örme-güzel bilgiler

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Banu AKKI

FARKLI PLK NUMARALARINDAN RLM DEK RG TPLERNN KUMAIN FZKSEL ZELLKLERNE ETKS

TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

ADANA, 2009

UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS FARKLI PLK NUMARALARINDAN RLM DEK RG TPLERNN KUMAIN FZKSEL ZELLKLERNE ETKS

Banu AKKI YKSEK LSANS TEZ TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

Bu tez 13/02/2009 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan Oybirlii ile Kabul Edilmitir.

mza............ Danman

mza.................... .. ye

mza.................. ye

Prof. Dr.Osman BABAARSLAN Prof. Dr.Turul OULATA Prof. Dr. Rzvan EROL

Bu tez Enstitmz Tekstil Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.

Kod No:............

Prof. Dr. Aziz ERTUN Enstit Mdr mza ve Mhr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

Z YKSEK LSANS TEZ FARKLI PLK NUMARALARINDAN RLM DEK RG TPLERNN KUMAIN FZKSEL ZELLKLERNE ETKS Banu AKKI UKUROVA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS TEKSTL MHENDSL ANABLM DALI

Danman : Prof.Dr.Osman BABAARSLAN Yl : 2009 Sayfa:126 Jri : Prof.Dr.Osman BABAARSLAN Prof.Dr.Turul OULATA Prof.Dr.Rzvan EROL

Bu almada, genel olarak rme ilemi ve esaslar, rmenin dokumadan farklar, rme kuma hatalar, rme makineleri hakknda bilgiler verilmitir. rme kuman fiziksel zellikleri zerinde durulmu olunup bu zelliklerin kumaa etkileri incelenmitir. alma kapsamnda yuvarlak rme makinelerinde, Open-End (OE) Rotor ve penye ring iplikleri kullanlarak belirli ayarlarda sprem, interlok ve ribana rgl kumalar retilmitir. Bu kumalarn; ilmek skl, pilling, may dnmesi, patlama mukavemeti ve hava geirgenlii zellikleri incelenmitir. Bu deneysel ilemler sonucunda kartlabilecek en temel sonu; rme kuma zellikleri, elyaf, iplik, rme yzey zellikleri ve terbiye ilemlerine kadar tm iletme parametrelerinden etkilenmektedir. Penye sistemi ile retilen iplikten elde edilen kuman Open-end rotor sistemiyle elde edilen kumaa gre daha az boncukland gzlenmitir. Kumalarn patlama mukavemeti deerleri iplik retim tipinden, iplik numarasndan ve rg tipinden etkilenmektedir. rme yapsnn kuman ekme zelliine etkisinin aratrld almalarda, seyrek rglerdeki ekmenin daha fazla olduu belirtilmitir. Kumalarda may dnmesi en ok sprem kumalarda grlmtr.

Anahtar Kelimeler: rme kuma, may dnmesi, hava geirgenlii, boncuklanma, patlama mukavemeti

I

ABSTRACT MsC THESIS TYPE OF KNITTED FABRICS PRODUCED BY USING DIFFERENT YARN NUMBERS EFFECT ON FABRIC PROPERTIES Banu AKKI THE UNIVERSITY OF UKUROVA INSTITUTE OF NATUREL AND APPLIED SCIENCE DEPARTMENT OF TEXTILE ENGINEERING

Supervisor Year Jury

: Prof.Dr.Osman BABAARSLAN : 2009 Page:126 : Prof.Dr.Osman BABAARSLAN Prof.Dr.Turul OULATA Prof.Dr.Rzvan EROL

In this thesis, general information about are given that: knitting processes, different from weaving, knitted fabric mistakes, knitting machines. Affecting the properties of knitted fabrics and their influences on these properties. Over this study, rib, interlock and single jersey fabrics are produced on different adjustment by using ring and open-end rotor yarns. These fabric are examined for fabric course and wale density, pilling, spirality, dimensional stability, bursting strength and air permeability properties. In general, knitted fabrics properties are directly affected by fibers, yarn, knitting structure and finishing processes. That fabric was producted by Open-end rotor system pilling was seen more than that fabric was producted by ring. Bursting strench result was affected from yarn spinning type, yarn number and knits type. For this research, affecting the dimensional properties of knitted structures, loose knitted fabric has more dimensional. Spirality was seen the most of single Jersey fabrics.

Key Words: Knitted fabric, spirality, air permeability, pilling, bursting strenght.

II

TEEKKR

Yksek lisans eitimim boyunca derslerde ve tez almam srasnda yardmlarndan dolay deerli danman hocam Prof. Dr. Osman BABAARSLANa teekkr ederim. Yksek lisans almalarm sresince bana verdikleri destek ve saladklar ortam nedeniyle Tekstil Mhendislii Blm Bakanlna da ayrca teekkr ederim. Deneysel almalarm iletmelerinde gerekletirmemi salayan Orze Tekstil Genel Mdr Yardmcs Muhsin CANPOLATa, rme Blm efi Fazl BULUTa ve teekkr ederim. Deneysel test ilemlerini yaptm KOSGEB alan Glhan Hanma, Eser Hanma teekkr ederim. Ayrca tez almam srasnda bana maddi manevi destek olan Anneme ve Eime teekkr ederim.

III

NDEKLER

SAYFA

Z

I

ABSTRACT.................................... II TEEKKR............................... III NDEKLER.............................................................. IV ZELGELER DZN........................ VII EKLLER DZN..VIII 1. GR 1 2. NCEK ALIMALAR...................................... 4

3. RME TANIMI VE KAPSAMI................................... 10 3.1. rmeciliin Tarihi Geliimi.............................. 10

3.2. rme Kumalar ile Dokuma Kumalarn Karlatrlmas............... 13 3.3. rmecilikte Kullanlan plikler Ve zellikleri.................. 14 3.4. Kuma retimi iin n hazrlk lemleri...................... 14 3.5. Kuma retim Hz ve Miktar . 15 3.6. Desenlendirme Olanaklar .. 15 3.7. Kuma Tipi Deiimi ve eitlilik Yelpazesi ................ 15 3.8. Konfeksiyonda Kesim zellikleri............... 16 3.9. rmeciliin Snflandrlmas.............. 17 3.9.1 Atk rmecilii ................. 18 3.9.2 zg rmecilii............... 18 3.9.3. rmecilikte lmek Oluumu... 19 3.10. Temel rg Yaplar............... 20 3.10.1. Sprem rg.............. 20 3.10.2. Ribana rg............... 22 3.10.3. Haroa rg............... 23 3.10.4. nterlok rg.............. 24 3.11. rme Makineleri............... 25 3.11.1. Yuvarlak rme Makinesi............... 26 3.11.1.1. Tek Yatakl rg Makineleri 29

IV

3.11.1.2. ift Yatakl Yuvarlak rg Makineleri.............. 29 3.12. rme Kuma Hatalar............... 29 3.12.1. ekme............ 30 3.12.1.1. Relaksasyon ekmesi. 31 3.12.1.2. Keeleme ekmesi.. . 36 3.12.2. rg Dnmesi(May Dnmesi)......... .. 36 3.12.2.1. plikten Kaynaklanan rg Dnmesi ............ 39 3.12.2.2. rme Makinesinden Kaynaklanan rg Dnmesi.............................................................. 41 3.12.2.3. Boyama ve Terbiye lemlerinde Meydana Gelebilen Dnmeler.............................................. 42 3.12.2.4. Konfeksiyon leminde Meydana Gelebilen Dnmeler............................................................. 42 3.12.3. rg de Enine izgiler. .. 43 3.12.3.1. plik Hatalarndan Kaynaklanan Enine izgiler ve Bantlar............. 44 3.12.4. rg de Boyuna izgiler............ 46 3.12.5. Delik ve Yrtklar............ 49 3.12.6. Doku Dmesi ........... 50 3.12.7. lmek Dmesi 51 3.12.8. Ask veya ift ilmek... 52 3.12.9. Ya Lekeleri........... 53 3.12.10. Uuntu.. 54 3.12.11. Kenar Bozukluklar.. 55 3.12.12. Kenar Kvrlmas.............. 55 3.12.13. Kama.. 56 3.12.14. lmeklenme (lmek ekilmesi) ... 57 3.12.15. Boncuklanma (Pilling)......................... 57 3.12.16. Elastan plikle lgili Problemler.......... 58 3.12.17. Kumata Krklar......... 59

V

4. MATERYAL VE YNTEM.. 60 4.1. Materyal............. 60 4.1.1. almada Kullanlan plikler.............. 60 4.1.2. almada Kullanlan Yuvarlak rme Makineleri.. 61 4.1.3. almada Kullanlan Kumalarn retimi.......... 61 4.2. Yntem 63 4.2.1. May Dnmesi............................... 63 4.2.2. lmek Skl............. 64 4.2.3. Boncuklanma (Pilling) . 64 4.2.4. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin Hesaplanmas. 65 4.2.5. Hava Geirgenlii............ 66 4.2.6. Patlama Mukavemeti .. 68 5. DENEYSEL BULGULAR VE DEERLENDRME..................... 70 5.1. Deneysel Sonular...... 70 5.1.1. rme Kumalarda May Dnmesi Test sonular. 70 5.1.2. Boncuklanma (Pilling) Testi Sonular... 71 5.1.3. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin Hesaplanmas 73 5.1.4. Hava Geirgenlii Testi Sonular.. 74 5.1.5. Patlama Mukavemeti Testi Sonular. 75 5.2. Sonularn Deerlendirilmesi 76 5.2.1. rme Kumalarda May Dnmesinin ncelenmesi...... 76 5.2.2. lmek Sklk Deerleri. 83 5.2.2.1. lmek Sklk-Hava geirgenlii Deerleri. 83 5.2.2.2. lmek Sklk-Dnme Deerleri .. 90 5.2.3. Boncuklanma (Pilling) Deerleri.. 96 5.2.4. Kuman En-Boy ekme Deerlerinin ncelenmesi.102 5.2.5. Patlama Mukavemeti Deerleri.108 6. GENEL DEERLENDRME VE SONU..................................................118 KAYNAKLAR..122 ZGEM.......126

VI

ZELGELER DZN

SAYFA

izelge 3.1. rme kumalarda iplikten kaynaklanan hatalarn kumaa etkisi 45 izelge 3.2. nelerde meydana gelebilecek hatalar .......................... 47 izelge 3.3. Delik ve yrtk oluma sebepleri ..................... 50 izelge 3.4. rme makinesi kaynakl olan ilmek dmesi hatasnn nedenleri ve giderilme areleri................................................................................. 51 izelge 3.5. Ask veya ift ilmek hatasnn oluum nedenleri ve giderilme areleri ............................................................................................... 53 izelge 4.1. Kuma retiminde kullanlan iplik zellikleri..................................... 61 izelge 4.2. almada kullanlan numuneler............................. 62 izelge 5.1. May dnmesi test sonular............................................................. 70 izelge 5.2. Pilling testi sonular........................................................................... 72 izelge 5.3. Kumalarn en-boy ekme deerleri.................................................... 73 izelge 5.4. Hava geirgenlii testi sonular......................................................... 74 izelge 5.5. Patlama mukavemeti testi sonular................................................... 75

VII

EKLLER DZN

SAYFA

ekil 3.1. Dokuma, atkl rme ve zgl rme ................................................... 16 ekil 3.2. rmeciliin snflandrlmas...............................................................17 ekil 3.3. Dz ve yuvarlak rme makinelerinde atkl rme .................................. 18 ekil 3.4. zg rmecilii ............................................................................ 18 ekil 3.5. lmein ksmlar ve oluumu.................................................................. 20 ekil 3.6. Sprem (Jarse) rg yaps ..................................................................... 20 ekil 3.7. Ribana rg yaps................................................................................... 22 ekil 3.8. Haroa rg yaps................................................................................... 24 ekil 3.9. Yuvarlak rme makinesi......................................................................... 26 ekil 3.10. May dnmesi......................................................................................... 37 ekil 3.11. rme kuma parasnda ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi.............................................................................38 ekil 3.12. rme giysilerde ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi............................................................................. 38 ekil 3.13. Dz rglerde Z , S bkml iplikler iin dnme ynleri...........39 ekil 3.14. Makine dn ynne bal olarak rg dnmesinin yn 41 ekil 3.15. rme kumata kaln ve ince iplik hatas44 ekil 3.16. rme kumalarda iplik dzgnszlnden kaynaklanan enine izgi hatalar 44 ekil 3.17. rme kumalarda makine ayarlarndan kaynaklanan enine izgi hatas.......................................................................................................46 ekil 3.18. rme kumalarda boyuna izgi hatas....................................................49 ekil 3.19. rme kumalarda delik...........................................................................49 ekil 3.20. rme kumalarda doku dmesi.............................................................51 ekil 3.21. rme kumalarda dzensiz ask hatas.................................................. 52 ekil 3.22. rme kumalarda uuntu hatas.............................................................54 ekil 3.23. Dengesiz rme kumalarda kenar kvrlmas...........................................56

VIII

ekil 3.24. rme kumalarda ilmek kamas ...........................................................56 ekil 3.25. rme kumalarda pilling.........................................................................58 ekil 4.1. May dnmesi lm........................................................................64 ekil 5.1. Viskondan rlen ribana kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.........................................................................................77 ekil 5.2. Viskondan rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.........................................................................................78 ekil 5.3. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.................................................................... 79 ekil 5.4. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi.................................................................... 80 ekil 5.5. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi............................................ 81 ekil 5.6. Ayn numaradaki pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn may dnmesi sonularnn deerlendirmesi..................................................... 82 ekil 5.7. Viskon ipliklerden rlen ribana kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi...................................................................................84 ekil 5.8. Viskon iplikten rlen sprem kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi.................................................................................. 85 ekil 5.9. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi..................................................................................86 ekil 5.10. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn sklk-hava geirgenlii ilikisi...................................................................................87 ekil 5.11. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklk- hava geirgenlii ilikisi.............................................................. 88 ekil 5.12. Ayn numaradaki pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn sklkhava geirgenlii ilikisi...................................................................... 89 ekil 5.13. Viskon ipliklerden rlen ribana kumalarn sklk-dnme ilikisi....90 ekil 5.14. Viskon ipliklerden rlen sprem kumalarn sklk-dnme ilikisi. 91 ekil 5.15. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn sklk-dnme ilikisi.....................................................................................................92

IX

ekil 5.16. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn sklk-dnme ilikisi 93 ekil 5.17. Farkl numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkdnme ilikisi.. ...................................................................................... 94 ekil 5.18. Ayn numaradaki pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn sklkdnme ilikisi.. ...................................................................................... 95 ekil 5.19. Viskon iplikten rlen ribana kumalarn pilling sonular.................. 96 ekil 5.20. Viskon iplikten rlen sprem kumalarn pilling sonular 97 ekil 5.21. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn pilling sonular....... 98 ekil 5.22. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn pilling sonular......... 99 ekil 5.23. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn pilling sonular.......100 ekil 5.24. Farkl pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn pilling sonular 101 ekil 5.25. 30/1 Viskon ipliinden rlen ribana kumalarn boyutsal deiimleri102 ekil 5.26. 30/1 Viskon ipliinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimleri 103 ekil 5.27. Pamuk ipliklerinden rlen interlok kumalarn boyutsal deiimleri.. 104 ekil 5.28. Pamuk ipliklerinden rlen ribana kumalarn boyutsal deiimleri... 105 ekil 5.29. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimleri 106 ekil 5.30. Pamuk ipliklerinden rlen sprem kumalarn boyutsal deiimler.. 107 ekil 5.31. Viskondan rlen ribana kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi....................................................................................108 ekil 5.32. Viskondan rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi................................................................................... 109 ekil 5.33. Ring viskondan rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi....................................................................................110 ekil 5.34. Open-End Rotor viskondan rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi ........................................................ 111 ekil 5.35. Pamuk ipliinden rlen interlok kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi......................................................... 112 ekil 5.36. Pamuk ipliinden rlen ribana kumalarn patlama mukavemetini deerlendirilmesi........................................................... 113

X

ekil 5.37. Pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi..........................................................114 ekil 5.38. Ayn numarada pamuk ipliinden rlen sprem kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi........................................... 115 ekil 5.39. 40/1 Ne Pamuk ipliinden rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi.........................................................116 ekil 5.40. 30/1 Ne Pamuk ipliinden rlen kumalarn patlama mukavemetinin deerlendirilmesi...........................................................117

XI

1. GR

Banu AKKI

1.GR

Tekstil

endstrisinde

retilen mallarn i pazarda olduu kadar, d

pazarda da tutunabilmesi gerekmektedir. zellikle d pazara alabilmede retilen mamllerin yksek kalitede ve zelliklerde olmas bir zorunluluktur. dokunun grn ve tutumunun yannda sklk,

Zira bugn pazarlamada

arlk, younluk, geirgenlik, dnme, ekme, mukavemet, esneklik ve baz fiziksel faktrler daha nemli grnmektedir. Bu yzden gerek retim sresinde,

gerekse bitim (terbiye) ve kontrol ilemlerinde kaliteyi ykseltici tedbirlerin alnmas ve ilemlerin ciddi olarak srdrlmesi gerekmektedir. Bu artlar ayn zamanda ilemlerin verimliliklerini tekstilin ve mrlerini etkilemektedir. Bu nedenle nemli bir alt dal olan rme mamlleri iinde ayn n artlar

geerli olmaktadr. Tekstil sanayi iinde nemli bir yere sahip olan rmenin ve rmeden yaplm doku ve giysi rnlerinin son yllarda dnyada ve lkemizde olduka fazla miktarda retimi yaplmaktadr. Elektronik ve bilgisayar sanayinin gelimesiyle rme makineleri srekli yenilikler ierisinde olmutur. Bu yenilikler sayesinde rme kumalarn kullanm alanlaryla birlikte retim miktarlarnda da byk artlar meydana gelmitir. Genellikle rme kumalarn; iyi bir elastikiyete sahip olmalar, vcut hareketlerine kolay uyum salamas, genileyip daralan yapda vcudu sarma zellii, az burumas, rahat ve kullanl olmas, hava geirgenliinin iyi olmas, bakmnn kolay olmas, hafif, yumuak, hacimli ve dkml bir yzeye sahip olmas gibi zellikleri bu kumalar daha ok tercih edilir hale getirmitir. rme kumalarda talep miktarnn bu ekilde artmasyla birlikte srekli olarak rme makinelerinde gelimeler salanmtr. Bu gelimeler genel olarak retim miktarnn ve rn zelliklerinin arttrlmas eklinde meydana gelmitir. Gnmzdeki yksek teknolojiye sahip yuvarlak rme makinelerinde hem yksek retim alnabilmekte hem de retilen rn eitlilii arttrlabilmektedir (Glsevin, 2005).

1

1. GR

Banu AKKI

rmecilik, teknik ifade ile tek veya zgl ipliklerin rc ve yardmc elemanlar vastasyla temel rg elemanlar haline getirilmesi, bunlar arasnda da yan yana ve boylamasna balantlar oluturulmas ile bir tekstil yzeyi ve dokusu elde etme ilemidir (Marmaral, 2004). plik olarak rmecilikte en ok kullanlan iplik eidi olan viskon ve pamuk hammaddeli OE Rotor ve ring iplikleri seilmitir. rg yzeyi olarak en ok

kullanm sahas sahip rme yzeyleri saylabilen interlok, sprem ve ribana rg yzeyleri seilmitir. Yaplan almada farkl 36 eit rme kuma numuneleri retilmitir. Giysilerin konfor zelliklerini gelitirmek iin yaplan almalarda, tekstil materyallerinin gzenekliliinin etkilerine ok fazla deinilmitir (Krc, 2006). Bir kuman gzenekli olmas, kumasn hava geirgenliini, nem ve s transferini dorudan etkilemektedir. Ayrca gzenekliliin belirtilen yndeki etkileri de bu almada deerlendirilmitir. rme kumalar, ilmeklerden olutuundan yaps itibariyle boya ve terbiye aamalarnda yapsal deiiklikler beklenmektedir. rg yaps ierisindeki ilmek sra ve ubuklarnn birbirine dik olmas gerekir. Ancak may dnmesi denilen ve dengesiz rg yaplarnda grlen rg dnmesi nedeniyle bu durum bozulabilir. Bu almada kullanlan numuneler iin may dnmesi testi sonular da deerlendirilmitir. rme kumalarda pilling; tekstil yzeylerinde ykama ve giyim gibi mekanik etkilerden doan srtnme sonucu, bir veya daha fazla sayda lifle tutunan kk, karmaklam lif kmesinin olumas ve tekstil yzeyine ho olmayan bir grnm veren kuma yzey hatasdr (Kahraman, 2006). Bu almada kullanlan numuneler iin ayrca pilling testi sonular da deerlendirilmitir. Bu almada amacmz yuvarlak rme makinelerinde retilen sprem, interlok, ribana gibi rg kumalarn zelliklerini etkileyen parametreleri inceleyerek, bu parametrelerin kuma zelliklerinde ne ekilde deiiklikler oluturduunu gzlemlemek eklinde zetlenebilir.

2

1. GR

Banu AKKI

Yaplan almalara ilave olarak ORZE Tekstil bnyesinde retilen rme kumalarn; ilmek sklklar, may dnmeleri, boyutsal deiimleri, pilling davranlar, patlama mukavemetleri ve hava geirgenlii zellikleri bu alma kapsamnda deerlendirilmitir.

3

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

2. NCEK ALIMALAR

Bu blmde yuvarlak rme kumalar ve rmecilik konusunda daha nce yaplan almalar hakknda ksa bilgiler verilmitir. Yaplan literatr taramas sonucunda rmecilik hakknda yaplan almalar incelenmitir. Bu almalarda rme kumalar deiik ynlerden incelenmitir. Bu almalar hakknda srasyla bilgiler verilmitir. entrk, A. (1991), bu alma srasnda rmecilik ve rme makinalarndan bahsedilmekle birlikte yuvarlak rme makinelerinin performansn etkileyen parametreler incelenmitir. Yuvarlak rme makinasnn performansn etkileyen parametreleri sipari olmamas, makine ayarszl, iplik deiimi, eleman yetersizlii, mekanik arza, yedek para bekleme, iplik besleme gecikmesi, elektronik ve mekanik arza iin eleman bekleme, fazla kopular eklinde sralanmtr. Tm bu faktrlerin minimuma indirilmesi durumunda performansnn arttrlaca savunulmutur. Gde, T. (1994), bu aratrmada pamuk ipliinden ribana rgler dz makinada rlmtr. Daha sonra rlen kumalar kuru ve ya olarak relaks edilmitir. Bu relaks edilen kumalarn arlk, rg genilii, rg boyu, kuma kalnl gibi deerleri incelenmitir. Kumalarn kuru ve ya relaks olduktan sonra gramaj arlnn artt, kuma geniliinin azald sonucuna varlmtr. Kuru relaks olmu kuma kalnln ya relaks olmu kuma kalnlndan daha az olduu gsterilmitir. rg kuma kuru ve ya relaks edildiinde deiik miktarlarda boyutsal deiime urayarak metrekare gramajnn art ynnde deiimi gz nnde bulundurularak, mamul kumata istenilen gramaj yakalamak iin, kuma rlrken iplik besleme, kuma ekme miktar ve iplik durumuna gre, makine mekanik ayarlarnn yaplmas gerektii belirtilmektedir. Ya relaks ilemi uygulanm kuman %15 gibi bir yzde ile ekmesi, mamul kuman kullanlaca yer gz nnde bulundurularak kullanm miktarnn buna gre ayarlanmas gerektii sylemektedir. rg kuma, terbiye ilemleri esnasnda mamul hale getirilirken yuvarlak rme makinelerinin

4

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

ramz makinasnda, ya relaks ekme miktar olan %15in altna germe miktarnn drlmemesi gerektii de belirtilmektedir. Deerli, G. (1994), deiik partilerden olmak zere 12 tip pamuk ipliinin numara, bkm, dzgnszlk, mukavemet, olgunluk ve lif uzunluu deerlerini inceleyerek, yuvarlak orap makinasnda rdkten sonra reaktif boya ile boyamtr. Boyal numunelerin renklerindeki aklk koyuluk ve gri skala deerleri datacolorda llmtr. Genel olarak olgunluk deeri iyi olan pamuklarda boyamann iyi sonu verdii grlmtr. plik zellikleri iinse ksa elyaf oran arttka bkm katsaysnn da att iplik numara deiiminin ykseldii, dzgnszln artt, mukavemet deerlerinin ktletii belirtilmitir. Ayrca neps miktarnn da mukavemeti olumsuz olarak etkilediini, efektif uzunluun art ile kopma uzunluu deerinin artt sonucuna varlmtr. Ahmadcanov, H. (1995), dz rme makinasnda rlen RL tek katl (sprem) ve RR-RB (ribana) rg yaplar esas alnarak, zerinde farkl sklk ayarlarnda elde edilen kuma yaplarnn fiziksel zelliklerini incelemitir. ncelenen kuma zellikleri ilmek sklklar, arlk, boyutsal deerlerdir. Buna gre ilmek sklklarnda ve en bzlmelerinde RL tek katl rglerin RR-RB ift katl rglere gre byk deerlerde olduu savunulmutur. Gramaj, kuma geniliinde, boy uzunluunda ve boy % bzlmelerinde RR-RB ift katl rglerin daha byk deerlerde olduu sonucuna ulalmtr. Yldrm, K. (1995), bu almada, RL-sprem, RL-lakost, RL-pell rglerin, kalnlklar, hava geirgenlikleri, su geirgenlikleri, mukavemet deerleri, pillingleme seviyesi ve eilme rijitlikleri aratrlmtr. Bu kumalar ham ve mamul olarak incelenmitir. Hava geirgenlik deerinin en yksek ham RL-sprem kumata, en dk de mamul RL-pell rgde olduu belirtilmitir. Su geirgenlik deerinin en yksek ham RL-astarl rg kumata, en dk de mamul RL-astarl rgde olduu belirtilmitir. Patlama mukavemeti deerinde en yksek deer ham RL-astarl rg ve en dk deerde ham pell rgde olduu belirtilmitir. Abrasion mukavemeti deerlerinde, en iyi sonular ham RL-pell rg ve en kt sonular da ham RL-lakost rg vermitir. Eilme rijitlii deerlerinde, en iyi sonular ham RL-pell rgnn ve en kt sonular da ham RL-sprem rgnn verdii

5

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

vurgulanmtr. Pilling deerinde en iyi deerlerin mamul RL-lakost, en kt deerlerin de ham ve mamul pell rgde gzlemlendii belirtilmitir. eken, F. (1995), bu almada triko sanayinde yaygn olarak kullanlan yn/akrilik ve yn/polyester karml rglerin boyutsal zellikleri ayrntl olarak incelenmitir. Deiik karm ieren rme iplikleri, deiik sklklarda dz ve ribana rglerde rlerek, kumalara relaks ilemleri uygulamtr. rglerde grlen boyutsal deimeler incelenmitir. Ayrca pamuklu rme kumalarda ykama sonras oluan boyutsal ekmeleri iyiletirme amacyla, yuvarlak rme makinalarnda pamuk ve pamuk/elastan karm dz ve ribana rgler retilip ayr bir blmde incelemitir. Tm rme kumalarda her relaks ilemi aamasnda, ilmek iplik uzunluu arttka ilmek yksekliinin de artt savunulmutur. Tm rglerde tm relaks ilemleri aamalarnda, ilmek ykseklii deerlerinin birbirine yakn deerlerde ve yaklak olarak bir doru zerinde yer ald belirtilmitir. Yn/akrilik ve yn/polyester karm rglerde, ilmek geniliinin, ilmek iplik uzunluuyla artt belirtilmektedir. %100 ynl rglerde, yn/akrilik ve yn/polyester karmlara gre boyuna deiimin fazla olduu savunulmutur. Genel olarak boyuna ve enine ynde boyut deiimleri iin yn/akrilik karmlar iin %35/65, %50/50 ve %19/81 karm oranlar; yn/polyester karmlarda da %50/50 ve %85/15 karm oranlar tavsiye edilmitir. Yuvarlak rme makinasnda rlen pamuk/elastan karm dz ve ribana rglerde ise boyuna ve enine rg boyu deiimlerinin negatif ynde, boyuna deiimin enine deiimden fazla gerekletii

savunulmutur. %100 pamuklu rglere yar yarya elastomer ipliklerin katlmas, pamuklu rglerde ya ilemlerden sonra grlen deformasyonu olumlu ynde etkiledii ve mamule elastikiyet kazandrd da belirtilmitir. nal, L. (2000), bu almada; %100 pamuk ve %50/50 pamuk-polyester karm liflerden erilmi ring ve OE Rotor kumalarn (lakost, sprem, iki iplik) boyutsal deiimlerine, pillinglarna ve anma dayanmlarna etki eden parametreler incelenmitir. alma srasnda yaygn olarak kullanlan rme kuma yaplarnn pillingya etkisi incelenerek; gnlk kullanmda zaman iinde ortaya kan bu kuma hatalarn en aza indirgeyen malzeme zelliklerini belirlemek hedeflenmitir.

6

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

Yksek, M. (2001), bu almada ribana kumalarn elektronik dz makinada farkl ilmek sklk ve doku ekim deerlerinde retimleri yaplmtr. rlen kumalar ya ve kuru relaks edilmitir. Daha sonra kumalara eitli fiziksel testler uygulanm ve ilmek skl ile doku ekimi farkllklarnn kuma kalitesi zerine etkileri incelenmitir. Ribana rglerde doku ekimi arttka ilmek yksekliinde art olduu belirtilmitir. Ayn rgde ilmek younluunun artmas ile ilmek yksekliinde azalma olduunu tespit edilmitir. lmek iplik uzunluu artka, ilmek geniliklerinde art olduunu belirlenmitir. Ribana kumalarda ekim miktarnn artmas ile kuma enlerinde daralma olduu belirtilmitir. Aratrmann tmnde ilmek younlu artna paralel olarak gramajlarda art meydana gelmitir. Bu artlar tam rahatlama konumunda en st seviyeye ulat belirlenmitir. Ayrca kuma ekim miktarnn artmasyla birlikte kuma gramajnda dme belirlemitir. Rahatlama ilemi sonucunda kuma kalnl 1*1 ribana kumalarda artt, 2*1 ve 2*2 ribana rgl kumalarda dt belirlenmitir. Soyaslan, D. (2003), almann birinci ksmnda, % 100 pamuk, 63/37 pamuk/polyester ve pamuk/ poliester /elastan karmlarndan olumu sprem, ribana ve interlok kumalar zerinde; baz lif, iplik ve kuma parametreleriyle, test cihazlarnn pilling zerindeki etkisi incelenmitir. ncelenen parametreler; lif karm oran, iplik lineer younluu, iplik bkm, iplik tipi, kuma konstrksiyonu, elastomerik elyaf ve boya - terbiye ilemleridir. Hazrlanan numuneler, sanayide en ok kullanlan RTPT, ICI Pilling Box ve Martindale test cihazlarnda testlere tabii tutulmutur. Yaplan testlerle pilling performansna etki eden parametreler saptanmaya allm ve sz konusu cihazlarn hangi parametrelere kar hassas olduklar belirlenmeye allmtr. almann ikinci ksmnda ise, iki adet sprem kumatan drt adet T-shirt dikilerek giyim denemeleri yaplm ve her test cihazndan elde edilen sonular ile giyim denemeleri karlatrlmtr. alma sonucunda RTPT ve Martindale test cihazlarnn genellikle birbiri ile uyumlu sonular verirken, ICI Pilling Box test cihaznn dier cihazlara gre baz parametreler iin farkl sonular verdii grlmtr. Martindale test cihaz en ktmser sonular verirken, ICI Pilling Box test cihaz en iyimser sonular vermitir.

7

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

Erko, S. (2006), tez almas kapsamnda yuvarlak rme makinelerinde, OE Rotor ve penye ring iplikleri kullanlarak belirli gramajlarda sprem ve ribana rgl kumalar retilmitir. Daha sonra kumalara ya ve kuru relaks (rahatlama) ilemleri uygulanmtr. Bu kumalarn; ilmek skl, en, gramaj, pilling, patlama mukavemeti, kopma mukavemeti, yrtlma mukavemeti ve elastikiyet zellikleri incelenmitir. Ayrca alma srasnda rme iplikleri, rme yzeyleri, rme makineleri ve rmecilik alannda yaplan dier almalar hakknda bilgiler verilmitir. Turgay, A. (2006), bu almada sprem rme kumalardaki may dnmesi miktarna baz iplik, rm ve terbiye parametrelerinin etkileri incelenmitir. rme kumalarda kullanlan iplik bkm, kuman rld makinenin pus deeri ve uygulanan rm gramaj ayarnn may dnmesine etkisinin incelendii deneysel bir alma sunulmutur. Ayrca terbiye ilemleri srasnda kumaa verilen aprazlama ileminin may dnmesi zerindeki etkisi incelenmitir. Relakse ilemlerinin may dnmesine etkisini inceleyebilmek amacyla kumalar kuru relakse, ya relakse, ykama relaksesi, boyama terbiye sonras ve vascatrde ykama sonras da may dnmesi deerleri llmtr. Ayrca, kumalarn sra ve ubuk skl, gramaj, ilmek iplik uzunluu, kalnlk deerleri tespit edilmi olup; bu deerlerin may dnmesi ile aralarnda bulunan ilikiler incelenmitir. Kahraman, B. (2006), almann birinci ksmnda sektrde kullanm olduka yaygn olan eitli yaplarda rme kumalarn (zellikle farkl lif ve iplik eitleri dikkate alnarak) temini salanmtr. Bu rme kumalar oluturan ipliklerinin bkm, mukavemet, tyllk, srtnme gibi temel zellikleri laboratuar test cihazlaryla tespit edilmitir. Daha sonra rme kumalarn Martindale Pilling Test cihazyla pilling davranlar incelenmitir. Lif karm oran, iplik bkm, iplik tipi, kuma konstrksiyonu, elastomerik elyaf ve bitim ilemlerinin kumalara etkisi incelenmitir. almann ikinci ksmnda on farkl rme kumatan t-shirt dikilerek giyim denemeleri yaplm ve test cihazndan elde edilen sonular ile giyim denemeleri karlatrlmtr. Deirmenci, Z. (2007), almann amac yuvarlak rg ile elde edilmi sprem kumalardaki rg dnmesine iplik retim teknolojilerinin, iplik bkm

8

2. NCEK ALIMALAR

Banu AKKI

ynnn, kuma arlnn, elastik iplik eklenmesinin ve boyamann nasl etkilediinin aratrlmas eklinde zetlenmitir. Yaplan testler sonucunda incelenen parametrelerin rg dnmesi zerinde etkili olduu saptanmtr.

9

3. RME TANIMI VE KAPSAMI

Banu AKKI


rme en genel haliyle; iplikten ilmek oluturulmas ve bu ilmeklerin birbirine balanmas ilemidir, eklinde tanmlanmtr. rme ilemi i, t, ine gibi zel aralar kullanlarak ilmek oluturulmasyla ve bu ilmein de daha nce olumu ilmeklere balanmasyla elde edilen kumalara rme veya triko kumalar da denilmektedir. rme ileminde iplikler rlen kuma geniliince ilmek yapyorsa bu sisteme atkl rme sistemi, eer kuma boyunca ilmek yaparak birbirine balanyorsa bu sisteme de zgl rme sistemi denmektedir. Atk rme sisteminde kuma tek tek bir ipliin kendi arasnda balant kurmasyla olumaktadr. zgl rme sisteminde ise kuma zg ynnde bir dizi ipliin birbiriyle balant yapmas sonucu olumaktadr. rmecilik, teknik ifade ile tek veya zgl ipliklerin rc ve yardmc elemanlar vastasyla temel rg elemanlar haline getirilmesi, bunlar arasnda da yan yana ve boylamasna balantlar oluturmas ile bir tekstil yzeyi ve dokusu elde etme ilemi olarak da deerlendirilebilir. Trke de rme karl olarak; latinceden Triko, Almanca Stick ve Wirk, ngilizce Knitting, Franszca Mille, deyimleri dnyada kullanlmaktadr. Buna ek olarak rmenin dokuma, keeletirme (Nonwoven), dikili rme (Nawirk) gibi yzeysel ve doku oluturma teknikleriyle yakn ilem birliinin mevcut ve uygulanr olduuna da iaret etmek gerekir. Kapsam itibariyle rmecilik bugn ok geni bir tabana yaylm olup, i giyim, d giyim, dekorasyon ve eitli teknik amalar ve tpta kullanlabilmektedir (Yakartepe, 1998).

3.1. rmeciliin Tarihi Geliimi

rmeciliin insanolunun rtnme ihtiyac hissedildii zamanda balad ve gnmze kadar toplumlarn zevk ve ihtiyalarna cevap verecek ekilde gelitii sylenebilir. rme ileminin dolaysyla rme dokularnn ortaya kmas, insanln ilk ilkel teknik urayla ada kkenli olduu kabul edilmektedir.

10


Banu AKKI

Deiik kaynaklar M.. 5-6 yy arasnda ve Orta Asya Trkleri ve Msrllar tarafndan ayn zamanlarda ortaya karld kaydedilmekte ve ayrca rc ilk elemann da bugn hala kullanlan basit i, t, mil adlaryla tandmz aralar kulland belirtilmektedir. XVI. yy da rlm eyaya kar talebin hzla art rmenin mekaniklemesi iin itici bir g olmutur (Erko, 2006). rgden yaplm giyim eyalarnn gemii olduka eskiye gitmektedir. Almanyann Frankfurt kentinde eski kaytlarda 1365de rgc Katherine adl bir kadnn ve 1484de rgc Hans adl bir erkein adna rastlanmaktadr. 1475-1524 yllar arasnda ayn kentte rclerden Haubenstricker olarak sz edilmektedir. Almanyadaki buxtehuder kilisesinin mihrabi iin 1405de ressam Betram tarafndan yaplm bir tabloda Meryem Anann elindeki drt rg ii ile dizi dibinde oynamakta olan kk Hazreti sa iin bir elbise rd grlmektedir. 1500de ressam Stoss tarafndan yaplm olan dinsel nitelikli baka bir izelgeda da Meryem Anann atall bir inesi ile geni ilmekli bir file ii rg yapt grlmektedir. Bu kantlar XV. yzyldan balayarak rg ii giyim eyalarnn yaygn olarak retildiini gstermektedir (Tasmac, 1998). lk rg makinasnn 1589da ngilterede Notthingham yaknndaki Culverton kynn papaz olan William LEE tarafndan bulunduu iddia edilmektedir. almas dokuma tezgahna oranla ok daha karmak olan bu makine pedal ve kasnakla alan ve dakikada 600 ilmek atarak artc bir hzla rg yapt belirtilmitir. Makinenin her bir ilmek iin ayr bir inesi vardr. Balangta yalnz dz yzeyler retilmitir. rlen yzeylerin kenarlarnn dikilmesiyle orap elde ediliyordu. Zamanla Lee belirli biimlerde paralarn rlebilmesine olanak salayan bir sistem gelitirdii belirtilmektedir (Tasmac, 1998). LEE makinas iin Kralie Elizabeth veya Kral I. Jamesden kendisine tekel salayan bir patent ald bilinmekte. 1805 ylnda JUSEPH MARE JACOUARD tarafndan bulunan kart kontrol kumanda donatmnn gelimeside yeni dnemin ilk basama olmutur. 1853 ylnda Matthew TAWSAND tarafndan kancal rme inesi

gelitirilmitir, 1857 ylnda da Arthur PAPET bu ineyle donatlm ilk dz rme

11


Banu AKKI

makinesini yapmtr. 1963 ylnda Issac W. LAMB tarafndan dz rme makineleri ekonomik retken hale getirilmitir (Erko, 2006). Dz rme makinelerinde en byk gelime kumanda donatmnda olmutur. nceleri elle verilen hareketlerle gerekletirilen desenler, zincirlerle otomatik olarak daha sonra ayn prensiple mekanik kart kontroll olarak gerekletirilmitir. Birinci dnya savandan sonra hzla ortaya karlan yapay elyaf ve ipliklerinde etkisiyle rme makineleri, yeni rme metodlar ve rg rme niteleri, dolaysyla da rmecilik endstrisi sratle gelimitir. kinci dnya savandan sonra yeni bir srama ile son yllarn hzl gelimeleri: hem mekanik, hem elektronik esasa dayal olarak meydana gelmesi bu alandaki gelimeleri arttrmtr. Son otuz ylda elektronik sanayinin de sratle gelimesi ve her alana kadar yaylmas rmecilie de yansmtr. eitli otomatik kontrol ve gvenlik donatmlarnn yan sra ikaz sistemleri hala payn azaltm ve retimin artmasna yol amtr. Optik okuyucular ve renk seiciler sayesinde desenlendirme alanna da giren elektronik ok geni desenlendirme kolayl ve eitlilii salam ve yzey doku kalitesi ynnden de verimli ufuklar amtr. Bylece rmecilik ile zamanndan beri dokuma ile rekabetine ilave olarak imdi kendi bnyesinde olan rme metodlar; arasndaki amansz ekimeyle da daha ok gelimeye elverili bir kimlik kazanmtr (Tasmac, 1998). rme teknii ile kuma retimi 1950 ve 1960l yllarda artmaya balad ve buna paralel olarak ta rme makineleri gelitirildi. 1967 ylnda rme

teknolojisindeki gvenirlik ve geliim dorua ulamtr. Bu dnemde dokumacln giderek ortadan kalkaca ve yerine rmeciliin alaca ileri srlmeye baland. Bu dnemde sentetik elyaftan yaplan ipliklerdeki gelime rme makinelerinin yaylmasna byk lde yardmc olmu ve rme teknolojisi dokumann rakipsiz sayld erkek st giysisi alann ele geirmeye balamtr. Dokunmu kumalarn arka plana itilmesi dokuma makineleri zerindeki almalar da olumsuz etkilemi, almalar rme makinelerinin gelimesine ve retim hzlarnn arttrlmasna kaymtr.

12


Banu AKKI

Ancak 1975 ylnda dokunmu kumalar yeniden nem kazanmaya balam, ev kadnlarnn yeniden dokunmu rnlere ynelmesi sonucunda dokumaclk kaybettii pazarlar yeniden kazanmaya balamtr. Tekstil yzeyleri arasnda 1970 ylna kadar %11 yer tutan rme dokular, sonraki yllarda hzl bir gelimeyle %17e kmtr (Tasmac, 1998).

3.2. rme Kumalar ile Dokuma Kumalarn Karlatrlmas

El veya mekanik yntemlerle, birbirine dik iki iplik sistemi olan zg ve atk ipliklerinin birbirlerinin stnden ve altndan geerek kenetlenmesi ile ayn dzlemde bir tekstil yzeyi oluturmalarna dokuma denir. Buradan kan rnlere de dokuma kuma denilmektedir. rmecilik ise; ipliklerin tek bana, ya da topluca zgl olarak, rc ine ve yardmc elemanlar vastas ile ilmekler haline getirilmesi ve bunlar arasnda da yan yana (enine ynde) ve boylamasna balantlar oluturulmas ile bir tekstil yzeyi elde etme ilemidir. Buradan kan kumalara da rme kumalar denilmektedir. rme kumalar kullanlan iplik zellikleri, uygulama yaplan makine zellikleri olarak dier tekstil dokular ve malzemelerine gre farkl bir yap gsterdii gibi; elde edilen yaps da dier tekstil yzeylerine gre boyut stabilitesi ynnden daha esnek ve elastiktir. Ayrca yumuak ve dolgun bir yapya da sahiptirler. rme ilemi dokuma ileminden ok daha hzl yaplabilmekte ve tek iplikli rme makinelerinde rn cinsi deiimi, yani kuma tipi deiimi ok daha ksa srede yaplabilmektedir. Ayrca, kk partiler retmek imkan ve ksa zamanda mal teslim edebilmek de rme sanayinin nemli dier bir avantajdr. rme kumalar dokuma kumalardan daha hzl retim zelliine sahip olmasna ramen, piyasa aratrmalar, rme kuma fiyatlarnn dokuma kumalarla hemen hemen ayn olduunu ve hatta % 12 oranlarnda daha da yksek olduunu gstermektedir (Yakartepe, 1998). rme kumalar ipliklere ilmek formu verilerek rld iin rme kuman rtme faktr, dokuma kuman rtme faktrne gre daha dktr. Dokuma

13


Banu AKKI

kumalar kadar rtme zellii yoksa da, rme kumalar, ayn metretl arlna sahip dokuma kumalardan daha iyi yaltm salar. rme kumalar tm s yaltmnn temeli olan hareketsiz havay hacimli olmalar ve ilmek yaplar nedeniyle bnyelerinde bulundurduklar iin souk hava artlarnda scak tutabilirler (Yakartepe, 1998). 3.3. rmecilikte Kullanlan plikler ve zellikleri

Dokuma kuma retiminde dokuma makinesi tiplerinde hemen hemen her eit iplik (pamuk, viskon, polyester vs.) kullanma olana vardr. Dokumada

kullanlan iplikler rmeye gre zgde daha sert bkml, atkda ise hemen hemen rme ile ayn karakterde olmalar yeterli olabilir. rme kuma retiminde rme makinesi tip ayrm yaplmadnda her eit ipliin kullanlabildii grlr. Ancak rnein dz rme (triko) makinelerinde akrilik iplikler, yuvarlak rme makinelerinde pamuk iplikler, zgl rme makinelerinde sentetik iplikler daha ok kullanlmaktadr. rme iplikleri genel olarak yumuak, az bkml, srtnmeye dayankl olmas gereken ipliklerdir (Candan, 1998). 3.4. Kuma retimi iin n Hazrlk lemleri

Dokumaclkta kuma retimi ncesi zg ve atk hazrlama, hal, zg balama, tahar gibi ilemler yaplmas gereklidir. Bu da dokuma makinesinden ayr olarak nemli bir yatrm gerektirir. Bu yatrmnda rantabl olmas iin hizmet verecei dokuma makinesi saysnn belli bir miktarn altnda olmamas gerekir. Bu da dokumaclkta kk iletmelerin ve atlye tipi almann giderek kaybolmasna neden olmutur. rnein zellikle pamuklu dokumalarda yaplmas gerekli olan zg hallama ilemi, zel makineler ve olduka byk alan gerektirmektedir. Makine rmeciliinde hazrlk ilemleri, atk rmede (tek iplikli rme) ve zgl rmede ayr ayr deerlendirilmelidir. zgl rmede n hazrlk ilemleri baz farklarla dokumaclktaki n ilemlere benzer. zgl rmecilikte de zg ve atk hazrlama, zg balama, tahar gibi ilemler vardr. Bu nedenle ilk yatrm

14


Banu AKKI

yksektir. Belki de sadece bu nedenle lkemizde zgl rmecilik, atk rmeciliine gre yeteri kadar yaygnlamamtr. Atk rmecilikte ise bu n ilemlerin hi biri yoktur. Sadece gerektii zaman bobin aktarma ve bu ilem srasnda parafinleme yaplmaktadr. Bu nedenle atk rmecilikte, gerek dz rme (triko) de gerekse yuvarlak rme de tek makineyle bile almak mmkndr. 3.5. Kuma retim Hz ve Miktar

Dokuma kumalarda yeni teknolojiler ve bilgisayar desteiyle dakikada 18002000 mt. atk atma hzlarna ulalmtr. Bu hzda 300-330 cm. kuma enlerinde allabilmektedir. Ancak yinede kuma retim hz rmeye gre dktr. rme kuma retimi dokumaya gre daha hzldr. zellikle zgl rmede kuma retimi bilinen en hzl kuma retim tekniidir (3000-3500 sra/dak.). Kk partiler retmek ve ksa zamanda teslim etmekte rme kumalarn avantajdr.

3.6. Desenlendirme Olanaklar

Dokumada eksantrikli, armrl ve jakarl desenlendirme ve kumanda tertibatlaryla sonsuz denecek kadar desenlendirme olanaklar vardr. rme kuma retiminde de jakar tekniinin rme makinelerine

uygulanmasyla desenlendirme olanaklar dokumadaki gibi zenginletii ve ayrca zel aktarma desenleri v.b. yntemlerle daha da gelimitir (Yakartepe, 1998).

3.7. Kuma Tipi Deiimi ve eitlilik Yelpazesi

Dokumada kuma tipi ve eidinin dokuma makinesinde deiimi olduka zahmetli ve zaman alc bir itir. Kuma tipi deiimi iin zgnn, taharn ve sklk ayarlarnn vb, deimesi gerekir. Bu ilemler otomatik makinelerde yaplarak kolaylatrlmaya ve zaman kazanlmaya allmaktadr.

15


Banu AKKI

rme sanayinde triko (dz) ve yuvarlak rme makinelerinde rg ve kuma tipi deiimi dokumaya gre ok daha ksa srede yaplabilmekte, ancak zgl rmecilikte bu ilem dokumadan bazen biraz daha uzun srede olabilmektedir.

3.8. Konfeksiyonda Kesim zellikleri

Dokuma kumalar stabil yapya sahip olduklar iin daha kolay pastal atlr ve kesim yaplr. Kesim kenarlarnda kvrlma grlmez. Uzama ve elastikiyetleri zel kumalar dnda ihmal edilecek kadar az olduu iin kuma dinlendirme, pastal bekletme gibi ara ilemler gerekmez. Dz ve yuvarlak rme kumalar esnek bir yapya sahip olduklar iin ou zaman kesimden nce dinlendirilmeleri veya pastal halinde bir mddet bekletilmeleri gerekir. Pastal atlrken kuman esnetilmemesine ok dikkat edilir. Birok eidinde kesim kenarlarndan kvrlma eilimi vardr. Hacimli yaplar ve esneklikleri nedeniyle pastalda fazla kat atlmasna uygun deildir (Yakartepe, 1998). Aada dokuma, atkl ve zgl rme kumalarn ematik olarak yapsal farkllklar grlmektedir.

a) Dokuma

b) Atkl rme

c) zgl rme

ekil 3.1. Dokuma, atkl rme ve zgl rme (Marmaral, 2004)

16


Banu AKKI

3.9. rmeciliin Snflandrlmas rme teknolojisine ait kapsaml bir snflandrma ekil 3.2de gsterilmitir. Dz rme makinelerinde elde edilen yzeyler farkl yapdadrlar. Bunlar; tek ine yatakl makinelerde elde edilen RL yaplar, ift ine yatakl RR yaplar ve yine iki ucu kancal inelerin kullanld ift plakal LL yaplardr. rmeciliin tek bir ynde hareket eden bir tek iplik veya bir grup iplik ile kuma oluturma ilemi olduu belirtilmiti. Doku oluumu srasnda ilmeklerin balanmas ilemi dikey ya da yatay dorultuda yaplabilir. Buna gre de rme yaplar srasyla atkl veya zgl olarak adlandrld ifade edilmiti.

ekil 3.2. rmeciliin snflandrlmas (www.textil.8m.com, 2006)

17


Banu AKKI

3.9.1 Atk rmecilii

Srekli olarak beslenen tek bir iplikten enine ynde ilmek sralar oluturulur (ekil 3.3). Bamsz ine hareketi vardr.

ekil 3.3. Dz ve Yuvarlak rme makinelerinde Atkl rme (Marmaral, 2004) 3.9.2 zg rmecilii

Birbirine paralel olarak dizilmi bir grup zg iplii, birbirlerine boyuna ynde oluturduklar ilmeklerle balanarak bir tekstil yzeyi olutururlar (ekil 3.4). Burada ineler toplu halde hareket etmektedir.

ekil 3.4. zg rmecilii (Marmaral, 2004)

18


Banu AKKI

Birok ipliin yan yana zg haline gelmesi ve bunlarnda kendi aralarnda balantl olarak her bir ine zerinde ilmek oluturmas ile yzeyi elde etme tekniine zgl rme, buradan elde edilen kumalara da zgl rme kumalar denilmektedir. zgl rme kumalar rael ve trikot (zg otomat) zgl rme makinelerinde elde edilir. Bu nedenle zgl rme kumalar; a) Rael zgl rme kumalar, b) Trikot (zg otomat) zgl rme kumalar olarak iki snfa ayrlabilir. zgl rme kumalar, atk rme kumalara gre ok farkl zelliklere sahiptir. zellikle boyutsal stabilite ve esneklik asndan daha ok dokuma kumalara benzerler. rme ve desenlendirme teknikleri atk ynl (tek iplikli) rmelerden ok farkl olduu iin birok zellikleri de atk rmeden (tek iplikli rme) deiiktir (Yakartepe,1998). 3.9.3 rmecilikte lmek Oluumu

Bir rme yzeyinin (dokusunun) oluabilmesi iin iplie ine yardm ile inenin hareketine gre verilebilen ekiller tanedir. Bunlar; ilmek, ask ve atlamadr. En nemlileri ve esas rg balantsn salayan ise ilmektir. lmeksiz bir rme dokusu oluturmak mmkn deildir. Dier ask ve atlama iplik hareket ekilleri ise yalnz balarna bir doku oluturamadklarndan, ancak ilmek ile birlikte yaplarak rgnn yapsna ve yzeyine, grnm, ekil, stabilite ve tutum deiikliklerine etki ederler. ekil 3.5de ilmek fiyongu, yani balanmam bir ilmek ekli ve bunun ksmlar belirtilmitir. Yalnz bir tek itmek rgnn yani dokunun en kk nitesidir. Fakat dier ilmekler ile balant yapmadan bir doku meydana getirmesi de sz konusu deildir. lmein dier alttaki ve stteki ilmekler ile balantsnda ayak ve ba ksm drder yerde olmak zere sekiz balant yeri vardr (ekil 3.5).

19


Banu AKKI

ekil 3.5. lmein ksmlar ve oluumu

3.10. Temel rg Yaplar

3.10.1. Sprem rg

Yuvarlak rme makinelerinde tek ine yatandan elde edilen RL dz rgl kumalara Trkiye rme piyasasnda kullanlan sprem terimi, genel anlamyla jarse kumaa karlktr

ekil 3.6. Sprem (Jarse) rg Yaps (Yakartepe,1998)

zellikle yazlk spor giyimde ve i amarnda geni kullanm alanna sahip olan bu kuman genel zellikleri unlardr: a) n ve arka yz farkl grntedir. b) Ak en ya da tp eklinde (tubular) retilebilen bir kumatr, c) Dier rme kumalara gre daha geni enler elde etmek mmkndr, d) Hem boyuna hem de enine esner fakat dier kumalara nazaran en dk esneme zelliine sahiptir,

20


Banu AKKI

e) rg raporu tek ine plakasnda en az, 1 ine ve 1 iplik hareketinden meydana gelir (normal rg raporu yan yana iki ine ile ve st ste iki ilmek srasndan oluur), t) Kuma tek plaka zerinde olutuu iin harcanan iplik miktar en azdr, g) Boyutsal stabilitesi azdr, h) Esnediinde ekli bozulabilir, ) Vcut hareketlerine kar uyumu, dier tek iplikli rme kumalara gre esnekliinin az olmas nedeni ile dktr, i) Yanlardan kuman arka yzne doru, st ve alttan da rgnn n yzne doru kvrlma vardr, j) Dier rglere gre en dk desenlendirme imkanna sahiptir, k) Sprem kuman yaps hacimli olduu iin nem alma zellii dolays ile emicilii iyidir, l) pliin kopmas durumunda bozulan ilmekler, ilmek halkalarnn kaymasna, yani kamasna neden olurlar, m) rme kuman kalnl, kullanlan hammaddenin ayn kalmas artyla daha dktr, n) nce, hafif ak yap ile ar yaplar arasnda eitlilik gsterirler, o) Kesim ve dikim ilemi esneme zelliinden dolay problemlidir, ) Ksmen i giyim ve yaygn olarak yazlk d giyim sanayinde kullanm alan bulmutur, p) Fazlaca t istemez, krklklarn kolay kaybederler (www.serkantezel.edu.tr, 2007)

3.10.2. Ribana rg

RR-ift plakal triko (dz rme), yuvarlak ve zgl rme makinelerinde birbirine dik, al veya paralel ve karlkl apraz bir ekilde yerletirilmi, iki ine yatandan elde edilen, zellikle grnm ve elastikiyetleri ile tannan RR ribana kumalar (ekil 3.7) olarak bilinmektedir.

21


Banu AKKI

ekil 3.7. Ribana rg yaps (Yakartepe,1998). RR ribana kumalarn genel zellikleri unlardr: a) Ters L ve yz R ilmeklerin says eit ise kuman n ve arka yznde ayn grntye sahiptir. Yani ift yzldr, b) ift plakal triko (dz rme), yuvarlak ve zgl rme makinelerinde retilen ift katl rme kumatr, e) rg raporu ift plakada, en az 2 ine ve 1 iplik hareketinden meydana gelir (normal, esas rg raporu ise yan yana 2 er ine ile st ste 2 ilmek srasndan oluur). d) rg raporu ift plakada olutuu iin, harcanan iplik miktar sprem kumalara gre daha fazladr, e) Yksek elastikiyet ve srama zellii vardr, t) Boyuna ynde esneme zellii dktr. Enine ynde esneme zellii ise yksektir, g) Enine ynde esnemesi dz rglerden daha fazladr, h) Esneme zelliinin yksek olmas nedeni ile ribana rme kuman vcuda uyum salar, ) rme kuman her iki tarafndaki ilmek saylar eit ise, n ve arka yzdeki ilmekler birbirini dengeleyecektir. Bu nedenle RL sprem kumalarda olduu gibi kenarlarda kvrlma grlmez. Yani, her iki uta ve kenarlarda dz durma zelliine sahiptir. Ksacas, RR ribana rme kuma kesilen kenarlarndan kvrlmaz, j) Yalnzca son ilmekten dnme yapabilir, k) Yalnzca son ilmekten kama olabilir,

22


Banu AKKI

1) Eit ya da farkl tasarmda, dengeli ya da dengesiz ribanalar (boyuna R ilmek dzeni) sahip olabilir, m) Kullanlan hammaddeler ayn kalmak kaydyla, ribana kuman kalnl sprem kumaa gre daha kalndr, n) Dz ya da biim verilmi olarak st giyim rgsnde kullanlabilir, o) Dokunmu ya da farkl trden kumalarn kenarna eit olarak uygulanabilir, p) RR Ribana rme kumalar hacimli yaps ile nem alma zellii, dolays ile emici zellikleri iyidir, r) RL Sprem kumalara gre daha yksek gramajl kumalar elde edilebilir, s) Enine elastikiyet yksekliinden dolay dairesel konumlar dzgndr, t) ki rg tabakas arasnda hava tutulduu iin, vcudu scak tutar, u) ve d giyimde ve zellikle elastikiyeti, olmas istenen kol, yaka, bel ksmlarnda lastik rg olarak geni bir kullanm alan bulmulardr.

3.10.3. Haroa rg

Tek katl kuma retimi yapan yuvarlak rme makinesinde retimi yaplr. Haroa kumalarn, sprem, ribana ve interlok gibi kumalara gre daha az kullanm alanna sahip olmas nedeniyle bu makineleri reten firma says daha azdr, Ayrca bu firmalarn haroa makineleri retim miktarlar da olduka dktr. Haroa yuvarlak rme makinelerinde ift ine yatann konumu ribana yuvarlak rme makinelerinden farkl olarak st ste olan iki silindir eklindedir. Ayn gvde zerinde iki ucu kancal olan ineler iki silindir zerinde ine kanallar arasnda eliklerle platinler vastasyla hareket eder (ekil 3.8).

23


Banu AKKI

N YZ

HAROA

ARKA YZ

ekil 3.8. Haroa rg yaps (www.textil.8m.com, 2006) Temel kuma zellikleri yle zetlenebilir: Dengeli, dzgn yzeyli kumalardr ve bu yzden kenarlarda kvrlma olmaz. Enine esneklikleri sprem kumala ayn. boyuna esneklikleri dz kumalarn yaklak iki katdr. Kuma ilk ve son sralarndan sklebilir. Kuma yapsndaki ilmek ka may boyunca yukar ve aa olmak zere her iki ynde ilerler. 3.10.4. nterlok rg

ift plakal yuvarlak rme makinelerinde, birbirine dik ve karlkl olarak yerletirilmi iki ine yatandan elde edilen interlok rme kumalarn rg teknii ve performans kriterlerine gre balca zellikleri unlardr: a) n ve arka yzde ayn grnme sahiptir, ift yzl rme kumalardr. b) Desen ve yzey dizayn snrldr, c) Sadece ift plakal yuvarlak rme makinelerinde retilebilir, d) n ve arka yz przszdr, e) Sk bir yapya sahiptir, t) rg raporu ift plakada ve iki sistemden bir sra oluturduu iin, harcanan iplik miktar en yksektir,

24


Banu AKKI

g) ok ince ya da kaba bir makine inceliine sahip olabilir, h) rg raporu ift plakada ve karlkl, ineler zerinde olutuu iin ve kullanlan hammaddelerinde ayn kalmas kayd ile retilen en kaln tek iplikli rme kumatr. rg raporu en az arka ve nde 2er ine ile st ste 2 ilmek srasndan oluur. ) Dikey ynde yatay yne gre daha yksek bir elastikiyet ve esneklik zelliine sahiptir, j) Yatay ynde snrl bir elastikiyet ve esneklik zelliine sahiptir, k) Boyutsal stabilitesi ve eklini koruma zellii yksektir, l) Dier tek iplikli rg kumalara gre en yksek gramajl rme kumalar elde edilebilir, m) Gerilmeye maruz kaldnda ilmek bir kenardan kama eilimi gsterir, n) Ribana rme kumata olduu gibi, n ve arka yzdeki ilmek saylar eit ise, her iki taraftaki ilmekler birbirini dengeleyecek ve tek katl kumalarda olduu gibi kenarlarda kvrlma grlmeyecektir. RR nterlok rme kumalar, sadece en son rlm utan dnme yapabilirler. ki rg tabakas arasnda hava tutulduu iin, dier tek iplikli rme kumalara gre daha scak tutma zelliine sahiptirler, p) nterlok rme kumalarn, hacimli yaps nedeni ile, nem alma zellii iyidir, birbirini takip eden mekiklerde farkl iplik veya renkler kullanlarak izgili desen elde edilebilir, s) giyim, yazlk ve klk st giyimlerde geni bir kullanm alanna sahiptirler (Yakartepe, 1998). 3.11. rme Makineleri

Bu blmde almamzda kullanlan rme kuma numunelerinin elde edildii yuvarlak rme makinelerinden ksaca bahsedilecektir. Devamnda bu tr makinalarda elde dilen yuvarlak rme kumalarda gzlenen kuma hatalarna ksaca deinilecektir.

25


Banu AKKI

3.11.1. Yuvarlak rme Makinesi

rme inelerinin yan yana ve dairesel bir ine yatana dizildii rme makineleridir. Geni veya dar bir kuma tp oluturulur. Yuvarlak rme makinelerinde dier rc elemanlar da inelere uygun olarak dairesel bir ekilde yerletirilmitir. Sabit duran iplik klavuzlarndan inelere iplik yatrlr. ne sabit olan kilitlerin (inelere hareket verilmesi, rgye gre inelerin seilmesi, doku sklnn ve zelliinin belirlenmesi, ksaca dokunun elde edilmesi atk rmeciliinde kilit tertibat ile salanr) rme inelerini aa-yukar hareket ettirilmesi ile dnmekte olan ineler tarafndan rme ilemi gerekletirilir. ekil 3.9da yuvarlak bir rme makinesinin resmi verilmitir.

ekil 3.9. Yuvarlak rme makinesi (www.mayercie.com, 2006)

26


Banu AKKI

Bu sistemde iplikler rme inelerini direkt olarak beslenir. Yuvarlak rme makineleri, iplik sabit, ineler tek tek hareketli prensibi ile alrlar ve yuvarlak rme makineleri dz rme makinelerine gre daha hzl retim yapabilirler. Yuvarlak rg makinelerinde makine tahriinin, retilen kuma ve rme makinesinin kullanm zerinde byk etkisi vardr. Tahrik sabit bir ivmelenme ile hzlanma ve yavalamay salamaldr. Makine kesinlikle ok sert bir ekilde frenlenmemelidir. Bu durumda iplik veya ineler zarar grebilir. Tahrik mekanizmalarnn yan sra yuvarlak rme makinelerinde ine ve platin hareketini kontrol eden kamlar da bulunmaktadr. Desenin yapsna gre, ine dipiinin klavuzland kam yolu (kanal) deiebilir nitelikte olmaldr. nenin, ine yuvasndaki titreimi engellenmeli veya en azndan azaltlmaldr. Yuvarlak rme makinesinde kuma, silindirden dairesel formunda kar. Daha sonra bir serici vastasyla dz bir form kazanr. Kuman ekme silindirlerine gelmeden nce katlanmamasna dikkat edilmelidir. Bobin tayc donanm makinenin stnde dairesel formda dizilebildii gibi makinenin yan tarafna yerletirilmi biimde de bulunabilir. stee gre bobin tayc tertibatna dm yoklaycs motorlu bir vantilatr, ine ve platinler iin yalama sistemi taklabilir. rme makinesi yksek hzda altndan bobindeki ipliin tkenmesi durumunda retimin durmasn ve hatalarn olumasn nlemek iin yedek bobin kullanlr. Yuvarlak rme makinelerinde bulunan bir dier sistem, birim zamanda sabit iplik sevk eden iplik rezervli iplik lme tertibatlardr. plik kopular esnasnda rlen hatal kuma miktarn azaltmak iin yeterli iplik rezervi olan iplik lme tertibatlar gelitirilmitir. plik kopuu esnasnda, besleyicide makine duruncaya kadar alacak iplik rezervi bulunur. Ancak jakarl retimlerinde olduu gibi, birim zamanda her bir besleyici iin farkl miktarlarda iplik kullanmnn sz konusu olduu durumlarda birim zamanda deiken miktarlarda iplik sevk eden tertibatlar kullanlr. Normalde yksek bir esneklie sahip olan yuvarlak rme kumalardan rme kumalarda esneklii daha da arttrmak iin elastik ipliklerde kullanlmaktadr.

27


Banu AKKI

Bunun balca sebebi; kuma tutumunda ve giyimde belirgin dzgnlk, vcudu sarma ve tketicilerinin daha rahat giysiye olan istekleridir. Elastik ipliklerinin kullanm bu iplikleri ihtiva eden giysilerin kullanm sresince ekillerini muhafaza etmesini ve daha kullanl olan kumalarn oluumunu salamtr. Ayrca tekstil eyasnn ilk kez giyildii zaman daha iyi bir giyim uygunluu salamas da byk bir avantajdr. Bunu yan sra tekstil mamuln kaynama noktasnda muamele etme imkan salanr. Yuvarlak rme makinelerinde; pamuk ve pamuk karm iplikler, bu tr kumalarn kullanm alanlar nedeni ile daha ok kullanlmaktadr. Ayrca kullanm alanna gre polyester, viskon, spandex gibi elastan ierikli makinelerde kullanlmaktadr. Yuvarlak rg makinelerinde ok sk olarak kullanlan baz terimler: lmek: rme inelerinin oluturduu zel ekilli iplik halkalarndan meydana gelen temel ekline veya rme kuman temel yap birimine ilmek ad verilir. lmek inenin ve dolays ile ipliin tam hareketi ile oluur. Dier ilmekler ile birlikte enine ve boyuna balantlar ile rme yzeyinin meydana gelmesinde temel fonksiyonu tekil eder. Pus (ap) : n cinsinden makine apn belirtir. 14 pusdan 34 pusa kadar deiik puslarda makineler mevcuttur. Fayn(E): Makinann en belirgin spesifik zelliklerinden birisi olup bir inteki(2,54 cm deki) ine saysn yani makinenin inceliini belirtir. Fayn arttka daha ince numaralardaki iplikleri, Fayn azaldka daha kaln numaralardaki iplikleri makinede kullanabiliriz. 16 ve 18 Fayn da Ribana tipi; 20 Fayn da nterlok tipi 22 ve 28 Fayn da Sprem makineler mevcuttur (Yakartepe,1998). ipliklerde bu

Yuvarlak rme Makinelerinin Snflandrlmas 1. Tek yatakl rg makineleri 1. ift yatakl rg makineleri eklinde yaplabilir.

28


Banu AKKI

3.11.1.1. Tek Yatakl rg Makineleri

Bu tip makineler daha nce ksmlarda da anlattmz gibi tek bir silindir ile rc ksmlar olarak ine ve platinlerin mevcut olduu makinelerdir. Bu tip makinelerde piyasa tabiri ile tek katl kumalar olarak adlandrdmz sprem, lacoste, iki, iplik tr kumalar yaplr. Ayrca uygun elik ve ine dizililerini makineye uygulamak sureti ile deiik tipte desenli kumalar elde edilebilir.

3.11.1.2. ift Yatakl Yuvarlak rme Makineleri

Bu tip makinelerde silindir ve kapak olarak adlandrdmz iki adet ine yata vardr. Ayrca silindir ineleri ve kapak ineleri mevcut olup bu makinelerde platin mevcut deildir. Silindir ve kapak ineleri birbirine 90 dik olarak alrlar. ift yatakl makinelerde kendi aralarnda a) Ribana makineleri b) nterlok makineleri olarak ikiye ayrlr.

3.12. rme Kuma Hatalar

Kalite, bir mamlde nemli saylan zelliklerin istenen deerlere yaknlk derecesidir. Bu durumda bilinli bir kalite kontrol iin, mamlde yeterli lmler yapldktan sonra bulunan ortalama deerleri istenen deerlerle karlatrmak ve hesaplanan standart sapmann yeterince kk olup olmadn incelemek gerekmektedir. Gerek anlamda kalite kontrol, kaliteyi en yksek seviyeye karmaktan ok, istenen kaliteyi tutturmak ve kalitenin bozulmasn nlemektir. Tekstil sektr gibi rekabetin youn olduu alanlarda, firmalarn varlklarn srdrebilmeleri iin hereyden nce kalite standartlarn korumak ve daha sonra ykseltmeleri gerekmektedir. nk, kuman grnm ve fiyat alcy ilk etkileyen faktrler olsa da, o kuma sattran en nemli zellikler hataszlk ve

29


Banu AKKI

dayankllktr. Her retim dalnda olduu gibi, rme kumalarda meydana gelen hatalar, kuma kalitesini olumsuz ynde etkileyerek, rme kuman deerinin ve iletmenin veriminin dmesine ve dolaysyla maliyetlerin artmasna neden olmaktadr. Bu nedenle retimin gerek kalite ve gerekse miktar olarak arttrlabilmesi, retim esnasnda meydana gelen veya gelmesi mmkn olan hatalarn nlenmesi veya giderilebilmesi ile mmkndr. retim srecinde meydana gelen hatalarn tmyle giderilmesi veya engellenmesi mmkn olamayacandan, hatalarn minimum seviyeye drlmesi konusunda youn aba harcanmaldr. retim hatalarnn giderilerek, kalitesi yksek mamul elde edilmesi ncelikle modern makinelerin kullanmna, eitimli teknik eleman ve personel kullanmna baldr. rme kumalarda karlalan balca hatalar yle sralanabilir: 1) ekme 2) Dnme 3 ) Enine izgiler 4) Boyuna izgiler 5) Delik ve yrtklar 6) Doku dmesi 7 ) lmek dmesi 8 ) Ask veya ift ilmek 9 ) Ya lekeleri 10 ) Uuntu 11 ) Kenar bozukluklar 12) Kenar kvrlmas 13 ) Kama 14) lmeklenme (lmek ekilmesi) 15 ) Pilling 16 ) Elastan iplikle ilgili problemler 17 ) Kumata krklar

3.12.1. ekme

Kullanm srasnda ve zellikle ilk ykamadan sonra rg mamuln boyutlarnda meydana gelen deiime ekme denir. Bazen mamuln bir boyutunda azalma, bir boyutunda genileme grlse de mamul yzey alannda klme olduundan ekme ad verilmitir. rg ekmesi hem tketici, hem de retici asndan nemli bir problem olduu iin zerinde pek ok aratrma yaplmtr ve yaplmaya devam edilmektedir. Aratrmaclar rg ekmesini 2 gruba ayrmlardr.

30


Banu AKKI

Bunlar;

1) Tm rme kumalarda grlen relaksasyon ekmesi 2 ) Sadece ynl rme kumalarda grlen keeleme ekmesidir.

Bu ekmelerden ilkinin kuma giysi haline gelmeden nce tamamen gereklemesi, ikincisinin ise hi olmamas istenir.

3.12.1.1. Relaksasyon ekmesi

rme ilemi srasnda, besleme sistemi tarafndan iplie ve ekim sistemi sonucu kumaa uygulanan gerginlikler nedeniyle ilmek ekli deimitir. rme ilemi bitip kuvvetler ortadan kalktnda ilmekler doal ekline dnmeye alrlar. lmek eklindeki bu deiim rme kumaa da yansr ve kuman ekli ve dolaysyla boyutlar deiir. Bu deiiklie relaksasyon ekmesi ve bu ekmeyi salayan ilemlere de relaksasyon ilemleri denilir. Relaksasyon ncesi ve sonrasnda yaplan lmler, ilmek iplik uzunluunda meydana gelen deiimin ihmal edilebilir seviyede olduunu gstermektedir. Bu nedenle rg ekmesinin sadece ilmek iplik uzunluunun ksalmasndan deil, ilmek boyutlarndaki deiimlerden

kaynakland sylemek mmkndr (Gr, 2007). Kumataki boyutsal deiimler zerinde lif ve iplik zellikleri, rg yaps rme artlar, kuman grd terbiye ilemleri gibi pek ok faktrn etkisi vardr. Her iletmenin artlarnn farkl olduu ve rme ilemi srasnda kumaa ne kadar yk uygulandn len herhangi bir alet bulunmad iin bir kuman ne kadar ekeceini nceden tespit etmek mmkn deildir. Ancak yaplm aratrmalar sayesinde, tamamen ektiinde kuma boyutlarnn ne olaca saptanabilmektedir. Kuman tamamen ektiinde ulat boyutlara relakse kuma boyutlar denir. Aratrmaclar, ekmeyi etkileyen faktrleri ve relakse haldeki boyutlar saptayan eitli almalar yapmlardr. Bunlar hakknda ksaca bilgi vermek gerekirse; - Yaplan almalar seyrek rglerdeki ekmenin daha fazla olduunu gstermitir.

31


Banu AKKI

Dolaysyla bir makinede, ayn ayar deerleri ile, ince ve kaln iplikler kullanlarak rlen kumalardan, ince iplik ile rleni daha seyrek olacandan ekme miktar daha fazla olacaktr. Buna paralel olarak ayn numara, ancak farkl bkm deerlerine sahip ipliklerden yksek bkml olan daha ince olacandan relaksasyon sonras ekme miktar daha fazla olacaktr. - Relaksasyon ekmeleri kullanlan malzemeye gre de deimektedir. rnein pamuk, rme ve ya ilemler srasnda kolayca deforme olabilir. Elastik geri dnebilme zellii zayf olduundan, relaksasyon ilemlerine kadar deformasyonlar kalcdr. Elastik zellii sayesinde yn daha az problemlidir. Akrilik hidrofobik (az nem alma) zellii nedeniyle ya ilem sonucu boyutsal deiimlere en az urayan malzemelerden birisidir. - lmek iplik uzunluu bir rme kuman en nemli saysal parametresidir ve ilmek younluu ile direkt ilgilidir. lmek younluu kuman grnm, gramaj, dkmllk, hava geirgenlii gibi pek ok zelliini etkilemektedir. Doyle, 1953 ylnda dz rg kumalar zerinde yapt aratrmalar sonucu ilmek younluu ile ilmek iplik uzunluu arasndaki ilikinin; S = Ks 1 L2

eitlii ile verilebileceini belirtmitir. Burada; S : lmek younluu ( ilmek/cm2) L : lmek iplik uzunluu (cm) Ks : Bir sabittir. Yani ilmek iplik uzunluu arttka, ilmek younluu yani belli bir alandaki ilmek says azalr. Daha sonra Munden (1959) iki deiik relaksasyon yntemi tanmlamtr. a ) Kuru relaksasvon : Makineden alnan kuma dz bir yzey zerinde en az saat bekletilirse, kuma relakse olur ve boyutlar deimez hale gelir. b ) Ya relaksasvon : Kuru relakse edilmi veya makineden yeni alnm bir rme kuma, en az 12 saat hareketsiz olarak su iinde bekletilip tekrar kurutulursa, 48

32


Banu AKKI

ilkinden farkl ancak yine stabil yeni boyutlara ular. Munden ayrca Doyle'un verdii eitlie benzer eitlikler tanmlamtr. Bunlar;

cpc = wpc = Kr =

Kc l Kw l

Kc Kw

Burada; cpc : cm deki sra ( may ) says wpc : cm deki ubuk saysdr. Kc , Kw, Kr : birer sabittir. Munden daha sonra bu formlleri yorumlamak iin bir benzerlik teorisi nermitir. Buna gre; relakse haldeki bir rg yapsnda ilmek ekilleri benzerdir ve relakse ilmek ekli, iplik zerindeki eilme enerjisinin minimum olduu durumdur. Makine zerinde eitli zorlanmalara maruz kalan ilmek, zerindeki enerjiyi minimum yapmak zere ekil deitirir. Benzer ilmek ekli sadece ilmek iplik uzunluunun bilinmesi ile bulunabilir. Munden ayrca rgnn fiziksel zelliklerini etkileyen bir sklk faktr tanmlamtr.

Buna gre: dL dL d = 2 = Ks 1 L L S Ks

Sklk Faktr =

1 = Bir ilmek alan S d L = Bir ilmek yzeyinde kapl alandr.

33


Banu AKKI

Burada; d = iplik ap olup Shinn (1957) tarafndan nerilen d (cm) = 0,0044 tex

eitliinden hesaplanr. Bu eitlik sklk faktr eitliinde yerine konursa:

Ks = tex

L

Ks

d tex = (Ks 0,0044) tex L L

elde edilir. (Ks 0,0044) deerinin sabit olmas nedeniyle dikkate alnmayp yazlabilir. Bu deere makine sklk faktr denir. Bu eitlik, yeni bir rgye balarken kullanlacak deerler hakknda aa yukar bir fikir edinmek asndan nemlidir. Deneysel almalar sonucunda, normal sklk ve tutumda bir rg elde etmek iin en uygun makine sklk faktr deerinin 15 olduu saptanmtr. Daha sk rgler iin bu deeri arttrmak, seyrek rgler iin ise azaltmak mmkndr. Kullanlan makinenin incelik deerine gre izelgelardan allacak iplik numaras deeri de belirlenebilir. Bu eitlik yardmyla normal bir sklk iin, uygun ilmek iplik uzunluu deeri hesaplanabilir. Bu ilmek iplik uzunluu deeri makine evresindeki toplam ine says ile arpldnda, bir sra rmek iin beslenmesi gereken iplik miktar hesaplanp, makine ayarlar buna gre yaplabilir. Bundan sonraki aratrmaclar, ya relaksasyonun kuman bir kez daha boyut deitirmesini engelleyemediini saptayp daha ileri relaksasyon metodlar aratrmlardr. Knapton (1968) tam relaksasyon adn verdii bir yntem tanmlamtr. Buna gre, ynl mamuller 24 saat suda bekletilip ksa bir santrifjden sonra 1 saat boyunca 700C scaklktaki tamburlu kurutucuda kurutulmaktadr. Bu

34


Banu AKKI

ilemden sonra kuma ya relakse boyutlarndan farkl ama stabil yeni boyutlara ulamaktadr. Tam relaksasyon konusunda daha baka aratrmaclarn da nerdii pek ok yntem vardr. Ayrca Kurbak ve Yac (1988), ilmek parametreleri ile ilmek iplik uzunluu arasndaki ilikinin Munden'n nerdiinden farkl olarak,

c = Ac + t Kc

w = Aw + t Kw

eklindedir. Burada; c : (1 / cpc ) : akl sra

w : (1 / wpc ) :ubuk akl Boyutsal deiim ve deformasyonlar sulu ortamda, mekanik etkiler ile veya stma sonucu ortaya kmaktadr. Mekanik deformasyonlar buharlama ile gidermek mmknse de, stma ile oluanlar geri dnmszdr. Terbiye ilemleri srasnda uygun prosesler ile ekme oranlarn istenen deerlere ayarlamak mmkndr. letmelerde relaksasyon testleri rutin bir ilem olarak veya pheli bir partide rastgele olarak yaplabilir. Relaksasyon ekmesini nlemek iin aadaki yntemler nerilebilir. 1) Relaksasyon sonras boyut deiimlerinin kanlmaz olduunu kabul edip, iplik, rme ve terbiye aamalarnda en az boyutsal deiime urayacak rnler elde etmeye allmaldr. Bu amala uygun malzemeler ve uygun ayarlar kullanlmasna dikkat edilmeli, tm alanlar konu hakknda bilgilendirilip, hassas davranmalar salanmaldr.

35


Banu AKKI

2) Olabildiince az gerilimli mamul retilmelidir. Bu amala; rme ilemi srasnda geleneksel yntemde olduu gibi kuma aadan ekmek yerine, yeni gelien bask aya (presser foot ) kullanarak sadece rme blgesinde tel ile

yukardan bastrma yntemi nerilebilir. 3) Boyutsal stabilitesi daha yksek olan rg yaplar tercih edilmelidir. Ancak bu her zaman uygu1anabilecek bir zm deildir. 4) Normal bir sklk deerinde rlen kumata grlen boyut deiimi, seyrek olan kumalardan daha dk olduundan normal bir sklk deeri tercih edilmelidir. Terbiye knda rg mamuln eni ve boyu, kullancnn istedii boyutlara deil, kuman gelmek isteyecei ve deneylerle saptanm boyutlara getirilmelidir. Terbiye knda ilmek bulunduu ekilde fikse edilebilir (Marmaral, 2004).

3.12.1.2. Keeleme ekmesi Bu tr ekme sadece ynden rlm kumalarda grlr. stenmeyen bir durum olup giderilmesi mmkn deildir. Yn lifi zerinde hep bir yne bakan pulcuklar vardr. Scak ve ya ortamda lifler ierek, pulcuklar alrlar ve bu hareket ile bu lifler birbiri iine girerler. Keelemeyi nlemek iin u yntemler nerilebilir.

1) Ynl mamullerin temizlii srasnda ok scak ve hareketli ortamlardan kanlmaldr. 2) % 100 yn lifi kullanmak yerine mmkn olduunca karm iplii tercih edilmelidir. 3) Lif yzeyi polimerle kaplanarak pulcuklar kapatlabilir. 4) Kimyasal ilemler ile pu1cuklar yok edilebilir. 5) Liflerin iplik iindeki hareketini nlemek iin lifler birbirine yaptrlabilir.

3.12.2. rg Dnmesi (May Dnmesi)

rg yaps ierisindeki ilmek sra ve ubuklarnn birbirine dik olmas gerekir. Ancak may dnmesi de denilen ve dengesiz rg yaplarnda grlen rg

36


Banu AKKI

dnmesi nedeniyle bu durum bozulabilir. Dikdrtgen eklinde rlen bir kuma paras dnme sonrasnda paralelkenar haline gelir. lmek ubuklar ile ilmek sralar arasndaki ann 900 den sapmasna dnme as ( ) denir (ekil 3.10 ) ve bu a 5 den bykse dnme nemli boyuttadr.

ekil 3.10. May dnmesi (Marmaral, 2004)

Ykamadan sonra meydana gelecek rg dnmesini % olarak saptamak mmkndr. rg paras zerinde dnmenin % olarak belirlenmesi iin nerilen iki yntem ekil 3.11de grlmektedir. ekil 3.11-a da kare, ekil 3.11-b de T iaretleme yntemi grlmektedir. Dikilmi rg paras zerinde ykamadan sonra % olarak dnme miktarnn belirlenmesi ise ekil 3.12de gsterildii gibi yaplmaktadr. ekil 3.12-a da T iaretleme, ekil 3.12-b de ise kenar dikiinden lme grlmektedir. Ykamadan sonra meydana gelen dnme miktarn hesaplamak iin her iki ekilde grlen AA ve AB deerleri cetvel yardmyla llr ve bu deerler

AA' 100 = %dnme AB eitliinde yerine konarak deerlendirme yaplr.

37


Banu AKKI

ekil 3.11. rme kuma parasnda ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi (Marmaral, 2004)

ekil 3.12. rme giysilerde ykamadan sonra meydana gelen rg dnmesinin llmesi (Marmaral, 2004)

38


Banu AKKI

rg dnmesinin iplikten ve rme makinesinden olmak zere iki nedeni vardr.

3.12.2.1. plikten Kaynaklanan rg Dnmesi pliin bklme eilimine bal olarak rg dnmesi artar. Bir ipliin bklme eilimini belirlemek iin; belirli uzunluktaki iplik, iki ucundan tutulur. Bu iki u birbirine yaklatrldnda altta oluan iplik halkasnn kendi zerine katlanma durumuna baklr. Kendi zerine katlanma tur says yksek ise ve katlanma ok hzl bir ekilde gerekleiyorsa ipliin bklme eilimi yksektir ve bu iplikten rlen kumata dnme riski yksektir. Dnme eilimi, iplie verilen bkm saysna,

uygulanan fiksaj durumuna ve lif direncine baldr (Arajua and Smith,1989). ekil 3.13de grld gibi kumaa n yznden bakldnda, rme ilemi Z bkml iplikle yaplmsa ilmek ubuklarnn saa, S bkml yaplmsa iplikle sola doru eilir (Chen, Au, Yuen, 2003). pliin bklme eilimi

yksek olsa bile dnme olabilmesi iin ilmek yaps iinde ilmein dnebilecei bo alann olmas gereklidir. Dolaysyla buradan, seyrek rglerde daha fazla dnme olaca sonucuna varlabilir.

ekil 3.13. Dz rglerde Z , S bkml iplikler iin dnme ynleri (Marmaral, 2004)

39


Banu AKKI

plikten kaynaklanan rg dnmesini, rme ilemi bittikten sonra gidermek mmkn deildir. Bu nedenle rme ilemi ncesinde veya rme srasnda alnabilecek baz nlemler yle sralanabilir. 1. 1x1 rib, interlok gibi dengeli rg yaplar kullanmak. Ancak bu her zaman mmkn deildir. 2. Mmkn olduunca sk rmek. Bu yntem kuma gramajn arttrp, fiziksel zelliklerini deitirdiinden her zaman uygulanamaz. Bklme eilimi az olan iplik kullanmak. pliin bklme eilimi, rme ileminden nce buharla bkm fikse edilerek azaltlabilir. Ancak bu yntemin kuman tutumunu sertletirici bir zellii vardr. 3. Tek kat yerine ift kat iplik kullanmak. Bu amala yksek bkml ince iki iplik ters bkm ynnde daha az bkm saysnda katlanr. rnein numaras Ne 30/1 ve bkm katsays Z ynnde m = 100 olan iki pamuk ipliini S ynnde m = 50 bkm katsays ile katladmzda

yeni ipliin numaras Ne 15 olacaktr. Bu yntemle ipliin bkm yar yarya drld halde numaras iki kat artmaktadr. Dolaysyla kaln giysilerin retiminde kullanlan bir yntem olup ince giysilerin retimi iin olduka pahal bir yntemdir. nk ; i ) ok ince numaral tek kat iplik gerekmektedir. ii ) fazladan katlama masraf szkonusudur. iii ) ince iplik iin ince lif kullanm gerekir ki bu da ilave masraftr. 4. Bir sra S, bir sra Z bkml iplik kullanmak. Bylece S bkml iplik rgy sola, Z bkml iplik saa emeye alaca iin rgde dnme olmaz. Ancak rg yzeyi zig zag bir grnm alr. Ucuz bir yntem olduu halde farkl bkm ynlerinde ipliklerin temini, saklanmas ve makineye yerletirilmesi aamasnda baz planlama ve organizasyon zorluklar sz konusudur. 5. Makinenin dn ynne zt ynde bkme sahip iplik kullanmak.

Yuvarlak rme makineleri saat ynnde veya saate ters ynde dnebilir. ekil 3.14de grld gibi ine yata saat ynnde dnyorsa ilmek ubuklar

40


Banu AKKI

sola, saate ters ynde dnyorsa saa doru eilir. lmek ubuklarnn iplik bkm ynne bal olarak arplma eiliminden yararlanarak, saat ynnde dnen makinelerde Z, saate ters ynde dnen makinelerde S bkml iplik kullanlarak rg dnmesi azaltlabilir (Primentas 2003).

Saat ynnde

Saat ynnn tersine

ekil 3.14. Makine dn ynne bal olarak rg dnmesinin yn (Marmaral, 2004) 3.12.2.2. rme Makinesinden Kaynaklanan rg Dnmesi

ok

sistemli yuvarlak rme makinelerinde grlen bir dnme trdr. bir rme makinesinde 1. sistem 1. sray rerken hemen

rnein 84 sistemli

yanndaki bir sistem 85. sray rer ve tp formundaki kuma aaya dnk olarak ekilir. Aslnda bu durumda (piyasada sans kaymas olarak adlandrlan) sralarn eilmesi sz konusu olsa da, sralar ve ubuklar arasndaki dik a bozulduu iin bu hata da dnme olarak deerlendirilebilir. Giderilme areleri : 1) Daha az sistemli makine kullanmak, 2) ok seyrek rmemek, 3) Kuma ekiminin ve sarmnn kuma enince eit olmasn salamak, 4) rme ileminden sonra terbiye ilemlerini ak en olarak yapmak ve dnkl giderecek sistemler kullanmak (Marmaral, 2004).

41


Banu AKKI

3.12.2.3. Boyama Ve Terbiye lemlerinde Meydana Gelebilen Dnmeler

Ham rme kumata zaten var olan dnme, boya ve terbiye aamasnda azaltlabilir veya tam aksine oaltlabilir. Boyamada, kuman santrifj veya balon skma veya daha baka metotlarla sklmas dahi kuman deiik miktarda dnmesine sebep olabilen unsurlardandr. Bu ilemden sonraki ya ama ileminin dikkatli ve itinal yaplmas, kumata o ana kadar meydana gelmi dnmeyi azaltabilir, aksine yaplan bir ya ama ilemi ise, dnme miktarn arttrabilir. Dnmesi azaltlmam bir ya kuma kurutulduunda kuma, dnk olarak bir safha daha ilerlemi ve azaltlabilecek olan dnme daha zor geri ekilebilir bir safhaya gelmi olur. Kuma; tp olarak tlenecek ise, aynen ya amada olduu gibi, tnn dikkatli ve itinal yaplmas, kumata o ana kadar meydana gelmi dnmeyi azaltabilir, aksine yaplan bir t ilemi ise, dnme miktarn arttrabilir. Kuma, ak olarak bitirilecek ve bu amala, rme esnasnda kenar izi braklm ise, bu kenar izinden kesme ilemi yaplp da ramda kurutma ve/veya terbiye ilemi yaplacak ise, her bir kuma topunun ilk balangcnn ramn zincirlerine tutturulmas da dnmeyi azaltan veya oaltan unsurlardandr. Kuman ramn zincirlerine ilk tutturulmasnda, kuma eri olarak tutturulursa, kuman devam da eri olarak ramlanr. Genellikle, ham kumata kenar izi brakldnda ve mal ak olarak bitirildiinde kumata her hangi bir dnme olmayaca ngrlmekle birlikte, boya ve terbiye ilemlerinin her safhasnda yeterince dikkatli ve itina ile ilem yaplmaz ise bu ngr geerli olmayabilir. Boya ve terbiye ileminden sonra kumata istenmeyen miktarda dnme grlr ise, kuman tekrar slatlarak terbiye edilmesi ile dnme azaltlmaya allabilir.

3.12.2.4. Konfeksiyon leminde Meydana Gelebilen Dnmeler

Konfeksiyon mamulnn boyutlar ne kadar byk ise, dnme o kadar gzle grlebilir hale gelir. Dnme miktar birim lde yzde olarak hesap edildiinde, doaldr ki, mamul eni genilediinde, yzdeye bal olarak dnme miktar daha

42


Banu AKKI

fazlalar. Bu nedenledir ki, ayn kumatan yaplm etei geni bir t-shirtte, etei dar bir t-shirtten daha fazla dnme miktar grlecek, bir geceliin eteindeki dnme miktar, bir t-shirtn eteindeki dnme miktarndan daha fazla olacaktr. Bu nedenle, dnme llr iken ve belli bir standartla karlatrmak amacyla, bir tshirt'teki veya bir gecelikteki " % u kadar dnme var", veya "u kadar cm dnme var" demek yerine, rnein, "bir metrede u kadar cm dnme var, veya bir metrede % u kadar dnme var" demek daha doru analiz imkan getirir. Dnmesi zaten var olan veya dnmesi eitli nedenlerle asgaride tutulamam bir rme kuman pastal yerletirilmesi yapldnda, pastal yerletirilmesinin dikkatlice ve nceden hesaplanarak yaplmas, fazlaca dnk kumata konfeksiyonda alnabilecek bir tedbir olabilir. Aksine bir pastal yerletirmesi ise, olan dnmeyi daha da fazla gzler nne serebilecek bir sonu dourabilir. Konfeksiyon mamulnn n ve arka paralarnn kesilmesinde, kuman dnmesinin paralarn hep ayn ynne olacak ekilde yaplmas mamuln dnmesini arttrabilen, aksine bir kesim ise, dnme ynlerinin birbirine aykr etkileimle bir para olsun dnmeyi azaltabilen ve zaman zaman bavurulan yntemlerden biri olabilmektedir (www.iplikonline.com.tr, 2007).

3.12.3. rg de Enine izgiler

Bir rme kumata grlen enine izgi ve bantlarn nedeni, iplik dzgnszl veya rme makinesi ayarszlndan kaynaklanabilir. Genellikle yuvarlak rme makinelerinde rlen kumalarda karlalan bu hata, her biri bir sra oluturan sistemlerin ayarlarnn farkl olmasndan kaynaklanabilir. nk ayar farkll ykseklikleri birbirinden farkl sralarn olumasna neden olacaktr. Bir kuma zerindeki izgi veya bantlarn nedenini anlamak iin, farkl bantlara ait sralar sklerek ilmek uzunluklar llr. lmek uzunluklar arasnda fark varsa hata rme makinesinden, yoksa iplikten kaynaklanmaktadr sonucuna varlabilir.

43


Banu AKKI

3.12.3.1 plik Hatalarndan Kaynaklanan Enine izgiler ve Bantlar rme kumalarda ekil 3.15 ve 3.16da grld gibi enine izgiler olumasna neden olan iplik hatalar, bunlarn kumaa etkileri ve nleme yntemleri izelge 3.1de verilmitir.

a)

b)

ekil 3.15. rme kumata kaln (a) ve ince iplik hatas (b) (Marmaral, 2004)

ekil 3.16. rme kumalarda iplik dzgnszlnden kaynaklanan enine izgi hatalar (Marmaral, 2004) Farkl bkm ve numaradaki ipliklerin boya alma miktarlar da farkl olacandan, iplikten kaynaklanan hatalar boyamadan sonra belirginleir. Tm bu hatalarn giderilmesi iin iyi kaliteli iplik kullanlmas gerekmektedir. Elimizdeki

44


Banu AKKI

dk kaliteli iplikleri ya ift katl rglerin arka yznde veya i giysilik olarak kullanmak uygun olur. izelge 3.1. rme kumalarda iplikten kaynaklanan hatalarn kumaa etkisiplik Hatas plikte numara dzgnszl Kt boyanm veya harmanlanm iplik plik bkm dzgnszl (az veya ok bkm) Sarm nedeniyle bobin sertlii ve gerginliinin farkl olmas Sistemlerden bir veya bir kanda bkm, numaras, gerginlii, boya, parafin veya harman farkl bobin kullanmak Bklme eilimi yksek iplii dk gerilimle beslemek Kumaa Etkisi Periyodik olmayan kesikli enine izgiler ve dzgn olmayan kuma yzeyi Periyodik olmayan enine izgi veya bantlar lmek dmeleri, delikler, enine ynde periyodik olmayan izgi ve bantlar Periyodik olmayan enine izgi veya bantlar nleme areleri plikteki ince ve kaln yerleri gidermek ve daha kaliteli iplik kullanmak Hatal bobinleri deitirmek Tm sistemlerde rme bkmne sahip kaliteli iplikler kullanmak Dzgn sarml bobin kullanmak

1 2

3

4

Periyodik olarak Farkl olan bobin veya tekrarlanan enine izgi veya bobinleri deitirmek bantlar plik kendi zerine katlanarak kumata ksa mesafeli kaln yer hatasna yol aar plik zelliklerine uygun gerginlik ayar yapmak

5

6

rme makinesinden kaynaklanan enine izgilerin (ekil 3.17) nedenleri; 1. plik giri gerginlii artarsa, ilmek boyu ksalr. 2. rg ekimi arttnda ilmek boyu uzarken, iplikteki gerginlik artar. rg ekiminin hatal olmasnn nedenleri de yle sralanabilir: Gergi kasna ayarnn hatal olmas, Arzal sarma silindiri , Sarm balangcnn hatal olmas, ekim silindirlerinin bask ayarlarnn hatal olmas. 3. ne / platin / iplik arasndaki srtnme iplik gerginliini arttrr. Bu srtnmeyi azaltmak iin iplik parafinlenir.

45


Banu AKKI

ekil 3.17. rme kumalarda makine ayarlarndan kaynaklanan enine izgi hatas (Marmaral, 2004)

rme makinesinden kaynaklanabilecek hatalar nlemek iin: a) Her sisteme verilen iplik miktarnn kontrol edilebildii pozitif iplik besleme sistemleri kullanlmaldr. Eer negatif iplik beslenmesi zorunluysa, btn sistemlere akan iplik miktar ve iplik gerginlii eit olacak ekilde ayar yaplmaldr. b) rg skln ayarlayan hareketli kilit paralarnn temizliine ve tm sistemlerde ayn ayarda olmasna dikkat edilmelidir. Bu paralarn arasna toz dolmu ise hareketini tam olarak yapamaz ve o sistemin sklk deeri farkldr. c) Yuvarlak rme makinelerinde kapak yatann ayarna dikkat edilmelidir.

3.12.4. rg de Boyuna izgiler

rme kumalarda grlen boyuna izgilerin byk bir blmnn nedeni, ine hatalardr. nk makinede alan ine eitli kuvvetlerin etkisi altndadr ve zamanla bozulup, krlabilir. Bunun sonucunda kumata eitli hatalar ortaya kar (ekil 3.18). nelerde meydana gelebilecek hatalar, kumaa etkileri ve giderilme areleri izelge 3.2de verilmitir.

46


Banu AKKI

izelge 3.2. nelerde meydana gelebilecek hatalar (Marmaral, 2004)Hata Grubu Hatann ekli Dilin kapal kalmas Hatann Olu Nedeni Dil nne iplik skmas, dil yuvasna pislik dolmas, inenin yasz kalmas, dil ac frann bozuk olmas Ar ekim ve iplik ylmas Ar ekim ve iplik ylmas sonucu dil menteesi kopar Doku ylmas,inenin baka ine,mekik veya yoklayac ile arpmas Doku ylmas, ekim fazlal, anma,inenin baka ine , mekikveya yoklayc ile arpmas Doku ylmas, ekim fazlal, anma Doku ylmas, ekim fazlal, anma,inenin baka ine , mekik veya yoklayc ile arpmas Fazla ekim, sk ayar yksek devir, doku ylmas Sert iplik, ine ile mekik srtnmesi Fazla ekim, kaln veya sert iplik Fazla ekim, ine-mekik srtnmesi Fazla ekim, fazla sk ilmek ayar Fazla ekimden ine srtnn yataa srtnmesi, yataa pislik dolmas Kumaa Etkisi lmek der ve ubuk boyunca kak oluur Giderme Yntemi Pislikler temizlenir,dil ac fralar kontrol edilir,ineler yalanr

Dilin krlmas

Dilin kopmas

Kancaya srekli iplik ylr, iplik kopar ve delik oluur

Hatal ine deitirilir,ekim kontrol edilir

Dilin eilmesi ne Ba Arzalar

O ubukta ara ara iplik kopuklar ve delik oluur

Dil dzeltilir veya ine deitirilir, mekik ayarlar kontrol edilir ne dzeltilir veya deitirilir, ekim,yoklayc ve mekik ayarlar kontrol edilir ekim kontrol edilir. ne deitirilir, ekim ayarlanr,krlan para bulunmaldr. ne dzeltilir veya deitirilir.

Kanca ve dilin yana eilmesi Kanca ve dilin geri eilmesi Kanca ve dilin krlmas Dilin ie eilmesi Kanca anmas Kanca almas Kapal kanca

Ya kk ilmek veya (iplik koparsa) delik oluturur lmek yaplamaz, delik oluur

ne gvdesi arzalar

Gvdenin eilmesi n ve srt anmas Yan yzeylerin anmas

Arada bir ilmek dmesi ve delik ilmek dmesi ve delik, byk ilmek iplik yatrlamaz ve delik oluur plik koparsa delik oluur, byk ilmek oluur Dzgn olmayan ilmekler

ne deitirilir mekik ayar kontrol edilir. ne dzeltilir veya deitirilir. ne dzeltilir veya deitirilir. ne dzeltilir veya deitirilir, ekim ve sklk kontrol edilir. ne deitirilir, ekim ayarlanr, temizlie dikkat edilir. ne deitirilir,yatak temizlenir,ya ve nem kontrol edilir.

Kanallarn pislik dolmas, Dzgn olmayan zamanla anma, ilmekler yaszlk,nem

47


Banu AKKI

nenin ok sk veya gevek olmas Ayak krlmas ne aya arzalar Ayan yana eilmesi Ayak yaynn krlmas Ayak yaynn almas Dier hata kaynaklar Platin hatalar Sarma silindirinin kumaa ar bastrmas

Yataklarn pislik dolmas, Dierlerinden daha zamanla anma, kk veya byk yaszlk ilmekler Kilit ayarnn hatal olmas,kilidin pislikle dolmas Kilit kanallarnn pislik dolmas, inenin kilide srtmesi ne kanallarnn pislik dolmas ne hareket edemedii iin atlama yapar ne zor alr, bozuk ilmek yapar ne deitirilir, kilit ayar kontrol edilir, krk ayak bulunmaldr ne deitirilir, kilit kanal temizlenir ine deitirilir, kanal temizlenir krk para bulunur Yay dzeltilir veya ine deitirilir,kanal temizlenir. Platin deitirilmeli Bask silindirlerinin ayar kontrol edilir.

ne ileri geri eileceinden bozuk ilmek yapar ne rahat Yay arasna pislik alamaz, delik skmas hatal kilit ayar oluur Zamanla anma, hatal Dzgn olmayan ayar ilmek grnm Silindir basksnn hatal ayar Kuma tpnn yanlarnda iz

Boyuna izgi hatalarnn (ekil 3.18) olumamas iin; Hatal ine ve platinlerin deitirilmesi gerekmektedir. Ancak bozuk inenin

yerine hi kullanlmam bir ine taklmas da yeni bir hata kaynadr. nk uzun sre alan inelerde zamanla yzey anmas meydana gelir. Yeni taklan bir inenin ilmekleri ile anm inenin ilmekleri farkl byklklerde olacaktr. Bu nedenle belli bir alma sresi sonunda makinedeki tm ineler deitirilmeli ve krlan inenin yerine dier ineler gibi biraz kullanlm olan yerletirilmelidir. ne kanallarnn temizliine , Makine inceliine uygun iplik numaras seilmesine, Makine uzun sre beklemise bir sre bota altrmaya ve Dil ac fralarn ayarna dikkat edilmelidir.

48


Banu AKKI

ekil 3.18. rme kumalarda boyuna izgi hatas (Marmaral, 2004)

3.12.5. Delik ve Yrtklar Delik ve yrtklar genellikle iplik kopularndan kaynaklanmaktadr. plik kopular rme yaps, iplik numaras, makine incelii ve skla bal olarak deiik byklkte deliklere yol aarlar (ekil 3.19).

ekil 3.19. rme kumalarda delik (Marmaral, 2004)

Byk delikler genellikle zayf iplikten, kk delikler ise dm veya ekleme hatalarndan ortaya kmaktadr. Dmn zlmesi ile oluan delikler genellikle tek yzde grlr. Bu hatalar izelge 3.3de grld gibi kullanlan iplikten, rme makinesinden veya klima artlarndan kaynaklanabilir (Marmaral, 2004).

49


Banu AKKI

izelge 3.3. Delik ve yrtk oluma sebepleri (Marmaral, 2004)NEDENLER Kalitesiz olmas Mukavemetlerinin dk olmas Az veya ok bkml olmas Parafin veya ya miktarnn az olmas Dolak olmas ok byk veya salam olmayan dmler plik ile makine elemanlar arasndaki srtnmenin fazla olmas ne anmas ve bozukluklar Doku ekiminin ok fazla olmas veya doku ylmas Kapak yksekliinin fazla olmas plik klavuzunun ayar bozukluklar plik gerginlik ayarnn fazla olmas Makinenin ok hzl almas Silindir ve kapak inelerinin byk oranlarnn hatal olmas Sistem younluunun yksek olmas st ste ok sayda ask yaplmas Verilen ilmek transferleri veya kaydrma hareketlerinin ipliin esneme oranndan fazla olmas letme klimasnn normal artlarda olmamas NLEMLER PLK HATALARI

Kaliteli ve dzgn iplik kullanmak

MAKNE AYAR HATALARI

plik yolundaki przl giderilmeli neler kontrol edilmeli

yzeyler

Makine ayarlarnn uygun deerlerde olmasna dikkat edilmeli

Younluk deeri uygun olmal Desen yaplabilir olmal Uygulanacak desenin iplik zelliklerine uygun olmasna dikkat edilmeli

KLMA

Klima artlarna dikkat edilmeli

3.12.6. Doku Dmesi

Olduka geni bir mesafede inelerin zerindeki ilmeklerin boa

örme-güzel bilgiler

Documents

Transcript of örme-güzel bilgiler