MEUNARODNA ORGANIZACIJA ZA ZAKONSKO MJERITELJSTVO

OIML

MEUNARODNA PREPORUKA

NEAUTOMATSKE VAGEdio 1: Mjeriteljski i tehniki zahtjevi ispitivanjaNONAUTOMATIC WEIGHING INSTRUMENTS Part 1: Metrological and technical requirements Tests

OIML R 76-1Izdanje 1992 (E)sa dopunom 1994 (E)

ZAVOD SMP BiH NERECENZIRAN PREVOD III korigovana verzija Oktobar 2000

PREDGOVOR

2 OIML je svjetski poznata organizacija iji je osnovni cilj usklaivanje propisa i mjeriteljskih kontrola koje primjenjuje nacionalni mejeriteljski institut,ili srodne organizacije,u svim zemljama lanicama. Dvije glavne publikacije OIML su: 1. Meunarodne preporuke (OIML R) koje su model propisa kojima se utvruju mjeriteljske osobine koje odreeni mjerni instrumenti moraju zadovoljiuti te da specificiraju metode i opremu te provjeru njihove saobraznosti.Zemlje lanice OIML e ove preporuke primjenjivati u najveoj mjeri. 2. Meunarodni dokumenti (OIML D) koji su informativni i namjenjeni za poboljavanje mjeriteljskih usluga. Nacrte OIML preporuka i dokumenate izrauju tehniki komiteti (TC) i podkomiteti koje su osnovale zemlje lanice.Poznate meunarodne i regionalne institucije takoe uestvuju na savjetodavnoj osnovi. Sporazumi o kooperaciji su ustanovljeni izmeu OIML i poznatih institucija,kao to su ISO i IEC,sa namjerom izbjegavanja suprotnosti zahtjeva,te prema tome publikacije OIML mogu istovremeno koristiti proizvoai i korisnici mjernih instrumenata,ispitne laboratorije,itd a istovremeno mogu primjenjivati OIML publikacije i publikacije drugih institucija. OIML publikacije se mogu nabaviti u sjeditu organizacije: Bureau Internatiuonal de Metrologie Legale 11,rue Turgot - 75009 Paris-France Telefon 33 (1) 48 78 12 82 i 42 85 27 11 Fax: 33 (1) 42 82 l7 27 Telex: 234 444 SVP SERV F ATTN OIML * * *

Ovo izdanje u dva dijela OIML R 76-1 (1992)* i OIML R 76-2 (1992) su izradili OIML radna grupa SP7-Sr4 "Nonautomatic weighing instruments" i pilot sekretarijat SP7 "Measurement of mass" i radna grupa nordijskih zemalja koja je prikljuena SP7 i koja je autor dodatka A " Pattern Evaluation Report" ( R.76-2).Odobrenje za konanoi objavljivanje CIML je dao 1991 a 1992 godine je predan International Conference of Legal Metrology na zvanino odobrenje.. Ovo izdanje zamjenjuje predhodno izdanje iz 1988 godine Dopuna 1-1994 ( Amendment 1) je uneena u ovaj prevod* Dopuna 1 za OIML R 76-1 (izdanje iz 1994) je izraena od podkomiteta TC 9/SC "Nonautomatic weighing struments"

SADRAJ T Terminologija - Termini i definicije (Terms and definitions) .................................................... 6

3 T.1(General definitions) ................................................................................. 11 T.2 Konstrukcija vage (Construction of an instrument) ............................................................ 12 T.3 Mjeriteljske karakteristike vage (Metrological characteristics of an instrument) ................. 14 T.4 Mjeriteljske osobine vage (Metrological properties of an instrument) ................................... 15 T.5 Pokazivanja i greke (Indications and errors) .......................................................................... 16 T.6 Uticaji i referentni uslovi (Influences and reference conditions) ........................................... 19 T.7 Ispitivanje rada (Performance test) ............................................................................................ 19

Opte

definicije

1. 2.

Predmet (Scope) ........................................................................................................................... 21 Principi preporuke ( Principles of Recommendation) ............................................................ 21

2.1 Mjerne jedinice ( Units of measurement) ..................................................................................... 21 2.2 Principi mjeriteljskih zahtjeva ( Principles of metrological requirements) ............................. 21 2.3 Principi tehnikih zahtjeva ( Principles of the technical requirements)....................................... 21 2.4 Primjena zahtjeva ( Application of requirements)........................................................................21 2.5 Terminologija(Terminology) ............................................................................................................22 3. Mjeriteljski zahtjevi (Metrological requirements) .................................................................. 22

3.1 Principi klasifikacije ( Principles of classification)..................................................................... 22 3.2 Klasifikacija vaga ( Classification of instruments).................................................................... 23 3.3 Dodatni zahtjevi za vage sa vie podjela ..................................................................... 24(Additional requirements for a multi-interval instruments) Pomoni pokazni ureaji ( Auxilary indicating devices)........................................................ .25 Maksimalno doputene greke ( Maximum permissible errors)............................................26 Doputene razlike rezultata (Permissible differences between results)................................. 28 Etaloni za verifikaciju ( Verification standards)..........................................................................29 Pokretljivost (Discrimination).............................................................................................. 30 3.9 Promjene pod uticajem veliina i vremena ( Variations due to influence quantities and time)...30 3.10 Ispitivanja pri odobravanju tipa ( Pattern evaluation tests)...................................................32

3.4 3.5 3.6 3.7 3.8

4. 4.1 4.2 4.3. 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9

Tehniki zahtjevi za vage sa poluatomatskom i automatskom ravnoteom. 33(Technical requirements for a self-or semi-self indicating instrument)

Opti zahtjevi za konstrukciju (General requirements of construction)................................... 33 Pokazivanje rezultata vaganja ( Indication of weighing results)............................................ 34 Analogni pokazni ureaji (Analogue indicating devices)................................................... 35 Ureaji za digitalno pokazivanje i tampanje (Digital indicating and priinting devices)... 37 Ureaj za postavljanje nule i za korekciju nule ( Zero-setting anf zero-tracking devices) 38 Tara ureaji (Tare devices) ............................................................................................................40 Predtara ureaji ( Preset tare devices) ..........................................................................................42 Poloaji koenja-blokiranja ( Locking positions) ......................................................................42 Pomoni ureaji za verifikaciju (demontani ili fiksni) ...................................................... 43Auxiliary verification devices ( removable or fixed)

4.10 Izbor opsega mjerenja kod vage sa vie opsega ...................................................... 43(Selection of weighiong ranges on a multiple range instrument)

4 4.11 Ureaj za biranje (ili prebacivanje) razliitih ureaja prijemnik tereta -prenosni ureaj i razliitih mjernih ureaja .............................................................43( Devices for selection (ot switching) beteen various load receptors - load transmiting devisec and various load measuring device) 4.12. Zahtjevi za mjerne elije (Requirements for load cells) .......................................................... 44 4.13 "Plus" i "minus" vage za poreenje ( "Plus" and "minus" comparatoir instrument).......... 45 4.14 Vaga za direktan obraun- koritenje od strane kupca .................................................. 45 ( Instrument for direct sales to the public)

4.15 Dodatni zahtjevi za vage za direktan obraun - sa iskazivanjem cijene ................. 47(Additional requirements for an instrument for direct sales to the public with price indication)

4.16 Vage sline vagama za direktan obraun....................... ............................................ 49(Instrument similar to one normally used for direrct sales to the public)

4.17 Vage sa naljepnicom cijene (etiketirke) (Price labelling instruments) .......................... 49 4.18 Vage sa mehanikim prenosom i prijemnikom jedininog tega.. ............................. 50(Mechanical counting instrument with unit-weigh receptor)

5.

Zahtjevi za elektronske vage ( Requirements for electronic instruments)

51

5.1 5.2 5.3 5.4 6. 6.1 6.2

Opti zahtjevi (General requirements) ..........................................................................................51 Djelovanje na znaajna odstupanja (Acting upon significant faults) ...................................51 Funkcionalni zahtjevi (Functional requirements) ...................................................................... .51 Izvoenja i ispitivanja stabilnosti raspona (Performance and span stability tests) .............. 52 Tehniki zahtjevi za vage bez automatske ravnotee(Technical requirements for a non-self-indicating instrument)

54

MInimalna osjetljivost (Minimum sensitivity) ...........................................................................54 Prihvatljiva rjeenja za pokazne ureaje - pokazivae.............................................. ..54

(Acceptable solutuins for indicating devices) 6.3 Stanja konstrukcije (Conditions of construction) ......................................................................56 6.4 Obine ravnokrake vage ( Simple equal arm beam ) ....................................................57 6.5 Jednostavne vage sa prenosom 1/10 ( Simple 1/10 ratio beam) ........................................57

6.6

Jednostavne vage sa pominim tegom: (kantari) .................................................. 57

( Simple sliding poise instrument (steelyard)) 6.7 Roberval i Berane vage ( Roberval and Beranger instruments) ............................................59 6.8. Vage sa prenosnom platformom (Instruments with ratio platform) ......................................60

6.9

Vage sa ureajem za mjerenje tereta sa dodatnim pominim tegovima ( tipa kantara) ....................................................................... 60(Instrumet wirth a load-measuring device with accesible sliding poises-of the stelyard type)

7. 7.1 7.2

Oznake na vagi ( Marking of an instrument )

62

Opisne oznake (Descriptive markings) .....................................................................................62 Oznake verifikacije ( Verification marks) ..................................................................................64

8.

Mjeriteljski pregledi (Metrological controls)

66

5 8.1 8.2 8.3 8.4 Obaveznost mjeriteljskih pregleda ( Liability to metrological controls)................................66 Odobrenje tipa (Pattern approval) ............................................................................................. 66 Prva verifikacija-pregled (Initial verification) ........................................................................ .67 Naredni mjeriteljski pregled (Subsequient metrological control) ........................................... 68 Postupci ispitivanja neautomatskih vagaTesting procedures for nonautomatic weighing instruments)

Dodatak AAnnex A

69

A.1 A.2 A.3 A.4 A.5 A.6

Administrativni pregledi (Adminisatrative examination) ................................................... 69 Poreenje konstrukcije sa dokumentacijom (Compare construction with documentation) .............................................................................69 Poetne provjere (Initial examination) ..................................................................................69 Ispitivanja rada ( Performce tests ) .......................................................................................69 Uticajni faktori (Influence factors) ..........................................................................................78 Ispitivanje izdrljivosti (Endurance test) ............................................................................. 82

Dodatak B

Dodatna ispitivanja za elektronske vageAditional test for electronic instruments

83

B.1 B.2 B.3 B.4

Opti zahtjevi pri isptivanju elektronskih vaga (ITI-Instrument tokom ispitivanja).. 83 ( General requirements for electronic instrumentsd under test-EUT) Provoenje ispitivanja uticajnih faktora (Performace tests for influence factors) ......... 83 Provoenje ispitivanja smetnji (Performace tests for disturbances) ................................ 84 Ispitivanje stabilnosti raspona (Span stability test) .......................................................... 86

Bibliografija (Bibliography) ................................................................................................................. .88

6 TERMINOLOGIJA (Termini i definicije) Terminologija koritena u ovoj preporuci odgovara "International Vocabulary of basic and general terms in metrology" (izdanje 1984)* i " Vocabulary of legal metrology". U daljem se u ovoj preporuci koriste navedene definicije i daje se njihov indeks na bosanskom i engleskom jeziku: Bosanski indeks za terminologiju (strane 11 - 20 prevoda)

Analogno pokazivanje (Analogue indication).......................................................................T.5.1.2 Broj ispitnih podjeljaka( Number of verification scale interval-single interval instrument) ...................................... .T.3.2.5 Bruto vrijednost (G ili B) ( Gross value - G or B) ................................................. .............T.5.2.1 Digitalno pokazivanje (Digital indication) .............................................................................T.5.1.3 Dijelovi pokazivaa (Indicating component ).........................................................................T.2.4.1 Dodatni ureaji ( Supplementary devices) ............................................................................. T.2.7 Duina podjeljka ( Scale spacing ) .........................................................................................T.3.2.1 Elektronska vaga ( Electronic instrument) ............................................................................T.1.2.6 Elektronske komponente (Electronic component) ..................................................................T.2.3.3 Elektronski dijelovi (Electronic parts)...................................................................................T.2.3 Elektronski podsklop (Electronic sub-assembly) .................................................................. T.2.3.2 Elektronski ureaj (Electronic device) ..................................................................................T.2.3.1 Glavni ureaji (Main devices) .............................................................................................. T.2.1 Greke (Errors) ...................................................................................................................... T.5.5 Greke pokazivanja (Error of indication) ...............................................................................T.5.5.1 Greke postojanosti (Durability error) ...................................................................................T.5.5.7 Greke zaokruivanja kod digitalnih pokazivanja (Rounding error of digital indication) ......T.5.4.3 Ispitni podjeljak (Verification scale interval) e ....................................................................T.3.3.3 Ispitivanje rada (Performance test) .........................................................................................T.7 Jaha (Rider) ..........................................................................................................................T.2.5.1 Kapacitet automatske ravnotee (Self-indication capacity)............................T.3.1.3 Kapacitet vaganja (mjerenja) (Weighing capacity) ............................................................... T.3.1 Konana netanost oitavanja ( Overall inaccuracy of reading ) ..........................................T.5.4.2 Konstrukcija vage (Construction of an instrument) ...............................................................T.2 Maksimalna tara ( Maximum tare effect ) ............................................................................T.3.1.6 Maksimalno doputeno optereenje -Lim- (Maksimum safe load)........................................T.3.1.7 Maksimalno mjerenje -Max- ( Maximum capacity) ...............................................................T.3.1.1 Maksimalno doputena greka -MPE- (Maximum permissible error) ..................................T.5.5.4 Minimalno mjerenje - Min - (Minimum capacity)..................................................................T.3.1.2 Minimalno rastojanje za oitavanje (Minimum reading distance) .........................................T.5.4.4 Mjeriteljske karakteristike vage (Metrological characteristics of an instrument) ...............T.3 Mjerni ureaj (Load measuring device) .................................................................................T.2.1.3 Modul (Module) .....................................................................................................................T.2.2

* Prim.prevodioca:Nakon objavljivanja OIML R 76-1 (1992) objavljen je novi- "Vocabulary of basic and general terms in metrology" -Second edition (1993) kao i popravljerno i ponovo tampano izdanje (Corrected and reprinted) (1995). Termini i definicije u ovim izdanjima rijenika se bitno razlikuju (posebno za nesigurnosti mjerenja) u odnosu na izdanje koriteno za predmetni dokumenat R 76-1.

7

Naini pokazivanja (Methods of indication) .................................................................T 5.1Neautomatska vaga ( Nonautomatic weighing instrument) .......................................................T.1.2 Neto vrijednost ( Net value - N ) ...............................................................................................T.5.2.2 Normalni radni uslovi (Rated operating conditions) .................................................................T.6.2 Obraunata neto vrijednost (Calculated net value) ................................................................. .T.5.3.2 Obraunata ukupna vrijednost tegova ( Calculated total weight value) ................................... T.5.3.3 Oitanje ( Reading) .................................................................................................................. T.5.4 Oitanje prostim preklopom (Reading by simple juxtaposition) ...............................................T.5.4.1 Odstupanja (Fault) .....................................................................................................................T.5.5.5 Opseg vaganja (mjerenja) ( Weighing range) .......................................................................... T.3.1.4 Opte definicije (General definitions) .......................................................................................T.1 Osjetljivost (Sensitivity) ........................................................................................................... T.4.1 Osnova skale (Scale base) .........................................................................................................T.2.4.3 Oznake skale (Scale mark) ........................................................................................................T.2.4.2 Poetna sopstvena greka (Initial intrinsic error) ....................................................................T.5.5.3 Podjela skale ( Scale division ) .................................................................................................T.3.2 Podjeljak d ( Actual scale interval ) ........................................................................................ T.3.2.2 Pokaziva-pokazni ureaj (vage) ( Indicating device (of a weighing instrument) ...................T.2.4 Pokazivanja i greke (Indications and errors) ..........................................................................T.5 Pokazni ureaj sa razliitom podjelom ......................................................................................T.2.5.4 (Indicating device with a differentiated scale division) Pokazivanje vage ( Indications provided by an instrument ) .................................................. T.1.3 Pokretljivost ( Discrimination ) ................................................................................................T.4.2 Pomoni pokazni ureaj ( Auxilary indicationg device ) ......................................................... T.2.5 Pomoni ureaj za verifikaciju (Auxiliary verification device).................................................T.2.7.7 Ponovljivost ( Repetability) ..................................................................................................... T.4.3 Postojanost (Durability)........................................................................................................... T.4.4 Predtara ( Preset tara value) .....................................................................................................T.5.3.1 Predtara ureaj ( Preset tara device ) .......................................................................................T.2.7.5 Prenosni odnos R (Reduction ratio) ...................................................................................... .T.3.3 Prijemnik tereta ( Load receptor) .......................................................................................... ..T.2.1.1 Primarna pokazivanja (Primary indications) .......................................................................... T.1.3.1 Proireno podruje automatske ravnotee (Extension interval of self-indication) ................. T.3.1.5 Razmak numerisanja (Scale interval of numbering) T.3.2.4 Referentni poloaji (Reference positions) .............................................................................. T.6.4 Referentni uslovi (Reference conditions) ................................................................................T.6.3 Rezultativaganja (Weighing results) ........................................................................................T.5.2 Sekundarno pokazivanje (Secondary indications) ..................................................................T.1.3.2 Smetnje (Disturbance) .............................................................................................................T.6.1.2 Sopstvena greka ( Intrinsic error ) .........................................................................................T.5.5.2 Stabilnost raspona (Span stability) .........................................................................................T.5.5.9 Tara ureaj ( Tare device ) ......................................................................................................T.2.7.4 Uravnoteenje tegovima ( Balancing by weights) ................................................................... T.5.1.1 Ureaj sa proirenim pokazivanjem (Extended indicating device) .........................................T.2.6 Ureaj za automatsko podeavanje nule ( Automatic zero-setting device) ..............................T.2.7.2.3 Ureaj za blokiranje (Locking device) ................................................................................... .T.2.7.6 Ureaj za interpolaciju oitavanja (nonius -vernir) ..................................................................T.2.5.2 ( Device for interpolation of reading - vernier or nonius) Ureaj za izbor prijemnika tereta i ureaja za mjerenje tereta .................................................T.2.7.8 ( Selection device for load receptors and load-measurnig device)

8 Ureaj za korekciju nule (Zero-tracking device) ...............................................................T.2.7.3 Ureaj za neautomatsko postavljanje nule(Nonautomatic zero-setting device) ......................T.2.7.2.1 Ureaj za nivelisanje (Levelling device)..................................................................................T.2.7.1 Ureaj za postavljanje nule (Zero-setting device) ..................................................................T.2.7.2 Ureaj za postavljanje poetne nule (Initial zero-setting device) ...........................................T.2.7.2.4 Ureaj za poluatomatsko postavljanje nule (Semi-automatic zero-setting device) ............. ..T.2.7.2.2 Ureaj za prenos optereenja ( Load - trasmitting device) .....................................................T.2.1.2 Ureaj za stabilizaciju pokazivanja (Indication stabilizing device) .......................................T.2.7.9 Ureaj za uravnoteenje tare (Tare - balancing device) ........................................................ T.2.7.4.1 Ureaj za vaganje tare ( Tare - weighing device) .................................................................. T.2.7.4.2 Vaga (Weighing instrument) ................................................................................................. T.1.1 Vaga bez podjele (Non-graduated instrument) .......................................................................T.1.2.2 Vaga sa automatskom ravnoteom (Self-indicating instrument) .............................................T.1.2.3 Vaga sa iskazivanjem cijene ( Instrument with price scales) .................................................T.1.2.7 Vaga sa neautomatskom ravnoteom (Non-self indicating instrument) .................................T.1.2.5 Vaga sa obraunom cijene ( Price - computing instrument) .................................................. T.1.2.8 Vaga sa podjelom ( Graduated instrument ) ...........................................................................T.1.2.1 Vaga sa poluautomatskom ravnoteom (Semi self-indicating instrument)............................ .T.1.2.4 Vaga sa tampanjem cijene-etikete (Price - labelling instrument ) .........................................T.1.2.9 Vaga sa vie opsega (Multiple.range instrument) ...................................................................T.3.2.7 Vaga sa vie podjela (Multi - interval instrument ) ................................................................ T.3.2.6 Vaga za samoposluivanje (Self-service instrument) .. T.1.2.10 Vrijeme zagrijavanja ( Warm-up time) .................................................................................. .T.4.5 Znaajne greke postojanosti ( Significant durability error) ..................................................T.5.5.8 Znaajnija odstupanja ( Significant fault) ............................................................................... T.5.5.6

9 ENGLISH INDEX OF TERMS DEFINED IN THE TERMINOLOGY ( Pages 11 - 20 ) Actual scale interval ( Podjeljak) d ....................................................................................T.3.2.2 Analogue indication ( Analogno pokazivanje).......................................................................T.5.1.2 Automatic zero-setting device (Ureaj za automatsko postavljanje nule)............................T.2.7.2.3 Auxiliary indicating devices (pomoni pokazni ureaji) .................................................... .T.2.5 Auxiliary verification device (pomoni ureaj za verifikaciju) ...........................................T.2.7.7 Balancing by weights (Uravnoteenje tegovima) ..................................................................T.5.1.1 Calculated net value (Obraunata neto vrijednost) .............................................................T.5.3.2 Calculated total weight value (Obraunata ukupna vrijednost tegova) ................................T.5.3.3 Complementary indicating device (Dopunski pokazni ureaj ).............................................T.2.5.3 Device for interpolation of reading (Ureaj za interpolaciju oitavanja)........................... T.2.5.2 Digital indication (Digitalno pokazivanje) .......................................................................... T.5.1.3 Discrimination (Pokretljivost) ...............................................................................................T.4.2 Disturbance (Smetnje) ..........................................................................................................T.6.1.2 Durability (Postojanost) ........................................................................................................T.4.4 Durability error (Greke postojanosti) ..................................................................................T.5.5.7 Electronic component (Elektronske komponente) ................................................................T.2.3.3 Electronic device (Elektronski ureaj) ..................................................................................T.2.3.1 Electronic instrument (Elektronska vaga) .............................................................................T.1.2.6 Electronic sub-assembly (Elektronski podsklop) ...................................................................T.2.3.2 Error (of indication) (Greka (pokazivanja) ..........................................................................T.5.5.1 Extended indicating device (Ureaj sa proirenim pokazivanjem) .......................................T.2.6 Extension interval of self-indication (Proireno podruje automatske ravnotee)................T.3.1.5 Fault (Odstupanja) ................................................................................................................T.5.5.5 Graduated instrument (Vaga sa podjelom) ..........................................................................T.1.2.1 Gross value G or B (Bruto vrijednost G ili B) ....................................................................T.5.2.1 Indicating component (Dijelovi pokazivaa) .......................................................................T.2.4.1 Indicating device (of a weighing instrument) (Pokaziva-pokazni ureaj (vage))...............T.2.4 Indicating device with a differentiaded scale division ..........................................................T.2.5.4 (Pokazni ureaj sa razliitim podiokom) Indication stabilizing device (Ureaj za stabilizaciju pokazivanja) ....................................T.2.7.9 Influence factor (Uticajni faktor) .........................................................................................T.6.1.1 Influence quantity (Uticajna veliina) ..................................................................................T.6.1 Initial intrinsic error (Poetna sopstvena greka ) ............................................................. .T.5.5.3 Initial zero-setting device Ureaj za podeavanje poetne nule )........................................T.2.7.2.4 Instrument with price scales (Vaga sa iskazivanjem cijene) ................................................ T.1.2.7 Intrinsic error ( Sopstvena greka) ....................................................................................... T.5.5.2 Levelling device ( Ureaj za nivelisanje) ............................................................................T.2.7.1 Load-measuring device (Mjerni ureaj)............................................................................. .T.2.1.3 Load receptor (Prijemnik tereta) ......................................................................................... T.2.1.1 Load-transmitting device (Ureaj za prenos optereenja) ...................................................T.2.1.2 Locking device (ureaj za blokiranje) .................................................................................T.2.7.6 Maximum capacity Max (Maksimalno mjerenje) ................................................................T.3.1.1 Maximum permissible error MPE (Maksimalno doputena greka) ................................... T.5.5.4 Maximum safe load Lim (Maksimalno doputeno optereenje) .......................................... T.3.1.7 Maximum tare effect ( Maksimalno tara) ............................................................................ T.3.1.6 Minimum capacity Min (Minimalno mjerenje) ................................................................... T.3.1.2 Minimum reading distance (Minimalno rastojanje za oitavanje) ................................. ..... T.5.4.4 Module (Moduli)................................................................................................................... T.2.2

10 Multi-interval instrument (Vaga sa vie podjela) ...............................................................T.3.2.6 Multiple range instrument (Vaga sa vie opsega) ................................................................... T.3.2.7 Net value N (Neto vrijednost N)............................................................................................. T.5.2.2 Nonautomatic weighing instrument (Neautomatska vaga) ..................................................... T.1.2 Nonautomatic zero-setting device(Urraj za neautomatsko postavljanje nule)......... ...........T.2.7.2.1 Non-graduated instrument (Vaga bez podjele) ........................................................................T.1.2.2 Non-self-indicating instrument (Vaga sa neautomatskom ravnoteom) .................................T.1.2.5 Number of verification scale intervals (Broj ispitnih podjeljaka) .......................................... T.3.2.5 Overall inaccuracy of reading (Konana netanost oitavanja) .............................................T.5.4.2 Performance test (Ispitivanje rada) ..........................................................................................T.7 Preset tare device (Predtara ureaj) .......................................................................................T.2.7.5 Preset tare value PT (Predtare) ................................................................................................T.5.3.1 Price-computing instrument (Vaga sa obraunom cijene) ......................................................T.1.2.8 Price-labelling instrument (Vaga sa tampanjem cijene-etikete) .............................................T.1.2.9 Primary indications (Primarna pokazivanja) ..........................................................................T.1.3.1 Rated operating conditions (Normalni radni uslovi) ..............................................................T.6.2 Reading by simple juxtaposition ( Oitanje prostim preklopom) ...........................................T.5.4.1 Reduction ratio (Prenosni odnos) ............................................................................................T.3.3 Reference conditions (Referentni uslovi) .................................................................................T.6.3 Reference position (Referentni poloaj) ..................................................................................T.6.4 Repeatability (Ponovljivost)....................................................................................................T.4.3 Rider (Jaha) ..........................................................................................................................T.2.5.1 Rounding error of digital indication (Greke zaokruenja kod digitalnog pokazivanja) ........T.5.4.3 Scale base (Osnova skale) ......................................................................................................T.2.4.3 Scale interval of numbering (Razmak numerisanja) ............................................................T.3.2.4 Scale mark (Oznake skale) .....................................................................................................T.2.4.2 Scale spacing (instrument with analogue indication) ..............................................................T.3.2.1 ( Duina podjeljka ( vaga za analognim pokazivanjem)) Secondary indications ( Sekundarna pokazivanja) ................................................................T.1.3.2 Selection device for load receptor and load-measuring device ...............................................T.2.7.8 ( Ureaj za izbor prijemnika tereta i ureaja za mjerenje tereta) Self-indicating instrument (vaga sa automatskom ravnoteom) ............................................ T.1.2.3 Self-indication capacity (Kapacitet automatske ravnotee) ...................................................T.3.1.3 Self-service instrument (Vaga sa samoposluivanjem) ..........................................................T.1.2.10 Self-automatic zero-setting device (Ureaj za poluatomatsko postavljanje nule) ................T.2.7.2.2 Semi-self indicating instrument (Vaga sa poluautomatskom ravnoteom) .............................T.1.2.4 Sensitivity ( Osjetljivost ) ........................................................................................................T.4.1 Significant durability error (Znaajne greke postojanosti ) ..................................................T.5.5.8 Significant fault (Znaajna odstupanja) .................................................................................T.5.5.6 Span stability ( Stabilnost raspona ) ........................................................................................T.5.5.9 Tare -balancing device (Ureaj za uravnoteenje tare) .........................................................T.2.7.4.1 Tare device ( Tara ureaj) .......................................................................................................T.2.7.4 Tare value T ( Vrijednost tare) ................................................................................................T.5.2.3 Tare-weighing device (Ureaj za vaganje tare) .....................................................................T.2.7.4.2 Verification scale interval e (Ispitni podjeljak) ......................................................................T.3.2.3 Warm-up time (Vrijeme zagrijavanja) ...................................................................................T.4.5 Weighing instrument ( Vaga ) .................................................................................................T.1.1 Weighing range ( Opseg vaganja ) ..........................................................................................T.3.1.4 Weighing results ( Rezultati vaganja ) .....................................................................................T.5.2 Zero-setting device (Ureaj za postavljanje nule) ..................................................................T.2.7.2 Zero-tracking device (Ureaj za korekciju nule) .................................................................... T.2.7.3

11 TERMINOLOGIJA (Termini i definicije -Terms and definitions)T.1

Opte definicije (General definitions)

T.1.1 Vaga (Weighing instrument) Mjerilo koje slui za odreivanje mase tijela pod dejstvom gravitacije na to tijelo Mjerilo se takoe moe koristiti za odreivanje drugih veliine,znaajki,parametara ili karakteristika u vezi sa masom Zavisno o nainu rada vage se dijele na automatske i neautomatske. T.1.2 Neautomatska vaga (Nonautomatic weighing instrument) Vaga koja zahtjeva uee posluioca tokom postupka vaganja, napr. pri postavljanju i skidanju tereta, a takoe i pri postizanju rezultata mjerenja Vaga doputa direktno sagledavanje rezultata mjerenja,ili pokazivaem ili tampanjem. Obe mogunosti su obuhvaene pojmom " pokazivanje " Primjedba: Termini kao "pokazati" , "pokaziva" i njihove izvedenice ne ukljuuju tampanje. Neautomatske vage mogu biti : - sa podjelom ili bez podjele (graduisane ili negraduisane) - sa automatskom, poluatomatskom i neautoimatskom ravnoteom Primjedba: Neautomatska vaga se u ovoj preporuci naziva vaga. T.1.2.1 Vaga sa podjelom (Graduated instrument) Vaga koja omoguuje oitavanje cijelog ili dijela rezultata mjerenja T.1.2.2 Vaga bez podjele (Non-graduated instrument) Vaga koja nije snabdjevena skalom sa podjelom numerisanom jedinicom mase T.1.2.3 Vaga sa automatskom ravnoteom ( Self-.indicating instrument) Vaga kod koje se poloaj ravnotee postie bez uea posluioca T.1.2.4 Vaga sa poluatomatskom ravnoteom (Semi-self indicating instrument) Vaga sa opsegom mjerenja automatske ravnotee, a posluioc uestvuje pri postizanju ravnotee (promjenom granica tog opsega) T.1.2.5 Vaga sa neautomatskom ravnoteom (Non-self indicating instrument) Vaga kod koje se poloaj ravnotee u potpunosti postie uz uee posluioca T.1.2.6 Elektronska vaga (Electronic instrument) Vaga opremljena elektronskim ureajem T.1.2.7 Vaga sa iskazivanjem cijene ( Instrument with price scales) Vaga koja cijenu za plaenje iskazuje u vidu tabele sa cijenom ili na skali sa podjelom u jedinicama plaanja T.1.2.8 Vaga sa obraunom cijene ( Price - computing instrument) Vaga koja obraunava cijenu za plaanje na osnovu pokazane mase i jedinine cijene T.1.2.9 Vaga sa tampanjem cijene-naljepnice (Price-labelling instrument) Vaga sa tampanjem odvagane vrijednosti, jedinine cijene i cijene za pakovanje

12T.1.2.10 Vaga za samposluivanje (Self-service instrument) Vaga namjenjena za rukovanje od strane kupca T.1.3 T.1.3 .1 T.1.3.2 Pokazivanje vage (Indications provided by an instrument) Primarna pokazivanja (Primary indications) Pokazivanja, signali i simboli koji su predmet ove preporuke Sekundarna pokazivanja (Secondary indications) Pokazivanja , signali i simboli koji nisu primarni

T.2

Konstrukcija vage (Construction of an instrument)Termin "Ureaj" se u ovoj preporuci koristi za svako sredstvo kojim se izvravaju posebne funkcije vage, nezavisno od fizikog izvoenja, na primjer mehanizmi i kljuevi za putanje u rad .Uureaj moe biti mali ili glavni dio vage.

T.2.1 T.2.1.1

Glavni ureaji ( Main devices) Prijemnik tereta (Load receptor) Dio vage namjenjen za prijem tereta

T.2.1.2 Ureaj za prenos optereenja (Load-transmitting device) Dio za prenos sile na mjerni ureaj,koja je nastala djelovanjem tereta na prijemnik tereta T.2.1.3 Mjerni ureaj (Load-measuring device) Dio vage koji slui za mjerenje mase tereta posredstvom ureaja za uravnoteenje i pokaznog ureaja ili tampaa T.2.2 Modul (Module) Dio vage koji obavlja posebne funkcije,moe se odvojeno ispitivati, a njegove greke su posebno definisane

T.2.3

Elektronski dijelovi (Electronic parts)

T.2.3.1 Elektronski ureaj (Electronic device) Ureaj koji koristi elektronske podsklopove i izvrava posebne funkcije. Obino se elektronski ureaj proizvodi kao posebna jedinica i moe se nezavisno ispitivati. Primjedba: Elektronksi ureaj definisan kao gore,moe biti kompletna vaga ( napr. vaga za neposredno korienje od strane kupca) ili dio vage (napr. tampa,pokaziva..........) T.2.3.2 Elektronski podsklop ( Electronic sub-assembly) Dio elektronskog ureaja koji sadri elektronske komponente i ima posebno prepoznatljive funkcije. Primjer : A/D pretvara,matrini displej.............. T.2.3.3 Elektronske komponente (Electronic component) Najmanje fizike jedinke koje koriste elektrone ili provodnike upljine u poluprovodnicima, gasovima i vakumu.

13T.2.4 Pokaziva-pokazni ureaj vage ( Indicating device (of a weighing instrument) Dio mjernog ureaja kojim se postie direktno oitavanje mjerenja i ravnotee

T.2.4.1 Dijelovi pokazivaa (Indicating component) Dijelovi koji pokazuju stanje ravnotee i/ili rezultat vaganja. Kod vage sa jednim poloajem ravnotee pokazuju samo ravnoteu (tzv. nula) Kod vage sa vie poloaja ravnotee pokazuju ili stanje ravnotee ili rezultat Kod elektronskih vaga to je displej. T.2.4.2 Oznaka skale ( Scale mark) Crte ili druge oznake na pokaznom dijelu koje odgovaraju propisanim vrijednostima mase. T.2.4.3 Osnova skale ( Scale base) Zamiljena crta koja spaja centre svih najkraih oznaka skale T.2.5 Pomoni pokazni ureaji (Auxiliary indicating device)

T.2.5.1 Jaha (Rider) Odvojiv teg male mase koji se moe postavljati i klizati po ipci sa podjelom koja je spojena sa polugom ili po samoj poluzi. T.2.5.2 Ureaj za interpolaciju oitavanja (Vernier ili nonius) ( Device for interpolation of reading) Ureaj,spojen sa pokaznim elementom,kojim se vri oitavanje dijelova podioka skale bez posebnog podeavanja T.2.5.3 Dopunski pokazni ureaj (Complementary indicating device) Podeljiv ureaj kojim je mogue odrediti taniju vrijednost podjeljka, u jedinicama mase T.2.5.4 Pokazni ureaj sa razliitim podiokom (Indicating device with a diferentiated scale division) Ureaj sa digitalnim pokazivanjem ija se posljednja cifra jasno razlikuje od ostalih cifara

T.2.6

Ureaj sa proirenim pokazivanjem (Extended indicating device) Ureaj kojim se privremeno moe promjeniti vrijednost podioka (d) u vrijednost manju od ispitnog podioka (e) , runim prebacivanjem Dodatni ureaji (Supplementary devices)

T.2.7

T.2.7.1 Ureaj za nivelisanje (Levelling device) Ureaj za dovoenje vage u poloaj za mjerenje (referentni) T.2.7.2 Ureaj za postavljanje nule (Zero-setting device) Ureaj za podeavanje na nulu kada teret nije na prijemniku tereta T.2.7.2.1 Ureaj za neautomatsko postavljanje nule (Nonautomatic zero-setting device) Podeavanje nule uz uee posluioca T.2.7.2.2 Ureaj za poluatomatsko postavljanje nule (Semi-automatic zetro-setting device) Podeavanje nule nakon rune komande T.2.7.2.3 Ureaj za automatsko postavljanje nule (Automatic zero-setting device) Automatsko podeavanje nule bez uea posluioca T.2.7.2.4 Ureaj za postavljanje poetne nule (Initial zero-setting device) Ureaj za automatsko postavljanje nule im se vaga ukljui,prije spremnosti za upotrebu

14T.2.7.3 Ureaj za korekciju nule (Zero-tracking device) Ureaj za automatsko odravanje pokazivanja nule unutar poznatih granica

T.2.7.4

Tara ureaj (Tare device) Ureaj za dovoenje pokazivaa na nulu kada se na prijemniku tereta nalazi teret: - Bez promjene opsega vaganja neto vrijednosti (ureaj za aditivnu taru) - Smanjenje opsega vaganja neto vrijednosti (Ureaj za suptraktivnu taru) Tara ureaj moe biti: - neautomatski (mjerenje tare vri posluilac) - poluatomatski ( mjerenje tare se vri automatski runom komandom posluioca) - automatski ( mjerenje tare se vri automatski bez radnje posluioca)

T.2.7.4.1 Ureaj za uravnoteenje tare (Tare-balancing device) Ureaj za taru bez pokazivanja vrijednosti tare pri optereenoj vagi T.2.7.4.2 Ureaj za vaganje tare (Tare-weighing device) Ureaj za taru koji memorie vrijednost tare i u mogunosti je da je pokae ili tampa bez obzira da li je vaga optereena , ili nije. T.2.7.5 Predtara ureaj PT (Preset tare device) Ureaj za oduzimanje (suptrakciju) predtare od bruto ili neto vrijednosti i pokazivanje rezultata. Neto vrijednost se odgovarajue umanjuje. Ureaj za blokiranje (Locking device) Ureaj koji blokira cijeli, ili dio mehanizma vage

T.2.7.6

T.2.7.7 Pomoni ureaj za verifikaciju (Auxiliary verification device) Ureaj koji doputa odvojenu verifikaciju jednog ili vie glavnih ureaja vage T.2.7.8 Ureaj za izbor prijemnika tereta i ureaja za mjerenje tereta ( Selection device for load receptor and load-measuring device) Ureaj koji dodjeljuje jedan ili vie prijemnika tereta jednom ili vie ureaja za mjerenje zavisno koji se ureaj za prenos optereenja koristi. T.2.7.9 Ureaj za stabilizaciju pokazivanja (Indication stabilizing device) Ureaj za odravanje stabilnog pokazivanja pod datim uslovima

T.3T.3.1

Mjeriteljske karakteristike vage (Metrological characteristics of an instrument)Kapacitet vaganja - mjerenja ( Weighing capacity)

T.3.1.1 Max - Maksimalno mjerenje (Maximum capacity) Maksimalni kapacitet vaganja, bez uzimanja u obzir aditivne tare. T.3.1.2 Min - Minimalno mjerenje (Minimum capacity) Optereenja ispod kojih rezultati vaganja mogu imati pretjerane relativne greke T.3.1.3 Kapacitet automatske ravnotee (Self-indication capacity) Kapacitet vaganja unutar koga se ravnotea postie bez uea posluioca

15T.3.1.4 Opseg vaganja ( Weighing range) Podruje izmeu minimalnog i maksimalnog kapaciteta T.3.1.5 Proireno podruje automatske ravnotee (Extension interval of self-indication) Vrijednost do koje je mogue proiriti opseg automatske ravnotee u okviru opsega mjerenja

T.3.1.6 (T = +.. . T = - ... ) Maksimalna tara (Maximum tare effect) Maksimalna aditivna ili suptraktivna tara T.3.1.7 Lim Maksimalno doputeno optereenje (Maximum safe load) Maksimalno statiko optereenje koje moe izdrati vaga a da ne doe do stalne promjene njenih mjeriteljskih karakteristika T.3.2 Podjela skale (Scale division)

T.3.2.1 Duina podjeljka vage sa analognim pokazivanjem (Scale spacing.instrument with analogue indication) Razmak izmeu dvije uzastopne crte podjele, mjerene du osnove skale. T.3.2.2 d - Podjeljak (Actual scale interval) Vrijednost izraena u jedinicama mase za : - kod analognog pokazivanja , razlika izmeu vrijednosti dva uzastopna podjeljka - digitalnog pokazivanja ,razlika izmeu dva uzastopna podjeljka T.3.2.3 e - Ispitni podjeljak (Verification scale interval ) Vrijednost koja se koristi za klasifikaciju i verifikaciju vage, izraena u jedinicama mase T.3.2.4 Razmak numeracije (Scale interval of numbering) Razlika izmeu dva uzastopno numerisana podjeljka T.3.2.5 n -Broj ispitnih podjeljaka (Number of verification scale interval.Single-interval instrument) Kolinik Max i ispitnog podioka n = Max/e T.3.2.6 Vaga sa vie podjela (Multiple-range instrument) Vaga koja ima dva ili vie opsega mjerenja sa razliitim maksimumima i razliitim podjeljcima za isti prijemnik terta. Svaki opseg mjerenja obuhvata vrijednosti od nule do vlastitog maksimuma. T.3.3 R - Prenosni odnos (Reduction ratio) Prenosni odnos ureaja za prenos optereenja gdje su:: FM - sila koja djeluje na mjerni ureaj FL - sila koja djeluje na prijemnik tereta R = FM / FL

T.4T.4.1

Mjeriteljske osobine vage (Metrological properties of an instrument)k -Osjetljivost (Sensitivity) Za datu vrijednost tereta kolinik promjene posmatrane varijable l i mase M koja dovodi do te promjene k = l / M Pokretljivost (Discrimination) Sposobnost vage da reaguje na male promjene tereta. Prag pomjeranja za dati teret - vrijednost najmanjeg dometka koji paljivim stavljanjem i skidanjem sa prijemnika tereta dovodi do

T.4.2

16primjetne promjene pokazivanja T.4.3 Ponovljivost (Repetability) Sposobnopst vage za postizanje meusobno podudarnih rezultata pri ponavljaju mjerenja istog tereta na prijemniku tereta pri nepromjenjenim uslovima Postojanost (Durability) Sposobnost vage da odrava osnovne karakteristike tokom perioda upotrebe.

T.4.4

T.4.5

Vrijeme zagrijavanja (Warm-up time) Vrijeme od ukljuivanja vage pa do njene spremnosti za upotrebu

T.5T.5.1

Pokazivanja i greke (Indications and errors)Naini pokazivanja (Methods of indication)

T.5.1.1 Uravnoteenje tegovima ( Balancing by weights) Vrijednost mjeriteljski pregledanih tegova koji uravnoteuju neki teret ( uzevi u obzir i prenosni odnos za teret) T.5.1.2 Analogno pokazivanje (Analogue indication) Pokazivanje koje omoguuje procjenu poloaja ravnotee u dijelovima podjeljka (skale) T.5.1.3 Digitalno pokazivanje (Digital indication) Pokazivanje u vidu niza poreanih brojeva tako da nije mogua interpolacija djelenjem podioka T.5.2 Rezultati vaganja (Weighing results) Primjedba: Slijedee definicije se koriste kada je prije stavljanja tereta na vagu pokazivanje bilo nula. T.5.2.1 B ili G - Bruto vrijednost ( Gross value G or B) Pokazivanje vrijednosti tegova na vagi,pri emu nije ukljuen ureaj za taru ili za predzadanu taru. T.5.2.2 N - Neto vrijednost (Net value -N) Pokazivanje vrijednosti tegova na vagi sa ukljuenim ureajem za taru T.5.2.3 T - Tara vrijednost (Tare value - T) Pokazivanje vrijednosti tegova na vagi, odreena ureajem za vaganje-mjerenje tare

T.5.3

Ostale vrijednosti tegova (Other wight value)

T.5.3.1 PT - Predtara (Preset tare value) Numerika vrijednost tegova "uvedenih" u vagu ."Uvoenje" predstavlja:ukucavanje,pozivanje memorisane vrijednosti,ili uvoenje preko interfejsa. T.5.3.2 Obraunata neto vrijednost (Calculated net value) Razlika izmeu bruto ili neto vrijednosti i zadane predtare.

17T.5.3.3 T.5.4 Obraunata ukupna vrijednost ( Calculated total weight value) Obraunati zbir vie tegova i/ili obraunata nero vrijednost Oitanje (Reading)

T.5.4.1 Oitanje prostim preklopom ( Reading by simple juxtaposition) Oitanje rezultata vaganja prostim preklopom uzastopnih znakova (brojeva) koji daju rezultat vaganja,bez potrebe izraunavanja.

T.5.4.2 Konana netanost oitavanja (Overall inaccuracy of reading) Konana netanost oitavanja kod vage sa analognim pokazivanjem je jednaka standardnom odstupanju istog pokazivanja koga su oitali razni posmatrai pri istim uslovima. Uobiajeno je nainiti najmanje deset oitavanja. T.5.4.3 Greke zaokruivanja kod digitalnog pokazivanja (Rounding error of digital indication) Razlika koju pokazuje vaga i vrijednosti koja bi se dobila da je pokazivanje analogno. T.5.4.4 Minimalno rastojanje za oitavanje (Minimum reading distance) Najmanje rastojanje na koje posmatra moe da prie ureaju i izvri oitavanje. Rastojanje za nesmetan pristup posmatraa treba da iznosi najmanje 0,8 m ispred pokaznog ureaja. Slika 1.

Pokazni ureaj

Minimalno rastojanje za oitavanje je S , meutim ako je S < 0,8 m , minimalno rastojanje je L.

T.5.5

Greke (Errors)

18(vidi sliku 2 koja ilustruje termine za obavezno koritenje)

T.5.5.1 Greke (pokazivanja) ( Error - of indication Pokazivanje umanjeno za stvarnu vrijednost mase. T.5.5.2 Sopstvena greka (Intrinsic error) Greka vage pri referntnim uslovima T.5.5.3 Poetna sopstvena greka (Initial intrinsic error) Sopstvena greka vage prije ispitivanja performansi vage i ispitivanja stabilnosti raspona.

T.5.5.4 MPE (MDG) Maksimalno doputena greka (Maximum permisible error) Maksimalna, negativna ili pozitivna razlika doputena propisima pri provjeri razlike pokazivanja vage i odgovarajue prave vrijednosti odreene referentnim etalonom mase,pri emu je vaga bila u referentnom poloaju, neoptereena i na nuli.

T.5.5.5 Odstupanja (Fault) Razlika izmeu greke pokazivanja i sopstvene (intrinsic) greke vage. Primjedba: U principu odstupanje je rezultat neeljene promjene podataka koji postoje ili prolaze kroz elektronsku vagu

T.5.5.6 Znaajna odstupanja (Significant fault) Odstupanja vea od e Primjedba: Kod vage sa vie podjeljaka,vrijednost e se odnosi na konkretni opseg vage. Slijedee se ne smatra kao znaajno odstupanje , kada je i vee od e : - odstupanja koja proizilaze zbog simultanih ili meusobno zavisnih uzroka u samoj vagi - odstupanja koja ukljuuju nemogunost izvoenja nekog mjerenja. - odstupanja koja su toliko ozbiljna da su znak upozorenja za cjelokupni rezultat mjerenja - tranzistorska odstupanja koja utiu na trenutne promjene pokazivanja koja se ne mogu interpretirati,memorisati ili prenositi kao mjerni rezultat. T.5.5.7 Greke postojanosti (Durability error) Razlika sopstvene greke tokom perioda koritenja vage i poetne sopstvene greke vage.

T.5.5.8 Znaajne greke postojanosti (Significant durability error) Greke postojanosti vee od e Primjedba 1: Greke postojanosti mogu biti izazvane mehanikim troenjem i habanjem ili izazvane pomakom (drift) i starenjem elektronskih dijelova. Pojam znaajnih greaka postojanosti se primjenjuje samo za elektronske dijelove Primjedba 2: Kod vage sa vie podjeljaka vrijednost e se odnosi na konkretni opseg vage Slijedee greke postojanosti se ne smatraju kao znaajna odstupanja, iako su vee od e : Greaka koje se pojavljuju tokom upotrebe vage za koje je jasno da su rezultat kvara ureaja/dijela ili smetnji zbog kojih se pokazivanje:

19- ne moe inerpretirati , memorisati ili prenositi kao rezultat mjerenja , ili - podrazumjeva nemogunost vrenja bilo kakvih mjerenja , ili - su oigledno toliko pogrene da to moraju primjetiti svi zainteresovani za mjerenja.

T.5.5.9 Stabilnost raspona (Span stability) Sposobnost vage da odrava razliku izmeu pokazivanja tereta pri maksimalnom optereenju i pokazivanju kod nule,tokom upotrebe vage unutar datih granica.

T.6T.6.1

Uticaji i referentni uslovi (Influences and reference conditions)Uticajna veliina ( Influence quantity) Veliina koja nije predmet mjerenja ali koja utie na vrijednost mjerene veliine ili na pokazivanje vage.

T.6.1.1 Uticajni faktor (Influence factor ) Uticajna veliina ija je vrijednost unutar normalnih radnih uslova vage T.6.1.2 Smetnja (Disturbance) Uticajna veliina ija je vrijednost unutar granica datih u ovoj preporuci, ali je izvan normalnih radnih uslova vage. T.6.2 Normalni radni uslovi ( Rated operating conditions) Uslovi upotrebe koji daju opseg vrijednosti uticajne veliine za koje su mjeriteljske osobine sigurno unutar MPE-maksimalno doputenih greaka Referentni uslovi (Reference conditions ) Skup datih vrijednosti uticajnih faktora koji su utvreni radi osiguranja valjanih meuporeenja rezultata mjerenja. Referentni poloaji (Reference position) Poloaj vage u kome je ona podeena za rad

T.6.3

T.6.4

T.7

Ispitivanje rada (Performance test)Ispitivanje kojim se provjerava da li je ureaj koji se ispituje u stanju da izvrava namjenjene funkcije.

20

Slika 2. Ilustracija obavezno koritenih termina

21

(Prekopirati iz primjerka za umnoavanje)

NEAUTOMATSKE VAGE 1. PREDMET (Scope)Ova preporuka odreuje mjeriteljske i tehnike zahtjeve za neautomatske vage koje podlijeu mjeriteljskim pregledima. Namjenjena je za obezbjeenje standardnih zahtjeva i postupaka ispitivanja radi ocjenjivanja mjeriteljskih i tehnikih osobina na jedinstven i sljedljiv nain.

2. PRINCIPI PREPORUKE (Principles of the Recomendations)2.1 Mjerne jedinice ( Units of measurement) Jedinice mase koje se koriste za neku vagu su kilogram(kg),miligram(mg) ,gram(g) i tona (t). Za posebne namjene kao napr. u prometu dragocjenog kamenja,kao jedinica se moe koristiti metriki karat (1carat = 0,2g) Oznaka za karat mora biti ct. 2.2 Principi mjeriteljskih zahtjeva (Principles of the metrological requirements) Zahtjevi se primjenjuju za sve vage , bez obzira na njihov nain mjerenja Vage se dijele prema : - Vrijednosti ispitnog podjeljka , to predstavlja apsolutnu tanost

22 - Broju ispitnih podjeljaka , to predstavlja relativnu tanost Maksimalno doputena greka je zavisna o veliini ispitnog podjeljka Minimalno mjerenje slui da ukae da upotreba vage pri malim teretima esto moe da prouzrokuje prekomjerne relativne greke. 2.3 Principi tehnikih zahtjeva (Principles of the technical requirements) Opti tehniki zahtjevi se primjenjuju na sve vage, bilo mehanike bilo elektronske,a dopunski ili doraeni dopunskim zahtjevima na vage sa specijalnom namjenom ili na vage za posebne tehnologije. Namjenjeni su za utvrivanje osobina vage, a ne njene konstrukcije,tako da nije sprijeen dalji razvoj konstrukcija vaga. Funkcije elektronskih vaga koje nisu obuhvaene ovom preporukom,treba da su posebno izvedene tako da nisu u suprotnosti sa mjeriteljskim zahtjevima. Procedure ispitivanja su predviene za uspostavljanje usklaenosti vaga sa odredbama ove preporuke.One se moraju primjeniti i mora se koristiti " Pattern Evaluation Report" (R 76-2) kako bi se mjeriteljskim organima olakalo sagledavanje i prihvatanje rezultata ispitivanja 2.4 Primjena zahtjeva (Applications of requirements) Zahtjevi ove preporuke se primjenjuju na sve ureaje koji izvravaju stvarne funkcije, bilo da su sastavni dio vage, ili njen posebni dio. Primjeri : mjerni ureaj pokazni ureaj tampa Ureaj za predtaru Ureaj za obraun cijene

Meutim, ureaje koji nisu sastavni dio vage,nacionalni zakon moe , pri posebnim namjenama, izuzeti od primjene zahtjeva. 2.5 Terminologija (Terminology) Terminologija (nazivi) data na stranicama 11-20 se smatraju kao sastavni dio ove preporuke.

3. MJERITELJSKI ZAHTJEVI (Metrological requirements)3.1 Principi klasifikacije (Principles of classification) 3.1.1 Klase tanosti (Accuracy classes) Klase tanosti i njihove oznake (*) date su u tabeli 1. Tabela 1

23 Analitika (Special) Precizna ( High ) Trgovaka (Medium) Tehnoloka (Ordinary)I II III IIII

3.1.2 Ispitni podjeljak (Verification scale interval) Vrijednost ispitnog podjeljka raznih tipova vaga data je u tabeli 2. Tabela 2 Vrsta vage Sa podjelom ,sa pomonim ureajem za pokazivanje Sa podjelom,bez pomonog ureaja za pokazivanje Bez podjele Ispitni podjeljak e odreuje ptoizvoa vage prema zahtjevima taaka 3.2 i 3.4.2 e =d e odreuje proizvoa vage prema zahtjevima take 3.2

* Doputena je upotreba elipsastog ovala , ili dvije horizontalne crte spojene polukrugovima. Oznaavanje krugom se ne smije koristiti. Prema meunarodnoj preporuci OIML R-34 "Klase tanosti mjerila" krug se koristi za oznaavanje klase mjerila kod kojih se maksimalno doputena greka (MPE) izraava kao konstanta relativne greke u procentima (%)

3.2

Klasifikacija vaga (Clasification of an instrument) Podjeljak (e), broj ispitnih podjeljaka (n) i Min-minimalno mjerenje zavisno od klase tanosti vage su dati u tabeli 3

Tabela 3 Klasa tanosti AnalitikaI

e Ispitni podjeljak

n = Max/e Broj ispitnih podjeljaka Minimum Maximum 100 000 100 000 10 000 10 000 1000

Min Minimalno mjerenje 100 e 20 e 50 e 20 e 20 e 10 e

PreciznaII

TrgovakaIII

0,001 g e (*) 50 000(**) 0,001 g e 0,05 g 100 0,1 g e 5 000 0,1 g e 2 g 100 5ge 500 5ge 100

TehnolokaIIII

Kod vaga sa vie mjernih opsega ispitni podjeljci e1 , e2 .....ei pri emu je e1 < e2 < ei ,I

24 Min , n i Max dobijaju odgovarajue indekse. Kod vaga sa vie mjernih opsega ,svaki opseg se, u osnovi, smatra kao da je vaga sa jednim mjernim opsegom. Za posebne primjene to se jasno oznaava na vagi. Neka vaga moe imati mjerne opsege u klasama i II ili u klasama III i IIII . Tada vaga , kao cjelina mora ispunjavati stroije zahtjeve iz take 3.9 primjenjive za obe klase.

(*) Normalno nije mogue ispitivati vagu sa e < 1 mg, zbog netanosti ispitnih tegova (**) Vidi izuzetke u taki 3.4.4

3.3

Dodatni zahtjevi za vage sa vie podjela ( * ) (Additional requirements for a multi-interval instrument.) 3.3.1 Djelomini opseg mjerenja (Partial weighing range) Svaki djelomini opseg ( sa indeksima i = 1,2.......) je odreen sa : - njegovim ispitnim podjeljkom ei , ei + 1 > ei - njegovim maksimalnim mjerenjem Max - njegovim minimalnim mjerenjem Mini = Maxi+1 ( za i = 1 , Min1 = Min) Broj ispitnih podjeljaka ni za svaki djelomini opseg je ni = Maxi / ei 3.3.2 Klasa tanosti (Accuracy class) ei i ni za svaki djelomini opseg mjerenja i Min1 se , u pogledu tanosti,moraju slagati sa zahtjevima tabele 3. 3.3.3 Maksimalno mjerenje djelominih opsega mjerenja ( Maximum capacity of partial weighing ranges) Sa izuzetkom krajnjeg djelominog opsega mjerenja moraju biti zadovoljeni zahtjevi iz tabele 4 obzirom na klasu tanosti vage Tabela 4I

25 Klasa Maxi /e1+i 50000II III IIII

5000

500

50

_____________________________________________________________ (*) Primjer vage sa vie podjela III Maksimum 15 kg , Klasa tanosti Ispitni podjeljak e1 = 1g od 0 do 2 kg e2 = 2 g od 2 do 5 kg e3 = 10 g od 5 do 15 kg Ova vaga ima opseg mjerenja od Min = 20 g do Max = 15 kg. Djelomini mjerni opsezi su: Min = 2o g Max1 = 2 kg e1 = 1 g n1 = 2000 Min2 = 2 kg Max2= 5 kg e2 = 2 g n2 = 2500 Min3= 5 kg Max3 = 15 kg e3 = 10 g n3 = 1500 Maksimalno doputene greke (MPE) pri prvoj ovjeri su (vidi 3.5.1) za m = 400 g = 400 e1 mpe = 0,5 g za m = 1600 g = 1600 e1 mpe = 1,0 g za m = 2100 g = 1050 e2 mpe = 2,0 g za m = 4250 g = 2125 e2 mpe = 3,0 g za m = 5100 g = 510 e3 mpe = 10,0 g za m = 15000 g = 1500 e3 mpe = 10,0 gUvijek kada promjene pokazivanja potiu od poznatih uticajnih faktora one su ograniene na dio ili umnoak e , to znai da kod vage sa vie podruja e se uzima prema koritenom teretu. Kod optereenja nula ili blizu nule e = e1.

3.3.4 Vaga sa ureajem za taru (Instrument with a tare device) Zahtjevi koji se odnose na opsege vage sa vie podruja vae i za neto vrijednost svakog tereta za svaku moguu taru 3.4 Pomoni pokazni ureaji (Auxiliary indicating device) 3.4.1 Tipovi i primjena (Type and application) Samo vage klase I i II mogu biti opremljene sa nekim pomonim ureajem koja moe biti: - ureaj za jahaem , ili - ureaj za interpolaciju oitavanja , ili - Dopunski pokazni ureaj (*) , ili - Pokazni ureaj sa razliitim podjeljcima (**) Ovi ureaji su dozvoljeni samo za vrijednosti desno od decimalne zapete Vaga sa vie mjernih podruja ne smije biti opremljena pomonim pokaznim ureajem 3.4.2 Ispitni podjeljak ( Verification scale interval) Ispitni podjeljak je odreen izrazom d < e 10 d e = 10 k (***)

26 k moe biti pozitivan ili negativan cijeli broj , nulaI

Ovaj zahtjev se ne primjenjuje na vage klase

sa d < 1 mg, gdje je e = 1 mg.

___________________________________________________________ (*) Slika 3 : Primjer dopunskog pokaznog ureajaPokazivanje : 174,273 Posljednja cifra : 3 d = 1 mg , e = 10 mg

(**) Slika 4 : Primjeri pokazivanja, svako sa razliitim podjeljkom:Posljednja razlikujua cifra : 5 d = 0,01 g ili 0,05 g e = 0,1 g Posljednja razlikujua cifra : 8 d = 0,01 g ili 0,02 g e = 0,1 g

(***) Vrijednosti izraunate prema tom pravilu su, na primjer: Tabela 5 d = e= 0,1 g 1g 0,2 g 1g 0,5 g 1g

3.4.3 Minimalno mjerenje Minimum capacity) Minimalno mjerenje je odreeno saglasno zahtjevima iz tabele 3. Meutim, u posljednjoj kolini te tabele ispitni podiok e je zamjenjen podiokom d . 3.4.4 Minimalan broj ispitnih podjeljaka (Minimum number of verification scale interval) Za vagu klase tanosti I sa d < 1mg , moe biti ispod 50000. 3.5. Maksimalno doputene greke (MDG) (*) ( Maximum permissible errors - MPE) 3.5.1 Vrijednosti maksimalno doputenih greaka pri prvom pregledu-verifikaciji (Values of maximum permissible errors of initial verification ) Maksimalno doputene greke za opadajue i rastue terete su date u tabeli 6 Tabela 6

27MPE pri prvom pregleduverifikaciji 0,5 e

Za teret m izraen ispitnim podjeljcima eKlasa I Klasa II Klasa III Klasa IIII

0 m 50000 50000 < m 200000 200000 < m

0 m 5000 5000 < m 20000

0 m 500 500 < m 2000

0 m 50 50 < m 200

1e 1,5 e

20000 < m 100000 2000 < m 10000 200 < m 1000

3.5.2 Vrijednosti maksimalno doputenih greaka u radu (Values of maximum permissible errors in service) Maksimalno doputene greke u upotrebi su dvostruko vee od maksimalno doputenih greaka prio prvom pregledu-verifikaciji 3.5.3 Osnovna pravila pri odreivanju greaka ( Basic rules concerning the determination of errors) 3.5.3.1 Uticajni faktori (Influence factors) Greke moraju biti odreene pri normalnim uslovima ispitivanja. Kada se odreuje djelovanje nekog bitnog faktora,ostali faktori se odravaju relativno konstantnim na vrijednostima koje su bliske normalnim vrijednostima. ___________________________________________ (*) Primjer za vagu sa vie podjela dat je u fusnoti uz taku 3.3

3.5.3.2 Eliminisanje greaka zaokruivanja (Elimination of rounding error) Greke zaokruivanja sadrane u svakom digitalnom pokazivanju moraju biti eliminisane ako je podjeljak " d " vei od 0,2 e. 3.5.3.3 Maksimalno doputene greke za neto vrijednost (Maximum permissible errors for net value) Maksimalno doputene greke za neto vrijednost svake mogue tare,izuzev vrijednosti predtare. 3.5.3.4 Ureaj za mjerenje tare (Tare weighing device) Maksimalno doputene greke ureaja za mjerenje tare su iste kao i greke vage , za dati teret 3.5.4 Razdioba greaka ( Apportioning of errors) Kada se, pri postupku odobravanja tipa vage, moduli

28 ispituju odvojeno primjenjuju se slijedei zahtjevi 3.5.4.1 Granice greke primjenjive za modul Mi koji se odvojeno ispituje su jednake odlomku pi maksimalno doputene greke ili doputene promjene pokazivanja cijele vage. Odlomci za svaki modul se moraju odnositi na istu klasu tanosti i za isti broj verifikacionih podjeljaka vage u cjelini, zajedno sa modulom. Odlomak pi mora zadovoljiti slijedei odnos: p12 + p22 + p32 + .... 1 3.5.4.2 Odlomak pi mora biti odabran od strane proizvoaa modula i mora biti provjeren pogodnim ispitivanjem. Meutim , odlomak ne smije biti vei od 0,8 ni manji od 0,3, kada je u pitanju djelovanje vie od jednog modula. Za primjenjiva rjeenja vidi drugi paragraf poglavlja 4. (strana 35 ) Za mehanike strukture kao to su mosne vage,ureaji za prenos optereenja i elementi za elektrina povezivanja ,konstruisane prema dobrim inenjerskim pravilima ,moe se,bez ispitivanja primjeniti konana vrijednost pi od 0,5 , na primjer kada su poluge izraene od istog materijala,kada sistem poluga ima dvije ose simetrije (podunu i poprenu) ili kada je stabilnost elemenata za elektrino povezivanje pogodna za prenos signala, kao to su izlaz mjerne elije ,impedanca.. Za vage koje sadre tipine module (rimjenjiva rjeenja vidi u 8.2.1) odlomak pi moe imati vrijednosti iz tabele 7.

Kriterij rada

Mjerna Elektronski Elementi za elija-EMP pokaziva povezivanje

Kombinovana dejstva (*) 0,7 0,5 0,5 Djelovanje temperature na pokazivanje u neoptereenom stanju 0,7 0,5 0,5 Odstupanje napona 1 Uticaji puzanja (creep) 1 Topla isparenja 0,7 0,5 0,5 __________________________________________________________ (*) Kombinovana dejstva : nelinearnost , histereza , uticaj temperature na raspon.Nakon vremena zagrijavanja koje je propisao proizvoa vage razlomci greaka se primjenjuju na module. Znak

- znai da se ne primjenjuje

3.5.5 Ispitivanja za verifikaciju (Testing for verification )

29 Kada se ,pri verifikaciji,mjerni ureaj je jednaka 0,7 maks.doputene greke cijele vage (Ovaj odlomak obuhvata greke pripisane ureaju koji se koristi za verifikaciju. 3.6 Doputene razlike rezultata (Permissible differences between results) Bez obzira kakva su doputena odstupanja rezultata,sama greka pojedinanog mjerenja ne smije prei maksimalno doputenu greku za dato optereenje. 3.6.1 Ponovljivost (Repetaability) Razlika rezultata pojedinanih mjerenja istog tereta ne smije biti vea od apsolutne vrijednosti maksimalno doputene greke za isti teret . 3.6.2 Ekscentrino optereenje (Eccentric loading) Razlika rezultata pojedinanih mjerenja mora ,pri ispitivanju vage, da zadovolji u pogledu maksimalno doputenih greaka, zahtjeve taaka 3.6.2.1 do 3.6.2.4 Primjedba: Ako je vaga takve konstrukcije da se teret moe razmjetati na razne naine ona mora biti prilagoena za izvoenje bar jednog od slijedeih ispitivanja : 3.6.2.1 Ako u daljem nije drugaije reeno koritenjem tereta jednakog zbiru 1/3 Max vage i odgovarajueg maksimuma aditivne tare. 3.6.2.2 Kod vage sa prijemnikom tereta koji ima n oslonaca, koristi se 1 / (n-1) zbira Max vage i maksimuma aditivne tare,za svaku taku oslonca. ispituje odvojeno,maksimalno doputena greka

3.6.2.3 Kod vage sa prijemnikom tereta sa minimalnim optereenjem izvan centra (napr.ko, rezervoar) ispitni teret jednak zbiru 1/10 Max i maksimuma aditivne tare,primjeniti za svaku taku oslonca 3.6.2.4 Kod vaga koje se koriste za mjerenje kotrljajuih tereta ( napr.drumska vozila,vagoni u kretanju) kotrljajui ispitni teret koncentrovan koliko se moe vagati,ali ne vei od 0,8 zbira Max i maksimuma aditivne tare treba primjeniti na raznim takama prijemnika tereta 3.6.3 Ureaji sa vie pokazivanja (Multiple indicating device) Razlike ureaja sa vie pokazivanja,za dati teret, ukljuujui i ureaj za mjerenje tare,ne smiju biti vee od apsolutne vrijednosti maksimalno doputene greke,ali ove razlike moraju biti nula izmeu digitalnog pokazivanja i ureaja za tampanje rezultata 3.6.4 Razliiti poloaji ravnotee ( Different positions of equlibrium) Razlika izmeu dva rezultata dobivena za isti teret pri primjeni metode uravnoteenja ( u sluaju da je vaga opremljena ureajem za proirenje automatskog pokazivanja) u dva uzastopna mjerenja ne smije biti vea od apsolutne vrijednosti maksimalno doputene

30 greke za koriteni teret. 3.7 3.7.1 Etaloni za verifikaciju (Verifications standards) Tegovi (Weights) Etalon tegovi ili etalon mase koji se koriste za ovjeru neke vage ne smiju imati greku veu od 1/3 maksimalno doputene greke vage za koriteni teret. Pomoni ureaji za verifikaciju (Auxiliary verification device) Ako je vaga opremljena pomonim ureajem za verifikaciju,ili ako se ista verifikuje posebnim pomonim ureajem,maksimalno doputena greka tog ureaja mora biti 1/3 maksimalno doputene greke koritenog tereta.Ako se koriste tegovi njihove greke ne smiju biti vee od 1/5 maksimalno doputene greke vage koja se ovjerava,za isti teret. 3.7.3 Zamjena etalon tegova (Substitution of standard weights) Ako se ispituje vaga iji je Max > 1 t , umjesto etalon tegova moe se koristiti svaki drugi konstantan teret , obezbjedivi bar 1 t etalon tegova ili 50% od Max,ono ta je vee. Umjesto 50% od Max udio etalon tegova moe biti smanjen na; - 35% od Max ako greka ponovljivosti nije vea od 0,3 e - 25% od Max ako greka ponovljivosti nije vea od 0,2 e. Greka ponovljivosti se odreuje teretom od oko 50% Max,koji se tri puta postavlja na prijemnik tereta.

3.7.2

3.8

Pokretljivost (Discrimination)

3.8.1 Vaga sa neautomatskom ravnoteom (Non.self-indicating instrument) Poseban teret jednak 0,4 apsolutne maksimalno doputene greke pri laganom postavljanju i skidanju sa vage mora dovesti do vidljivog pomjeranja pokazivaa vage. 3.8.2 Vaga sa automatskom ili poluautomatskom ravnoteom ( Semi or semi-self -indicating instrument) 3.8.2.1 Analogno pokazivanje (Analogue indication) Dometak jednak apsolutnoj vrijednosti maksimalno doputene greke dotinog tereta pri laganom skidanju i postavljanju na vagu u stanju ravnotee,mora dovesti do sta lnog pomjeranja pokazivaa vage za najmanje 0,7 vrijednosti dometnutog tereta. 3.8.2.2 Digitalno pokazivanje (Digital indication) Dometak jednak 1,4 d pri laganom skidanju i postavljanju na vagu, u stanju ravnotee, mora dovesti do promjene poetnog pokazivanja. 3.9 Promjene pod uticajem veliina i vremena

31 ( Variations due to influence quantities and time) Ukoliko nije drugaije odreeno, vaga mora zadovoljiti zahtjeve taaka 3.5 , 3.6 i 3.8 uz uslove iz taaka 3.9.2 i 3.9.3, te dodatno zadovoljiti i take 3.9.1 i 3.9.4 3.9.1 Naginjanje (Tilting) 3.9.1.1 Za vage klase tanosti II , III ili IIII koje podlijeu naginjanju,uticaj naginjanja mora biti odreen uzdunim i poprenim naginjanjem za 2/1000 ili do krajnje granice oznaenom na pokazivau nivelacije, ono ta je vee. Apsolutna razlika pokazivanja u poetnom (nenagetom) i nagetom poloaju ne smije prei: - dva ispitna podjeljka (2e) pri neoptereenoj vagi ( predhodno se neoptereena vaga u poetnom poloaju podesi na nulu), izuzev koda vaga klase II (vidi taku 4.14.8) - pri automatskoj ravnotei i pri maksimalnom mjerenju , maksimalno doputenu greku ( predhodno se neoptereena vaga u poetnom poloaju, podesi na nulu) Vaga mora biti opremljena pokazivaem nivelacije i pokazivaem nivoa (libela), vrsto spojenim sa vagom, izuzev ako je vaga: - visee izvedbe - fiksno postavljena - promjena nivelacije za 5% u bilo kom smjeru, ne mijenja slaganje sa zahtjevima. Primjedba: "Krajnja vrijednost naginjanja" -pomjeranje za 2mm iz centralnog poloaja, lampica ili drugi pokaziva koji pokazuje da nije prekoraen doputeni nagib. 3.9.1.2 Kod vaga klase I krajnje naginjanje ne smije prei 2/1000,inae vaga mora zadovoljiti zahtjeve za klasu II . 3.9.2 Temperatura (*) (Temperature) 3.9.2.1 Propisane granice temperature (Prescribed temperature limits) Vaga kod koje su opisnim oznakama (tablica) nije navedena posebna radna temperatura mora zadovoljiti svoje propisane mjeriteljske zahtjeve u granicama temperature: - 100 C do + 400 C 3.9.2.2 Posebne granice temperature (Special temperature limits) Vaga kod koje su opisnim oznakama (tablica) navedene posebne granice temperature mora, unutar tih granica, ispunjavati svoje mjeriteljske zahtjeve. Temperaturno podruje se moe mijenjati zavisno o namjeni vage. Ovo podruje ne moe biti ue (manje) od: 50 C za vage klase tanosti I 150 C za vage klase tanosti II 300 C za vage klase tanosti III i IIII

32 3.9.2.3 Uticaj temperature na neoptereenu vagu (Temperature effects on no-load indication) Pokazivanje nule ili blizu nule ne smije biti vee od jednog verifikacionog podjeljka pri promjeni okolne temperature za 10 C kod vaga klase tanosti I i promjeni za 50 C kod vaga ostalih klasa tanosti. Kod vaga sa vie podruja ili sa vie mjernih opsega podrazumjeva se najmanji verifikacioni podjeljak vage. 3.9.3 Napajanje (Mains power supply) Vaga napajana elektrinom energijom mora ispunjavati mjeriteljske uslove pri: - promjeni napona -15% do +10% nazivnog napona naznaenog na vagi - promjeni frekvencije naizmjenine struje - 2% do + 2% od nazivne frekvencije naznaene na vagi. 3.9.4 Vrijeme (Trajanje) (Time) Uz prihvatljive uslove okoline vage klase II , III i III moraju zadovoljiti slijedee: 3.9.4.1 Pri stavljanju nekog tereta na vagu,razlika nakon stavljanja tereta i dranja istog na vagi u trajanju 30 minuta ne smije pei 0,5 e.Meutim,razlika izmeu 15 i 30 minute ne smije prei 0,2 e. Ako ovo nije postignuto razlika pokazivanja nakon postavljanja tereta i dranja istog na vagi u trajanju 4 sata ne smije prei vrijednost maksimalno doputene greke za taj teret. 3.9.4.2 Odstupanja vraanja na nulu,po stabilizaciji pokazivanja,nakon skidanja nekog tereta koji je bio na vagi u trajanju pola sata ne smije prei 0,5 e. Za vage sa vie podjela odstupanje ne smije prei 0,5 ei . ______________________________________________________ (*) Tolerancije temperature su date u postupcima ispitivanja : Dodatak A i B Za vage sa vie opsega,odstupanje pri vraanju sa Max na nulu, ne smije prei 0,5 ei. Osim toga, pri vraanju na nulu sa nekog optereenja veeg od Max,i u meuvremenu prebacivanja vage na nii opseg mjerenja,pokazivanje blizu nule,tokom narednih 5 minuta, ne smije odstupati preko ei . 3.9.4.3 Trajne greke zbog trenja i habanja ne smiju biti vee od apsolutne vrijednosti maksimalno doputene greke. Ispunjavanje ovog zahtjeva se podrazumjeva nakon to je vaga zadovoljila provjeru izdrljivosti propisanu u A.6 , kome se podvrgavaju samo vage sa Max 100 kg. 3.9.5 Ostale uticajne veliine i smetnje (Other influence quantities and restrains) Gdje su prisutni ostali uticaji i smetnje, kao to su: - vibracije - padavine i propuh - mehanike zapreke i ometanja normalna pojava u uslovima postavljanja vage,pod takvim uticajima vaga mora ispuniti

33 zahtjeve lana 3 i 4, bilo da je izvedbom da se izvri zatita od ovakvih uticaja. vage mogue da vaga ispravno funkcionie,bilo

Primjer: Vaga postavljene na otvorenom bez podesne zatite od atmosferskih uticaja ne moraju ispunjavati uslove lana 3. i 4. ako im broj ispitnih podjeljaka nije prevelik ( ne vei od n = 3000). Dalje, za mosne eljeznike i kolske vage ispitni podjeljak ne bi smio biti manji od 10 kg. Ove granice takoe treba primjeniti za svaki mjerni opseg kombinovanih vaga bilo za vage sa vie podjela, bilo za vage sa vie opsega. 3.10 Ispitivanja pri odobravanju tipa (Pattern evaluation tests) Pri odobravanju tipa , moraju biti provedena ispitivanja data u dodacima A i B radi ovjere zadovoljavanja zahtjeva 3.5 , 3.6 , 3.8 , 3.9.1 , 3.9.2 , 3.9.3 , 3.9.4 , 4.5 , 4.6 , 5.3 i 6.1 Periferne ureaje koji obavljaju samo digitalne funkcije napr,tampai ili dodatni displeji treba ispitati samo u pogledu funkcionisanja i podvri ispitivanju smetnji prema B 3. Ispitivanje izdrljivosti (A.6.1) se provodi nakon provedbe svih ispitivanja iz dodatka A i B.

4. TEHNIKI ZAHTJEVI ZA VAGE SA AUTOMATSKOMILI POLUATOMATSKOM RAVNOTEOM (Technical requirements for a self-or semi-self indicating instrument) Slijedei zahtjevi se odnose na oblik i konstrukciju vage koja je podesna za postizanje tanih i jasnih rezultata vaganja, pri normalnim uslovima upotrebe i pravilnom rukovanju od strane nestrunog korisnika. Oni nisu namjenjeni za propisivanje rjeenja ve za definisanje odgovarajueg funkcionisanja vage. Neka rjeenja koja su isprobana tokom dueg perioda, navedena su kao "prihvatljiva rjeenja" za koja se smatra da zadovoljavaju zahtjeve,ali se ne moraju primjeniti. 4.1 Opti zahtjevi za konstrukciju (General requiorements of construction) Vaga mora biti projektovana (design) tako da zadovoljava namjenjenu upotrebu. 4.1.1 Pogodnost (Suitability)

4.1.1.1 Pogodnost za primjenu (Suitability for application)

34 Vaga mora biti tako projektovana (design) da je podesna za ispunjavanje ciljeva namjene. 4.1.1.2 Pogodnost za upotrebu (Suitability for use) Vaga mora biti solidno i paljivo konstruisana da bi osigurala odravanje mjeriteljskih veliina tokom perioda upotrebe. 4.1.1.3 Pogodnost za verifikaciju (Suitability for verification) Vaga mora omoguiti potpuno provoenje ispitivanja datih u ovoj preporuci Posebno, prijemnik tereta treba da je takav da se na njega jednostavno i sigurno mogu postavljati standardne mase. Ako se tegovi ne mogu postaviti moe se zahtjevati dodatni nosa. Mora biti mogue prepoznavanje ureaja koji su predmet posebnog ispitivanja (mjerne elije, tampai......) 4.1.2 Sigurnost (Security)

4.1.2.1 Prevare (Fraudulent use) Vaga ne smije imati karakteristike koje bi omoguile varanje. 4.1.2.2 Sluajni zastoji i razdeenost (Accidental breakdown and maladjustement) Vaga mora biti tako napravljena da se ne mogu desiti sluajni zastoji ili razdeenost a da se to ne primjeti. 4.1.2.3 Upravljanje (Controls) Ureaji za upravljanje moraju biti tako izvedeni da ne mogu ostati u poloaju koji im nije namjenjen. Tokom obavljanja radnji nemogua su pokazivanja. Tipke (kljuevi) moraju biti nedvosmisleno oznaene. 4.1.2.4 Osiguranje-igosanje elemenata i komandi za podeavanje ( Securing - sealing of components and pre-set controls) Moraju biti predviena sredstva za osiguranje elemenata i komandi kojima je zabranjen pristup ili podeavanje. Nacionalna zakonodavstva mogu propisati potrebna igosanja. Elementi i komande za podeavanje mogu biti osigurane lozinkom ili slinim softverskim sredstvom koje automatski evidentira svaki pristup osiguranim (igosanim) komandama ili funkcijama napr. automatskim auriranjem kodnog broja veliine koja je postavljena pri posljednjoj verifikaciji i trajno naznaena na natpisnoj ploici. Kod vage klase I ureaj za podeavanje osjetljivosti mora ostati neosiguran. Prihvatljivo rjeenje: Radi nanoenja kontrolnih igova,povrina za igosanje mora imati prenik od najmanje 5 mm. 4.1.2.5 Podeavanje (Adjustement) Vaga moe biti opremljena poluautomatskim ili automatskim ureajem za podeavanje

35 raspona. Taj ureaj mora biti ugraen u pristup (uticaj) ovom ureaju. vagu.Nakon igosanja prektino je nemogu

4.1.2.6 Izjednaavanje uticaja gravitacije (Gravity compensation) Vage osjetljive na uticaj gravitacije mogu biti opremljene ureajem za izjednaavanje gravitacije. Nakon osiguiranja (igosanja) vanjski uticaj ili pristup ovom ureaju je praktino nemogu. 4.2 4.2.1 Pokazivanje rezultata vaganja ( Indication of weighing results) Kvalitet oitavanja ( Quality of reading ) Oitavanje rezultata mora biti pouzdano,jednostavno i jasno u uslovima normalne upotrebe vage: - sveukupna netanost oitavanja pri analognom pokazivanju ne smije prei 0,2 e - brojevi koji formiraju rezultat oblikom,jasnoom i veliinom moraju omoguiti oitavanje Za skale, numeracije i tampanje se moraju koristiti brojevi koji omoguuju oitavanja rezultata jednostavnim preklopom. 4.2.2 Nain pokazivanja (Form of indication) 4.2.2.1 Rezultat vaganja mora sadrati naziv ili oznaku jedinice u kojoj se izraava Za svako pokazivanje rezultata vaganja koristi se samo jedna jedinica mase. Podjela skale moe biti u vidu 1x10k , 2x10k ili 5x10k jedinica u kojima se izraava rezultat. Indeks k moe bitri pozitivan ili negativan cijeli broj ili nula. Svi ureaji za pokazivanje, tampanje i vaganje tare ,moraju imati isti podjeljak za svaki teret unutar datog opsega mjerenja.

4.2.2.2 Digitalno pokazivanje mora sadrati bar jednu brojku poevi sa desne strane. Ako se podjeljak mijenja automatski decimalna zapeta mora zadrati svoj poloaj na displeju. Decimalni razlomak mora biti odvojen decimalnom oznakom (zapete ili taka), sa pokazivanjem bar jedne cifre lijevo,i svih cifara desno od ove oznake Nula moe biti pokazana kao nula na desnom kraju,bez decimalne oznake. 4.2.3 Granice pokazivanja (Limits of indication) Pokazivanje ne smije biti iznad Max + 9e 4.2.4 Ureaj za priblino pokazivanje (Approximate indicating device) Podjeljak ureaja za priblino pokazivanje mora biti iznad max/100,ali ne ispod 20 e. Ovaj ureaj je namjenjen za sekundarno pokazivanje.

36 4.2.5 Proirenje opsega automatske ravnotee kod vaga sa ravnoteom (Exteding the range of self-indicatoin on semi-self indicating instrument) Proirenje podjele automatske ravnotee ne smije biti vee od kapaciteta automatske ravnotee .

poluatomatskom

Prihvatljiva rjeenja; a) Podjeljak proirenog opsega ravnotee mora biti jednak kapacitetu automatske ravnotee ( Komparator vage su izuzete od ove odredbe) b) Proireni ureaj sa pristupanim pominim tegovima je predmet zahtjeva datih u taki 6.2.2 c) Kod proirenog ureaja sa pominim tegovima ili sa mehanizmom za preklapanje svako proirenje treba sadrati i odgovarajuu promjenu numeracije. Mora biti mogue peaenje upljina za podeavanje tegova i masa. 4.3 Analogni pokazni ureaj (Analogue indicating device) Uz zahtjeve taaka 4.2.1 do 4.2.4 primjenjuju se i slijedei zahtjevi : 4.3.1 Oznaavanje podjele; duina i irina ( Scale marks ; length and width) Podjela mora biti oznaena i numerisana tako da je oitavanje rezultata lako i jasno Prihvatljiva rjeenja: a) Oblik oznaka (Form of scale marks) Crte podjele moraju biti jednake iuine. irina crta mora biti konstantna i izmeu 1/10 i 1/4 duine podjeljka ali ne manja od 0,2 mm. Duina najkraih crta ne smije biti manja od najmanje duine podjeljka.

b) Nanoenje podjele ( Arrangement of scale marks) Nanoenje podjele mora biti kao jedno od prikazanih na slici 5. LInija koja spaja krajeve je alternativna (po slobodnom izboru)

Slika 5. Primjer podjele za desnosmjernu skalu c) Numeracija ( Numbering) Interval numeracije skale podjele mora biti: - konstantan - u obliku 1x10k , 2x10k , 5x10k jedinica (pri emu je k cijeli pozitivan ilki negativan broj ili nula)

37 - ne vei od 25 podjeljaka Ako se skala projektuje na ekran, u projektovanom dijelu se moraju pokazati najmanje dvije oznaene crte. Visina brojeva (stvarna ili prividna) izraena u milimetrima ne smije biti manja od trostruke razdaljine za oitavanjhe uzraene u metrima ali ne smije biti manja od 2 mm. Visina brojeva mora biti proporcionalna osnovi podjele na koju se odnosi. irina brojeva mjerena paralelno osnovi skale ne smije biti manja od razmaka izmeu dva uzastopna podioka oznaene brojevima. d) Dijelovi pokazivaa (Indicating component) irina kazaljke mora biti priblino jednaka crtama skale a duina takva da se vrh kazaljke nalazi najmanje na sredini najkrae crte. Razmak izmeu skale i kazaljke mora najvie jednaka duini podioka,ali ne smije biti vea od 2 mm. 4.3.2 Duina podioka (Scale spoacing) Minimalna vrijednost IO duine podjeljka je jednaka: Kod vaga klase I i II : - 1 mm za pokazne ureaje - 0,25 mm za dopunske pokazne ureaje , a u tom sluaju I0 je relativno pomjeranje izmeu pokaznog dijela i projektovane skale koje odgovara verifikacionom podjeljku vage. Kod vaga klase III ili IIII : - 1.25 mm kod vaga sa pokazivanjem brojanikom - 1.75 mm kod vaga sa optikim projektovanjem pokazivanja

Prihvatljiva rjeenja: Duina (stvarna ili prividna) podioka mora iznositi najmanje (L+0,5) I0,gdje su: - I0 minimalni podjeljak u mm - L minimalno rastojanje za oitavanje u metrima, najmanje L = 0,5 m. Najvea duina podioka ne smije biti vea od 1,2 duine najmanje podjeljka za istu skalu. 4.3.3 Granice pokazivanja (Limits of indication) Kretanje pokazujueg dijela se mora ograniiti ispod nule i iznad maksimuma sopstvenog pokazivanja. Ovaj zahtjev se ne odnosi na vage sa kontinuiranim brojanikom. Prihvatljiva rjeenja: Kretanje pokazujueg dijela se mora ograniiti na najvie 4 podjeljka ispod nule i iznad maksimuma.(Kod vaga sa lepeza skalama i kod vaga sa jednostrukim brojanikom ove zone su bez oznaka i nazivaju se "prazne" (blank) zone.)

38 4.3.4 Priguivanje (Damping) Priguivanje oscilacija pokazivaa ili pomine skale mora biti podeeno na vrijednost tik uz kritino priguivanje za bilo koji uticajni faktor. Prihvatljiva rjeenja - Priguivanjem se mora postii stanje mirovanja nakon tri,etiri ili pet poluperioda oscilovanja. - Hidraulini (uljni) priguivai koji su osjetljivi na temperaturne promjene moraju biti opremljeni ureajem za automatsku regulaciju i lako dostupnim ureajem za runo podeavanje. - Kod hidraulinih priguivaa ne smije isticati ulje pri naginjanju vage za 45o 4.4 Ureaji za digitalno pokazivanje i tampanje (Digital indicating and printing device) Uz zahtjeve iz taaka 4.2.1 do 4.2.5 primjenjuju se i slijedei zahtjevi: 4.4.1 Promjena pokazivanja (Change of indication) Nakon promjene tereta predhodno pokazivanje se ne smije zadrati due od 1 sekundi 4.4.2 Stabilna ravnotea (Stable equilibrium) Smatra se da je ravnotea stabilna ako je : - U sluaju tampanja ili memorisanja podataka ispunjen zahtjev posljednjeg paragrafa 4.4.5 - Pri operacijama sa nulom ili sa tarom ( 4.5.4 , 4.5.6 i 4.5.8) je dovoljno blizu konane ravnotee i doputa ispravan rad ureaja unutar stvarno zahtjevane tanosti.

4.4.3 Ureaj sa proirenim pokazivanjem (Extended indicating device) Ureaj sa proirenim pokazivanjem se ne smije koristiti kod vaga sa razliitim podjelama. Ako je vaga opremljena ureajem za proireno pokazivanje displej podjeljaka manjih od e mora biti mogu samo: - pri aktiviranju tipke(kljua) - ne due od 5 sekundi nakon rune komande Ni u jednom sluaju nije mogue tampanje 4.4.4 Viestruka primjena pokaznog ureaja (Multiple use of indicating device) I druga pokazivanja, osim primarnih mogu biti prikazana (displej) na istom pokaznom