2

Εικόνα εξωφύλλου: Εξώφυλλο από το έργο του Ιωάννου

Φιλήμονος, «Δοκίμιον ιστορικόν περί της ελληνικής

Επαναστάσεως, τ. 2, Αθήνα 1859, το οποίο παρέμεινε ατελές.

Φιλήμων Ιωάννης Αγωνιστής του 1821, δημοσιογράφος και εκδότης εφημερίδων. Ιστορικός της

Ελληνικής Επανάστασης και της Φιλικής Εταιρείας.

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

σελ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

ΟΙ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

Η ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΡΥΤΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ι. ΒΑΘΜΟΙ ΜΥΗΣΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Αδελφοποιητοί ή βλάμηδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Συστημένοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Ιερείς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4-5. Ποιμένες – Αρχιποιμένες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6-7. Αφιερωμένοι και Αρχηγοί των Αφιερωμένων . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΙΙ. «ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΙΙΙ. Η «ΑΝΩΤΑΤΗ ΑΡΧΗ» ΚΑΙ Η ΗΓΕΣΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ . . . .

1. Η «Ανώτατη αρχή» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αρχηγός της Εταιρείας . . . . . . . . . . . . . .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄

Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ι. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΙΙ. Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΑΛΑΤΗΣ. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ. ΟΙ

ΠΡΩΤΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΙΙΙ. Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ ΣΕΡΒΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . .

IV. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΔΡΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

7

9

9

9

9

10

10

10

10

12

12

13

14

14

14

16

16

17

18

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η εργασία που ακολουθεί αναφέρεται στη «Φιλική Εταιρεία» και είναι δημιούργημα των

μαθητών του Στ2΄ τμήματος του 12ου Δημοτικού Σχολείου Περιστερίου.

Από την αρχή της σχολικής χρονιάς διαπίστωσα ότι είχα να κάνω με μαθητές, οι οποίοι,

έντονα προβληματισμένοι και με πολλές αναζητήσεις, ήθελαν κάτι παραπάνω απ’ τα «τετριμμένα»

της τάξης. Έτσι, μου γεννήθηκε η ιδέα να κάνουμε όλοι μαζί μία προσπάθεια, ώστε να ανοιχθούν

νέοι δρόμοι προς την έρευνα και τη συνεπαγόμενη απ’ αυτήν γνώση. Το επόμενο βήμα ήταν να

φέρω τα παιδιά στοιχειωδώς σε επαφή με την έρευνα: πώς διαβάζουμε ένα βιβλίο, πώς

συγκρίνουμε τις πληροφορίες ανάμεσα στις διάφορες πηγές και τελικά πώς επιλέγουμε εκείνα τα

στοιχεία που είναι απαραίτητα για την τεκμηρίωση και τη συγγραφή μιας μικρής μελέτης σε ένα

συγκεκριμένο θέμα.

Ένα μάθημα που προσφέρεται ιδιαίτερα για μια τέτοια εργασία είναι η Ιστορία. Έτσι,

πρότεινα στα παιδιά να ασχοληθούμε με τη «Φιλική Εταιρεία», ένα θέμα με το οποίο έχει

ασχοληθεί αρκετά η ιστορική έρευνα και για το οποίο θα μπορούσαμε εύκολα να βρούμε πηγές,

για να κάνουμε πράξη όλα τα παραπάνω.

Ο ενθουσιασμός και η ανταπόκριση των παιδιών, όπως ήταν για μένα αναμενόμενο, ήταν

αρκετά μεγάλη. Αμέσως έδειξαν ιδιαίτερο ζήλο και προθυμία για την εν λόγω εργασία. Στα

πλαίσια των δραστηριοτήτων συγκέντρωσης του υλικού επισκεφθήκαμε τη Δημοτική Βιβλιοθήκη

Περιστερίου, απ’ όπου τα παιδιά αναζήτησαν βιβλιογραφία σχετική με το θέμα. Το υλικό που

συγκεντρώθηκε από εκεί μαζί με τις φωτοτυπημένες πηγές που τους έδωσα αποτέλεσε τη βάση

για την έναρξη των εργασιών.

Οι μαθητές που ήθελαν να ασχοληθούν με την εργασία οργανώθηκαν σε ομάδες των δύο

ή τριών και ανέλαβαν να μελετήσουν, και τελικά να συγγράψουν ένα συγκεκριμένο θέμα της

μελέτης. Οι ομάδες δούλευαν στο σπίτι το Σαββατοκύριακο και κατά τη διάρκεια της εβδομάδας

ακολουθούσαν συναντήσεις μαζί μου, στις οποίες προέβαινα σε διορθώσεις, υποδείξεις

προκειμένου να ενθαρρύνω και να βοηθήσω τα παιδιά για την ολοκλήρωση του στόχου τους.

Η συνεργασία των μαθητών τόσο μεταξύ τους όσο και μαζί μου ήταν άψογη. Η ωριμότητα

με την οποία στέκονταν, καταρχήν απέναντι στους συνεργάτες τους, το δάσκαλό τους, όσο και στο

θέμα, σου έδινε την αίσθηση ότι είχες να κάνεις με μαθητές λυκείου. Τους αξίζει ένα μεγάλο

«μπράβο».

Σ’ αυτό το σημείο θα ήταν παράλειψη, αν δεν εκφράζαμε τις θερμές ευχαριστίες μας προς

την κ. Δήμητρα Μπαρμποπούλου, τη διευθύντρια του σχολείου μας, η οποία στήριξε με κάθε

δυνατό τρόπο την όλη αυτή προσπάθεια, καθώς και σ’ όλους τους συναδέλφους μου, που έμμεσα

ή άμεσα βοήθησαν στο να ολοκληρωθεί το παρόν εγχείρημα.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να εκφράσω τη μεγάλη αγάπη μου στους μαθητές μου, με τους

οποίους συνεργαστήκαμε αρμονικά όχι μόνο γι’ αυτήν την εργασία, αλλά και σε όλα τα επίπεδα

καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Πιστεύω ότι όλη αυτή η προσπάθεια θα αποδώσει πολλούς

καρπούς στο μέλλον, για το οποίο τους εύχομαι ολόψυχα υγεία και καλή πρόοδο.

Ο Δάσκαλος

Φραντζέσκος Πέτρος

Μάιος 2012

5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ορισμένα ιστορικά γεγονότα έχουν σημαδέψει την ένδοξη ελληνική ιστορία μας. Ένα από

αυτά είναι η Επανάσταση του 1821. Πίσω όμως από αυτήν την Επανάσταση κρύβεται η Φιλική

Εταιρεία. Μια μυστική οργάνωση αποτελούμενη από Έλληνες πατριώτες κάθε κοινωνικής τάξης.

Σκοπός της ήταν η απελευθέρωση της Ελλάδας.

Πριν από την επανάσταση του 1821 είχαν προηγηθεί κατά καιρούς αρκετά επαναστατικά

κινήματα, τα οποία όμως δεν έφεραν αποτέλεσμα, αφού δεν υπήρχε κάποιος να τα οργανώσει.

Εκτός αυτού, οι Έλληνες είχαν μείνει με σταυρωμένα τα χέρια, γιατί περίμεναν βοήθεια από τις

ξένες δυνάμεις.

Όταν είδαν όμως ότι οι ξένες δυνάμεις δεν ενδιαφέρονταν για την Ελλάδα, αποφάσισαν να

πάρουν μόνοι τους την πρωτοβουλία και να ελευθερώσουν την πατρίδα τους από τους Τούρκους,

οι οποίοι πάνω από τετρακόσια χρόνια καταπίεζαν, σκότωναν και ταλαιπωρούσαν το Ελληνικό

Έθνος.

Όμως για να ξεκινήσει μια Επανάσταση χρειαζόταν μια προετοιμασία και πρώτα απ’ όλα

αυτή η προετοιμασία να είναι μυστική. Γι’ αυτό λοιπόν ιδρύεται στα 1814 η Φιλική εταιρεία, μια

μυστική οργάνωση με επαναστατικές ιδέες. Σκοπός της ήταν να ξεσηκώσει σε επανάσταση όχι

μόνο την Ελλάδα, αλλά και όλα τα ορθόδοξα και υπόδουλα έθνη της Βαλκανικής, κάνοντας έτσι

πράξη το όραμα του Ρήγα.

Για να καταλάβουμε και να θυμηθούμε τον αγώνα αυτών των Ελλήνων, εμείς τα παιδιά

της Στ2 τάξης συλλέξαμε πληροφορίες εκείνης της περιόδου από ιστορικές πηγές που βρήκαμε

κατά την επίσκεψή μας στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Περιστερίου, καθώς και από όσες μας έφερε ο

δάσκαλός μας. Χωρισμένοι σε ομάδες, ανά δύο ή τρία άτομα μελετήσαμε στο σπίτι τα θέματα που

αναλάβαμε και γράψαμε τα όσα παρακάτω θα διαβάσετε.

Σ’ αυτήν την εργασία γίνεται λόγος για τις εταιρείες που προηγήθηκαν πριν από τη Φιλική

Εταιρεία, για την ίδρυση και τους ιδρυτές της, για τον τρόπο οργάνωσης, τη δράση και την

κοινωνική σύνθεση της Εταιρείας, δηλαδή από ποιες κοινωνικές τάξεις (αγρότες, κληρικοί,

έμποροι κτλ.) προέρχονταν τα μέλη της.

Οι μαθητές του Στ2

του 12ου Δημοτικού Σχολείου Περιστερίου

Μάιος 2012

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

ΟΙ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ

Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19 ου αιώνα δημιουργήθηκαν σε όλη την Ευρώπη

μυστικές εταιρείες που είχαν διάφορους σκοπούς (κοινωνικούς, πολιτικούς, πολιτιστικούς,

φιλανθρωπικούς κ.ά.). Στην Ιταλία ιδρύθηκαν δεκάδες τέτοιες εταιρείες, με πιο γνωστή αυτή των

Καρμπονάρων. Επίσης, στην Ευρώπη είχε απλωθεί ο τεκτονισμός, απ’ τον οποίο η Φιλική Εταιρεία

διδάχτηκε τους τρόπους μύησης και τα μυστικά σημεία επικοινωνίας των μελών της. Αξίζει να

σημειωθεί ότι ένα απ’ τα ιδρυτικά μέλη της, ο Εμμανουήλ Ξάνθος, μυήθηκε το 1813 στον

τεκτονισμό1.

Τέτοιες εταιρείες με σκοπό την απελευθέρωση των Ελλήνων εμφανίστηκαν πριν από τη

Φιλική Εταιρεία τόσο στα ελληνικά εδάφη, όσο και σε περιοχές του ελληνισμού της διασποράς. Οι

εταιρείες αυτές αποτέλεσαν τον προθάλαμο της Φιλικής2.

Η παλαιότερη ελληνική εταιρεία είναι γνωστή ως «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» του

Παρισιού (1809). Αυτή ιδρύθηκε από Έλληνες φοιτητές του Παρισιού με σκοπό να φροντίζουν για

τις ανάγκες των συμπατριωτών τους. Σημαντικό στοιχείο είναι ότι μέλος της υπήρξε ο Αθανάσιος

Τσακάλωφ, ένας απ’ τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, ο οποίος ήταν φοιτητής τότε στο Παρίσι.

Τα μέλη του «Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου» ορκίζονταν, κατά τη διάρκεια μιας πολύπλοκης

διαδικασίας μύησης, ότι θα φυλάξουν το μυστικό σκοπό της εταιρείας. Μετά έπαιρναν ένα

δαχτυλίδι με τα σύμβολα της οργάνωσης: δύο χέρια ενωμένα τα οποία περιβάλλονταν κυκλικά

από τα αρχικά ΦΕΔΑ που σήμαιναν «Φιλίας Ελληνικής Δεσμός Άλυτος». Η λέξη «Φιλίας» των

αρχικών αυτών είναι πολύ πιθανόν να έδωσε την ιδέα στους τρεις εμπόρους να ονομάσουν την

εταιρεία που δημιούργησαν στην Οδησσό, Φιλική.

Άλλη σημαντική εταιρεία τέτοιου είδους εμφανίζεται το 1813 στην Αθήνα. Η «Φιλόμουσος

Εταιρεία», ιδρύθηκε με σκοπό την προστασία των αρχαιοτήτων, την υποστήριξη των σχολείων της

πόλης, την παροχή υποτροφιών για σπουδές στην Ευρώπη και την ανάδειξη του αρχαιοελληνικού

ιδεώδους. Μέλος της υπήρξε ο Νικόλαος Γαλάτης, ο οποίος έπαιξε σπουδαίο ρόλο αργότερα στη

Φιλική Εταιρεία.

Οι Έλληνες, που ζούσαν στα οθωμανικά εδάφη, αλλά κυρίως όσοι βρίσκονταν στο

εξωτερικό, μετά τα αποτυχημένα προεπαναστατικά κινήματα, είχαν καταλάβει πολύ καλά ότι μόνο

στηριζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την ελευθερία τους.

Ταυτόχρονα, πολλοί Έλληνες, κυρίως του εξωτερικού ήταν μυημένοι σε τεκτονικές στοές στην

προσπάθειά τους να βρουν μια οργάνωση που σκοπό θα είχε το ξεσκλάβωμα των Ελλήνων και την

ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Τις ίδιες αντιλήψεις είχαν και οι πιο πολλοί Έλληνες

έμποροι.

Τελικά, ο κλήρος για την ίδρυση μιας τέτοιας οργάνωσης έπεσε σε τρεις άσημους Έλληνες

εμπόρους, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και το Νικόλαο Σκουφά.

1 Βασίλης Παναγιωτόπουλος, «Φιλική Εταιρεία», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (1770-2000), τ. 3, Αθήνα 2003, σελ. 12 2 Βασίλης Παναγιωτόπουλος, όπου παραπάνω (στο εξής ό.π.), σελ. 10

7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

Η ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΡΥΤΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας αποτελεί το σπουδαιότερο γεγονός του υπόδουλου

ελληνισμού, που τον οδήγησε στην Επανάσταση και τελικά στην απελευθέρωση από τον

οθωμανικό ζυγό. Βασικός λοιπόν στόχος της Εταιρείας ήταν η οργάνωση ενός αγώνα για να

κερδίσουν οι Έλληνες την ελευθερία τους.

Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Έλληνες επιχείρησαν πολλές φορές να

αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό. Ωστόσο, οι εξεγέρσεις τους ήταν ανοργάνωτες, ήταν τοπικού

χαρακτήρα και στηρίζονταν στους ξένους. Γι’ αυτό και όλες αυτές οι κινήσεις καταπνίγηκαν.

Το 1814 όμως, τρεις πατριώτες, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο

Εμμανουήλ Ξάνθος, έμποροι στο επάγγελμα, συναντήθηκαν στην Οδησσό της Ρωσίας. Και οι τρεις

τους πονούσαν πολύ για την άθλια κατάσταση που βασάνιζε τους Έλληνες. Έτσι, πήραν τη μεγάλη

απόφαση να ιδρύσουν μια μυστική οργάνωση που την ονόμασαν Εταιρεία των Φιλικών, η οποία

έμεινε γνωστή ως Φιλική Εταιρεία.

Η Εταιρεία ιδρύθηκε μετά από εργασίες που βάσταξαν τέσσερις μήνες περίπου, στις 14

Σεπτεμβρίου 1814. Οι Φιλικοί άρχισαν να συζητούν για τη μορφή της μυστικής εταιρείας. Ο

Ξάνθος τότε βρήκε μια ιδέα. Τους είπε να μυούνται με κωδικούς και έτσι συμφώνησαν.

Πριν προχωρήσουμε στη δράση της Εταιρείας, ας εξετάσουμε τα βιογραφικά των τριών

ιδρυτών, για να διαφωτίσουμε περισσότερο τις συνθήκες κάτω απ’ τις οποίες ιδρύθηκε η μυστική

αυτή οργάνωση.

Ο Νικόλαος Σκουφάς γεννήθηκε στο Κομπότι της Άρτας γύρω στο 1779 και εργάσθηκε ως

βιοτέχνης μετά από τις σπουδές του σ’ αυτό το επάγγελμα. Το μορφωτικό του επίπεδο πάντως

ήταν χαμηλό. Ταξίδεψε στην Οδησσό και δούλεψε εκεί ως έμπορος. Πέθανε τον Ιούνιο του 1818,

δηλαδή πριν από την έναρξη του Αγώνα.

Οδησσός. Πανοραμική άποψη, χαλκογραφία των μέσων του 19ου αιώνα.

8

Η οικία του Γρηγορίου Ιωάννη Μαρασλή στην Οδησσό, όπου συνεδρίαζαν τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Από το 1994

λειτουργεί ως Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας.

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος γεννήθηκε το 1772 στην Πάτμο. Το εκπαιδευτικά αναπτυγμένο νησί

του έδωσε σίγουρα ένα υπόβαθρο, για να ενταχθεί στο επάγγελμα των γραμματικών του

εμπορίου. Υπηρέτησε στη Σμύρνη και στην Τεργέστη και ύστερα εγκαταστάθηκε στην Οδησσό

(1810), όπου υπηρέτησε το μεγαλέμπορο Βασίλειο Ξένη. Το 1812 ο Ξάνθος εγκαταλείπει την

Οδησσό και πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη και συναναστρέφεται με μια συντροφιά Ηπειρωτών.

Το επόμενο έτος ταξίδεψε στην Ήπειρο για την αγορά λαδιού. Εκεί μυήθηκε στον τεκτονισμό.

Μετά επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και το 1814 τον βρίσκουμε στην Οδησσό, όπου θα

συναντηθεί με τους άλλους δύο ιδρυτές, με τους οποίους (ή έστω με τον έναν από αυτούς) δεν

αποκλείεται να διατηρούσε φιλικές σχέσεις από το ταξίδι του στην Ήπειρο, αφού και οι δύο ήταν

Ηπειρώτες.

Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1788. Υπήρξε θύμα απαγωγής από

τον Μουχτάρ πασά, το γιο του Αλή πασά, από τα χέρια του οποίου τον γλίτωσαν οι γνωριμίες της

μητέρας του και ένα μεγάλο

χρηματικό ποσό. Κατέφυγε στη Μόσχα

και λίγο αργότερα (1809) βρίσκεται

στο Παρίσι, όπου συμμετείχε στην

ίδρυση της φιλανθρωπικής εταιρείας

που είδαμε στο πρώτο κεφάλαιο, του

«Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου». Αυτό

μας κάνει να συμπεράνουμε ότι ζούσε

σε μια οικονομική άνεση και ότι

βρισκόταν σε επαφή με ανώτερα

κοινωνικά στρώματα, Ελλήνων και

Γάλλων λογίων, εμπόρων, διπλωματών

κτλ. Περισσότερα για τη διαμονή του

στη Γαλλία δεν είναι γνωστά ούτε και

η ακριβής διάρκεια της παραμονής

του στο Παρίσι. Το 1814 πάντως είναι

στην Οδησσό και συμμετέχει στην

ίδρυση της Εταιρείας3.

3 Βασίλης Παναγιωτόπουλος, ό.π., σελ. 14-15. Γεώργιος Φράγκος, «Φιλική Εταιρεία», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ΄, Αθήνα 1975, σελ. 425.

9

Το κρυπτογραφικό αλφάβητο της

Φιλικής Εταιρείας. Π.χ. τη λέξη

«μάχη» την έγραφαν: 6ηδ3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Οι κινήσεις της Εταιρείας έπρεπε να μείνουν

κρυφές. Γι’ αυτό το λόγο καθιερώθηκαν πολλά

κρυπτογραφικά σύμβολα, πολύπλοκη ιεραρχία και

συστηματικά μέτρα ασφάλειας. Επίσης, καθιερώθηκε η

κρυπτογραφική χρήση του αλφάβητου και τα ψευδώνυμα.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η Φιλική Εταιρεία ονομαζόταν

ναός και τα μέλη της «Μεγάλοι Ιερείς των Ελευσινίων».

Ακόμη υπήρχαν μυστικοί ταχυδρόμοι, οι οποίοι έλεγαν και

έγραφαν κάποια πράγματα στους Φιλικούς για να ξέρουν

τι θα κάνουν.

Οι ιδρυτές επίσης, θέσπισαν και κάποιους βαθμούς μύησης για τη διασφάλιση του

μυστικού. Οι κατώτεροι βαθμοί ήξεραν πολύ λίγα για την Εταιρεία.

Ι. ΒΑΘΜΟΙ ΜΥΗΣΗΣ

Οι βαθμοί μύησης στην Φιλική Εταιρεία ήταν οι εξής:

1. Αδελφοποιητoί ή Βλάμηδες

2. Συστημένοι

3. Ιερείς

4. Ποιμένες

5. Αρχιποιμένες

Το 1818, στην Πόλη, προστέθηκαν δυο ακόμη βαθμοί για τους στρατιωτικούς:

6. των Αφιερωμένων

7. των αρχηγών των Αφιερωμένων.

1. Αδελφοποιητοί ή Βλάμηδες

Η ονομασία του πρώτου βαθμού, Αδελφοποιητός, προέρχεται από τον όρο αδελφοποίηση, που ήταν παραδοσιακή συνήθεια, ιδιαίτερα διαδεδομένη στις περιοχές της πατριαρχικής οικογένειας, σύμφωνα με την οποία δύο ή περισσότερα πρόσωπα έδιναν αμοιβαία υπόσχεση-όρκο αδελφικής αγάπης και αφοσίωσης, δηλαδή γίνονταν αδέλφια. Ήταν ένας τρόπος για την επέκταση του οικογενειακού δεσμού. Οι αδελφοποιητοί θα έπρεπε να παραμείνουν ισόβια αδελφοί.

Ο πρώτος βαθμός της Εταιρείας προοριζόταν για τους απλοϊκούς και αγράμματους, δηλαδή για τους Έλληνες των αγροτικών περιοχών, όπου ο θεσμός του αδελφοποιητού ήταν διαδεδομένος. Έτσι, θα διασφαλιζόταν η μυστικότητα από τους Τούρκους. Έχοντας και οι Οθωμανοί την ίδια συνήθεια, δεν θα πήγαινε το μυαλό τους σε κάτι ύποπτο, αν άκουγαν ότι κάποιος είναι Αδελφοποιητός.

2. Συστημένοι

Οι Συστημένοι, όπως και οι Αδελφοποιητοί δεν γνώριζαν παρά ελάχιστα για την οργάνωση

της Εταιρείας. Αυτό όμως που τους ξεχώριζε από τους πρώτους ήταν ότι έπρεπε να είναι

εγγράμματοι. Αντίθετα με τα μέλη του πρώτου βαθμού, τα μέλη του δευτέρου, οι Συστημένοι,

ήταν δυνατόν να πάνε στον τρίτο βαθμό.

10

Η πρώτη σελίδα της «Διδασκαλίας» των Φιλικών γραμμένη με το

κρυπτογραφικό αλφάβητο.

3. Ιερείς

Οι Ιερείς ήταν τα κύρια στελέχη της Φιλικής Εταιρείας. Σ’ αυτούς έπεφτε το βάρος να

χειροτονούν τους Βλάμηδες ή Αδελφοποιητούς και τους Συστημένους και να ξεχωρίζουν, έπειτα

από προσεχτική παρακολούθηση, ποιοι από τους Συστημένους μπορούσαν να γίνουν Ιερείς.

4 – 5. Ποιμένες – Αρχιποιμένες

Ο τέταρτος βαθμός, των Ποιμένων παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τον τρίτο, τόσο στα απαιτούμενα προσόντα όσο και στο τελετουργικό της μύησης. Όπως και οι Αρχιποιμένες, δηλαδή τα μέλη του αμέσως ανωτέρου βαθμού, τον οποίο αναφέρει μόνο ο Φιλήμων, ο βαθμός των Ποιμένων δε φαίνεται να έχει μέλη.

6 – 7. Αφιερωμενοι και Αρχηγοί των Αφιερωμένων

Η δημιουργία των δυο βαθμών, των Αφιερωμένων και των Αρχηγών των Αφιερωμένων,

οφείλεται στον Αλέξανδρο Υψηλάντη και απέβλεπε στη δημιουργία στελεχών για τον στρατιωτικό

πυρήνα της Εταιρείας.

ΙΙ. «ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ»

Οδηγίες για το πώς θα μπορούσε κάποιος να γίνει μέλος της Εταιρείας, περιέχονται στο βιβλίο της Εταιρείας, τη «Διδασκαλία». Η «Διδασκαλία» που αναφέρεται στη διαδικασία της μύησης, τους όρκους των μυημένων, την ερμηνεία των «γνωστικών μέσων» των διαφόρων

βαθμών ήταν έργο των τριών ιδρυτών της Εταιρείας και ξέχωρα του Σκουφά και του Τσακάλωφ, όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του. Μονάχα όσοι ήταν στελέχη της Εταιρείας, είχαν δηλαδή βαθμό από Ιερέα και πάνω, εφοδιάζονταν μ’ αυτήν. Κι όπως ήταν κείμενο μυστικό δεν τυπώθηκε, παρά κυκλοφόρησε σε χειρόγραφα αντίγραφα, που αρκετά απ’ αυτά μας σώθηκαν.

Χειρόγραφες οδηγίες διανέμονταν στους Ιερείς, τα μέλη του τρίτου βαθμού, που τους είχε ανατεθεί η μύηση νέων Αδελφοποιητών. Στις οδηγίες αυτές αναφερόταν στην αρχή:

«Αφού γνωρίσεις ένα Γραικόν, ότι είναι βέβαιος και θερμός εραστής της Πατρίδας και καλός άνθρωπος, ότι δεν είναι μέλος εις καμμίαν άλλην εταιρείαν μυστικήν, όποια και αν είναι, ότι επιθυμεί να κατηχηθεί εις την Εταιρείαν μας όχι από απλήν περιέργειαν, αλλ’ από καθαρόν πατριωτισμόν, τότε του δίδεις την υπόσχεσιν, ότι θέλεις τον δεχθεί εις την Εταιρείαν».

Όπως και στο παραδοσιακό τελετουργικό της «αδελφοποίησης», καλούνταν ένας ιερέας για να απαγγείλει στον υποψήφιο Αδελφοποιητό ή Βλάμη μέρος

του όρκου μύησης. Η διαδικασία μύησης κρατούσε δύο ή τρεις ημέρες, ώστε να δοθεί χρόνος στον υποψήφιο να σκεφτεί καλά τις σοβαρές υποχρεώσεις που αναλάμβανε. Κατά τη διάρκεια της μύησης ο μυούμενος όφειλε να δώσει δύο όρκους, τον ένα μπροστά σε ορθόδοξο ιερέα και τον άλλο χωρίς την παρουσία αυτού του προσώπου. Με τον πρώτο όρκο βεβαίωνε ότι αυτά που θα έλεγε θα ήταν αληθινά και με το δεύτερο ότι δε θα κοινολογούσε τα μυστικά της Εταιρείας. Στους όρκους μύησης χρησιμοποιούσαν τον όρο Υπέρτατον Ον. Την έκφραση αυτή, που σχετίζονταν με τον τεκτονισμό και τον δυτικό θεϊσμό καθώς και με τη λατρεία του υπέρτατου όντος κατά τη

11

Ο όρκος των Φιλικών. Ελαιογραφία του Διονυσίου Τσόκου (1849), που αναπαριστά τον όρκο του

Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Γαλλική Επανάσταση, δεν την ενέκριναν οι κληρικοί που γίνονταν μέλη της Εταιρείας. Έτσι, πιθανόν παραλειπόταν κατά την τελετή μύησης κληρικών.

Η Εταιρεία φανέρωνε ελάχιστα από τα μυστικά της στα μέλη του πρώτου βαθμού, τα οποία διδάσκονταν τις συνθηματικές χειρονομίες και τα συνθήματα του βαθμού τους και πληροφορούνταν ότι σκοπός της Εταιρείας ήταν «η καλυτέρευση της Πατρίδας». Απαγορευόταν να γνωρίζουν το τελετουργικό και τα μέλη ανώτερων βαθμών.

Και οι Συστημένοι γνώριζαν ελάχιστα για την οργάνωση της Εταιρείας. Το τελετουργικό της μύησης των Συστημένων ήταν σχεδόν το ίδιο με εκείνο των Αδελφοποιητών, εκτός από ένα σοβαρό σημείο, την «εξομολόγηση». Ο μυούμενος όφειλε να απαντήσει σε δέκα ερωτήσεις σχετικά με το πώς ζούσε, τι συγγενείς είχε, ποιο επάγγελμα ασκούσε, αν συγχύσθηκε ποτέ με κανέναν, αν φιλιώθηκε, αν ήταν παντρεμένος ή έκλινε να παντρευτεί, αν είχε έρωτα, αν τον ακολουθούσε καμιά μεγάλη

ζημιά ή μεταβολή κατάστασης, αν ήταν ευχαριστημένος με το επάγγελμά του και τι ήθελε περισσότερο, ποιος ήταν ο πιστός του φίλος και πως σκόπευε να ζήσει. Άμεσος σκοπός της «εξομολόγησης» ήταν να φανεί η προσωπική ζωή του μυούμενου και η προθυμία του να αποκοπεί από τον παραδοσιακό κόσμο. Εξασφαλιζόταν η αποκλειστική προσήλωση του μυούμενου στην Εταιρεία.

Βασικό έργο των Ιερέων, των μελών του τρίτου βαθμού, όπως αναφέρθηκε, ήταν η μύηση νέων μελών. Το τελετουργικό της μύησής τους ήταν περισσότερο πολύπλοκο από εκείνα των δύο άλλων βαθμών, αφού θα μάθαιναν τους σκοπούς της Εταιρείας και τα περισσότερα μυστικά της.

Ο υποψήφιος Ιερέας έπαιρνε εντολή από τον μυητή του να τον συναντήσει μια ή δυο ημέρες μετά την πρώτη τους επαφή και να έχει μαζί του ένα μικρό κίτρινο κερί σαν της εκκλησίας. Κατά τους ορισμούς της «Διδασκαλίας», πήγαιναν υποχρεωτικά οι δυο τους νύχτα σ’ ένα ασφαλές και απομακρυσμένο μέρος. Σύμφωνα με τις οδηγίες, πρώτα έβαζαν πάνω σε τραπέζι μια εικόνα και πάνω της άφηνε ο κατηχούμενος το κεράκι του. Το κεράκι σήμαινε τη θυσία που ο καθένας χρωστούσε στον υπέρ της πατρίδας αγώνα. Αυτό το κεράκι ήταν ο μόνος μάρτυρας για την υπόσχεση της ελευθερίας. Στο σημείο αυτό έδιναν στον μυούμενο την ευκαιρία να εγκαταλείψει, αν ήθελε, την τελετή πριν προχωρήσουν στα επόμενα στάδια και του φανερωθούν περισσότερα,

Εγκόλπιο, μικρό βιβλίο

κατηχητή

12

Εφοδιαστικό Ιερέα, με τα σύμβολα Ή Ε[λευθερι]Α Ή Θ[άνατο]Σ και γραμμένο με το κρυπτογραφικό σύστημα της Εταιρείας. Το έγγραφο αυτό βεβαίωνε ότι ο κάτοχός του ήταν μέλος της Εταιρείας.

και κατόπιν του έλεγαν ότι μόνο ο θάνατος μπορούσε να κόψει τους δεσμούς του με την Εταιρεία. Μετά ο μυούμενος γονάτιζε με το δεξί του γόνατο κοντά στο τραπέζι και έκανε τρεις φορές το σημείο του σταυρού. Έπειτα, ασπαζόταν με κατάνυξη την εικόνα και βάζοντας το δεξί του χέρι ανοιχτό πάνω σ’ αυτή, άναβε το κεράκι του, σβήνοντας κάθε άλλο φως. Στο σημείο αυτό ο μυούμενος υποχρεωτικά έδινε τον «Μέγαν Όρκον», το σπουδαιότερο σημείο της τελετής.

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα του όρκου: «Ενώπιον του αληθινού Θεού, αυτοθελήτως ορκίζομαι, ότι θέλω είμαι πιστός εις την Εταιρείαν κατά πάντα και διά πάντα. Και δεν θέλει φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία της και τους λόγους της, μήτε θέλει δώσω να καταλάβουν ποτέ ότι εγώ ηξεύρω τίποτα περί αυτής κατ’ ουδένα τρόπον. Μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν μου, μήτε εις φίλον μου.... Ορκίζομαι ότι θέλει θρέφω εις την καρδίαν, αδιάλλακτον μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδος μου, των οπαδών και ομοφρόνων τούτων. Θέλει ενεργώ παντί τρόπω προς βλάβην τους και όταν η περίστασις το συγχωρήση τον εξολοθρευμόν τους. Ορκίζομαι ότι θέλει υποτάσσομαι εις την αρχήν. Θέλει ενεργώ με όλην την ιερότητα και σέβας εις τας προσταγάς της. Και δεν θέλει απομακρύνομαι ποσώς από τους κανόνας της. Ορκίζομαι ότι θέλει επαγρυπνώ αόκνως δια την ασφάλειαν της Εταιρείας και των μελών της… Θέλει γίνομαι συνεργός εις τον θάνατον ενός προδότου ή παραβάτου της Εταιρείας και αν είναι ο πλησιέστερος των

συγγενών μου… Τέλος πάντων, ορκίζομαι εις σε, ω ιερά πλην τρισαθλία πατρίς μου. Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους σου. Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα σου, εις τα ίδιά μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερία των ομογενών μου, ότι αφιερώνομαι όλος εις Σε. Εις το εξής θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου, και η ευτυχία Σου η ανταμοιβή των κόπων μου. Η Θεία δικαιοσύνη ας εξαντλήσει επάνω εις την κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της δικαιοκρισίας της… Τέλος, ο θάνατος ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου, δια να μη λησμονώ την αγνότητα της Εταιρείας με την συμμετοχήν μου».

Παράβαση του όρκου έθετε σε κίνδυνο όλη την ιερή προσπάθεια, γι’ αυτό μπορούσε να επισύρει την πιο βαριά τιμωρία: το θάνατο!

ΙΙI. Η «ΑΝΩΤΑΤΗ ΑΡΧΗ» ΚΑΙ Η ΗΓΕΣΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

1. Η «Ανώτατη Αρχή»

Πάνω από όλους τους βαθμούς της Εταιρείας προΐστατο η λεγομένη Ανωτάτη Αρχή. Μέλη της Ανωτάτης Αρχής ήταν οι «Μεγάλοι Ιερείς των Ελευσίνιων». Ο όρκος τους δεν υπήρχε στη «Διδασκαλία». Τα μέλη της Αρχής αρχικά αλληλογραφούσαν μεταξύ τους με συνθηματικά και κρατούσαν μυστική τη σύνθεσή τους από τα μέλη των κατώτερων βαθμών, στα οποία έλεγαν ότι την «Αρχή» αποτελούσαν διακεκριμένοι και φημισμένοι Έλληνες.

13

2. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αρχηγός της Εταιρείας

Επειδή τα ιδρυτικά μέλη ένιωθαν έντονη την απουσία αρχηγού, έπρεπε να ορίσουν κάποιο

επιφανές πρόσωπο, για να πείθονται ευκολότερα τα υποψήφια μέλη, μια και οι ίδιοι ήταν απλοί,

φτωχοί μικροέμποροι και κανένας δεν θα τους εμπιστευόταν. Γι’ αυτό τον λόγο προσπάθησαν να

προσεγγίσουν τον Καποδίστρια, υπουργό εξωτερικών της Ρωσίας τότε, μέσω του Γαλάτη. Ο

υπουργός όμως αρνήθηκε. Αυτό ήταν ένα ισχυρό πλήγμα κατά των σχεδίων της Εταιρείας, αλλά

δεν θεωρήθηκε ικανό να σταματήσει τους Φιλικούς να ορίσουν κάποιον αρχηγό4.

Ύστερα, απευθύνθηκαν στον Αλέξανδρο Υψηλάντη που είχε τα κωδικά στοιχεία ΑΡ, ο

οποίος με τις αξιόλογες οργανωτικές ικανότητές του και την καλή σχέση με τα ηγετικά στελέχη της

Εταιρείας, αναλήφθηκε ως αρχηγός τον Απρίλιο του 1820 με τον τίτλο «Γενικός Επίτροπος της

Αρχής».

Τον Αύγουστο του 1820, η Οδησσός γίνεται το κέντρο ενεργειών του Υψηλάντη. Εκεί

γίνονται πολλές καινούργιες μυήσεις, και συγκεντρώνεται ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. Τότε

στο Ισμαήλιο καταστρώθηκε το τελικό σχέδιο, το οποίο προέβλεπε την άμεση έναρξη της

επανάστασης και το κέντρο ενέργειας θα ήταν η Πελοπόννησος.

4 Βασίλης Παναγιωτόπουλος, ό.π. σελ. 26.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ (Κέρκυρα, 1776 – Ναύπλιο, 1831)

Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ (Κωνσταντινούπολη, 1792 – Βιέννη, 1828)

Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

14

Ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής ανέπτυξε κυρίως εκδοτική δραστηριότητα. Το όνομά του συνδέεται με το

περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος», του οποίου υπήρξε ο πρώτος

συντάκτης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄

Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Η πορεία της Φιλικής Εταιρείας από τη στιγμή που ιδρύθηκε συνάντησε τρομακτικά

εμπόδια που τα ακολούθησαν μεγάλες απογοητεύσεις. Υπήρξαν στιγμές που φαινόταν πως η

Φιλική Εταιρεία θα στεκόταν γέννημα στιγμιαίου ενθουσιασμού. Ακόμα κι αυτοί οι ίδιοι οι ιδρυτές

της Φιλικής Εταιρείας απογοητεύτηκαν εκτός από έναν, τον Σκουφά.

Ι. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ενώ μπήκαν οι βάσεις της μυστικής οργάνωσης και όλα ήταν έτοιμα να αρχίσει η δράση

των ιδρυτών της, ξαφνικά ο Σκουφάς πήρε γράμμα να πάει αμέσως στη Μόσχα για να κανονίσει

τους λογαριασμούς του με την εκεί εμπορική τράπεζα. Έτσι έφυγε το Σεπτέμβρη του 1814 για τη

Μόσχα. Μαζί του πήγε και ο Τσακάλωφ. Ο Ξάνθος από την άλλη πήγε το Δεκέμβρη του 1814 στην

Πόλη.

Ο Σκουφάς, μόλις τακτοποίησε τις υποθέσεις του στη Μόσχα έβαλε σε έργο το σκοπό της

Εταιρείας. Προσπάθησε λοιπόν να μυήσει σ’ αυτήν Έλληνες μεγαλέμπορους της Μόσχας. Αν

κατηχούνταν αυτοί, θα ήταν εύκολο να

γίνουν μέλη της Εταιρείας και άλλοι.

Αυτό όμως στάθηκε αδύνατο.

Στις 13 Δεκέμβρη όμως του

1814 κατάφερε να μυήσει το πρώτο

μέλος, το νεαρό φοιτητή Γεώργιο

Σέκερη.

Επειδή χρειαζόταν συντονισμός

της εργασίας της Φιλικής Εταιρείας,

αποφασίστηκε ο Τσακάλωφ να μείνει

στη Μόσχα, ο Σκουφάς να εγκατασταθεί

στην Οδησσό και ο Ξάνθος να μείνει

στην Πόλη. Εκεί στην Οδησσό, στις

αρχές του 1816, ο Σκουφάς μύησε τον

Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, ο οποίος

με τη σειρά του κατήχησε το

μεγαλέμπορο Αθανάσιο Σέκερη που

αργότερα έγινε μέλος της Ανώτατης Αρχής.

Πέρα όμως απ’ όλα αυτά οι Φιλικοί είχαν σαν στόχο τους να μυήσουν στην Ελλάδα

προύχοντες, ανώτερους κληρικούς, τραπεζίτες, ακόμα και Φαναριώτες.

Κι έτσι φτάνουμε στην τρίτη επιτυχία του Σκουφά. Στη μύηση του αρχιμανδρίτη Άνθιμου

Γαζή, ο οποίος δεν ήταν ένας απλός άνθρωπος. Ήταν διανοούμενος, αφού μάλιστα υπήρξε και ο

διευθυντής του περιοδικού «Λόγιος Ερμής».

ΙΙ. Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΑΛΑΤΗΣ. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ. ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Στις 7 Ιουλίου 1816 έφθασε στην Οδησσό ο Νικόλαος Γαλάτης. Καταγόταν από την Ιθάκη,

όπου γεννήθηκε το 1792. Ο νεαρός με την εξυπνάδα του κέρδισε την εμπιστοσύνη του Σκουφά, ο

οποίος τον μύησε στην Εταιρεία. Ο Γαλάτης όμως, στη συνέχεια, ανέλαβε αυθαίρετα επικίνδυνες

15

Η σφραγίδα της Φιλικής Εταιρείας Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

πρωτοβουλίες, οι οποίες απ’ τη μια μεριά έβαλαν την Εταιρεία σε κίνδυνο, αλλά από την άλλη

οδήγησαν το νεαρό Ιθακήσιο στο θάνατο5.

Ο Νικόλαος Γαλάτης, 24 ετών τότε, μόλις έφθασε στην Οδησσό, για να κάνει εντύπωση

στους νέους του φίλους εκεί, μιλούσε για την ευγενική του καταγωγή και για τις σοβαρές εργασίες

που είχε αναλάβει. Μεταξύ άλλων ισχυριζόταν ότι ήταν και συγγενής του Καποδίστρια. Ο Σκουφάς

που ήθελε να μυήσει στην Εταιρεία επιφανείς άντρες, για να βοηθήσουν με τη δύναμη, το κύρος

και τα πλούτη τους στην πρώτη δράση της Εταιρείας, παρασύρθηκε. Σκέφτηκε ότι ο Γαλάτης θα

μπορούσε να μιλήσει με τον Έλληνα υπουργό εξωτερικών της Ρωσίας και ότι θα κατόρθωνε να τον

πείσει να τεθεί επικεφαλής της Εταιρείας, πράγμα που θα σήμαινε και την οριστική επίτευξη του

στόχου της Εταιρείας6.

Ο Γαλάτης αμέσως μετά τη μύησή

του έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό και

υποσχέθηκε ότι θα βοηθούσε πολύ για να

επιτύχει ο σκοπός της Εταιρείας7. Και

πράγματι το κατηχητικό του έργο ήταν

σπουδαίο, αφού κατόρθωσε να μυήσει πάρα

πολλά άτομα με υπολογίσιμη επιρροή και

σημαντικά εισοδήματα που ήταν

απαραίτητα για τη Φιλική Εταιρεία και τη

διεξαγωγή της Επανάστασης. Αναφέρουμε

χαρακτηριστικά τον Φαναριώτη Αλέξανδρο

Μαυροκορδάτο-Φιραρή, και τους

μεγαλεμπόρους Μάνθο Ριζάρη και Νικόλαο

Πατζιμάδη8.

Όταν οι Φιλικοί αποφάσισαν να

προτείνουν την ηγεσία της οργάνωσης στον

Καποδίστρια, σκέφτηκαν να κάνουν μια

απόπειρα να τον προσεγγίσουν μέσω του Γαλάτη, ο οποίος δήλωνε ότι ήταν και εξάδελφός του.

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Καποδίστρια, η επιστολή του Γαλάτη προς τον ίδιο, η oποία έλεγε

πως ήταν μέλος σε μια άκρως μυστική οργάνωση, τον παραξένεψε. Συμβουλεύθηκε αμέσως τον

τσάρο. Ο Καποδίστριας δεν ήθελε να συναντηθεί με το Γαλάτη, αλλά ο τσάρος τον συμβούλεψε

να συναντηθούν στην Πετρούπολη για να μάθει ό,τι μπορούσε απ’ τον νεαρό Έλληνα. Στη

συνάντηση που είχαν οι δύο άντρες, ο Γαλάτης άρχισε με ρητορισμούς να ιστορεί του Καποδίστρια

τους στόχους της Εταιρείας. Ο Καποδίστριας τον άφησε να πει όσα ήξερε. Όταν όμως ο Γαλάτης

του πρότεινε να αναλάβει την αρχηγία, ο Καποδίστριας τον σταμάτησε απότομα και αρνήθηκε

κατηγορηματικά. Αφού ο Γαλάτης έφυγε από την Πετρούπολη, πήγε στην Μολδαβία, κατήχησε

πολλούς Έλληνες, εισέπραττε χρήματα, όρκιζε και γενικά ενεργούσε χωρίς προφυλάξεις, σαν

αρχηγός. Οι ενέργειες του αυτές έβαλαν σε μεγάλες ανησυχίες τους αρχηγούς της Εταιρείας.

Επειδή δημιούργησε πολλά προβλήματα, του είπαν να φύγει για τις παραδουνάβιες Ηγεμονίες.

Πήγε λοιπόν στο Ιάσιο, απ’ όπου οι αρχές τον εξόρισαν, αφού με την ανάρμοστη συμπεριφορά του

προσέβαλλε άσχημα τον ανιψιό του Μητροπολίτη Μολδαβίας και τη μνηστή του. Οι αρχηγοί της

Εταιρείας αποφάσισαν να τον βγάλουν από την μέση, γιατί με τη παρουσία του κινδύνευε η

μυστικότητα της Φιλικής Εταιρείας.

5 Ε.Γ. Πρωτοψάλτη, Η Φιλική Εταιρεία, Αθήνα 1964, σελ. 36.

6 Διονύσιος Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάσταση, τ. 1, Αθήνα 1956, σελ. 81. 7 Διονύσιος, Κόκκινος, ό.π., σελ. 81-82. 8 Βασίλη Παναγιωτόπουλου, ό.π., σελ. 19.

16

Το 1818 ο Τσακάλωφ με τον Δημητρακόπουλο, πήραν τον Γαλάτη με ένα καΐκι και τον

πήγαν στην Ύδρα και τις Σπέτσες. Τελικός προορισμός ήταν η Μάνη όπου και τον δολοφόνησε ο

Δημητρακόπουλος σ’ ένα στενό δρομάκι, έπειτα από εντολή του Τσακάλωφ9.

ΙΙΙ. Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗ ΣΕΡΒΙΑΣ

Μετά το επεισόδιο Γαλάτη, το επεισόδιο Καραγιώργη, ηγέτη των Σέρβων κυριαρχεί στη

ζωή της Εταιρείας, ιδιαίτερα εκείνων που δραστηριοποιούνται στις Ηγεμονίες. Το περιστατικό

αυτό εκτυλίσσεται το πρώτο εξάμηνο του 1817.

Ο Καραγιώργης, μετά την επικράτηση στη Σερβική Επανάσταση του Μίλος Ομπρένοβιτς,

βρέθηκε εξόριστος από το 1815 στη Βεσσαραβία, προστατευόμενος των Ρώσων. Ο Φιλικός Γ.

Λεβέντης άρχισε μαζί του διαπραγματεύσεις για μια συμμαχία Σέρβων και Ελλήνων. Μια Σερβική

Επανάσταση εκείνη τη στιγμή, απ’ τη μια θα ωφελούσε τους Σέρβους, αν οδηγούνταν σε

ανεξαρτησία, από την άλλη όμως θα ήταν και ευνοϊκή για τους Έλληνες, αφού θα λειτουργούσε ως

αντιπερισπασμός υπέρ της ελληνικής πλευράς.

Ο Καραγιώργης μυήθηκε τελικά στη Φιλική Εταιρεία. Οι Φιλικοί αποφάσισαν να τον

βοηθήσουν να επιστρέψει στη Σερβία. Κατά τη μεταφορά του όμως από τη Βεσσαραβία

δολοφονήθηκε στις 12 Ιουνίου 1817. Έτσι, μια ακόμη απόπειρα των Φιλικών για επέκταση της

δράσης της Εταιρείας απέτυχε.

ΙV. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΔΡΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

Τρία χρόνια μετά την ίδρυση της Εταιρείας, τα ιδρυτικά μέλη, κυρίως ο Τσακάλωφ,

σκέφτονταν τη διάλυση της Εταιρείας. Ο Σκουφάς όμως τον έπεισε να συνεχίσουν την

προσπάθεια προετοιμασίας της επανάστασης και όλοι μαζί αποφάσισαν να μεταφέρουν την έδρα

στην Πόλη. Λόγω οικονομικών δυσκολιών έπρεπε να διακόψουν για λίγο τις μυήσεις και θα

ξανάρχιζαν υπό προϋποθέσεις.

Τότε συνέταξαν το πρώτο συγκεκριμένο σχέδιο εξέγερσης της Εταιρείας, για να

ερευνήσουν αν οι Έλληνες ήταν έτοιμοι για επανάσταση. Πριν μεταφερθεί η έδρα στην Πόλη, ο

Σκουφάς συνάντησε τρεις Μανιάτες οπλαρχηγούς στην Πετρούπολη της Ρωσίας, οι οποίοι είχαν

πάει εκεί για να συναντηθούν με εκπροσώπους της ρωσικής κυβέρνησης. Αυτοί ήταν ο Ηλίας

Χρυσοσπάθης, ο Παναγιώτης Δημητρόπουλος και ο Αναγνωσταράς.

Και οι τρεις μυήθηκαν στην οργάνωση και συμφώνησαν να

συναντήσουν το Σκουφά πάλι στην Κωνσταντινούπολη. Ο Σκουφάς

τους ανέθεσε μία αποστολή, σημαντική για την Εταιρεία εκείνη τη

στιγμή: να πάνε στην Ελλάδα και να μετρήσουν κατά πόσο οι

κάτοικοι ήταν διατεθειμένοι να συμμετέχουν σε μια επανάσταση.

Ο Σκουφάς έφτασε στην Κωνσταντινούπολη τον Απρίλιο του

1818. Οι τρεις Φιλικοί όμως στην Πόλη δεν διέθεταν αρκετά χρήματα

για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Τότε ο Σκουφάς πήγε να

ζητήσει βοήθεια από τον Παναγιώτη Σέκερη. Ο Γεώργιος Σέκερης,

αδελφός του Παναγιώτη, ήταν το πρώτο μυημένο μέλος της

Εταιρείας. Ο Παναγιώτης Σέκερης όχι μόνο δέχθηκε να γίνει μέλος, αλλά και πρόσφερε ένα

τεράστιο χρηματικό ποσό, το οποίο ήταν το διπλάσιο από αυτό που είχαν μαζέψει οι Φιλικοί ως

τότε. Η μύηση του Σέκερη παροτρύνε πολύ περισσότερους ανθρώπους να μυηθούν.

9 Γιάννης Κορδάτος, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδος, τ. 10, Αθήνα 1957, σελ. 41-13.

17

Οι δύο πρώτες σελίδες του αλφαβητικού καταλόγου με μέλη

της Φιλικής Εταιρείας

Ο Σκουφάς πήρε την πρωτοβουλία να μετακινήσουν την έδρα αυτή την φορά από την

Κωνσταντινούπολη στην Πελοπόννησο. Η μεγάλη αυτή απόσταση από την πρωτεύουσα της

Οθωμανικής αυτοκρατορίας και η αυτονομία της Μάνης επηρέασαν αρκετά αυτήν την απόφαση.

Πριν ξεκινήσουν για την Πελοπόννησο ο Σκουφάς ασθένησε και πέθανε τον Ιούλιο του 1818, με

αποτέλεσμα η έδρα της Εταιρείας να παραμείνει στην Πόλη, αφού ο Τσακάλωφ και ο Ξάνθος ήταν

αντίθετοι μ’ αυτήν την κίνηση.

Το μεγάλο χρηματικό ποσό που είχε προσφέρει ο Σέκερης το Μάιο του 1818 εξαντλήθηκε

μέσα σε τρεις μήνες. Ο Σκουφάς λίγο πριν πεθάνει δεν ζήτησε χρήματα από τον Παναγιώτη

Σέκερη, γιατί φοβόταν μήπως θεωρήσει αυτόν και τους συντρόφους του απατεώνες. Έτσι,

στράφηκε σε άλλους χρηματοδότες.

Μετά το θάνατό του Σκουφά όμως, ο Ξάνθος και ο Αναγνωστόπουλος πίστευαν ότι έπρεπε

να αποκαλύψουν στον Σέκερη όλα τα σχετικά με την «Αρχή». Αυτό το έκαναν για να κερδίσουν την

εμπιστοσύνη του εξασφαλίζοντας έτσι ακόμη μια μεγάλη χρηματική προσφορά. Όταν του είπαν

όλα τα σχετικά με την «Αρχή», εκείνος ορκίσθηκε ότι θα προσέφερε όλη την περιουσία του ακόμη

και τη ζωή του. Έγινε μέλος της «Αρχής» και πρόσφερε 25.000 γρόσια. Με τα χρήματα αυτά οι

Φιλικοί μπορούσαν τώρα να συνεχίσουν το έργο τους.

Η Φιλική Εταιρεία με τα χρήματα αυτά ήταν πλέον έτοιμη να αρχίσει τη μεγάλη της

αποστολή. Θα προσπαθούσε να οργανώσει τους Έλληνες που δεν είχαν φύγει ποτέ από τις πόλεις

και τα χωριά τους. Έτσι, απεσταλμένοι της στην Ήπειρο, την Πελοπόννησο, ακόμη και στην

Αλεξάνδρεια και τη Ρωσία, όπου υπήρχαν ελληνικές παροικίες, πήγαν για να στρατολογήσουν νέα

μέλη.

Τον Σεπτέμβριο του 1818 είχε γίνει πλέον φανερό ότι έπρεπε να οριστεί κάποιο

συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσεως και μια μορφή διοικήσεως της Φιλικής Εταιρείας. Στις 22

Σεπτεμβρίου τα ηγετικά στελέχη της Εταιρείας υπέγραψαν μια συμφωνία, στην οποία αναφερόταν

ανάμεσα σε άλλα ότι όλοι δεσμεύονταν να κάνουν ό,τι έπρεπε για να βρεθεί ο κατάλληλος

αρχηγός. Προτάθηκε ο Καποδίστριας, ο οποίος, όπως είδαμε, δε δέχτηκε και τελικά κατέληξαν

στον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

Οι πρώτοι Φιλικοί κατάλαβαν πως οι ξένες δυνάμεις δε θα τους βοηθούσαν στον

ξεσηκωμό για την ελευθερία τους. Γι’ αυτό στράφηκαν στην αρχή στην αστική τάξη, που

αποτελούνταν από εμπόρους. Αυτοί θα μπορούσαν να

μυήσουν και να επηρεάσουν πολύ κόσμο λόγω της δουλειάς

τους, που τους επέτρεπε να ταξιδεύουν πολύ.

Στράφηκαν επίσης στου πλούσιους και μορφωμένους

Φαναριώτες, που είχαν κύρος και επιρροή στον απλό λαό,

αλλά και χρήματα, τα οποία η Εταιρεία είχε μεγάλη ανάγκη.

Άλλα άτομα που μυήθηκαν ήταν οι πλούσιοι

καραβοκύρηδες για λόγους καθαρά οικονομικούς.

Σπουδαίες ήταν και οι μυήσεις κληρικών της

Εκκλησίας, ιερέων, δεσποτών, οι οποίοι μπορούσαν με το

λόγο τους να επηρεάζουν πολύ το λαό. Στη μύηση

προχώρησαν και σπουδαίοι φιλελεύθεροι πνευματικοί

άνθρωποι, που και αυτοί μπορούσαν να δώσουν τη βοήθειά τους στο σκοπό της Εταιρείας. Σ’

όλους αυτούς ήρθαν να προστεθούν και οι κλέφτες, οι αρματολοί, οι οπλαρχηγοί, των οποίων

ήταν απαραίτητη η στρατιωτική βοήθεια.

18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιστορία Νέου Ελληνισμού, τ. 3, σε. 9-32, Αθήνα 2003, Ελληνικά Γράμματα

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ΄, Αθήνα 1975, Εκδοτική Αθηνών

Κόκκινος Διονύσιος, Η Ελληνική Επανάσταση, τ. 1, Αθήνα 1956

Κορδάτος Γιάννης, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τ. 10, Αθήνα 1957

Κρεμμυδάς Βασίλης, Νεότερη Ιστορία Ελληνική και Ευρωπαϊκή, Αθήνα 19874, εκδ.

Γνώση

Πρωτοψάλτης Ε., Η Φιλική Εταιρεία, Αθήνα 1964, Ακαδημία Αθηνών

Φωτιάδη Δημήτρη, Η Επανάσταση του 1821, τ. 1, εκδ. Ν. Βότση

ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

Για τη δημιουργία αυτής της εργασίας συνεργάστηκαν οι μαθητές της Στ2 τάξης ως εξής:

Κεφάλαιο Α΄: Οι Εταιρείες που προηγήθηκαν: Καταλίν Πλοπ, Γιώργος Ντόντη, Δημήτρης

Ράπτης.

Κεφάλαιο Β΄: Η Ίδρυση και οι Ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας: Μαρίνα Τσίγκα, Χριστίνα Λουκά,

Ζωή Σουλίδου, Φανή Παπαδοπούλου, Στέλλα Πετράκη

Κεφάλαιο Γ΄: Τρόπος Οργάνωσης: Νίκος Χατζόγλου, Θοδωρής Βαρβαρέσσος

Κεφάλαιο Γ΄.ΙΙΙ.2: Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αρχηγός της Εταιρείας: Αθηνά Αντζάρα, Μάρθα

Φιλίππου, Αριάδνη Νικολοπούλου

Κεφαλαιο Δ΄.Ι: Οι πρώτες δραστηριότητες: Γιάννης Κουλιζάκος, Φοίβος Παρασκευόπουλος,

Φίλιππος Κατσούλης // Αθηνά Αντζάρα, Μάρθα Φιλίππου, Αριάδνη

Νικολοπούλου.

Κεφαλαιο Δ΄.ΙΙ: Ο Νικόλαος Γαλάτης. Οι πρώτες επιτυχίες. Οι πρώτοι κίνδυνοι: Γιάννης

Κουλιζάκος, Φοίβος Παρασκευόπουλος, Φίλιππος Κατσούλης.

Κεφαλαιο Δ΄.ΙΙΙ: Η υπόθεση του Καραγιώργη Σερβίας: Μαρίνα Τσίγκα, Χριστίνα Λουκά, Ζωή

Σουλίδου

Κεφαλαιο Δ΄.ΙV: Η μεταφορά της έδρας στην Κωνσταντινούπολη: Αθηνά Αντζάρα, Μάρθα

Φιλίππου, Αριάδνη Νικολοπούλου.

Κεφαλαιο Ε΄: Κοινωνική σύνθεση της Φιλικής Εταιρείας: Αθηνά Αντζάρα, Μάρθα Φιλίππου,

Αριάδνη Νικολοπούλου.