یونام هراگن دنچ رد دم و نان کاشوپ یسرب...110 یونام هراگن...
18
پژوهش هایسان ان ايران شناسي سال1 ، شمار ۀ2 و زمستان پايیز1931 ، ص ص211 - 119 ان و مردرسی پوشاک زن بر در چند نگا ره مانویسماعیل گلشن ا پور اريخ دريافت: ت6 / 3 / 1913 يخ پذيرش: تار2 / 9 / 1931 چکیدهرين وسیله ترويج و تبلیغ دين بهتريافتند کهن به فراست د مانويا ماني وره ، نگارش و به وری ازصويری است. از اينمي و ت هنرهای ک عظیمي از گنجینه رو، حجمی آثار ماني و های تصوير دستِگریپای نگاره است. سنت ديرو بازماند پیروان ا نويسن از توجه های مانوی، خود نشا نوشته فاخر بودنيوه زيباي مانوی ب کاتبان ديگرد. از طرفين دار هايشا، جزئب پیرامون یاتي نا شخصیت نگارهء موجود در اينشیا وا هاژگيين مقاله، ويوجه است. در ا ها، در خور ت هایاسنوی بر اسن مان و مردا پوشاک زنا چند نگارهه است. گرفتارسي قررد بر مانوی مور در اينه مانوی با ک تصاوير، برگزيدگان ها و گلهای بلندن و ردافشا نیلوفر اطرا های و کمربند هایيدهيژه منقوش گرد و اند و شخصیتهم های م تر پیراهنت بر زيورآارنگ وشمي رنگی ابري هاارند. تن دژگان کلید وا: پوشاک، ن و مردان زنا، ، نگارهويان مان های مانوی. شکده زبان پژوهشگر پژوه شناسي، کتیبه میراث فرهنگي متون سازمان ها و[email protected]
Transcript of یونام هراگن دنچ رد دم و نان کاشوپ یسرب...110 یونام هراگن...
شناسي‌ايران‌انسان‌های‌پژوهش
2ۀ،شمار1سال
119-211صص،1931پايیز‌و‌زمستان
مانوی رهنگا چند در بررسی پوشاک زنان و مرد
پور‌گلشن‌اسماعیل
6/3/1913تاريخ‌دريافت:
2/9/1931تاريخ‌پذيرش:
چکیدهوری‌از،نگارش‌و‌بهرهماني‌و‌مانويان‌به‌فراست‌دريافتند‌که‌بهترين‌وسیله‌ترويج‌و‌تبلیغ‌دين
های‌تصويری‌آثار‌ماني‌و‌رو،حجم‌عظیمي‌از‌گنجینه‌هنرهای‌کالمي‌و‌تصويری‌است.از‌اين
دست سنت‌ديرپای‌نگارگریِ است. بازمانده توجه‌نويسپیروان‌او نشان‌از خود های‌مانوی،
یاتي‌ناب‌پیرامون‌جزئ،هايشان‌دارد.از‌طرفي‌ديگرکاتبان‌مانوی‌به‌زيبايي‌و‌فاخر‌بودن‌نوشته
نگارهشخصیت اين در موجود اشیاء و ويژگيها اين‌مقاله، در است. توجه خور در های‌ها،
در‌اين‌‌مانوی‌مورد‌بررسي‌قرار‌گرفته‌است.نگارهچند‌پوشاک‌زنان‌و‌مردان‌مانوی‌بر‌اساس
برگزيدگان‌مانوی‌با‌کاله های‌‌و‌کمربندهای‌نیلوفر‌اطرافشان‌و‌رداهای‌بلند‌‌ها‌و‌گل‌تصاوير،
های‌ابريشمي‌رنگارنگ‌و‌زيورآالت‌بر‌‌تر‌پیراهن‌های‌مهم‌اند‌و‌شخصیت‌ويژه‌منقوش‌گرديده
تن‌دارند. .های‌مانویمانويان،نگاره،زنان‌و‌مردان،پوشاک:کلید واژگان
ها‌و‌متون‌سازمان‌میراث‌فرهنگيشناسي،کتیبه‌پژوهشگر‌پژوهشکده‌زبان[email protected]
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش111
مقدمهدرک‌معاني،های‌آشکار‌و‌مفاهیم‌رمزی‌استای‌از‌نشانهپوشاک‌مانند‌زبان،دربرگیرنده‌مجموعه
های‌های‌آرماني،زمینهو‌مفاهیم‌زبانِ‌پوشاک‌مستلزم‌شناخت‌رفتارهای‌اجتماعي،فرهنگي،نظام
پوشاک.اندهای‌رمزی‌را‌پديد‌آوردهو‌باورهايي‌است‌که‌اين‌زبان‌و‌نشانه‌ها‌آيین،ديني‌مقدس
ارزشيمردم‌هر‌گروه افزون‌بر ارزش، فرهنگ‌آن‌ای‌در‌حوهای‌نمادين‌ويژه‌های‌پوششي، زه
اينارزش های‌نمادين‌که‌برساخته‌از‌نمودهای‌جمعي‌و‌عقايد‌مشترک‌و‌گروه‌و‌جامعه‌دارد.
داشت‌هويت‌اجتماعي‌و‌فرهنگي‌‌ای‌در‌نگهعمومي‌مردم‌در‌جامعه‌است،هر‌يک‌نقش‌برجسته
ند.کنمردم‌در‌حیات‌تاريخي‌ايفا‌مي
های‌ها‌و‌زيورخت‌لباس‌و‌آرايههر‌قلم‌از‌پوشاک،جنس‌و‌رنگ‌پارچۀ‌آن،طرح‌و‌شکل‌دو
مي مفاهیمي‌را از‌سوی‌ديگر‌تنآن‌به‌صورت‌نمادين، مقام‌و‌منزلت‌‌دهنده‌نشان‌پوش،رساند.
گروه آن‌در پوشندۀ مذهبي‌و‌شغليِ انتقادی، همچنین‌خهای‌م‌اجتماعي، تلف‌اجتماعي‌است.
وط‌به‌پوشاک‌با‌شکل‌دوخت‌آن‌و‌فرهنگ‌واژگان‌و‌اصطالحات‌مرب،رنگ،جنس،نوع،لباس
اينارزش از معنوی‌پیوند‌دارند. معیارهای‌اخالقي‌و و مطالعه‌پوشاک‌مردم‌يک‌قوم‌و‌‌ها رو،
جامعه‌و‌بررسي‌زبان‌و‌فرهنگ‌و‌واژگان‌البسۀ‌آن‌قوم‌و‌جامعه‌در‌زمان‌حال‌و‌گذشته‌و‌روند
ای‌مهم‌ها،زمینه‌تحول‌و‌دگرگوني‌تاريخي‌انواع‌گوناگون‌پوشاک‌و‌تاثیرپذيری‌و‌تاثیرگذاری‌آن
نچه‌در‌مجموعه‌پوشاک‌مردم‌يک‌گروه‌‌آ.(1933:36)بلوکباشي، و‌ارزشمند‌در‌پژوهش‌است
نخست‌الگوهای‌فرهنگي‌است‌که‌مردم‌در‌انتخاب يک‌قوم‌و‌جامعه‌اهمیت‌دارد: اجتماعي‌يا
گری‌نقش‌برند‌و‌دي‌ها‌به‌کار‌مي‌ها‌و‌اندازه‌هر‌يک‌از‌آن‌مواد،رنگ،شکل‌و‌اسلوب‌دوخت‌جامه
های‌اجتماعي،فرهنگي‌و‌شغلي‌و‌‌های‌گوناگون‌فعالیت‌ها‌در‌زمینه‌پوش‌و‌عملکردی‌است‌که‌تن
کنند.در‌مناسک‌و‌مراسم‌آيیني‌و‌ديني‌مردم‌ايفا‌مي
دانش‌امروزی‌در‌مورد‌لباس‌مردم‌شرق‌ايران‌اگر‌چه‌از‌کتب‌ادبي‌و‌آثار‌باستاني‌قابل
ای‌‌های‌منطقه‌حتیاط‌مورد‌خوانش‌قرار‌گیرند.با‌وجود‌تفاوتاستخراج‌است‌اما‌اين‌منابع‌بايد‌با‌ا
اين‌بخش‌از‌ايران‌در‌کنار‌تحوالت‌گوناگون‌اجتماعي‌در‌بستر‌زمان‌مي توان‌گفت‌پوشاک‌‌در
به مربوط متعددی نسبتا اسناد میان اين در بود. مانده باقي متحدالشکل صورت به تقريبا
و‌نیز‌سال011های‌‌سال لباس‌رسمي‌مردان‌عبارت611و‌‌م.911های‌‌ق.م. م.موجود‌است.
پوشي‌زيرين‌مشابه‌پیراهن،ردايي‌تا‌زانو‌که‌در‌جلو‌باز‌بود،کمربند،شلوار‌‌تن،بود‌از‌انواع‌سربند
های‌بلند.لباس‌زنان‌اما‌به‌مرور‌زمان‌دست‌خوش‌تغییرات‌زيادی‌شد‌‌پیچ،کفش‌و‌چکمه‌يا‌ساق
اد‌و‌آيزان‌از‌روی‌سر‌گرفته‌تا‌پیراهني‌بلند‌با‌مدخلي‌در‌و‌طیفي‌وسیع‌را‌از‌يک‌ردای‌بلند‌گش
شد.ناحیه‌گردن‌را‌شامل‌مي
110بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
بررسي‌پوشاک‌مردم‌در‌اين‌دوره‌مستلزم‌توجه‌به‌دو‌نکته‌است.نخست‌اينکه‌تشخیص
پیکره نسخ‌منقوش‌يا در اسالم‌دقیقا‌‌های‌حجاری‌اين‌امر‌که‌پوشاک‌نصويرشده پیش‌از شده
اند‌يا‌خیر،بسیار‌دشوار‌است.دومین‌‌پوشیده‌ردم‌در‌زندگي‌روزمره‌ميهمان‌پوشاکي‌است‌که‌م
اغلب‌نوشته منابع‌است، ارتباط‌با به‌حوادث‌‌های‌به‌جا‌نکته‌در اسالم دوران‌پیش‌از از مانده
عنوان به مردان به تنها مواقع اکثر در و اختصاص‌دارند سلطنتي خاندان وقايع و سیاسي
های‌رسمي‌درباريان‌و‌‌ند.در‌نتیجه‌بیشتر‌نقوش‌به‌جامانده‌از‌لباسا‌های‌اصلي‌پرداخته‌شخصیت
ها‌و‌غیره‌اطالعات‌چنداني‌را‌در‌مورد‌‌ها،ديوارنگاره‌ها،حجاری‌های‌مذهبي‌در‌نقش‌برجسته‌مقام
پوشاک‌‌های‌نخستین‌میالدی‌نشان‌نمي‌پوشاک‌زنان‌در‌سده دهند‌و‌در‌معدود‌موارد‌نیز‌تنها
شده‌است.زنان‌طبقه‌اشراف‌تصوير
گذار‌اين‌کیش،در‌کیش‌مانوی‌بین‌قرون‌سوم‌تا‌پانزدهم‌میالدی‌رواج‌داشت.ماني،بنیان
ای‌تبلیغي‌که‌ماني‌النهرين‌باستان‌از‌تباری‌اشکاني‌زاده‌شد.اين‌کیش‌همراه‌با‌برنامهجامعۀ‌بین
،های‌همسايهمینالنهرين‌شروع‌شد‌و‌بالفاصله‌در‌سرزو‌شاگردانش‌بر‌عهده‌داشتند،ابتدا‌از‌بین
غرب‌آسیای‌مرکزی تا شمال‌هند‌و نزديکي‌مرزهای‌امپراطوری‌روم، برای‌گسترش‌يافت‌تا .
مبلغان‌دين‌مانویاشاعه گرفته‌شد‌و ترجمۀ‌کتب‌تعلیمي‌به‌کار وسايل‌مختلف‌آموزشي‌و ،
آمیز‌تشدند‌تا‌در‌اين‌تالش‌از‌انتقال‌موفقیزبانه‌همراه‌کاتبان‌و‌کتاب‌مصوّر‌همراهي‌مي‌چند
ها‌مطمئن‌شوند.ماني،در‌کنار‌تبلیغ‌مبلغّانش،خود‌به‌زبان‌سرياني،فارسي‌میانه‌و‌پهلوی‌آموزه
ها‌که‌خواندن‌بلد‌نبودند‌با‌تماشای‌‌کرد‌تا‌آنهايي‌را‌ترسیم‌ميکرد‌و‌نقاشياشکاني‌موعظه‌مي
(.2111:1)گوالچي،ر‌از‌آن‌استفاده‌کنندکتب‌مصوّ
هايش‌که‌به‌ظاهر‌کتاب‌تاریِ‌خود‌ارزش‌بسیاری‌قائل‌بود،چنانماني‌برای‌مکاشفات‌نوش
پرداختند،به‌که‌به‌کتابت‌مي‌مانويانيداد‌و‌اين‌امر‌در‌میان‌مانويان‌سنّت‌شد.پرداخت‌هنری
های‌فارسي‌میانۀ‌دادند.بر‌اساس‌متنهای‌هنریِ‌کتاب‌بسیار‌اهمیت‌ميهای‌بیروني‌و‌نگارهآرايه
و نويسندگان ميمانوی، خوانده دبیر کتابکاتبان، نام ديگری‌به هنرمندان و کار،نگارشدند
های‌نويسندگان‌بنابر‌نوشته.(1911:99کلیم‌کايت،)تذهیب‌و‌نقاشي‌کتب‌را‌بر‌عهده‌داشتند
مسلمان،نقاشي‌مانوی‌پايگاه‌بلندی‌داشته‌است.حتي‌بعد‌از‌افول‌مانويت‌در‌ايران‌پس‌از‌اسالم،
پنداشتند.بزرگي‌ميماني‌را‌نگارگر
چون ای‌برخوردار‌است،هنر‌از‌اهمیت‌ويژه‌انبرای‌مورخ1های‌مانوی‌منطقۀ‌تورفاننگاره
1Turfan های‌میانه‌بود‌ای‌در‌استان‌شین‌جیان‌واقع‌در‌غرب‌چین‌که‌خاستگاه‌مانويان‌در‌سده‌ناحیه
است.رايج‌شده‌امروزی‌اين‌شهر‌تورپان‌است‌اما‌تلفظ‌تورفان‌تحت‌تاثیر‌تلفط‌غربي‌در‌فارسي‌‌تلفظ
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش116
مهم‌تاريخي‌است‌که‌در‌يک‌اثر‌ای‌است،بلکه‌ويژهاثر‌شناختي‌‌زيباييهای‌‌مولفه‌از‌منظرنه‌تنها
همچنین‌اين‌س است. داشته گسترش‌نگارگری‌اسالمي‌سهمي‌درخور و نت‌نگارگری‌توسعه
.شد‌رايجايراني‌در‌بین‌ترکان‌اويغوری‌نیز
اندکي معدودی‌باقي‌از‌سنت‌نگارگری‌اولیۀ‌مانوی‌‌آثار‌بسیار شمار تنها ما مانده‌است.
در‌دست‌داريم‌که‌بر‌هنر‌برجستۀ‌اين‌کیش‌جهاني‌که‌‌را‌های‌مینیاتوری‌از‌واحه‌تورفاننگاره
ها‌آشکارا‌در‌سبک‌و‌محتوا‌به‌مینیاتورها‌و‌ديوارنگارهدهند.،گواهي‌مياست‌اکنون‌از‌میان‌رفته
هنر‌مانوی‌‌توان‌گفت‌که‌هنر‌بودايي‌تاثیر‌شديدی‌بر‌براساس‌اين‌آثار‌مي.هستند‌يکديگر‌مربوط
است بهداشته مرکزی آسیای کیش‌در دو اين نزديک‌میان پیوندهای چون قلمرو، در ويژه
م.(وجود‌داشته‌است.در‌حقیقت‌در‌نقاط120-101پادشاهي‌خوچو‌در‌حوضۀ‌تورفان)حدود
تويوق اين‌يک‌نقاشي‌مانوی‌است‌يا‌‌شخصم‌به‌درستيخاصي‌مثل‌سنگیم‌و نیست‌که‌آيا
دهد‌و‌اين‌های‌سغدی‌و‌اويغوری‌مانوی‌به‌ويژه‌مضامین‌مهم‌بودايي‌را‌نشان‌مينوشته؟بودايي
دون از بازيافته مانویِ چیني متون مورد است‌‌هوانگ‌کامالً‌در کايت:مشهود کلیم و )هويزر
1331:230.)
ها‌‌های‌نزديک‌با‌بودائیان‌داشتند،حتي‌با‌آن‌مانويان‌در‌شرق‌ايران‌و‌آسیای‌مرکزی‌تماس
زيستند.از‌اين‌رو‌در‌ادبیات‌و‌هنر‌‌در‌مناطقي‌چون‌بزقلیق،سنگیم‌و‌تويوق‌در‌ناحیه‌تورفان‌مي
مانويت‌به‌عنوان‌يک‌کیش‌گنوسي‌و‌‌های‌هنر‌مايه‌هايي‌از‌بن‌مانوی‌بايد‌اقتباس بودايي‌يافت.
در‌هر‌دو آئین‌بودايي‌به‌عنوان‌يک‌کیش‌هندی‌هر‌دو‌در‌نگرش‌به‌هستي‌يکسان‌هستند.
گاه‌اندوه‌و‌رنج‌است.در‌مانويت،پیامبران‌راستین‌و‌رسوالن‌نور‌و‌در‌کیش‌‌کیش،جهان‌منزل
و‌پیش بودا ترو‌بودايي، البته‌محتوای‌کسب‌معرفت‌‌يج‌ميکسوتان‌بودايي‌اين‌معرفت‌را کنند.
های‌موجود‌‌متفاوت‌است.اما‌کارکردش‌قابل‌مقايسه‌است،به‌طوری‌که‌باعث‌گسستن‌زنجیره
)کلیم‌‌مادی‌مي منتهي‌مي‌شود. نیروانا به يا تعالي‌جهان‌نور ترتیب‌به اين‌معرفت‌به شود.
(1911:211کايت:
ها‌و‌‌ه‌نخست‌اهمیت‌است‌تا‌بتوان‌نوشتهمفهوم‌بنیادی‌مانوی،گنوس‌يا‌معرفت‌در‌درج
اين‌گنوس‌آگاهي‌خاصي‌است‌يعني‌آگاهي‌به‌اينکه‌دو‌بن درک‌کرد. مايه‌‌آثار‌هنری‌آنان‌را
نور‌و‌ظلمت،روح‌و‌ماده‌و‌ديگر‌آگاهي‌به‌سه‌دوره‌تاريخ‌کیهاني جهان‌را‌تشکیل‌مي‌دهند:
ب هم‌جدا ظلمت‌از و نور زماني‌که زمان‌کنوني‌يعني‌زمان‌‌ودهجهان‌يعني‌زمان‌ازلي‌يا اند،
در‌آن‌زمان‌روح‌انسان‌از مي‌شوند. آمیختگي‌و‌در‌نهايت‌که‌نور‌و‌ظلمت‌دوباره‌از‌هم‌جدا
(1911،291گردد‌و‌به‌قلمرو‌نور‌فرا‌رسد.)کلیم‌کايت:زنجیر‌ظلمت‌و‌آلودگي‌رها‌مي
های‌مانوی‌‌یتها‌شخص‌نگارنده‌در‌اين‌پژوهش،هفت‌قطعه‌را‌بررسي‌کرده‌است‌که‌در‌آن
ها‌عبارتند‌از:اند.اين‌نگاره‌به‌تصوير‌کشیده‌شده
113بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
MIK III 36ـ1
M 559ـ2
MIK III 4979 a, bـ9
MIK III 8259ـ1
MIK III 6284ـ0
MIK III 4962ـ6
MIK III 7283ـ3
ها بررسی و تحلیل نگارهاند‌و‌جزئیات‌بیشتری‌‌تر‌مانده‌سالمها‌‌هايي‌روی‌کاغذ‌هستند.برخي‌از‌آن‌تمام‌اين‌قطعات‌نگاره
،ولي‌متاسفانه‌بعضي‌ديگر‌بر‌اثرMIK III 4979a, bدهند‌مانند‌قطعه‌‌از‌پوشش‌افراد‌را‌ارائه‌مي
ها‌را‌شرح‌‌توان‌عناصر‌پوشش‌شخصیت‌سائیدگي،رطوبت‌يا‌پارگي‌ناسالم‌مانده‌و‌به‌سختي‌مي
داد.نويسدست مانوی های نگارگریعمدتا نگاره.ندهست‌همراه‌با اين از برخي ها،در
1های‌مهم‌از‌گزيدگان‌و‌نیوشايان‌اند‌و‌شخصیت‌های‌آيیني‌به‌تصوير‌شده‌صحنههای‌‌در‌پوشش
توان‌پوشش‌افراد‌را‌شناخت.به‌طور‌ها‌مياز‌روی‌اين‌نگاره‌خاص‌مشغول‌اجرای‌مراسم‌هستند،2هايي،صحنۀ‌عمل‌مذهبيمثال‌نگاره
-د،اما‌بیشتر‌دستندهميرا‌نشان9و‌صحنۀ‌روز‌قضاوت
بنويس هها مانويان روزانۀ صحنۀاند‌پرادختهاعمال “خیرات” .1 غذا”و کردن برای فراهم
های‌‌دستها،شده‌است.در‌اين‌صحنهکشیده‌تصوير‌به‌بیشترين‌موضوعي‌است‌که“گزيدگان‌فعالیت‌آن.اندگزيدگان‌همیشه‌پوشیده و حالت‌کار نشان‌حتي‌اگر‌تصوير، را هم‌‌ها باز دهد،
دست هرگز استهايشان نشده نقاشي.ترسیم حتي نیز، موارد برخي وارد‌در که چهره های‌ستون با شده، متن متنهای اين‌صحنه‌محتوای در ندارند. گزيدگان‌ارتباطي نگارگری، های
ردای‌مخصوصشان‌نقاشي‌شده در روی‌نگارهمعموالً از مياند. توان‌انواع‌مختلف‌سرپوش‌و‌ها‌چین پوشش‌کامل‌لباس‌با هم‌مشخص‌کرد. را اطراف‌دستهای‌زياکاله ديده‌د زانوها و ها
نقاشي‌مي اين ميشود. نشان را گزيدگان منظم زندگي نگارهها، که‌دهند. هستند هم هايي‌دهند.گزيدگانِ‌زن‌را‌با‌همان‌ردای‌سپید‌و‌سرپوش‌روسری‌مانندی‌به‌سر‌نشان‌مي
کردند‌‌را‌رعايت‌مي‌يکه‌زهد‌خشک‌و‌مقررات‌سخت(wizīdagān)زيستند:گزيدگان‌‌در‌جوامع‌مانوی‌دو‌گروه‌مي1
رفتند‌همان‌عوام‌الناس‌بودند.يا‌شنوندگان‌که‌کمابیش‌به‌راه‌زندگي‌عادی‌مي(niyōšāgān)و‌گروه‌نیوشايان2Work of the Religion Scene(MIK III 4974 ؛ MIK III 4979) 3Judgment Scene(MIK III 4959) 4MIK III 4974
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش111
نچهره متنوعِ طبقۀ‌‌های‌مانوی‌بیانگارهپردازیِ نیوشايان‌است. تاثیر‌متقابل‌گزيدگان‌و گراز‌و‌‌نیستنداغلب‌نیوشايان‌معمولي،اندنیوشاياني‌که‌در‌آثار‌مانوی‌تورفان‌به‌تصوير‌کشیده‌شده
1آيند‌به‌شمار‌مياعضای‌بزرگان‌درباری‌اويغورها‌ها‌را‌بازگو‌‌ها‌رتبۀ‌آندر‌بیشتر‌موارد‌سرپوش.
در2شود.شده‌در‌کنار‌تصوير‌مشخص‌‌ر‌اينکه‌هويت‌شخص‌از‌طريق‌نام‌يا‌لقب‌نوشتهکند‌مگمي‌مونگاره خیرات، مراسم مهم اجزای نیوشايان مانوی، تشکیل‌عظههای را مذهبي سرود و هاها‌به‌طور‌عادی‌نیز‌در‌اکثر‌اعمال‌روزمرۀ‌جامعۀ‌مانوی‌از‌جمله‌در‌صحنۀ‌مراسم‌‌دهند.آن‌مي‌اند.کشیده‌شدهبه‌تصوير9بِما
(MIK 4979 a, bپشت‌صفحه‌قطعه)ترين‌جشن‌آيین‌مانوی‌‌مهم/جشن‌بما:1تصوير
2111:31منبع:گوالچي،
1MIK III 8259 2MIK III 4979
راسم‌ويژۀ‌سالگرد‌ای‌ماخوذ‌از‌زبان‌يوناني‌و‌به‌معنای‌سکويي‌باالتر‌از‌سطح‌زمین‌است‌و‌جشن‌بِما‌مبِما‌واژه9
نهادند‌که‌دارای‌پنج‌پله‌بوده‌و‌بِما‌نام‌داشت.مانويان‌تصويری‌مرگ‌ماني‌است.در‌اين‌مراسم‌محراب‌يا‌منبری‌مي
:1306)ويدنگرن،پرداختند.دادند‌و‌به‌سرودخواني‌و‌نیايش‌گروهي‌مي‌بزرگ‌از‌ماني‌را‌در‌مقابل‌اين‌منبر‌قرار‌مي
(.1916:113پور،اسماعیل؛116-119
113بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
MIK III 4979 a, bقطعۀ
متر‌سانتي1/12و‌عرض2/20مورد‌بحث‌طولي‌به‌اندازه(21-1112:22)کلیم‌کايت،نگارۀ
ترين‌قطعات‌مانوی‌‌نويس‌يکي‌از‌بزرگ‌خوچو‌است.اين‌دست‌از‌منطقۀαخرابۀدارد‌و‌متعلق‌به
نگاره روی‌برگه‌يک‌گزيده‌رده‌باال‌را‌‌است‌که‌قسمت‌وسیعي‌از‌نقاشي‌آن‌سالم‌مانده‌است.
پوش‌را‌محکم‌در‌دست‌گرفته‌اش‌هر‌دو‌دست‌فردی‌زرهدهد‌که‌دست‌راست‌گشودهنشان‌مي
صحنۀ‌دست‌راست اين‌نگاره، نشان‌مي1است. اين‌مراسم‌در‌درا هد‌که‌طبق‌منابع‌مکتوب،
آيین‌و‌اساطیر‌مانوی،نماد‌رستگاری‌است.ظاهرا‌اين‌نقاشي‌بیانگر‌رويداد‌خاصي‌است‌که‌در
به‌کیش‌مانوی‌گرويد.361،فرمانروای‌اويغور،پیش‌از‌سال2آن‌بوگوخان
مراسم‌رستگاری‌در:گرويدن‌بوگوخان،فرمانروی‌ايغور‌به‌کیش‌مانوی.صحنه‌دست‌راست/2تصوير
(MIK III 4979 a, bآيین‌مانوی)روی‌صفحه‌قطعه
2111:32منبع:گوالچي،
1Right Hand Scene
ٴقطعه(1332)کالرک‌آن‌از‌بعد.شد‌معروف‌شاه‌ٴبه‌صحنه(1312:91ت)اين‌نگاره‌پیشتر‌توسط‌کلیم‌کاي‌ٴصحنه
.نامید‌راست‌دست‌را‌صحنه‌اين‌که‌بود‌کسي‌نخستین2Bügü Khān
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش131
در‌تصوير‌بر‌قالیچهشخصیت‌ي‌ازمختلف‌های‌گروه شخصیت‌وسط‌ای‌مزين‌نشستهها اند.
شخصیت از دارد قرار بااليي‌صحنه قسمت‌وسط‌و در که مانوی‌است.تصوير های‌عالي‌رتبه
دهد‌که‌يک‌گزيده‌اش‌نشان‌ميولي‌نوک‌ريش‌چند‌شاخه‌است‌امال‌از‌بین‌رفتهگرچه‌سر‌آن‌ک
ای‌از‌موی‌هايي‌از‌يک‌هاله‌قرمز‌و‌احتماال‌هاللي‌شکل‌و‌طرهّاش‌تکهمذکر‌است.باالی‌شانه‌چپ
شود.او‌کت‌مرسوم‌سپید‌رنگ‌گزيدگان‌را‌به‌تن‌دارد‌که‌در‌باالی‌آن‌يک‌سیاه‌بلندش‌ديده‌مي
های‌بزرگ‌و‌شُل‌را‌شکل‌داده‌است.ها‌چینکه‌گرداگرد‌شانه‌قرار‌دارد‌ته‌شدهشال‌سپید‌آراس
تقريبا‌در‌جای‌زانوهای)است‌دو‌حلقه‌از‌اين‌پارچه‌قرمز‌رنگ‌روی‌ردای‌سفید‌رنگ‌قرار‌گرفته
که‌پشتي‌دارد.دست‌چپ‌‌است‌نشیني‌نشسته.اين‌گزيده‌روی‌شاه(نقاشي‌که‌چهار‌زانو‌نشسته
کند،کف‌دست‌که‌عمودی‌نگه‌داشته‌شده‌به‌سمت‌بیرون‌برگردانده‌اره‌ميتصوير‌به‌چیزی‌اش
شده‌و‌انگشت‌سبابه‌و‌شست‌به‌هم‌چسبانده‌شده‌است.
چهره از زرهتعدادی ميهای ديده تصوير وسط گزيده کنار آنشوپوش‌در دست‌ند. که
طايي‌مرکز‌و‌شرق‌های‌قرون‌وساش‌که‌شبیه‌زرهزرهنمونه‌مشابه‌دهد‌به‌نظر‌زانو‌زده‌است.مي
نقاشي ديگر در است، است.آسیا شده ديده روی‌وضعیت1های‌مانوی‌نیز از را باالی‌او مقام
دهد‌که‌او‌يک‌توان‌فهمید‌و‌ردای‌قرمز‌و‌هاله‌دورش‌نشان‌مياش‌در‌صحنه‌نقاشي‌ميکلیدی
ر‌قرار‌دارد‌که‌پوش‌ديگهای‌زرهخوددارِ‌سه‌تا‌از‌چهرهخان‌اويغور‌است.پشت‌سر‌او،سرهای‌کاله
هاست.های‌دورشان‌بیانگر‌مقام‌واالی‌آنها‌و‌هالهپوشتن
زرهروبه پوش‌که‌در‌سمت‌راست‌شخصیت‌اصلي‌تصوير‌قرار‌روی‌افراد‌خاندان‌سلطنتيِ
اعضای‌جامعه‌مانوی‌نشسته آندارند، آنچه‌از‌ها‌شامل‌دو‌گزيده‌و‌يک‌مرد‌غیرروحاني‌اند. اند.
نشان‌ميفضای‌بااليي‌اين‌قسمت‌با قهوه‌دهد‌که‌آنقي‌مانده و ريش‌بلند‌سیاه مو‌و ای‌و‌ها
لباس‌مرسوم‌به‌تن‌دارند.مقام‌وااليي‌شخصیت‌غیرروحاني‌از‌روی‌حضورش‌در‌صحنه‌و‌نیز‌از
توان‌روی‌ظاهرش‌با‌هالۀ‌بزرگ‌دورش،موش‌مشکي‌بلندِ‌پوشیده‌در‌سرپوش‌و‌گوشواره‌طال‌مي
که‌‌است‌زير‌ردای‌سرخ‌رنگش‌پوشیدهرنگي‌ستین‌بلندِ‌طاليي‌سبز‌و‌پیراهن‌آ‌يدريافت.او‌عباي
با‌کمربند‌بسته‌شده‌و‌شيء‌باريک‌درازی‌به‌آن‌آويزان‌است.
هايي‌شوند‌که‌در‌رديفاعضای‌روحاني‌و‌غیرروحاني‌جامعه‌مانوی‌در‌پشت‌برگه‌ديده‌مي
-ي‌از‌غذا‌و‌شاههاياند.در‌طول‌خط‌تقارن‌نقاشي،رديفزير‌هم‌در‌طول‌دو‌طرف‌تصوير‌نشسته
مراسم‌اجرا نشیني‌پر‌زرق‌و‌برق‌قرار‌دارد‌که‌طبقات‌مختلف‌برگزيدگان‌مانوی‌گرداگرد‌آن،
ترين‌جشن‌کیش‌مانوی‌است.ظاهرا‌‌کشد‌که‌مهمکنند.اين‌صحنه‌جشن‌بِما‌را‌به‌تصوير‌ميمي
در‌هر‌طرف‌شاهترين‌جايگاه‌در‌نقاشي‌روی‌اين‌شاه‌مهم رده‌باال‌نشین‌دو‌گزيدۀ‌نشین‌است.
1MIK III 3
131بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
قرار‌دارند.شخصیت‌اصلي‌سمت‌چپ‌تصوير‌لباس‌سپید‌مرسوم‌گزيدگان‌مانوی‌را‌به‌تن‌دارد:
دار‌ردايش‌وقتي‌ساعد‌چپش‌را‌باال‌آورده‌کامال‌مشخص‌است.بقیه‌مانند‌و‌آستین‌چینVيقه
حاشیه با قبای‌سفید لباس‌يا شانهقسمت‌ردايش‌زير که پنهان‌شده کتف‌های‌زراندود و ها
،است‌اش‌نگه‌داشتهست‌را‌پوشانده‌است.وقتي‌دست‌راستش‌دو‌طرف‌لباس‌را‌جلوی‌سینهرا
های‌هايي‌شل‌و‌حلقه‌مانندی‌را‌درست‌کرده‌است.محلهای‌زراندودِ‌بند‌مانند‌اين‌قبا‌چینلبه
کامال‌آراسته‌به‌گونه دهد‌شخص‌چهار‌زانو‌نشسته‌است.روی‌ای‌است‌که‌نشان‌ميتاخوردگيِ
دار‌از‌نقاشيِ‌گونه،موی‌سپید‌بلند‌که‌تا‌شانه‌رسیده‌و‌يک‌ريش‌با‌انتهای‌انشعابسر‌فقط‌يک
چهره،سالم‌مانده‌است.
ميهای‌باقي‌ماندۀ‌نقاشي‌اطالعاتي‌پیرامون‌قسمتقسمت در‌های‌از‌بین‌رفته‌را رساند.
ای‌گزيدگان‌هشود‌که‌معموال‌روی‌سرپوشمانده‌يک‌شي‌خز‌مانند‌سیاه‌ديده‌مي‌باالی‌سر‌باقي
در‌دو‌طرف‌شخص‌دو‌روبان‌آويزان‌است‌که‌احتماال‌از‌متعلقات‌سر‌است. باال‌قرار‌دارد. رده
نشین‌ديد.توان‌در‌قسمت‌باالی‌سمت‌راست‌شاهمقام‌را‌مي‌تنه‌يکي‌ديگر‌از‌گزيدگان‌واال‌پايین
یز‌روی‌سکوی،اما‌او‌ناست‌شده‌يگرچه‌اين‌گزيده،کوچک‌و‌دورتر‌از‌کانون‌توجه‌بیننده‌نقاش
نشستهشده‌فرش لباس‌است‌ای روبان درست‌شبیه آويزان روباني کنارش‌فقط در عالوه به .
گزيدگان‌و‌شخصیت‌اصلي‌نقاشي‌به‌چشم‌مي در‌میان‌اين‌نمای‌مرکزی‌در‌هر‌طرف، خورد.
ر‌اند.تمايز‌رده‌و‌مقام‌گزيدگان‌نه‌تنها‌از‌روی‌حضوافراد‌غیرروحانيِ‌مرد‌در‌چهار‌رديف‌نشسته
هاله حضور عدم ناميا موهای‌صورت‌مشخص‌ميها، و نشستن‌و‌ها روی‌جايگاه از بلکه شود
ميسرپوش نمايان نیز گزيدگاهايشان شکل مستطیل سرپوش‌مرسوم بر عالوه مرد،شود. ن
های‌رديف‌دوم‌سمت‌چپ‌و‌نیز‌رديف‌اول‌سمت‌راست‌های‌گرد‌سفید‌رنگ‌روی‌سر‌چهره‌کاله
اند‌و‌تنها‌‌های‌مشکي‌قرار‌گرفتهترين‌رديف‌سمت‌چپ‌برگزيدگان‌با‌کالهینشود.در‌پايديده‌مي
شود.گذارند‌در‌سمت‌راست‌تصوير‌ديده‌ميسرپوشي‌که‌زنان‌و‌مردان‌اشراف‌اويغور‌به‌سر‌مي
MIK III 8259قطعۀ
ق‌متر‌دارد‌و‌متعلسانتي2/23و‌عرض1/11طولي‌به‌اندازه(1312:23)کلیم‌کايت،اين‌نگاره
ای‌است‌شده‌نويس‌تذهیبترين‌دست‌اين‌قطعۀ‌دو‌برگي‌بزرگ‌از‌منطقۀ‌خوچو‌است.αخرابۀبه
ای‌از‌موعظه‌تصوير‌نقاشي،صحنههای‌مانوی‌شناخته‌شده‌است.که‌در‌حال‌حاضر‌در‌کلّ‌نگاره
نشان‌مي قسمت‌پايینيِ‌را در است)يکي‌باالی‌ديگری(. شده قسمت‌کشیده دو در که دهد
های‌اند.شخصیتشکل‌روی‌دو‌قالیچه‌نشستهVمرد‌و‌سه‌زن‌غیرروحاني‌به‌حالت‌صحنه،سه
جلوی‌سینه‌و‌زيرآستیناند‌و‌دستهايشان‌نشستهحرکت‌روی‌پاشنهتصوير‌بي به‌هايشان‌را ها
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش132
کرده قالب سرپوشهم مياند. نشان اويغور‌هايشان سلطنتي خاندان اعضای احتماال که دهد
ها‌ست‌تصوير)از‌داخل(کاله‌سه‌گوشه‌سیاه‌رنگ‌به‌سر‌دارند.اين‌کالههستند.دو‌مرد‌سمت‌را
ها،کاله‌بلند‌زنانه‌با‌گذاشتند.در‌سمت‌چپ‌تصوير)از‌داخل(زنها‌به‌سر‌ميرا‌معموال‌شاهزاده
MIK III 4979به‌سر‌دارند.مشابه‌اين‌کاله‌در‌پشت‌برگه‌را‌ها‌دخت‌مخصوص‌شاه‌میانه‌زراندود
ای‌پیرايه‌تر،گرد،ساده‌و‌بي‌شود.دو‌شخصیت‌ديگر‌از‌اين‌تصوير‌پايیني‌کاله‌کوچکنیز‌ديده‌مي
به‌تن‌دارند،کت‌رسميِ‌تصوير‌که‌‌های‌شخصیتها‌است.تر‌آنبه‌سر‌دارند‌که‌بیانگر‌رده‌پايین
سه‌زنِ‌تصوير‌بدون‌کمربند‌است‌که‌‌ۀتن.لباس‌بلند‌و‌يک‌تکه‌باالبر‌سر‌دارندسان‌های‌يک‌کاله
ای‌گرد‌و‌يک‌درز‌در‌سمت‌دهد.قبای‌مردانه،يقه‌باز‌پوشش‌زيرين‌يقه‌بلند‌آن‌را‌نشان‌مي‌يقه
چپ‌زير‌کمر‌دارد‌و‌با‌کمربندی‌پوشیده‌شده‌است.
ترين/بزرگMIK III 8259قطعه1ای‌از‌موعظه‌در‌آيین‌مانوی)روی‌صفحه،برگه:صحنه9تصوير
ر‌دو‌برگ(های‌مانوی‌د‌نويس‌تذهیب‌شده‌در‌نگاره‌دست
2111:61منبع:گوالچي،
M559قطعۀ
نگاره 1331)ابرت، :11) اندازه بحث‌طولي‌به عرض0/9مورد در‌سانتي10/1و و دارد متر
با‌وجود‌مقدار‌ناچیز‌تذهیب‌حاشیه‌و‌پوسته‌مکاني‌نامشخص‌از‌منطقۀ‌خوچو‌کشف‌شده‌است.
139بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
وارد‌آشنايي‌را‌شناسايي‌کرد.اين‌نقاشي،توان‌مپوسته‌شدن‌مواد‌رنگي‌اين‌قسمتِ‌تذهیبي،مي
گزيدگان،را‌به‌تصوير‌کشیده‌برهای‌روزانه‌نیوشاگان‌نسبت‌به‌ای‌از‌خیرات،يکي‌از‌آيینمنظره
نشان‌مي‌است.قسمت‌سالم اند‌و‌دهد‌که‌نشسته‌مانده‌تصوير،دو‌زن‌نیوشا‌و‌يک‌زن‌گزيده‌را
.لباس‌آن‌دو‌زنِ‌عادی،کند‌ميرا‌از‌هم‌جدا‌سه‌زن‌‌است،میزی‌که‌نسبتا‌در‌زمینه‌قرار‌گرفته
آن يکي‌از نیم‌رنگارنگ‌است. پهن‌مشکي‌آن‌شانهتنهها يقه که تن‌دارد به هايش‌را‌ای‌سبز
-که‌نقش‌و‌نگار‌گل‌است‌پوشیدهيک‌تکه‌پوشانده‌و‌لباس‌زير‌آن‌بنفش‌است.ديگری،لباسي
کاسه نیوشا دو هر گلبرگي‌دارد. روهای‌بزرگي‌پهای‌چهار دست‌دارند‌و در میوه از روی‌‌به‌ر
ند.گزيده‌قرار‌دار
صورتش‌را از قسمتي پیشاني‌و سرپوش‌او، است. سپید پارچه از پوشیده گزيده بدن
ای‌به‌تن‌دارد‌که‌تنهو‌روی‌آن‌نیماست.يقه‌بلند‌لباس‌زيرش‌گردنش‌را‌پوشانده‌است‌پوشانده
چکي‌که‌به‌احتمال‌زياد‌کتاب‌است‌را‌روی‌باز‌شده‌است.او‌شيء‌مستطیل‌شکل‌کوVشکل‌‌به
سینه‌نگه‌داشته‌است.
(M559:آيین‌خیرات،رسم‌روزانه‌نیوشايان‌نسبت‌به‌برگزيدگان)پشت‌صفحه‌قطعه1تصوير
2111:11منبع:گوالچي،
MIK III 36قطعۀ دارد‌و‌متعلق‌متر‌سانتي2/11و‌عرض3/3طولي‌به‌اندازه(1336:103)زونده‌مان،1اين‌نگارهنقاشي1است.IB 6371گذاری‌بويس‌برای‌اين‌قطعه‌‌از‌منطقۀ‌خوچو‌است.شمارهKبه‌خرابۀ
(MIK III 6371با‌شماره1
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش131
های‌ای،لکهماندۀ‌خطوط‌کلفتِ‌سیاهِ‌حاشیه‌بدی‌آسیب‌ديده‌است.از‌باقي‌صورتپشت‌برگه‌به‌‌تشخیص‌داد.ای‌از‌توان‌صحنههای‌طالکاری‌ميمحو‌رنگ‌و‌تکه بخش‌‌درجنگجويان‌‌دربار‌را
اند.شخصیت‌اصلي‌مانده‌در‌زمینه‌آبي‌گرداگرد‌فرمانروا‌ايستاده‌بزرگي‌از‌سمت‌چپ‌تصوير‌باقيو‌دست‌راستش‌روی‌پای‌راستش‌قرار‌دارد.بازوی‌چپ‌است‌دربار‌با‌آرامش‌زانوها‌را‌دراز‌کرده
تنه‌با‌یمگويي‌چوبي‌در‌دست‌دارد.او‌شلوار‌آبي‌و‌نکه‌اش‌را‌طوری‌به‌يکسو‌باال‌آورده‌شده‌خمو‌‌ای‌طالکاری‌شده‌با‌بدنهاش.تخت‌شاهياست‌که‌شل‌بسته‌شدهبه‌تن‌دارد‌شال‌سرخ‌رنگي
دهنده‌موقعیت‌باال‌و‌ثروت‌فرمانروا‌‌نشاندارد.اين‌ساختار‌‌يپايه‌و‌پشتي‌کوتاه‌‌پیچیده‌يساختا‌و‌مالزمان‌زره‌فرمانروجايگاه‌باالی‌اجتماعي‌‌نیز‌زراندود‌و‌جايگاه‌مرکزیآن‌دور.عالوه‌براست
قرار‌دارند.به‌آرايش‌نظامي‌در‌دو‌رديف‌رو‌با‌جنگجويان‌دهد.پوش‌او‌را‌نشان‌مي روی‌فرمانرواتنه‌زرهي‌به‌تن‌دارند.خود‌طاليي،باالپوش‌و‌نیمريش،کاله‌ای‌به‌دور‌سر‌اکثرشان‌است‌و‌هاله
بندهای‌افقي‌طاليي‌در‌ديگر‌مینیاتورهایتنهچنین‌نیم نیزجنگجويان‌‌از‌مانوی‌های‌زرهي‌با2شود.ديده‌مي
MIK III 36:پشت‌صفحه‌قطعه0تصوير
2111:33منبع:گوالچي،
(MIK III 6371با‌شماره1336:103تصوير‌روی‌برگه)زونده‌مان،1 )روی‌برگه(.MIK III 4979)روی‌برگه(و‌قطعۀMIK III 134قطعۀ2
130بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
MIK III 7283قطعۀ
از‌منطقۀαمتر‌دارد‌و‌متعلق‌به‌خرابۀ‌سانتي0و‌عرض9/1نگاره‌مورد‌بحث‌طولي‌به‌اندازه
های‌زراندود‌به‌تصوير‌وی‌ظرفبر‌روی‌نگاره‌يک‌شخصیت‌اصلي‌و‌سر‌چندين‌زن‌ر‌خوچو‌است.
با‌و‌گرداگردش‌‌داردصحنه‌قرار‌‌در‌مرکز.شخصیت‌مهم‌نقاشي‌به‌احتمال‌زياد‌اند‌کشیده‌شده
توان‌سرپوش‌روسری‌مانند‌تر‌شويم،مياست.اگر‌در‌تصوير‌دقیقشده‌های‌نور‌دربرگرفته‌هاله
ای‌مشکي‌را‌ديد.گرچه‌با‌اين‌ای‌زراندود‌و‌موه‌شده‌در‌پايین‌شانه،گوشواره‌سفید‌رنگي‌آويزان
توان‌حدس‌زد‌که‌او‌اما‌مي،شناسايي‌کردبا‌قطعیت‌توان‌هويت‌اين‌شخصیت‌را‌جزئیات‌نمي
های‌شود.در‌ستونبدن‌ديده‌مييک‌الهه‌است.در‌اطراف‌اين‌الهه‌تصاوير‌عجیبي‌از‌سرهای‌بي
انوان‌کامالً‌واضح‌نیست.منظم،سرهای‌زنانه‌بر‌ظروف‌طاليي‌رنگ‌قرار‌گرفته‌است.صورت‌اين‌ب
دهند.سرپوش‌را‌نشان‌مي‌اکثرشان‌آثار‌محوی‌از‌پوستي‌سفید‌رنگ،موهای‌مشکي‌و‌سرپوش
آن سالم‌يکي‌از که پارچه‌ها میان در بزرگ‌زراندودی‌را حلقۀ مانده، رنگ‌تر نشان‌ای‌سفید
های‌ها‌در‌نگارهکه‌دو‌سوی‌آن‌به‌سمت‌باال‌موج‌دارد.با‌وجودی‌که‌مشابه‌اين‌سرپوشدهد‌‌مي
ها‌نامعلوم‌است.اما‌معنای‌ضمني‌و‌دقیق‌آن1،است‌ديگری‌نیز‌ديده‌شده
MIK III 7283:روی‌صفحه‌قطعه3تصوير
2111:119منبع:گوالچي،
محو‌شده‌در‌قطعۀ1 در‌حال‌پرواز‌در)روی‌برگه(و‌نیز‌بر‌سر‌شخصیتMIK III 4959بر‌سر‌شخصیت‌تقريباً
)روی‌برگه(.MIK III 4965قطعۀ
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش136
MIK III 4962 a, cقطعۀ
متر‌است‌‌سانتي1/2و‌عرض‌آنc9/9متر‌و‌طول‌قطعه‌‌سانتي6/2و‌عرض‌آن1a0طول‌قطعه
مکاني‌نامشخص‌از‌منطقۀ‌خوچو‌کشف‌شده‌و‌در شخصیت‌زن‌ناشناختۀ‌اين‌قطعه‌موهای‌اند.
-کاله‌سفیدی‌به‌سر‌دارد‌که‌کنارهاين‌زن‌مشکي‌دارد‌که‌در‌جلوی‌پیشاني‌تاب‌خورده‌است.
به‌نوک‌‌هايش‌موج باالی‌آن‌مخروطي‌است. گونه‌و کوچکي‌متصل‌بخش‌مخروطي‌کاله شيِ
های‌متحدالمرکز‌طرح‌شده‌است.لب‌و‌و‌بر‌سطح‌اين‌شي،دايره‌ای‌در‌پايین‌آناست‌که‌پايه
کند.چانۀ‌اين‌بانو‌حالت‌ترانه‌خواندن‌يا‌نواختن‌يک‌آلت‌موسیقي‌را‌در‌ذهن‌متبادر‌مي
MIK III 4962 a:پشت‌قطعه6تصوير
2111:123منبع:گوالچي،
استIB 4962 bگذاری‌بويس‌برای‌اين‌قطعه‌شماره1 1361)بويس، نیز‌در(112: به‌صورت‌رنگي)هارتل،و
1312.)
133بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
MIK III 4962 c:روی‌صفحه‌قطعه3تصوير
2111:123منبع:گوالچي،
MIK III 6284 قطعۀ
از‌منطقهKمتر‌دارد‌و‌متعلق‌به‌خرابه‌‌سانتي1/1و‌عرض9ای‌به‌طول‌‌مورد‌بحث‌اندازه1نگاره
خوچو‌است.در‌اين‌نگاره‌يک‌مرد‌نیوشا‌به‌تصوير‌کشیده‌شده‌است.او‌ريش‌و‌موی‌بلند‌مشکي،
توان‌آثار‌يک‌‌روی‌اين‌مرد‌مي‌به‌جامه‌قرمز‌به‌تن‌و‌دستاری‌بر‌سر‌دارد.در‌سمت‌چپ‌صفحه،رو
قهوه به مايل قرمز روی‌سطح عمودی‌را زراندود نوار دو چنین‌‌يا که آنجا از ديد. زمینه ایِ
نگاره در ويژگي‌نوارهای‌زراندود از است‌های‌مانوی اين2،های‌پوشش‌رزمي آثاری‌در چنین
يک‌جنگجو‌است.الزم‌به‌ذکر‌هايي‌از‌جامه‌رزمي‌و‌ردای‌‌قطعه‌کوچک‌احتماال‌متعلق‌به‌قسمت
MIK III 8259شده‌در‌دورترين‌قسمت‌صحنه‌نگاره‌‌است‌که‌پوشش‌اين‌مرد‌با‌نیوشای‌تصوير
مقايسه‌اين‌دو‌مي‌شباهت با ديده‌‌روی‌اين‌مرد‌ريش‌به‌توان‌دريافت‌که‌آنچه‌رو‌هايي‌دارد. دار
(.1331:11شود‌قسمتي‌از‌سرپوش‌يک‌مرد‌است)ابرت،مي
(1331)ابرت،تصوير‌روی‌برگه1
2 MIK III 4979, MIK III 36 و MIK III 134
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش131
(MIK III 6284مرد‌نیوشا)قطعه:1تصوير
2111:11منبع:گوالچي،
گیرینتیجه‌های‌زنداني‌در‌جهان‌و‌پرهیز‌از‌آسیبماني‌عقیده‌داشت‌که‌پارسايي،وابسته‌به‌رهانیدن‌روشني
کرد.در‌اين‌راستا‌ها‌است.او‌اين‌فلسفه‌را‌در‌دو‌سطح‌جسمي‌و‌روحي‌اعمال‌مي‌رساندن‌به‌آن
بايد گونه‌پوشش‌ظاهری ميبه بي‌ای و سادگي حالت بیانگر که حال‌بود عین در آاليشي،
از‌قوانین‌آنان‌برای اين‌بود‌که‌بیش‌از‌غذای‌يک‌روز‌و‌لباس‌يک‌‌برگزيدگانآراستگي‌باشد.
آاليش،در‌اقطار‌جهان‌سال‌از‌مال‌دنیا‌نبايستي‌داشته‌باشند‌تا‌برای‌نشر‌پاکي‌و‌طرز‌معاش‌بي
(1933:231ن،سنیسفر‌کنند.)کريست
پوشاک‌زنان‌و‌مردان‌مانوی‌هستند.بررسي‌برای‌های‌موجود‌نمونههای‌تورفان‌تنها‌نگاره
،اگر‌چه‌بايد‌مناطق‌دوردست‌آسیايي‌قطع‌رابطه‌کرده‌باشدبا‌مجزا‌نبود‌که‌‌هنرهنر‌مانوی‌يک
مولفه اين‌کیش، متعلق‌يه هنر داشت‌که آورده‌های‌شناختي‌توجه پديد را خود است.ويژۀ
دامنه بررسي با همچنین دست مهم اين به کیش اين هنری از‌‌ميهای بعضي که يابیم
ها‌سرزمین‌هنرهایهای‌بعد‌در،در‌سدهاستفاده‌شده‌استخصوصیاتي‌که‌نخست‌در‌هنر‌مانوی
133بررسي‌پوشاک‌زنان‌و‌مرد‌در‌چند‌نگاره‌مانوی
گیری‌هنر‌مانوی‌در‌شکل‌عناصر‌و‌شرايط‌گوناگوني‌دردورتر‌از‌منطقۀ‌اويغوريان‌ظاهر‌گرديد.
تورفان‌ۀمنطقفرهنگ‌پیشین‌تاثیرپذيری‌پوشش‌ظاهری‌مانويان‌از‌‌به‌طور‌مثال‌ه‌استموثر‌بود
.مشاهده‌است
کاله با گزيدگان گل‌تصاوير و وسیع‌ها فضايي است گرداگردشان که نیلوفر از‌‌های تر
نگاره در مي‌نیوشايان‌را بررسي‌پر آن‌های‌مانوی‌مورد کنند. عموما سپیدی‌با‌ها ردای‌بلند‌و
تن‌کمر سرپوشدارندبندهای‌مخصوص‌به صورت‌شال. به کالهها و و‌‌است‌های‌مخصوصها
خورد.پوشش‌مانويان‌در‌‌شکل‌نیز‌در‌میان‌ديگر‌مردم‌مانوی‌به‌چشم‌ميVهای‌تنهها‌و‌نیمکت
بيهای‌نگارهتمام‌صحنه های‌واال‌مقام‌مثل‌يک‌هايي‌که‌شخصیتاما‌در‌صحنه،است‌پیرايهها
ح اويغور خان دارد، تن‌پیراهنمانويان‌ضور متعلقات‌به زيورآالت‌و رنگارنگ‌با های‌ابريشميِ
ظرافت‌دارند. از يکي واقع کتاب‌در کار‌‌هايي‌که به طبقات‌اجتماعي دادن برای‌نشان نگاران
زانوی‌محترمانه‌‌برند،وضعیت‌بدن‌است‌مثل‌حاالت‌نشستن.تفاوت‌میان‌حاالت‌نشستن‌چهار‌مي
ها‌رفتاری‌را‌در‌پي‌دارد‌که‌طبقات‌اجتماعي‌افرادِ‌به‌تصوير‌‌ستن‌بر‌روی‌پاشنهدر‌مقايسه‌با‌نش
کند.شده‌را‌از‌هم‌تفکیک‌مي‌کشیده
شناسي‌ايران‌‌های‌انسان‌پژوهش211
منابع
1،شمارۀ‌شناسی و تاريخمجلۀ باستان،»بازسازی‌ارژنگ‌ماني«(،1936-33)پور،ابوالقاسماسماعیل
.2:12و
نشر‌اسطوره:،تهرانروشنايیسرودهای (،1916)پور،ابوالقاسماسماعیل.
30،شمارۀ‌مجلۀ نشر دانش،»های‌پوشاک‌در‌خاورمیانهزبان«(،1933)بلوکباشي،علي.
انتشارات‌دنیای:،ترجمۀ‌رشید‌ياسمي،تهرانايران در زمان ساسانیان (،1933)سن،آتورکريستین
.کتاب
هانس‌يواخیم کايت، هنر مانوی (،1911) کلیم ، 2جلد ، اسماعیلترجمۀ تهرانابوالقاسم نشر:پور،
.اسطوره
Boyce, M., A )1960(, "Catalogue of the Iranian Manuscripts in Manichaean Script", In the
German Turfan Collection. Berlin..
━━━ (1975), A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Berlin: Peeters. Clark, L (1992), "Portraits of Mani in The Turfan Paintings", Paper presented at the Third
International Conference on Manichaeism, London: Unpublished.
Ebert, Jorinde (1994), "Dar Stellungen der Passion Manis in bekannten und unbekannten
Bildfragmenten des Bema- fest aus der Turfan- Sammlung", In Memoriae Munusculum:
Gedenkband fur Annemarie Gabain (ed Klaus Rohrborn and Wolfgand Veenker), Wiesbaden:
Otto Harrassowitz.
Esin, E (1976), "Notes on the Manichaean Paintings of Eastern Turkestan", In Memorial vol.
of the 6th Int. Congress of Iranian Art, Tehran.
Gulacsi, Zsuzanna (2001), Manichaean Art in Berlin Collections, Turnhout: Brepols.
Hartel, H., and Marianne Yaldiz (1982), Along the Ancient Silk Routes: Central Asian Art
from the West Berlin State Museums, New York: Metropolitan Museum of Art.
Henning, W. B (1943), "The Book of Giants", BSOAS, 11, London.
Heuser, M., & Klimkeit, H (1998), Studies in Manichaean Literature and Art, Leiden: Brill
Academic Pub.
Klimkeit, H. J (1982), Manichaean Art and Calligraphy, Leiden: Brill Academic Pub.
L e Coq, Albert, V (1923), Die Manichaischen Miniaturen, Berlin: Dietrich Reimer.
Sundermann, Werner (1996), Iranian Manichaean Turfan Texts in Early Publications (1904-
1934), Corpus Inscriptionum Iranicarum, Supplementary Series 3, London: School of Oriental
and African Studies.
━━━ (1973), Mittelpersische und Parthische Kosmogonische und Parabeltexte der
Manichaer, Berliner Turfantexte 4. Berlin: Akademie Verlag.
Widengren, G (1965), Mani and Manichaeism, London: Littlehampton Book Services.
![ﻥˇˆ بِ - YJC · 28.06.2005 -2- :2ˆ˙˝˛ ، ، ی x˜ « x ید yی z رد ار tuv "ّ » ،شا s رد رد ش˜&[ ه \ ]^ ، ی x˜ " ˜_!` ˇ)ﺕ ]ﻥ ،bﺕˇ ˜ ˚c رد](https://static.fdocuments.net/doc/165x107/5f5d6ce7de16a57c4e56c948/i-yjc-28062005-2-2-oe-oe-oe-xoe-x-oe-yoe-z-.jpg)
