte!


8 6

86

Cik reiz bija dzirdçts:� viòa nav vajadzîga, jâslçdz! Tur nav ko turçt diev-

kalpojumus. Tur cilvçki nenâk. Divi, trîs cilvçki atnâk �priekð ðiem îpaði turçt dievkalpojumus?

Redzi, kâ tas tomçr atmaksâjas. Tâ uzticîba mazumâ.Tâ ir mana pieredze. Tâ Olainç, tâ Katlakalnâ. Mâcîtâjs irKatlakalna mâcîtâjs. Un mâcîtâjs ir Olaines mâcîtâjs, unviòam jâraugas uz to, ka draudze pulcçjas. Un tâ mûsupacietîba, mûsu griba izturçt tomçr kaut kâdâ veidâ dodsavus labos augïus. Un beidzot tu brînies, kâ tad tas varnotikt � tur taèu nekas nebija. Nu, kas tad tajâ Olainîtçbija? Nu, nekas, nu, nekas. Divi, trîs cilvçki. Un tomçr viòatagad ir tapusi zinâmâ mçrâ jau viens garîgs sapulcinâju-ma punkts. Jau draudze. Beidzamâs reizes, ko dabûju re-dzçt, tad sirds bija tâda kâ sakustinâta. Vai tieðâm Olaine?Olaine, Olaine. Pie Katlakalna un pie Olaines piepildîjâstâda elementâra patiesîba, ka arî ticîbas lietâs ïoti svarîgair neatlaidîgâ pastâvîba un uzticçðanâs. Un, ja tâ tiek kautcik turçta, viòa attaisnojas ar to, ka tad arî atdzîvojas drau-dzes. Kâ lai viòas atdzîvojas? No tâ, ka ieradîsies viens mâcî-tâjs, kurð var paaugstinâtâ balsî klaigâdams sprediíot, unviòam nâks tûliò ziòkârîgi cilvçki apkârt? Es neticu ðiempaòçmieniem. Ja tie arî kâdreiz dod kâdu panâkumu, tadtâs ir tâdas ðïakatas, uz kurâm neko nevar uzbûvçt. Uzbûvçtvar uz to, ka Olainç sanâk trîs cilvçki. Un tie trîs nesaka vis

� nu, iesim mâjâs. Ko mçs te trîs darîsim!Bet tie trîs cilvçki saka� turçsim Dievkalpojumu!Un, ja mçs izturam, ja mçs pastâvam� Man liekas,

ka tas tçmats mûsu pastorâlajâ praksç nekad nav tâ îstiapcerçts, ka tas pastâvçðanas moments, tas uzturçðanasmoments ir ârkârtîgi svarîgs. Man jâsaka tâ, atskatoties


8 7

87

visâs manâs draudzçs. Saòçmu viòas kâ gandrîz tukðastelpas vai kâ daþu cilvçku atbalstîjumiòu. Sanâkam Olai-nîtç: çrìelnieks, apkalpotâjs un mâcîtâjs. Skatâmies viensuz otru. Kâda jçga? Ir jçga. Mûsu pacietîbai un mûsuizturîbai ir vienas dzîvas sçklas dîgtspçja. Spçcîga dîgt-spçja. Tikai dodiet vidi, kur viòa var dîgt. Kur viòa varparâdît sevi. Vai tâ ir Olainîte vai tas ir Katlakalns, vai tâir Doma baznîca � tas nekrît svarâ.

� Ko darîsim?Un visi kopâ saka� turçsim!Turam. Mâcîtâjs iet altârî, mâcîtâjs kâpj kancelç, mâ-

cîtâjs tur dievkalpojumu.Dievs tas Kungs kaut kâ mîluzticîbu. Un no tâ, tikpat kâ nekâ: nu, mâcîtâjs, apkal-potâjs, çrìelnieks � dievkalpojums.

� Turçsim?� Turçsim. Debesu Tçvs pieliek savu Âmen!Palika nepabeigta viena doma: gribçjâs Teodoram Zei-

fertam pie baznîcas uzcelt piemiòas akmeni vai kaut kopiemineklim lîdzîgu. Viòð taèu lielâ mçrâ bija Olaines baz-nîcas garîgais vadîtâjs, audzinâtâjs. Vçl vecais Vilîtis viòuatcerçjâs, kâ zçns bûdams � Zeifertu kâ skolotâju, kurð vi-òus visus no skolas vadîja uz baznîcu uz dievkalpojumu.Viòð bija ne tikai skolotâjs, bet arî draudzes turçtâjs.

Ap Olainîti vajadzçtu drusku padçstît tâdu mazuparku. Zaïumus. Iedzîvinât viòu ar dzîvo dabu. Viòajau tâda bârenîte bija. Vienmçr visu acu priekðâ. Ap Kat-lakalnu vçl bija ðis vai tas, bet ap Olainîti bija tâ tukði.Tur to Olainîtes laukumu jau var skaisti apdçstît. Visstas postaments, uz kura tâ Olainîte stâv, ârkârtîgi skais-ti izskatâs. To vajadzçtu kuplinât ar meþroþu ziediem,vislabâkais. Smarþîgâm meþrozçm, lieliem, kupliem


8 8

88

ziediem, lai tas mâcîtâja stûris, tâ baznîca bûtu tâdasmarþîga un skaista.�

17. attçls. Mâcîtâjs O. Skrodelis. Foto 2003. g.


8 9

89

Ap 1983. gadu Olaines draudzi kopâ ar mâcîtâjuR. Feldmani sâka apkalpot arî viòa rîcîbâ komandçtievikâri vai adjunkti, viòa garîgie dçli:

Viesturs Pirro,kurð tagad ir Kuldîgas iecirkòa prâvests.Çriks Jçkabsons,kurð tagad ir Latvijas Pirmâs partijaspriekðsçdçtâjs, Latvijas Republikas Saeimaspriekðsçdçtâja biedrs.Mâris Lukaðçvics,kurð tagad ir Adelaides latvieðu evaòìçliskiluteriskâs draudzes mâcîtâjs Austrâlijâ.Agris Sutra,kurð tagad kalpo Rîgas Kristus draudzç.Mâris Ziemelis 1996.�2000.Oskars Skrodelis no 2000. gada.


9 0

90

LITERATÛRA UN AVOTI

1. Dunsdorfs, E. Kurzemes kara kartes 17. un 18. gadsimtâ. Mel-burna, 1984. g., 33. lpp.

2. Raid, T. Tabulae Livoniae. Biblioteca Apostolica Vaticana. Tal-linn, 2002, lk. 88,89.

3. Kampe, P. Baznîcu celtniecîba Vidzemç zviedru valdîbas pçdç-jos piecdesmit gados (1660. � 1710.). R., 1937., 23. lpp.

4. Latvijas Valsts vçstures arhîvs (turpmâk LVVA), 1226. fonds, 1.apraksts, 84. lieta

5. Bulmerincq, A. Vier Bücher der Landvogtei der Stadt Riga, Bd. IIII. Riga, 1923, 1925, 1931;Aktenstücke und Urkunden zur Geschichte der Stadt Riga 17101740, herausg. Aus dem Nachlass des Dr. A. Buchholtz, Bd. I IIIRiga, 1902, 1903, 1906;Breþgis, K. Baznîcu vizitâciju protokoli. R., 1931;

6. LVVA, 1392. f., 1. apr., 684. lieta7. turpat, 1390. l., 4. apr., 425. l. 218. lpp.8. Breþgis, K. Baznîcu vizitâciju protokoli. R., 1931., 60. lpp.9. Campe, P. Lexikon Liv- und Kurländischer Baumeister, Bau-

handwerken und Baugestalter von 1400 � 1850. I Teil. Stock-holm, 1951 (turpmâk Kampe, Lexikon I), S. 67.

10. Kampe, P. Baznîcu celtniecîba Vidzemç zviedru valdîbas pçdç-jos piecdesmit gados (1660. � 1710.) R., 1937. (turpmâk Kam-pe, Baznîcu celtniecîba), 99. lpp.

11. Kampe, Lexikon, I, S. 9512. Kampe, Baznîcu celtniecîba, 101. lpp.13. LVVA, 235. f., 3. apr., 103. un 104. lieta14. Breþgis, K. Baznîcu vizitâciju protokoli. R., 1931., 62. lpp.15. LVVA, 749. f., 6. apr., 109. lieta, 109. lpp., turpat, 1382. f., 2. apr.,

240. lieta, 18. lpp.16. Sudrabs Latvijas lietiðíajâ mâkslâ 5. � 20. gadsimtâ. Izstâde Run-

dâles pilî. Katalogs I daïa, Sast. V. Vilîte, R., 1991. g. Nr. 88.17. Ramm, V. Eesti arhitektuur 2. Tallinn, 1996., 118. lk.18. Eesti kirikud. Postkarte Aivo Aia kogust. Tänapäev, 2001.


9 1

91

19. LVVA, 4038. f., 2. apr., 799. lieta, 30. lpp.20. Turpat, 1392. f., 1. apr., 648. lieta, 107., 115. lpp.21. turpat, 1390. f., 2. apr., 493. lieta, 21., 21-a, 22-a lpp.22. Vipers, B. Latvijas mâksla baroka laikmetâ. R., 1937., 225. lpp.23. Kampe, P. Astoòpadsmitâ gadusimteòa baroka altâri Rîgas ev.-

luteriskâs baznîcâs/ Latvijas ûniversitâtes raksti. Arhitektûras fa-kultâtes sçrija. I sçjums, R., 1930/1934. Nr. 4. 267 � 294. lpp.

24. LVVA, 1392. f., 1. apr., 648. lieta, 101., 111. lpp.25. turpat, 111., 114 .lpp.26. Kampe, Lexikon I, S. 268.27. LVVA, 1392. f., 1. apr., 648. lieta, 113. lpp.28. turpat, 103., 104. lpp.29. Kampe, P. Latvijas ev.- lut. baznîcu iznîcinâtâs mâkslas vçrtîbas.

R., 1934. g.30. LVVA, 235. f., 3. apr., 105. lieta, 5. lpp.31. turpat, 1392. f., 1. apr., 648. lieta, 258. lpp.32. Die Evangelisch=Luterischen Gemeinden in Russland. II Band.

St., Petersburg, 1911.33. turpat, 1392. f., 1. apr., 648. lieta, 176. lpp.34. turpat, 1392. f., 1. apr., 648. lieta, 192. lpp.35. Alva Latvijas mâkslas amatniecîbâ VI � XX gadsimtâ. Izstâde

Rundâles pilî. Katalogs. Sast. Lîdaka, D. un Miíelsone Dz. R.,1989. g. 159. lpp.

36. LVVA, 1392. f., 1. apr., 648. lieta, 334. lpp.37. turpat, 1390. f., 1. apr., 748. lieta, 38. lpp.38. Mâksla un arhitektûra biogrâfijâs 2. Latvijas enciklopçdija�. R.,

1996, 206., 207. lpp.39. LVVA, 6343. f., 11. apr., 40. lieta, 1 � 10. lpp.40. Valsts kultûras pieminekïu aizsardzîbas inspekcijas Pieminekïu

dokumentâcijas centrs41. LVVA, 1392. f., 1. apr., 312. lieta, 107. lpp.42. turpat, 749. f., 6. apr., 63. lieta, 576. lpp.43. turpat, 749. f., 6. apr., 60. lieta, 139. lpp.44. turpat, 235. f., 3. apr., 105. lieta, 4. lpp.45. Sloka, L. Vidzemes draudþu hronikas. Otrâ daïa//Valsts arhîva

raksti IV. R., 1927., 90. lpp.46. Vilîte, V. Teodors Zeiferts 1865. � 1929. R., 2000.47. Sehnliche Traur Klagen.. Johann Bordings.. R: G. Schröder, 1645.48. Aves cypriae sancto amori.. Johannis Bordingi.. R: G. Schroder,


9 2

92

1638. 49. Latvijas Akadçmiskâ bibliotçka Retumu un rokrakstunodaïa Nr. 1140, Avoti Latvijas vçsturç, 136. vienîba

50. LVVA, 749. f., 6. apr., 1402-a lieta, 693., 1179. lpp.51. turpat, 1403. l., 867., 1305., 1549., 1557., 1671. lpp.52. turpat, 1323., 1731. lpp.53. turpat, 749.f., 6. apr., 63. lieta, 453. lpp.54. Bulmericq, A. Aktenstücke und Urkunden zur Geschichte der

Stadt Riga 1710 � 1740. R., 1906, S. 21, 22.55. Bruiningk, H. Das Geschlecht von Bruiningk in Livland. R., 1913.

S. 110.56. Bulmerincq, A. Aktenstücke und Urkunden zur Geschichte der

Stadt Riga 1710 � 1740. R., 1906., S. 191.57. Latvijas Akadçmiskâs bibliotçkas Retumu un rokrakstu nodaïa

Ms 110, 136. vienîba58. Geschichte sämmtlicher Kirchen Rigischen Kreises und deren

Prediger zur Feier des 50 Jährigen Amtsjubiläums ihres gelieb-ten Seniors Carl Friedrich Stoll Pastors zu Sissegall und Alten-woga. Zusammengestellt von den gegenwärtig im Amte stehen-den Predigern diesen Kirchen 1877 I. Kachelbrandt. LVVA, 4038.f., 2. apr., 793. l., 26. lpp.

59. Turpat, 1392. f., 1. apr., 312. lieta, 54., 55. lpp.60. Bulmerincq, A. Aktenstücke und Urkunden zur Geschichte der

Stadt Riga 1710 � 1740. R., 1906., S. 175.61. LVVA, 2828. f., 1. apr., 276. lieta, 49. lpp.


9 3

93


9 4

94

DIE ST.ELISABETH KIRCHEIN OLAINE.

ZUSAMMENFASSUNG

Die St. Elisabeth Kirche in Olaine, die von einemRigaer Maurermeister Joachim Heinrich Güterbock, derin Stralsund geboren wurde, gebaut worden ist, feiertihr 250. Jubiläum. Dabei ist die Geschichte derGemeinde viel älter.

Kurz nach der Gründung von Riga wurden die an dieStadt angrenzenden Ländereien mit Bauernhöfen, Feldern,Wiesen und Wäldern dem Patrimonialgebiet, das vom Ratverwaltet wurde, zugeordnet. Als im Jahr 1225 dasZisterzienserinnen Kloster in Riga gegründet wurde, kamdas Land beiderseits der Daugava in den Besitz derNonnen. Nach der Auflösung des Klosters fiel dieses Landwieder an den Rigaer Rat. Auf den ältesten Landkartenvon Livland tragen Olaine und die im 17.Jahrhundertgebaute erste Holzkirche den Namen Schadding Dorf. Inder Gemeinde diente der Pfarrer von Katlakalns, der imPastorat von Katlakalns wohnte. Informationen über dieGeschichte der Gemeinde sind vor allem in den Akten desRigaer Rates, aber auch in den Visitationsprotokollen desPatrimonialgebietes zu finden. Aus dem Jahre 1693stammen die ersten Kirchenbücher von Katlakalns �Olaine. Die meisten von ihnen befinden sich imHistorischen Staatsarchiv Lettlands, zwei Bände sind imBesitz der Gemeinde. In die Bücher sind Taufen,Trauungen, Beerdigungen und Kommunionen bis zurMitte des 20. Jahrhunderts verzeichnet.


9 5

95

Olaine liegt an einem alten Handels- und Postweg, dervon Riga nach Mittau und weiter durch Litauen und Polennach Westeuropa führt. Das Dorf hat viele Kriege überlebtund wurde oft ausgeplündert und zerstört. Auch die Kirchehat darunter sehr gelitten. Besonders schwer waren dieersten 10 Jahre des Nordischen Krieges, als die Pest großeOpfer in dem ohnehin schon zerstörten Gebiet forderte.Erst im 2. Viertel des 18.Jahrhunderts ließen sich in denleeren Bauernhöfen neue Einwohner nieder. Sie begannendas Land zu bearbeiten, die Häuser und die Kirchewiederaufzubauen.

Im Jahr 1749 ließ der Rigaer Rat die alte Holzkircheniederreißen und an ihrer Stelle eine neue gemauerteKirche aufrichten. Diese Arbeit wurde dem MaurermeisterJ.H.Güterbock anvertraut. Seine Zeichnungen für dasKirchbauvorhaben und der eigenhändig unterzeichneteVertrag sind bis heute noch erhalten geblieben:

�Kund und zu wißen sey hiemit denen daran gelegen,daß zwischen Einem Löblichen Stadt Kasten Collegioan einem, und dem Maurer Meister Joachim HenrichJütterbock nach folgender Contract geschloßen worden.1-mo Es verbindet sich der Maurer Jütterbock der

Oloyschen Kirche gut und wohl, und zwar von68 fuß in der Länge, 34 fuß in der Breite 20 fußin der Höhe, und die Tiefe in der Erden von 6fuß dick. Nebst dem Thurm von 10 fuß inquadrat, und wenigstens 8 fuß die Mauer übersDach auf zu führen, nach dem von ihmübergeben Abriß mit seinen Gesellen aufsbaldigste, so daß es im nechst bevorstehenden


9 6

96

1750-sten Jahre in fertigten Stande seyn soll,aufzumauren, und zu gewölben, so daß davonnichtes auszusetzen seyn solle.

2-to Alle Materialien die erforderlich seyn möchten,als Steine, Kalck, Grand, Bretter zur Stellage undBogen, Eyserne -Anckern, Nägell, Molden, Trag-Bahren und Waßer Spänne etc will Ein LöblichesCassa-Collegium in Zeiten anschaften laßen, dasdaran kein Mangell seyn solle.

3-to Soll auch der Mauer Meister mit seinen Gesellen,wan sie zur Arbeit gehen oder reiten, ohne Entgeltdie floß Brücke hin und zurück passieren, auchihm und seinen Gesellen ein oder 2 Pferde vomMarstall gegeben worden.

4-to Werden ihm bey der Kirchen -Arbeit, wan er 2 Gesellendabey halt, 5 Bauren, bey 3 Gesellen 7 Bauren, undbey 4 Gesellen 10 Bauren zur Handlangere frey undohne Bezahlung bestanden, wie auch

5-to für alle Mauer Arbeit eins für alles 750 rthlr alb.also und demgestallt, daß er bey unterschreibungdes Contracts 100 rthlr alb. wann das Mauerwerckmit der Erden gleich wiederum 100 rthlr alb. wanndie Fenstern angelegt werden 100 rthlr alb., wandie Bogens über denen Fenstern fertig 100 rthlr alb.wan die Mauer fertig ist, daß der Zimmermann dasDach auf setzen kan, 100 rthlr alb., wan das Gewölbeim Stande wieder 100 rthlr alb., wan das Dach fertigein und auswendig abgeputzt noch 100 rthlr alb.und wan alles fertig, so daß nichtes daran fehlet,die übrige 50 rthlr alb.

Zu mehrerer Beglaubigung ist dieser Contract induplo angefertiget, wovon ein Exemplar im Nahmen


9 7

97

Es. Löblen. Cassa Collegii von dem Kasten Notarioältesten Schwartz, das andere aber von dem MaurerJütterbock eigenhändig unterschreiben, Sogeschechen.Riga d 4 Septembr Ao 1749

Joahim Hinrich JütterbockMauer Meister�

Es war ein Stein- und Ziegelbau mit einem ein-schiffigen Gemeindeteil und einem dreieckigen Altar-raum. Die relativ prächtige Eingangsfassade mit demPortal und der barocke Turm entsprechen den typischenMerkmalen der livländischen Sakralarchitektur des18.Jahrhunderts. Die im Archiv gefundenen Quittungenüber den Arbeitslohn geben Himweise auf die wenigbekannte Geschichte der Kircheninnenausstattung. Derwertvollste Gegenstand war der Kanzelaltar, der vomBerendt Ehlers (geboren in Iserhagen in Sachsen, ab 1727Bürger von Riga) angefertigt war.

Den Altar schmückten zwei Gemälde, die derMalermeister Johann Conrad Schmidt anfertigen ließ.Der Posumentiermeister Johann Friedrich Schultz ließden Altar mit Stoff umkleiden. Doch diese wertvolleAusstattung wurde bei der Zerstörung der Kirchewährend des Krieges 1915 vernichtet.

1926 hat August Raister einen Entwurf für dieRenovierung der Kirche erstellt, im nächsten Jahr wurdedie erneuerte Kirche eingeweiht. Ihr Altar wurde 1928durch einen neuen ersetzt.

Während des Zweiten Weltkrieges bestand dieGemeinde weiter. 1950-1960 wurden dem Bau die


9 8

98

größten Schäden zugefügt. Die Kirche wurde ständigdemoliert. Die Gemeinde war zu klein und ärmlich, umdieses aufzuhalten. Als Pfarrer dieser Gemeinde wirkte ab1955 Roberts Feldmanis, Pfarrer der Gemeinde vonKatlakalns. Dieser intelligenten Persönlichkeit, einem derhervorragendsten Theologen in Lettland, ist es zuverdanken, dass die kleine Gemeinde die schwerenOkkupationsjahre durchstehen konnte. Im Jahr 1970 hatdie Kirche einen neuen Altar und eine Kanzel bekommen,wurde renoviert und seither ständig gepflegt.

1992 erklang zum ersten Mal die von der schwe-dischen Gemeinde in Karlsköga geschenkte Orgel. ImJubiläumsjahr wurde im Kirchenhof ein Denkmal fürdie dort gefallenen und beerdigten lettischen Schützenaufgestellt und eingeweiht. Bei der Jubiläumsfeier imJuli 2003 sind an der Kirche die Plakette �Archi-tekturdenkmal des lettischen Staates� und eine Gedenk-tafel für deren Erbauer, Herrn J. H. Güterbock, ange-bracht worden.

Seit 1694 besteht eine kircheneigene Schule. Anfangsarbeiteten an der Schule drei ausgebildete deutscheLehrer, Johann Georg Kolkmann, Sven Olav Schwanund Johann Georg Kramer, die alle auf Lettischunterrichtet haben. Später haben einige dereinheimischen Bauern den Unterricht übernommenund den Kindern den Katechismus und das Lesenbeigebracht, auch wenn diese Lehrer zum Teil selbstnicht schreiben konnten. Am Ende des 18.Jahrhundertswurde das Unterrichtsprogramm erweitert. Von denLehrern, die an der Schule arbeiteten, ist der


9 9

99

Schriftsteller und Literaturkritiker Teodor Seifert (1865-1929) die hervorragendste Persönlichkeit.

Als erste Pfarrer der Gemeinde von Katlakalns-Olaine im 17.Jahrhundert sind Peter Bauer und JohannBörding erwähnt. Über das Leben von Johann Bördingund seine Ehe mit Barbara Becker erzählen zweiBüchlein, die im 17.Jahrhundert in Riga gedrucktworden sind: Aves cypriae sancto amori.. JohannisBördingi.. R: G. Schröder, 1638. und: SehnlicheTraur=Klagen.. Johann Bördings.. R: G. Schröder, 1645.

Der Name von Antonius Bernhoff ist mit demAufenthalt des Russischen Zars Peters I. in Riga verbunden,der an der Ordination des Pfarrers in der St.Petri Kircheteilgenommen hat. In der Zeit von Matthias Holst begannder Bau der neuen gemauerten Kirche.

Seit dem Jahre 2000 hat Oskars Skrodelis als der35.Pfarrer das Pfarramt der Gemeinde von Olaine inne.


100

100

ABBILDUNGEN

Vorderer Buchdeckel: Die St.Elisabeth Kirche von Olaine.Foto 2003Hinterer Buchdeckel: Rosen an der Kirche. Foto 2003

1. Johann Christoph Brotze: Prospect bey dem Oleynschen Krugean der Landstraße von Mitau nach Riga, zwischen dem 18-tenund 19-ten Werstpfosten von Riga, 1787. In der Ferne siehetman die Oleinsche Kirche

2. Detail der Karte von Schwengell mit dem Dorf Skading (Olaine) 16343. Eberhard Tolcks: Charte über der Mitausche Landstraß von

Mühleskallns Krug biß Schroten Krug, gemeßen Anno 1695 d22 october. Detail mit der zweite Oleynsche Kirche

4. H. Westphalen: Die Stadt Stralsund, Anfang 18. Jh.5. Johann Heinrich Güterbock: St. Elisabeth Kirche in Pärnu

(Estland). 1744 � 1747. (Turmdach J.H. Wülbern. 1893-98 wurdeauf der Südseite das Querschiff errichtet.) Foto 1909

6. Johann Heinrich Gütterbock: Projekt der Kirche von Olaine, 17497. Die St. Elisabeth Kirche von Olaine. Foto 19158. Behrent Ehlers: Altar der St. Elisabeth Kirche in Olaine, 1753.

Foto G. Kundt um 19159. Behrent Ehlers unterzeichnet die Quittung über die Herstellung

des Altars, 175310. Das Programm zum 150. Jubiläumsgottesdienst der Kirche von

Olaine11. August Raister: Projekt für die Renovierung und den Umbau

der Kirche von Olaine, 192612. Die zerstörte Kirche. Foto 196413. Der neue Altar und die Kanzel. Foto 200214. Die neue Orgel. Foto 199215. Haus �Vilîtes� in Olaine. Foto 200316. Pfarrer R. Feldmanis17. Pfarrer O. Skrodelis. Foto 2003


101

101

SATURS

Priekðvârds .................................................................. 3

Olaines baltâ baznîca .................................................. 7

Olaine cistercieðu klostera paspârnç. Viduslaiki ....... 9

Skadiòu ciems. Pirmâs koka baznîcas. 17. gadsimts ... 11

Mûra baznîcas celtniecîba. 18. gadsimts .................. 27

Olaines muiþai piederîgi. 19. gadsimts .................... 44

Divu pasaules karu vçtrâs. 20. gadsimts .................. 48

Atjaunotajâ Latvijas republikâ. 21. gadsimts ........... 63

Olaines baznîcas skola .............................................. 66

Katlakalna un Olaines draudzes mâcîtâji ................ 76

Literatûra un avoti .................................................... 90

Die St. Elisabeth Kirche in Olaine.Zusammenfassung .................................................... 94

Abbildungen ........................................................... 100


MUSEUM FÜR GESCHICHTE UND KUNST IN OLAINE

ST. ELISABETH KIRCHEIN OLAINE1753 � 2003

VALDA VILÎTE


OLAINES SV. ELIZABETES BAZN˛CA - Roberts Feldmanis · vecâ lielceïa simtgadîgo koku lapotni un...

Documents

Transcript of OLAINES SV. ELIZABETES BAZN˛CA - Roberts Feldmanis · vecâ lielceïa simtgadîgo koku lapotni un...