ی{ربهار یاهتسایس یریگمیمصت ر{ ینلاقع باتنا هیرظن...
20
فصلنامه پژوهش سیاست، سالاهبردی های رشم ش ، شماره32 ، زمستان6231 اپیشماره پی( 32 ) نقدنی درنتخاب عق نظریه ایم تصمری گی سیاستاهبردی های رحمدتقی م پوریان1 اریخ دریافت: ت26 / 3 / 6233 - یخ پذیرش: تار36 / 3 / 6231 چکیدهیم تصمهمکی از م یری گی عرصهین مباحث در ترلف سیاست های مخت گذاری است.چه ریشه اگر اصلی های تئوری بسط و گسترش مدیریتبوطه در علم های مر یافته دامنهما اند ان تئوری ایهما به م هیمه تصم ترین عرصده شده است. از ایننیت هم کشیعنی حوزه ام یری گییمی تصمی الگوی عقرسیست با بر این پژوهش قصد بر این ا در منظرقد اینری، به ن گیییه و نارسای نظریم های آن در تصمتی پرداخته شود. امنیری گیشان پژوهش نیج این نتا مییمی در تصمینتخاب عقد که نظریه ا دهیت و نارسایتی با مشک امنیری گیی های، داعیه بر آن است که مؤلفهنه مباحث نظری. چراکه به پشتواوبروست ر تشکیل هاینده دهخورداریی، برینتخاب عق نظریه ا« ات جامع و کاملع اط» ، « مل از شرایط وان کا اطمین اهداف» ، « قتصادی و ارزشمندی ا محاسبه سود» ست؛ حال ا مقولهیت پیچیده ماه آنکه نظر بهیم تصمط پراهمیتت و شرای امنیشه این همی و بحرانیط مختلف عادی شرایتی در امنیری گی مؤلفه نظریه؛ در این توجه به سودمحوریده و میسور نبو ها مقدور و« ی نارسای هاییم تصمدگان گیرن» شامل بیی به ارزش توجهاسات، و احس ها« فرآیندت درشکا ایم تصمری گی» ط واقعی اهداف،ن شرای در تعییتوانی شامل نا« عات بودن کیفیت اطین پای» م ایننجادنظر برای اعات موره است. اطل داشته دنبات را بعارسی اط بر شامل ضعف درسنادی شیوه اش به پژوه- کتابخانهدآوری ای گر شدهست. با اعو ماهیت موضو توجه به مؤلفهکم بر این پژوهشویکرد حارسی، رد بر های مور« فی توصی- لی تحلی» است.دی:ژگان کلی وایم تصمیمی، تصمینتخاب عقری، ا گینتخابی، نقد ااهبرد سیاست رری گینی عق6 رابیون فام و فننشگاه علوسی داار علوم سیاستادی .ا[email protected]
Transcript of ی{ربهار یاهتسایس یریگمیمصت ر{ ینلاقع باتنا هیرظن...
(32)شماره‌پیاپی6231زمستان،32،شماره‌ششمهای‌راهبردی‌سیاست،سال‌‌پژوهش‌‌فصلنامه
های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
1پوریان محمدتقی
36/3/6231تاریخ‌پذیرش:-26/3/6233تاریخ‌دریافت: چکیده
مهم‌تصمیم از یکی عرصه‌گیری در مباحث مختلف‌سیاست‌ترین است.های گذاریاند‌اما‌دامنه‌‌یافته‌های‌مربوطه‌در‌علم‌مدیریت‌بسط‌و‌گسترش‌‌تئوری‌های‌اصلی‌اگرچه‌ریشهگیری‌یعنی‌حوزه‌امنیت‌هم‌کشیده‌شده‌است.از‌این‌‌ترین‌عرصه‌تصمیم‌ها‌به‌مهم‌این‌تئوری
بررسی‌الگوی‌عقالیی‌تصمیم به‌نقد‌این‌‌منظر‌در‌این‌پژوهش‌قصد‌بر‌این‌است‌با گیری،نارسایی و تصمیم‌نظریه در آن شود.های پرداخته امنیتی پژوهش‌نشان‌‌گیری این نتایج
تصمیم‌می در عقالیی انتخاب نظریه که نارسایی‌دهد و مشکالت با امنیتی هایی‌‌گیری‌داعیه‌بر‌آن‌است‌که‌مؤلفه چراکه‌به‌پشتوانه‌مباحث‌نظری، دهنده‌های‌تشکیل‌روبروست.
برخورداری انتخاب‌عقالیی، اطمینان‌کامل‌از‌شرایط‌و»،«اطالعات‌جامع‌و‌کامل»نظریهآنکه‌نظر‌به‌ماهیت‌پیچیده‌مقوله‌‌است؛حال«محاسبه‌سود‌و‌ارزشمندی‌اقتصادی»،«اهداف
گیری‌امنیتی‌در‌شرایط‌مختلف‌عادی‌و‌بحرانی‌همیشه‌این‌‌امنیت‌و‌شرایط‌پراهمیت‌تصمیم‌‌مؤلفه نظریه؛ این در سودمحوری به توجه و نبوده میسور و مقدور های‌‌نارسایی»ها‌گیرندگان‌تصمیم بی« ارزش‌شامل به توجهی احساسات، و فرآیند»ها در اشکاالت«گیری‌تصمیم «پایین‌بودن‌کیفیت‌اطالعات»شامل‌ناتوانی‌در‌تعیین‌شرایط‌واقعی‌اهداف،
شامل‌ضعف‌در‌بررسی‌اطالعات‌را‌به‌دنبال‌داشته‌است.اطالعات‌موردنظر‌برای‌انجام‌این‌‌اسنادی شیوه با‌شده‌ای‌گردآوری‌‌کتابخانه-پژوهش‌به ماهیت‌موضوع‌و‌‌است. به توجه
است.«تحلیلی-توصیفی»های‌مورد‌بررسی،رویکرد‌حاکم‌بر‌این‌پژوهش‌‌مؤلفه
گیری‌سیاست‌راهبردی،نقد‌انتخاب‌‌گیری،انتخاب‌عقالیی،تصمیم‌تصمیم‌واژگان کلیدی:عقالنی
[email protected].استادیار‌علوم‌سیاسی‌دانشگاه‌علوم‌و‌فنون‌فارابی 6
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 012
مقدمه‌و‌مهمترین‌فعالیت‌دستگاه‌اجرایی‌کشورها‌بخشترین‌‌اصلیگذاری‌‌گیری‌در‌سیاست‌تصمیم
به،های‌علم‌اقتصاد‌و‌مدیریت‌ست‌و‌به‌همین‌دلیل‌اندیشمندان‌علم‌سیاست‌با‌کمک‌از‌تئوریا
تصمیم امر سیاست‌بررسی در می‌گیری مولفه‌ها و مفاهیم تصمیم‌پردازند. ساختار‌‌های گیری،
گیری‌بخش‌اعظم‌تحقیقات‌این‌حوزه‌‌معوامل‌موثر‌بر‌تصمی‌و‌گیری‌گیری،فرآیند‌تصمیم‌تصمیم
گذاری‌معلوم‌‌گیری‌در‌سیاست‌های‌تصمیم‌دهد.با‌بررسی‌الگوها‌و‌مدل‌را‌به‌خود‌اختصاص‌می
بنابراین‌به‌وضوح‌‌های‌تصمیم‌گیری‌از‌مدل‌شود‌که‌اتفاق‌نظری‌در‌بهره‌می گیری‌وجود‌ندارد
تصمیم‌می در الگوی‌عقالیی‌را بالمنازع سیطره الگوی‌‌های‌گیری‌توان کرد. راهبردی‌مشاهده
گیری‌با‌اخذ‌مفروضات‌علم‌اقتصاد،تصویری‌اقتصادی‌از‌انسان‌و‌تصمیمات‌‌او‌‌عقالیی‌تصمیم
می مفروض‌‌عرضه این در است. مادی زیان و سود محاسبه آن مشخصه مهمترین که کند
ام‌شرایط‌ارائه‌تواند‌به‌هیچ‌وجه‌تصویر‌کاملی‌از‌تصمیمات‌انسان‌در‌تم‌گیری‌عقالیی‌نمی‌تصمیم
با‌عنایت‌به‌مباحث‌فوق،.انتقادات‌زیادی‌مواجه‌است ها‌و‌کند‌و‌درست‌به‌همین‌دلیل‌با‌چالش
مطالعه‌و‌ابعاد،گیری‌راهبردی‌تصمیم‌مفاهیم‌نظریه‌انتخاب‌عقالتی‌در"مساله‌اصلی‌این‌است‌که
".گیرد‌آن‌مورد‌نقد‌قرار
پیشینه موضوع تصمیم نظریه اد‌در عنصر بیشتر‌گیری، است. مرکزی‌برخوردار جایگاه برداشت‌از راک‌یا
گیران‌از‌جهان‌را‌مهمتر،تلقی‌تصمیم«تعریف‌موقعیت»گیری‌هنگام‌بحث‌از‌‌پردازان‌تصمیم‌نظریه
می واقعیت‌عینی از اما تصمیم‌جوزف‌فرانکلدانند. نظریه است‌که محیط‌‌مدعی باید گیری
چند هر زیرا دهد قرار مدنظر را تصمیمعملیاتی ذهن در حضوری که ندارند‌‌عواملی گیران
های‌آنان‌تأثیر‌گذارند‌ولی‌ممکن‌است‌اینگونه‌عوامل‌بدان‌دلیل‌حائز‌اهمیت‌‌توانند‌بر‌انتخاب‌می
برچر‌کلیماکنند.به‌همین‌ترتیب‌‌هایی‌را‌تحمیل‌می‌باشند‌که‌بر‌نتایج‌تصمیمات‌آنها‌محدودیت
بازآمدهای‌تصمیمات‌به‌طور‌مستقیم‌تأثیر‌میمحیط‌عملیاتی‌بر‌نتایج»تاکید‌دارد‌که گذارد‌‌یا
گذاری‌‌گیران‌است‌که‌انتخاب‌میان‌شقوق‌سیاست‌ولی‌تنها‌با‌گذشتن‌از‌صافی‌تصورات‌تصمیم
ی«بروندادها»،تصمیمات‌ستونیا‌دیویدبه‌نظر دهند.یعنی‌خود‌تصمیمات‌را‌تحت‌تأثیر‌قرار‌می
ارزش آنها طریق از که هستند سیاسی توزیع‌‌نظام اقتدارآمیز نحو به یک‌جامعه داخل در ها
درحوزه‌می بار نخستین تصمیمات، اخذ نحوه بررسی سیاست‌موضوع‌‌شود. علم از غیر هایی
011 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
گیری،کانون‌توجه‌آن‌دسته‌از‌دانشمندان‌علم‌سیاست‌‌تحقیق‌منظم‌و‌اصولی‌قرار‌گرفت.تصمیم
نگذاران،مقامات‌اجرایی،سیاستمداران،گیری‌رأی‌دهندگان،قانو‌بود‌که‌به‌تحلیل‌رفتار‌تصمیم
تصمیم‌رهبران‌گروه داشتند. سیاست‌عالقه بازیگران‌صحنه سایر و ً‌‌های‌ذی‌نفوذ گیری‌صرفا
حل راه بدیل‌عمل‌گزینش‌میان موردشان‌یقین‌و‌‌های‌جایگزین‌یا در های‌موجودی‌است‌که
نداردقطعیت هم‌در‌مورد‌سرشت‌فرآیند‌تصمیموجود مناسبترین‌قالب‌گیری‌و‌هم‌د. ر‌مورد
6.فکری‌برای‌مطالعه‌آن‌مناقشاتی‌وجود‌دارد
ها‌از‌نظر‌‌داند.موقعیت‌تر‌می‌یافته‌ها‌را‌نسبت‌به‌برخی‌دیگر،سازمان‌برخی‌از‌موقعیت‌دریاسنا
متفاوتند. بسیار نیز عمل اتخاذ برای فشار یا به‌فوریّت یک‌مسئله مسئله‌تلقی عمدتا‌‌عنوان ای
،نظامی،اجتماعی‌یا‌فرهنگی‌در‌حالت‌عادی‌بر‌این‌امر‌که‌چه‌کسی‌و‌چگونه‌سیاسی،اقتصادی
باید‌آن‌را‌حل‌کند‌تأثیری‌تلویحی‌خواهد‌داشت.دستیابی‌به‌ارزیابی‌نسبتاً‌صحیحی‌از‌گرایشات
های‌‌درهم‌و‌برهم‌دیپلمات‌یو‌نیروهای‌مختلفی‌که‌در‌یک‌موقعیت‌خارجی‌فعالند‌از‌دل‌آرا
رو‌حرفه محققان، تصمیم‌زنامهای، همین‌دلیل، به است. دشوار دیگران و گیری‌سیاست‌‌نگاران
3گیری‌داخلی‌است.تر‌از‌تصمیم‌پیچیده‌خارجی‌احتماال
آورند‌‌های‌سیاسی‌و‌اقتصادی‌پیشرفته،ساختارهایی‌دیوانی‌سر‌برمی،در‌تمامی‌نظاموبربه‌نظر
دهند.اما‌دیوانساالری‌‌صمیمات،شکل‌میگیری‌و‌هم‌به‌برونداد‌آن‌یعنی‌ت‌که‌هم‌به‌فرآیند‌تصمیم
ای‌‌های‌بودجه‌با‌محدودیت–های‌سیاسی‌دموکراتیک‌‌بویژه‌در‌نظام–ها‌‌هم‌مانند‌خود‌حکومت
های‌سیاست‌خارجی‌و‌دفاعی‌در‌جریان‌تخصیص.بدین‌ترتیب،هواداران‌انواع‌برنامههستندروبرو
از‌یکدیگر‌تفکیک‌میوبر‌چهار‌نوع2.منابع‌کمیاب‌با‌یکدیگر‌رقابت‌دارند کند.بر‌این‌‌کنش‌را
.داند‌که‌در‌کاملترین‌مفهوم‌خود‌عقالنی‌است‌مبنا‌کنش‌عقالنی‌معطوف‌به‌هدف‌را‌تنها‌کنشی‌می
عقالنی‌و‌کارآمدترین‌راه‌نیل‌به‌هدف‌را‌ویژگی‌این‌نوع‌کنش وی‌در‌تعریف‌این‌کنش‌هدفِ
.ی‌بیش‌از‌پیش‌سیطره‌پیدا‌کرده‌استداری‌و‌جامعه‌صنعت‌داند‌که‌با‌توسعه‌جامعه‌سرمایه‌می
مسائل»ضمن‌بررسی‌چند‌تصمیم‌سیاست‌خارجی‌نشان‌داده‌است‌که‌چگونه‌‌نیمورتون‌هالپر
بر‌تصمیمات‌و‌اقداماتی‌که‌از‌قرار‌معلوم،جهت به‌خارج‌دارند‌تأثیر‌‌گیری‌رو‌سیاسی‌داخلی،
به‌جا‌گیو‌چگون«گذارند‌می ً انداز‌دیوانی‌آنها‌‌یگاه‌و‌چشمشیوه‌توجه‌مقامات‌به‌مسائل،غالبا
گیرد‌که‌اقدامات‌یا‌پیشنهادات‌یک‌حکومت‌برای‌تأثیرگذاری‌بر‌‌بستگی‌دارد.هالپرین‌نتیجه‌می 1. strategicreview.org. 2. Strategicreview.org. 3. Strategicreview.org.
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 010
است‌که‌با‌یکدیگر‌به‌‌استوار"دو‌فردی"رفتار‌یک‌حکومت‌دیگر،معموال‌ً‌بر‌پایه‌الگوی‌ساده
یمات‌احتماال‌محصول‌یک‌فرآیند‌گیرند،در‌حالی‌که‌در‌واقعیت‌امر‌این‌تصم‌درستی‌ارتباط‌می
اندرکارانش‌نیز‌درک‌کاملی‌از‌آن‌ندارند.به‌عالوه،او‌‌پیچیده‌دیوانی‌است‌که‌دست«کشاکش»
6.مدعی‌است‌که‌پاسخ‌حکومت‌بیگانه‌هم،احتماال‌ً‌نتیجه‌فرآیند‌کشاکش‌دیوانی‌مشابهی‌است
به‌شکل‌بنیادی‌با‌مدل‌کسی،پرداز‌مدیریت،اقتصاددان‌برجسته‌و‌نظریهمونیهربرت‌سا‌غیر‌از
گیری‌عقالیی‌به‌معارضه‌نپرداخته‌و‌در‌عین‌حال‌در‌داخل‌یک‌چارچوب‌عقالیی‌کهن‌تصمیم
انگارد‌و‌به‌جای‌مفهوم‌‌را‌مفروض‌می«عقالنیت‌محدود»باقی‌مانده‌است.او‌وجود‌یک‌جهان
گذارد.بر‌عکس‌سایمون‌‌می‌را«بسنده‌جویی»سازانه‌مفهوم‌رفتار‌‌سازانه‌یا‌بهینه‌رفتار‌بیشینه،کهن
ارزیابی‌متوالی‌بدیل‌بر‌آن‌است‌که‌واحدهای‌تصمیم زمانی‌به تا های‌مختلف‌ادامه‌‌گیری‌تنها
به‌دهند‌که‌به‌بدیلی‌از‌حداقل‌میزان‌قابل‌قبول،می عبارت‌دیگر‌افراد‌تا‌زمان‌یافتن‌‌دست‌یابند.
عملی‌سازند‌به‌رد‌کردن،بخش‌ایتعنوان‌راه‌حلی‌به‌حد‌کافی‌رض‌حلی‌که‌بتوانند‌آن‌را‌به‌راه
3.دهند‌بخش‌ادامه‌می‌های‌غیررضایت‌راه‌حل
سازی‌مطلوبیت)نظریه‌‌بیشینه-6گیری،یعنی‌‌نیز‌سه‌نظریه‌تصمیم‌نگیزیپل‌دو‌‌دریگلن‌اسنا
کهن( -3؛عقالیی مدل از )اقتباس‌شده جویی»عقالنیت‌محدود بسندگی » ) -2وسایمون
به‌شیوه سیاست‌دیوانی‌را ً مدل‌بازیگر‌‌نمونه‌بحران‌به‌آزمون‌کشیده3۵تجربی‌در‌حدودا اند.
میان‌تمامی‌بدیل اساس‌انتخاب‌یک‌بدیل‌از بر های‌قابل‌‌خردمند‌آنان‌نیز‌مانند‌مدل‌آلیسون،
استوار سازد بیشینه را انتظار عین‌حال‌مطلوبیت‌مورد در در‌سنت‌عقالنیت‌‌دسترس‌که است.
اگر‌باید‌میان‌دو‌ارزش‌متفاوت)مثال‌ً‌صلح‌و‌امنیت‌ملی(دست‌‌شود‌که‌محدود،چنین‌فرض‌می
انتخاب‌زد عاقالنه،به ای‌جهت‌انجام‌این‌محاسبه‌وجود‌ندارد‌که‌برای‌تحصیل‌میزان‌‌هیچ‌راه
2.گیران‌قادر‌به‌بیشینه‌سازی‌نیستند‌مشخصی‌از‌یکی،چه‌مقدار‌از‌دیگری‌را‌باید‌فدا‌کرد.تصمیم
جمع بندی‌نظریه‌در میهای شده گفت‌مطرح انتخاب‌عقالنی)که:توان نظریه ریشه مهمترین
در‌دیدگاه‌صاحبنظران‌اقتصاد‌کالسیک،اختیار‌عاقالنه‌و‌گزینش‌معقوالنه‌نیز‌نامیده‌شده‌است(
عنوان‌جستجوگران‌منطقی‌که‌به‌دنبال‌‌ها‌را‌به‌باشد.اقتصاددانان‌کالسیک‌انسان‌و‌نوکالسیک‌می
تقسیم‌کار‌و‌اشتغال‌افراد‌به‌مشاغل‌‌تیآدام‌اسم .شناسند‌می،ستندحداکثر‌کردن‌سود‌خویش‌ه
نتیجه‌منطقی‌تمایل‌افراد‌به‌مبادله‌می اقتصاددانان .داند‌که‌منشأ‌آن‌نفع‌شخصی‌است‌مختلف‌را 1. Strategicreview.org. 2. Strategicreview.org 3. Strategicreview.org
012 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
انسان‌در»علم‌اقتصاد‌را‌براساس‌تنها‌اصل‌مسلمی‌که‌‌قصد‌داشتندنوکالسیک‌در‌ادامه‌همین‌راه
ب بیشتر تمتع پایهجستجوی است کمتر کوشش کنند‌ا ریزی اقتصاد. مرد Homo) مفهوم
Economics) برای‌آنها‌انسانی‌فرضی‌است‌که‌به‌طور‌منطقی‌و‌با‌روش‌کامالً‌عقالنی‌در‌تعقیب
(که‌البته‌نفع‌شخصی‌افراد‌در‌کنار232-6231:233باشد)قدیری‌اصلی‌‌منافع‌شخصی‌خود‌می
به6393طرفداران‌رویکرد‌انتخاب‌عقالنی‌از‌سال باشد.هم‌تشکیل‌دهنده‌نفع‌اجتماعی‌نیز‌می
انتشار«عقالنیت‌و‌جامعه»ای‌به‌نام‌‌بعد‌با‌چاپ‌مجله بیش‌از‌پیش‌بسط‌دادند. نظریه‌خویش‌را
اجتماعی»کتاب بنیادهای‌نظریه » نظریه‌کلمن‌مزیجنوشته مهمترین از دیدگاه‌‌که این پردازان
شود.ر‌نظریه‌انتخاب‌عقالنی‌محسوب‌میشود؛یک‌حرکت‌رو‌به‌جلو‌د‌محسوب‌می
جامعه درون ریشه جامعه‌مهمترین رویکرد انتخاب‌عقالنی، شناسی‌رفتاری‌و‌‌شناسی‌نظریه
هومنزباشد.نظریه‌مبادله‌بر‌محور‌اقتصاد‌کالسیک‌و‌مفروضات‌آن‌شکل‌گرفت.نظریه‌مبادله‌می
پاداش‌ب رفتاری‌که هر اسکینر‌معتقد‌بود بر‌نظریه تکیه احتمال‌با باشد، یشتری‌برای‌فرد‌داشته
اینکه‌آن‌رفتار‌از‌وی‌سر‌بزند‌بیشتر‌است سو‌در‌جستجوی‌‌معتقد‌بود‌که‌انسان‌از‌یک‌هومنز.
پرداز‌مکتب‌مبادله‌‌دیگر‌نظریه‌بالو‌تریپهاست.حداکثر‌سود‌و‌از‌سوی‌دیگر‌در‌پی‌حداقل‌هزینه
نهایتاً‌باید‌گفت.ماع‌بررسی‌کرده‌استنیز‌همان‌قضایای‌هومنز‌را‌در‌سطح‌ساختارهای‌کالن‌اجت
طلبانه‌برای‌رفتار‌انسان‌قائل‌است‌ای‌منفعت‌ریشه‌نتزیمقضایای‌عام رویکرد‌انتخاب‌عقالنی‌از.
اجتماعی‌تحکیم‌بخشد‌و‌اکنون‌بخش‌قابل633۵دهه در‌علوم توانست‌حضور‌جدی‌خود‌را
دهد.بویژه‌علم‌مدیریت‌تشکیل‌می‌های‌نظری‌را‌در‌این‌علوم‌پردازان‌و‌تبیین‌توجهی‌از‌نظریه
روش پژوهش
گیری‌سیاست‌راهبردی‌‌انتقادات‌نظریه‌انتخاب‌عقالتی‌در‌تصمیم‌اشکاالت‌و‌سوال اصلی:
.از‌چه‌ابعادی‌برخوردار‌است؟
های‌‌قالب‌محدودیت‌گیری‌سیاست‌راهبردی‌در‌نظریه‌انتخاب‌عقالنی‌تصمیم‌فرضیه اصلی:
.است‌العات،نقدپذیرطاشکاالت‌گردآوری‌ا‌گیران‌و‌های‌تصمیم‌سازی،نارسایی‌تصمیم
آزمون فرضیه آوری اطالعات و شیوه جمع.شدآوری‌‌ساخته‌جمع‌سوالی‌محقق6۵پرسشنامه‌‌ای‌و‌اظالعات‌این‌پژوهش‌به‌روش‌کتابخانه
انجام‌شده‌است.یودنتاست‌یتروش‌تحقیق‌نیز‌توصیفی‌تحلیلی‌بوده‌و‌آزمون‌فرضیه‌به‌شیوه
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 012
گیری روش نمونه اری، حجم نمونه وجامعه آم آماری‌این‌پژوهش‌را سیاست‌تشکیل‌می2۵جامعه صاحبنظران‌حوزه از به‌‌نفر لذا دهد
.گیری‌نبوده‌است نمونه‌نیازی‌به‌محاسبه‌حجم‌نمونه‌و،لحاظ‌تمام‌شمار‌بودن
گیری مفاهیم تصمیمر‌این‌مسئله‌تاکید‌دارند‌گیری‌صورت‌گرفته‌است‌ولی‌همه‌آنها‌ب‌تعاریف‌زیادی‌از‌تصمیم
از‌بین‌گزینه های‌موجود‌که‌ممکن‌‌که‌تصمیم‌بر‌انتخاب‌فرد‌داللت‌دارد‌و‌فرد‌این‌انتخاب‌را
گیری‌‌برخی‌از‌مهمترین‌تعاریف‌تصمیم‌در‌زیردهد.است‌محدود‌و‌یا‌نامحدود‌باشند،انجام‌می
د.شو‌ارائه‌می
؛(632:6232الوانی،)مختلف‌هایراه‌میان‌از‌راه‌یک‌انتخاب‌از‌است‌عبارت‌گیری*تصمیم
می‌تصمیم* انتخاب معینی مسئله حل راه آن طریق از که است فراگردی گردد‌‌گیری
؛(629:6236)رضاییان،
گیری‌فراگردی‌است‌که‌طی‌آن‌شیوه‌عمل‌خاصی‌برای‌حل‌مسئله‌یا‌مشکل‌ویژه‌‌تصمیم*
.(633:6233شود)استونر،برگزیده‌می
انتخاب‌یک‌راه‌و‌روش‌از‌میان‌دو‌یا‌چند‌روش‌گیری‌فرآیند‌تصمیم ی‌است‌خاص‌شامل:
ای‌‌دهد‌تا‌بر‌اساس‌مجموعه‌موجود.تصمیم‌به‌معنای‌انتخابی‌خودآگاه‌است‌که‌به‌فرد‌امکان‌می
مقبول؛نحوه‌رفتار‌و‌طرز‌فکر‌خاص‌آن‌مجموعه‌بررسی‌و‌سپس‌یک‌گزینه،از‌شرایط‌داده‌شده
بعدواقع‌و از‌تصمیم‌نی‌گرفته‌می.تصمیم‌زماشوداجرا گیری‌‌شود‌که‌انتخاب‌انجام‌شده‌باشد.
امتناع‌ورزیدن‌از‌تصمیم،یک‌نوع‌تصمیم‌است)عباس‌زادگان،نمی توان‌صرف‌نظر‌کرد‌زیرا
36:6292).
عمل‌گزینش‌میان‌راه‌تصمیم بدیل‌حل‌گیری‌صرفاً های‌موجودی‌است‌که‌‌های‌جایگزین‌یا
(6299:33۵)دوئرتیوفالتزگراف،در‌موردشان‌یقین‌و‌قطعیت‌نداریم
نظام‌سیاسی‌هستند‌که‌از‌طریق‌آنها"برون‌دادهای"؛تصمیمات‌مطابق‌واژگان‌دیوید‌ایستون
:6299شوند)دوئرتیوفالتزگراف،ها‌به‌نحو‌اقتدارآمیز‌در‌داخل‌یک‌جامعه‌توزیع‌می‌ارزش
363)
،گذاری‌است‌که‌بر‌مبنای‌آن‌ستگیری‌راهبردی‌یکی‌از‌شاخه‌های‌سیا‌به‌نظر‌محقق؛تصمیم
.شود‌منافع‌ملی‌هر‌نظام‌سیاسی‌در‌برابر‌تهدیدات‌داخلی‌و‌خارجی‌تامین‌می
012 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
گیری راهبردی های تصمیم ویژگیگیری‌را‌نخستین‌گام‌برای‌شناخت‌‌الملل‌تصمیم‌برخی‌از‌متفکران‌علوم‌سیاسی‌و‌روابط‌بین
.(6293:96دانند)هیل،یالملل‌م‌های‌کنش‌نظام‌امنیت‌بین‌معناها‌و‌پیچیدگی
الملل‌‌گیری‌برای‌درک‌سیاست‌بین،بررسی‌تصمیمرابرت‌فالتزگرافو‌‌یدوئرت‌یمزجبه‌نظر
بیست‌و‌چهار‌قرن‌قبل "جنگ‌پلوپونز"مورخ‌یونانی‌در‌کتاب"توسیدید"امر‌بدیهی‌نیست.
ی‌در‌مورد‌مسائل‌گیر‌شهرها‌را‌به‌تصمیم‌عواملی‌را‌مورد‌بررسی‌قرار‌داده‌است‌که‌رهبران‌دولت
شرایط تحت‌آن دقتی‌که حداکثر با هم آن امپراتوری، و تشکیل‌اتحاد نیز جنگ‌و‌صلح‌و
رهنمون‌می انتخاب‌برایشان‌ممکن‌بود، دالیل‌آگاهانه به تنها وی‌نه های‌دولتمردان‌و‌‌ساخت.
عمیق روانی نیروهای همچنین بلکه داشت توجه سیستمی محیط از را ترسدریافت‌آنها ،تر
فرد‌به در‌مقام این‌دولتمردان‌را ترکیبات‌مختلف، مدنظر‌داشت‌که‌با افتخارجویی‌و‌نفعی‌را
نیز‌تعیین‌می می‌داشت‌و‌ذائقه‌حاکم‌بر‌جامعه‌آنها‌را کرد)دوئرتیوفالتزگراف،حرکت‌وا
6299:33۵).
را‌‌گیری‌در‌سیاست‌گذاری‌های‌خاص‌و‌متمایزکننده‌تصمیماسنایدر‌و‌همکارانش‌ویژگی
توصیف‌کرده زیر شرح میبه قرابت‌مفهومی لحاظ به که ویژگی‌اند این درمورد‌‌توان را ها
تصمیمات‌راهبردی‌نیز‌بیان‌کرد:
های‌ممکن‌و‌در‌نتیجه‌طیف‌‌تری‌از‌اهداف‌و‌طرح‌گیری‌راهبردی‌طیف‌وسیع‌در‌تصمیم
های‌ممکن‌وجود‌دارد.تری‌از‌برداشت‌وسیع
تصمیم راهبردی،در نتیجه‌مخاط‌گیری در و بوده برخوردار بیشتری ناهمگونی از بان
توان‌دید.آمیز‌یا‌ارضا‌نشده‌آنها‌را‌می‌های‌بالقوه‌خصومت‌ها‌و‌خواسته‌واکنش
ها‌‌ای‌از‌دیدگاه‌برای‌دسترسی‌به‌اجماع‌نظردر‌تصمیم‌گیری‌راهبردی،باید‌طیف‌گسترده
را‌با‌یکدیگر‌تلفیق‌کرد.
«یات‌راهبردی‌عالوه‌بر‌پیچیدگی‌بیشتر‌از‌ثبات‌و‌قطعیت‌اتخاذ‌تصم«وضعیتِ»و«موقعیت
باشد.بینی‌و‌کنترل‌پیامدهای‌کنش‌دشوارتر‌می‌رو‌پیش‌کمتری‌یرخوردارند‌از‌این
این از برخوردارند کمتری اطمینان قابلیت از و بوده تر گسترده اطالعات در‌‌منابع رو
برخوردار‌است.بندی‌اطالعات‌از‌اهمیت‌بسیاری‌گیری‌راهبردی‌طبقه‌تصمیم
«از‌شرایط‌اتخاذ«های‌قابل‌تکرار‌تعداد‌بودن‌موقعیت‌کم»و«های‌تجربی‌‌فقدان‌نسبی‌فرص
تصمیمات‌راهبردی‌است.
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 012
های‌تصمیمات‌راهبردی‌‌ها‌از‌دشواری‌گیری‌و‌سنجش‌کارایی‌سازمانی‌و‌نتایج‌سیاست‌اندازه
است.
گیری راهبردی های تصمیم مولفه ابعاد وگیری‌در‌سیاست‌راهبردی،های‌خاص‌تصمیم‌گیری‌و‌ویژگی‌ه‌تعاریف‌تصمیمپس‌از‌اشاره‌ب
ابعاد به نظریه‌عقالنی‌تصمیم‌های‌زیر‌می‌مولفه‌و‌اشاره از گیری‌کمک‌‌تواند‌به‌فهم‌صحیح‌ما
شوند‌‌گیری‌بین‌این‌مقوالت‌تفاوت‌چندانی‌قائل‌نمی‌های‌مربوط‌به‌تصمیم‌نماید.در‌اغلب‌نوشته
مرزبن احیاناً یا مشخص‌نمیو را مطالعات‌مربوط‌به‌‌دی‌دقیق‌بین‌این‌ابعاد همین‌مسئله سازند؛
حوزه‌مدیریت‌راهبردی‌را‌با‌دشواری‌خاصی‌روبرو‌کرده‌است.این‌ابعاد‌‌گیری‌سیاسی‌در‌تصمیم
گیری‌است:شامل‌ساختار‌و‌فرآیند‌تصمیم
گیری تصمیم ساختار -الف
تصمیم سیاست‌ساختار یا مفهوم‌گیری به که‌‌گذاری است جایگاهی و مراتب سلسله
سیاست‌تصمیم و تصمیم‌گیری نهادهای و سیاست‌‌گذاران اجرای و تدوین فرآیند در گیرنده
تصمیم است. غالب آنها نظرات و‌‌راهبردی، نهادها فردی، بازیگران توسط سطح در گیری
معینی‌دارند.گیری‌جایگاه‌و‌مرتبه‌مشخص‌و‌گیرد‌که‌در‌فرآیند‌تصمیم‌هایی‌صورت‌می‌سازمان
گیری‌توجه‌به‌دو‌مسئله‌حائز‌اهمیت‌است:نخست،بررسی‌ساختار‌و‌نهادهای‌‌در‌ساختار‌تصمیم
ها‌به‌گذاری‌تالیفات‌موجود‌در‌ارتباط‌با‌سیاست گیری،حجم‌عظیمی‌از‌رسمی‌و‌غیررسمی‌تصمیم
ارد.گیری‌در‌سیاست‌است‌که‌ربط‌وثیقی‌با‌نظام‌مدیریت‌راهبردی‌د‌بررسی‌ساختار‌تصمیم
تصمیم بررسی‌ساختار در تصمیم‌بحث‌دیگر اهمیت‌عناصر نقش‌و به توجه در‌‌گیری، گیر
به‌‌های‌کالن‌می‌سیاست به‌عبارت‌دیگر‌برخی‌از‌محققان‌در‌مطالعه‌سیاست‌توجه‌خود‌را باشد؛
گیری‌‌کنند‌و‌قصد‌دارند‌بدین‌ترتیب‌عنصر‌تاثیرگذار‌در‌تصمیم‌جایگاه‌عناصر‌تصمیم‌معطوف‌می
گیری‌را‌‌ی‌را‌مورد‌شناسایی‌قرار‌دهند.آنها‌ضمن‌مطالعات‌خود‌تفاوت‌در‌جایگاه‌تصمیمراهبرد
دهند.براساس‌نوع‌سیستم‌و‌نظام‌سیاسی‌توضیح‌می
گیری تصمیم فرآیند - ب
:6293خورد)خوشوقت،ها‌رقم‌می‌های‌سیستم‌به‌ستانده‌گیری‌نحوه‌تبدیل‌داده‌در‌فرآیند‌تصمیم
012 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
گیری‌بحث‌از‌کانال‌و‌مسیری‌است‌که‌یک‌تصمیم‌از‌مراحل‌‌ند‌تصمیمبه‌عبارت‌دیگر‌در‌فرآی.(33
گیری‌باید‌به‌نقش‌و‌اهمیت‌هریک‌‌کند.در‌چارچوب‌فرآیند‌تصمیم‌آغازین‌تا‌مرحله‌اخذ‌را‌طی‌می
ا‌ول‌در‌امر‌امنیت‌به‌عنوان‌متولی‌اصلی‌تصمیمئاز‌نهاد‌مس ینگیر‌در‌سیاست‌راهبردی‌توجه‌کرد.
به‌مقدور باید‌در‌حین‌اتخاذ‌تصمیم‌آن‌را‌‌هایی‌دارد‌که‌تصمیم‌ات‌و‌محدودیتفرآیند‌اشاره گیر
باشد،میزان‌قدرت‌کشور‌در‌‌کننده‌می‌رسد‌آنچه‌که‌در‌این‌بین‌مهم‌و‌تعیین‌لحاظ‌نماید.به‌نظر‌می
عرصه مفهوم با خارجی‌است‌که عوامل‌داخلی‌و پیوند"آزادی‌عمل"های‌مختلف‌و‌مجموعه
منابع‌قوی‌قدرت‌باشد‌از‌منابع‌‌دارایبدیهی‌است‌هر‌کشوری‌که.(629۵:29خورده‌است)رمضانی،
های‌‌های‌اجتماعی‌و‌عادات‌مردم)خصیصه‌گیری‌برخوردار‌است.همچنین‌ارزش‌موثرتری‌در‌تصمیم
گیرندگان،ناسیونالیسم،ایدئولوژی،افکار‌عمومی،رجوع‌به‌‌و‌احتیاجات‌تصمیم‌ها‌و‌عقاید‌ملی(ارزش
های‌ذی‌نفوذ،شخصیت‌رهبران‌بزرگ‌ملی،نوع‌حکومت،وضعیت‌‌ات‌کشور‌و‌گروهسوابق،احتیاج
المللی‌ازعوامل‌موثر‌‌قدرت‌و‌توانایی‌کشور،موقعیت‌و‌نقش‌کشور‌در‌صحنه‌اوضاع‌و‌احوال‌بین
.(623۵:2گیری‌راهبردی‌بشمار‌می‌رود)بهزادی،برتصمیم
گیری سیاست راهبردی نظریه انتخاب عقالنی در تصمیمعنوان‌یک‌موجود‌اقتصادی‌و‌برخوردار‌از‌تعقل‌کامل‌در‌محیطی‌که‌برای‌وی‌کامالً‌‌سان‌بهان
ترین‌انتخاب‌از‌دیدگاه‌‌زند.مطلوب‌ها‌دست‌می‌انتخاب"ترین‌مطلوب"مشخص‌و‌معلوم‌است،به
چنین‌فردی‌مترادف‌با‌توفیق‌در‌دستیابی‌کامل‌به‌هدف‌سازمان‌و‌یا‌نیل‌به‌بیشترین‌نتیجه‌مطلوب
.است
یاد‌می‌یتلل تعبیر‌اختیار‌عاقالنه الگوی‌بازیگر‌عقالنی‌با این‌الگو‌‌از کند‌و‌معتقد‌است‌در
اغراض‌فرض‌براین‌است‌که‌آدمیان‌در‌چند‌راهی با که راهی‌را انتخاب‌‌ها، شان‌موافق‌است،
زیان‌می‌کنند‌می و سود راهی‌محاسبه هر برای‌رفتن‌به موافق‌و‌‌کنند، بررسی‌ادله پس‌از و
.(6299:13روند)لیتل،الف،به‌راه‌مورد‌نظر‌میمخ
را عقالنی انتخاب سیاست‌یسونآلنظریه در عنوان تحت خردمند"گذاری "بازیگر
بین‌مفهوم رویدادهای تغییر برای کوشش آلیسون، نظر از است؛ کرده براساس‌‌سازی المللی
صه‌الگوی‌بازیگر‌خردمند‌است)آلیسون،ها‌عالمت‌مشخ‌ها‌و‌دولت‌های‌ملت‌ها‌و‌محاسبه‌هدف
های‌کالن‌کشور‌چنانچه‌مبتنی‌بر‌محاسبه‌‌بنابراین‌نظریه‌عقالنی‌در‌مواجهه‌با‌پدیده.(6213:21
سیاستگذاری‌جنبه‌کالسیک‌و‌منعطف‌در‌‌شود،سود‌وزیان‌از‌سوی‌بازیگران‌خردمند‌انتخاب
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 012
د.یرگ‌برابر‌منافع‌ملی‌به‌خود‌می
روی و‌کردی‌نیتانتخاب‌عقالیی‌در ذهن‌انسان‌مندانه دارد.نقش‌تعیین،رفتارگرایانه کننده
تبع به انسان‌فقط‌موجودی‌طبیعی‌نیست‌که‌صرفاً از‌رفتارگرایی، طبق‌مفروضات‌این‌رویکرد
فلسفه پشتوانه‌‌جان‌الکو‌‌تیآدام‌اسمعوامل‌بیرونی‌رفتار‌کند‌بلکه‌موجودی‌حسابگر‌است.
شناسند‌که‌در‌پی‌‌انسان‌را‌موجودی‌حسابگر‌می،ت.این‌دو‌متفکرمند‌اس‌فلسفی‌رفتارگرایان‌نیت
کند.افزایش‌نفع‌و‌کاهش‌ضرر‌خود‌است؛بنابراین‌انسان‌موجودی‌است‌که‌عاقالنه‌انتخاب‌می
نظریه این محاسبه‌پدیده،طبق افراد کنش از حاصل مجموعه همان اجتماعی است‌‌های گر
.(623۵:39)منوچهری،
پدیدها‌بر‌سویی‌دیگر‌از انتخاب‌عقالیی، آدمیانی‌‌ساس‌نظریه افعال های‌اجتماعی‌حاصل
شان‌حاکم‌است؛یعنی‌اعمال‌آدمیان‌به‌سنجش‌عاقالنه‌نزد‌آنها‌‌است‌که‌هدف‌معینی‌بر‌اعمال
پدیده معنا بدین است. اجتماعی‌مسبوق از،های بسیاری هدفدار افعال محسوب‌‌حاصل افراد
شوند.می
کردار‌یک‌فرد‌را‌‌النه‌بهدر‌بکارگیری‌انتخاب‌عاق عنوان‌الگوی‌تحلیل،شخص‌محقق‌ابتدا
گیرد‌آنگاه‌شیوه‌تبدیل‌رفتار‌انفرادی‌‌گری‌اوست‌در‌نظر‌می‌عنوان‌انتخابی‌که‌مبتنی‌بر‌محاسبه‌به
:اساس‌الگوی‌انتخاب‌عاقالنه‌به‌دو‌نوع‌است‌ینهم‌دهد.بر‌به‌یک‌پدیده‌جمعی‌را‌توضیح‌می
ای‌و‌دیگری‌مبتنی‌بر‌عقالنیت‌استراتژیک.در‌نوع‌اول‌پدیده‌جمعی‌‌فهیکی‌مبتنی‌بر‌عقالنیت‌مول
شود؛اما‌در‌نوع‌دوم‌پدیده‌جمعی‌حاصل‌‌صرفاً‌یک‌جمع‌کمی‌از‌رفتارهای‌فردی‌محسوب‌می
)منوچهری، است افراد بین بر.(623۵:33تعامالت فقط تصمیمی یا انتخاب اساس‌‌چنین
مفروضات‌زیر‌ممکن‌است:
؛گیرد‌در‌شرایط‌اطمینان‌کامل‌انجام‌می‌گیری‌تصمیم-الف
گیرنده‌نه‌تنها‌این‌اطالعات‌را‌به‌طور‌جامع‌و‌کامل‌در‌اختیار‌دارد‌بلکه‌از‌توانایی‌‌یمتصم-ب
؛الزم‌برای‌استفاده‌از‌این‌اطالعات‌برخوردار‌است
گیرنده‌دارای‌یک‌سیستم‌رجحان‌منطقی‌است‌‌معیارهای‌انتخاب‌روشن‌است‌و‌تصمیم-پ
می ارزشت‌که به نظم‌بخشیدن با راه‌واند ارزش‌های‌خود، طبقه‌های‌مختلف‌را بندی‌‌گذاری‌و
؛کند
سایر‌‌گیرنده‌ضمن‌اینکه‌می‌تصمیم-ت )از‌لحاظ‌اقتصادی‌یا را تواند‌نتایج‌مرتبط‌هر‌راه
راه‌ارزش دیگر با و محاسبه ها( انتخاب‌راه کند‌در مقایسه آزادی‌عمل‌کامل‌برخوردار‌اها ز
012 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
؛است
تصمیم-ث قلمرو‌‌در‌چارچوب‌این‌مفروضات، در منحصراً فردی‌که اقتصادی‌یا گیرنده
می فکر لحاظ‌‌مدیریت‌علمی از ارزش‌را باالترین که انتخاب‌کند را است‌راهی قادر کند،
.(6233:611اقتصادی‌برای‌وی‌به‌همراه‌داشته‌باشد)استونر‌و‌دیگران،
یگیر تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد‌ینتزمگذاری‌است.به‌تعبیر‌‌نظریه‌عقالنی‌همچون‌اقتصاد‌و‌مدیریت‌پارادایم‌غالب‌در‌سیاست
گیری‌راهبردی‌از‌مفروضات‌بازیگر‌عقالنی‌‌‌های‌علمی‌در‌تصمیم‌بسیاری‌از‌تحلیل‌روئن‌یدو
پارادایم‌رئالیستی،دولت‌منبعث‌شده به‌مثابه‌بازیگران‌واحدی‌فرض‌می‌اند.مخصوصاً کند‌ها‌را
,Mintz & Derouen)الملل‌است‌که‌به‌دنبال‌به‌حداکثر‌رساندن‌سود‌در‌فضای‌آنارشیک‌نظام‌بین
2010).
دست که آنجا تصمیم‌مایهاز نظریه اولیه محققان‌‌‌های و اقتصاددانان کار حاصل گیری،
ضات‌مدیریت‌بازرگانی‌بوده‌است،لذا‌این‌نظریه‌در‌شکل‌اولیه‌خود‌نمایان‌گر‌بسیاری‌از‌مفرو
گرایی‌بنتامی،همراه‌با‌تاکیدات‌آنها‌بر‌اهمیت‌عقل‌و‌آموزش‌در‌اتخاذ‌‌عصر‌روشنگری‌و‌فایده
انگارد‌که‌از‌تمام‌‌های‌انسانی‌و‌اجتماعی‌است.این‌نظریه‌وجود‌فردی‌عقالیی‌را‌مسلم‌می‌انتخاب
نتایج‌تک‌بدیل محاسبه به قادر هم است‌و روشنی‌آگاه های‌قابل‌دسترس‌به و هم‌تک‌آنها
اولویت سلسله با یکی‌مطابق چنین‌فرض‌انتخاب‌آزادانه است. قرن‌‌های‌ارزشی‌خود هایی‌در
.(6299:333حاضر‌به‌شکل‌جدی‌مورد‌تردید‌قرار‌گرفته‌است)دوئرتیوفالتزگراف،
گیران‌شخصی‌در‌اقتصاد‌‌های‌اقتصاد‌خرد‌است.تصمیم‌مفروضات‌بازیگر‌عقالنی‌از‌مشخصه
فر کمتر، خرید ثروت‌میخواهان رساندن حداکثر به و را‌‌وش‌باال بخشی نظریه، این باشند.
رساند.گزیند‌که‌سازمان‌را‌به‌حداکثر‌سود‌می‌برمی
به تصمیم آن در عریضی‌است‌که شبکه در اطالعات‌جدید دنبال عقالنی‌به وسیله‌‌نظریه
:Mintz and Derouen, 2010شود‌تا‌به‌بهترین‌نتیجه‌برسد)شخص‌ویا‌گروه‌کوچکی‌گرفته‌می
گیری‌است.نگاه‌اقتصادی‌به‌‌‌نکته‌در‌اکثر‌کشورهای‌در‌حال‌توسعه‌نیز‌شالوده‌تصمیم‌ینا.(8
این مهمترین شود. وارد این‌نظریه انتقادهای‌جدی‌به تا باعث‌شد الگو این در ماهیت‌انسان
ادیده‌انگاشتن‌ن‌گیری‌انسان‌و‌‌انتقادها،عدم‌توجه‌به‌نقش‌و‌تاثیر‌عواطف‌و‌احساسات‌در‌تصمیم
گیری‌دارند.انتقادات‌‌‌ای‌در‌تصمیم‌ها‌و‌سیستم‌باورهای‌فردی‌است‌که‌به‌نقش‌تعیین‌کننده‌ارزش
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 002
گیری‌در‌پی‌داشت:های‌تصمیم‌نظریه‌عقالنی‌دو‌تحول‌مهم‌را‌در‌عرصه‌الگوها‌و‌مدل‌وارده‌بر
نی‌صورت‌گرفت‌و‌هایی‌شد‌که‌در‌نظریه‌عقال‌نخست‌اینکه‌این‌انتقادها‌منجر‌به‌جرح‌و‌تعدیل
برای‌طرح‌‌های‌مختلفی‌از‌این‌نظریه‌مطرح‌شود.دوم‌اینکه‌این‌مدل‌باعث‌شد‌گونه ها‌زمینه‌را
فقط‌به‌‌پژوهشگذاری‌فراهم‌کرد.در‌این‌‌سیاست‌گیری‌و‌‌الگوهای‌جایگزین‌در‌عرصه‌تصمیم
.شود‌پرداخته‌میگیری‌راهبردی‌‌ظریه‌تصمیمنانتقادات‌وارده‌بر
تصمیم‌انتقادات‌وارده در‌بر عقالنی پدیدهگیری چیز‌‌باره هر بیش‌از هرجامعه های‌کالن
های‌انسانی‌‌گرایانه‌از‌ماهیت‌انسان‌و‌عدم‌توجه‌به‌نقش‌باورها‌و‌ارزش‌معطوف‌به‌تعریف‌مادی
رسد‌الگوی‌بازیگر‌عقالنی‌از‌توجه‌به‌سایر‌ابعاد‌آدمی‌غفلت‌‌گیری‌است‌و‌به‌نظر‌می‌‌در‌تصمیم
این است. نگرش‌بر‌ورزیده با و فرآیندی‌دارد سخت‌افزاری‌و ابعاد بر اساسی تاکید نظریه
گیرنده‌را‌به‌نقش‌بلندمدت‌عوامل‌ملموس‌و‌محسوس‌‌تصمیم؛های‌مادی،کمی‌و‌اقتصادی‌جنبه
.(6293:93دهد)تسلیمی،در‌تصمیم‌و‌پیامدها‌توجه‌می
نی‌معتقد‌است:انسان‌اقتصادی‌سن‌در‌نقد‌نگاه‌عقالنی‌به‌انسان‌در‌الگوی‌بازیگر‌عقال‌یاآمارت
باید‌‌طلب،می‌بر‌آن‌است‌که‌بجای‌عقل‌سودجو‌و‌بیشینه‌سن‌خالص،هالویی‌اجتماعی‌بس‌نیست.
دارد.این‌‌گیری‌ملحوظ‌می‌‌تری‌از‌عقل‌عملی‌را‌نهاد‌که‌تعهدات‌را‌در‌مقام‌تصمیم‌مفهوم‌مضبوط
می بر در نیز را غیرسودجویانه ادله عقل، از ا‌مفهوم که انصاف‌و‌گیرد جمله صول‌اخالقی‌از
نسبت‌کاالی،در‌تحلیل‌رفتار،سنشناسی‌و‌غمخواری‌برای‌دیگران‌از‌اهم‌آنها‌هستند.به‌نظر‌‌حق
های‌‌ای‌دارند‌و‌لذا‌وی‌بر‌آن‌است‌که‌برای‌درک‌صحیح‌حوزه‌همگانی‌تعهدات‌اهمیت‌ویژه
را‌منظور‌داشت‌و‌هم‌وفای‌به‌کردن‌فایده‌‌باید‌هم‌عزم‌بر‌بیشینه‌مختلف‌رفتار‌عقالنی‌انسان،می
به عالوه‌باید‌به‌تجربه‌معلوم‌کرد‌که‌در‌هر‌حوزه،کدام‌عامل‌غالب‌است‌و‌کدام‌‌تعهدات‌را.
دهد‌که‌بر‌‌توضیح‌می‌سندالیل.(sen. 1982: p. 97 104عامل‌مغلوب)لیتل‌به‌نقل‌از‌سن‌در
توان‌بر‌حسب‌انگیزه‌‌ان‌را‌نمیاساس‌ادله‌تجربی‌و‌تحلیلی‌متقن،بسیاری‌از‌رفتارهای‌واقعی‌آدمی
تبیین‌‌بیشینه این‌مطلب‌چنین‌میکردکردن‌فایده از عاقل. آدمیان‌نوعاً توان‌نتیجه‌گرفت‌که‌یا
رود‌و‌چاره‌کار‌را‌در‌‌به‌راه‌دوم‌می«سن»یا‌در‌تلقی‌استاندارد‌از‌عقالنیت‌خللی‌است.نیستند‌و
سیاسی‌و،کنیم‌که‌جا‌را‌بر‌تعهدات‌شخصیتری‌از‌عقل‌عملی‌بنا‌‌بیند‌که‌مفهوم‌مضبوط‌این‌می
داند‌‌تر‌از‌آن‌می‌های‌مادی‌و‌رفاهی‌باز‌کند.وی‌عقالنیت‌را‌بسی‌پیچیده‌اخالقی،عالوه‌بر‌دغدغه
کند‌و‌اصول‌اخالقی‌و‌پایبندی‌به‌تعهدات‌را‌از‌ارکان‌‌کردن‌فایده‌افاده‌می‌که‌مدل‌ساده‌بیشینه
نویسد:این(لیتل‌در‌نقد‌الگوی‌بازیگر‌عقالنی‌می6299:33،شمارد)لیتل‌عمده‌و‌ویژه‌آن‌بر‌می
001 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
االجتماع‌معتقدند‌که‌این‌رویکرد‌در‌‌ای‌از‌عالمان‌علم‌الگو‌البته‌فارق‌از‌مناقشه‌نمانده‌است‌و‌پاره
تجرید‌خصایص‌فرهنگی‌رفتار‌آدمی‌افراط‌کرده‌است‌و‌لذا‌از‌رفتار‌واقعی‌اجتماعی‌انسان‌به‌دور
به‌نظر مفاد‌استدالل‌یاد‌شده‌این‌است‌که‌چگونه‌اصول‌ارزشی‌و‌اخالقی‌را‌‌لیتلافتاده‌است.
باید‌به‌نحوی‌از‌انحا‌در‌مفهوم‌عقالنیت‌منظور‌کرد؟تحقیقات‌اخیر‌در‌فلسفه‌اخالق،راه‌را‌‌می
اند‌که‌دایره‌عقالنیت‌عملی‌بسی‌‌کند.بسیاری‌از‌فیلسوفان‌اخالق‌حجت‌آورده‌قدری‌روشن‌می
آورد‌تا‌ثابت‌کند‌‌ادله‌فراوان‌می‌یگلتامس‌نقتصادی‌است.به‌همین‌دلیل‌تر‌از‌عقالنیت‌ا‌گسترده
دوستی‌از‌مقتضیات‌عقالنیت‌است،یعنی‌اغراض‌و‌منافع‌دیگران‌را‌به‌رسمیت‌شناختن‌و‌‌که‌نوع
گرفتن‌نه عاقالنه تحلیل‌اختیار پایه دوستی‌را خود خودخواهی‌و حرمت‌نهادن. آنها به عمالً
توان‌بدون‌خوف‌از‌وقوع‌در‌ورطه‌تناقض‌چنین‌مبنایی‌‌د.به‌عکس‌میواجب‌است‌و‌نه‌خردپسن
و خانواده منافع تا گرفته تنگ‌شخصی منافع از دارند، اهداف‌متنوع آدمیان برگرفت‌که را
از‌میان‌شقوق‌مختلف،عملی‌را‌اختیار‌می‌گروه کند‌که‌بهتر‌از‌بقیه‌خادم‌آن‌‌های‌بزرگتر‌و‌لذا
.(6299:6۵۵،لباشد)لیت‌مجموعه‌منافع‌می
که«الملل‌تصورات‌و‌سوء‌تصورات‌در‌روابط‌بین»در‌کتاب‌خود‌با‌عنوان‌‌یسرابرت‌جرو
های‌ذهنی‌که‌حاکی‌از‌‌ها‌و‌میانبرها‌و‌پردازش‌شاید‌مهمترین‌کتاب‌در‌این‌زمینه‌باشد،به‌پویش
به‌تصویر کشد‌‌میعدم‌توانایی‌ذهن‌در‌انجام‌محاسبات‌پیچیده‌مورد‌نظر‌مدل‌عقالنی‌است‌را
نباید‌به‌منزله‌روش‌غیرعقالنی‌تلقی‌کرد‌بلکه‌تفسیر‌واقع‌مدل گرایانه‌از‌واقعیت‌‌های‌شناختی‌را
مدل است. آدمی ذهن هزینه‌فعالیت برنقش همچنین شناختی گردآوری‌‌های در باال های
ساختار‌سازمانی‌و ابهام‌و‌مشکالت‌یادآوری،سوءتفاهمات، فشار‌و‌استرس‌زمانی، اطالعات،
یگر‌فاکتورهای‌موثر‌برتصمیمد بنابرا(Mintz and Derouen, 2010: 8گیری‌تاکید‌دارند. با‌‌ین(.
های‌آن‌از‌نظر‌‌های‌سیاست‌راهبردی،مولفه‌توجه‌به‌احصاء‌ابعاد‌نقد‌نظریه‌انتخاب‌عقالنی‌تصمیم
است:شدهجامعه‌آماری‌به‌شرح‌زیر‌بیان
سازی های تصمیم محدودیت -الف
عقالنی‌بر‌این‌باور‌است‌که‌اهداف‌از‌قبل‌معین‌و‌معلوم‌است‌و‌یا‌آنقدر‌واضح‌نظریه‌انتخاب
تواند‌به‌آسانی‌و‌سادگی‌انجام‌گیرد؛اما‌در‌شرایط‌واقعی‌‌گذاری‌می‌باشد‌که‌هدف‌و‌آشکار‌می
د.بنا‌به‌تئوری‌کالسیک‌شو‌می‌پذیر‌گیری،توان‌الزم‌برای‌تعیین‌اهداف‌به‌ندرت‌امکان‌‌تصمیم
تک‌آنها‌را‌مورد‌‌های‌ممکن‌را‌یافته،تک‌حل‌گیرنده‌باید‌تمامی‌راه‌عقالنی،تصمیم‌گیری‌‌تصمیم
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 000
های‌بالقوه‌ممکن‌است‌بسیار‌زیاد‌باشد،اصرار‌‌حل‌ارزیابی‌دقیق‌قرار‌دهد.از‌آنجایی‌که‌تعداد‌راه
رعایت‌این‌ضابطه تصمیم‌تصمیم،در فلج‌و عمالً را غیرممکن‌می‌‌گیرنده زیرا‌‌گیری‌را نماید؛
های‌بالقوه‌‌گیرنده‌هرگز‌قادر‌نخواهد‌بود‌که‌جستجو‌برای‌شناسایی‌و‌یافتن‌تمامی‌راه‌حل‌تصمیم
مختلف‌و‌ارزیابی‌آنها‌را‌به‌پایان‌و‌سرانجامی‌برساند.
تاثیراشکاالت گردآوری اطالعات -ب
گیرنده‌قرار‌‌نظریه‌بازیگر‌عقالنی‌مدعی‌است‌که‌اطالعات‌کامل‌و‌رایگان‌در‌اختیار‌تصمیم
رایگان‌مید ندرت‌کامل‌و اطالعات‌به اوالً، ولی‌واقعیت‌این‌است‌که هرگز‌‌هد. دوماً باشد،
نمی که بود مدعی یا و مطمئن تصمیم‌شود‌میتوان برای آور‌‌اطالعات‌کامل فراهم .دگیری
ها‌نیز‌مستلزم‌صرف‌منابع،دقت‌و‌نیروی‌انسانی‌‌جستجو،یافتن،ارزیابی‌و‌انتخاب‌راهی‌از‌میان‌راه
جمع نتیجه در است، تو‌‌آوری‌اطالعات‌برای‌تصمیم‌بسیار هزینهاگیری‌همیشه با های‌سنگین‌‌م
(6233:33،باشد)سعادت‌می
گیران نقش نارسایی تصمیم -پ
است.به‌نظر‌‌یمونهربرت‌ساانتقادات،ترین‌انتقادات‌بر‌نظریه‌انتخاب‌عقالنی‌یکی‌از‌اساسی
زیرا‌همیشه‌گزینه؛ند‌که‌بهترین‌تصمیم‌را‌انتخاب‌کرده‌استتواند‌ادعا‌ک،یک‌نفر‌نمییمونسا
بهترین‌می حال‌حاضر در ما آنچه آینده‌‌بهتری‌از در یا دارد اکنون‌وجود یا این‌گزینه دانیم.
آید‌و‌در‌عوض‌فرد‌یا‌عامل‌اقتصادی‌در‌پی‌رضایت‌کافی‌است‌یعنی‌در‌ذهن‌خود‌‌بوجود‌می
کند.ای‌را‌که‌به‌این‌سطح‌برسد،انتخاب‌می‌ین‌گزینهیک‌سطح‌آرمانی‌تعریف‌شده‌دارد‌و‌اول
توان‌از‌‌بخش‌است.در‌نهایت‌حداکثر‌می‌این‌گزینه‌انتخاب‌شده‌در‌واقع‌به‌اندازه‌کافی‌رضایت
بهترین از مجموعه انتخاب‌‌یک‌زیر بهترین‌را کردها، نظر به مقام‌یمونسا. در آن‌کسی‌که ،
تصمیم حلی راه محض‌اینکه به است، برخی‌گیری تایید ضمن بتواند طریق آن از که بیابد
گزیند‌و‌از‌جستجو‌برای‌یافتن‌‌های‌تعیین‌شده‌به‌هدف‌اصلی‌برسد،آن‌راه‌حل‌را‌برمی‌نیازمندی
نمودار‌زیر‌ابعاد‌این‌نقد‌را‌در.(6291:12کشد)شهرآبادی‌و‌بشیری،بهترین‌راه‌حل‌دست‌می
دهد:مولفه‌نشان‌می6۵قالب
002 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
تحلیل تجزیه و‌این‌بخش‌شاخص انتخاب‌عقالنی‌در‌توصیفی‌مولفه‌های‌آمار‌در نقد‌نظریه های‌مربوط‌به
گیری‌سیاست‌راهبردی‌محاسبه‌شده‌که‌به‌قرار‌زیر‌است:تصمیم
لوام
ع
مؤلفه های قابل نقد
ادعد
تل
داقح
ثر داک
حن
گییان
م
خطای استاندارد
ف میانگینرا
حان
رددا
تاناس
سیان
وار
تای
سایار
ر نثی
نرا
گیم
میص
ت
93/۵ 33/۵ 63/۵ 32/2 3 6 2۵ عواطف‌احساسات‌و
16/۵ 39/۵ 63/۵ 33/3 3 2 33استرس‌زمانی‌و‌فشار
23/۵ 33/۵ 6۵/۵ 33/3 3 2 2۵سوءتفاهمات
ت دی
دومح
ی ها یم
صمت
ی
ازس
23/۵ 33/۵ 6۵/۵ 33/2 3 3 2۵ اشکاالت‌ساختارسازمانی
36/۵ 13/۵ 63/۵ 32/2 3 2 2۵عدم‌توجه‌به‌عوامل‌محیطی
33/۵ 3۵/۵ ۵3/۵ 32/3 3 3 2۵نادیده‌گرفتن‌باورها‌و
نقدی نظریه
انتخاب عقالنی
در تصمیم گیری
راهبردی
نارسایی
تصمیم
گیران
اشکاالت
گردآوری
اطالعات
محدودیت های
تصمیم سازی
احساسات و
واطفع
سوء
ماتتفاه
فشار و
استرس
زمان
هزینه باال
معادالت
پیچیده
ابهام در
یادآوری
نظام بین
المللی
باورها و
های داخلی ارزش
عوامل محیطی
ساختار
سازمانی
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 002
های‌داخلی‌ارزش
1۵/۵ 39/۵ 63/۵ 32/2 3 6 2۵الملل‌پیچیدگی‌نظام‌بین
ی ور
دآگر
ت اال
شکا
تعا
الاط
۵3/۵ 26/۵ ۵1/۵ 3۵/3 3 3 2۵ معادالت‌پیچیده‌اطالعات
آوری‌‌هزینه‌باالی‌جمع‌اطالعات
2۵ 2 3 33/3 63/۵ 19/۵ 31/۵
33/۵ 33/۵ 63/۵ 1۵/3 3 2 2۵ابهام‌در‌یادآوری
های آن های نقد نظریه انتخاب عقالنی و شاخص اطالعات توصیفی مولفه‌احساسات‌و»بر‌اساس‌نتایج‌گزارش‌شده‌در‌جدول‌باال،میانگین‌و‌انحراف‌استاندارد‌شاخص
در تصمیم‌عواطف گیران‌نارسایی براب« ترتیب به با 32/2ر سایر33/۵و همچنین است.
است.هچنین‌آزمون‌‌های‌نقدپذیر‌به‌همین‌ترتیب‌قابل‌ذکر‌مولفه‌های‌توصیفی‌هر‌یک‌از‌شاخص
tهای‌نقدپذیر‌را‌که‌مورد‌آزمون‌قرار‌گرفته‌‌ای،معناداری‌هر‌یک‌از‌مؤلفه‌استودنت‌تک‌نمونه
دهد:است‌نشان‌می
های نقد مؤلفهاد انتخاب عقالنی
عد ت
نگی
یان م
ف را
حان
رددا
تاناس
د دار
تاناس
ی طا
خن
گییان
م
کال
ر مدا
مق
t
دارمق
یاد
آزه
رج د
یدار
نامع
های‌‌محدودیت سازی‌تصمیم
2۵ 33/3 33/۵ ۵9/۵ ۵۵/2 33/63 33 ۵۵/۵
های‌‌نارسایی گیران‌تصمیم
2۵ 33/2 33/۵ ۵3/۵ ۵۵/2 23/63 33 ۵۵/۵
اشکاالت گردآوری‌اطالعات
2۵ 13/3 23/۵ ۵1/۵ ۵۵/2 23/33 33 ۵۵/۵
با‌توجه‌به‌نتایج‌جدول‌باال،هر‌سه‌مؤلفه‌رویکرد‌انتخاب‌عقالنی‌در‌تصمیم‌گیری‌راهبردی‌به
توان‌گفت‌که‌ج‌جدول‌فوق‌میباشد.براساس‌نتای%مؤثر‌می33طور‌معناداری‌در‌سطح‌اطمینان
مؤلفه اط»های گردآوری العاتاشکاالت » 23/33با تصمیم»، گیران‌نارسایی ب« و23/63ا
002 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
اند...بیشترین‌وکمترین‌تاثیر‌را‌داشته‌به‌ترتیب33/63با«سازی‌های‌تصمیم‌محدودیت»
گیری نتیجهگیری‌از‌حالت‌سنتی‌خود‌خارج‌شده‌و‌در‌اشکال‌جدید‌‌مطالعات‌مربوط‌به‌الگوهای‌تصمیم
سی‌هستند‌و‌کمتر‌گیری‌عقالنی‌به‌چند‌دلیل‌مورد‌انتقادات‌اسا‌شوند.امروزه‌نظریه‌تصمیم‌دنبال‌می
تحقیقات‌صورت‌‌ها‌می‌گذاری‌گیری‌در‌سیاست‌قادر‌به‌تبیین‌چرایی‌تصمیم نخست‌اینکه، باشند.
علم‌عصب در روان‌گرفته الگوهای‌تصمیم‌شناسی‌و اساسی‌در تحول به‌‌شناسی‌شناخت، گیری
آورده می‌وجود مهمترین‌این‌نتایج، از‌جمله انسان‌اند‌که گریز معاد‌توان‌به از به‌ها الت‌پیچیده
نقش‌هزینه و و‌‌محاسبات‌شدید ابهام استرس‌زمانی، و فشار اطالعات، گردآوری در باال های
گیری‌یاد‌‌مشکالت‌در‌یادآوری،سوءتفاهمات،ساختار‌سازمانی‌و‌دیگر‌فاکتورهای‌موثر‌بر‌تصمیم
ارند.گیری‌تاکید‌د‌کرد،از‌طرف‌دیگر‌علم‌اعصاب‌هم‌به‌نقش‌احساسات‌و‌عواطف‌در‌تصمیم
عقالنی‌تصمیم نظریه این‌که عو‌دوم به توجه و‌ارزشگیری‌از های‌‌امل‌محیطی‌و‌سیستم‌باورها
ورزیده غفلت جوامع ارزش‌داخلی و باورها سیستم نقش‌تعیین‌اند. اعتقادات و در‌‌کننده‌ها ای
می‌تصمیم زمانی‌اهمیت‌دوچندانی‌پیدا این‌مسئله ارزش‌گیری‌دارند‌و دایره فر‌کند‌که از‌ها اتر
الملل‌گره‌خورده‌باشد.به‌هر‌حال‌موفقیت‌رویکرد‌گیر‌با‌ماهیت‌نظام‌بین‌اعتقادات‌شخصی‌تصمیم
.لذا‌باشد‌میگیری‌سیاست‌راهبردی‌در‌گرو‌توجه‌به‌نقش‌عوامل‌محیطی‌و‌داخلی‌‌عقالنی‌تصمیم
باعث‌دو‌‌گیری‌درسیاست‌راهبردی‌گرفته‌به‌رویکرد‌عقالیی‌تصمیم‌رسد‌انتقادات‌صورت‌به‌نظر‌می
این‌انتقادات‌منجر‌به‌طرح‌‌تحول‌اساسی‌در‌حوزه‌نظریات‌مربوط‌به‌تصمیم گیری‌شده‌است.اوالً
براساس‌این‌انتقادات‌بهره‌شدهگیری‌‌ای‌از‌رویکرد‌عقالیی‌تصمیم‌های‌تعدیل‌شده‌مدل گیری‌‌ثانیاً
گیری‌سیاست‌راهبردی‌ضروری‌است.ازرویکردهای‌جایگزین‌در‌تصمیم
(32)پیاپی69زمستان،32شماره،ششمسال‌های‌راهبردی‌سیاست،پژوهش‌‌فصلنامه 002
منابع
فارسی -الف:تهران‌اعرابی،محمد‌سید‌و‌پارسیان‌علی‌ترجمه،مدیریت،(6233)دیگران،و‌جیمز،استونر -
فرهنگی.های‌پژوهش‌دفتر‌انتشارات
بر‌بحران‌‌یریتفس‌ی؛خارج‌یاستدر‌س‌گیری‌یمتصم‌یهاوهیش(،6213)ی،آلیسون،گراهام‌ت - لمی‌و‌فرهنگی.شرکت‌انتشارات‌ع:ترجمه‌منوچهر‌شجاعی،تهران،کوبا‌یموشک
،تهران:سمت.یدولت‌یمشخط‌یینو‌تع‌گیری‌یمتصم(،6232)یدمهدی،الوانی‌س -
گیری‌‌ف‌ملی‌در‌سیاست‌خارجی؛تصمیمادعوامل‌موثر‌بر‌تعیین‌اه»،(623۵بهزادی،حمید،) - ؟۵شماره‌دوره،،دانشگاه‌تهران‌یاسیمجله‌حقوق‌دانشکده‌حقوق‌و‌علوم‌س،«یدر‌سیاست‌خارج
محمد - 6239)ید،سعتسلیمی، تصم‌یگذاریمشخط‌یندیفرآ‌یلتحل(، تهران:گیری‌یمو ، سمت.
:،تهرانیخارج‌یاستدر‌س‌گیری‌یمتصم‌یلو‌تحل‌یهتجز(،6293)،خوشوقت،محمدحسین - المللی.دفتر‌مطالعات‌سیاسی‌و‌بیت
سیدجالل - دهقانی‌فیروزآبادی، ،(6299 تهران:یرانا‌یاسالم‌یجمهور‌یخارج‌یاستس(، ، سمت.
علیرضا،ترجمهالمللینمتعارض‌در‌روابط‌ب‌یایهنظر(،6299)،دوئرتی،جیمز‌و‌فالتز‌گراف - طیب‌و‌وحید‌بزرگی،چاپ‌پنجم،تهران:قومس.
،چاپ‌سوم،تهران:سمت.یریتاصول‌مد(،6236)،رضاییان،علی -
یسالما‌یجمهور‌یخارج‌یاستس‌یبررس‌یبرا‌یلیتحل‌یچاچوب(،629۵)،رمضانی،روح‌اهلل - ،ترجمه‌علیرضا‌طیب،تهران:نشر‌نی.یرانا
،تهران:انتشارات‌دانشگاه‌تهران.در‌سازمان‌گیری‌یمتصم‌یندفرآ(،6233)،سعادت،اسفندیار -
،مجله‌اقتصاد،«هربرت‌سایمون‌متفکری‌نوآور»(،6291)شهرآبادی،ابوالفضل‌و‌ندا‌بشیری، - .19بورس‌و‌اوراق‌بهادار،شماره
.32،برزگر،شماره«گیری‌در‌مدیریت‌تصمیم»(،6292)،ان،حیدرزادگ عباس -
،ترجمه‌عبدالکریم‌سروش،چاپ‌پنجم،تهران:یدر‌علوم‌اجتماع‌یینتب(،6299)،لیتل،دانیل - نشر‌صراط.
،تهران:انتشارات‌سمت.یاسیو‌روش‌در‌علوم‌س‌یافتره(،623۵)،منوچهری،عباس -
کریسفر - هیل، ،(6293 سمتح‌یتماه(، وحید‌یخارج‌یاستول و طیب علیرضا ترجمه ، بزرگی،تهران:پژوهشکده‌مطالعات‌راهبردی.
002 های راهبردی سیاست گیری تصمیم نظریه انتخاب عقالنی در نقد
،ترجمه‌عبدالرحمن‌عالم،تهران:نشر‌نی.یاستس(،6293)،اندرو،هیوود -
انگلیسی -ب
- AR bib, a. m, (1984), Computers and the Cybernetic Society, New York: Academic Press.
- Mintz, Alex and Karl de Rouen, (2010), Understanding Foreign Policy
Decision Making, Cambridge University Press. - Robbins, p. Stephan, (1991), Organization Theory, Prentice Hall. - Sen, Amartya, (1982), Choice, Welfare and Measurement, Cambridge Mass,
Mit Press. - Stein Burner, John, (1974), The Cybernetic Terry of Decision, New
Dimension of Political Analysis, Princeton, Princeton University Press.
