JU UNIVERZITET U TUZLI

OKVIRNI PLAN ZA RAZVOJ NAUNOISTRAIVAKOG RADA NA

UNIVERZITETU U TUZLI

Tuzla, oktobar 2005. godine

2

UVOD

1. STANJE NAUNOISTRAIVAKOG RADA NA UNIVERZITETU Prema sadanjem stanju Univerzitet je zaprijeen u ispunjenju svoje funkcije naunoistraivakog rada. S jedne strane nedostaju finansijska sredstva, a s druge vlastiti kapaciteti s obzirom na manjkavost naunoistraivakih jezgri i nedostatak jasne strateke vizije naunoistraivakog rada na Univerzitetu. Univerzitet u Tuzli sa 5 fakulteta (Medicinski, Rudarsko-geoloki, Tehnoloki, Fakultet elektrotehnike i mainstva, Ekonomski i 1 akademija (Pedagoka) na kojima je studiralo oko ukupno 2.500 studenata) je u periodu do 1992. godine (poetak izbijanja agresije na BiH) i 7 instituta (Rudarski institut, Ekonomski institut u Tuzli, Institut za ekonomiju u Doboju, Institut za hemijsko inenjerstvo, Institut za graevinarstvo, graevinske materijale i nemetale, Institut za preradu uglja i karbohemiju, Institut za zatitu na radu) bio nosilac visokog obrazovanja i istraivako-razvojnih projekata i razvoja TK. U 1994. godini osnovani su Filozofski fakultet koji je prerastao iz Pedagoke akademije i Defektoloki fakultet, a u k. '97/98. godini na Univerzitetu je studiralo 5.600 studenata. U 1998/1999. godini osnovani su 5 novih studijskih odsjeka (graevinarstvo, urnalistika, proizvodno mainstvo, tehnika informatika, strani jezici). U 2002/2003. godini iz Filozofskog fakulteta izdvojili su se Prirodno-matematiki fakultet i Fakultet za tjelesni odgoj i sport. U istoj godini studira na Univerzitetu u Tuzli 10.615 studenata. U kolskoj 2003./2004.godini upisano je oko 12.500 studenata, a 2005/2006. godine taj broj je 16.500 na svim fakultetima (13 fakulteta i 1 Visoka zdravstvena kola) i odsjecima (44 odsjeka). Nastavu izvodi preko 1000 predavaa i saradnika u razliitim zvanjima angairanih u nastavi. Aktivnost Univerziteta je danas primarno usmjerena na obrazovnu funkciju uz povremeno pruanje konsultantskih usluga privredi, dok su instituti, neposredno nakon rata nespretnom politikom privatizacije, naprosto, izvaeni iz univerzitetskog okvira i preputeni privatnoj inicijativi. To se odrazilo na rapidno smanjenje nuanoistraivakog potencijala ovih instituta (znaajno smanjen kadrovski potencijal instituta jer je dio istraivaa napustio BiH, a jedan dio istraivaa opredijelio se za nastavni rad na Univerzitetu) emu je doprinijela i minimizacija tranja velikih privrednih subjekata zbog opteg pada privrednih aktivnosti u velikim poslovnim sistemima. Nauna istraivanja na Univerzitetu nisu nala mjesto u sistemskom pristupu univerzitetske organizacije i temeljena su na individualnom pristupu. Ovakav pristup odrava mala kadrovska jezgra na okupu i osigurava minimalni razvoj akademskih jezgara, zbog ega se na Univerzitetu ima mozaina slika malih naunih jezgara. Najvei nedostatak u sistemskom rjeavanju je nesigurno finansiranje naunih istraivanja, ime je ogranien sistemski pristup istraivanjima. Stanje istraivake opreme i laboratorija je nezadovoljavajue. Osim slabosti ekonomije i u ponaanju drutva na dravnom/federalnom nivou moe se prepoznati stihijski pristup kako prema nauci, tako i prema univerzitetu.

3

Nepostojanjem strategije trajno se stvara i odrava nepovoljna klima za preuzimanje kreativne uloge univerziteta prema ekonomiji i drutvu. Univerzitet ima namjeru da se ukljui u nauno-tehnoloki razvoj BiH, Regije Sjeveroistona Bosna i Tuzlanskog kantona, ali prije svega potrebna mu je aktivna saradnja s partnerskim univerzitetima u Evropi, razmjena univerzitetskih nastavnika, usavravanje programa i unapreivanja planova nastave, podrka u opremanju istraivakih i edukativnih laboratorija, opremanja dokumentacionih centara (Univerzitetska biblioteka) kao baze za formiranje Centra za nauku i tehnologiju, koji moe biti u funkciji pokretanja poslovnih programa sa viim i sloenijim tehnologijama za trite. Za sada ne postoji finansiranje nauke i istraivanja, jer javni izvori za finansiranje naunoistraivakog rada nisu uspostavljeni nakon rata i danas ne postoje.1 Istraivake institucije u ratu su potpuno razorene i nisu bile predmetom ulaganja za postratni oporavak. U reformskom procesu integracije Univerzitet u Tuzli je NIR zadrao na fakultetima ostavljajuim im potpunu slobodu organizovanja, voenja s jedne strane i istraivanja s druge strane. U 2002. godini ukupan prihod koji su fakulteti ostvarili primjenjenim istraivanjiima, strunim radovima i elaboratima je oko milion KM. S nivoa Univerziteta voeno je vie projekata koji su finansirani iz domaih i meunarodnih fondova. Privatni sektor ne ulae u naunoistraivaki rad. Saradnja industrije i univerziteta u istraivako-razvojnim projektima nije uspostavljena poslije rata zbog nemoi neoporavljene industrije. Preduzea vrlo malo ulau u apsorpciju novih tehnologija zbog istog razloga. Prije rata znatno licenciranje stranih tehnologija nije obnovljeno poslije rata. Intelektualna svojina nije zatiena, jer dravna institucija za patente i igove, iako postoji nema legalnog statusa. Izvan akademskih krugova e-mail se malo koristi. Koritenje Interneta za elektronsku trgovinu, servis kupaca i odnose sa dobavljaima je zanemarivo malo. Ukupni trokovi istraivanja i razvoja (bez vojnih) koji su prije rata dostigli 1,5% GDP sada ne postoje ak i ni kao stavka oficijelne dravne statistike. Kompjutera je malo, svega 30/1000 stanovnika. Internet korisnika je malo, svega 3% populacije. Posljedice rata su itekako umanjile naunoistraivake kapacitete. Oporavak univerziteta je izostao iz Programa prioritetne rekonstrukcije (Priority Reconstruction Program PRP1). Obrazovanje kadrova stvara potencijal, ali to nije dovoljno. Po definiciji potencijal je samo sposobnost da se obavi rad. Rad kadrova stvara korisni efekat. Zbog toga se moraju stvoriti i razviti mehanizmi i instrumenti koji e omoguiti da kadrovi kreativno rade.

1 Kako je poznato, prije rata je postojao Fond nauke SR BiH kao i namjenski izvori naune i obrazovne saradnje koju je vodio Zavod za meunarodnu naunu, tehniku i kulturno-prosvjetnu saradnju SR BiH.

4

Savremene drave nastoje da meusobno uspostave meunarodnu saradnju radi toga da obezbijede dovoljnu "kritinu masu" istraivakog potencijala (kadrove, opremu, dokumentacija, informatiku) za rjeavanje veoma sloenih istraivako-razvojnih problema. Nauna istraivanja u zrelim drutvima ubrzano preuzimaju pokretaku ulogu, to dovodi do tog da univerzitet postaje inkubator za razvoj drugih sredina i drutava/zemalja. Nastaju novi meunarodni tehnoloki programi (regionalnog karaktera sa tendencijom globalizacije) pa se sve vie snage politike stavljaju u funkciju razvoja tehnologije. Meunarodna saradnja u tehnologijama (razvoj, transfer, difuzija i unapreivanje) nije vie samo tehniko i ekonomsko pitanje, ve sutinsko pitanje globalnog razvoja i odnosa pojedinanih drava i njihovih subregija. Savremeni nauno-tehnoloki razvoj se zasniva na saradnji univerziteta, istraivakih instituta i preduzea. Ovi procesi se ubrzavaju razvojem komunikacionih i raunarskih mrea. Pojaava se meunarodna poslovna saradnja preduzea u transferu tehnologija (davalac-primalac tehnologije) izvan nacionalnih granica. Omoguava se slobodan pristup naunoj informaciji, literaturi, bazama podataka, ljudima. U meunarodnoj akademskoj saradnji poseban znaaj se pridaje razmjeni nastavnika, studenata, studijskim boravcima i naunim misijama naunika-istraivaa, naunim kongresima i konferencijama.

2. KONCEPT RAZVOJA NIR-a NA UNIVERZITETU

Osnovno polazite za savremeni koncept razvoja Univerziteta je opredjeljenje da je to institucija koja mora obezbijediti:

1. edukaciju-prijenos znanja 2. istraivanje-proizvodnju znanja 3. dokazivanje-primjenu znanja.

Ove aktivnosti se meusobno preklapaju i ukljuene su jedna u drugu, to praktino predstavlja jedinstvo naunog i nastavnog rada kao nezaobilaznoj vrijednosti. Univerzitetski nastavnici su naunici, jer "najbolja univerzitetska nastava je nauni rad". Univerzitet bez naune aktivnosti nema neophodan akademski naboj kao kritiki element u obrazovnom procesu i svodi se na deskriptivnu i interpretativnu kolu. Univerzitet mora proizvoditi akademske vrijednosti koje se temelje na pokretakoj snazi koju daju naune aktivnosti. Samo u tim uvjetima univerzitet moe biti garant za podizanje i odgoj novih generacija intelektualaca, odgovornih za budunost drutva.

U cilju aktiviranja i daljih pomaka u oblasti naunoistraivakog rada, Univerzitet bi trebao sprovesti slijedee aktivnosti:

u poreenju sa meunarodnim naunim i strunim projektima Univerzitet mora autonomno odluivati o dodatnim poticajnim mjerama za njihovo ostvarivanje

stvarati i razvijati podmladak za nauni rad izborom mladih naunih saradnika koji bi se finansirali iz naunih projekata (po ugledu na druge zemlje) i uz potporu ministarstva

5

pristupiti osnivanju univerzitetskih istraivako-razvojnih centara, opremljenih savremenom istraivakom, tehnolokom i ispitnom opremom

stalno podizati nivo i kvalitet steenih znanja. Ovo je jedini upravljivi resurs malih zemalja koji vodi irenju razumijevanja drutva za nauni rad i rastu potreba za njegovim rezultatima

u skladu sa koncepcijom jedinstva naunog i nastavnog rada moraju se osigurati uvjeti za neposredno ukljuivanje studenata posebno zavrnih godina, postdiplomanada, magistranata, i doktoranata sa aplikativnim radovima posebno tehnikih fakulteta u projekte naunoistraivakog i strunog rada, te po mogunosti formirati inkubacione centre i u vezi sa institucijama u okviru Univerziteta (poput Business centra), i van Univerziteta (BIT, Poduzetnika komora i sl.) pripremiti studente (budue diplomirane) za produktivan rad

zalagati za sistemsko osiguravanje minimalnih sredstava (unutar budeta) za potrebe naunog rada svakog univerzitetskog nastavnika i saradnika

uspostaviti sistem meunarodnih recenzija kod ocjene programa i projekata raditi na formiranju naunih indeksiranih asopisa segmentiranih po naunim

oblastima sa recenzijom Univerzitet bi morao nastaviti aktivnosti i zaloiti se za povezivanje sa postojeim

naunim institutima iz okruenja radi proirenja baze ve izgraenih akademskih kadrova i sadraja (oni su ranije bili u sastavu Univerziteta)

Naini finansiranja:

Univerzitet bi predloio izdvajanja budetskih sredstava posebne namjene za ciljane razvojne programe i projekte (Fond za NIR)

Finansiranje od strane privrednog subjekta-korisnika usluga; Indirektno finansiranje od strane inostranih donatora (vladinih tijela, razvojnih

agencija i dr.); Finansiranje iz osnova sporazuma o meuuniverzitetskoj saradnji; Finansiranje iz osnova meunarodnih sporazuma o nauno-kulturnoj i

tehnikoj saradnji. Ostali izvori finansiranja u zemlji i inostranstvu

Nosilac infrastrukture za NIR

Univerzitet u Tuzli u okviru kojeg su:

Nauno-istraivake i razvojno-istraivake jedinice-zavodi na fakultetima i centri (u perspektivi na Univerzitetu)Ured za nauno-istraivaki rad i Ured za meunarodnu i meuuniverzitetsku saradnju pri Univerzitetu Tuzla (meuregionalna i meunarodna saradnja sa lanovima EU, OPEC, USA)

U savremenom globalnom drutvu 21. stoljea, razvoj nauno-istraivakog rada (NIR) ima odluujui uticaj na privredni i socijalni razvoj drava i regiona. U zemljama u razvoju kao to je BiH, uloga drave je odluujui factor za podrku NIR-a. Prema Ustavu BiH, kantoni u Federaciji BiH su odgovorni za definisanje i sprovoenje politike NIR.

6

Bez sistemskog pristupa u organizovanju i upravljanju NIR-om na Tuzlanskom kantonu (TK) bie izgubljeno mnogo potencijala za privredni i socijalni razvoj. Zbog toga je potrebno definisati konzistentnu, dugorono orijentisanu strategiju NIR-a na TK, polazei od trenutnog stanja uz jasno definisanu viziju i postavljene ciljeve. NIR na TK bi se trebao bazirati na:

Reformisanom procesu visokog obrazovanja na Univerzitetu u Tuzli u skladu sa normativima i standardima EU

Adaptiranim nastavnim planovima i programima na Univerzitetu u Tuzli (UT) sa ciljem uvoenja nastavnih programa za poduzetniki orijentisane univerzitete

Internacionalizaciji i regionalnom povezivanju subjekata NIR-a na Univerzitetu Procesima revitalizacije i reorganizacije nauno-istraivakih kapaciteta na

institutima i fakultetima u skladu sa definisanim prioritetima NIR-a u BiH Izgradnji institucija za upravljanje tehnolokim razvojem, posebno malih i

srednjih preduzea, (poslovno-inovacioni centri i centri za transfer tehnologija i upravljanje tehnolokim procesima u okviru Univerziteta Tuzla).

Sistemski postavljen i dugorono orijentisan koncept NIR-a na TK, uz oekivanu podrku meunarodnih organizacija i programa, koji su na raspolaganju BiH, treba da doprinese izvoznoj konkurentskoj sposobnosti privrede na TK, a time i ubrzanom ekonomskom i socijalnom razvoju kao podlozi za finansiranja NIR-a.

II. METODOLOGIJA Osnovu za definisanje stratekih pravaca NIR i plana aktivnosti predstavljali su:

1. Analize i zakljuci sa konferencije o "Regionalnoj razvojnoj strategiji Tuzlanskog kantona-faza B", naune podloge-Univerzitet u Tuzli, maj 2000.

2. Program rada i razvoja Univerziteta u Tuzli 2002-2004.; Prof. dr Izudin Kapetanovi, juli 2002.

3. Perspektive nauno-tehnolokog razvoja u BiH, Simpozij Univerzitet u Tuzli, april 2001.Plan institucionalnog razvoja do 2010.g. Univerzitet u Tuzli, februar 2003. g.Miljenje tima Evropske Unije za evaluaciju Univerziteta u Tuzli, 2004. g.

6. Regionalna Strategija ekonomskog razvoja, EU RED, novembar 2004. Definisanje globalnih ciljeva u razvoju istraivanja

Globalni cilj NIR-a TK je revitalizacija, reforma i reorganizacija osnovnih resursa i subjekata NIR-a na TK (Univerziteta u Tuzli, nauno-istraivakih instituta i centara), kao i razvoj sistema upravljanja NIR-om na TK. Realizacija ovog globalnog cilja predstavlja kljuni faktor privrednog i socijalnog razvoja na TK ali Regiji Sjeveroistok Za Univerzitet u Tuzli se otvara iroki prostor uklapanja, naroito, u Regionalnu strategiju ekonomskog razvoja, koja postavlja sljedee strateke i prioritetne ciljeve i mjere:

7

Strateki i prioritetni ciljevi i mjere za Regiju SI2 Strateki ciljevi Prioritetni ciljevi Mjere

1.1. Poveanje konkurentnosti industrijskog sektora i SME

1. Poveanje industrijske proizvodnje 2. Razvoj sektora SME 3. Pruanje pomoi stvaranju klastera

1.2. Poboljanje poslovnog okruenja

1. Razvoj poslovne infrastukture 2. Poboljanje pristupa finansijama 3. Razvoj sektora poslovnih usluga 4. Uspostavljanje sisteama za provjeru kvaliteta i standardizaciju

1.3. Poveanje inovativnog potencijala regije

1. Poboljavanje istraivako-razvojne infrastrukture i pruanje pomoi tehnolokim inovacijama 2. Poboljanje kapaciteta za transfer tehnologije

1.4. Razvoj turizma 1. Poboljanje atraktivnosti regije 2. Rehabilitacija i poboljanje turistike infrastrukture 3. Raznolikost i razvoj turistikih proizvoda i pomone usluge

1.5. Razvoj ruralne ekonomije 1. Razvoj poljoprivrede i pruanje pomoi prehrambenoj industriji 2. pruanje pomoi drvopraraivakoj industriji i poumljavanju 3. Razvijanje ne-poljoprivrede aktivnosti

1.

Regeneracija ekonomije SI i poveanje inovativnog

potencijala regije

1.6. Poboljanje i razvoj transportne i komunalne infrastrukture i zatite okolia

1. Poboljavanje transportne infrastrukrure 2. Poboljavanje infrastrukture i osiguranje zatitea okolia

2.1. Razvoj ljudskih resursa 1. Razvijanje trita rada 2. Poveavanje fleksibilnosti radne snage i preduzetnike aktivnosti

2. Poboljanje vjetina,

konkurentnosti i mobilnosti ljudskih

resursa, razvoj trita rada i borba protiv

drutvenog iskljuenja

2.2. Promoviranje drutvenog ukljuivanja

1. Promoviranje jednakog pristupa ugoenih grupa na tritu rada 2. Osiguravanje odgovarajuih ivotnih uslova za ugroene osobe i porodice 3. Restrukturiranje i razvoj socijalnih usluga za ugroene grupe

3.1. Poboljanje drutvene infrastrukture i kvaliteta socijalnih usluga

1.Poboljavanje obrazovne infrastrukture i pruanje pomoi obrazovnim programima u zajednici 2.Poboljavanje zdravstvene infrastrukture i pruanje pomoi zdrvastvenim programima

3.

Poboljanje kvaliteta ivljenja i stvaranje

atraktivnog okruenja u zajednici 3.2. Urbana i ruralna

reahabilitacija, te zatita i ouvanje kulturnog nasljea

1. Obnova i zatita ruralnih zajednica i urbanih centara 2. Zatita i ouvanje kulturnog nasljea

2 Dokumenat Regionalna strategija ekonomskog razvoja Regije Sjeveroistok (raena od strane Evropske komisije uz podrku lokalnih strunjaka dr. K. Hodi, dr. S. Zahirovi i dr. M. Klapi), EU RED, Nerda, 2004, str. 57.

8

Identifikacija problema i prepreka realizacije globalnih ciljeva Na osnovu analize trenutnog stanja identifikovani su slijedei problemi koji predstavljaju prepreke za realizaciju ciljeva NIR-a na TK i Regiji SI:

1. Na TK i Regiji Sjeveroistok ne postoji infrastruktura za tehnoloki razvoj, transfer znanja i tehnologija i podrku inovacijsko-poduzetnikim inicijativama,

2. Neophodna je reforma sistema visokog obrazovanja, uvoenjem novih programskih sadraja, poto zavreni diplomci imaju izraene deficite u znanjima potrebnim za revitalizaciju privrede i razvoj poduzetnitva,

3. Ne postoji tranja za uslugama NIR organizacija, 4. Kapaciteti NIR centara na Univerzitetu, a pogotovo u istraivako-razvojnim

institutima su nedovoljni za realizaciju projekata razvoja, koji zahtijevaju visoke standarde. Posebno je kritino stanje sa strukturom istraivaa (nedostaju mlai istraivai) i savremena oprema,

5. Ne postoji izgraen sistem finansiranja NIR. Definisanje podciljeva i plana akcije Polazei od trenutnog stanja na TK, ciljevi i plan aktivnosti u okviru strategije NIR-a, grupisani su prema prioritetima u okviru sljedeih segmenata: 1. Definisanje prioriteta na TK, radi podrke procesima:

revitalizacija privrede restruktuiranja i poveanja konkurentske sposobnosti preduzea uvoenja novih tehnologija i poveanja izvoznih sposobnosti preduzea cjeloivotna edukacija

2. Revitalizacija nauno-istraivakog rada na fakultetima i institutima u okviru definisanih prioriteta baziranih na reorganizaciji postojeih institucija (revitalizacija kadrova i opreme)

3. Osnivanje Fonda za nauno-istraivaki rad Prioriteti naunog razvoja Opredjeljena u definisanju prioriteta nauno-tehnolokog razvoja na TK predloena su u Strategiji razvoja do 2015. sa prioritetima tematskih oblasti "Privredni razvoj" i "Socijalni razvoj", te analizi karakteristika NTR zemalja u razvoju i tranziciji. Pri definisanju prioriteta, vodilo se rauna i o mogunosti finansiranja aktivnosti, pri emu je posebna panja fokusirana na mogunosti koritenja meunarodnih programa, koji stoje na raspolaganju.

9

Ciljevi i pravci naunog razvoja po oblastima NIRa: a) Informacione tehnologije Pored razvoja baziranog na koritenju informacionih tehnologija (IT) na poveanju produktivnosti u industriji i servisnim uslugama na TK i Regiji SI je mogue pokrenuti i nove privredne aktivnosti osvajanjem tehnolokog razvoja u oblastima:

Projektovanje, razvoj i izrada softvera za poslovne informacione sisteme; Proizvodnja softvera za sisteme upravljanja proizvodnim procesima u realnom

vremenu (oblast industrijskih informacionih tehnologija); Proizvodnja softvera za Internet bazirane aplikacije i digitalne medije.

Privredne aktivnosti bazirane na IT su pogodne za razvoj malih i srednjih preduzea i imaju znaajan potencijal za izvoz u razvijene zemlje EU i USA. b) Malotonana hemija, razvoj specijalnih hemikalija i materijala na njihovoj osnovi Globalni cilj je prestruktuiranje hemijske industrije u pravcu specijalizacije i prelaza na proizvodnju hemikalija sa veim ueem znanja u strukturi cijene proizvodnje. Strateki pravci tehnolokog razvoja su: - Razvoj organske sinteze finih hemikalija:

Karakterizacija sirovina, poluproizvoda, proizvoda kao i formulacija (npr. analiza hrane),

Sinteza, projektovanje i izgradnja fleksibilnog poluindustrijskog postrojenja Energetska i ekoloka optimalizacija procesnih sistema Razvoj postupaka separacije, ienja i konane obrade proizvoda Razvoj i ispitivanje proizvoda za trite Prenos postupaka u proizvodnju

- Strateki pravci tehnolokog razvoja su: Primjena, razvojna i projektna istraivanja i uvoenje sistema kontrole kvaliteta u

sljedeim oblastima: dizalice (kranske, mosne, industrijske), transportni ureaji i mobilne maine, kuanski aparati (bojleri, rashladna tehnika, kotlovi za etano grijanje) i izmjenjivai toplote

Istraivanja u oblasti primjene visokih tehnologija za visoko-brzinske obrade i nanoenje metalnih presvlaka (2005-2015. godina).

Istraivanja u oblasti dijagnostike primjenom savremenih informacionih tehnologija

Istraivanja u oblasti poveanja produktivnosti i kvaliteta proizvodnih procesa koritenjem savremenih postupaka, metoda i tehnologija.

c) Metalna industrija

reinenjering tehnolokih procesa

10

reinenjering tehnolokih segmenata preduzea metalne struke, razvoj novih tehnologija (prerade metala, livenje, zavarivanje i dr.), rad na osvajanju novih proizvoda, proizvodnih programa za potrebe privrede poslovi na istraivanju iz podruja ekologije opremanje istraivakih i edukativnih laboratorija edukacija iz zavarivakih tehnologija, ispitivanje mainskih konstrukcija, projektovanje mainskih konstrukcija ispitivanje mainske opreme u metalopreraivakoj industriji, rudarstvu i

procesnoj industriji, organizovanje edukacije iz visokih tehnologija strunjaka iz privrede i nastavnika srednjekolskih institucija metalske struke, uestvovanje u uvoenju sistema kvaliteta u metalskoj industriji, edukacija kadrova iz energetike, funkcionalna ispitivanja energetskih sistema, snimanje emisije na produktivna sagoriejvanja energetskih postrojenja

d) Ekonomija Globalni ciljevi istraivanja upravljeni su na: Makroekonomska i mikroekonomska istraivanja Istraivanja privrednog razvoja, regionalnog i prostornog razvoja Istraivanja u oblasti oblasti menadmenta, poslovnih finansija, raunovodstva i unapreenje upravljanja malim i srednjim preduzeima Posebno su interesnatna primjenjena istraivanja iz oblasti poduzetnike ekonomije, ukljuivo konsultantske usluge.

d) Medicinski fakultet Osnovni ciljevi su institucionalno razvijanje fundamentalnih, razvojnih i primjenjenih istraivanja u medicini.

e) Rudarstvo i geologija Strateki pravci razvoja u oblasti rudarstva i geologije su slijedei:

razvoj novih tehnologija i metoda u rudarstvu uglja istraivanje geolokih i eksploatacionih rezervi magmatskih leita graevinskog

kamena istraivanje problema sanacije zone tonjenja gradskog podruja Tuzla istraivanje razvoja komunalne energetike TK istraivanje hidrogeolokih uslova i eksploatacionih rezervi podzemnih nalazita

pitke i tehnike vode istraivanje uslova i opreme za deminiranje minama ugroenog podruja TK istraivanje profitabilnih leita nafte i plina na prostoru TK i F BiH

11

istraivanje profitabilnih leita mineralne vode istraivanje profitabilnog iskoritenja geotermalne energije.

f) Drutvene djelatnosti Univerziteta u Tuzli

Ciljevi obrazovanja: kolovanje novih profila kadrova kao nosilaca poduzetnikih zanimanja (za

ekonomiku domainstva, prevodilaki smjer za orijentalne i svjetske jezike, za industrijski dizajn, za inkulturaciju kulturnog nasljea, nova pedagoko-kulturoloka zanimanja i sl.)

Opremanje istraivakih i edukativnih laboratorija, dokumentacionih centara (Univerzitetska biblioteka i sl.), sa mogunou ukljuivanja u posebne informacione mree (uenje na daljinu i sl.)

Centar za cjeloivotno obrazovanje u sklopu kojeg e biti odjel za permanentno obrazovanje profesora u osnovnim i srednjim kolama

III. PRIJEDLOG STRATEKIH PRAVACA RAZVOJA NIR-a Do 1992. godine nosioci nauno-istraivakog i tehnolokog razvoja na TK i Regiji SI su bili instituti udrueni u Univerzitet u Tuzli. Ove institucije NTR su bile povezane sa privredom u BiH i svoje aktivnosti su usmjeravale prema ciljevima privrednog razvoja. Ratna razaranja, proces privatizacije i orijentacija na trinu ekonomiju znaajno su negativno uticali na kapacitete NTR na TK. Zbog toga je neophodno izvriti organizaciju NIR-a na Univerzitetu kao nosiocu NIR-a na Tuzlanskom kantonu u skladu sa Pravilima Univerziteta u Tuzli. Nakon konstituisanja zavoda, odnosno istraivako-razvojnih centara, NIR na Univerzitetu e moi intenzivnije nuditi istraivake projekte na drutvenom i privrednom planu. Organizacija NIR-a na Univerzitetu u Tuzli Polazei od lana 21. i 25. Zakona o visokom obrazovanju, lanova 15., 16., 17., i 18. Zakona o naunoistraivakoj djelatnosti, te lana 103. Pravila Univerziteta u Tuzli, polazne osnove za organizovanja NIR-a na Univerzitetu u Tuzli su: Na Univerzitetu Tuzla organizuju se procesi osnovnih djelatnosti s prateim organizacionim subjektima, i to:

a. Organizacione jedinice nastavnog procesa b. Ured za NIR-a c. Ostali organizacioni subjekti

Nauno-istraivaki i umjetniko-istraivaki rad izvodi nastavno i nauno osoblje Univerziteta individualno ili u okviru nauno-istraivakih i umjetniko-istraivakih organizacionih jedinica Univerziteta. U realizaciji nauno-istraivakog i umjetniko-istraivakog rada uestvuju i studenti

12

dodiplomskih, postdiplomskih i doktorskih studija i po potrebi angaovani kadrovi izvan Univerziteta izabrani u nauna i struna zvanja prema relevantnim propisima. Naunoistraivaki rad moe biti organizovan na nivou Univerziteta i na nivou fakulteta. Na nivou Univerziteta, ured za NIR e pratiti i organizirati rad na:

- fundametalnim istraivanjima - razvojnim istraivanjima - primjenjenim istraivanjima

kada je u pitanju multidisciplinarni naunoistraivaki rad.

Konsalting usluge kao multidisciplinarna djelatnost Univerziteta, po posebnim uslovima angairanja pojedinaca, bile bi takoer pod ingerencijom Ureda za NIR Univerziteta. Ured za NIR e nastaviti koordinirati aktivnosti vezane za nauno-istraivaki rad za sve organizacione jedinice NIR-a na nivou Univerziteta. Nova organizacija NIR-a je zasnovana na 5 nauno-strunih oblasti:

1. Istraivako razvojni centar za inenjersko tehnike nauke 2. Istraivako razvojni centar za drutvene i humanistike nauke 3. Istraivako razvojni centar za bio-medicinske nauke 4. Istraivako razvojni centar za prirodne nauke 5. Istraivako razvojni centar za umjetnost

Organizacija i djelokrug rada istraivako razvojnih centara zasniva se na specijaliziranim zavodima, centrima i laboratorijama pri fakultetima. Svaka podorganizaciona jedinica NIR-a je konstituisana na optimalan nain. Koordinaciju istraivako-razvojnih centara i organizacionih jedinica NIR-a obavljat e ured za NIR na nivou Univerziteta.

Radni tim na zadatku je osnovna jedinica rada i finansijskog obrauna u okviru organizacionih jedinica NIR-a i njihovih podjedinica. Nakon konstituisanja zavoda, odnosno istraivako-razvojnih centara, NIR na Univerzitetu e moi intenzivnije nuditi istraivake projekte na drutvenom i privrednom planu.

13

Uslune djelatnosti Univerziteta:

1. Centar za edukaciju 2. Centar za razvoj daljinskog obrazovanja 3. Media centar 4. Centar za izdavaku djelatnost 5. Centar za jezike 6. Univerzitetska biblioteka 7. Konsalting usluge

Obnavljanje istraivakog kadra

U cilju obnavljanja istraivakog kadra na TK treba obezbjediti sredstva za

finansiranje razvoja mladih istraivaa u okviru meunarodne naune i tehnike saradnje koju BiH potpisuje sa ostalim zemljama u svijetu. Nastavie se nauna saradnja sa SAD putem Fulbright stipendija, Junior Faculty Development Programa, Hubert H. Humphrey, Ron Brown i slinih programa i drugim zemljama kao to je napr. saradnja sa Republikom Slovenijom, raznih nevladinih organizacija kao to je Meunarodni forum, SOROS i drugih preko Ureda za nauno-istraivaki rad Univerziteta.

Osim toga, neophodno je organizovano ukljuivanje i u druge meunarodne

projekte nauno-tehnoloke saradnje (6 Okvirni Program EU odnosno dolazei 7 Okvirni Program, INCO Copernicus, ACE, COST, EUREKA), univerzitetske mree u kojima institucije iz BiH mogu da uestvuju. Pronalaenje stratekih partnera za uee u ovim projektima je prioritet.

Povezivanje naunih instituta na TK i Univerziteta Povezivanje naunih instituta na TK i Univerziteta je potrebno radi formiranja kritinih masa istraivaa i resursa. Univerzitet bi bio spreman prihvatiti saradnju sa naunim institutima u naunim oblastima za koje su njegove lanice matine reguliui meusobne odnose posebnim ugovorom. Na Univerzitetu u Tuzli neophodno je uspostaviti organizacione oblike za nauno-istraivaki rad u formi: zavoda, klinika, i centara. Bie podrano formiranje i rad inkubatora za novoformirana mala preduzea. Koordinacija izmeu niih organizacionih jedinica-zavoda se moe ostvariti uspostavljanjem viih organizacionih oblika: istraivako-razvojnih centara u kojima e se stvoriti pogodno okruenje za rad istraivako-razvojnih organizacija, malih preduzea iji se rad oslanja na specijalna znanja i visoke tehnologije.

Primjeri reorganizacije institucija NIR-a: Univerzitet bi sa Rudarskim, Ekonomskim, Institutom za zatitu na radu, Institutom za hemijsko inenjerstvo, Institutom za preradu uglja i karbohemiju, Veterinarskim zavodom, Ditom, Pivarom, Mempromom, mljekarama u Kantonu, Vegafruit i dr. potpisao poseban pojedinani Memorandum o saradnji u kome bi se dogovorili detalji meusobnih odnosa, uea na zajednikim projektima, opremanja, poboljavanje uslova za rad i infrastruktura.

14

Osnivanje fonda za nauno-istraivaki rad Potrebno je osnovati fond za naunoistraivaki rad na osnovu sredstava koja e se dobiti namjenski iz NIR-a lanica, sporazuma s privrednim subjektima, sa malim i srednjim preduzeima, poduzetnicima i svim zainteresovanim licima koji su u okviru djelatnosti Univerziteta. Fond e biti revolving karaktera, a funkcionisat e po principu odobravanja projekata, pa e stimulisati projekte fundamentalnih, razvojnih i primjenjenih istraivanja, rjeenja i ekspertiza koja su u stanju vraati sredstva u Fond. Fond bi trebao i da pospijei i neposredno ukljui postdiplomande i doktorande u nauna i struna istraivanja. U okviru prihvaenih istraivakih projekata finansijska podrka bie usmjerena posebno na kupovinu opreme za izvoenje nauno-strunog rada. Djelokrug finansijske potpore fonda su nauni i struni asopisi na fakultetima i Univerzitetu sa meunarodnom recenzijom. Nauni i struni asopisi Potrebno je osnovati i podrati naune i strune asopise na fakultetima i Univerzitetu sa meunarodnom recenzijom, a koji su u podruju rada organizovanih naunih cjelina. Pri fakultetima ve izlaze sljedei asopisi: DEFEKTOLOGIJA (Edukacijsko-rehabilitacijski fakultet), SPORT-nauni i praktini aspekti (Fakultet za tjelesni odgoj i sport), Acta Medica Saliniana (Univerzitetsko-klinikog centra, preporuka je u organizaciju i izdavanje asopisa ukljue jo Medicinski i Farmaceutski fakultet), Ekonomska revija (Ekonomski fakultet), Technologica Acta (Tehnoloki fakulteta), Ostrvo (Univerzitet u Tuzli sa Zajednicom opinskih drutava BZK), a predstoji izlaenje asopisa na Prirodno-matematikom fakultetu. Gotovo svi fakulteti imaju redovne ili povremene zbornike radova. Nauno-struni kongresi

Nauno-struni kongresi iz pet oblasti koje ukljuuju organizacione jedinice (istraivako-razvojni centri). Kongresi su internacionalni sa meunarodnim ueem i meunarodnom recenzijom. Ovi kongresi e obuhvatati iskljuivo nauna i struna podruja koja e imati za cilj javne prezentacije nauno-strunih dostignua kako na naem Univerzitetu tako i na Univerzitetima u BiH i ire.

15

Vrijeme aktivnosti S T R A T E G I J A

KRATKORONO SREDNJORONO DUGORONO

IZVRIOCI

Fond za NIR +

Nauni i struni asopisi sa meunarodnom recenzijom

+

Osnivanje centara, razvoj Ureda za NIR +

Povezivanje Ureda za NIR s institutima, zavodima, istraivakim jezgrima malih i srednjih preduzea u Kantonu i regiji

+

Organizovanje NIR-a sa drugim univerzitetima u BIH i ire, kao i u okviru UNIVERZITETSKE MREE

+

Nauno-struni kongresi +

Univerzitet u Tuzli uz pom

o vlastite infrastrukture i drutveno-politikih struktura:Opine,

Kantona, Federacije i R

BiH

TABELARNI PRIKAZ DINAMIKE RAZVOJA NIR-a SA VREMENSKIM AKTIVNOSTIMA I IZVRIOCIMA

Kratkorono: do kraja 2005.god. Srednjerono: do kraja 2007.god. Dugorono: do kraja 2010.god.

16

IV. ZAKLJUCI 1. Univerzitet u Tuzli ima potrebu za svestranijim ukljuivanjem u sve tri vrste

usmjerenog naunoistraivakih istraivanja (fundamentalna, primjenjena i razvojna). Pri tome, Univerzitet prepoznaje posebnu ansu svoje naunoistraivake pozicioniranosti kao: - nosioca primjenjenih i razvojnih istraivanja - regionalnog Univerziteta na prostoru TK i Regije SI;

2. Univerzitet e formirati istraivake kapacitete u zavode, a nakon regulacije pravila i u istraivako razvojne centre na nivou Univerziteta. Naime, koncept integrisanog univerziteta podrazumijeva izbjegavanje svake vrste preklapanja, pa u tom smislu integraciju treba nastaviti i posebno instistirati na grupisanjima istraivakih kapaciteta, to e dovesti ne samo do racionalizacije resursa, nego i do poveanja kvaliteta i konkurentnosti samih naunoistraivakih radova, vee koordinacije i razmjene ideja. U osnovi ove koncepcije trebao bi biti zavod kao naunoistraivaka jedinica katedre. Najvii oblik naunoistraivake organizacije predstavljali bi istraivako razvojni centri.

3. Nastavie se nauna saradnja u zemlji i inostranstvu uz podrku vladinih i

nevladinih organizacija, u cilju obnavljanja istraivakog kadra omoguavanjem uslova za stimulisanje mladih istraivaa u cilju sticanja naunog stepena doktora nauka, odnosno magistra; usavravanja postojeeg kadra, putem postdoktorskih studija i drugih oblika usavravanja, njegovanjem stvaralakog rada na Univerzitetu u cilju novih doprinosa i koritenju postojeih znanja na nove primjene u svim oblicima ljudskog djelovanja; nabavke opreme za pojedine zavode putem programa koje nudi Evropska Unija i SAD.

4. Univerzitet e osnovati Fond za NIR revolving karaktera, koji e funkcionisati po

principu odobravanja projekata, pa e u tom smislu, posebno na poetku, stimulisati projekte strunih, razvojnih i primjenjenih istraivanja, rjeenja i ekspertiza koja su u stanju vraati sredstva u Fond. Fond bi trebao pospijeiti i neposredno ukljuivanje studenata, posebno postdiplomanada u nauna i struna istraivanja. Osim uspostave Fonda, Univerzitet e se zaloiti i za sistemsko osiguranje (minimalnih) sredstava za svakog nastavnika (na poetku za svaku katedru) ukoliko je vezan za osnovne naune pravce naunoistraivakog rada usvojene od strane Senata Univerziteta. Takav minimalan istraivaki proraun pojednici bi komplementirali s vlastitim ostvarenim projektima. Finansijska podrka se odnosi prije svega na nabavku nauno-istraivake opreme koja je neophodna za izvoenje eksperimenta i koja e biti koritena i za naredne nauno-istraivako-razvojne projekte. Fond e finansirati dio trokova izlaska nauno-strunih asopisa sa meunarodnom recenzijom koje izlaze u okviru Univerziteta.

5. Univerzitet e se zaloiti za povezivanje sa naunim institutima u TK radi

proirenja baze ve izgraenih akademskih sadraja i akademskih ljudi, te radi direktnog akademskog dobitka u prirodi prostora i funkcionirajuih laboratorija. Postojei instituti bili su u sastavu Univerziteta u Tuzli od njegovog osnivanja, ali

17

su se oni u konceptu dezintegrisanog Univerziteta osamostalili, te su u tranziciji drutvenih odnosa dijelom privatizirani. Univerzitet bi pod uslovom prihvatanja uslova univerzitetskog ivota i rada od naunih instituta i prihvatanja obaveze nadogradnje vlastite nastavnike djelatnosti i sudjelovanja u dodiplomskoj nastavi iznad minimalnih optereenja bio spreman na saradnju sa institutima koja bi se regulisala posebnim ugovorima.

6. Shodno virtualnoj organizaciji naunoistraivakog rada, Univerzitet ostaje

otvoren i za mogunosti kreiranja privremenih naunoistraivakih centara u zavisnosti od prirode i duine trajanja preuzetih projekata iz zemlje ili inostranstva.

7. Naunoistraivaki rad i umjetniki rad se organizuje putem organizacionih

jedinica u svrhu unapreenja naunih odnosno umjetnikih disciplina. Prijedloge organizacije naunoistraivakog rada u okviru istraivako-razvojnih centara donose fakulteti posebno.