1

Μελέτητης οικονομίας της

νήσου Μήλουγια το Έτος 2013

Των μαθητών της Β' Λυκείου του Σχολ. έτους 2013-2014στα πλαίσια του μαθήματος «Ερευνητική εργασία»

2

Αϊβαλιώτης Σπύρος - Βικελή Ειρήνη - Ζούλιας ΘοδωρήςΚλινάκη Μαρία - Λαθούρα Κυριακή - Λεβέντη Αρετή,

Μαθιουδάκη Ευδοξία - Μαθιουδάκης Μιχάλης - Μαρκέτος ΑντώνηςΜωραΐτη Χρυσούλα - Τραπατσέλης Χρήστος - Τσερώνη Σταυρούλα

Χαγιάτ Ειρήνη

3

Η πορεία της έρευνας: Η έρευνα ολοκληρώθηκε σε δύο τετράμηνα

Α' τετράμηνο: Μελέτη της οικονομίας του νησιού για το έτος 2013

. Σελ.

Πρόλογος: Σταυρούλα Τσερώνη .................................................................. 5 1.1 Η συμβολή του τουρισμού: Ευδοξία Μαθιουδάκη, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ ......................................................... 6 1.2 Η εξορυκτική δραστηριότητα: Αρετή Λεβέντη, Αντώνης Μαρκέτος, Χρυσούλα Μωραΐτη, Χρήστος Τραπατσέλης 10 1.3 Η μελέτη των επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών: Σπύρος Αϊβαλιώτης, Θοδωρής Ζούλιας, Μιχάλης Μαθιουδάκης 14 1.4 Οι δημόσιες επιχειρήσεις και ο πρωτογενής τομέας: Ειρήνη Βικελή, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα ........................... 16 1.5 Τα τελικά συμπεράσματα: Σταυρούλα Τσερώνη .................................. 22 Επιμέλεια κειμένων Α' τετραμήνου: Σταυρούλα Τσερώνη

Β' τετράμηνο: Ιδέες και προτάσεις για την οικονομική ανάπτυξη της Μήλου

2.1 Μέθοδοι Τουριστικής ανάπτυξης: Ευδοξία Μαθιουδάκη, Μιχάλης Μαθιουδάκης, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ ......................................................... 24 2.2 Αιολική ενέργεια: Χρήστος Τραπατσέλης ............................................... 34 2.3 Ηλιακή ενέργεια: Αρετή Λεβέντη ............................................................... 38 2.4 Γεωθερμική ενέργεια: Αντώνης Μαρκέτος ............................................ 41 2.5 Βιομάζα: Χρυσούλα Μωραΐτη, Χρήστος Τραπατσέλης ...................... 47 2.6 Προτάσεις για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα: Σπύρος Αϊβαλιώτης, Ειρήνη Βικελή, Θοδωρής Ζούλιας, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα ............................................................. 53

Επιβλέπων καθηγητής: Νίκος Βίτσοβιτς

4

Τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα Και είδα και θαύμασα

Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ΄ εικόνα και ομοίωσή μου:

Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθήκαι γαλήνιοι αμφορείς

και λοξές δελφινιών ράχεςη Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος

(Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον Εστί)

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣΣταυρούλα Τσερώνη

Μήλος, ένα στολίδι των Κυκλάδων, περιτριγυρισμένο από το απόλυτο γαλάζιο του Αιγαίου Πελάγους. Ένα νησί με πλούσιο παρελθόν, έντονο πα-ρόν και πολλά υποσχόμενο μέλλον. Η οργανωμένη κατοίκηση στο νησί αρ-χίζει από την 3η κιόλας χιλιετία π. Χ. με τρανή απόδειξη την αρχαία πόλη της Φυλακωπής. Η ζωή στο νησί συνεχίζεται αδιάκοπα έως και σήμερα παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που προέκυψαν κατά τη διάρκεια όλων αυτών των αιώνων που πέρασαν, όπως την ολοκληρωτική καταστροφή της από τους Αθηναίους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και τη διαδοχική κατοχή της από Ενετούς και Τούρκους από το 13ο έως και το 19ο αι. μ. Χ. Από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα το νησί προόδευσε σταδιακά χάρη αρχικά στη μεταλλευτική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε και, τα τελευταία χρόνια, λόγω του τουρισμού. Σήμερα, η Μήλος συνεχίζει να βαδίζει ακλόνητα, προσπαθώντας να αντισταθεί στην οικονομική κρίση που πλήττει ολόκληρη την Ελλάδα.

Φέτος, στο μάθημα της ερευνητικής εργασίας, καθοδηγούμενοι από τον υπεύθυνο καθηγητή και Διευθυντή του σχολείου μας κ. Ν. Βίτσοβιτς, αποφασίσαμε να μελετήσουμε σε βάθος την οικονομία της Μήλου. Είχα-με επίγνωση ότι το εγχείρημα αυτό είναι πολύ δύσκολο, αφενός γιατί οι γνώσεις μας πάνω στην οικονομική επιστήμη είναι ελάχιστες και αφετέ-ρου διότι η οικονομική ανάπτυξη του νησιού δεν αφορά μόνο έναν κλάδο, αλλά είναι πολύπλευρη. Ωστόσο, δεν δειλιάσαμε μπροστά στα κωλύματα που υπήρξαν και δεν φοβηθήκαμε μπροστά στο ενδεχόμενο της αποτυχί-ας. Έτσι, αρχίσαμε να συλλέγουμε πληροφορίες σχετικά με τα οικονομικά δεδομένα του νησιού, ενώ συγχρόνως χωριστήκαμε σε τέσσερις ομάδες ανάλογα με τους τομείς της οικονομικής ανάπτυξης. Οι τομείς με τους οποίους ασχολήθηκε κάθε ομάδα ήταν οι εξής: Εξορυκτική δραστηριότητα, Τουρισμός, Επιχειρήσεις - Ιδιωτικός τομέας και Πρωτογενής τομέας - Δη-μόσιες υπηρεσίες. Κατά τη διάρκεια του πρώτου τετραμήνου, κάθε ομάδα διερεύνησε τον κάθε κλάδο ξεχωριστά, άντλησε τις απαραίτητες πληρο-φορίες, όχι μόνο από το διαδίκτυο, αλλά ήρθε σε επαφή με τα αρμόδια άτομα, τα οποία προθυμοποιήθηκαν να μας παρέχουν όσα στοιχεία μας ήταν αναγκαία, και τέλος συνήγαγε συμπεράσματα όσον αφορά τα χαρα-κτηριστικά του κάθε τομέα (εργατικό δυναμικό, συνολικά έσοδα κ.λπ.).

Στο δεύτερο τετράμηνο, έχοντας πλήρη αντίληψη πλέον της οικο-νομικής κατάστασης του νησιού, επιδιώξαμε να προτείνουμε λύσεις και μεθόδους για την περαιτέρω ανάπτυξη της Μήλου. Στόχος μας ήταν να προβάλλουμε νέες ιδέες ώστε να ξεφύγουμε από την πεπατημένη οδό, να τολμήσουμε να δοκιμάσουμε νέες προτάσεις και να συμβάλλουμε στην αναζωογόνηση της οικονομίας και κατά συνέπεια στη βελτίωση του βιοτι-κού επιπέδου των κατοίκων της Μήλου.

6

1.1 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ (Ευδοξία Μαθιουδάκη, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ)

Ο τουρισμός είναι ένας από τους πόλους της οικονομικής ανάπτυξης του νησιού και διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην οικονομία του. Με σκο-πό τη μελέτη του, ακολουθήσαμε μεθοδικά τη διαδικασία της δειγματολη-ψίας. Αναλυτικότερα, στα ενοικιαζόμενα δωμάτια, ήρθαμε σε τηλεφωνική επικοινωνία με τους ιδιοκτήτες εξήντα δωματίων, οι οποίοι απάντησαν σε ορισμένες ερωτήσεις. Την ίδια διαδικασία ακολουθήσαμε και για τα ξενο-δοχεία του νησιού. Σχετικά με τον τομέα της εστίασης, συνομιλήσαμε με μερικούς ιδιοκτήτες εστιατόριων, οι οποίοι με τη σειρά τους μας ενημέ-ρωσαν.

Αρχικά, συναντήσαμε τον κύριο Γεώργιο Μάλλη, πρόεδρο του συλ-λόγου των ιδιοκτητών των ενοικιαζομένων δωματίων του νησιού. Ο κύρι-ος Μάλλης μας ενημέρωσε ότι ο σύλλογος αριθμεί 280 νόμιμα μέλη. Ο ακριβής αριθμός των δωματίων των νόμιμων επιχειρήσεων είναι 1.543, ενώ εκείνος των κλινών είναι 3.146. Επιπλέον, στην ερώτηση πόσες παράνομες επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων δωματίων λειτουργούν κατά την προσωπική του εκτίμηση, μας αποκρίθηκε ότι αυτές που δεν έχουν πάρει άδεια ακόμα, από τον Ε.Ο.Τ. δεν είναι πάνω από 30. Με βάση τα παραπά-νω στοιχεία, υπολογίσαμε πως σε κάθε επιχείρηση αναλογούν 5,5 δωμά-τια, κατά το μέσο όρο, με 2 κρεβάτια το καθένα.

1.543 / 280 = 5,5 δωμάτια ανά επιχείρηση 3.146 / 1.543 = 2 κρεβάτια ανά δωμάτιο

Αντίστοιχα, οι μη αδειοδοτημένες επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων δω-ματίων πρέπει να διαθέτουν συνολικά 165 δωμάτια με 330 κρεβάτια. 30 X 5,5 = 165 μη αδειοδοτημένα δωμάτια 165 X 2 = 330 κρεβάτια συνολικά Έπειτα, ήρθαμε σε επαφή, με τους υπεύθυνους 60 επιχειρήσεων ενοικιαζομένων δωματίων, οι οποίοι από την πλευρά τους μας απάντησαν σε ορισμένες ερωτήσεις. Οφείλουμε, να επισημάνουμε πως, ναι μεν η επιλογή έγινε τυχαία, αλλά συγχρόνως φροντίσαμε το δείγμα να είναι αντι-προσωπευτικό διαλέγοντας τόσο μικρές όσο και μεγάλες επιχειρήσεις από όλες τις περιοχές της Μήλου. Με αυτόν τον τρόπο, λαμβάνοντας υπόψιν τον μέσο όρο, υπολογίσαμε πως σε κάθε επιχείρηση εργάζονται εποχια-κώς (περίπου 6 μήνες το χρόνο) 2 άτομα, 560 στις αδειοδοτημένες και 60 στις μη αδειοδοτημένες.

2 Χ 280 = 560 εργαζόμενοι στα δωμάτια με άδεια 2 Χ 30 = 60 εργαζόμενοι στα δωμάτια χωρίς άδεια Επίσης, με την ίδια διαδικασία, συναγάγαμε ότι οι τουρίστες διέμε-

7

ναν περίπου 5,5 μέρες. Ωστόσο, απαραίτητο είναι να σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη ερώτηση απάντησαν μόνο 49 ιδιοκτήτες.

ΜΕ ΑΔΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΑΔΕΙΑ ΣΥΝΟΛΟ

ΑΡΙΘΜΟΣΙΔΙΟΚΤΗΤΩΝ

280 30 310

ΑΡΙΘΜΟΣΔΩΜΑΤΙΩΝ

1.543 165 1.708

ΑΡΙΘΜΟΣΚΛΙΝΩΝ

3.146 330 3.476

ΑΡΙΘΜΟΣΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 560 60 620

Όσον αφορά τα ξενοδοχεία, συνομιλήσαμε με τον κύριο Μωραΐτη, πρόεδρο των ξενοδόχων, ο οποίος μας πληροφόρησε ότι συνολικά οι ξενοδοχειακές μονάδες είναι 30 και διαθέτουν περίπου 1.200 κρεβάτια και 600 δωμάτια. Ακόμη, μας παρέπεμψε στο διαδικτυακό ιστότοπο www.miloshotels.gr. Εκεί, κατορθώσαμε να εντοπίσουμε τα τηλέφωνα των ιδιο-κτητών των ξενοδοχείων. Αντίστοιχα, μας ενημέρωσαν ότι οι εργαζόμενοι, κατά μέσο όρο, είναι τέσσερις, ενώ οι πελάτες παρέμεναν για 5,5 μέρες. Συνεπώς, αναλογούν 20 δωμάτια και 40 κλίνες ανά επιχείρηση. Ο συνο-λικός αριθμός των εργαζομένων είναι 120.

600 / 30 = 20 δωμάτια ανά επιχείρηση 1.200 / 30 = 40 κρεβάτια ανά επιχείρηση 4 Χ 30 = 120 εργαζόμενοι συνολικά

ΑΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΣΥΝΟΛΙΚΑ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΩΜΑΤΙΩΝ 20 600

ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΛΙΝΩΝ 40 1.200

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 4 120

8

Στη συνέχεια, απευθυνθήκαμε στο λιμεναρχείο, ώστε να μας πληρο-φορήσει σχετικά με τις αφίξεις των τουριστών. Σύμφωνα με τα αρχεία του 2013, το Μάιο αφίχθησαν 4.727 επισκέπτες, τον Ιούνιο 11.165, τον Ιούλιο 25.563, τον Αύγουστο 30.644 και το Σεπτέμβρη 9.936. Συνολικά, ο αριθμός των επισκεπτών κατά τη διάρκεια των πέντε αυτών μηνών ήταν 82.035. Επιδιώκοντας να προσεγγίσουμε όσο το δυνατόν ακριβέστερα τον αριθμό των τουριστών που επισκέφθηκαν το νησί μας, υποθέσαμε ότι το 10% των επιβατών το αποτελούν μόνιμοι κάτοικοι του νησιού. Επομένως, οι τουρίστες που κατέφθασαν στο νησί με πλοίο ήταν 73.831.

ΜΗΝΑΣ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓ/ΤΟΣ ΣΕΠ/ΡΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ

ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΠΙΒΑ-

ΤΩΝ ΜΕ ΠΛΟΙΑ4.727 11.165 25.563 30.644 9.936 82.035

ΑΦΙΞΕΙΣ

ΤΟΥΡIΣΤΩΝ ΜΕ

ΠΛΟΙΑ4.254 10.049 23.006 27.580 8.942 73.831

Όσον αφορά τις αεροπορικές μετακινήσεις, μη έχοντας κάποια έγκυ-ρη πηγή ώστε να μας παρέχει σαφή δεδομένα, υποχρεωθήκαμε να οδη-γηθούμε σε μια - ενδεχομένως - αυθαίρετη υπόθεση. Εικάζοντας ότι οι μέρες της τουριστικής περιόδου είναι 150, καθώς επίσης και ότι καθημε-ρινά εκτελούνται 2 πτήσεις με 35 άτομα η κάθε μια, συμπεράναμε ότι οι επισκέπτες ήταν κοντά στους 10.500. Παρά ταύτα, για να διαχωρίσουμε τους τουρίστες από τους ντόπιους, αφαιρέσαμε το 10% αυτών. Συνεπώς, ο αριθμός των τουριστών που μετακινήθηκαν με αεροπλάνο πλησιάζει το 9.450. Αθροίζοντας τον αριθμό των τουριστών τόσο από το πλοίο όσο και από το αεροπλάνο, καταλήξαμε πως ισούται με 83.281.

9

Με στόχο την εκτίμηση του χρηματικού ποσού, που οι τουρίστες διαθέτουν για τη διαμονή τους στα τουριστικά καταλύματα, θεωρούμε πως προσήλθαν στη Μήλο σε ζευγάρια και συγκεκριμένα, πως κατέφθασαν 41.640 ζευγάρια. Ακολούθως, το πολλαπλασιάσαμε με το μέσο όρο των διανυκτερεύσεων, δηλαδή με το 5,5, και ύστερα με τη μέση τιμή των ενοικιαζόμενων δωματίων και των ξενοδοχείων, δηλαδή περίπου 50 ευρώ (αναλυτικά: Μάιος 30 ευρώ, Ιούνιος 40 ευρώ, Ιούλιος 50 ευρώ, Αύγου-στος 60 ευρώ, Σεπτέμβριος 30 ευρώ) ανά ημέρα. Το ποσό που δαπάνη-σαν αγγίζει τα 11.451.138 ευρώ . (83.281 / 2) Χ 5,5 Χ 50 = 11.451.137,5 ευρώ Στον τομέα της εστίασης, χρησιμοποιήσαμε ξανά τη μέθοδο της δειγματοληψίας ώστε να διαπιστώσουμε πόσα χρήματα ξοδεύουν οι του-ρίστες, κατά προσέγγιση, για την καθημερινή διατροφή τους. Έτσι, απο-δείχθηκε ότι κατά το μέσο όρο οι τουρίστες ξόδευαν στις τοπικές επιχει-ρήσεις εστίασης 12 ευρώ το άτομο. Επιπλέον, συνυπολογίζοντας ότι τα χρήματα που ξοδεύουν - κατά μέγιστη τιμή - είναι 40 ευρώ ανά άτομο (φαγητό 12 ευρώ, μπαρ 7 ευρώ, παγωτό 2 ευρώ, τοπικά προϊόντα 3 ευρώ, σουβενίρ 2 ευρώ, παραλία 8 ευρώ, μετακίνηση 4 ευρώ, μουσεία 2 ευρώ) φθάσαμε στο ποσό των 3.331.240 ευρώ συνολικά. Ακολουθώντας την ίδια διαδικασία, το πολλαπλασιάσαμε με το 5,5, που είναι οι διανυκτε-ρεύσεις, και καταλήξαμε στο πόσο των 18.321.820 ευρώ. 83.281 Χ 40 Χ 5,5 = 18.321.820 ευρώ Εν κατακλείδι, από αυτούς τους κλάδους, της διανυκτέρευσης, της εστίασης και των λοιπών εξόδων, η Μήλος έχει οικονομικά έσοδα της τά-ξης των 29.772.958 ευρώ. Η οικονομική ισχύς αυτών λοιπόν, κάθε άλλο παρά αμελητέα μπορεί να θεωρηθεί.

10

1.2 Η ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ (Αρετή Λεβέντη, Αντώνης Μαρκέτος, Χρυσούλα Μωραΐτη, Χρήστος Τραπατσέλης)

Εξαιτίας της ηφαιστειογενούς φύσης της Μήλου, τα πετρώματα που εξορύσσονται είναι μοναδικά τόσο στην ομορφιά όσο και στην αξία. Ο το-μέας της εξόρυξης είναι πολύ σημαντικός για το νησί, γιατί εκεί βασίζεται πλήθος εργαζομένων και περιφερειακών συνεργατών. Έχοντας αναλάβει να προσδιορίσουμε το επίπεδο της οικονομίας του νησιού, επικεντρωθή-καμε στον τομέα της εξόρυξης και κυρίως στις οικονομικές απολαβές που προσδίδει στους εργαζόμενους των αντίστοιχων εξορυκτικών εταιρειών και επιχειρήσεων.

Αφού κάναμε τις σχετικές έρευνες μάθαμε ότι στο νησί υπάρχουν 5 εξορυκτικές εταιρίες από τις οποίες, κατορθώσαμε να επικοινωνήσου-με με τέσσερεις και να αντλήσουμε πληροφορίες για την έρευνά μας. Οι εταιρίες είναι η S&B, ΛΑΒΑ, ΙΝΤΕRΒΕΤΟΝ, ΜΗΛΟΠΑΝ και ΕΡΓΟΝΙΑ. Δυστυχώς, με την ΜΗΛΟΠΑΝ δεν κατορθώσαμε να επικοινωνήσουμε και να συλλέξουμε τις πληροφορίες που θέλαμε. Ωστόσο, επικοινωνήσαμε με τους αρμόδιους των υπολοίπων εταιριών και ολοκληρώσαμε το πλαίσιο της έρευνας. Οι ερωτήσεις που κάναμε στην καθεμία από τις παραπάνω εταιρίες ήταν συγκεκριμένες και τέτοιες ώστε να καταφέρουμε να σχημα-τίσουμε το οικονομικό της προφίλ σε σχέση με την Μήλο και έτσι να μπο-ρέσουμε να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας σχετικά με την συμβολή της εξόρυξης στην οικονομία του νησιού. Οι ερωτήσεις που κάναμε σε κάθε εταιρεία αφορούσαν τον αριθμό των εργαζομένων και περιφερειακών της συνεργατών καθώς και το ποσό της ετήσιας μισθοδοσίας της. Ακόμη ρω-τήσαμε σχετικά με το ποσό των χρημάτων που δίνουν οι εταιρείες αυτές στους εργολάβους ή τους χειριστές φορτηγών, τα χρήματα που ξοδεύουν για το κοινωνικό καλό της Μήλου και την φιλοξενία πελατών. Οι παραπά-νω ερωτήσεις απαντήθηκαν ανάλογα με την δυνατότητα κάθε εταιρείας να δώσει αυτά τα στοιχεία.

11

Αρχικά, όσον αφορά την μεταλλευτική εταιρία S&B: Αφού επισκε-φτήκαμε τις εγκαταστάσεις και ενημερωθήκαμε σχετικά με τους τομείς δράσεις της εταιρίας, ο Διευθυντής Λειτουργιών Μήλου κ. Τζίτζος και ο προϊστάμενος διοικητικής υποστήριξης κ. Καντσός απάντησαν σε ερω-τήσεις και μας έδωσαν τις εξής πληροφορίες: Η εταιρία έχει συνολικά 225 εργαζόμενους από τους οποίους οι 205 είναι κάτοικοι της Μήλου. Η ετήσια μισθοδοσία των εργαζομένων είναι 4.191.700 ευρώ. Ακόμα 4.420.000 ευρώ δίνονται για τον κύκλο εργασιών φορτηγών Δ.Χ.. Χρή-ματα που δίνονται ως συνεισφορά στην τοπική κοινωνία είναι 220.000 ευρώ (τα οποία προωθούνται σε χορηγίες, επιδοτήσεις κ.λπ.). Ξοδεύονται 966.000 ευρώ για άλλες δαπάνες. Επιπλέον έξοδα για λοιπές εργολα-βίες, αγορά προϊόντων και υπηρεσίες στην τοπική αγορά φτάνουν το ποσό των 2.120.000 ευρώ. Τέλος η εταιρία S&B μας πληροφόρησε ότι η συνεισφορά της στο Δήμο με το 2% είναι 205.000 ευρώ καθώς και τα έξοδα της για μισθώματα υπολογίζονται στα 366.000 ευρώ. Σύνολο 12.488.700 ευρώ.

Παράλληλα, ήλθαμε σε επαφή με τον κ. Τσίπρα (γενικό διευθυντή της εξορυκτικής εταιρείας ΛΑΒΑ στην Μήλο) και μας έδωσε τις παρακάτω πληροφορίες: Η εταιρία απασχολεί 8 εργαζόμενους των οποίων η μισθο-δοσία προσεγγίζει το ποσό των 167.000 ευρώ καθώς και 7 περιφερεια-κούς συνεργάτες που η ετήσια μισθοδοσία τους είναι αντίστοιχα 150.000 ευρώ. Τέλος, μας έχει δοθεί ένα ποσό μεγέθους 700.000 ευρώ μέσα στο οποίο συμπεριλαμβάνονται τα χρήματα που ξοδεύονται σε μισθώματα, χορηγίες και πληρωμές εργολάβων ή χειριστών φορτηγών. (Οι χειριστές φορτηγών δεν ανήκουν στην κατηγορία των εργολάβων αλλά σε αυτή των προμηθευτών της εταιρίας). Σύνολο 1.017.000 ευρώ.

12

Στη συνέχεια, επικοινωνήσαμε με τον κ. Κελαδινό που μας ενημέρω-σε για την θυγατρική του TITANA, την ΙΝΤΕRBΕΤΟΝ. Οι πληροφορίες που μας δόθηκαν είναι οι εξής: Oι άμεσοι εργαζόμενοι της εταιρίας είναι 6 με ετήσια μισθοδοσία 125.250 ευρώ και οι έμμεσοι 2 με μισθοδοσία που αντιστοιχεί στο ποσό των 50.000 ευρώ. Ακόμη, η ΙΝΤΕRBΕΤΟΝ ξοδεύει στα μισθώματα 280.000 ευρώ ενώ τα λοιπά της έξοδα φτάνουν το ποσό των 26.000 ευρώ. Σύνολο 481.250 ευρώ.

Ακολούθως, για την ΕΡΓΟΝΙΑ επικοινωνήσαμε με τον κ. Μαρκέτο και μας έδωσε τις αντίστοιχες πληροφορίες. Οι εργαζόμενοι είναι 62. Πε-ραιτέρω, μας πληροφόρησαν πως η ετήσια μισθοδοσία των εργαζομένων φτάνει στα 2.338.000 ευρώ.

Με βάση τις παραπάνω πληροφορίες, συμπεραίνουμε ότι τα χρήμα-τα που προσφέρονται στην Μήλο από τις παραπάνω εξορυκτικές εταιρί-ες είναι: από την S&B 12.488.700 ευρώ, από την ΕΡΓΟΝΙΑ 2.338.000 ευρώ, από τη ΛΑΒΑ 1.017.000 ευρώ και τέλος από την INTERBETON 481.250 ευρώ.

Εν κατακλείδι, οι εργαζόμενοι των αναφερόμενων εταιριών είναι μαζί με τους περιφερειακούς συνεργάτες 390 καθώς και το συνολικό χρηματικό ποσό που προφέρεται στο νησί μας αγγίζει τα 16.324.950 ευρώ.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη μισθοδοσία των εταιρειών δεν λάβαμε υπόψιν το ποσό που δίνεται στους εργαζόμενους και το δίνουν στο ΙΚΑ, όπως δεν μπορούμε να υπολογίσουμε και ποιων εργολαβιών και επενδύσεων τα χρήματα μένουν στη Μήλο και ποια καταλήγουν στην Αθή-να ή αλλού. Ανακεφαλαιώνοντας, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η εξόρυξη είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομίας του νησιού και συμβάλλει κατά μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξή του.

13

Οικονο

μικά σ

τοιχεία ε

ταιρειών

εξόρυξη

ς τ

ης Μ

ήλο

υ

Ετα

ιρεία

Αριθμός

Εργα

ζομέ-

νων

Περ

ιφ/κο

ίΣυνε

ργά

τες

Ετή

σια

Μισθοδοσία

Φορτη

γάΔημόσιας

Χρήσης

Συνε

ισφορά

στη

ν το

πική

κοινωνία

Μισθώματα

Έξο

δα π

ρος

Δήμο 2

%

Λοιπές

εργο

λαβίες

& α

γορές

Λοιπά

S&B

205*

100

4.1

91.7

00

4.420.Ο

ΟΟ

220.0

00

366.0

00

205.0

00

2.1

20.0

00

966.0

00

LAVA

87

167.0

00

150.0

00

__

__

700.0

00

INTERBETON

62

125.2

50

50.0

00

_280.0

00

_26.0

00

_

ΕΡΓΟΝΙΑ

62

_2.3

38.0

00

__

__

__

ΣΥΝΟΛΟ

281

109

6.8

21.9

50

4.6

20.0

00

220.0

00

646.0

00

205.0

00

2.1

46.0

00

1.6

66.0

00

ΣΥΝΟΛΑ

Εργα

ζόμεν

οι:

390 Εισερ

χόμεν

α, από τ

ην

εξόρυξη

στη

Μήλο

, κε

φάλα

ια: 16.3

24.9

50 ε

υρώ

Υπόμνη

μα

*Οι 205 ε

ργα

ζόμενο

ι ζο

υν

στη

Μήλο

. Υπάρχο

υν

άλλ

οι 20 π

ου ζ

ουν

στη

ν Κίμωλο

.

14

1.3 Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ (Σπύρος Αϊβαλιώτης, Θοδωρής Ζούλιας, Μιχάλης Μαθιουδάκης)

Αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομίας του νησιού αποτελούν οι επι-χειρήσεις παροχής υπηρεσιών που λειτουργούν στο νησί. Βασική επιδίωξη μας, λοιπόν, ήταν η μελέτη των επιχειρήσεων αυτών, ο διαχωρισμός τους σε κατηγορίες και ο υπολογισμός των ατόμων που εργάζονται σε αυτές. Αρχικά, απευθυνθήκαμε στο επιμελητήριο Κυκλάδων με έδρα την Μήλο. Ρωτήσαμε για τον αριθμό των επιχειρήσεων της Μήλου και πληρο-φορηθήκαμε ότι όλες οι επιχειρήσεις υπάρχουν στην ιστοσελίδα www.e-cyclades.gr. Έτσι, μπήκαμε στην παραπάνω ιστοσελίδα και χωρίσαμε τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα βρήκαμε ότι υπάρχουν 198 επιχειρήσεις οι οποίες έχουν κατανεμηθεί σε κατηγορίες και εμφανίζονται στον πίνακα της επόμενης σελίδας. Έπειτα, κάναμε μια έρευνα και, γνωρίζοντας τους εργαζόμενους σχεδόν όλων των επιχειρή-σεων, βρήκαμε ότι υπάρχουν σε κάθε επιχείρηση κατά μέσο όρο 5 ερ-γαζόμενοι. Πολλαπλασιάζοντας, λοιπόν, τον αριθμό των επιχειρήσεων με αυτόν των εργαζομένων βρήκαμε ότι υπάρχουν περίπου 990 εργαζόμενοι σε όλες τις επιχειρήσεις του νησιού.

15

Είδος επιχείρησηςΑριθμός

επιχειρήσεων

Σνακ - μπαρ 5

Ντισκοτέκ - μπαρ 2

Εστιατόρια - ψησταριές - κέντρα διασκέδασηςταβέρνες οβελιστήρια

30

Πιτσαρίες 2

Καφενεία - καφέ μπαρ καφετέριες 18

Επιχειρήσεις μεταφοράς 22

Επιχειρήσεις για τρόφιμα - ποτά 7

Επιχειρήσεις ειδών οικιακής χρήσηςγενικό εμπόριο

14

Έμποροι οικοδομικών υλικών 4

Έμποροι εξοπλισμών γραφείων - εμπορικοί αντιπρόσωποι 7

Έμποροι αυτοκινήτων - μοτοποδηλάτωνμηχανημάτων και ανταλλακτικών

6

Έμποροι τροφίμων - ποτών 6

Έμποροι ειδών αμφίεσης και στολισμού 32

Βιοτεχνίες - μεταποίηση τροφίμων και ποτών 7

Βιοτεχνίες - μεταποίηση εκτυπωτικών τεχνώνξυλείας - χαρτί

5

Βιοτεχνίες μεταλλουργίας, 1

Βιοτεχνίες ειδών αμφίεσης και στολισμού - ύφασμα - δέρμα 6

Βιοτεχνίες μηχανημάτων/εργαλείων - πλαστικών ειδώνηλεκτρικών/υδραυλικών εφαρμογών

9

Βιοτεχνίες προϊόντων υαλουργίας και κεραμικής 2

Λοιπές δραστηριότητες (βιοτεχνίες) 2

Γραφεία τουρισμού. 7

Ναυτικά πρακτορεία 4

16

1.4 ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ (Ειρήνη Βικελή, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα)

Οι κάτοικοι της Μήλου παράλληλα με την αλιεία, τον τουρισμό και την εξορυκτική δραστηριότητα, απασχολούνται και με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Οι περισσότεροι είναι μέλη του Αγροτικού και Κτηνοτροφι-κού Συνεταιρισμού και ασχολούνται με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες είτε επαγγελματικά, είτε ερασιτεχνικά. Πολλοί μάλιστα εμπορεύονται τα προϊόντα τους, ενώ άλλοι τα καταναλώνουν οι ίδιοι. Στα πλαίσια της εργα-σίας μας τηλεφωνήσαμε, ρωτήσαμε, ψάξαμε και κυρίως μάθαμε.

Αρχικά, τηλεφωνώντας στον πρόεδρο του συνεταιρισμού, κ. Μάλλη, αντλήσαμε κάποιες σημαντικές πληροφορίες, τις οποίες διασταυρώσαμε με εκείνες που πήραμε από το αρχείο του συνεταιρισμού, την στατιστι-κή υπηρεσία και το κτηματολόγιο. Η σημαντικότερη των πληροφοριών που μας έδωσε ο πρόεδρος είναι ότι πάνω στο νησί καλλιεργούνται τα εξής είδη: Κηπευτικά (λαχανικά), κτηνοτροφικά (για τις τροφικές ανάγκες των ζώων), οπωροφόρα δέντρα (πορτοκαλιές, λεμονιές, κ.λπ.), αμπέλια και ελιές.

Δεδομένων αυτών των πληροφοριών, πήγαμε στο κτηματολόγιο προ-κειμένου εν τέλει να μάθουμε ότι η συνολική έκταση του νησιού είναι 151.000 στρέμματα. Έπειτα, επικοινωνήσαμε με την στατιστική υπη-ρεσία, μέσω της οποίας βρήκαμε ότι πάνω στο νησί μας καλλιεργούνται 34.592 στρέμματα (έγινε πρόσθεση των συνολικών εκτάσεων που κατα-λαμβάνει το κάθε είδος του κάθε δημοτικού διαμερίσματος του νησιού*), με βάση τα δεδομένα του 2008. Συνοψίζοντας, αν από την συνολική έκταση αφαιρέσουμε την καλλιεργημένη, μας μένουν 115.408 στρέμματα ακαλλιέργητης γης, από τα οποία δεν είναι όλοι ορεινοί όγκοι ή ορυχεία. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι υπάρχει ακόμη, η προοπτική ανάπτυξης των καλλιεργειών στο νησί.

*Εδώ βέβαια δεν μπορούμε να υπολογίσουμε αν υπάρχουν διπλοκαλλιέρ-γειες, δηλαδή το ενδεχόμενο να καλλιεργείται το ίδιο χωράφι χειμώνα - καλο-καίρι.

Στον πίνακα της επόμενης σελίδας παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικότερα των στοιχείων που στάλθηκαν από την Στατιστική Υπηρεσία:

17

ΕΚΤΑΣΗ ΑΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ

Τ. Δ. Μήλου

Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* 5.980

Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 53

Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 888

Τ. Δ. Αδάμαντος

Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* 1.620

Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 95

Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 63

Τ. Δ. Πέραν Τριοβασάλου

Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* 6.375

Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 48

Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 427

Τ. Δ. Τριοβασάλου

Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* 4.930

Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 266

Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 568

Τ. Δ. Τρυπητής

Γενικό Σύνολο των εκτάσεων* 12.425

Σύνολο κηπευτικών εκτάσεων 170

Γενικό Σύνολο οπωροφόρων δέντρων και ελαιόδεντρων 684

Γενικό σύνολο όλων των καλλιεργημένων εκτάσεωντου νησιού

34.592

18

Εν συνεχεία, εξετάσαμε τον αριθμό των επαγγελματιών γεωργών και κτηνοτρόφων του νησιού. Ο αριθμός των αγροτών-μελών του Αγροτικού Συνεταιρισμού φτάνει τους 27. Από τον αγροτικό τομέα, μάθαμε ότι από αυτούς, οι 5 εξάγουν προϊόντα, κυρίως σε γειτονικά νησιά, όπως η Κίμω-λος, ή Σίφνος, κ.α., καθώς και στον Πειραιά, με έσοδα περίπου 100.000 ευρώ.

Όσον αφορά την κτηνοτροφική δραστηριότητα στο νησί, λαμβάνο-ντας υπόψιν ότι ο συνολικός αριθμός των αιγοπροβάτων υπολογίζεται στα 10.212 κεφάλια, από την τελευταία απογραφή 78 κτηνοτρόφων το 2012, οι 5 από αυτούς κατέχουν και εκτρέφουν πάνω από 300 κεφάλια, οι 17, από 100 - 300, ενώ οι υπόλοιποι 56 κτηνοτρόφοι, έχουν μέχρι 100 κεφάλια. Ο αριθμός, επομένως, των επαγγελματιών κτηνοτρόφων του νησιού είναι 22. Επιπλέον, στο νησί πραγματοποιείται και παραγωγή μελιού, στην οποία εμφανίζονται 22 δραστηριοποιημένοι μελισσοκόμοι, με συνολικό αριθμό κυψέλων 1.324.

Οι δημόσιες υπηρεσίες αποτελούν παράγοντα που συντελεί στην οι-κονομία ενός τόπου, αφού από αυτές ζει ένας μεγάλος αριθμός πολιτών, είτε επειδή εργάζονται εκεί, είτε βέβαια, επειδή από αυτές εξυπηρετού-νται. Τόσο λοιπόν στην Μήλο όσο και σε άλλες περιοχές, ένα μεγάλο πο-σοστό των κατοίκων εργάζονται ως υπάλληλοι σε δημοτικές και δημόσιες υπηρεσίες. Εμείς, επικοινωνώντας με αυτές, βρήκαμε πόσοι είναι εκείνοι που εργάζονται εκεί, είτε μόνιμα, είτε ως αναπληρωτές ή με απόσπαση, κ.ο.κ.

19

Στον χώρο της εκπαίδευσης, ο συνολικός αριθμός δασκάλων, κα-θηγητών και νηπιαγωγών είναι 88. Συγκεκριμένα: για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Δημοτικό Μήλου, Αδάμαντα, Πολλωνίων) εργάζονται συνολικά 22 μόνιμοι δάσκαλοι και 6 αναπληρωτές. Για την δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο, ΓΕ.Λ., ΕΠΑ.Λ.) εργάζονται συνολικά 46 μόνιμοι καθηγητές. Στα νηπιαγω-γεία του νησιού (Τριοβασάλου, Αδάμαντα, Πλάκας, Τρυπητής, Πολλωνίων), 9 μόνιμοι νηπιαγωγοί. Τέλος, στον παιδικό σταθμό του νησιού, εργάζονται 5 άτομα.

ΠΡΩΤ/ΜΙΑ ΔΕΥΤ/ΜΙΑ Π. ΣΤΘΜΟΙ ΝΗΠΙΑΓΩΓΙΑ

ΜΟΝΙΜΟΙ 22 46 5 9

ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΕΣ 6 0 0 0

Στο χώρο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και των Μουσείων εργά-ζονται συνολικά 10 άτομα. Πιο ειδικά: στα τρία Μουσεία του νησιού μας (Αρχαιολογικό, Μεταλλευτικό, Λαογραφικό) υπάρχουν 8 εργαζόμενοι. Στους ιστορικούς χώρους των Κατακομβών και της Φυλακωπής, 2 εργαζόμενοι αντίστοιχα.

ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΤΑΚΟΜΒΕΣ ΦΥΛΑΚΩΠΗ

ΜΟΝΙΜΟΙ 8 1 1

20

Οι ακόλουθες υπηρεσίες σχετίζονται με την καθημερινή εξυπηρέτη-ση των πολιτών της Μήλου, στις οποίες εργάζονται και οι περισσότεροι υπάλληλοι του δημοσίου. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι: Το Κέντρο Υγείας Μήλου, με 30 υπαλλήλους και γιατρούς, και το Λιμεναρχείο με 20 υπαλλήλους. Από εκεί και έπειτα, είναι η Περιφερειακή ενότητα της Περι-φέρειας Νοτίου Αιγαίου με 13 υπαλλήλους, η αστυνομία με 8 υπαλλήλους, τα ΕΛ.ΤΑ. με 5 υπαλλήλους, το τελωνείο και το Ι.Κ.Α. με 4, η πολεοδομία και το δασονομείο με 3 υπαλλήλους, το ειρηνοδικείο και η Αεροπορία από 1, ο Ο.Τ.Ε. με 3 και η Δ.Ε.Η. με περίπου 40 υπαλλήλους. Τέλος, οι τράπε-ζες με συνολικό αριθμό υπαλλήλων 25.

Αρ. Υπαλλήλων

Αεροπορία 1

Ειρηνοδικείο 1

Ο.Τ.Ε. 3

Δασονομείο 3

Πολεοδομία 3

Τελωνείο 4

Ι.Κ.Α. 4

ΕΛ.ΤΑ. 5

Καθαρίστριες 6

Αστυνομία 8

Περιφ. Ενότητα 13

Λιμεναρχείο 20

Κ.Υ.Μ. 30

Δ.Ε.Η. 40

Τράπεζες 25

Σύνολο 166

21

Αθροίζοντας του δημόσιους υπαλλήλους, βλέπουμε ότι ο αριθμός τους ανέρχεται στους 264, εκ των οποίων, τα 3/4 περίπου είναι μόνιμοι. Για να βρούμε το σύνολο των ετησίων απολαβών τους, πολλαπλασιάσαμε το πλήθος τους, με τον μέσο όρο του μηνιαίου μισθού τους ως εργαζόμε-νοι του δημοσίου (1.000 ευρώ περίπου) επί τους 12 μήνες του χρόνου: (264x1.000x12) = 3.168.000 ευρώ.

Επιπλέον, επισκεφτήκαμε το δήμο και ζητήσαμε τη λίστα με τα έξο-δα του 2013. Βρήκαμε ότι τα έξοδα του δήμου ήταν 7.500.000 ευρώ περίπου από τα οποία τα 5.000.000 έμειναν στη Μήλο για προμήθεια υλι-κού και μισθοδοσία υπαλλήλων. Επίσης, πληροφορηθήκαμε ότι στον δήμο εργάζονται 56 υπάλληλοι.

Τελειώνοντας, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε, τον αριθμό των πο-λιτών που συνταξιοδοτούνται από τις τράπεζες. Η Εθνική χρηματοδοτεί περίπου 400 άτομα, τα ΕΛ.ΤΑ. 52 άτομα, η Πειραιώς περίπου 200 άτομα και η ALPHA περίπου 500 άτομα (για την Παγκρήτια δεν γνωρίζουμε). Στο σύνολο, οι συνταξιούχοι ανέρχονται γύρω στους 1.200. Πολλαπλασιάζο-ντας τους με τον μέσο όρο της μηνιαίας σύνταξής τους (500 Ευρώ) επί τους 12 μήνες του έτους (1.200 x 500 x12), προκύπτει το ποσό των 7.200.000 ευρώ.

Αριθμός υπαλλήλων Ετήσιες χρ. εισροές

Δημόσιοι Υπάλληλοι 264 3.168.000 €

Συνταξιούχοι 1.200 7.200.000 €

Δήμος 56 5.000.000 €

Πρωτογενής τομέας 49 100.000 €

Σύνολο 1.569 15.468.000 €

Εν κατακλείδι, μελετώντας κανείς όλα τα παραπάνω, μπορεί να συ-μπεράνει και να συνειδητοποιήσει την τεράστια συμβολή, τόσο των δημο-σίων υπηρεσιών όσο και της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, στην οικο-νομία της μικρής, αλλά εύφορης από πολλές πλευρές, Μήλου.

22

1.5 ΤΑ ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (Σταυρούλα Τσερώνη)

Ανακεφαλαιωτικά, κατά προσέγγιση, οι νόμιμοι εργαζόμενοι στο νησί είναι 2.489 (οι συνταξιούχοι δεν περιλαμβάνονται) και τα έσοδα που εισ-ρέουν στο νησί είναι 61.565.908 (συμπεριλαμβανομένων των συντάξε-ων).

Μιλώντας με ποσοστά, ο τομέας της εξόρυξης απασχολεί το 15,7% του εργατικού δυναμικού και εισφέρει το 26,5% των εσόδων, ενώ αντί-στοιχα ο τουρισμός το 29,7%* και με μια οικονομική συνεισφορά της τάξεως του 48,3%.

Οι επιχειρήσεις συγκεντρώνουν το 39,8%* των εργαζομένων. Ο υπολογισμός των κερδών τους δεν είναι δυνατός, αφού σε αυτές καταλή-γουν τα έσοδα από τις υπόλοιπες οικονομικές δραστηριότητες.

Όσον αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες του νησιού, σε αυτές δουλεύ-ει το 10,6% των εργαζομένων με 5,1% προσφορά στην οικονομία της Μήλου. Παράλληλα, στο Δήμο εργάζεται το 2,2% των εργαζομένων και η οικονομική συνεισφορά του είναι 8,1%. Στον πρωτογενή τομέα απα-σχολείται μόνο το 2,0% του εργατικού δυναμικού και σε αυτόν οφείλεται το 0,2% των εσόδων του νησιού. Τέλος, οι συντάξεις συνεισφέρουν το 11,7% των εσόδων.

Εργαζόμενοι Έσοδα

Εξόρυξη 390 15,7% 16.324.950 26,5%

Τουρισμός 740 29,7%+* 29.772.958 48,3%

Επιχειρήσεις 990 39,8%-* -

Δημόσιοι Υπάλληλοι 264 10,6% 3.168.000 5,1%

Συνταξιούχοι 1.200 7.200.000 11,7%

Δήμος 56 2,2% 5.000.000 8,1%

Πρωτογενής Τομέας 49 2,0% 100.000 0,2%

ΣΥΝΟΛΟ 3.689 61.565.908

*Οι εργαζόμενοι στον τουρισμό (εργαζόμενοι καταλυμάτων) είναι πολύ περισσότεροι από το 29,7% αφού αντλούν σημαντικό ποσοστό από

23

το 39,8% των εργαζομένων στις επιχειρήσεις μια και πολλές από αυτές είναι αμιγώς τουριστικές. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός της Μήλου είναι 5.129 άτομα και ετησίως οι κάτοικοι κερ-δίζουν 61.565.908, τότε εύκολα μπορούμε να βρούμε το κατά κεφαλήν εισόδημα του νησιού. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα euretirio.com, κατά κεφαλήν εισόδημα είναι το εισόδημα που αναλογεί σε κάθε κάτοικο μιας περιοχής ανεξάρτητα από τη συμμετοχή του στην παραγωγική διαδικα-σία και υπολογίζεται διαιρώντας το ακαθάριστο εγχώριο εισόδημα με τον πληθυσμό της περιοχής. Έτσι, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Μήλου είναι περίπου 12.000 ευρώ/άτομο.

24

ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ

2.1. ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (Ευδοξία Μαθιουδάκη, Μιχάλης Μαθιουδάκης, Σταυρούλα Τσερώνη, Ειρήνη Χαγιάτ)

Ο τουρισμός διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην οικονομία της Μή-λου και συνιστά έναν από τους κύριους πυλώνες της οικονομικής ανά-πτυξής της. Ωστόσο, για να είναι ο τουριστικός τομέας προσοδοφόρος για τους κατοίκους, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να δομηθεί σε στέρεες βά-σεις. Επιβάλλεται, δηλαδή, να υπάρξει κατάλληλος σχεδιασμός, μεθοδικός προγραμματισμός και ορθή εκμετάλλευση των πόρων του τόπου. Επίσης, αναγκαίο κρίνεται να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα - μειονεκτήματα που μαστίζουν τον συγκεκριμένο τομέα.

Βάσει της έρευνας του Ινστιτούτου Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (Ι.Ο.Β.Ε.), τo 2010, o τουρισμός συνεισέφερε το 15,1% (ή 34,4 δισεκ. ευρώ) του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος της χώρας, ενώ πα-ράλληλα η άμεση επίδρασή του στο ΑΕΠ εκτιμάται σε 15,2 δισεκ. ευρώ. Ακόμα, η έμμεση συνεισφορά του τουρισμού στην οικονομία υπολογίζεται σε 5,2 δισεκ. ευρώ. Επίσης, στην έρευνα αυτή αναφέρεται ότι, στην αγορά εργασίας, η άμεση και έμμεση τουριστική απασχόληση εκτιμάται σε 446 χιλ. θέσεις απασχόλησης και πως η απασχόληση που επηρεάζεται από την ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα είναι περίπου 741 χιλ. ή 16% της συνολικής απασχόλησης στη χώρας. Ο τουρισμός συμβάλλει και στα κρατι-κά έσοδα, καθώς το 5% των συνολικών εσόδων της κυβέρνησης από την έμμεση φορολογία προέρχονται από τον κλάδο αυτό. Τέλος, στην έρευνα αυτή τονίζεται ότι ο τουρισμός δεν αποτυπώνεται σε ένα μεμονωμένο κλάδο, καθώς συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, δηλαδή βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με άλλους τομείς που σχετίζονται με την οικονομία της χώρας και πως θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε ανεκμε-τάλλευτους μέχρι σήμερα πόρους-δραστηριότητες που θα ενισχύσουν τις αφίξεις και τα έσοδα από τον αλλοδαπό τουρισμό. Εστιάζοντας στη Μήλο, τα έσοδα που προέρχονται από τον τουρισμό υπολογίζονται για το 2013 στα 30.000.000 ευρώ.

Για να επέλθει πρόοδος στον τουριστικό κλάδο, πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές με στόχο τον μετριασμό των μειζόνων προβλημάτων που λειτουργούν ως τροχοπέδη. Αρχικά, η εποχικότητα, δηλαδή η σύντομης δι-άρκειας τουριστική περίοδος, επηρεάζει αρνητικά τα συνολικά κέρδη από τον τουρισμό. Η Ελλάδα δεν αποτελεί ενδιαφέροντα προορισμό μόνο τους θερινούς μήνες, αλλά, διαθέτει και αξιόλογα χειμερινά θέρετρα, τα οποία προσφέρουν αρκετές δυνατότητες στον τουρίστα που θα προτιμήσει να περάσει εκεί τις διακοπές του. Ακόμα, στη χώρα μας και πολύ περισσό-τερο στη Μήλο, υπάρχει προφανής έλλειψη των κατάλληλων υποδομών. Πολλές από τις εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν τουριστικά συμφέροντα είναι απαρχαιωμένες ή δεν υπάρχουν ακόμα (π. χ. υδατοδρόμιο). Λόγου

25

χάρη, η Μήλος παρέχει ανεπαρκές συγκοινωνιακό δίκτυο, έχοντας έναν αερολιμένα, ο οποίος δεν έχει εκσυγχρονιστεί, και ένα λιμάνι με περιθώ-ρια βελτίωσης. Επιπρόσθετα, το νησί δεν διαφημίζεται επαρκώς μέσα από τα ΜΜΕ. Στη συνείδηση των τουριστών, η Μήλος, σαν ένα ακόμη νησί των Κυκλάδων, διαθέτει μόνο ήλιο, θάλασσα και εξαιρετικές παραλίες. Παρά ταύτα, υπάρχουν πάρα πολλές προοπτικές ανάπτυξης σε πεδία τα οποία ουδέποτε έχουν διερευνηθεί. Τέλος, η κατάρτιση όσων απασχολού-νται άμεσα με τον τουρισμό είναι ανεπαρκέστατη, καθώς δεν διαθέτουν το σωστό γνωστικό υπόβαθρο. Συγκεκριμένα, πολλοί δεν γνωρίζουν τις ξένες γλώσσες και σύγχρονες αρχές διοίκησης επιχειρήσεων.

Στην προσπάθεια να αποδράσουμε από τον φαύλο κύκλο του μαζικού τουρισμού, δηλαδή των τουριστικών τάσεων που επικρατούσαν έως σήμε-ρα, επιτακτική ανάγκη αποτελεί η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού. Σύμφωνα με το Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, ο εναλλα-κτικός τουρισμός περιλαμβάνει το σύνολο των τουριστικών υπηρεσιών, οι οποίες διακρίνονται ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες, τις προτιμήσεις και τα κίνητρα των τουριστών, απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο κοινό και τηρούν τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξη. Ο εναλλακτικός τουρισμός διακρίνεται σε επιμέρους κατηγορίες.

Μια διαδεδομένη μορφή εναλλακτικού τουρισμού είναι ο θαλάσσιος τουρισμός, που περι-λαμβάνει ένα εύρος δραστηριο-τήτων με επίκεντρο τη θάλασσα. Αναλυτικότερα, η Μήλος προσφέ-ρεται για το αγκυροβόλημα κρου-αζιερόπλοιων στον κόλπο της και παράλληλα για την παραμονή ιδι-ωτικών σκαφών στον πλωτό μόλο του Αδάμαντα. Επίσης, το νησί εν-δείκνυται για όσους ασχολούνται ερασιτεχνικά με την αλιεία, τόσο την παράκτια όσο και την υποβρύ-χια. Επιπλέον, για να ευδοκιμήσει ο θαλάσσιος τουρισμός πρέπει να πα-ρέχεται στον επισκέπτη η δυνατότητα ενασχόλησης με τα θαλάσσια σπορ. Τέτοια αθλήματα είναι το κανό-καγιάκ, το wind surfing, το parasailing (θαλάσσιο αλεξίπτωτο), η ιστιοπλοΐα, το θαλάσσιο σκι κ.α. Η προώθηση αυτών των δραστηριοτήτων μπορεί να γίνει με την ίδρυση επιχειρήσεων στις διάφορες παραλίες, οι οποίες θα νοικιάζουν σε όποιον το επιθυμεί τον αρμόζοντα εξοπλισμό. Η επιτυχία των επιχειρήσεων θα επέλθει με την κατάλληλη διαφήμιση και την ορθή οργάνωση τους. Τέλος, χάρη στον πλούσιο βυθό του νησιού, οι τουρίστες έχουν την ευκαιρία να λάβουν μέρος σε καταδύσεις. H Μήλος διαθέτει δύο οργανωμένα καταδυτικά κέ-ντρα, το Milos Active Divers στον Αδάμαντα και το Apollon Diving Center

26

στα Πολλώνια, τα οποία εξασφαλίζουν άριστες συνθήκες ασφαλείας. Το κέντρα αυτά προσφέρουν καταδύσεις αναψυχής καθώς και μαθήματα θε-ωρίας και πρακτικής όλων των επιπέδων και μια σειρά ειδικοτήτων για κάθε απαίτηση. Οι κυριότερες καταδυτικές περιοχές είναι ο Καλόγηρος, η Πελεκούδα και ο Άγιος Ευστάθιος. Μάλιστα, στον Άγιο Ευστάθιο, στη σπηλιά, υπάρχει η μεγαλύτερη θαλάσσια ανεμώνη.

Παρεμφερής μορφή του θαλάσσιου τουρισμού είναι ο αθλητικός, ο οποίος συνδέεται με όλους τους τύπους ενεργητικής και παθητικής συμμετοχής σε αθλητικές εκδηλώσεις. Με άλλα λόγια, οι τουρίστες θα μπορούν να παίρνουν μέρος σε αθλητικές εκδηλώσεις ή διαγωνισμούς, που θα έχουν διοργανωθεί από τους διάφορους φορείς, όπως ο Δήμος. Στην εν λόγω προσπάθεια ο τοπικός αθλητικός σύλλογος «Παμμηλιακός» και ο Ναυτικός Όμιλος Μήλου, θα μπορούσαν να συμβάλλουν αποφασι-στικά, αναλαμβάνοντας κατά τους θερινούς μήνες τη διοργάνωση πρωτα-θλημάτων δημοφιλών αθλημάτων, όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, ή μίτινγκ ατομικών σπορ, όπως η κολύμβηση και ο στίβος.

Αναμφισβήτητα, πρόσφορο έδαφος στη Μήλο θα έχει και ο θρη-σκευτικός τουρισμός, που περιλαμβάνει την επίσκεψη σε βυζαντινά μνη-μεία, μνημεία εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και εκκλησίες, ενώ συν-δυάζει πνευματικά, πολιτισμικά και ιστορικά θέματα αναδεικνύοντας την

εθνική ταυτότητα της. Το γεγονός ότι η Μήλος έχει ανακηρυχθεί ως ιερό νησί από την Ιερά Σύνοδο, χάρη στις Παλαιοχριστιανικές της Κατακόμβες μαγνητίζει το ενδιαφέρον τόσο των ορθόδοξων επισκεπτών όσο και των υπολοίπων. Οι Κατακόμβες, ένα από τα αξιοσημείωτα θρησκευτικά μνη-μεία της Ελλάδας, συγκεντρώνουν ετησίως μεγάλο αριθμό επισκεπτών, γύρω στις 30.000, σύμφωνα με τους φύλακες. Συνεπώς, εφόσον γίνουν προσπάθειες και πιο δραστικές επεμβάσεις για την συντήρηση του μνη-μείου χωρίς να γίνουν αλλοιώσεις στο χαρακτήρα του, τότε το νησί θα

27

καταφέρει να προσελκύσει ακόμη περισσότερους τουρίστες. Ταυτόχρονα, οι Κατακόμβες σκόπιμο είναι να διαφημιστούν περισσότερο σε όσους εν-διαφέρονται ειδικά για τον θρησκευτικό τουρισμό, όπως τα ΚΑΠΗ και οι ενορίες που διεξάγουν εκδρομές ανά την Ελλάδα. Επιπλέον, το νησί δια-θέτει περισσότερες από 140 εκκλησίες και ξωκλήσια, σε πολλές εκ των οποίων φυλάσσονται σπουδαία έργα, εικόνες και κειμήλια των περασμέ-νων αιώνων. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας στον Αδάμαντα στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο.

Δεδομένου ότι, στο νησί, εδώ και αρκετά χρόνια λαμβάνει χώρα το Φεστιβάλ Μήλου, ο πολιτιστικός τουρισμός θα μπορούσε κάλλιστα να ανα-πτυχθεί. Ο πολιτιστικός τουρισμός απευθύνεται σε όσους τουρίστες επιθυ-μούν να ανακαλύψουν και να μάθουν για την κουλτούρα και τον πολιτισμό της Μήλου, να λάβουν ενεργά μέρος σε σεμινάρια και εργαστήρια, καθώς και να εξερευνήσουν την παραδοσιακή τέχνη, τη φωτογραφία, την κεραμική και τα γλυπτά εξευγενίζοντας το νου τους. Μέσα από το Φεστιβάλ, οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν καλλιτεχνικά δρώμενα, όπως συναυλίες και

θεατρικές πα-ραστάσεις, να διασκεδάσουν μέχρι πρωίας στα τοπικά πα-νηγύρια και να παρευρεθούν σε εκθέσεις ζωγραφ ικής , φωτ ο γ ρ αφ ί -ας κ.λπ.. Όμως, για να διεξά-γεται ακώλυτα το Φεστιβάλ πρέπει να ορ-γανώνεται με τη μέγιστη δυ-νατή σοβαρό-τητα από άτομα που έχουν βα-θιά γνώση του

αντικειμένου και τα οποία γνωρίζουν και κατανοούν τις προτιμήσεις των επισκεπτών. Προπάντων, οι σύλλογοι του νησιού απαραίτητο κρίνεται να συνδράμουν ουσιαστικά και αβίαστα στην πραγματοποίηση ποιοτικών εκ-δηλώσεων που θα κεντρίσουν τα βλέμματα των επισκεπτών. Συν τοις άλλοις, ο Δήμος και οι λοιποί φορείς ενδεχομένως θα μπορούσαν να κινη-τοποιήσουν και να προσφέρουν κίνητρα στους καλλιτέχνες που κατοικούν στη Μήλο και εργάζονται ατομικά, ώστε να διεξαχθούν επιμορφωτικά σε-μινάρια για τους ενδιαφερόμενους.

28

Μια μορφή εναλλακτικού τουρισμού η οποία, παρά τα δειλά βήματα που έχει κάνει, παραμένει σχεδόν άγνωστη στους Μήλιους είναι εκείνη του συνεδριακού τουρισμού. Στον συνεδριακό τουρισμό περιλαμβάνονται κάθε είδους οργανωμένες εκδηλώσεις, όπως συνέδρια ή συναντήσεις με μεγάλο ή μικρό αριθμό συμμετεχόντων, σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή ακόμα και διεθνές επίπεδο. Χάρη στο Συνεδριακό Κέντρο «Γεώργιος Ηλιό-πουλος», το νησί μας έχει τη δυνατότητα να επενδύσει πάνω σε μια τέτοια μορφή τουρισμού, διότι το προαναφερθέν κέντρο πληροί τις προϋποθέ-σεις, ώστε να διεξαχθούν σε αυτό συνεδριάσεις με επιτυχία. Ουσιαστικό ρόλο θα μπορούσε να επιτελέσει η βιομηχανική εταιρεία S&B, επιλέγοντας τη Μήλο για τις συνεδριάσεις των στελεχών της.

Εκτός από αυτά, ο βιωματικός τουρισμός γνωρίζει ραγδαία ανάπτυξη παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια. Στον βιωματικό τουρισμό, οι επισκέπτες συμμετέχουν σε δραστηριότητες που συνδέονται άμεσα με την τοπική παράδοση και την καθημερινή ζωή των μόνιμων κατοίκων. Συγκεκριμέ-να, παίρνουν μέρος στη συγκομιδή φρούτων σε επιλεγμένες αγροτικές

περιοχές, σε μαθήματα παραδοσιακής και τοπικής μαγειρικής, σε τοπικά πανηγύρια και γιορτές, σε μαθήματα ελληνικών χορών, καθώς και στη συλ-λογή και χρήση αρωματικών φυτών και βοτάνων. Παρακλάδι του βιωματι-κού τουρισμού είναι ο αγροτουρισμός. Στον αγροτουρισμό, οι επισκέπτες διαμένουν σε αγροκτήματα έχοντας τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε αγροτικές και άλλες δραστηριότητες. Για την επίτευξη του αγροτουρισμού, οι ενδιαφερόμενοι επιχειρηματίες οφείλουν να απορροφήσουν τα αντί-στοιχα κονδύλια μέσω των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, να κατασκευάσουν αγροικίες και να τις διαμορφώσουν κατάλληλα. Επίσης, για να αποκομίσουν σοβαρά κέρδη πρέπει να γίνει η ανάλογη διαφήμιση.

29

Συμπληρωματικά, βάσει της φυσικής ομορφιάς που διαθέτει η Μή-λος, υπάρχουν τα θεμέλια με σκοπό την ανάπτυξη το οικοτουρισμού. Ο οικοτουρισμός αναπτύσσεται χρησιμοποιώντας τους πόρους του περιβάλ-λοντος, όπως τα βουνά, τις λιμνοθάλασσες, τις κοιλάδες, τις σπηλιές και την πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Ιδιαίτερης προσοχής στη Μήλο χρήζουν οι προστατευόμενες περιοχές Natura 2.000 και το μοναδικό είδος της κόκκινης οχιάς, Vipera Lebetina. Η χερσαία και παράκτια ζώνη του δυτικού τμήματος της Μήλου ανήκει στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι περιοχές αυτές χάρη στα σπάνια χαρακτηριστικά τους θωρακίζονται ως «Τόποι Κοινοτικής Σημασίας» και θεσμοθετούνται ως «Ζώνες Ειδικής Διατήρησης» για να διατηρήσουν τη φυσική ισορρο-πία και τη βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων τους, καθώς και να προ-στατέψουν τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα τους. Για παράδειγμα, τέτοιες περιοχές είναι ο Προφήτης Ηλίας και η ευρύτερη περιοχή. Οι επισκέπτες πρόκειται να συναντήσουν στην Δυτική Μήλο ένα υπαίθριο μουσείο φυ-

σικής ιστορίας, μάλιστα η Αχιβαδόλιμνη αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό υγρότοπο των Κυκλάδων. Πέρα τούτων, ο οικοτουρισμός συμπληρώνεται από ορισμένες άλλες μορφές τουρισμού όπως ο επιστημονικός τουρι-σμός, ο περιηγητικός/πεζοπορικός τουρισμός και ο τουρισμός υπαίθριων δραστηριοτήτων (τουρισμός περιπέτειας) που δεν συμβάλουν εξ ορισμού απαραίτητα στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά περιλαμβά-νουν όλες εκείνες τις δραστηριότητες που διοργανώνονται στο φυσικό περιβάλλον και εν μέρει έχουν έντονο το στοιχείο της περιπέτειας. Ας μην λησμονήσουμε την ύπαρξη του Ομίλου Φίλων Βουνού και Θάλασσας, ο οποίος είναι δυνατόν να οργανώσει περιπάτους ακόμα και στα πιο δυ-σπρόσιτα μέρη του νησιού. Επίσης, το Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου, μέσα από το πρόγραμμα Miloterranean Geo Experience, έχει δημιουργήσει συγκεκριμένες διαδρομές σε ολόκληρο το νησί με στόχο την ανάδειξη του φυσικού πλούτου του. Αυτοί οι περίπατοι έχουν σαν τελικούς προο-ρισμού το Βάνι, το ηφαίστειο στον Κάλαμο, τα Θειωρυχεία, την Αγγεριά, το Σαρακήνικο και τα Νύχια, ενώ πεζοπορική δραστηριότητα του Geowalks υπάρχει και στην Κίμωλο. Οι επισκέπτες που επιθυμούν να εξερευνήσουν

30

το νησί περπατώντας, μπορούν να προμηθευτούν τους λεπτομερείς χάρτες των διαδρομών και τα επιμελημένα κείμενα ξενάγησης που διατίθενται, ώστε μέσα από αυτά να ανακαλύψουν μια κατά πάσα πιθανότητα άγνωστη σε αυτούς Μήλο.

Ας μην παραλειφθεί και ο γαστρονομικός τουρισμός, δηλαδή το εί-δος τουρισμού το οποίο αφορά την κουλτούρα της τοπικής κουζίνας και την ανάδειξη του γαστρονομικού πλούτου (φαγητό και κρασί). Μερικά από τα παραδοσιακά και πολύ ιδιαίτερα φαγητά που χαρακτηρίζουν τη Μήλο, είναι το γλυκό κουφέτο, η καρπουζόπιτα, τα πιταράκια από ντόπιο τυρί, το

χοιρινό φούρνου με μηλέικο πελτέ και, τέλος, τα σκορδολάζανα με κόκκι-νη σάλτσα. Με τη στήριξη της τοπικής κοινότητας και την προθυμία των γηραιότερων, θα έρθουν στο προσκήνιο και άλλες παραδοσιακές συνταγές. Αυτές μπορούν να καταγραφούν σε ένα βιβλίο, όπως αυτό που δημιούρ-γησε η κ. Χρυσούλα Βήχου με τίτλο «Οι καλύτερες συνταγές της Μήλου», το οποίο στη συνέχεια θα διανεμηθεί σε όλα τα καταστήματα εστίασης, με σκοπό τη δημιουργία αυτών των παραδοσιακών φαγητών. Όλη αυτή η προσπάθεια θα προσελκύσει, στο νησί, τους τουρίστες που αγαπούν την παραδοσιακή κουζίνα. Άλλη μια εναλλακτική μορφή τουρισμού, που έχει σχέση με την αίσθηση της γεύσης, είναι ο οινοτουρισμός, δηλαδή εκείνο το είδος του-ρισμού που ο σκοπός του περιλαμβάνει τη δοκιμή, την κατανάλωση ή την αγορά του κρασιού από τον τόπο παραγωγής του ή κοντά σε αυτόν. Η διαφορά του οινοτουρισμού με τα άλλα είδη του εναλλακτικού τουρισμού, είναι πως ο οινοτουρισμός περιλαμβάνει επισκέψεις σε αμπελώνες και οι-νοποιία, όπου ο τουρίστας μπορεί να γευθεί κρασιά, ή και ακόμη να πάρει μέρος στη συγκομιδή των σταφυλιών. Βέβαια, έως τώρα, στη Μήλο δεν έχουμε αμπελώνες αρκετούς για την παραγωγή μεγάλης ποσότητας κρα-σιού, όμως ολοκληρώθηκαν πρόσφατα εργασίες φύτευσης αμπελώνα από την S&B στην περιοχή του Τράχηλα, έκτασης 50 περίπου στρεμμάτων, τα οποία φιλοξενούν χιλιάδες κλήματα της κυκλαδίτικης ποικιλίας «Ασύρτικο». Έτσι, πολύ σύντομα, το νησί θα είναι ικανό να εκμεταλλευτεί τα αμπέλια ώστε να αναπτύξει και αυτό το είδος του εναλλακτικού τουρισμού.

31

Μία εξίσου αξιοσημείωτη μορφή τουρισμού είναι αυτή του ιαματι-κού. Ο ιαματικός τουρισμός είναι η ειδική μορφή τουρισμού, η οποία περι-λαμβάνει όλες τις δραστηριότητες και σχέσεις προσωρινής διακίνησης και διαμονής ανθρώπων, οι οποίοι έχουν στόχο την πρόληψη, την διατήρηση και την αποκατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας, καθώς και ευ-εξίας τους, με τη χρήση φυσικών ιαματικών πόρων. Πρόκειται για μορφή τουρισμού που, αναντίρρητα, μπορεί να αναπτύσσεται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου και σχετίζεται με το πολυτιμότερο αγαθό, την υγεία. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα σε άτομα με ειδικές ανάγκες και ασθενείς με χρό-νιες παθήσεις, να ταξιδεύουν απρόσκοπτα σε τουριστικούς προορισμούς που επιθυμούν. Επομένως, εφόσον το νησί μας διαθέτει πληθώρα θερμών πηγών με διαφορετική θερμοκρασία και σύσταση νερού, μπορούμε να τις εκμεταλλευτούμε προς όφελός μας. Οι σημαντικότερες πηγές της Μήλου είναι τα λουτρά Λάκκου Αδάμαντα, τα λουτρά Χάρου Αδάμαντα, οι Αλυκές, ο Προβατάς, το Παλιοχώρι, τα Τρία Πηγάδια, η Κάναβα και η Σκινωπή. Στις παραπάνω παραλίες (Αλυκές, Προβατάς, Παλιοχώρι, Τρία Πηγάδια, Κάναβα, Σκινωπή), στα μέρη όπου υπάρχουν θερμές πηγές, θα δείτε στη θάλασσα να αναβλύζουν ατμίδες και μπορείτε να απολαύσετε εντελώς δωρεάν το μπάνιο σας όλους τους μήνες του χρόνου. Απ' όλες τις θερμές πηγές, όμως, η μόνη αξιοποιήσιμη και αναγνωρισμένη ως ιαματική λουτροπηγή, είναι αυτή του «Λάκκου» στον Αδάμαντα.

Δίχως αμφιβολία, στο ηφαιστειογενές νησί της Μήλου, ο γεωλογι-κός τουρισμός μπορεί να προσθέσει κι εκείνος το δικό του λιθαράκι στην τουριστική ανάπτυξη καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η Μήλος διαθέτει τεράστιο ορυκτό πλούτο, χάρη στον οποίο αρκετές μεταλλευτικές εταιρί-ες δραστηριοποιούνται στο νησί. Τα κυριότερα πετρώματα που συναντάμε στο νησί είναι ο περλίτης, ο καολίνης, ο μπετονίτης, ο βαρύτης, το μαγ-

32

γάνιο, το θείο, ο οψιδιανός, ο γύψος και ο διατομίτης. Λόγω της σπάνιας μορφολογίας του μηλέικου εδάφους, θαυμάζουμε εξαιρετικά μνημεία της φύσης όπως τα Γλαρονήσια, το Βάνι το Κλέφτικο και το Σαρακίνικο. Συ-νεπεία τούτων, γεωλόγοι και γενικότερα επιστήμονες που επιθυμούν να γνωρίσουν τη γεωλογία και τη γεωμορφολογία του νησιού μπορούν να το επισκεφθούν, αφού το νησί προσφέρει το απαραίτητο υλικό. Δεν πρέπει επίσης να αγνοηθεί η σοβαρή υποψηφιότητα που εκ των πραγμάτων θέτει η Μήλος για την ίδρυση λειτουργίας Α.Ε.Ι. Γεωλογικού προσανατολισμού προσαρτημένου στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου. Επιπροσθέτως, τα παλαιά ορυχεία του νησιού, τα οποία παραμένουν ανεκμετάλλευτα και παραμε-λημένα εδώ και αρκετό καιρό, μπορούν να μετατραπούν σε επισκέψι-μους χώρους, όπου οι τουρίστες θα ενημερώνονται για τη μεταλλευτική δραστηριότητα του νησιού μέσα στο πέρασμα των χρόνων. Ορυχεία στα οποία δεν έχει γίνει αποκατάσταση είναι αυτό στην ευρύτερη περιοχή της Λαγκάδας της Χώρας, στην περιοχή Ζερβίνι, στον Άγιο Παντελεήμονα κ.λπ. Εκεί είναι δυνατόν, μαζί με τη συνεργασία βεβαίως των εταιριών, να λαμβάνουν χώρα ξεναγήσεις στους τουρίστες σχετικά με τη λειτουργία των ορυχείων και ενδεχομένως τις διαδικασίες που απαιτούνται για την επεξεργασία των μεταλλευμάτων. Ακόμα, μια προσπάθεια για την ανάδειξη του γεωλογικού κάλλους του νησιού είναι και το πρόγραμμα Miloterranean Geo Experience για το οποίο έχει γίνει λόγος και νωρίτερα, με αφορμή τον περιπατητικό τουρισμό. Ωστόσο, η διαφήμιση του αναφερθέντος προ-γράμματος είναι ελλιπής, καθώς ακόμη και αρκετοί μόνιμοι κάτοικοι της Μήλου δεν γνωρίζουν την ύπαρξη του.

Τέλος, ο εκπαιδευτικός τουρισμός, ο οποίος έχει προοδεύσει σε αρκετές περιοχές της χώρας, όπως τη Θεσσαλονίκη, την Κέρκυρα και τη Ρόδο, στη Μήλο παραμένει ανεξέλικτος. Η προαναφερθείσα μορφή τουρι-σμού απευθύνεται κυρίως στους νέους, διότι πρόκειται για τον τουρισμό που δημιουργείται από τις εκδρομές σχολείων και έχει ως βασικό στόχο την εκμάθηση και την περαιτέρω διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων των μαθητών. Οι μαθητές, που θα επιλέξουν τη Μήλο για την ολιγοήμε-ρη σχολική εκδρομή τους, μπορούν επισκεφθούν τα πέντε μουσεία του νησιού, το Αρχαιολογικό, το Μεταλλευτικό, το Εκκλησιαστικό, το Λαογρα-φικό και το Ναυτικό στα οποία η είσοδος είναι ελεύθερη για τους νέους, παράλληλα όσοι επιθυμούν να επικεντρωθούν στην πλούσια ιστορία του νησιού σίγουρα θα μεταβούν στο Αρχαίο Ρωμαϊκό Θέατρο, στην Αρχαία Πόλη του Κλήματος και στην Προϊστορική Πόλη της Φυλακωπής. Εκτός από αυτά, αδιαμφισβήτητα, κίνητρο για τους μαθητές είναι και η νυχτερινή διασκέδαση. Τα κλαμπ και τα μπαρ που βρίσκονται κυρίως στο λιμάνι του Αδάμαντα, καθώς επίσης και τα μαγαζιά στα οποία διοργανώνονται πολλές ζωντανές εκδηλώσεις είναι δυνατό να ικανοποιήσουν τη παραπάνω ανάγκη των νέων. Μέσα από τον εκπαιδευτικό τουρισμό μπορεί εν μέρει να λυθεί το πρόβλημα της εποχικότητας, αφού οι περισσότερες σχολικές εκδρομές λαμβάνουν χώρα την άνοιξη, όταν η προσέλευση τουριστών στον νησί είναι σχεδόν μηδαμινή. Για να αποφέρει καρπούς μια τέτοια προσπάθεια πρέπει

33

να βελτιωθεί πρωτίστως η συγκοινωνία με το λιμάνι του Πειραιά. Επίσης, τα τοπικά τουριστικά πρακτορεία θα μπορούσαν να προωθούν προσφορές στα σχολεία τα οποία προτίθενται να διοργανώσουν εκδρομές. Ωστόσο, για να καταστούν τα συγκεκριμένα πακέτα συμφέροντα, απαραίτητο κρίνεται και οι επιχειρηματίες που ασχολούνται με τον τουρισμό να βοηθήσουν.

Εν κατακλείδι, ο εναλλακτικός τουρισμός, μέσα από τις ποικίλες εκ-φάνσεις του, είναι ικανός να δώσει νέα πνοή στον τουρισμό της Μήλου, να τον απομακρύνει από την πεπατημένη οδό και να τον οδηγήσει σε νέα, απάτητα μονοπάτια. Τα οικονομικά οφέλη που ενδέχεται να προέλθουν από τον εναλλακτικό τουρισμό μπορούν να ξεπεράσουν κάθε προσδοκία, εφόσον εκείνος αναπτυχθεί βασιζόμενος σε σωστά θεμέλια, λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις της αγοράς και τις προτιμήσεις των τουριστών.

Πηγές:el.wikipedia.orgwww.milos.grnefeli.lib.teicrete.grwww.espa.grwww.altertourism.grgrsa.prduth.grgreekdivers.blogspot.grwww.miloterranean.grΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΙΟΒΕΣτρατηγικές τουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα, Μαρούλης Αθανάσιος

34

2.2. ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (Χρήστος Τραπατσέλης)

Η Μήλος ως νησί των Κυκλάδων δέχεται κάθε χρόνο ποικίλων κα-τευθύνσεων δυνατούς ανέμους, τέτοιους οι οποίοι μπορούν να συνεισφέ-ρουν ενεργειακά στην κοινωνία με την βοήθεια βέβαια της τεχνολογίας και της επιστήμης. Έτσι, τα πλεονεκτήματα της ύπαρξης ανέμων καθ' όλη την διάρκεια του χρόνου τα απολαμβάνουμε μέσω της αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας, η οποία μπορεί να επιφέρει θετικά αποτελέσματα σε πολλούς τομείς της ζωής μας όπως είναι η οικονομία του νησιού μας. Παρακάτω ακολουθεί μια αναφορά στην αιολική ενέργεια καθώς αναλύεται η αξιοποίηση της και η δυνατότητα συνεισφορά της στην οικονομία της Μήλου.

Ο άνεμος ως... ενέργεια: Αιολική ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση του αέρα. Η ενέργεια αυτή χαρα-κτηρίζεται ως «ανανεώσιμη μορφή ενέργειας (ΑΠΕ)» και περιλαμβάνεται στις «καθαρές» πηγές, δηλαδή στις πηγές ενέργειας που δεν εκπέμπουν ή δεν προκαλούν ρύπους.

Η αιολική ενέργεια αποτελεί σήμερα μια λύση στο πρόβλημα της ηλεκτροπαραγωγής. Το «καύσιμο» είναι άφθονο, δωρεάν και το βρίσκεις παντού. Δεν εκλύονται αέρια θερμοκηπίου ή άλλοι ρύποι και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι μικρές σε σύγκριση με τα εργοστάσια ηλεκτροπαρα-γωγής από συμβατικά καύσιμα. Επίσης, τα οικονομικά οφέλη μιας περιο-χής από την ανάπτυξη της «αιολικής βιομηχανίας» είναι αξιοσημείωτα.

Η σημερινή τεχνολογία βασίζεται σε ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα 2 ή 3 πτερυγίων, με αποδιδόμενη ηλεκτρική ισχύ 200 - 400 kW.

35

Όταν εντοπιστεί μια ανεμώδης περιοχή - και εφόσον βέβαια έχουν προ-ηγηθεί οι απαραίτητες μετρήσεις και μελέτες - για την αξιοποίηση του αιολικού της δυναμικού, τοποθετούνται μερικές δεκάδες ανεμογεννήτριες οι οποίες απαρτίζουν ένα «αιολικό πάρκο». Σε κάθε περίπτωση, πριν τη δη-μιουργία ενός αιολικού πάρκου ή και οποιασδήποτε εγκατάστασης ΑΠΕ θα πρέπει να έχει προηγηθεί Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ).

Ανεμογεννήτριες: Οι ανεμογεννήτριες κατασκευάζονται έτσι, ώστε το σύστημα των πτερυγίων να περιστρέφεται και να είναι πάντοτε αντίθετο στη φορά του ανέμου. Η ταχύτητα του ανέμου είναι συνήθως μικρή και γι' αυτό είναι δύσκολο να αξιοποιηθεί όλη η ενέργεια που μεταφέρει ο άνεμος. Ακόμα και οι σημερινές μοντέρνες και τεράστιες ανεμογεννήτριες παράγουν ηλεκτρική ενέργεια αρκετή μόνο για λίγα σπίτια. Για να παρα-χθεί η ενέργεια που παράγεται σε έναν απλό σταθμό χρειάζονται περίπου 1.000 ανεμογεννήτριες.

Η τυπική ανεμογεννήτρια μετατρέπει λιγότερη από τη μισή ενέργεια του ανέμου σε ισχύ. Γι΄ αυτό το λόγο σχεδιάζονται νέα μοντέλα ανεμο-γεννητριών. Ο αεροκινητήρας μοιάζει με έλικα. Αυτός που στηρίζεται σε κάθετο άξονα περιστρέφεται όποια κι αν είναι η κατεύθυνση του ανέμου.

Υπάρχει ένας ακόμη τρό-πος για την εκμετάλλευση της αι-ολικής ενέργειας, τα κύματα της θάλασσας που σχηματίζονται και αυτά από τον άνεμο.

Μια καλής ποιότητας μικρή ανεμογεννήτρια συνήθως μπορεί να αποδώσει μέχρι το 30-35% της διαθέσιμης ισχύος του ανέ-μου. Αν δηλαδή για ένα συγκε-κριμένο μέγεθος ανεμογεννήτρι-ας και ταχύτητας ανέμου, η ισχύς του ανέμου που φθάνει στα πτε-ρύγιά της είναι 1000 W, μόνο τα 350 W θα είναι σε θέση να αποδώσει. Μια μεγάλη ανεμογεν-νήτρια μπορεί να δώσει και λίγο παραπάνω.

Ο Albert Betz υπολόγισε όμως ότι το μέγιστο που μπο-ρούμε να μετατρέψουμε από την κινητική ενέργεια του ανέμου σε μηχανική ενέργεια με την κίνηση ενός ρότορα (όπως σε μια ανεμογεννήτρια) είναι 59,3%. Εδώ λοιπόν μπαίνει

36

και το όριο του 59,3% αλλά και οι απώλειες της ανεμογεννήτριας (τριβής, καλωδίων κ.α.). Έτσι συνήθως η τελική ισχύς που παίρνουμε από τις ανε-μογεννήτριες οριζόντιου άξονα είναι το 30-40% της ισχύος του ανέμου που υπολογίσαμε με τον παραπάνω τύπο. Στις ανεμογεννήτριες κάθετου άξονα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 15-30%.

Χρήση αιολικής ενέργειας στη Μήλο: Έπειτα από έρευνα βρέθηκε ότι για τη χρονιά 2013 η ταχύτητα των ανέμων που έπνεαν στην Μήλο, φτάνει κατά μέσο όρο τα 11,1 km/h. Έτσι κάνοντας την υπόθεση ότι η ταχύτητά τους όλα τα υπόλοιπα χρόνια κυμαίνονταν γύρω στα 11 km/h στην περιοχή του νησιού μας μπορούμε να υπολογίσουμε την ενέργεια την οποία παράγει μια ανεμογεννήτρια από εκείνες που υπάρχουν ήδη στον τόπο μας χρησιμοποιώντας τον εξής τύπο:

Ισχύς (Watt) = 0.5 Χ επιφάνεια (m2) Χ 1,23 Χ τρεις φορές την ταχύτητα του ανέμου σε m/sec.

*ο αριθμός 1,23 μεταβάλλεται ανάλογα την πυκνότητα του ανέμου ανά υψόμετρο

από την επιφάνεια της θάλασσας- στην προκειμένη περίπτωση το 1,23 αντιπροσωπεύει

το μηδέν υψόμετρο.

Γενικότερα, γνωρίζουμε ότι το μήκος των διαμέτρων των πτερυγί-ων των ανεμογεννητριών του νησιού μας είναι 42 m (για τις τρεις από αυτές) και 52 (για την τέταρτη) καθώς παράγουν 600 kW και 850 kW αντίστοιχα. Έτσι παίρ-νουμε συνολικά 2.650 kW ενέργειας από αυ-τές τις ανεμογεννήτρι-ες.

Σύμφωνα με το αποτέλεσμα το οποίο βρήκαμε, φαίνεται ότι για να μπορέσει εν τέλη να παραχθεί αρ-κετή ενέργεια ώστε να καλυφθούν πλήρως οι ανάγκες του νησιού μας είναι αναγκαία η δημιουργία ενός ολό-κληρου αιολικού πάρ-κου με μεγάλο αριθμό ανεμογεννητριών.

Η δημιουργία ενός τέτοιου πάρκου βέβαια έχει κάποια πλεονεκτή-ματα καθώς και μειονεκτήματα. Ξεκινώντας από τα πλεονεκτήματα, ένα τέ-

37

τοιο έργο θα συνεισέφερε στο κράτος καθώς δεν θα χρειάζεται πλέον να πληρώνει τόσο ακριβά για την χρήση και παροχή ορυκτών καυσίμων π.χ. πετρέλαιο, αφού οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κοστίζουν φτηνότερα. Ακόμη η δημιουργία αιολικού πάρκου θα μπορούσε να χρησιμοποι-ηθεί ως αξιοθέατο του νησιού ενισχύοντας έτσι τον οικολογικό τουρισμό. Αξιόλογο παράδειγμα αιολικού πάρκου αποτελεί εκείνο που πρόκειται να κατασκευαστεί στο νησί Ελ Ιέρο στο σύμπλεγμα των Καναρίων Νήσων. Σύμφωνα με άρθρα, στο νησί αυτό θα εγκατασταθούν μόλις πέντε ανε-μογεννήτριες με συνολική ισχύ 11,5 MW, οι οποίες θα έχουν την δυνα-τότητα να καλύπτουν από το 50% μέχρι και το 100% των ενεργειακών αναγκών των 11.000 κατοίκων του νησιού, διασφαλίζοντάς του ένα πιο υγιεινό περιβάλλον και λιγότερα έξοδα όσον αφορά την διασφάλιση ενέρ-γειας. Το Έλ Ιέρο έχει χαρακτηριστεί ως το «πράσινο» νησί της Ευρώπης και θα πρέπει να δημιουργεί σκέψεις στους κατοίκους της Μήλου περί τον πλεονεκτημάτων ενός αιολικού πάρκου.

Αντίθετα, τα μειονεκτήματα μιας τέτοιας δημιουργίας είναι η οπτική όχληση, ο θόρυβος από την λειτουργία της, το κόστος κατασκευ-ής και η συντήρησης της αφού η τε-χνολογία των ανεμογεννητριών είναι εισαγόμενη και για αυτό πιο ακριβή.

Το συμπέρασμα είναι ότι ένα αιολικό πάρκο μπορεί αν προσφέρει πολλά αλλά από την άλλη έχει και τα κατά του. Επομένως, η ύπαρξή του στο νησί μας εξαρτάται από την γνώμη των κατοίκων της Μήλου και τα διάφορα συμφέροντά τους.

Να σημειωθεί ότι οι αριθμοί που δόθηκαν παραπάνω προέρχονται από έρευνα καθώς και από εκτιμή-σεις της ομάδας.

Πηγές:http://www.anemogennitria.gr/http://1gym-ag-parask.att.sch.gr/environment/iliako/energy/aioliki/http://penteli.meteo.gr/stations/milos/NOAAPRYR.TXThttps://saintpaul-a1technology2011-12.wikispaces.comhttp://Milosvoice.gr

38

2.3 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (Αρετή Λεβέντη)

Στα πλαίσια της ερευνητικής μας εργασίας για την αξιοποίηση δια-φόρων μορφών ενέργειας, προτείνουμε λύσεις για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στην Μήλο. Η ηλιακή ενέργεια είναι η κυριότερη μορ-φή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, επειδή είναι διαθέσιμη σε μεγάλες πε-ριοχές του πλανήτη. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, αποδεικνύεται πως η ηλιακή ενέργεια θα μπορούσε πολύ εύκολα να καλύψει το 100% των ανθρωπίνων αναγκών σε ενέργεια. Αυτό αργά ή γρήγορα θα συμβεί, καθώς τα αποθέματα του πετρελαίου κάποια στιγμή θα εξαντληθούν και οι μεγάλες εταιρείες στο χώρο της ενέργειας θα στραφούν αποκλειστικά στην ηλιακή και σε άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας γίνεται με ποικίλους τρόπους. Οι πιο συχνοί από αυτούς είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα που εξαιτίας του ιδιαίτερα υψηλού δυναμικού ηλιακής ενέργειας της χώρας μας η προ-οπτική ανάπτυξης και εφαρμογής τους είναι τεράστια. Η ηλεκτροπαραγω-γή από φωτοβολταϊκά έχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα, καθώς αποδίδει την μέγιστη ισχύ της κατά την διάρκεια της ημέρας. Εφαρμόζονται σε αγρούς ή και σε στέγες.

Αν και όλη η γη δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία, η ποσότητά της στην επιφάνεια κάθε τόπου εξαρτάται κυρίως από τη γεωγραφική του θέση, την εποχή και τη νεφοκάλυψη. Η έρημος π.χ. δέχεται περίπου το διπλάσιο ποσό ηλιακής ενέργειας από άλλες περιοχές. Στο μεγαλύτερο τμήμα της χώρα μας η ηλιοφάνεια διαρκεί περισσότερες από 2.700 ώρες το χρόνο. Στη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο εμφανίζει τις μικρότερες τιμές, κυμαινόμενη από 2.200 ως 2.300 ώρες, ενώ στη Ρόδο και τη νότια Κρήτη ξεπερνά τις 3.100 ώρες ετησίως και κατά συνέπεια και στα νησιά του Αιγαίου (δηλαδή και στη Μήλο), θα είναι κατά προσέγγιση 2.600 με 3.000 ώρες ετησίως. Συνεπώς η Ελλάδα αποτελεί μία από τις κατεξοχήν κατάλληλες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για εφαρμογές εκμε-τάλλευσης της ηλιακής ενέργειας.

39

Επιπλέον, τα ηλιακά συστήματα, των οποίων η επιφάνεια βρίσκεται σε λειτουργία στη χώρα μας είναι περίπου 2.800.000 m2. Η Ελλάδα είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σε όλη την Ευρώπη και μάλιστα σε χώρες με ιδιαίτερη βιομηχανική παράδοση, όπως η Γερμανία. Μια άλλη εφαρμογή που έχει εξαπλωθεί στην Ευρωπαϊκή αγορά είναι ο συνδυασμός παραγω-γής ζεστού νερού χρήσης και θέρμανσης χώρων με ενεργητικά ηλιακά συστήματα. Η χρήση των συστημάτων αυτών στις ελληνικές κλιματικές συνθήκες για τη θέρμανση χώρων, θεωρείται τεχνικά αλλά και οικονομικά αποδοτική, αν συνδυαστεί με την κατάλληλη μελέτη/κατασκευή του κτιρί-ου.

Ακόμη, ο ηλιακός φωτισμός εσωτερικών χώρων, έχει πολλαπλά-σια απόδοση από τους φωτοσωλήνες και πολύ σύντομο χρόνο απόσβε-σης ενώ επιδοτείται από προγράμματα της Ευρω-παϊκής Ένωσης. Εφαρ-μόζονται σε αποθήκες, λιμάνια, super markets (κατά συνέπεια και σε χώρους της Μήλου), κτίρια γραφείων (μόνο ο τελευταίος όροφος), καθώς και σε πτηνοτρο-φικές ή κτηνοτροφικές μονάδες και δημόσια κτίρια.

Αξίζει να σημειωθεί πως ανακαλύφθηκε μία νέα μέθοδος για αφα-λάτωση νερού, που εκμεταλλεύεται την ηλιακή ενέργεια για την εξάτμιση θαλασσινού νερού σε συνθήκες υποπίεσης και στην συνέχεια υγροποίησή του. Το κόστος ανά κυβικό αφαλατωμένου νερού θα είναι μηδαμινό. Μία πρώτη εκτίμηση το προσδιορίζει στα 0,10 ευρώ ή και λιγότερο. Η ψυχρή σύντηξη αποτελεί μία 100% ελληνική τεχνολογία παραγωγής πάμφθηνης ενέργειας. Οι αντιδραστήρες ψυχρής σύντηξης (cold fusion reactors) είναι εντελώς ασφαλείς και εκπέμπουν μηδαμινή ακτινοβολία, πολύ μικρότερη από αυτήν που εκπέμπει μία κοινή ηλεκτρική συσκευή. Η θερμική ενέρ-γεια που παράγουν είναι τεράστια και με μηδαμινό κόστος παραγωγής. Αυτή η θερμική ενέργεια χρησιμοποιείται για την εξάτμιση θαλασσινού νερού, το οποίο στη συνέχεια θα υγροποιείται απαλλαγμένο από το αλάτι. Έτσι, με μία διαδικασία απόσταξης θα έχουμε αφαλατωμένο νερό. Έχει ήδη ξεκινήσει σε ερευνητικό εργαστήριο στην Αθήνα ο σχεδιασμός και η κατασκευή αυτών των συστημάτων. Επίσης, σε ήδη υπάρχουσες μονά-

40

δες επεξεργασίας νερού γίνεται μετατροπή και εφαρμόζεται ως μοναδική πηγή ενέργειας για ολόκληρη τη μονάδα η ψυχρή σύντηξη.

Με την τεχνολογία αφαλάτωσης θαλασσινού νερού με ψυχρή σύντη-ξη θα γίνουν μέσα στα επόμενα χρόνια αρδεύσιμες και εκμεταλλεύσιμες μεγάλες ερημοποιημένες εκτάσεις του πλανήτη, σε συνδυασμό πάντα με την τεχνολογία AQUA SOFT*, που επιτρέπει την ανάμιξη αφαλατωμένου νερού με θαλασσινό για πιο θρεπτικό νερό για τα φυτά.

Πολύ σύντομα η τεχνολογία αφαλάτωσης θαλασσινού νερού με ψυ-χρή σύντηξη θα δώσει λύση με ελάχιστο κόστος στο πρόβλημα της λει-ψυδρίας σε ξενοδοχειακές μονάδες και σε δήμους, ιδιαίτερα σε νησιά. Συγκεκριμένα, αυτή η εφαρμογή θα δώσει οριστική λύση σε πολλές περι-οχές της Ελλάδας αλλά και ολόκληρου του πλανήτη, οι οποίες δεν έχουν επάρκεια νερού ύδρευσης και άρδευσης για τις καλλιέργειές τους ή το νερό τους έχει γίνει υφάλμυρο λόγω της υπεράντλησης από τον υδροφό-ρο ορίζοντα. Όλες οι ερημωμένες περιοχές του πλανήτη θα γίνουν ξανά καλλιεργήσιμες. Έτσι, είναι βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα η τεχνολογία της ψυχρής σύντηξης θα δώσει οριστική λύση, εκτός από το ενεργειακό και το περιβαλλοντικό πρόβλημα, και στο πρόβλημα της σίτισης ολόκληρου του πληθυσμού της Γης, προσφέροντας έτσι μία συνολική συνδυαστική λύση για τα μεγαλύτερα από τα σημερινά προβλήματα της ανθρωπότητας.

Εν κατακλείδι, η ηλιακή ενέργεια θα βελτιώσει την καθημερινότητα των πολιτών της Μήλου. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη ραγδαία ανά-πτυξη του νησιού σε όλα τα επίπεδα, ενώ ταυτόχρονα την αξιοποίηση και προστασία του περιβάλλοντος. Πρέπει όμως, οι πολίτες να ενημερωθούν καταλλήλως από τις αρμόδιες αρχές για την συμβολή της ηλιακή ενέργει-ας στην βελτίωση των ζωών τους ,στην καλύτερη διατήρηση και ανάπτυξη του βιοτόπου του νησιού και γενικότερα του περιβάλλοντος. Χρησιμοποιώ-ντας δηλαδή την αφαλάτωση θαλασσινού νερού με την βοήθεια του ήλιου ή την χρήση φωτοβολταϊκών κ.α. να καταλάβουν πως θα γίνεται εξοικονό-μηση των εσόδων τους, ενώ ταυτόχρονα θα καλύπτονται οι ανάγκες του στο έπακρο.

*τεχνολογία AQUA SOFT: Η ηλεκτρονική συσκευή AQUA SOFT εκπέμπει αδια-

λείπτως ηλεκτρικό εναλλασσόμενο πεδίο στο φάσμα των υπερήχων αλλάζοντας την

συμπεριφορά του νερού και κάνοντάς το να συμπεριφέρεται ως μαλακό. Διαφοροποι-

ώντας τη δομή των αλάτων και τη διαλυτική ικανότητα του νερού, αποτρέπει τη δημι-

ουργία επικαθίσεων σε ολόκληρη την εγκατάσταση, ενώ παράλληλα απομακρύνει και τις

υπάρχουσες επικαθίσεις.

Πηγές:http://www.sts.grwww.google.grwikipedia

41

2.4 ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (Αντώνης Μαρκέτος)

Η Μήλος είναι από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά νησιά του ηφαιστειακού τόξου του Ν. Αιγαίου και προκάλεσε το γεωθερμικό ενδι-αφέρον από το 1970. Η Μήλος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νη-σιώτικου συμπλέγματος των Κυκλάδων, που γεωλογικά ανήκει στην Πελα-γονική ζώνη. Η θέση της Μήλου, η τεκτονική του ελλαδικού χώρου και η παρουσία δύο λιθοσφαιρών πλακών στην περιοχή του Αιγαίο-μεσογειακού χώρου δημιούργησαν ειδικές συνθήκες που εξηγούν την παρουσία του γεωθερμικού πεδίου του νησιού.

Η έρευνα για την αναζήτηση γεωθερμικής ενέργειας άρχισε ουσια-στικά το 1971 με βασικό φορέα το ΙΓΜΕ και στη συνεχεία με τη χρημα-

42

τοδότηση της ΔΕΗ, οπότε και ερευνήθηκε η περιοχή της Μήλου. Λίγα χρό-νια αργότερα, το 1986, λειτούργησε η πρώτη πιλοτική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 2 MW με τη βοήθεια τριών παραγωγικών γεωθερμικών γεωτρήσεων (από 1.017 μέχρι 1.380 μέτρα και 310° C). Μελέτες έδειξαν ότι από το νησί μπορούμε να πάρουμε ηλεκτρική ισχύ ως 120 MW.

Γεωθερμία ή Γεωθερμική ενέργεια ονομάζουμε τη φυ-σική θερμική ενέργεια της Γης που διαρρέει από το θερμό εσωτερικό του πλανήτη προς την επιφάνεια. Η μετάδοση θερμότητας πραγματοποιείται με δύο τρόπους: α) Με αγωγή από το εσω-τερικό προς την επιφάνεια με ρυθμό 0,04 - 0,06 W/m2

β) Με ρεύματα μεταφοράς, που περιορίζονται όμως στις

ζώνες κοντά στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών, λόγω ηφαιστειακών και υδροθερμικών φαινομένων.

Μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο έχει η αξιοποίηση της γεωθερ-μικής ενέργειας για την κάλυψη αναγκών του, καθώς είναι μια πρακτικά ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. Ανάλογα με το θερμοκρασιακό της επίπεδο μπορεί να έχει διάφορες χρήσεις, κάνοντας ιδιαίτερα ελκυστική, από οι-κονομική άποψη, τη γεωθερμική εκμετάλλευση.

Tο γεωθερμικό πεδίο είναι σαν μια υπόγεια λίμνη, ένας υπόγειος ταμιευτήρας όπου συσσωρεύεται ρευστή ύλη. Το ρευστό αυτό θερμαίνεται από το μάγμα που βρίσκεται σε βάθος 5 έως 6 χιλιομέτρων κάτω από τον ταμιευτήρα. Με τη γεώτρηση αντλείται το ρευστό και βγαίνει ο ατμός που χρησιμοποιείται μέσω τουρμπινών για την ηλεκτροπαραγωγή. Η υπόλοιπη ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες εφαρμογές.

Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα Γενικά, η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας συναντά ορισμένα βασικά προβλήματα, τα οποία θα πρέπει να λυθούν ικανοποιητικά για την οικονομική εκμετάλλευση της εναλλακτικής αυτής μορφής ενέργειας. Οι τύποι αυτοί των προβλημάτων είναι ο σχηματισμός επικαθίσεων (ή όπως συχνά λέγεται, καθαλατώσεις ή αποθέσεις) σε κάθε σχεδόν επιφάνεια που έρχεται σε επαφή με το γεωθερμικό ρευστό, η διάβρωση των μεταλλικών επιφανειών, καθώς και ορισμένες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις (διάθεση των ρευστών μετά τη χρήση τους, εκπομπές τοξικών αερίων, ιδίως του υδρόθειου).

43

Όλα αυτά τα προβλήματα σχετίζονται άμεσα με την ιδιάζουσα χημική σύσταση των περισσότερων γεωθερμικών ρευστών. Τα γεωθερμικά ρευ-στά λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και της παραμονής τους σε επαφή με διάφορα πετρώματα περιέχουν κατά κανόνα σημαντικές ποσότητες δια-λυμένων αλάτων και αερίων. Η αλλαγή των θερμοδυναμικών χαρακτηριστι-κών των ρευστών στο στάδιο της εκμετάλλευσης μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες ευνοϊκές τόσο για τη χημική προσβολή των μεταλλικών επιφα-νειών, όσο και για την απόθεση ορισμένων διαλυμένων ή αιωρούμενων στερεών και την απελευθέρωση στο περιβάλλον επιβλαβών ουσιών. Τα προβλήματα από τη διάθεση των νερών που χρησιμοποιούνται για άμεσες χρήσεις είναι κατά κανόνα ηπιότερα (και σχεδόν μηδενικά) από ότι των ρευστών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Επίσης θα πρέπει να τονιστεί από την αρχή ότι στην περίπτω-ση που εφαρμόζεται η άμεση επανεισαγωγή των γεωθερμικών ρευστών στον ταμιευτήρα, όπως στην περίπτωση των μονάδων με δυαδικό κύκλο, οι επιπτώσεις είναι ελάχιστες. Βεβαίως κατά τη φάση της έρευνας, της ανόρυξης των γεωτρήσεων, των δοκιμών και της κατασκευής της μονά-δας μπορούν να υπάρξουν διαρροές και διάθεση γεωθερμικών νερών σε υδάτινους αποδέκτες, καθώς και αυξημένος θόρυβος.

Το CO2 που εκπέμπεται από γεωθερμικές μονάδες είναι κατά πολύ

μικρότερο από τις αντίστοιχες εκπομπές ατμοηλεκτρικών μονάδων. Το H

2S, λόγω της έντονης οσμής του και της σχετικής τοξικότητάς του, είναι

υπεύθυνο τις περισσότερες φορές για τη προκατάληψη που εκδηλώνεται κατά της γεωθερμίας.

44

Η κύρια ανησυχία από την αξιοποίηση της γεωθερμίας υψηλής εν-θαλπίας προέρχεται από τη διάθεση των γεωθερμικών νερών στους υδάτι-νους αποδέκτες. Λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και της περιεκτικότητάς του σε διάφορα χημικά συστατικά, το γεωθερμικό ρευστό προτού διατεθεί σε υδάτινους αποδέκτες θα πρέπει να υποστεί κάποια επεξεργασία και να μειωθεί η θερμοκρασία του. Τονίζεται ξανά ότι η περιβαλλοντικά περισ-σότερο αποδεκτή μέθοδος διάθεσης των γεωθερμικών ρευστών είναι η επανεισαγωγή τους στον ταμιευτήρα.

Τα περιβαλλοντικά οφέλη της γεωθερμίας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Συνεχής παροχή ενέργειας, με υψηλό συντελεστή λειτουργίας (load factor), >90%.

Μικρό λειτουργικό κόστος, αν και το κόστος παγίων είναι σημαντικά αυξημένο σε σχέση και με τις συμβατικές μορφές ενέργειας.

Μηδενικές ή μικρές εκπομπές αερίων στο περιβάλλον.

Μικρή απαίτηση γης.

Από τη λειτουργία των γεωθερμικών αυτών εφαρμογών θα εξοικο-νομούμε μεχρι 11 MW ρευμα τον μήνα, που είναι το μέγιστο ποσό ρεύ-ματος που καταναλώνουμε στη Μήλο τον Αύγουστο λόγω του τουρισμού, που αντιστοιχεί σε 8.500-9.000 τόνους καυσίμου (98,5% μαζούτ, 1,5% πετρέλαιο) ετησίως.

45

Λόγω της χαμηλής κατανάλωσης και της σχεδόν ανύπαρκτης συντή-ρησης του εξοπλισμού, τα γεωθερμικά συστήματα κλιματισμού μπορούν να εξοικονομήσουν από 55% μέχρι και 70% από την ετήσια δαπάνη σε σύγκριση με ένα συμβατικό σύστημα θέρμανσης και δροσισμού. Το μόνο λειτουργικό κόστος της εγκατάστασης είναι η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος από τον συμπιεστή και τις αντλίες, το οποίο είναι οικονομικότε-ρο σε σχέση με τη χρήση λέβητα πετρελαίου κατά 20-25%.

Συμβολή στην επίτευξη των στόχων της Λευκής Βίβλου της Ε.Ε. και του Πρωτοκόλλου του Κιότο.

Αποτελεί τοπική μορφή ενέργειας με συνέπεια την οικονομική ανά-πτυξη της γεωθερμικής περιοχής.

Συμβολή στην μείωση της ενεργειακής εξάρτησης μιας χώρας, με τον περιορισμό των εισαγωγών ορυκτών καυσίμων. Ένα γεωθερμικό σύ-στημα είναι τρεις έως πέντε φορές αποδοτικότερο από ένα συμβατικό σύστημα. Επειδή δεν καίει ορυκτά καύσιμα για να παράγει θερμότητα, παρέχει τρεις έως πέντε μονάδες ενέργειας για κάθε μονάδα ηλεκτρικής ενέργειας που τροφοδοτεί το σύστημα για θέρμανση χώρων (με καλορι-φέρ για θ>60° C, με αερόθερμα για θ>40° C, με ενδοδαπέδιο σύστημα για θ>25° C).

Επειδή δεν χρησιμοποιούνται καύσιμα, δεν συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου που είναι υπεύθυνο για την αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη. Δεν απαιτείται χρήση λεβητοστασίων, δεξαμενής καυσίμων και καμινάδων.

Η υπόλοιπη ενέργεια που δεν χρησιμοποιείται στην ηλεκτροπαρα-γωγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε άλλες εφαρμογές όπως, σε ιχθυοκαλ-λιέργειες (θ>15° C) επειδή τα ψάρια χρειάζονται ορισμένη θερμοκρασία για την ανάπτυξή τους.

Η πιο συνηθισμένη γεωθερμική εφαρμογή στον αγροτικό τομέα εί-ναι η θέρμανση θερμοκηπίων και εδαφών επειδή τα φυτά αναπτύσσονται γρηγορότερα και γίνονται μεγαλύτερα με τη θερμότητα (θ>25° C), ή και για αντιπαγετική προστασία.

46

Επίσης, χρησιμοποιείται για spa, θερμά λουτρά με θ = 25° - 40° C, πράγμα που συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.

Σε πολλές περιπτώσεις τα γεωθερμικά νερά θα μπορούσαν να αξι-οποιηθούν ακόμη επικερδέστερα, μέσα από τη συνδυασμένη χρήση τους σε κτηνοτροφικές μονάδες, βιομηχανικές εφαρμογές όπως αφαλάτωση θαλασσινού νερού (θ>60° C), ξήρανση αγροτικών προϊόντων, κ.λπ.

Με απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιμα-τικής Αλλαγής, μεταβιβάστηκε το δικαίωμα εκμετάλλευσης του γεωθερμι-κού δυναμικού της Μήλου, της Κιμώλου και της Πολυαίγου, από τη ΔΕΗ στη ΔΕΗ Ανανεώσιμες με την υποχρέωση να εγκαταστήσει μονάδα ισχύος 5 MW.

Στη Μήλο οι γεωθερμικοί ταμιευτήρες εντοπίζονται σε βάθος 1.000 έως 1.200 μέτρων ενώ η θερμοκρασία φτάνει τους 350 βαθμούς κελσί-ου. Αυτό πρακτικά μεταφράζεται σε τεράστιες δυνατότητες για ηλεκτρο-παραγωγή (δηλαδή μονάδες από 120 έως 240 MW), εφόσον βεβαίως λυθούν βασικά ζητήματα, όπως η εξασφάλιση τοπικής συναίνεσης, αλλά και η δημιουργία ηλεκτρικής διασύνδεσης. Σήμερα οι ανάγκες της Μήλου σε ηλεκτρική ενέργεια κυμαίνονται από 3 MW το χειμώνα έως 12 MW (καλοκαιρινή αιχμή).

Προκειμένου δε να αμβλυνθούν οι τοπικές αντιρρήσεις, ήδη εξετά-ζονται δύο πιθανές τοποθεσίες για την εγκατάσταση μονάδας -σε πρώτη φάση- ισχύος 5 MW είτε στην ανατολική Μήλο είτε στην Κίμωλο, σε ακατοίκητες περιοχές που δεν υπάρχει γεωργική εκμετάλλευση. Παράλλη-λα, εφόσον προχωρήσει το έργο, θα περιλαμβάνει την κατασκευή μονάδας κατακράτησης υδρόθειου, δηλαδή δε θα υπάρχει καμία απολύτως όχληση από την έκλυση οσμών.

Κατά τη γνώμη μου δεν είμαστε έτοιμοι τεχνολογικά να αναπτύ-ξουμε τη γεωθερμία στο νησί μας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πυρηνικό ατύχημα της Σοντοσίμα όπου λανθασμένα πίστευαν ότι με τον εξοπλισμό που είχαν μπορούσαν να λειτουργήσουν το εργοστάσιο με ασφάλεια. Σε περίπτωση ατυχήματος κατά την εξαγωγή της γεωθερμικής ενέργειας είναι πιθανό να αναγκαστούμε να φύγουμε από τη Μήλο για λογούς ασφαλείας για κάποιο χρονικό διάστημα.

Πήγες:Δικτυακός τόπος του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης ΕνέργειαςΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ του ΚΑΜΑΚΑΡΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ με θέμα «Η Γεωθερ-μική Έρευνα Στη Νήσο Μήλο»Γεωθερμία και Τυποποίηση, Φύτικας 2008http://www.boudouri.gr/geothermia.phpΤ.Ε.Ι. Κρήτης: Δημήτρης Αλ. Κατσαπρακάκης

47

2.5. Βιομάζα (Μωραΐτη Χρυσούλα - Τραπατσέλης Χρήστος)

Γενικά Βιομάζα ονομάζουμε κάθε υλικό το οποίο παράγεται από ζωικό ορ-γανισμό (όπως είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, υπολείμματα καλλιεργειών, κτηνοτροφικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων κ.λπ.) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο για παραγωγή ενέργειας. Στην χώρα μας το υλικό της βιομάζας είναι γνωστό και ως πέλλετ.

Πλέον, από την καύση της βιομάζας έχουμε την δυνατότητα παρα-γωγής ενέργειας της οποίας η χρήση έχει πολλά πλεονεκτήματα που δι-ευκολύνουν την καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Παρακάτω μπορούμε να δούμε ορισμένα από τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της καύσης της βιομάζας.

Το δυναμικό της βιομάζας στην Ελλάδα από αγροτικά και δασικά υπολείμματα είναι εξαιρετικά μεγάλο. Εκτιμάται συνολικά σε 50.000 TJ ή 12.000 Ktoe (ισοδύναμη μονάδα με την καύση 1 τόνου πετρελαίου), το οποίο ισοδυναμεί με το 50% της σημερινής ακαθάριστης εγχώριας κατα-νάλωσης. Το μεγαλύτερο δυναμικό εντοπίζεται στις περιοχές των μεγάλων καλλιεργειών στην Κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Αν σε αυτά προστεθεί και το δυναμικό που προκύπτει από τη δυνατότητα αξιοποίησης ενεργειακών καλλιεργειών αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι δυνατότητες εκμετάλλευσης της βιομάζας για ενεργειακούς σκοπούς είναι τεράστιες.

48

Πλεονεκτήματα 1. Η καύση της βιομάζας δεν συνεισφέρει στο φαινόμενο του θερ-μοκηπίου - επειδή οι ποσότητες του διοξειδίου του άνθρακα (CO

2) που

απελευθερώνονται κατά την καύση της βιομάζας δεσμεύονται πάλι από τα φυτά για τη δημιουργία της βιομάζας.

2. Η μηδαμινή ύπαρξη του θείου στη βιομάζα συμβάλλει σημαντικά στον περιορισμό των εκπομπών του διοξειδίου του θείου (SO

2) που είναι

υπεύθυνο για την όξινη βροχή.

3. Εφόσον η βιομάζα είναι εγχώρια πηγή ενέργειας, η αξιοποίησή της σε ενέργεια συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα καύσιμα και βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου, στην εξασφά-λιση του ενεργειακού εφοδιασμού και στην εξοικονόμηση του συναλλάγ-ματος.

4. Η ενεργειακή αξιοποίηση της βιομάζας σε μια περιοχή, αυξάνει την απασχόληση στις αγροτικές περιοχές με τη χρήση εναλλακτικών καλ-λιεργειών (διάφορα είδη ελαιοκράμβης, σόργο, καλάμι, κενάφ) τη δημι-ουργία εναλλακτικών αγορών για τις παραδοσιακές καλλιέργειες (ηλίανθος κ.ά.), και τη συγκράτηση του πληθυσμού στις εστίες τους, συμβάλλοντας έτσι στη κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Μελέτες έχουν δείξει ότι η παραγωγή υγρών βιοκαυσίμων έχει θετικά αποτελέσματα στον τομέα της απασχόλησης τόσο στον αγροτικό όσο και στο βιομηχανικό χώρο.

5. Είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας.

49

Μειονεκτήματα 1. Ο αυξημένος όγκος και η μεγάλη περιεκτικότητα σε υγρασία, σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα δυσχεραίνουν την ενεργειακή αξιοποίηση της βιομάζας.

2. Η μεγάλη διασπορά και η εποχιακή παραγωγή της βιομάζας δυ-σκολεύουν την συνεχή τροφοδοσία με πρώτη ύλη των μονάδων ενεργει-ακής αξιοποίησης της βιομάζας.

3. Βάσει των παραπάνω παρουσιάζονται δυσκολίες κατά τη συλλογή, μεταφορά, και αποθήκευση της βιομάζας που αυξάνουν το κόστος της ενεργειακής αξιοποίησης.

4. Οι σύγχρονες και βελτιωμένες τεχνολογίες μετατροπής της βι-ομάζας απαιτούν υψηλό κόστος εξοπλισμού, συγκρινόμενες με αυτό των συμβατικών καυσίμων.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η παραγωγή βιομάζας με σκοπό την καύση της είναι ένας οικολογικότερος και οικονομικότερος τρόπος παραγωγής ενέργειας για την κάλυψη των αναγκών των ανθρώπων.

50

Έτσι η δημιουργία εργοστασίου εκμετάλλευσης βιομάζας θα ωφε-λούσε το νησί μας όσον αφορά τον οικονομικό τομέα καθώς θα μειωνόταν η ανάγκη εισαγωγής άλλων καυσίμων όπως είναι το πετρέλαιο καθώς βέ-βαια και τα έξοδα για την προμήθειά τους στα νοικοκυριά. Ακόμη, στρέ-φοντας τον πληθυσμό της Μήλου στη γεωργία έτσι ώστε να παραχθεί βιομάζα θα μπορούσε να οδηγήσει στη γεωργική ανάπτυξη και τη μεγάλη παραγωγή γεωργικών προϊόντων πράγμα που φέρει ως αποτέλεσμα την οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Το έργο αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο νησί μας καθώς υπάρχουν αρκετές εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης και εκτροφής ζώων για την παραγωγή βιομάζας με απώτερο σκοπό την χρήση της. Η εκμετάλ-λευση του θάμνου, φυτό που χρειάζεται το φως του ήλιου, της αγκινάρας η οποία πρέπει να προφυλάσσεται από το δυνατό ψύχος και του γαϊδου-ράγκαθου που το σημαντικότατο πλεονέκτημα του είναι ότι δε χρειάζεται καθόλου νερό, είναι μερικά από τα φυτά που μπορούν να συντελέσουν στην εκμετάλλευσης της βιομάζας στην Μήλο.

Ο Θάμνος είναι μια κατηγορία φυτών που δεν έχουν κεντρικό κορμό, το ύψος τους είναι μέχρι τρία μέτρα και οι βλαστοί τους διακλαδίζονται από το επίπεδο του εδάφους. Οι βλαστοί των θάμνων διακλαδίζονται έντο-να και με αυτόν τον τρόπο αποκτούν το χαρακτηριστικό σχήμα τους. Οι εξελικτικά ανταγωνιστικές «συμπεριφορές» του θάμνου εντοπίζονται στη βέλτιστη δέσμευση της ηλιακής ενέργειας, τη διάχυση της θερμότητας που απάγουν από το περιβάλλον και επακόλουθα την ελάχιστη απώλεια της δεσμευμένης υγρασίας λόγω της εξάτμισης. Επίσης οι θάμνοι αναπτύσ-σουν γρήγορα. Η αγκινάρα ανα-πτύσσεται σε σχήμα θάμνου, ύψους περί-που 1,5 μ. Είναι φυτό ιθαγενές της Αφρικής, καλλιεργείται, όμως, σε πολλά μέρη του σύγ-χρονου κόσμου σε θέ-σεις προφυλαγμένες από το δυνατό ψύχος και εδάφη χωρίς πολ-λή υγρασία. Η ρίζα της αγκινάρας είναι πασ-σαλώδης και προχωρεί βαθιά στο έδαφος. Τα φύλλα της είναι μεγάλα με βαθιές σχισμές, χρώμα γκριζωπό στο κάτω μέρος και το στέλεχός της είναι μακρύ με διακλαδώσεις. Πολλαπλασιάζεται με παραφυάδες κατά την άνοιξη ή το φθινόπωρο ενώ ο βλαστός της ξεραίνεται το καλοκαίρι.

51

Το γαϊδουράγκαθο ευδοκιμεί σε χώρες με μεσογειακό και ηπει-ρωτικό κλίμα, στην Ελλάδα, Μικρά Ασία, Δυτική Ασία ενώ έχει εισαχθεί σε πολλά ακόμα μέρη ανά τον κόσμο. Θέλει καλοκαίρια ξηρά και εδάφη αμμώδη ή αργιλώδη, πλούσια σε άσβεστο. Συναντάται κυρίως στην ύπαι-θρο, σε ορεινές και πετρώδεις περιοχές, αλλά και σε πεζοδρόμια, ή στην άκρη της ασφάλτου, έχοντας την τάση να εμφανίζεται σε ανασκαμμένα ή διαταραγμένα εδάφη. Ζει δύο χρόνια και σχηματίζει θάμνο ύψους μέχρι τριών μέτρων και διαμέτρου μέχρι και ενός μέτρου. Το άνθος του είναι στρογγυλό σαν σφαίρα, με αγκάθια. Τρώγεται από τους γαϊδάρους.

Όμως αξίζει να αναφέρουμε το γεγονός ύπαρξης υγρασίας στον τόπο μας που μειώνει σημαντικά την απόδοση της παραγόμενης βιομάζας (κυρίως όταν η υγρασία > 50%) της οποίας ήδη η καύση έχει μικρότερα ποσά απόδοσης απ΄ ότι η καύση ίδιας ποσότητας άλλων καυσίμων. Για παράδειγμα, η καύση ενός τόνου πετρελαίου επιφέρει 42 GJ ενέργειας σε αντίθεση με τον ένα τόνο βιομάζας (ξηρής ουσίας βιομάζας) που ισο-δυναμεί με 0,4 τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (ΤΙΠ).

Στον ενεργειακό τομέα η καύση βιομάζας μπορεί να ωφελήσει το νησί στην παραγωγή θερμότητας, ηλεκτρισμού, παραγωγή καυσίμου (από βιοαιθανόλη και βιοντήζελ) καθώς και εδαφοβελτιωτικού. Είναι, έτσι, ξεκάθαρο ότι όλη αυτή η διαδικασία θα έρχεται ποιο οικονομικά στους κατοίκους λόγω της επεξεργασίας φθηνότερου υλικού από το οποίο προ-έρχονται πολλά καθημερινά αγαθά.

52

Εν κατακλείδι, η ιδέα που προτείνει η ερευνητική μας ομάδα είναι να γίνει μελέτη διαφόρων περιοχών του νησιού μας που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν με σκοπό την χρήση της βιομάζας ως μια οικονομικότερη και προσοδοφόρα πηγή ενέργειας.

Πήγες:http://el.wikipedia.orghttp://www.ecocrete.gr/index.phphttp://itia.ntua.gr/~nikos/energy/ene-biomass.pdf

53

2.6 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ(Σπύρος Αϊβαλιώτης, Ειρήνη Βικελή, Θοδωρής Ζούλιας, Μαρία Κλινάκη, Κυριακή Λαθούρα)

Το έδαφος της Μήλου προσφέρεται για καλλιέργεια και παραγωγή διαφόρων ειδών φυτών. Το εύκρατο κλίμα της Μεσογείου ευνοεί ιδιαίτε-ρα τις καλλιέργειες καθώς δεν παρατηρούνται ακραίες καιρικές συνθήκες. Το μόνο εμπόδιο της γεωργικής ανάπτυξης στο νησί είναι η έλλειψη υδά-τινων πόρων με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η άρδευση των χωραφιών. Αυτό έχει αποτέλεσμα, στη Μήλο, να είναι δύσκολη η καλλιέργεια φυτών με μεγάλη ανάγκη σε νερό. Ως εκ τούτου διατυπώνονται προτάσεις για την καλλιέργεια φυτών με ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό ως πιο αποδοτικές, και συμφέρουσες οικονομικά.

Στο νησί καλλιεργούνται φυτά προορισμένα κυρίως για ιδιωτική χρήση. Οι καλλιέργειες αυτές είναι μικρές και στις περισσότερες των πε-ριπτώσεων ερασιτεχνικές. Υπάρχουν βέβαια και μεγαλύτερες προσπάθειες παραγωγής εμπορικών προϊόντων για την κάλυψη των τοπικών αναγκών.

Ως τώρα δεν έχει παρατηρηθεί κάποια συντονισμένη επαγγελματική δράση με σκοπό την μαζική παραγωγή κάποιων γεωργικών προϊόντων, που να είναι δυνατό να εξαχθούν στην υπόλοιπη Ελλάδα ή ακόμα και στον υπόλοιπο κόσμο. Στόχος μας είναι, μέσα από αυτήν την εργασία, να πα-ραθέσουμε προτάσεις για καλλιέργειες φυτών, κυρίως αρωματικών και φαρμακευτικών, που μπορούν να καλλιεργηθούν στη Μήλο και με την πα-ραγωγή τους να βοηθήσουν στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου.

Μετά από συνάντηση με τον δασολόγο και γνώστη της Βοτανικής, κύριο Γιώργο Πετράκη, συγκεντρώσαμε τα φυτά που μπορούν να καλλι-εργηθούν και να ευδοκιμήσουν στον τόπο μας, τα οποία και παραθέτουμε παρακάτω.

Ουσιαστικά, σκοπός της εργασίας μας είναι να παρακινήσουμε και να εμπνεύσουμε όποιον ενδιαφέρεται και έχει τις ικανότητες και την θέλη-ση να το πράξει, να ασχοληθεί με την καλλιέργεια των φυτών αυτών σε επαγγελματικό και οικονομικά παραγωγικό επίπεδο.

Ο κατάλογος των φυτών Αψιθιά (ή Αρτεμισία): Λατινική ονομασία, Artemisia absinthium Γενικά: Πρόκειται για ποώδες, πολυετές φυτό που το ύψος του κυ-μαίνεται ανάλογα με το υποείδος από 20 εκ. έως 1,20 μ.. Οι χυμοί του έχουν πικρή γεύση και από αυτό εξάγεται ένα αιθέριο έλαιο πράσινου χρώματος, η αψίνθη, το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν στη φαρμακολογία βοτάνων για τις αντιελμινθικές, αιμοστατικές, αντιφλεγμο-νώδεις, αντιπυρετικές, αντισηπτικές και διουρητικές ιδιότητές του, καθώς και για την παρασκευή του τοξικού αλκοολικού ποτού «αψέντι», αλλά και του βερμούτ.

54

Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Η αψιθιά φύεται στις περιοχές της Μεσογείου και σε όλα τα εύκρατα μέρη. Καλλιεργείται επίσης σαν καλλωπιστικό και προστατευτικό φυτό των κήπων αλλά και ως φαρμα-κευτικό φυτό. Τα υπέργεια μέρη συλλέγονται το καλοκαίρι. Η αψιθιά φυ-τρώνει από σπόρους την άνοιξη αλλά πιο εύκολο είναι να κόψουμε ένα κλωνάρι με τη ρίζα του και να το μεταφυτέψουμε το φθινόπωρο. Ανθίζει από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Είναι διεγερτικό του πεπτικού, δηλαδή εξαιρετικά χρήσιμο φάρμακο για αυτούς που έχουν κακή πέψη. Αυξάνει την οξύτητα του στομάχου και την παραγωγή της χολής και βελ-τιώνει την πέψη και την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών, βοηθώντας έτσι σε άλλες παθήσεις Γενικά: το φυτό, σε μέτριες δόσεις, ερεθίζει το στομάχι, αυξάνει την όρεξη, διευκολύνει την πέψη, επιταχύνει την κυκλοφορία του αίματος, προκαλεί εκκρίσεις και συντελεί στο αδυνάτισμα.

Αλόη: Λατινική ονομασία, Aloe vera Γενικά: Η Αλόη η γνήσια (Aloe vera), επίσης γνωστή ως φαρμακευ-τική αλόη, είναι ένα είδος εύχυμου φυτού. Μεγαλώνει σε άνυδρα κλίμα-τα και συναντάται ευρέως στην Αφρική και άλλες άνυδρες περιοχές. Το είδος είναι γνωστό για τη χρήση του σε φαρμακευτικά και καλλυντικά σκευάσματα όπως επίσης και στον τομέα εναλλακτικής ιατρικής. Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Η αλόη μπορεί να φυτρώσει και να αναπτυχθεί και σε πετρώδη και ξηρά εδάφη, ωστόσο συνίσταται η καλλιέργεια της σε εδάφη που αποστραγγίζονται εύκολα, είτε απευθείας

στη γη είτε σε γλάστρες, λόγω του ότι πρόκειται για φυτό που προέρχεται από ημιερημικά κλίματα. Το καλύτερο είδος εδάφους για την καλλιέργεια της αλόης είναι αυτό με ελαφρώς αλκαλικό pH, γιατί αν το έδαφος είναι πολύ όξινο η ανάπτυξη του φυτού θα είναι πιο περιορισμένη και αργή. Σύμμαχοι του φυτού είναι ο ήλιος και το εύκρατο κλίμα, ενώ δεν αντέχει τις χαμηλές θερμοκρασίες και την υπερβολική υγρασία. Η ιδανική θερμο-κρασία για τη σωστή ανάπτυξη και εξέλιξη του φυτού είναι μεταξύ 200

και 25ο C, ενώ πρέπει να αποφεύγονται όσο είναι δυνατό οι απότομες

55

αλλαγές θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας. Δεν απαιτείται απαραι-τήτως αυξημένη μέση ετήσια βροχόπτωση, αλλά η ανάπτυξη του είναι πιο αργή όσο πιο λίγες είναι οι βροχοπτώσεις. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Η Αλόη έχει ποικίλες ιατρικές και φαρμακευτικές ιδιότητες και γι' αυτόν το λόγο είναι ένα εξαιρετικά εμπορεύσιμο φυτό. Δρα ευεργετικά στις παθήσεις του δέρματος (π.χ. εγκαύματα κ.α.), σε διαταραχές του πεπτικού συστήματος και σύμφωνα με μελέτες η αλόη ενδέχεται να εμποδίζει την ανάπτυξη όγκων. Τα παράγωγα της αλόης χρησιμοποιούνται επίσης και ως συστατικά σε πολλά καλλυντικά προϊόντα. Γενικά: Παρ' όλα τα θετικά στοιχεία που ευνοούν την ανάπτυξη και την καλλιέργεια της αλόης στη Μήλο, το φυτό αυτό για να διεξαχθεί σω-στά η παραγωγή και επεξεργασία του απαιτεί την ύπαρξη οργανωμένων μονάδων επεξεργασίας (εργοστάσια). Μια τέτοια μονάδα είναι εξαιρετικά δύσκολο να δημιουργηθεί στο νησί.

Βαλσαμόχορτο: Λατινική ονομασία, Hypericum perforatum L. Γενικά: Το βαλσαμόχορτο είναι πολυετής πόα ύψους 28-30 εκ. Απα-ντάται αυτοφυές σε όλη την Ελλάδα σε χέρσες και ξηρές τοποθεσίες, σε βουνά και μη καλλιεργούμενα χωράφια, φτωχής έως μέτριας γονιμότητας. Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Οι καλλιέργειες αυτού του φυ-τού προτιμώνται σε ηλιόλουστες θέσεις και εδάφη που σχηματίστηκαν απ ασβεστολιθικά πετρώματα που έχουν pH μέχρι 8, αλλά αποδί-δουν καλά και σε ελαφρώς όξινα εδάφη με pH μέχρι 6. Το φυτό δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία και νερό. Με-ρικά ποτίσματα απαιτούνται κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του. Η άνθηση των φυτών αρχίζει τον Ιούνιο και διαρκεί έως και 2 μήνες. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Το βαλσαμόχορτο είναι καθαρά φαρμακευτικό φυτό. Χρησιμοποιείται στην φαρμακοβιομηχανία για την παρασκευή διαφόρων σκευασμάτων που αντιμετωπίζουν την κατάθλι-ψη. Επιπλέον έχει αντικαρκινικές, αντιοξειδωτικές και διουρητικές ιδιότη-τες.

Δενδρολίβανο: Λατινική ονομασία, Rosmarinus officinalis) Γενικά: Αρωματικός αειθαλής θάμνος, πολύκλαδος και πυκνόφυλλος. Τα φύλλα είναι δερματώδη, μικρά, γραμμοειδή, ενώ τα άνθη βρίσκονται κατά ομάδες και βγαίνουν στις μασχάλες των φύλλων. Ευδοκιμεί τόσο σε

56

ήπιο, θερμό όσο και ψυχρό κλίμα, σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές, σε όλα σχεδόν τα εδάφη (ποτιστικά - ξερικά) εκτός από τα βαριά μη στραγ-γιζόμενα. Με pH=5.5 και μη ασβεστούχα εδάφη αναπτύσσεται κανονικά, ενώ με pH=7 και ασβεστούχα εδάφη ευνοείται περισσότερο. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Κυρίως με μοσχεύματα (τμήματα βλαστών 10 εκ. περίπου). Με παραφυάδες Στα ξερικά χωράφια φυτεύονται σε γραμμές που απέχουν 1 m και επί των γραμμών 60 - 80 εκ. Η φύτευση γίνεται με το χέρι ή με καπνο-φυτευτικές μηχανές.Απαραίτητη θεωρείται η καλή προετοιμασία του αγρού, η καταπολέμηση των ζιζανίων (σκαλίσματα ή ζιζανιοκτονία) και η άρδευση (3-4 ποτίσματα το καλοκαίρι) όπου υπάρχει νερό. Εποχή φύτευσης - σποράς: Καλύτερη εποχή για εγκατάσταση των μοσχευμάτων η άνοιξη. Η οριστική εγκατάσταση τους γίνεται τον Οκτώ-βριο - Νοέμβριο ή Φεβρουάριο - Μάρτιο Συγκομιδή: Συλλέγεται στο στάδιο της πλήρους άνθησης. Καταλλη-λότερη περίοδος: Μάιος-Ιούνιος-Ιούλιος Αποδόσεις: Η πλήρης απόδοση αρχίζει από το 3ο έτος. Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται σε 1.500-2.000 κιλά (χλωρό). Η σχέση ξηρού/χλωρού είναι 35%. Η παραγωγή ξηρών φύλλων ανέρχε-ται σε 250-350 κιλά/στρέμμα. Χρήσεις: Τα φύλ-λα-άνθη χρησιμοποιού-νται ως άρτυμα. Είναι άριστο μελισσοτροφικό φυτό. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, σαπωνο-ποιία, φαρμακευτική. Θε-ωρείται τονωτικό, χωνευτικό, σπασμολυτικό, χολαγωγό, κ.λπ.

Θυμάρι: Λατινική ονομασία, Thymus vulgaris Γενικά: Είναι εξαιρετικά ανθεκτικός πολυετής θάμνος (6-7 έτη) μι-κρού ύψους (30 εκ.) με όρθιους βλαστούς και ευχάριστο άρωμα. Ευδοκι-μεί σε θερμές όσο και ψυχρές περιοχές. Αναπτύσσεται σε ξερικές εκτά-σεις ενώ στις ποτιστικές η μεγαλύτερη παραγωγή αποβαίνει σε βάρος της ποιότητας. Ως προς τα εδάφη, δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις, προτιμά όμως τα μέσης συστάσεως, ασβεστούχα χαλικώδη. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Με σπόρο σε σπορείο (καλύτερη εποχή ο Αύγουστος)

57

Με παραφυάδες Με μοσχεύματα (ο πιο δαπανηρός) Εποχή φύτευσης - σποράς: Η μεταφύτευση από τα σπορεία του Αυ-γούστου γίνεται τον Οκτώβριο-Νοέμβριο. Από σπορεία του φθινοπώρου η μεταφύτευση γίνεται την άνοιξη. Από παραφυάδες του φθινοπώρου ή της άνοιξης η μεταφύτευση γίνεται αμέσως στο χωράφι. Η καλύτερη εποχή μεταφύτευσης είναι το φθινόπωρο. Γίνεται με το χέρι ή τις καπνοφυτευ-τικές μηχανές σε γραμμές που απέχουν 50-60 εκ. και επί των γραμμών 30-40 εκ. Είναι απαραίτητη η λίπανση (Νοέμβριο) με 30 κιλά φωσφορική αμμωνία και η καταπολέμηση των ζιζανίων. Συγκομιδή: Η καλύτερη φάση συγκομιδής είναι κατά την πλήρη άν-θηση του (Ιούνιος). Εφόσον προορίζεται για αιθέριο έλαιο μετά την κοπή προωθείται για απόσταξη. Για ξηρή δρόγη, μετά την ξήρανση αποθηκεύε-ται. Αποδόσεις: Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται σε 700-800 κιλά χλωρό χόρτο ή 200 κιλά περίπου σε ξηρή δρόγη. Με δεύτερη κοπή (Αύγουστος) υπάρχει συμπληρωματική παραγωγή 30%. Χρήσεις: Χρησιμοποιείται η ξηρή δρόγη και το αιθέριο έλαιο στην βιομηχανία τροφίμων. Περιέχει θυμόλη με ισχυρές αντισηπτικές ιδιότη-τες. Επίσης στην αρωματοποιία και ποτοποιία. Αναφέρεται ως αντισηπτικό, αποσμητικό, τονωτικό, χωνευτικό, σπασμολυτικό.

Κάπαρη: Λατινική ονομασία, Capparis spinosa Γενικά: Είναι πολυετής θάμνος με μικρά αγκάθια και βλαστούς που διακλαδίζονται και απλώνονται στο έδαφος και άνθη μεγάλα και λευκά που φύονται μεμονωμένα. Στην Ελλάδα αυτοφύεται σε πολλά μέρη (κυρίως νη-σιά) σε πετρώδεις και βραχώδεις το-ποθεσίες. Τρόπος πολ-λαπλασιασμού: Με σπόρο σε σπορείο (εγκατάσταση τον Φεβρουάριο το 5% φυτρώνει σε 2-3 μήνες). Με μοσχεύματα διαμέ-τρου >1.5 εκ. (πο-σοστό ριζοβολίας 50%). Εποχή φύ-τευσης - σποράς: Η μεταφύτευση γί-νεται σε χωράφι καλά οργωμένο και απαλλαγμένο από ζιζάνια. Οι αποστά-σεις των φυτών μεταξύ των γραμμών όσο και επί των γραμμών είναι 2.0-2.5 μ. (160-250 φυτά/στρέμμα). Απαραίτητες εργασίες μετά τη φύτευση

58

η καταπολέμηση των ζιζανίων και των εντόμων, το κλάδεμα και εάν είναι δυνατόν η λελογισμένη λίπανση. Συγκομιδή: Στον 3ο χρόνο βρίσκεται στην πλήρη παραγωγή. Η καρ-ποφορία διαρκεί από Μάιο-Αύγουστο. Αποδόσεις: Γίνονται 9-12 συλλογές και διαχωρισμός των μπουμπου-κιών ανάλογα με το μέγεθος. Χρήσεις: Χρησιμοποιείται σαν λαχανικό ή άρτυμα. Αναφέρεται ότι οι φλοιοί των ριζών χρησιμοποιούνται εναντίον της υδρωπικίας, αναιμίας, ατονίας, αρθρίτιδας. Τα μπουμπούκια θεωρούνται ως διουρητικά και αντι-αρτηριοσκληρωτικά.

Κρόκος: Λατινική ονομασία, Crocus sativus Γενικά: Είναι φυτό από το οποίο παράγεται ένα από τα ακριβότερα μπαχαρικά, το σαφράν, το οποίο προέρχεται από τον ύπερο του άνθους του φυτού. Ευδοκιμεί σε ποικίλες κλιματολογικές συνθήκες και σε διαφο-ρετικά υψόμετρα σε στραγγερά και αμμώδη εδάφη που δεν έχουν πολύ ασβέστιο. Από την άνοιξη μέχρι τον Σεπτέμβριο βρίσκεται σε λήθαργο και αντέχει τόσο σε υψηλές όσο και σε χαμηλές θερμοκρασίες. Οι βροχές της άνοιξης βοηθούν την ανάπτυξη των βολβών και του Αυγούστου - Σε-πτεμβρίου την ανθοφορία. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Με βολβούς που αναπαράγονται κάθε χρό-νο από τις παλαιότερες φυτείες Εποχή φύ-τευσης - σποράς: Φυτεύεται κυρίως τον Μάιο-Ιούνιο. Μερικές φορές μπορεί να φυτευ-τεί Αύγουστο-Σε-πτέμβριο. Για κάθε στρέμμα χρειάζο-νται 200-250 κιλά βολβοί. Φυτεύεται σε γραμμές (αυλα-κιές) βάθους 15-20 εκ. που απέ-χουν μεταξύ τους 20-25 εκ. και επί των γραμμών 10-12 εκ. Καλλιεργητικές φροντίδες: προετοιμασία χωραφιού (2 οργώματα) και μετά τη φύτευση επεμβαίνουμε το δεύτερο - τρίτο χρόνο για φρεζά-ρισμα, ισοπέδωση το καλοκαίρι και βασική λίπανση (4-4-4) το Σεπτέμβριο και επιφανειακό (3-5 μονάδες αζώτου) την άνοιξη και καταπολέμηση των ζιζανίων (σκαλίσματα) από Νοέμβριο - Φεβρουάριο.

59

Συγκομιδή: Ανθίζει συνήθως τον Οκτώβριο και σε θερμές περιοχές τον Σεπτέμβριο. Διαρκεί περίπου ένα μήνα. Η ποιότητα διασφαλίζεται με την γρήγορη συλλογή των ανθέων τις πρωινές ώρες σε θερμοκρασίες 14-180 C και συννεφιασμένο καιρό Αποδόσεις: Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται από 0.7-1.0 κιλό. Χρήσεις: Χρησιμοποιούνται τα στίγματα του υπέρου που έχουν χρω-στικές, φαρμακευτικές και αρωματικές ιδιότητες. Θεωρείται ως τονωτικό της όρεξης και καταπραϋντικό. Χρησιμοποιείται ως αρτυματικό και για χρωματισμό τροφίμων.

Λεβάντα: Λατινική ονομασία, Lavandula sp. Γενικά: Η λεβάντα είναι πολυετής χαμηλός θάμνος και αυξάνει σε ύψος από 0,3 - 1,2 μ. Η πραγματική λεβάντα έχει σφαιρική και πυκνή ανάπτυξη. Τα αρωματικά αειθαλή φύλλα της είναι καταπράσινα εντελώς αντίθετα και μήκους 5 εκ. Ανθίζει το καλοκαίρι. Τα άνθη της διακρίνονται από τις διακοπτόμενες κορυφές και έχουν γλυκό άρωμα. Φυσικό περιβάλλον και καλλιέργεια: Τα μέρη του φυτού που χρησι-μοποιούνται για απόσταξη είναι τα άνθη και σε μικρότερες ποσότητες τα

φύλλα. Οι κορυφές των ανθέων παράγουν αιθέριο έλαιο πολύ ανώτερης ποιότητας από αυτό που περιέχεται στα φύλλα. Η Λεβάντα είναι μέτρια ανθεκτική σε πάγο και ξηρασία. Όλες οι λε-βάντες είναι ευαίσθητες στην υψηλή υγρασία, ενώ οι υψηλές θερμοκρα-σίες του καλοκαιριού επηρεάζουν την ποιότητα του παραγόμενου ελαίου.Οι πολλοί και διαφορετικοί τύποι λεβάντας επιτρέπουν την καλλιέργεια

60

της σε διάφορα μικροκλίματα από κρύα μέχρι ημιτροπικά. Σε κάθε ιδιαί-τερο μικρόκλιμα πρέπει να δοκιμάζονται διάφορες ποικιλίες προκειμένου να διαπιστωθεί ποια από αυτές θα αναπτυχθεί καλύτερα. Η λεβάντα απαιτεί καλώς στραγγιζόμενα εδάφη ηλιαζόμενα, αμμώδη αμμοπηλώδη ή χαλικώδη εδάφη. Τα χαμηλής γονιμότητας εδάφη δεν πρέ-πει να θεωρούνται ακατάλληλα. Το pH του εδάφους πρέπει να κυμαίνεται από 5,8 - 8,3. Πολύ υγρά εδάφη η κακώς στραγγιζόμενα εδάφη μπορούν να προκαλέσουν κακή ανάπτυξη, ασθένειες η τον θάνατο των φυτών. Η λεβάντα πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα , με σπόρο ή ριζώμα-τα ή καταβολάδες. Ο πολλαπλασιασμός με σπόρο είναι εφικτός αλλά δεν εξασφαλίζει την γενική ομοιομορφία. Η άρδευση είναι αναγκαία για τα πρώτα 2 χρόνια έως ότου η καλ-λιέργεια έχει εγκατασταθεί πλήρως. Σε ελαφριά εδάφη η σε περιοχές με χαμηλές βροχοπτώσεις η άρδευση σε κρίσιμα στάδια εξακολουθεί να είναι αναγκαία. Τα φυτά στο στάδιο της ανθήσεως δεν θα πρέπει να αφήνονται χωρίς νερό. Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις: Όλα τα είδη της λεβάντας καλ-λιεργούνται κυρίως για το αιθέριο έλαιο που εξάγεται από τα ανθισμένα στελέχη του φυτού. Το αιθέριο αυτό έλαιο έχει εντομοαπωθητικές και αντιοξειδωτικές ιδιότητες και είναι από τα πλέον χρησιμοποιούμενα στη βιομηχανία αρωμάτων, σαπουνιών, καλλυντικών και στην αρωματοθερα-πεία. Η εμπορική του αξία εξαρτάται από τη σύνθεση του και κυρίως από τα συστατικά, οξικός λιναλυλεστέρας και λιναλόολη που πρέπει να κυμαί-νονται σε ποσοστά 30-43% και 36-43% αντίστοιχα.

Μάραθος: Λατινική ονομασία, Foeniculum vulgare Γενικά: Φυτό μονοετές, διετές ή πολυετές. Ευδοκιμεί σε όλες τις περιοχές με καταλληλότερες τις περιοχές που έχουν ήπιο μεσογειακό κλί-μα και μεσημβρινό προσανατολισμό. Ακατάλληλες οι ορεινές περιοχές με κρύα άνοιξη. Προτιμά εδάφη ασβεστώδη, γόνιμα, πηλώδη ή αμμοαργιλώδη

61

αποστραγγιζόμενα. Συνήθως καλλιεργείται σε ξερικά χωράφια και σπανί-ως σε ποτιστικά. Τρόπος πολλαπλασιασμού: Με σπόρο και με φυτικά τμήματα βλαστού και ρίζας (ο πολυετής). Εποχή φύτευσης - σποράς: Η σπορά γίνεται στο χωράφι το φθι-νόπωρο (Οκτώβριο-Νοέμβριο) ή την άνοιξη (Μάρτιο-Απρίλιο). Η πρώιμη σπορά της άνοιξης αξιοποιεί τις ανοιξιάτικες βροχές με συνέπεια την αύξηση της παραγωγής. Η σπορά γίνεται με το χέρι (πεταχτά) ή με σπαρ-τική μηχανή σε γραμμές που απέχουν 40-60 εκ. Απαιτούμενη ποσότητα σπόρου 0.6-1.2 κιλά/στρέμμα. Απαραίτητη είναι η καλή προετοιμασία του χωραφιού (όργωμα, δισκοσβάρνισμα, κ.λπ.) και η καταπολέμηση των ζιζα-νίων (σκάλισμα, ζιζανιοκτονία). Συγκομιδή: Η συγκομιδή πραγματοποιείται όταν οι περισσότερες αν-θοταξίες έχουν ωριμάσει με καρπούς σκληρούς γκριζοπράσινους (Ιούλιο). Αποδόσεις: Η μέση στρεμματική απόδοση κυμαίνεται σε 100 κιλά για το ξερικό και μέχρι 180 κιλά για το ποτιστικό. Η απόδοση σε αιθέριο έλαιο κυμαίνεται από 7-10% με περιεκτικότητα σε ανηθόλη 60%.

Σατουρέγια: Λατινική ονομασία, Satureja thrymbra Γενικά: Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες μέχρι -5° Κελσίου και δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε σκιερά μέρη. Ευδοκιμεί σε ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη (με τιμή pH 7 θεωρούνται ιδανικά για την καλή ανάπτυξη του), καλά αποστραγγιζόμενα και ηλιόλουστα.

Τρόπος πολλαπλασιασμού: Ο πολλαπλασιασμός του γίνεται με σπόρο το φθινόπωρο ή την άνοιξη και με μοσχεύματα μαλακού ξύλου το καλο-καίρι. Η καταλληλότερη εποχή για την καλλιέργεια του φυτού είναι είτε το

62

φθινόπωρο είτε η άνοιξη. Ανθίζει το Μάιο για περίπου ένα μήνα. Συνυ-πάρχει με το θυμάρι και προηγείται χρονικά στην ανθοφορία. Η συγκομιδή αρχίζει συνήθως το δεύτερο χρόνο, συλλέγεται το υπέργειο μέρος σε στάδιο πλήρους άνθησης. Χρήσεις: Είναι μελισσοτροφικό φυτό. Η ξηρή δρόγη χρησιμοποιείται ως διουρητικό, χολαγωγό και εμμηναγωγό. Το αιθέριο έλαιό του έχει αντι-μυκητική, αντι-βακτηριακή, αντι-μυκοβακτηριακή και αντι-φυτρωτική δρά-ση. Χρήση στην αρωματοποιία, στη μαγειρική, (σαν φρέσκα ή αποξηραμένα αρτύματα, βότανα, καρυκεύματα και μπαχαρικά).

Φλισκούνι: Λατινική ονομασία, Mentha pulegium Γενικά: Αυτοφύεται σε υγρά μέρη και σε όχθες ποταμών και ρυα-κιών. Προτιμάει όλο το φάσμα εδαφών, «ελαφριά», «μεσαία» και «βαριά». Η άνθηση της αρχίζει τον Ιούνιο και διαρκεί μέχρι και τον Οκτώβριο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του φυτού, όταν αυτό βρίσκεται σε πλήρη άνθηση. Συγκομίζεται στην αρχή της ανθοφορίας (συνήθως αρχές Ιουλίου), ενώ από καλλιέργειες που είναι εγκατεστημένες σε εύφορα αρδευόμενα χωράφια, μπορεί να γίνει άλλη μία συγκομιδή το Σεπτέμβριο.

Χρήσεις: Χρησιμοποιείται στη μαγειρική ως καρύκευμα, καθώς και ως αφέψημα ή αιθέριο έλαιο. Το αιθέριο έλαιο είναι κατάλληλο για κατώ-τερης ποιότητας προϊόντα αρωματοποιίας και σαπωνοποιίας. Εκτός από τα προαναφερθέντα φυτά, υπάρχουν και ορισμένα που χρειάζονται μεγάλες ποσότητες νερού προκειμένου να καλλιεργηθούν. Τα φυτά αυτά είναι η ρίγανη, η μαντζουράνα, το μελισσόχορτο, ο βασιλικός, το γιασεμί, ο γλυκάνισος και η δάφνη.

63

Εν κατακλείδι, είναι προφανές το γεγονός ότι υπάρχει προοπτική γεωργικής ανάπτυξης στον νησί μέσα από την καλλιέργεια των φυτών που αναφέραμε. Μέσα από τις επενδύσεις στην γεωργία θα ενισχυθεί η οικονομία του νησιού και είναι πιθανό να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας που θα καλύπτουν ως ένα βαθμό την ανάγκη των κατοίκων για απασχό-ληση. Τα οφέλη είναι πολλά, όμως είναι εξαιρετικά σημαντικό να γίνει το πρώτο αποφασιστικό βήμα. Εμείς θέτουμε ως στόχο, με τις πληροφορίες που παραθέσαμε, να ενημερώσουμε τους κατοίκους του νησιού και να εν-θαρρύνουμε κάθε μικρό ή μεγάλο επιχειρηματία να επενδύσει στις εναλ-λακτικές καλλιέργειες και να ωθήσει την ανάπτυξη της Μήλου ένα βήμα πιο πέρα.

Κρίταμο: Λατινική ονομασία, Crithmum maritimum Γενικά: Ανθοφορεί το καλοκαίρι. Προτιμά βραχώδη, παραθαλάσσια και αμμουδερά μέρη. Αντέχει σε υψηλές θερμοκρασίες, έχει περιορισμένη ανάγκη σε υγρασία και υψηλές ανοχές στην αλατότητα. Φυ-τρώνει στις ακτές της Μεσο-γείου και του Ευρωπαϊκού Ατ-λαντικού. Στην Ελλάδα φύεται σε πολλές παραθαλάσσιες και αμμουδερές περιοχές. Χρήσεις: Χαρακτηρίζε-ται ως αποτοξινωτικό βότανο, χρησιμοποιείται ως διουρητικό και συνιστάται ως εμμηναγω-γό. Χρησιμοποιείται στην ελληνι-κή κουζίνα ως κρύα σαλάτα, τουρσί κ.τ.λ.

Φασκόμηλο: Λατινική ονομασία, Salvia officinalis Γενικά: Είναι πολυετής αειθαλής θάμνος των εύκρατων θερμών πε-ριοχών. Εποχή φύτευσης - σποράς: Η καλύτερη εποχή φύτευσης της φα-σκομηλιάς στο χωράφι είναι το φθινόπωρο, όμως μπορεί να γίνει και την άνοιξη. Οι ανάγκες σε νερό και λιπάσματα είναι πολύ περιορισμένες.Το φυτό έχει έντονη αρωματική οσμή και καλλιεργείται για τις φαρμακευ-τικές ιδιότητες του, ως αφέψημα και ως καρύκευμα. Τα φύλλα που είναι και το κατεξοχήν χρησιμοποιούμενο μέρος του φυτού συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της ανθοφορίας με ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, το Μάιο ή τον Ιούνιο και ξηραίνονται στη σκιά. Χρήσεις: Η φασκομηλιά χρησιμοποιείται στη θεραπευτική με τη μορφή αφεψήματος.

64