ΜΙΚΡΟΨΥΧΟΛΟΓΊΑ

ΝΙΚΟΣ ΡΟΎΣΣΟΣΘΟΔΩΡΉΣ ΔΡΟΎΛΙΑΣ

CONTENTS

Νίκος Ρούσσος

Θοδωρής Δρούλιας

Σχετικά με το βιβλίο

1. Οι βρικόλακες της τελειομανίας

2. Κρίσεις Πανικού - Ο Θεός Πάνας Ζει!

3. Ο Σπόρος του Παιδικού Πένθους

4. Στη Σκιά της Ενσυναίσθησης

5. Για το ειδικό πρόβλημα του Ανεκπλήρωτου Έρωτα

6. Το “Βλέμμα”

7. Το Σύμπλεγμα της Πεταλούδας

8. Τι χρώμα να έχουν τα μάτια της Μέδουσας;

9. Σκόρπιες σκέψεις για τη “ρατσιστική εμπειρία”

10. Πόσο νόημα μπορούμε να αντέξουμε;

11. Συζητώντας με το χαρακτήρα μας

12. Οι ευεργετικές ιδιότητες της Χυλόπιτας

13. Το βάθος του δέρματος

14. Αυτό δεν είναι μία πίπα

15. Η προδοσία

16. Το “νεκρό” παιδί

17. Η ντροπή

18. Αγάπη για εκδίκηση

19. Ερωτική Αίρεση

20. Ο ζητιάνος

21. Υποχονδριακά Πάθη

22. Οικογενειακά Τραπέζια

23. Θεραπεία, Προφητεία, Νοσταλγία

24. Μαμούνια

25. Το εφικτό της θεραπείας

26. Κογιότ και Μπιπ Μπιπ

ΝΊΚΟΣ ΡΟΎΣΣΟΣ

Ο Νίκος είναι ψυχολόγος. Zει και εργάζεται στη Ζάκυνθο.Σπούδασε στη Θεσσαλονίκη, έχει εκπαιδευτεί στο Συμβολόδραμακαι το Sandplay Therapy και είναι μέλος του Ελληνικού ΚέντρουΜελέτης Αναλυτικής Ψυχολογίας. Έχει εργαστεί για 10 χρόνια σεκοινοτικές δομές ψυχικής υγείας(ΚΜΨΥ), ενώ διατηρεί και ιδιωτικόγραφείο. Έχει εκδώσει το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «ΤοΠαντοπωλείο» από τις εκδόσεις Ιβίσκος. Μπορείτε, επίσης ναβρείτε το βιβλίο του “Το παιδί που κατάπιε μια φάλαινα” σε μορφήpdf, στη σελίδα Innerself.gr

www.creativetherapy.grnsroussos@yahoo.gr

ΘΟΔΩΡΉΣ ΔΡΟΎΛΙΑΣ

Ο Θοδωρής Δρούλιας είναι ψυχολόγος. Σπούδασε στηΘεσσαλονίκη και ζει στην Αθήνα. Έχει εκπαιδευτεί στοΣυμβολόδραμα και συνεχίζει να εκπαιδεύεται στη Συστημική καιΟικογενειακή Θεραπεία στο ΑΚΜΑ. Έχει εργαστεί για χρόνια σεκοινοτικές δομές ψυχικής υγείας ως θεραπευτής και ως επόπτης.Παράλληλα εργάζεται στο ιδιωτικό του γραφείο

thodorisdroulias@gmail.com

Τ

ΣΧΕΤΙΚΆ ΜΕ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ

ο μικρό αυτό βιβλίο, είναι μια συλλογήαποσπασματικών σκέψεων καιπροσεγγίσεων των ψυχολόγων και

φίλων από τα φοιτητικά τους χρόνια, ΝίκουΡούσσου και Θοδωρή Δρούλια. Όλα τα άρθραέχουν γραφτεί σε διάστημα δύο περίπου χρόνωνκαι μπορεί να τα βρει κανείς στον ιστότοποinnerself.gr

Η “Μικροψυχολογία”, είναι η απόπειρα τουςνα αντισταθούν στις Μεγάλες Ιδέες, της διαρκούςβελτίωσης, της θετικής σκέψης και τουφανατισμού της θεραπευτικής κανονικοποίησης

που αναπαράγονται, σχεδόν χωρίς αντίλογο απότη τρέχουσα ποπ ψυχολογική ιδεολογία.

Στα κείμενα που ακολουθούν δε θα βρείτε μιαενιαία θεωρία. Τα μικρά άρθρα, είναι περισσότεροαπόπειρες φλερτ με τα ζητήματα που συναντούνστη κλινική πράξη. Απόπειρες παιχνιδιάρικουδιαλογισμού στο σημείο που τέμνονται τοατομικό και το συλλογικό. Αν και η προσέγγισητους θα μπορούσε να θεωρηθεί επηρεασμένη απότην Αναλυτική Ψυχολογία, σίγουρα δε σταματάεκεί. Διότι το ασυνείδητο είναι ένα δημόσιο αγαθόκαι ως εκ τούτου ο καθένας μας έχει ευθύνη καιδικαιώματα απέναντι του..

Έρωτας, φθόνος, συμπτώματα, τέχνη, όνειρα,μύθοι και ζωήφια τρυπώνουν στην άτακτη ροήτων κεφαλαίων που ελπίζουμε ότι θααπολαύσετε!

Στην είσοδο της παλαιάς Φιλοσοφικής του ΑΠΘ

Σ

1

ΟΙ ΒΡΙΚΌΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΙΟΜΑΝΊΑΣΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

ε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε μια πολύπαράδοξη ιδέα: οι βρικόλακες δε ζούνεμόνο τη νύχτα, ζούνε – μερικές φορές

μάλιστα κυρίως, την ημέρα. Δε θααμφισβητήσουμε τίποτε άλλο από τηπαραδοσιακή αντίληψη περί βρικολάκων, παράμόνον αυτό. Δηλαδή θα συνεχίσουμε ναπιστεύουμε ότι πρόκειται για καταραμένες ψυχέςπου δε τους επιτράπηκε, συνήθως εξαιτίαςκάποιου φοβερού αμαρτήματος, να ξεκουραστούνστον άλλο κόσμο. Θα δεχτούμε επίσης ότι διψούνγια ανθρώπινο αίμα, είναι χλωμοί, έχουν

κοφτερούς κυνόδοντες, δε μπορούν να δουν τονεαυτό τους στον καθρέπτη, μπορούν ναμεταμορφωθούν σε νυχτερίδες ή λύκους ήοτιδήποτε επιθυμούν και τέλος ότι μπορούν ναμετατρέψουν και άλλους ανθρώπους σεαπέθαντα βαμπίρ.

Στη δουλειά που κάνω έχω τη τύχη(η τηνατυχία) να γνωριστώ με πολλούς βρικόλακες.Πρέπει να σας πω, πως μερικές φορές είναι τόσοσαγηνευτικοί που μπορεί και να ξεχάσεις το πόσοεπικίνδυνοι μπορεί να γίνουν. Η βαθιά,χαλαρωτική τους φωνή σε υπνωτίζει με τησιγουριά και τη στιβαρότητα της. Άλλες φορέςείναι άντρες, άλλες φορές γυναίκες. Δείχνουν ναέχουν πολύ σοβαρά επιχειρήματα για τηναναγκαιότητα, να ρουφούν το αίμα των αθώωνθυμάτων τους. Μάλιστα διαβεβαιώνουν πωςγίνεται για το καλό τους. Έχουν και τοαφοπλιστικό επιχείρημα, ότι μπορούν καθένα νατον κάνουν να ζει για πάντα, κλείνοντας το μάτιυπαινισσόμενοι ότι έχουν ξεγελάσει τους θεούς.

Προτού βιαστεί κανείς να απορρίψει ταπαραπάνω ως μια ανεπίκαιρη μεταφυσική, τον

προσκαλώ να αναλογιστεί εκείνες τις στιγμές πουάδειος, μετά από μια πολύ κοπιαστική μέρα,ακούει μια φωνή στο μυαλό του να του λέει, ότιδεν τα κατάφερε όπως θα έπρεπε. Ή ας θυμηθείκανείς τις στιγμές που κοιτάζοντας το σώμα του,κάτι καθοδηγούσε το βλέμμα του στις ατέλειεςπροσκαλώντας τον να προσπαθήσει κι άλλο. Ήας σκεφτεί κανείς τη ντροπιαστική φωνή, ότικατά κάποιον τρόπο όλοι οι υπόλοιποι είναικαλύτεροι στον έναν ή τον άλλο τομέα. Και ότανπράγματι τα φέρει στο νου του όλα αυτά, αςπροσπαθήσει να υπολογίσει πόσο αίμα, δηλαδήπόση ενέργεια έχει χάσει, τρέφοντας τονακόρεστο εσωτερικό του βρικόλακα.

Κάθε άνθρωπος, ειδικά στα πρώτα στάδια τηςζωής του, έχει ανάγκη το λεγόμενο“καθρέφτισμα”. Μέσα στους καθρέπτες τουβλέμματος των σημαντικών άλλων ένα παιδί,μπορεί να αντιληφθεί τον εαυτό του. Αν τοβλέμμα έχει αγάπη το παιδί θα μάθει να αγαπάειτον εαυτό του. Αν το βλέμμα έχει υπομονή θαμάθει να υπομένει τις δυσάρεστες εμπειρίες. Αντο βλέμμα έχει σιγουριά θα μάθει να

εμπιστεύεται το κόσμο. Αν το βλέμμα κοιτάειαλλού, τότε το παιδί βλέπει έντρομο έναν άδειοκαθρέπτη και αποκτά μια πρώτη γεύση τηςανάδυσης αυτού του εσωτερικού βρικόλακα.

Οσοδήποτε αιρετικό και να ακούγεται αυτός οβρικόλακας στην αρχή δεν είναι απαραίτητακακός. Μερικές φορές είναι η μόνη συντροφιάενός ανθρώπου. Είναι ένας σκοτεινός προστάτηςπου διασφαλίζει ότι το βαθύ τραύμα τηςαπόρριψης του άδειου βλέμματος δε θαξανασυμβεί ποτέ. Ρουφάει βέβαια μπόλικηψυχική ενέργεια εξαντλώντας τον ψυχισμό, αλλάφροντίζει ότι τουλάχιστον ο τραυματισμός δε θαέλθει από έξω. Η λειτουργία του λοιπόν είναικατά κάποιον τρόπο αμυντική.

Όσο όμως πίνει αίμα, τόσο περισσότεροαπαιτεί. Ψιθυρίζει θέλω κι’ άλλο. Δεν είναιαρκετό… Περισσότερη δουλειά, περισσότερηγνώση, περισσότερη ομορφιά, περισσότερηδιασημότητα. Αποκτά τεράστια εξουσία καιεμπειρία και στο τέλος η επιχειρηματολογία τουείναι αφοπλιστική. Άλλωστε είναι μετρ τωνδιλημμάτων και της μανιχαϊκής

καταστροφολογίας. Ή επιτυχημένος ήαποτυχημένος, ή πανέμορφος ή τέρας, ή πρόοδοςή θάνατος, ή μέρα ή νύχτα. Νομίζω ότι είναι αυτόακριβώς το χαρακτηριστικό του, που έκανε τουςπερισσότερους να πιστεύουν ότι είναι ον τηςνύχτας.

Όπως αναφέραμε παραπάνω ο βρικόλακαςέχει την ικανότητα να μεταμορφώνεται. Μπορείνα πάρει την μορφή ενός σπουδαίου ιδανικού.Μπορεί να πάρει τη μορφή της απόδοσηςδικαιοσύνης ή της ανάγκης προστασίας. Μπορείεπίσης να παλεύει για το ωραίο και τη τέχνη. Οβρικόλακας, εξειδικεύεται στο να παίρνει τημορφή της άδολης αγάπης, ακόμη και τηςθεραπείας. Πόσες αγάπες έπνιξαν! Πόσεςθεραπείες σκότωσαν!

Η τελειομανία μας είναι καλά κρυμμένη σα τιςδαγκωματιές του βρικόλακα στον λαιμό μας, μεμπόλικο makeup. Και είναι το τραύμα στο λαιμό,συμβολικό της διχοτόμησης του κεφαλιού μαςαπό το υπόλοιπο σώμα μας, του νου από τησωματική μας ύπαρξη. Άλλωστε ο τελειομανήςδεν έχει συνήθως καμιά εκτίμηση για το σώμα

του. Το χρησιμοποιεί εξαντλητικά είτε ως έναπεριττό βάρος, είτε ως βιτρίνα. Είτε αδιαφορεί γιατην υγεία και ευεξία του, είτε το υποβιβάζει σεένα διακοσμητικό αντικείμενο.

Η συνύπαρξη για πολλά χρόνια με τονβρικόλακα της τελειομανίας, μπορεί να κάνει καιεμάς κατά μία έννοια βρικόλακες, όπως ο θρύλοςμας προειδοποιεί. Όταν εκείνος μας ρουφάει τοαίμα, έτσι και εμείς τρέχουμε να ρουφήξουμεμπόλικα τσιγάρα, αλκοόλ, φαγητό, καθαρτικά,ναρκωτικά, καταναλωτικά αντικείμενα, προσοχήκτλ. Νιώθουμε ότι θα καταφέρουμε με αυτό τοτρόπο να αντισταθμίσουμε την απώλεια τηςενέργειας. Νομίζουμε ότι θα καθρεφτιστούμεμέσα σε εκείνα. Πόσο ειρωνικό για εμάς πουκαμωνόμαστε τους πολιτισμένους, να είμαστε πιοανιμιστές και από τους πρωτόγονους. Νααποδίδουμε ψυχή στα πράγματα, γιατίαδυνατούμε να την ανακαλύψουμε μέσα μας.

Η βασική ιδέα, ότι δηλαδή οι βρικόλακες ζούνεκαι στο φως του ήλιου, προέρχεται από τογεγονός ότι λίγο πολύ ο “φωτεινός” πολιτισμόςμας ευνοεί τους βρικόλακες. Ένας πολιτισμός

τόσο προσανατολισμένος στην παραγωγικότητα,τόσο άδειος από αγάπη για την ανθρώπινη φύση,τόσο γεμάτος μίσος για τις ανθρώπινες σχέσεις.Ένας πολιτισμός καταστροφικός για τονπλανήτη, που ρουφάει καθημερινά μανιωδώς τααποθέματα του. Όπου μπροστά στηναποθεωμένη ατομικότητα, υποβιβάζει τοσυλλογικό σαν κάτι παιδιάστικο. Όπου πιστεύειότι έμαθε τα πάντα, γιατί νομίζει ότι δάμασε τηφύση και τερμάτισε την ιστορία.

Ο βρικόλακας, επιβιώνει στις ρωγμές τηςψυχής μας. Τις ρωγμές που δημιουργεί οεύθραυστος ναρκισσισμός μας. Ο φόβος μαςδηλαδή να αποδεχτούμε ταυτόχρονα το μεγαλείοκαι τον περιορισμό του να είναι κανείς άνθρωπος!

Η

2

ΚΡΊΣΕΙΣ ΠΑΝΙΚΟΎ - Ο ΘΕΌΣ ΠΆΝΑΣΖΕΙ!

ΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

λέξη Πανικός έχει τις ρίζες της στονταπεινό θεό Πάνα. Ο τραγοπόδαροςαυτός θεός, σύμφωνα με το μύθο, με τις

κραυγές του και την οργιαστική του κίνησηλέγεται ότι προκαλούσε τον παν-ικό στουςανθρώπους. Ιδίως σε αυτούς που τολμούσαν,έστω και άθελα τους να ταράξουν τονμεσημεριανό του ύπνο. Λέγεται μάλιστα ότιβοήθησε τους Αθηναίους να κερδίσουν τονπόλεμο με τους Πέρσες δημιουργώντας πανικόστις τάξεις τους. Αυτός ήταν ο λόγος που μιατέτοια βουκολική θεότητα της Αρκαδικής γης,

λατρευόταν μέσα στα τείχη της πολιτισμένηςΑθήνας. Η ασχήμια του ήταν τέτοια που όταν τοναντίκρισε η μητέρα του, τον εγκατέλειψε. Τότετον περιμάζεψε ο Ερμής, τον μετέφερε στονΌλυμπο, όπου οι θεοί διασκέδασαν με το πονηρότου γέλιο και τον συμπάθησαν. Ιδιαίτερα, όπωςήταν αναμενόμενο, ο Διόνυσος. Η αγάπη όμωςτου Πάνα προς την απλοϊκότητα και τις ταραχές,τον έκανε να μην είναι ευπρόσδεκτος στο βουνότων Θεών, παρότι συχνά εκμεταλλεύονταν τιςδυνάμεις του(όπως τη προφητεία και τηςδημιουργία του μουσικής). Ο θεός Πάνας ήτανπροστάτης των βοσκών και των κοπαδιών. Μισόςθεός, μισός τράγος ήταν ακούραστος εραστής τωννυμφών. Η φύση του απόλυτα ενστικτώδης καισωματική, αγαπούσε να ζευγαρώνει με αιθέριεςυπάρξεις(όπως η Σελήνη).

Οι περισσότεροι άνθρωποι που περιγράφουντην εμπειρία τους με τις κρίσεις πανικού, λένε ότιαυτές έρχονται από το πουθενά. Είναι σαν μιαακατανόητη αόρατη ενέργεια να παρουσιάζεταικάνοντας το σώμα να δονείται. Η ανάσα γίνεταιγρήγορη, η καρδιά σφυροκοπά, ένας εσωτερικός

κρότος γεννιέται. Φοβούνται ότι θα χάσουν τονέλεγχο: ενεργοποιείται η αντίδραση φυγής- από τικαι προς τα πού όμως; Πηγαίνουν στο γιατρό,καθώς φοβούνται ότι έπαθαν έμφραγμα ή ότιτέλος πάντων το σώμα τους καταρρέει. Όμως οθεός Πάνας έχει κρυφτεί και δεν υπάρχει τίποτετο παθολογικό. Μαθαίνουν ότι υποφέρουν απόκρίσεις πανικού.

Σύμφωνα με τη ψυχοδυναμική θεωρία οικρίσεις πανικού, είναι αποτέλεσμα ενόςσυμβιβαστικού μηχανισμού ανάμεσα στιςασυνείδητες επιθετικές παρορμήσεις, τις επίσηςασυνείδητες ευχές εξάρτησης και τηναυτοτιμωρία. Στη γνωστική θεωρία οι κρίσειςπανικού πιστεύεται ότι είναι αποτέλεσμαλανθασμένης και καταστροφολογικής ερμηνείαςτων σωματικών ερεθισμάτων.

Όπως και να έχει οι κρίσεις πανικού θαμπορούσαν να θεωρηθούν το αποτέλεσμααποσύνδεσης ή διαταραχής στη σχέση τωνανώτερων λειτουργιών μας(σκέψη, πνεύμα) με τοσώμα μας(ένστικτο, φύση).

Στον πολιτισμένο μας κόσμο, στη

διαπαιδαγώγηση μας μαθαίνουμε να «δίνουμετον καλό αγώνα ενάντια στις κακέςπαρορμήσεις». Οτιδήποτε δε χωράει στη φωτεινήπλευρά της προσωπικότητας μας, γρήγορααποκόβεται. Οτιδήποτε υποτιμάται από τηνανατροφή μας, την αισθητική μας ή την ιδεολογίαμας, κρύβεται γοργά στο σκοτάδι. Όπως οκαημένος ο θεός Πάνας, περιπατητής των πιοταπεινών βοσκοτοπιών, ανεπιθύμητος στονΌλυμπο, που δε λατρευόταν σε υπέροχους ναούςαλλά σε γκροτέσκα σπήλαια.

Οι κρίσεις πανικού δε θέλουν προφανήδικαιολογία για να μας επισκεφθούν. Μαςεξαναγκάζουν σε μια αυτόματη επαφή με τοφόβο και την επιθυμία. Το φόβο που ενυπάρχει τηζωή όλων των έμβιων όντων και την επιθυμία τηςσχέσης και της συνδεσιμότητας μέσα από τηνεπιδιωκόμενη ασφάλεια. Μας εξαναγκάζουνεπίσης πολλές φορές σε μια εσωτερικήαναζήτηση, μέσα από την παραδοξότητα, αλλάκυρίως μέσα από την απαράμιλλη αμεσότητατους. Μας εξαναγκάζουν να κοιτάξουμε στοσκοτάδι που πριν απεχθανόμασταν, σα φορέα του

κακού, του ποταπού, του βρώμικου. Και σε αυτότο σκοτάδι, δε βρίσκουμε παρά μια άλλη όψη τουθεϊκού, δηλαδή τη φύση μας.

Η διάσχιση είναι η γνωστή ψυχολογικήδιεργασία που μας κάνει να χωρίζουμε τον κόσμοκαι τις πλευρές του εαυτού μας σε καλό και κακό.Αν ο Πάνας, και οι ποιότητες που εκπροσωπεί δενείναι καλές, τότε είναι κακές. Δεν είναι τυχαίοάλλωστε ότι ο Πάνας κατά την επικράτηση τουχριστιανισμού αποτέλεσε άλλη μια απεικόνισητου Διαβόλου. Αφού λοιπόν, οι σωματικές και άραψυχολογικές αλήθειες της φυσικής μαςκαταγωγής είναι επικίνδυνες(οργή, επιθυμία,ζήλεια, κτητικότητα κτλ), θα πρέπει να τιςεξορκίσουμε, να τις καταδικάσουμε στο απόλυτοσκοτάδι. Αυτό δεν είναι άλλωστε το όραμα τουπολιτισμού μας; Συνεχής πρόοδος, φως,προσαρμογή, παραγωγικότητα. Ακόμη και ησύγχρονη προτροπή για περιποίηση του σώματοςμας, μέσα από τη διατροφή και την άθληση,συχνά δε γίνεται με σεβασμό στις αλήθειες τηςφυσικής- σωματικής ζωή. Πολλές φορές μοιάζειμε εργαλειοποίηση του σώματος προς όφελος της

ορθότητας, της αισθητικής, της «τελειότητας».Οι κρίσεις πανικού λοιπόν, οσοδήποτε

αδυσώπητες και αν είναι- άλλωστε η φύση δενείναι αδυσώπητη; – μας προσκαλούν σε έναναναγκαστικό επαναπροσδιορισμό της σχέσης μαςμαζί της. Ανεξάρτητα από τη σχεδόν βάρβαρημορφή τους οι κρίσεις πανικού μας θυμίζουν τηνεπιθυμία μας προς τη ζωή, την αναζήτηση τουοξυγόνου, της ελευθερίας, της ανακούφισης τωνδιεγέρσεων μας.

Ο Πάνας δεν είναι θεός του πολέμου. Δεσκοπεύει να φέρει τη καταστροφή: οι κρίσειςπανικού δεν είναι επικίνδυνες- δε μπορεί κανείςνα πεθάνει από αυτές, ούτε καν να λιποθυμήσει.Ο Πάνας επίσης, που μερικές φορές η πατρότητατου αποδίδεται στον Ερμή, είναι φορέας μαντικώνικανοτήτων και μεταφορέας θεραπευτικώνμηνυμάτων. Έτσι και οι πανικοί μας μπορεί νααποτελέσουν αφορμή για ενδοσκόπηση καιαυτοβελτίωση. Ο Πάνας επίσης σαν θεός της μηδιανοητικής σοφίας της φύσης μας βοηθά ναέρθουμε σε πιο ισορροπημένη επαφή με τασυναισθήματα μας. Όταν η Ψυχή απογοητευμένη

από την απώλεια του θεού Έρωτα με τον οποίοήταν ερωτευμένη, έπεσε στον ποταμό νααυτοκτονήσει, τη βρήκε ο Πάνας στις όχθες και μετην προτροπή του συνέχισε τη διαδρομή και τηζωή της.

Θα ήταν σίγουρα προτιμότερο νασυναντήσουμε τον Πάνα σε κάποιο γλέντι, παράνα γνωριστούμε μαζί του τρέμοντας από τιςφρικαλέες κραυγές του. Όπως όμως και αν τελικάπαρουσιαστεί στη ζωή μας χρειάζεται νααναλογιστούμε τι έχει να μας προσφέρει αλλάκαι ποιες ποιότητες του μπορούν να μαςπαρασύρουν σε μια ζωώδη κατάσταση. Κάθεεπαφή μας με το φαντασιωσικό θέλει προσοχήκαι σεβασμό. Και το φαντασιωσικό σαν νοητικήαναπαράσταση του ενστίκτου είναι δυνατό καιαπόλυτα αληθινό.

Ο Πλούταρχος (Moralia, Volume V-Obsolescence of Oracles) μας πληροφορεί ότι οθεός Πάνας πέθανε. Μάλιστα μας περιγράφειτους φοβερούς θρήνους που ακούστηκαν στιςόχθες όταν το θλιβερό νέο ανακοινώθηκε στουςανθρώπους. Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν

για το συμβολισμό μιας τέτοιας ιστορίας. Προς τοπαρόν, θυμάμαι πως σε ένα όνειρο μου, μιασκοτεινή ανδρική παρουσία(πιθανότατατσιγγάνος) με ένα μωρό στην αγκαλιά και ένατσιγάρο στο στόμα, παραβίασε την είσοδο ενόςκτηρίου που βρισκόμουν. Όταν πλησίασα να δω τισυμβαίνει ένα συναίσθημα τρόμου, ανατριχίλαςκαι θαυμασμού με συνεπήρε. Ξύπνησαπροσπαθώντας να πάρω ανάσα. Νομίζω ότι οθεός Πάνας ζει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ:Busch F, Milrod B, Singer M, Aronson A, Manual

of Panic Focused Psychodynamic Psychotherapy,Routledge, 2011

Hillman J, Pan and The Nightmare, SpringPublications, 2014(revised e-book edition)

Graves R, The Greek Myths. Complete Edition,Penguin, 1960

Ο

3

Ο ΣΠΌΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΎ ΠΈΝΘΟΥΣΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

εννιάχρονος Γιάννης, λίγους μήνεςμετά τον θάνατο του πατέρα του,ζήτησε από το συνονόματο ξάδελφο

του να τον βοηθήσει σε μια ιδιαίτερη τελετή.Ήταν μια περίεργη εποχή καθώς μια τεράστιασιωπή είχε στοιχειώσει το σπίτι του. Μια σιωπή“προστατευτική”, όπως πίστευαν εκείνη τηνεποχή τουλάχιστον. Βάλθηκαν, λοιπόν, νασκάβουν με τα χέρια τους το χώμα σε ένα μικρόπαρτεράκι. Έσκαβαν αρκετή ώρα και ίδρωσαν ανκαι το φθινόπωρο έκρυβε περίτεχνα τον ήλιο.Όταν η τρύπα ήταν αρκετά μεγάλη ο Γιάννης

έτρεξε γρήγορα στο σπίτι και γύρισε κρατώνταςένα παιχνίδι. Ήταν η φιγούρα του Λάϊονο, μέλουςμιας θρυλικής ομάδας υπερηρώων με το όνομαΘάντερκατς. Είχε βγει το πόδι του καημένου τουΛάϊονο και μικρός Γιάννης σκέφτηκε να τονθάψει. Τον έβαλε χωρίς πολλά συναισθήματα στοχώμα και τον σκέπασε. Πήρε τον ξάδελφο του καισυνέχισαν να παίζουν. Ποτέ του δε μοιράστηκε μεκανέναν αυτή την ανόητη κίνηση να θάψει έναπαιχνίδι, ούτε την ακόμη πιο ανόητη ελπίδα τουότι ίσως το πόδι του αγαπημένου του ήρωαξαναφυτρώσει μέσα στη γόνιμη λάσπη της αυλήςτου σπιτιού του.

Ο Edward Edinger συγγραφέας του βιβλίουEgo and Archetype θεωρεί ότι η απώλεια τουπατέρα δημιουργεί μια τρύπα στη ψυχή τουπαιδιού. Γράφει ότι μια τέτοια τρύπα είναιεπικίνδυνη επειδή “μπορεί να απειλήσει μεπλημμύρα το Εγώ από τις δυναμικές ενέργειεςτου ασυνειδήτου, προκαλώνταςαποπροσανατολισμό και απώλεια της σχέσης μετην εξωτερική πραγματικότητα, Αν, ωστόσο, τοΕγώ μπορεί να επιβιώσει από τον κίνδυνο, η

τρύπα στη ψυχή, γίνεται ένα παράθυρο πουπροσφέρει ενόραση μέσα στα βάθη τηςύπαρξης”(σελίδα 132). Πρακτικά το παραπάνωσημαίνει ότι η έλλειψη της εμπειρίας τουπραγματικού πατέρα αφήνει το παιδί εκτεθειμένοστις φαντασιώσεις του σχετικά με εκείνον. Καιόλοι γνωρίζουμε ότι η φαντασία μπορεί να μαςταξιδέψει από τις παραδείσιες κορυφές έως τα πιογκροτέσκα υπόγεια. Από την αγκαλιά τουτρυφερού Ουράνιου Πατέρα, μέχρι το στομάχι τουαχόρταγου Κρόνου.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οποιαδήποτεσημαντική απώλεια, ειδικά μια πρώιμη, αφήνεικενά στη ψυχή μας. Κενά που πονάνε καιαργοπορούν να γεμίσουν. Ορισμένες φορέςμάλιστα μπορεί και να μεγαλώσουν, μαζεύονταςάφθονη ψυχική ενέργεια δημιουργώντας τιςμαύρες τρύπες της κατάθλιψης. Το πένθοςφυσικά δεν είναι μια ασθένεια. Είναι μιαδιεργασία. Μια αυθόρμητη προσπάθεια τουψυχισμού μας να επανασυστηθεί με τηπραγματικότητα. Άρνηση, θυμός, παζάρεμα,θλίψη, αποδοχή είναι τα, λίγο- πολύ γνωστά,

στάδια του. Το πένθος είναι η απόπειρα της ψυχήςνα δώσει νόημα σε αυτή τη τρύπα.

Ακολουθώντας την όχι και τόσο πρόσφατηαλλά σίγουρα ενεργή ακόμη και σήμεραιδεολογία ότι τα συναισθήματα δεν είναι παρά οιφτωχοί συγγενείς της νόησης, ύποπταεπιφαινόμενα ή βάρβαροι πρόγονοι της ζωικήςμας καταγωγής, το πένθος έπρεπε πάση θυσία νααντιμετωπιστεί ως μια ενοχλητική αδυναμία πουοφείλουμε να αγνοήσουμε. Οι άνθρωποιπροσπαθούσαν να τη προσπεράσουν και νακάνουν τους αγαπημένους τους να ξεχάσουν όσοπιο σύντομα την απώλεια. Ειδικά τα παιδιά,θεωρήθηκε ότι θα ήταν καλό να απομακρυνθούνδιακριτικά ή όχι και τόσο διακριτικά, απόοτιδήποτε θύμιζε το χαμένο πρόσωπο. Νασυνεχίσουν να είναι χαρούμενα. Μια τέτοιαπρακτική, τί άλλο θα μπορούσε να εξυπηρετήσειπέρα από την άρνηση; Και για πόσο καιρό,αλήθεια, μια τέτοια άρνηση μπορεί να είναιλυτρωτική;

Σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα πράγματαγια το πως ένα παιδί βιώνει την απώλεια ενός

γονέα ή άλλου σημαντικού προσώπου. Μπορούμενα δούμε την απώλεια μέσα από τα μάτια του,δηλαδή μέσα από την αντιληπτική καισυναισθηματική του ικανότητα ανάλογα με τοαναπτυξιακό του στάδιο. Εν συντομία: Ξέρουμεότι τα βρέφη δε κατανοούν την έννοια τουθανάτου, αντιλαμβάνονται όμως το στρες σταοικεία τους πρόσωπα μετά από μια απώλεια. Στηπροσχολική ηλικία αντιλαμβάνονται το θάνατοπερισσότερο ως κάτι που αντιστρέφεται παρά ωςένα μόνιμο γεγονός. Επίσης σε αυτήν τηνηλικία(μερικές φορές και σε λίγο μεγαλύτερη), ταπαιδιά έχοντας μαγική σκέψη συνδέουν, άσχεταγεγονότα ακόμη και φαντασιώσεις με τις αιτίεςτου θανάτου. Στις ηλικίες περίπου 5 με 10 χρόνων,τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τηνοριστικότητα του θανάτου. Επίσης, αρχίζουν νακατανοούν ότι ορισμένα γεγονότα μπορεί να τονπροκαλέσουν. Ιδιαίτερες συνέπειες έχει τογεγονός ότι τα παιδιά από 7 έως περίπου 11 ετώνκαθώς χρησιμοποιούν κυρίαρχα την άμυνα τηςάρνησης, μερικές φορές μπορεί να παρεξηγηθούνως μη πενθούντα ή ακόμη και αδιάφορα. Οι

έφηβοι έχουν κατακτήσει μεγαλύτερη γνωστικήωριμότητα και συμβολική σκέψη. Πολλές φορέςεκδραματίζουν τα έντονα συναισθήματα τους καιέχουν αυξημένο ρίσκο να αναπτύξουνκαταθλιπτικές αντιδράσεις.

Ευτυχώς τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν.Οι περισσότεροι άνθρωποι πια αντιλαμβάνονταιτην ανάγκη να συνοδευτεί ένα παιδί στο πένθοςτου, χωρίς να πιεστεί να πενθήσει με το ζόρι ή ναξεγελαστεί στην τεχνητή ανεμελιά. Οι γονείςαντιλαμβάνονται ότι η υπερβολική προστασίααπό την πραγματικότητα σκάβει τρύπες μέσαστις ψυχές των παιδιών και τις γεμίζει με θυμόκαι θλίψη. Και τι στα αλήθεια θα συμβεί εάντέτοιοι σπόροι φυτρώσουν;

Ο μικρός Γιάννης άθελα του προσπάθησε ναθεραπεύσει τον εαυτό του. Η κίνηση να θάψει τονκουτσό μα αγαπημένο του ήρωα, νομίζω ότιξεκάθαρα αναφερόταν στο θάνατο του πατέρατου. Αξίζει να δούμε το συμβολικό περιεχόμενομιας τέτοιας κίνησης.

Για ένα παιδί, ο πατέρας του, εκτός και ανυπάρχει τραυματική σχέση μαζί του, είναι ένας

σούπερ ήρωας. Μπορεί με την ικανότητα του καιτο σπαθί του να σκοτώσει όλους τους κακούςδράκους προσφέροντας ασφάλεια στηνοικογένεια και μαγευτικές προσδοκίεςπεριπέτειας στα παιδιά. Ο τραυματισμένοςήρωας, ο πατέρας που ηττήθηκε, πρέπει να ταφείμε όλες τις τιμές. Μαζί του όμως θάβεται και ένατμήμα της ψυχής του παιδιού. Μια ηρωική, ματραυματισμένη δική του πλευρά: μια αίσθηση ότιλείπει το ένα πόδι. Αλήθεια, δε θα μπορούσαμενα υποθέσουμε ότι ο μικρός Γιάννης έθαψε τοτραύμα του με την ελπίδα να θεραπευτεί; Να«ξαναφυτρώσει» το πόδι!

Η κίνηση να κρυφτεί στην αγκαλιά τηςμητέρας Γης, ο αγαπημένος μα χωλός σύντροφοςτου μικρού Γιάννη στις φαντασιωσικές τουπεριπέτειες, φαίνεται να σηματοδοτεί τηνδυσκολία του εξωτερικού περιβάλλοντος ναπροσφέρει επαρκή συναισθηματική ανακούφισηστον πόνο της απώλειας. Ακριβώς είναι ηδιαδικασία της προστασίας του τύπου «να μηστεναχωρηθεί το παιδί» που τελικά καταλήγει νατο αφήνει μόνο του με συναισθήματα που είναι

αδύνατον να μεταβολίσει. Μερικές φορές, ειδικάόταν δεν έχουμε πολλές επιλογές, είναι σοφό νακρύψουμε τις πληγές μας, όπως μερικοί θάβουντους θησαυρούς τους σε περιόδους πολέμου.Τουλάχιστον έτσι ελπίζουμε ότι θα έρθεικαταλληλότερη εποχή να τις ξεθάψουμε.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά η ιστορία μας, αντη δούμε από τη προοπτική της Μυθολογίας. ΟΉφαιστος κατά τη πτώση του από τον Όλυμποτραυματίστηκε τόσο σοβαρά που ήταν αδύνατοννα περπατήσει χωρίς βοηθήματα. Ο κουτσόςμεταλλουργός είναι ένα αρχέτυπο τηςδημιουργικότητας που προέρχεται από τηνέλλειψη. Η ασχήμια και το σωματικό τουμειονέκτημα αντισταθμίστηκαν από τηνδημιουργικότητα του και τη θαυμάσια τέχνη του.Είναι η μυθολογική ενσάρκωση της αλήθειας, πουμας είναι αρκετά οικεία, ότι η δημιουργικότηταμπορεί να είναι θεραπευτική για τα τραύματαμας. Ο Kohut για παράδειγμα θεωρεί ότι στουςναρκισσιστικά τραυματισμένους ασθενείς ηανάπτυξη της δημιουργικότητας είναι ακόμη πιοσημαντική και από την αυτονομία.

Μια άλλη μυθολογική μορφή που θαμπορούσαμε να συσχετίσουμε με την ιστορία μαςείναι ο κένταυρος Χείρων. Σε ένα καβγά, ο φίλοςτου Ηρακλής, κατά λάθος τον τραυμάτισε στοπόδι με ένα βέλος ποτισμένο από τη δηλητήριοτης Λερναίας Ύδρας. Ο κένταυρος υπέφερε, καιπαρότι ο ίδιος υπήρξε δάσκαλος της ιατρικής καιθεραπευτής δε κατόρθωσε να θεραπεύσει τονεαυτό του. Μερικές φορές λοιπόν, ίσως τα ανοιχτάτραύματα μας, γίνονται το όχημα για νακατανοήσουμε τον πόνο των άλλων ανθρώπων.Προσπαθώντας να θεραπευτούμε, βυθιζόμαστεστην ανθρώπινη κατάσταση και αναδυόμαστε μετα δώρα της ανακούφισης.

Έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με δυομυθολογικές μορφές που προσφέρουν «λύσεις»στο δράμα της απώλειας, χωρίς φυσικά ναυπαινίσσομαι ότι όλα αυτά υπήρξαν κατά τοελάχιστο συνειδητά. Μοιάζουν περισσότερο μεσπόροι, που αν βρουν τις κατάλληλες συνθήκεςθα μπορούσαν να προσφέρουν διέξοδο στονβουβό πόνο.

Ήφαιστος και Χείρωνας ξανασυναντιούνται

μυθολογικά γύρω από το δράμα του Προμηθέα. ΟΤιτάνας αυτός, λάτρης των ανθρώπων, έκλεψε τηφωτιά από τους θεούς για να τη προσφέρει στουςανθρώπους. Οσοδήποτε φιλάνθρωπη καιγοητευτική και αν είναι η φιγούρα του, δεμπορούμε να μην αναγνωρίσουμε την παράτολμηφύση του: τολμάει να κλέψει από τους θεούς. ΟΠρομηθέας, θα μπορούσε να αποτελέσει τοσύμβολο του αισθήματος παντοδυναμίας πουσυχνά υπάρχει στα παιδιά, αν και μερικές φορέςκρύβεται ακόμη σε μια γωνιά του ενήλικου Εγώμας. Και για τον μικρό Γιάννη μια τέτοιαπαντοδυναμία, ηλικιακά αναμενόμενη φυσικά,θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εμπόδιο για τηνφυσική κατάληξη του πένθους του. Ο θάνατοςτου πατέρα του θα ήταν δυνατό να γεμίσει τοπαιδί με φοβερές ενοχές ή ακόμη με τη διαρκή,ασυνείδητη προσπάθεια ανάστασης του χαμένουτου ήρωα. Τούτο το ατέλειωτο πένθος, δε μοιάζειάραγε με τη τιμωρία του Προμηθέα, όπου δεμένοςσε έναν βράχο, κάθε μέρα υπέφερε τις επιθέσειςενός αετού που έτρωγε το συκώτι του, μόνο καιμόνο για να ανανεώνεται την επόμενη μέρα; Ο

Αισχύλος, στο «Προμηθέας Δεσμώτης» μαςπεριγράφει ότι ο Δίας ζήτησε από τον Ήφαιστονα φτιάξει τις αλυσίδες αυτής της φρικιαστικήςτιμωρίας. Το δράμα του ήρωα μας τελείωσε, μέσααπό τη θυσία του Χείρωνα που εξαιτίας τωνφρικτών πόνων του αποφάσισε να ανταλλάξειτην αθανασία του με την απελευθέρωση τουΠρομηθέα. Ο ήρωας λοιπόν, άλλοτε μας δένει στοπόνο και άλλοτε μας απελευθερώνει. Ο κουτσόςΛάϊονο, μπορεί να αποτελέσει από τη μία τοσύμβολο του δεσίματος σε μια άρνηση(το πόδι θαξαναφυτρώσει – αν το δούμε κυριολεκτικά) ή τηςοδυνηρής απελευθέρωσης που μερικές φορέςπροσφέρει το να αποδεχτούμε την απώλεια καινα αφεθούμε εθελοντικά στη συνειδητήεγκατάλειψη της παντοδυναμίας μας. Άλλωστε,όλοι το λέμε καμιά φορά: «δεν είμαστε θεοί.»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ

Ambler Walter C., McCoyd J. Grief and LossAcross the Lifespan, A Biopsychosocial Perspective,Springer, 2009

Edinger E., Ego and Archetype: Individuationand the Religious Function of the Psyche,Shambhala Publications Inc, 1991

Graves R, The Greek Myths. Complete Edition,Penguin, 1960

Lee R. Colby Martin J, Psychotherapy AfterKohut: A Textbook of Self Psychology, Routledge,1991

http://www.theoi.com/Georgikos/KentaurosKheiron.html

Σ

4

ΣΤΗ ΣΚΙΆ ΤΗΣ ΕΝΣΥΝΑΊΣΘΗΣΗΣΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

το βιβλίο της “The Interpretation of FairyTales”, η Marie Louise von Franzπεριγράφει ένα φαινόμενο που

παρατηρείται συχνά στο ξεκίνημα μιαςψυχοθεραπείας: την απότομη, βελτίωση τουθεραπευόμενου που εκπλήσσει τον ίδιο και συχνάτο θεραπευτή του. Ένα θαύμα(;) συντελείται και οπελάτης μέσα σε ένα πολύ μικρό διάστημα,νιώθει πολύ καλύτερα- πετάει στα σύννεφα.Παίρνει μια μικρή γεύση του παράδεισου, που ηίδια η von Franz, πιστεύει ότι λειτουργείευεργετικά προσφέροντας μια εικόνα ευημερίας

ως στόχο- κίνητρο για τη δύσκολη, γεμάτησκαμπανεβάσματα συνέχεια της διεργασίας του.

Η ενσυναίσθηση είναι η βασιλική οδός προςτην υποκειμενικότητα του άλλου. Στις κλινικέςέρευνες του, ο ανανεωτής της ψυχαναλυτικήςσκέψης και τεχνικής Heinz Kohut, ανακάλυψε τησημασία της ενσυναισθητικής βύθισης στηνεμπειρία του ασθενή, σε αντίθεση με την «από ταέξω» ερμηνεία και παρέμβαση. Παρατήρησε πωςόταν καθρέπτιζε με ακρίβεια το συναίσθημα ή τηψυχική κατάσταση του πελάτη, ο δεύτερος βίωνεάμεση ανακούφιση και αίσθημα χαλάρωσης. Σεαντίθεση, όταν οι ερμηνείες αδυνατούσαν νααγγίξουν την υποκειμενική λειτουργία του, οασθενής αντιδρούσε με απογοήτευση και θυμόπου επιδιορθώνονταν μόνο όταν ο θεραπευτήςεπικοινωνούσε την, εκ νέου, ακριβή κατανόησητου. Άνοιξε νέους δρόμους προς την μελέτη τηςμεταβίβασης, θεωρώντας πως ο θεραπευτής θαμπορούσε να αποτελέσει τον προμηθευτή μιαςζωτικής ψυχικής λειτουργίας ως μια αναγκαίαδιορθωτική προέκταση του εαυτού τωνθεραπευόμενων.

Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ηπαρατήρηση της von Franz, και οι μελέτες τουKohut, τέμνονται σε εκείνο το σημείο όπου οFreud περιέγραψε ως ωκεανικό συναίσθημα- έναβρεφικό απομεινάρι μαγικής σκέψης καιπαντοδυναμίας. Είναι ένα βίωμα θρησκευτικήςέκστασης ή ονειρικής αίσθησης ένωσης με τονκόσμο όπου τα όρια του Εγώ και του μη Εγώ δενείναι πια σαφή. Ίσως όλοι το έχουμε γευτεί, ότανερωτευόμαστε- ξεχνάμε να φάμε, γινόμαστεαπόλυτα ευτυχείς, όλα είναι μέρος μας καιείμαστε μέρος τους. Πιθανόν να θυμόμαστεκάποιο όνειρο, όπου μια μαγική ακατάληπτηλέξη, γίνεται η λύση σε όλους τους γρίφους τηςύπαρξης. Στην έναρξη λοιπόν μιας θεραπευτικήςσχέσης, όπου ο εκπαιδευμένος ειδικός προσφέρειτη κατανόηση και τη μη επικριτική αποδοχή τουπελάτη του, ο δεύτερος είναι πιθανό να βιώσειπροσωρινά τον Εαυτό του σαν ένα Όλον, χωρίςεσωτερικές συγκρούσεις όπου όλα γίνονταιξεκάθαρα, χρησιμοποιώντας το θεραπευτή σαντην απτή μεσολαβητική ενέργεια για τηναποδοχή του εαυτού του. Όπως γράφει και ο

Roland Barthes στα Αποσπάσματα του ΕρωτικούΛόγου: «Μόνο με τον άλλο νιώθω ο ‘εαυτός μου’»και σε άλλο σημείο «το ερωτευμένο υποκείμενοβιώνει τον άλλο σαν ένα Όλον…εναβρύνεται(καυχιέται) που διάλεξε αυτόν τοντέλειο». Η πραγματική όμως αποδοχή του εαυτούμας δε μπορεί να συμβεί, χωρίς την αποδοχή τηςσκιάς μας και άρα της σκιάς του θεραπευτή ή τουάλλου γενικότερα. Και αυτό είναι μια επίπονηδιαδικασία που προϋποθέτει την απογοήτευση.

Στο παραμύθι της Χιονάτης, αν ο καθρέπτηςστην ερώτηση της μητριάς: «Καθρέφτη,καθρεφτάκι στον τοίχο πάνω τώρα, Ποια είναι ηωραιότερη σ’ ολόκληρη την χώρα;» απαντούσεμονίμως: «Κυρία Βασίλισσα, εσύ είσαι ηωραιότερη στην χώρα» δε θα υπήρχε ποτέ κανέναπαραμύθι, καμιά ναρκισσιστική οργή της κακιάςβασίλισσας δε θα δηλητηρίαζε τη Χιονάτη καικατά πάσα πιθανότητα καμιά αναγέννηση δε θαλάμβανε χώρα – θα έμενε για πάντα στο γυάλινο-αόρατο της φέρετρο.

Αν προσέξει κανείς τη συμπύκνωση τηςτρέχουσας ψυχολογικής διαλέκτου που σαν

«ηχώ» αναπαράγεται στους καθρέπτες τηςκοινωνικής μας δικτύωσης(τοίχους του facebook)θα δει λίγο πολύ τις προτροπές: «να κάνεις αυτόπου πραγματικά θέλεις» ή «αυτός πουπραγματικά σε αγαπάει είναι αυτός που σεκαταλαβαίνει απόλυτα» ή «αν κάτι το θέλειςπραγματικά θα γίνει». Αν και δε θα μπορούσεκανείς να διαφωνήσει με αυτές τις διαπιστώσειςεφόσον τις δει επιφανειακά, νομίζω ότι κρύβουνέναν αρκετά σοβαρό κίνδυνο: τη διαμόρφωσημιας καινούριας ηθικολογίας. Μιας μοραλιστικήςαντιμετώπισης των ερωτημάτων του ανθρώπουπου μονότονα απαντούν: κοίτα τον εαυτό σου,χωρίς να αναγνωρίζουν ότι ο εαυτός είναι κάτικατά πολύ ευρύτερο από τα λεγόμενα «θέλω»του. Αντιβαίνουν το «γνώθι σ αυτόν», διότι απλάυποβιβάζουν τον εαυτό σε έναν καταναλωτή, μιαμηχανή επιθυμιών που μαγικά απολαμβάνειαυτό που έχει φανταστεί ή που ακόμα χειρότεραθα έπρεπε να έχει φανταστεί. Υποτιμούν επί τηςουσίας το άτομο, θεωρώντας το μια στατική καιπροφανή ύπαρξη, μια στέρεα μάζα ενστίκτωνχωρίς νόημα που δεν έχουν καμιά δυναμική,

παρά μόνο την αποσυμβολοποιημένηικανοποίηση. Δεν αναγνωρίζουν καμιάδιαλεκτική στις εσωτερικές και εξωτερικέςσυγκρούσεις του ανθρώπου, παρά μόνοδιλήμματα.

Σύμφωνα με τον Kohut κατά το μεγάλωμα τουένα παιδί χρειάζεται να βιώσει το αίσθημα τηςαποδοχής, τη «λάμψη στο βλέμμα της μητέραςτου» όταν το κοιτάζει. Ταυτόχρονα χρειάζεται ναθαυμάσει τον γονέα, να τον εξιδανικεύσει ωςέναν δυνατό άλλο που θα μπορούσε νααποτελέσει το μοντέλο δράσης και συνείδησης. Ημία ανάγκη εξισορροπεί την άλλη προσφέρονταςταυτόχρονα το αίσθημα της προσωπικής αξίαςαλλά και την αποδοχή των χαρακτηριστικών πουαπαιτούνται για να είναι κανείς δημιουργικός.

Οι προτροπές που αναφέραμε παραπάνω, είτεστα πλαίσια μιας ποπ ψυχολογικής θεωρίας, είτεμέσα στη θεραπευτική σχέση δημιουργούν έναπαράδοξο. Η ενσυναίσθηση γίνεταιαντανακλαστικό και άρα παύει να έχει νόημα ήνα είναι ενσυναίσθηση. Αν μια γυναίκα μαςρωτήσει «μου πάει το φόρεμα;» και εμείς της

απαντήσουμε χωρίς καν να κοιτάξουμε «ότι καινα φορέσεις σου πάει», οπωσδήποτε της δίνουμεχαρά, αλλά πόσο στα αλήθεια απαντάμε στοερώτημα της; Νομίζω ότι μια ψυχολογία πουφανατίζεται με την άνευ όρων απενοχοποίηση,μια ψυχολογία που βασίζεται στη λογική τουγοητευτικού γονέα, που θεωρεί ότι καθήκον τηςείναι το παραφούσκωμα της ατομικότηταςβρίσκεται ήδη στη σκιά της ενσυναίσθησης.Γίνεται η ίδια σκιά, δημιουργώντας έναν σκοτεινόπαράδεισο, που φυσικά δεν επιτρέπει τηνανακάλυψη της προσωπικής μας σκιάς.

Αν αποφύγουμε να κοιτάξουμε το σκοτάδιμέσα μας και προσπαθήσουμε να ζήσουμε σε μιααδιατάρακτη “θετικότητα”, απλά μεταφέρουμε τοσκοτάδι εκεί έξω. Στη κακή μάγισσα, τη κακήπρώην μας, στους κακούς εχθρούς, τρομοκράτεςκτλ. Και βλέποντας το εκεί έξω, δενυποψιαζόμαστε ότι τελικά λειτουργεί αυτόνομακαι κρυφά μέσα μας, διαλύοντας δυνατότητες καιεγκαταλείποντας μας στο βρεφικό μοιρολόγι τηςθυματοποίησης. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι δενυπάρχουν κοινωνικές αδικίες, επικίνδυνες

ιδεολογίες κτλ. Πως μπορούμε όμως ναπολεμήσουμε το “κακό” αν δεν έχουμεκατανοήσει ότι θα μπορούσαμε άθελα μας ναγίνουμε και εμείς φορείς του;

Το να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, αν δεθέλουμε να μείνει μια κενολογία, σημαίνει ναείμαστε προετοιμασμένοι με τις εκπλήξεις του.Σημαίνει να μπορούμε να αντέξουμε τιςαπογοητεύσεις του. Σημαίνει να μπορούμε νασεβαστούμε τους περιορισμούς του, νακατανοήσουμε τα λάθη του. Σημαίνει, όσο και ανακούγεται αυτό αντιφατικό, ότι θα πρέπει νααποδεχτούμε ότι δε θα μπορούμε πάντοτε να τοναγαπάμε.

Οπωσδήποτε για να μπορέσει ένας άνθρωποςνα κοιτάξει με ειλικρίνεια μέσα του θα πρέπει νανιώθει ασφαλής. Μόνο η ενσυναίσθηση, δηλαδή ηαπό κοινού συμμετοχή στο μυστήριο τηςανθρώπινης ύπαρξης μας προσφέρει τη ζεστασιάπου χρειάζεται. Αν μας παρασύρει η φοβερήταχύτητα της εποχής, στην ανάγκη βιαστικήςεπίλυσης του μυστηρίου, το πιθανότερο είναι νααποφανθούμε ότι δεν υπάρχουν μυστήρια. Θα

αναπαυτούμε στη ταύτιση με τη μισή αλήθεια.Η επανάληψη λοιπόν, των προτροπών «να

είμαστε ο εαυτός μας», κινδυνεύουν ναπαραμείνουν ανεκπλήρωτες, όπως οανεκπλήρωτος έρωτας της νύμφης Ηχώ, πουαδυνατώντας να κάνει τον Νάρκισσο να τηπροσέξει, έπεσε σε βαθιά θλίψη, έχασε τη μιλιάτης και απλά επαναλάμβανε τους ήχους τωνάλλων. Στη σκιά της ενσυναίσθησης θα πρέπει ναείμαστε πολύ προσεκτικοί γιατί υπάρχει έναςκαινούριος τύραννος που θέλει εκ νέου να μαςκανονικοποιήσει. Ένας νέος, λίγο πιο “φωτεινός”Προκρούστης.

Α

5

ΓΙΑ ΤΟ ΕΙΔΙΚΌ ΠΡΌΒΛΗΜΑ ΤΟΥΑΝΕΚΠΛΉΡΩΤΟΥ ΈΡΩΤΑ

ΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ ΚΑΙ ΤΟ ΘΟΔΩΡΉ ΔΡΟΎΛΙΑ

ς το παραδεχτούμε. Ο ανεκπλήρωταερωτευμένος είναι το πιο κουραστικόπρόσωπο του κόσμου. Τα λόγια του,

αμφιθυμικά ταλαντεύονται ανάμεσα στομοιρολόι και την προσευχή. Οι εξαντλητικέςαφηγήσεις του, που βρίθουν από φρικτέςεπαναλήψεις, βγαίνουν από το στόμα τουμηχανικά. Ενώ είναι γεμάτες ερωτηματικά δεπεριμένουν καμιά απάντηση. Η σημειολογία του,που φλερτάρει με το παρανοϊκό παραλήρημα,κάπως διασκεδαστική στην αρχή, σύντομααποδεικνύεται μια γκιλοτίνα νοήματος. Ο

ανεκπλήρωτα ερωτευμένος άλλωστε, όπως θαδούμε και παρακάτω, δεν ενδιαφέρεται καθόλουνα αποκτήσει μια κοινή γλώσσα με τοσυνομιλητή του. Το μόνο που επιθυμεί είναι νααγκαλιαστεί με το αντικείμενο του πόθου του, σεένα ιδιωτικό σύμπαν, που η ανθρώπινη γλώσσαπια δε θα έχει καμιά σημασία. Αυτός ουποκριτικός ιεροκήρυκας της συνδεσιμότητας,που με περίσσια αιδημοσύνη εγκαταλείπει ταεγκόσμια για την αγάπη του, δεν ενδιαφέρεται νασυνάψει δεσμό με κανένα υποκείμενο. Οσυνομιλητής του γίνεται ένα αντικείμενοβραχείας ανακούφισης ή δυσφορίας και αυτόμάλλον είναι που τον καθιστά τόσο κουραστικό.Όποιος πει πως δε ντρέπεται για τον εαυτό τουόταν βρισκόταν σε αυτή τη κατάσταση, όποιοςυποστηρίξει πως δεν είχε σαδιστικέςφαντασιώσεις για το κολλητό του πουαπεραντολογούσε για την αγαπημένη του,μάλλον λέει ψέματα.

Προς τι αλήθεια το καταγγελτικό ύφος τηςπροηγούμενης παραγράφου; Προς τί, η άδικηεπικριτικότητα απέναντι στον ερωτευμένο; Ίσως

να φταίει η ζήλεια μας- πως να το κάνουμε, οέρωτα,ς αν μη τι άλλο, είναι ηδονικός. Ίσως,επίσης, να φταίει η αμηχανία που μας προκαλεί ηφιγούρα του. Πιθανολογούμε πως προκαλεί τηνίδια συναισθηματική αντίδραση με τη θέαση ενόςθλιμμένου κλόουν. Κατά παρόμοιο τρόπο οανεκπλήρωτα ερωτευμένος είναι ένα πρόσωποκωμικό και συνάμα τραγικό. Κωμικό, επειδή ταπάθη του από απόσταση φαίνονται μικρά.Είμαστε σίγουροι πως το βουνό της απελπισίαςτου είναι εύκολα προσπελάσιμο «αρκεί να πάψεινα παιδιαρίζει» ή «να δει επιτέλους τηπραγματικότητα». Τραγικό διότι η απροσπέλαστησυναισθηματική του παγίδα, μας φέρνει σεεπαφή με τη δική μας «ανθρώπινη κατάσταση».Με τη δική μας μικρότητα απέναντι στις εμμονές,τις νευρώσεις και τους έρωτες μας. Από εδώ καιπέρα ας προσπαθήσουμε να είμαστετρυφερότεροι απέναντι του. Τι στοιχίζει λίγηεπιείκεια απέναντι στον εαυτό μας;

Για να προχωρήσουμε θα χρειαστεί νακάνουμε την αυθαίρετη υπόθεση πως υπάρχει«εκπληρωμένος έρωτας». Συνεπώς το

ανεκπλήρωτο θα αναφέρεται στις καταστάσειςεκείνες όπου ο ερωτευμένος είτε δεν έχειεξομολογηθεί τον έρωτα του, είτε οι πρακτικέςπεριστάσεις τον εγκατέλειψαν με ένα αίσθημα μηολοκλήρωσης, όπως για παράδειγμα ένα πρόωροσταμάτημα της σχέσης ή ακόμη και η πεποίθησηότι δεν έχει γευτεί ολόκληρο το εύρος τωνσυναισθημάτων του σημαντικού άλλου.

Ο ανεκπλήρωτα ερωτευμένος βρίσκεται,λοιπόν, σε μια διαρκή πάλη με τηπραγματικότητα. Βυθισμένος στις ονειροπολήσειςτου, στις αναμνήσεις τυχαίων δήθενσυναντήσεων με το ποθητό αντικείμενο,αναπαράγει την επιθυμία του, κρατώντας ψηλά(πολύ ψηλά!) το άτομο που αγαπά. Μεθρησκευτική ευλάβεια γίνεται πιστός στηπροσωπική του θρησκεία όπου το θείο ον αποκτάδικαιώματα ζωής και θανάτου πάνω του. Ηαπόλυτη εξάρτηση του από αυτή καθ’ εαυτή τηφαντασίωση απόλυτης εξάρτησης τον καθιστάαδύναμο να κάνει οποιαδήποτε κίνηση. Και έτσιαδύναμος όπως είναι χρειάζεται κάτι να τονστηρίξει. Τι άλλο; Ο έρωτας του! Τι

αυτοεκπληρούμενη αιχμαλωσία!Ο ερωτευμένος μας είναι ένα πρόσωπο,

λοιπόν, αιχμάλωτο στην ανεκπλήρωτη επιθυμίατου. Ως εκ τούτου υποφέρει. Στη περίπτωση του ηπληγή και το όπλο που τη προκάλεσε, έχουν μιαξεκάθαρη συγγένεια- το όπλο είναι και ηθεραπεία. Ας το σκεφτούμε, καλύτερα.Προκειμένου το ερωτικό του αντικείμενο ναμπορέσει να θεραπεύσει τη πληγή της μηεκπλήρωσης, θα πρέπει μοιραία να μείνει πολύδυνατό- εξιδανικευμένο. Αν μείνει όμως τόσοδυνατό, είναι ταυτόχρονα και απρόσιτο, άραβαθαίνει τη πληγή της έλλειψης. Ένα είναισίγουρο. Η πληγή αυτή δε κλείνει. Και θα δούμεπαρακάτω τι είδους πληγή είναι αυτή.

Ας μείνουμε προς το παρόν στη παραδοχή ότιο ερωτευμένος βρίσκεται σε μια σχεδόν μόνιμηκατάσταση πόνου. Η στοιχειώδης ψυχολογικήσκέψη μας καλεί να αναλογιστούμε τι είδουςαπόλαυση- δευτερογενές όφελος, έχει από αυτό;Μια πρώτη, κάπως περίεργη απάντηση είναι ότιοι άνθρωποι ερωτεύονται από βαρεμάρα. Ναεξηγηθούμε. Ο ρομαντικός έρωτας εμφανίζεται

στις απαρχές της εφηβείας. Έρχεται όπως ο κακόςλύκος στις σκοτεινιές του δάσους της διευρυμένηςμας κοινωνικοποίησης, να ταράξει τα νερά τηςπαρωχημένης παιδικότητας. Έρχεται νααμφισβητήσει τις κατακτήσεις και την αλαζονείατης υποτιθέμενης παντοδυναμίας που τάχαέχουμε κατακτήσει μαθαίνοντας δυο γράμματακαι κλωτσώντας ένα τόπι. Έρχεται, σχεδόν ναγελοιοποιήσει την σχετική αυτονομία που μέχριεκείνο το σημείο απολαμβάνουμε, προσφέρονταςτο μεγαλειώδες όραμα της ενηλικίωσης. Ο έρωταςλοιπόν, σκαρφαλώνει στην καρδιά του έφηβου καιτη γαργαλάει. Και τι αμφιθυμική αίσθηση είναι τογαργάλημα αλήθεια! Τι φοβερό μείγμαευχαρίστησης και ενόχλησης!

Υπαινισσόμαστε, λοιπόν, πως ο έρωτας τόσοπαράλογος, τόσο μεθυστικός και σαγηνευτικόςμας τραβάει από τη μύτη προς το καινούριο. Είναιο ανανεωτής του νοήματος και ο καταστροφέαςτου. Ο έρωτας είναι μια βίαιη εξέγερση ενάντιαστον εαυτό. Πιο συγκεκριμένα ίσως, στην εικόνατου εαυτού που εκπληρώνεται στις καθημερινέςμέριμνες μέσω της επανάληψης και της

νοηματοδότησης των «σημαντικών» πραγμάτων.Ο επαναστάτης φοιτητής, από αυταπόδεικταυλιστής, μετατρέπεται σε «σύννεφο μεπαντελόνια». Ο συντηρητικός λογιστής, ξάφνου,αντί για νούμερα αναπολεί τις καμπύλες τηςνεαρής βοηθού του. Οτιδήποτε, κανείς θεωρείταυτότητα, χάνει την εγκυρότητα του, παύει ναέχει μεγάλη επενδυτική αξία στη ψυχικήοικονομία.

Ο ανεκπλήρωτα ερωτευμένος απαιτεί τηνεπιστροφή στη συγχώνευση. Χωρίς ξεκάθαρηταυτότητα άλλωστε, δεν υπάρχουν πολλέςεπιλογές. Δεν υπάρχει εγώ και εσύ. Υπάρχουμεμαζί σε ένα κοινό υπερβατικό σώμα. Η απουσίαβιώνεται σα πόνος στο στομάχι, η παρουσία σαντάισμα. Το σώμα αυτό έχει μια συνέχεια, αν τοέντερο υποφέρει, το συκώτι δε μπορεί να είναιχαρούμενο. Τούτο είναι, πιθανόν, που τον πείθειπως όλοι γύρω του ενδιαφέρονται, μέχρι θανάτου,για τις διηγήσεις των παθημάτων του. Τούτο είναιπου τον πείθει ότι συνδέεται βαθιά με τοαντικείμενο της αγάπης του. «Μου χαμογέλασεσήμερα», λέει μέσα από τα δόντια του και εννοεί

«ο κόσμος μου είναι χαμογελαστός». «Δεν τηνείδα σήμερα», μοιρολογεί και το σύμπανμετατρέπεται σε ένα πένθιμο κενό. Οανεκπλήρωτα ερωτευμένος ψιθυρίζει μέσα του«Σε σκέφτομαι άρα υπάρχω», και ο συλλογισμόςαυτός τον σώζει από τον σκεπτικισμό για τονόημα της ύπαρξης του, που καταρρέει μαζί μεόλες τις παλιές βεβαιότητες.

Το σπήλαιο της συγχώνευσης του έρωτα, είναιο ζεστός, υποσχετικός χώρος θεραπείας τηςπληγής του διαχωρισμού. Ο ερχομός μας στη ζωήμας επιφυλάσσει μια φρικτή έκπληξη. Ξεκινάμεαπόλυτα διαβεβαιωμένοι πως οτιδήποτεχρειαστούμε θα μας δοθεί. Σύντομα, σε λίγουςμόλις μήνες, γίνεται περισσότερο από προφανέςπως δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου. ΤοΚοπερνίκειο αυτό τραύμα, προσφέρει μια πρώτηςτάξεως απογοήτευση. Θα πρέπει ναπροσπαθήσουμε για να ικανοποιηθούμε. Ηικανοποίηση δεν θα έλθει μαγικά όπως στιςαρχές. Ποιο φρικτό αμάρτημα διαπράξαμε για ναυποφέρουμε μια τόσο σκληρή τιμωρία; Και πωςμπορούμε να ανακουφίσουμε τη πληγή της

πτώσης από το βασίλειο των ουρανών;Η προσπάθεια της ανακούφισης της πληγής

είναι αυτή που μας βοηθά να νοηματοδοτήσουμετη ζωή μας μέσα από τη δημιουργία και τηνανάπτυξη της συνείδησης. Γινόμαστε καλοί σεαυτό ή εκείνο. Νιώθουμε προσωρινά δυνατοί μετα επιτεύγματα μας. Αναρωτιόμαστε, τι νόημαυπάρχει; Παρόλα αυτά, ξαναερχόμαστεαντιμέτωποι με το γεγονός ότι η πληγή δε κλείνει,καθώς είναι αδύνατο να επιστρέψουμε στο Κήποτης Εδέμ. Και έτσι, όλα όσα έχουμε παγιωθείπλέον μας προσφέρουν μια καταπληκτικήβαρεμάρα. Και να σου ο έρωτας, λαμπερός όπως οήλιος μας αναγκάζει να αποστρέψουμε τοβλέμμα μας στη σκιά. Να κλειστούμε στη σπηλιά,όπου μπορούμε με άνεση να φανταζόμαστε καινα ζωγραφίζουμε τον ήλιο.

Ο ανεκπλήρωτα ερωτευμένος, δεν είναι μόνοένας πιστός. Μοιάζει με τον ίδιο το Θεό. Κάπωςέτσι δεν έγιναν τα πράγματα; Αφού ο θεόςέφτιαξε το φως, τη γη, τη θάλασσα και ταυπόλοιπα δώρα του, εκπληρώνοντας τηπαντοδυναμία του, βαρέθηκε- δεν είχε με ποιον

να μοιραστεί αυτά τα δώρα. Έτσι δημιούργησε τονάνθρωπο και τον ερωτεύτηκε. Έγινε τοαγαπημένο του πλάσμα. Μόνο που όπως κάθεζηλιάρης ερωτευμένος, απαίτησε την απόλυτηαφοσίωση του. Μόλις ο άνθρωπος, έφαγε τοναπαγορευμένο καρπό αποδεικνύοντας τηναπιστία του, ο Θεός έπεσε σε φριχτές κακοκεφιές,σε ένα ντελίριο αμφιθυμίας όπου τη μια τονέσωζε, την άλλη τον κατέστρεφε. Κάπως έτσι δενενεργεί και ο ερωτευμένος; Πόσες φορές δεν έχεικαταπνίξει τον έρωτα του, μόνο και μόνο για νατον διασώσει λίγα λεπτά αργότερα. Έπρεπε ναγίνουν πολλές πλημμύρες και παντός είδουςσυμφορές για να κατανοήσει την «ανθρώπινηκατάσταση» μέσα από την ενσάρκωση, ναυποφέρει όπως ο άνθρωπος πάνω στο Σταυρό, γιανα μεταμορφωθεί στον Θεό της Αγάπης.

Ο ανεκπλήρωτα ερωτευμένος, όμως δε φτάνειποτέ στην υπέρτατη θυσία. Δεν αφήνει τον εαυτότου να ζήσει τα πάθη, τη νομοτελειακή προδοσία,τη ταπείνωση και τα δάκρυα της αποδοχής τηςπραγματικότητας. Προτιμά να μείνει στην εποχήτων θαυμάτων και της επικράτησης του, πάνω

στους πειρασμούς. Ίσως αυτό τον κάνει ναυποφέρει. Διότι δεν βρίσκει το θάρρος να ρωτήσειτο ερωτικό του αντικείμενο ειλικρινά, «γιατί μεεγκατέλειψες;». Δεν έρχεται αντιμέτωπος δηλαδή,με την απώλεια της φαντασίωσης τηςτελειότητας. Δεν θέλει να δεχτεί την αλήθεια,πως το πρόσωπο που αγάπησε είναι έναανθρώπινο ον, με ατέλειες που όχι μόνο δεν είναιένα αέναα φροντιστικό πλάσμα, αλλά αντίθεταθα μπορούσε να είναι απόλυτα απογοητευτικό. Οέρωτας του ανεκπλήρωτα ερωτευμένου,ορισμένες φορές γίνεται «αντιέρωτας» μιας καιαντί για τη σύνδεση, επιφέρει τη καταστροφή τουερωτικού δυναμικού που είναι η σύνθεση, ηδημιουργία του τρίτου. Χωρίς το βήμα τηςεκπλήρωσης, όποιο και αν είναιαυτό(εξομολόγηση, πένθος κτλ) ο ανεκπλήρωταερωτευμένος επιμένει να μένει στη συγχώνευσηκαι όχι μέρος της γονιμοποίησης(έστω και τουίδιου του εαυτού του). Έρως και Θάνατοςαγκαλιασμένοι, σε ένα τρομακτικό τανγκό.

Ο ανεκπλήρωτα ερωτευμένος ίσως τελικά, δενείναι το πιο κουραστικό πρόσωπο του κόσμου. Ας

το παραδεχτούμε, ο κόσμος είναι το πιοκουραστικό πράγμα για τον ερωτευμένο μας.

“Τ

6

ΤΟ “ΒΛΈΜΜΑ”ΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

ι ήταν αυτό που μόλις είπα;”. Το αίμα,βιαστικά ανεβαίνει στο κεφάλι σαν

υδρατμός ντροπής που κολλάει στα τζάμια τηςύπαρξης μου. Παρατηρώ τον εαυτό μου, ακόμηκαι τώρα που έχει περάσει κάμποσος καιρός καιμάλιστα με λεπτομέρειες: “βλέπω” τα χείλη μου,τα μάτια μου, τo ανέμελο χαμόγελο μου καθώςεξέπεμπα ανάλαφρα λέξεις τις οποίες μετάνιωσαμε του που τις είπα. Ξάφνου αντιλαμβάνομαι πωςένα “Βλέμμα” με παρακολουθεί. Ένα “Βλέμμα”δικό μου μεν, που ταυτόχρονα έχει εμένα ωςαντικείμενο. Ένα “Μάτι” που με κοιτάζει,

αποφαίνεται και μου προκαλεί συναισθήματα.Άλλοτε με κοιτάζει με αγάπη, άλλοτε μευποτίμηση, άλλοτε με θυμό και επίκριση. Ίσωςμερικές φορές με συμπόνοια.

Τι είδους “Βλέμμα” είναι αυτό; Πωςμορφοποιείται; Πως λειτουργεί; Με ποιον τρόπομε επηρεάζει; Και εν πάση περιπτώσει ποιανού“Μάτι” είναι;

Κάποτε, ένας φίλος, στα πλαίσια των σπάνιωνστιγμών εφηβικής εξομολόγησης, μου ανέφερεπως όταν τελείωνε τον αυνανισμό- που γιαλόγους εντελώς πρακτικούς ελάμβανε χώρασυνήθως στη τουαλέτα του σπιτιού- απέφευγε νακοιτάξει τον εαυτό του στο καθρέπτη γιατίντρεπόταν. Ποιο βλέμμα ακριβώς απέφευγε; Έχωτην αίσθηση πως μιλάμε για αυτό στο οποίοαναφέρομαι και εγώ. Σε αυτό που αναδυότανστιγμιαία κάπου ανάμεσα στο σώμα και τοείδωλο του. Ένα βλέμμα που έκανε τον φίλο μουνα είναι εκείνος που κοίταζε και εκείνος πουκοιταζόταν, εκείνος που επέκρινε και εκείνος πουντροπιαζόταν. Η ψυχή του, έστω και εκείνα ταλίγα δευτερόλεπτα είχε καταληφθεί από το

“Βλέμμα”. Ο αναθεματισμένος καθρέπτης απλώςτο έκανε περισσότερο απτό. Του έδινε μιαξεκάθαρη και ανθρώπινη μορφή.

Η υπόθεση μου είναι πως κατά κάποιον τρόπο,αυτό το “Βλέμμα” έχει μια δική του ατζέντα,μερικώς ασυνείδητη και που όπως φαίνεταιεπηρεάζει βαθιά τη σχέση με τον εαυτό μας. Δεθεωρώ πως είναι μόνο μια εσωτερίκευσηαπαγορεύσεων, ενός αυστηρού Υπερεγώ, όπωςστα παραπάνω παραδείγματα. Θα το περιέγραφαπερισσότερο ως σύμπλεγμα. Ένα ψυχικόπεριεχόμενο που κουβαλάει την βαθιάσυναισθηματική επίγνωση του Άλλου καισχηματίζεται γύρω από την αναντίρρητη ανάγκημας για σχέσεις. Είναι μια αλληγορία τηςεσωτερίκευσης των βλεμματικών μας επαφών μεσημαντικούς άλλους και των πολύπλοκωνδιανοητικών και συναισθηματικών διεργασιώνπου μας προκάλεσαν. Είναι μια συμβολικήσυμπύκνωση της διαρκούς μας ανάγκης γιασυνδεσιμότητα, ακόμη και τις στιγμές πουείμαστε ολότελα μόνοι.

Το “Μάτι” θα μπορούσε να θεωρηθεί η

φαντασιωσική μορφή αυτού του “Βλέμματος”. Οακοίμητος παρατηρητής της ψυχολογικής μαςζωής, που έχει τη καταπληκτική ικανότητα να δειακόμη και κάτω από το δέρμα μας. Ακόμη και τιςανομολόγητες σκέψεις μας. Η ικανότητα του ναμας αποσταθεροποιεί ή να μας ανακουφίζει είναιεκπληκτική. Σάμπως, τελικά αυτό δεν είναι οβασικός διαμορφωτής της αυτοεικόνας μας; Αυτόδεν μας κάνει να νιώθουμε άβολα,παραδείγματος χάριν, όταν μπαίνουμε μόνοι μαςσε ένα καινούριο εστιατόριο; Σε αυτό δεναπολογούμαστε όταν σκοντάφτουμε και τανιώθουμε αμήχανα παρότι κανένας δε μας έχειδει; Αυτό δε διατηρεί το θαυμασμό στον εαυτόμας, όταν ξαπλώνουμε στο κρεββάτι, στο τέλοςμιας μέρας που καταφέραμε κάτι σπουδαίο; Απόαυτή την άποψη, το “Βλεμμα” έχει εξαιρετικόπρακτικό και κλινικό ενδιαφέρον.

Η ανάδυση του εαυτού, από την ωκεάνιασούπα της βρεφικής συγχώνευσης με τη μητέρα,γίνεται μεταξύ άλλων μέσα από τηναλληλεπίδραση των οφθαλμών. Η φύση προνοείώστε αρκετά νωρίς να αποζητούμε τη βλεμματική

επαφή. Η ικανότητα του βρέφους να συντονίσεικαι να στρέψει τα μάτια του(και τι μεγάλα πουείναι!) προς τη μητέρα, κάνοντας την να νιώσειότι το πολυαγαπημένο της πλάσμα τη κοιτάζει,διαμορφώνει τη πίστα πάνω στην οποία θαδιαδραματιστεί ο χορός των βλεμμάτων,ακολουθώντας το ρυθμό του συναισθηματικούδεσμού τους. Τα μάτια της Μητέρας- αυτές οιολοστρόγγυλες μάνταλες- στο εξής παίζουντεράστιο ρόλο στο τρόπο που εκείνη μας“ρουφάει” μέσα της. Στο τρόπο που και εμείς τη«ρουφάμε»!

Ανακαλύπτουμε λοιπόν, ένα βλέμμα τόσοσημαντικό όσο η επιβίωση, προτού καν να έχουμετην ικανότητα να ξεχωρίσουμε ότι αυτό τοβλέμμα δεν είναι δικό μας. Ο τρόπος που μαςκοιτάζει ή που δε μας κοιτάζει, η τρυφερότητα ή ησκληρότητα του, η λάμψη ή η στιλπνότητα του, ηανάγκη του να μας εφευρίσκει ή ακόμη και ναμας ξεσκεπάζει αδιάκριτα, η σιγουριά του ή οέντονος φόβος του, όλα διαμορφώνουν το μπλοκεμπειριών που συνωστίζονται γύρω από τοφαινόμενο του “Βλέμματος”. Η επανάληψη

αυτών των αλληλεπιδράσεων, σταδιακάεσωτερικεύεται. Το “Βλέμμα” δεν έχει πια ανάγκητη φυσική παρουσία της μαμάς ή του μπαμπά ήτου μικρού μας αδελφού για να μας κοιτάξει.Εφεξής μας ακολουθεί διαρκώς. Πάνω ή κάτωαπό το πέπλο που διαχωρίζει τη συνείδηση από τοασυνείδητο. Καταλαμβάνει ευχαρίστως, τοναμήχανο χώρο ανάμεσα στο Εγώ και το Άλλο.Τρέφεται με σιωπές και απουσίες. Υπαινίσσεταιπονηρά την ύπαρξη του στα όνειρα μας. Κρύβεταικατά βούληση. Ποτέ δε μας απαντά αν είναιολότελα δικό μας.

Όσο πιο καλά χορέψαμε το βαλς τωνβλεμμάτων, ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια όπουδιαμορφώνεται ο τρόπος που μαθαίνουμε ταβασικά για το κόσμο, τόσο πιο συντονισμένο είναιτο “Βλέμμα” με τις ανάγκες μας κατά τη διάρκειατης υπόλοιπης ζωής μας. Αντίθετα, ένα επίπονοιστορικό αποσυντονισμένων βλεμμάτων,αποτυπώνεται στις στιγμές του έντονου ψυχικούπόνου. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι οιυποχονδριακές εμμονές. Το “Βλέμμα” σε αυτές τιςπεριπτώσεις κοιτάζει επίμονα τον εαυτό σαν να

είναι άρρωστος ακόμη και αν οι γιατροίδιαβεβαιώνουν πως η σωματική υγεία είναι καλή.Σε ανύποπτο χρόνο, ένας τυχαίος πόνος ή μιααπλή σκέψη, ενεργοποιεί στη συνείδηση το“Βλέμμα- Εισβολέα” που ανήσυχο κοιτάζει τονεαυτό σαν μια καταστροφή να είναι μοιραία.Πόσο μοιάζει αυτό με το τρόπο που κοιτούν ταμάτια μιας υπερβολικά φοβισμένης μητέρας τοβρέφος της; Που μέσα στο τρόμο της αδυνατεί νασεβαστεί τις ανάγκες απόσυρσης του παιδιού τηςκαι θέλει διαρκώς να επιβεβαιώνει ότι όλα πάνεκαλά; Που το υποβάλει διαρκώς σε υπερβολικόερεθισμό, χωρίς να έχει την ικανότητα να τοανακουφίζει, επειδή περισσότερο θέλει η ίδια ναανακουφιστεί; Άλλο παράδειγμα θα μπορούσε ναείναι το άκαμπτο βλέμμα ενός οικογενειακούπεριβάλλοντος που δίνει φοβερή έμφαση στητάξη και το νόμο. Δημιουργεί ένα “ΑντικειμενικόΒλέμμα” που επιτηρεί την οποιαδήποτε έκφρασηαυτονομίας ή διαφορετικότητας για να τητσακίσει προληπτικά. Είναι το “Βλέμμα” πουαντιλαμβάνεται μόνο το άσπρο και το μαύρο, καισυνεπώς μας σφίγγει σαν πύθωνας στην ανάγκη

του να αποφασίζει αν είμαστε καλοί ή κακοί-σωστοί ή λάθος. Τέλος, τι να πούμε για το“Βλέμμα” που αναδύεται από ένα ιστορικόπαγωμένων ή εχθρικών βλεμμάτων; Σε αυτές τιςπεριπτώσεις η ανικανότητα να εστιάσουμε σε έναβλέμμα που έχει νόημα, μας αφήνειαδιαμεσολάβητα εκτεθειμένους στο “Βλέμμα τουΘεού”. Μπορεί να παράξει ένα παρανοϊκό, έναπαραληρητικό ακόμη και ένα δολοφονικό“Βλέμμα”, μιας και η αρχετυπική του δύναμη έχειδικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω μας.

Ας γίνουμε λίγο προληπτικοί. Είναι δυνατόν το“Βλέμμα” να μας ματιάσει; Και όμως ναι. Νομίζωπως πολλές μορφές ψυχικής ταλαιπωρίας είναιαποτέλεσμα αυτό- ματιάσματος. Το λεγόμενοΚακό Μάτι, αναφέρεται στο φθονερό βλέμμα τουάλλου, που μπορεί να μεταφέρει κακή ενέργειακαι να μας αρρωστήσει. Στη βάση τωναντιλήψεων, γύρω από το μάτιασμα υπάρχει οφόβος του φθόνου, ενός συναισθήματος πουπροκαλείται από τη κατάρρευση τηςπαντοδυναμίας μας- «πως είναι δυνατόν ο άλλοςνα έχει κάτι που δεν έχω εγώ;». Στο παρελθόν οι

άνθρωποι πίστευαν ότι η όραση είναι εφικτήεπειδή το μάτι σαν όργανο είχε την ικανότητα ναεκπέμπει ενέργεια πάνω στα αντικείμενα. Γιατίόχι λοιπόν τα καυτά δηλητήρια της ζήλιας ή τηςεχθρότητας να μη μεταφέρονται μέσα από αυτήτην ενέργεια; Και πράγματι, σαν μια παράδοξησύμπτωση, είναι γνωστή η ανατριχίλα πουνιώθουμε, όταν πιστεύουμε ότι κάποιος μαςπαρακολουθεί. Είναι πολλοί οι νεανικοί καβγάδεςπου έχουν ξεκινήσει με το ηρωικό: “Τι κοιτάς ρε;”.Ο φόβος του ματιάσματος μας κάνειεπιφυλακτικούς στη φανέρωση χαρακτηριστικώνμας για τα οποία νιώθουμε υπερήφανοι ή για ταπρονόμια μας. Εκτός ίσως από μια μορφήκατευνασμού των κοινωνικών ή σωματικώναδικιών που προκαλούν το φόβο της διάλυσηςτων σχέσεων μέσα από την εχθρότητα, ο φόβοςτου ματιάσματος πιθανόν να αποτελεί μιαδιαισθητική γνώση των τρομερών συνεπειών πουέχει σε ατομικό επίπεδο ο υπέρ- ή υπό- ερεθισμόςτου ναρκισσισμού μας. Υπερερεθισμός θαμπορούσε να θεωρηθεί η χωρίς βάσηυποκειμενική αίσθηση μεγαλείου που μας

εγκαταλείπει μόνους στη κορυφή ενός βουνούχωρίς καθοδήγηση για το πως θα κατέβουμε.Υποερεθισμός είναι η διαρκής αυτο- υποτίμησηπου μας κοροϊδεύει ακόμη και στην επιθυμία μαςνα δούμε λίγο το κόσμο από ψηλά.

Το “Βλέμμα”, λοιπόν θα μπορούσε εν δυνάμεινα μας ματιάσει. Για παράδειγμα, σε μιαψυχοθεραπευτική δουλειά φθονεί την ελπίδα νανιώσει κάποιος καλύτερα, να γλυτώσει από τοφαύλο κύκλο των καταναγκαστικώνεπαναλήψεων. Κοιτάζει εχθρικά, ειρωνεύεται,θυμώνει, εκβιάζει πως η αλλαγή θα κάνει τοάτομο να μείνει εντελώς μόνο. Πως ακόμη και τοίδιο θα αποσυρθεί- τι τρομερή και βαθιά μοναξιάθα προκαλούνταν αν έσβηνε το φως του Ήλιου.Άλλωστε το μάτι σχεδόν ταυτίζεται μυθολογικάως σύμβολο του Ήλιου και της συνείδησης. Σεαυτές τις περιπτώσεις, ο θεραπευτής οφείλει ναλειτουργεί ως φυλακτό. Ως ένα άλλο μάτι πουπροσφέρει ένα βλέμμα προετοιμασμένο νααντέξει τα σκοτάδια, μέσα στο οποία πολλέςφορές έχει κρυφτεί ο πραγματικός εαυτός(TrueSelf, σύμφωνα με τον Winnicott). Η ελπίδα

χτίζεται πάνω στην υπόθεση, ότι το “Βλέμμα”μπορεί αργά και με επιμονή να αλλάξει. Νααρχίσει να κοιτάζει με συμπόνοια και όχι μεφθόνο. Να ξαναγίνει το μάτι που διασφαλίζει τηνπίστη στις σχέσεις και όχι αυτό που τις διαλύει-όπως διαλύεται το λάδι στο νερό. Άλλωστε αυτόςείναι και ο αρχετυπικός πυρήνας πάνω στονοποίο εγκαθιδρύθηκε: Χωρίς τον ήλιο πουζεσταίνει, αλλά δε καίει, ζωή δε μπορεί ναυπάρξει.

Φ

7

ΤΟ ΣΎΜΠΛΕΓΜΑ ΤΗΣ ΠΕΤΑΛΟΎΔΑΣΑΠΌ ΤΟ ΘΟΔΩΡΉ ΔΡΟΎΛΙΑ

ανταστείτε, ένα δροσερό καλοκαιρινόβράδυ, μιας ευχάριστης παρέας πουαπολαμβάνει ένα ωραίο δείπνο με

μπόλικο καλό κρασί και ίσως μια ενδιαφέρουσασυζήτηση για κάποιο πολύ σπουδαίο θέμα.Φανταστείτε τώρα, να διακόπτεται η ευδαιμονίατων προνομιούχων αυτών ανθρώπων από ένανβίαιο και παράλογο θάνατο. Θα έμοιαζε λίγο μεκλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα, αν ο νεκρόςδεν ήταν τίποτα παραπάνω από μιανυχτοπεταλούδα. Aφού πραγματοποίησεμερικούς αγωνιώδεις κύκλους γύρω από τη

λάμπα που φώτιζε την αφθονία τους, τελικάπέφτει πάνω της και χάνεται άδοξα από τη ζωή,εν μέσω παγερής αδιαφορίας και ίσως μερικώνμνησίκακων χαχανητών. Η νυχτοπεταλούδαπερνάει, όπως και τόσες άλλες, στη λήθη, όπωςπιστεύουμε ότι αρμόζει στο σύνολο τωνπεταλούδων αλλά και, παραδόξως, σε ένα μεγάλοσύνολο ανθρώπων.

Προφανώς, δεν έχουμε να κάνουμε με μιαυπόθεση που θα έπρεπε να αναλάβει κάποιοςταλαντούχος ντετέκτιβ, μπορούμε να σκεφτούμεόμως, το άμεσο δεδομένο μας. Γιατί, η πεταλούδααυτοκτόνησε; Γιατί δεν επέλεξε να πέσει απόέναν γκρεμό, ή στις ρόδες ενός αυτοκινήτου, αντίνα εισβάλλει στη ζωή μας προσπαθώντας να μαςχαλάσει το βράδυ; Φυσικά θα μπορούσαμε ναυποθέσουμε πως εξαναγκάστηκε σε αυτοκτονία ήπως πρόκειται για βομβιστή αυτοκτονίας όμως,αυτά απαιτούν, ή ανακρίσεις ή καλές γνώσειςγεωστρατηγικής. Η απάντηση, ευτυχώς, είναι πιοαπλή και εμάς τουλάχιστον μας προκαλεί μια νέασυμπάθεια για το εύθραυστο είδος τωνπεταλούδων. Τι συνέβη;

Κάποια έντομα, περισσότερο μάλλον κιόλας,αυτά που είναι δραστήρια κυρίως τη νύχτα,προκειμένου να προσανατολίζονται στο χώρο,διαθέτουν έναν συγκεκριμένο μηχανισμό ώστε ναπροσαρμόζονται στην προσφορά του φωτός τηςΣελήνης. Όταν το φως της πέφτει στο μάτι τουεντόμου, πέφτει φυσικά υπό συγκεκριμένη γωνία,ανάλογα με τη θέση του. Όταν το έντομο λοιπόν,επιθυμεί να κρατήσει μια σταθερή πορεία στοχώρο, δεν έχει παρά να κρατά τη γωνία αυτήσταθερή, στηριζόμενο στη σταθερότηταεμφάνισης της Σελήνης μα και στη μεγάληαπόστασή της. Αν μια αναμμένη λάμπαδημιουργήσει την παραπειστική πληροφορία πωςείναι η Σελήνη, η τραγωδία δύσκολα θααποφευχθεί. Ο ίδιος μηχανισμός θα μπει σελειτουργία, όμως η γωνία πρόσληψης του φωτόςθα αλλάζει απότομα εξ ΄ αιτίας της μεγάληςεγγύτητας της ίδιας της πεταλούδας και τηςλάμπας. Το αποτέλεσμα θα είναι το δύστυχοέντομο να προσπαθήσει να διορθώσει την πορείατου με βάση κάτι που είναι, σε σχέση με τηΣελήνη, πάρα πολύ κοντά του και αν μπούμε για

λίγο στη θέση του, η εξέλιξη είναι απόλυταπροβλέψιμη. Θα αναγκαστούμε να κάνουμεκύκλους νομίζοντας πως κρατούμε σταθερήπορεία, μέχρι τον αναπόφευκτο θάνατο. Αυτό,νομίζω, συνοψίζει και τη ζωή αρκετώνσυνανθρώπων μας ή ακόμα και κοινωνιών.

Ακόμα και αν αυτή η υπόθεση δεν ισχύει στοακέραιο, αν συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες, ήακόμα και να μην ισχύει, είναι σίγουρο πως άλλεςεξηγήσεις έχουν την ίδια δομή με αυτή. Το πώςένας οργανισμός που έχει συγκεκριμένεςδυνατότητες και πλεονεκτήματα ταεκμεταλλεύεται για να συνεχίσει να ζει. Για τηδαρβινική επίρρωση του ζητήματος, πώς η φυσικήεπιλογή ευνοεί χαρακτηριστικά και μηχανισμούς,οι οποίοι είναι καταλληλότεροι για την επιβίωσησε συγκεκριμένα περιβάλλοντα.

Η άμοιρη πεταλούδα ήταν εγκλωβισμένη ναείναι ειλικρινής με τον εαυτό της. Από μια άποψη,ο δογματισμός της την σκότωσε, αφού είναιπιθανό να μην υπάρχει μηχανισμός διάκρισηςλάμπας και Σελήνης μια και οι λάμπες ή, τέλοςπάντων, εναλλακτικές πηγές φωτός, δεν έχουν

εμφανιστεί πάρα πολύ καιρό πάνω σ ΄ αυτόν τομάταιο κόσμο. Η πεταλούδα βρίσκεται αρκετόκαιρό στο κουρμπέτι και έχει κάθε δικαιολογία ναείναι δογματική.

Μας δίνει πάντως την ευκαιρία, με τηνεντυπωσιακή της θυσία, να σκεφτούμε, πώς ηενστικτώδης συμπεριφορά των έμβιωνοργανισμών, που είναι κατασκευασμένη ναυπηρετεί τη ζωή τα οδηγεί, σε συγκεκριμένεςσυνθήκες στο θάνατο. Γιατί μια ενστικτώδηςσυμπεριφορά μπαίνει εμπόδιο στο άλλο ένστικτο,αυτό της «αυτοσυντήρησης»; Αν και δεν υπάρχειεύκολη απάντηση εμείς θα σημειώσουμε πως, οόρος «ένστικτο» από μόνος του είναι λίγοπροβληματικός, γι ΄ αυτό προτιμούμε τον όροαρχετυπικές συμπεριφορές γιατί μαςπεριγράφουν πιο ικανοποιητικά το παράδοξο τηςζωής. Λαμβάνοντας υπόψη μας μια βασικήδιαφορά μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων,μπορούμε ίσως, να αρχίσουμε να κατανοούμε καιτην πεταλούδα αλλά και εμάς που έχουμε τηνικανότητα αποφεύγουμε τέτοιες επικίνδυνα ωμέςαντιδράσεις προς το περιβάλλον.

Είναι ανάγκη να σκεφτούμε σε τι διαφέρουμεαπό την πεταλούδα και πιο γενικά, από τα ζώα.Από το παράδειγμά μας μπορούμε αμέσως νασυμπεράνουμε την ιδιαιτερότητα τηςανταπόκρισης που έχουν τα ζώα στην επαφή τουςμε το περιβάλλον. Αυτή η ιδιαιτερότητα, είναι οαναλογικός τρόπος με τον οποίο λαμβάνουναλλά και δίνουν πληροφορίες στον κόσμο. Δεναναγνωρίζουν διαφορές, παρά μόνο ομοιότητεςκαι διαφορές βαθμού. Αν μπορούσαν να κάνουνδιακρίσεις θα χρειάζονταν το εργαλείο τηςΓλώσσας. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, πως ταζώα δεν έχουν κανένα τρόπο να δηλώσουν «ΔΕΝΘΑ ΣΟΥ ΕΠΙΤΕΘΩ» επειδή στον αναλογικό τρόποεπικοινωνίας είναι πρακτικά αδύνατον ναυπάρξει αναπαράσταση του «ΔΕΝ». Έτσι, αυτόπου μπορεί να παρατηρηθεί είναι το εξής: έναζώο, αν δεν θέλει να επιτεθεί σε ένα άλλο, πρέπεινα ξεκινήσει τη διαδικασία της επίθεσης, ναπράξει την τελετουργία αλλά την κατάλληληστιγμή να τη σταματήσει. Το «ΔΕΝ»αντικαθίσταται απλά από την παύση παροχήςθετικών πληροφοριών. Αυτό, είναι κάτι που

μπορεί να έχουμε όλοι παρατηρήσει, ειδικά ότανερχόμαστε σε επαφή με έναν σκύλο για τονοποίο, μια ένδειξη ότι η σχέση που θέλουμε ναοικοδομήσουμε μαζί του είναι φιλική, είναι ναβάλουμε το χέρι μας μέσα στο στόμα του. Οσκύλος αν δεν αντιληφθεί απειλή, θα μαςδηλώσει την πρόθεσή του να μην επιτεθεί,δαγκώνοντας απαλά και παιχνιδιάρικα το χέριμας αποφεύγοντας να χρησιμοποιήσει όλη την,πιθανώς επικίνδυνη, δύναμή του. Μετά από αυτό,ίσως να μας δηλώσει τις καλές του προθέσεις,αποκαλύπτοντας τα πιο ευάλωτα μέρη τουσώματός του, ξαπλώνοντας ανάσκελααναμένοντας φυσικά την αναλογική επικοινωνίααπό μέρους μας. Αν δεν βλάψουμε τα ζωτικά τουμέρη, επιβεβαιώνει την μη απειλητική φύση τηςσχέσης μας και μπορούμε να προχωρήσουμε στονα του πετάμε μπαλάκια. Όπως βλέπουμε, οιπληροφορίες αυτής της συναλλαγής ήταν μόνοθετικές και το μόνο που ήταν ικανό να μαςβοηθήσει να βγάλουμε συμπέρασμα, εμάς αλλάκαι τον σκύλο, ήταν οι διαφορές βαθμού και οιαναλογίες με την επίθεση.

Από την άλλη, η χαρακτηριστική ανθρώπινηεπικοινωνία, κυριαρχείται από ψηφιακή παροχή ήλήψη πληροφοριών. Ο ψηφιακός τρόπος μαςβοηθά να κάνουμε πολύ λεπτές διακρίσεις στοπεριβάλλον, βάζοντας σαφή όρια ανάμεσα στααντικείμενα, τις σχέσεις, τις έννοιες, ώστε ναμπορούμε να δηλώσουμε το πολύ σημαντικό «τοΑ δεν είναι το Β». Στο παράδειγμα με τηνπεταλούδα, είναι προφανές πως το πρόβλημά τηςείναι το γεγονός πως δεν έχει τρόπο να δηλώσειπως «Η λάμπα ΔΕΝ είναι η Σελήνη». Φυσικά οιάνθρωποι δεν χρησιμοποιούν μόνο την ψηφιακήεπικοινωνία αλλά και την αναλογική, ίσως καιπολύ περισσότερο απ ΄ ότι θα μπορούσαμε ναφανταστούμε. Κατά τη γνώμη μας, πολλάανθρώπινα προβλήματα που συνοδεύονται απόπολύ πόνο προκαλούνται από σφάλματαμετάφρασης του ενός τρόπου στον άλλο.

Ο Αλμπέρ Καμύ έλεγε πως, υποφέρουμεεπειδή, στη νοσταλγία μας για σαφήνειασυναντούμε την πεισματική άρνηση του κόσμουνα μας την προσφέρει. Ερμηνεύοντας τον λίγο,την πεισματική άρνηση του ανθρώπινου κόσμου

να αγκαλιάσει την πραγματικότητα αυτού πουείμαστε. Νοσταλγούμε μια σαφήνεια από τηνοποία είμαστε ανεπανόρθωτα αποκομμένοι και ομόνος τρόπος να την πλησιάσουμε είναι οι μύθοι,η τέχνη, το φλερτ, τα συμπλέγματα και ότι άλλομπορεί να σκεφτεί κανείς σαν ανθρώπινο, πολύανθρώπινο. Συμπλέγματα είπαμε; Τι σχέσημπορεί να έχει μια κατάσταση με την οποία είναιαντιμέτωπος κάθε θεραπευτής στην πρακτικήτου, με το θάνατο μιας νυχτοπεταλούδας; Μόνο ηαλαζονεία στέκεται εμπόδιο να δούμε αυτή τησχέση. Μόνο η αυτολύπηση στέκεται εμπόδιο ναδούμε το μεγάλο πλεονέκτημα που έχουμε σεσχέση με μια ταπεινή νυχτοπεταλούδα. Τοσύμπλεγμα. Για να είμαστε ακριβείς, το μόνο πουβρίσκεται ανάμεσα σε εμάς και έναν τραγικόθάνατο είναι αυτό. Τα συμπλέγματα είναι ένακαλειδοσκόπιο από αναπαραστάσεις σχέσεων,συναισθημάτων, εικόνων που δημιουργούμε μεψηφιακό υλικό για να χωρέσουμε μια εντελώςάχρονη και άλογη πραγματικότητα. Αυτή, τωνβαθιά εγγεγραμμένων σφραγίδων της φύσης, τωναρχετύπων. Από μια άποψη, τα συμπλέγματα

είναι οι απόγονοι και εκπρόσωποι των αρχετύπωνκαι επί της ουσίας, η μοναδική τους ευκαιρία ναμιλήσουν. Η προσωπική μας μυθολογία θααποκαλύψει τον μοναδικό τρόπο που τααρχέτυπα θα μιλήσουν στον καθένα ξεχωριστάκαι κατά κανένα τρόπο δε θέλουν να μείνουν στοσκοτάδι. Το περίεργο είναι, πως τα αρχέτυπαέχουν την εξουσία όταν δεν έχουν Λόγο. Τοπαρήγορο είναι πως μπορούμε να ανοιχτούμεστις απόπειρες μετάφρασης. Δεν είναιαπαραίτητο να χαθούμε σα την πεταλούδα για ναολοκληρωθεί αυτό που το αρχέτυπο θέλει να πει,αρκεί όμως να μην παραμελούμε τη γλώσσα του.Πόσες φορές έχουμε ακούσει για ανθρώπους πουεγκλωβισμένοι στις προσδοκίες των γονιών τουςπερνούν ολόκληρες ζωές γεμάτες δυστυχία καιενοχές; Τι συνέβη σε αυτές τις ανθρώπινεςπεταλούδες; Μαγεμένες από τη δύναμη ενόςνοήματος που δεν ελέγχουν και δε μπορούν νααλλάξουν μπερδεύουν πάντα τα αντικείμενα τουκόσμου με παντοδύναμες εικόνες που άλογες,εξουσιάζουν και καθηλώνουν στην ακινησία.Ίσως, να μην είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν και

η δημιουργία ενός προσωπικού νοήματος βρήκεπρόωρο θάνατο. Δε χρειάζεται να κάνουμε μόνοιμας, τη δουλειά του αναπόφευκτου βιολογικούμας τέλους. Ίσως, μια νέα εκτίμηση για τηνπραγματικότητα των συμπλεγμάτων μας να είναιαπαραίτητη και ίσως το γεγονός πως υποφέρουμενα είναι η πιο επαναστατική διάσταση τηςύπαρξης μας. Γιατί να μη φανταστούμε πωςμπορούμε να ανοιχτούμε στον παράδοξο,ποιητικό τρόπο που το ασυνείδητο μιλάει αλλάπου μόνο εμείς είμαστε ικανοί να τον ακούσουμε;Γιατί να μην απολαύσουμε τη στιγμή που τααρχετυπικά ασυνείδητα μηνύματαενσωματώθηκαν στο νόημα που δίνουμε στονκόσμο κάνοντας τον πιο πλούσιο; Αναμένουμεπάντα τη διαταραχή του νοήματος που φτιάξαμεαλλά το ότι μπορούμε και μιλάμε γι ΄ αυτό είναι ησωτηρία μας. Παραφράζοντας έναν άλλοταλαντούχο άνθρωπο: Ο πολιτισμός μπορεί ναείναι πηγή ευτυχίας.

Μ

8

ΤΙ ΧΡΏΜΑ ΝΑ ΈΧΟΥΝ ΤΑ ΜΆΤΙΑ ΤΗΣΜΈΔΟΥΣΑΣ;

ΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

έσα του Φλεβάρη, εφτά το πρωί. Τοκρύο, μολυσμένο από ανυπόφορηυγρασία, με αρπάζει από το λαιμό με

το που θα τολμήσω να ανοίξω τη πόρτα για ναφύγω. Ρίχνω μια τελευταία ματιά στη θαλπωρήτου σπιτιού, προτού η Αρχή της Πραγματικότηταςμε διατάξει να ξεκινήσω τη παραγωγική μουημέρα. Στη γωνία του καναπέ μου, ένα λευκόκουβάρι μακαριότητας ροχαλίζει. Το σκυλί μου,ανέμελο παρά το θλιβερό γεγονός ότι είναιΔευτέρα, κοιμάται στη ζέστη. Ένα μικρό, σχεδόνανεπαίσθητο, ρεύμα ζηλοφθονίας με διαπερνά.

Κλείνω τη πόρτα. Περπατώ ξεφυσώντας. Λίγαβήματα αργότερα, βλέπω το γείτονα που απόκαιρό τώρα είναι άνεργος. Το ανεπαίσχυντοσυναίσθημα μου εξατμίζεται καθώς μπαίνωντροπαλά στο αυτοκίνητο.

Σε αυτό το άρθρο, θα χρησιμοποιήσουμε τακακόφημα μάτια της θρυλικής Γοργόνας ωςαλληγορία ενός πολύ κακόφημου ανθρώπινουσυναισθήματος: του φθόνου. Η λέξη προέρχεταικαθώς φαίνεται από το φθίνω, δηλαδή μειώνομαικαι είναι αντίθετο της λέξης αφθονία. Ο φθόνοςείναι το συναίσθημα που νιώθουμε απέναντι σεαυτόν που θεωρούμε ότι σε αντίθεση με εμάςκατέχει σε αφθονία αυτό που μας λείπει. Ηεπίγνωση της αφθονίας του άλλου(σε χρήματα,αγάπη, ταλέντο, περισσότερες ώρες ύπνου κτλ)μας μειώνει καθώς τραυματίζει το ναρκισσισμόμας. Γιατί αυτός και όχι εγώ; είναι τοσυνηθισμένο αφήγημα του φθόνου. Τι τρομερήαδικία!

Εξαδέλφη του φθόνου είναι η ζήλια. Λένε πωςαυτό που, παρά τη συγγένεια τους, τα διαχωρίζειείναι ότι ο βάρβαρος φθόνος αφορά περισσότερο

στην παρόρμηση μας να επιτεθούμε σε αυτό πουέχει ο άλλος, ενώ η ζήλια αφορά την ανάγκη ναπροστατεύσουμε αυτό που έχουμε εμείς.Ακολουθώντας αυτό το δρόμο σκέψης, η ζήλιαείναι φαινόμενο που σχετίζεται με την επίγνωσητου κινδύνου της απώλειας, ενώ ο φθόνος μαςερεθίζει πιο βαθιά καθώς ενεργοποιεί μιαπυρηνική αίσθηση ανεπάρκειας ή έλλειψης.Όπως και να έχει, η ζήλια εμπεριέχει το σπόροτου φθόνου καθώς και τα δυο μας φέρνουναντιμέτωπους με τη πραγματικότητα ότι ως όνταδεν είμαστε πλήρη και αυτόνομα. Ότι διαρκώςεξαρτόμαστε από καταστάσεις που είναι πέρααπό τον έλεγχο μας. Για παράδειγμα ο ζηλιάρηςσύζυγος, γεύεται στις οδυνηρές του φαντασιώσειςτο πικρό δηλητήριο του φθόνου καθώς δεστοχεύει μνησίκακα μόνο στον αντίζηλο, αλλάκαι φθονεί την ροή της αγάπης της γυναίκας του,που νιώθει πως πλέον δε ρέει αποκλειστικά ή στοελάχιστο προς τον ίδιο. Στις επόμενες γραμμές δεθα μας απασχολήσει ο διαχωρισμός ανάμεσα στιςδύο έννοιες και για οικονομία σκέψης θα τιςαντιμετωπίζουμε ως σχεδόν ταυτόσημες,

χρησιμοποιώντας τον διπλωματικό όροζηλοφθονία.

Το ενδιαφέρον με το συναίσθημα πουεξετάζουμε, είναι πως προκαλεί στον άνθρωποπου το βιώνει μια καταπληκτική κατάστασημόνιμης ήττας. Τη στιγμή που συλλαμβάνω τονεαυτό μου να κολακεύει κάποιον με τηζηλοφθονία μου απέναντι του, ντρέπομαι καιβιώνω ενοχές για το τρομερό μου συναίσθημα. Ηζημιά στην εικόνα μου, από αυτό που ένιωσα μεκάνει να νιώθω ακόμη μικρότερος, κάτι πουνομοτελειακά θα με οδηγήσει σε ακόμημεγαλύτερη ζηλοφθονία. Λαβύρινθος… Δεν είναιτυχαία λοιπόν η ζηλοφθονία, ένα από τασυναισθήματα που εμείς οι άνθρωποικαταδικάζουμε σε εξορία στο ασυνείδητο και τηπροβολή. Ακόμη όμως και από εκείνα τακαταραμένα μέρη, φροντίζει να κάνει τη δουλειάτης, που είναι η επίθεση στη συνδεσιμότηταανάμεσα στους ανθρώπους με τους άλλους και μετον ίδιο τον εαυτό τους. Ας πάμε σιγά σιγά στηΜέδουσα.

Σε μια από τις εκδοχές του μύθου, η Μέδουσα

πριν την δραματική μεταμόρφωση της, ήτανπανέμορφη ιέρεια της θεάς Αθηνάς, έχονταςδώσει όρκους αγαμίας. Κάποια μέρα ο αλαζόναςΠοσειδώνας, τρύπωσε στο ιερό και βίασε τηΜέδουσα. Τούτο το συμβάν εξόργισε την Αθηνά ηοποία σε μια κίνηση κατάφωρης και ανεξήγητηςαδικίας τιμώρησε το θύμα του βιασμού,μεταμορφώνοντας την σε τέρας. Η καημένη ηΜέδουσα υπέφερε μια σοκαριστική μοίρα έκτοτε.Τα άλλοτε πανέμορφα μαλλιά της μετατράπηκανσε απαίσια φίδια, ενώ το ερωτικό της βλέμμααντικαταστάθηκε από ένα φρικτό, που όποιοςτολμούσε να κοιτάξει πέτρωνε από το φόβο του.Πέτρωνε κυριολεκτικά. Η Μέδουσακαταδικάστηκε σε εξορία σαν ένα απαίσιο,στιγματισμένο ον. Ζώντας σε αφόρητηαπομόνωση, πέτρωνε όποιον τη πλησίαζε και τουέπαιρνε τη ζωή. Άλλωστε όποιος την αναζητούσε,το έκανε, μόνο και μόνο για να την εξολοθρεύσει.

Πρόσωπο κλειδί στην ενασχόληση μας με τομύθο, είναι η θεά Αθηνά. Ως γνωστόν η Αθηνάδεν είχε μητέρα καθώς ξεπήδησε από το κεφάλιτου πατέρα της Δία. Όπως όλα τα πλάσματα που

δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα ζητήματα τουμυαλού λοιπόν, είχε τα προβληματάκια της σταζητήματα της καρδιάς. Και πράγματι δενφημιζόταν για αρετές που σχετίζονταν με τηθηλυκότητα και τις σχέσεις, ενώ αντίθεταλάτρευε κάθε τι που αφορούσε τη Γνώση. Πιστήσύντροφος των ηρώων στις μάχες εκπολιτισμού,τους βοηθούσε συχνά στην εξολόθρευσησκοτεινών και ενστικτωδών τεράτων.

Πως θα μπορούσαμε όμως ναδικαιολογήσουμε, την απαράδεκτη στάση τηςαπέναντι στη Μέδουσα; Άραγε η άδικη τιμωρία,απευθυνόταν στην όμορφη ιέρεια ή μήπως ήταναποτέλεσμα ζηλοφθονίας και εκδικητικότηταςστην αυθαίρετη εξουσία του Ποσειδώνα,απέναντι στον οποίο πιθανά, ήταν αδύνατο ναεκφραστεί; Μια έμμεση εκδίκηση μέσω τουαντικειμένου της επιθυμίας του. Μια βίαιηεπίθεση ίσως στην ομορφιά, που φέρνει κοντάτους ανθρώπους και είναι καταλύτης τηςσυνδεσιμότητας. Μη ξεχνάμε ότι αυτή τησυνδεσιμότητα δε μπορούσε η Αθηνά νααπολαύσει, σε ερωτικό επίπεδο τουλάχιστον, ως

αιώνια παρθένα.Με μια τέτοια προσέγγιση, δε μπορούμε παρά

να δούμε την Αθηνά και τη Μέδουσα βαθιάσυνδεδεμένες. Άλλωστε μόνο ένα τέρας θαμπορούσε να είναι τόσο άδικο απέναντι στο θύμαενός βιασμού. Η Μέδουσα θα μπορούσε ναχρησιμεύσει σα σύμβολο της μοίρας τωνευάλωτων μας πλευρών αλλά και τηςαντιμετώπισης που τους επιφυλάσσουμε εμείς ηίδιοι, όταν τραυματιστούν και εξευτελιστούν. Ηζηλοφθονία μας που αρχικά στρεφόταν απέναντισε αυτό που είχε τη δύναμη να μας τραυματίσει,συχνά καταλήγει να καταριέται την δική μαςευαλωτότητα. Για παράδειγμα ένα αδικημένοπαιδί, που νιώθει αναμενόμενη ζηλοφθονία γιατη μοίρα του ευνοημένου του αδελφού, συχνάμαθαίνει να καταδικάζει τη δική του επιθυμία νααγαπηθεί, της αποδίδει τερατώδη, φθονεράχαρακτηριστικά και την εξορίζει στο ασυνείδητοτου. Εκεί, αυτό που κάποτε ήταν μια φυσιολογικήεπιθυμία αγάπης και κατοχής του αγαπημένουπροσώπου, έχει μεταμορφωθεί σε ένα τρομερόανοσιούργημα, που όποιος τολμήσει να το

κοιτάξει πετρώνει. Σα να εξοστρακίζουμε στηλήθη, τις εμπειρίες ντροπής και εξευτελισμού τωνεπιθυμιών μας. Οι εμπειρίες αυτές, φορτισμένεςμε μεγάλο θυμό και ζηλοφθονία γίνονταιεπικίνδυνες. Το τραύμα, μοιάζει λιγότερο μετραύμα πια και περισσότερο με πυρηνικό όπλο.

Τι απαίσιο πράγμα να στερηθεί κανείς τηναπλή ικανότητα να τον κοιτάξουν στα μάτια… ΗΜέδουσα τώρα πια είναι το σύμβολο τηςζηλοφθονίας και της παγερής μοναξιάς που τησυνοδεύει, καθώς είναι αδύνατον να ευεργετηθείαπό τη παρουσία του άλλου. Η ζηλοφθονία μας,όσο πιο ασυνείδητη είναι και άρα μηεξουδετερωμένη, τόσο περισσότερο μας στερείτην ικανότητα να θαυμάσουμε, να εμπνευστούμε,να λάβουμε από τον άλλο, καθώς πετρώνει,υποτιμά, υποσκάπτει. Το δίλημμα που μας θέτειφαίνεται αξεπέραστο. Αν πάρω βοήθεια,επιβεβαιώνεται η έλλειψη μου και έτσι έρχομαιαντιμέτωπος με τη ντροπή και το θυμό πουσυνδέονται με την έλλειψη. Η Μέδουσα μέσα μου,αποκτά ξανά την ελπίδα για συντροφιά και τούτοδεν έχει πιο άμεσο αποτέλεσμα από την

υπενθύμιση της φονικής ασχήμιας της.Ποιος άραγε θα τολμήσει να τη δει και να μας

ενημερώσει για το χρώμα των ματιών της; ΟShakespeare υπέθετε, σύμφωνα με τα λόγια τουΙάγου ότι η ζηλοφθονία είναι ένα τέρας μεπράσινα μάτια. Νομίζω, ωστόσο, πως τα μάτιατης φρικαλέας Μέδουσας δε θα καταφέρουμε νατα δούμε άμεσα ποτέ. Ίσως μόνο μέσα από τοκαθρέπτη, που ο Περσέας είχε όταν τηναποκεφάλισε. Και πάλι φευγαλέα, χωρίςλεπτομέρειες, μόνο σα σκιές. Διότι τα μάτια τηςΜέδουσας δεν ήταν τίποτε άλλο παρά οικαθρέπτες της καταστροφικής δύναμης τηςφύσης, όπως εκφράστηκε από τον χωρίς ανάγκηδικαιολογίας βιασμό του χθόνιου Ποσειδώνα. Οικαθρέπτες της οργής της μονόπλευρης Αθηνάς.

Η σωτηρία της Μέδουσας ήταν ο θάνατος τηςκαι η τελική μεταμόρφωση της. Ο Μύθος μαςενημερώσει πως κατά τον αποκεφαλισμό της απότο αίμα που έσταξε στο έδαφος γεννήθηκε οΠήγασος, το φτερωτό άλογο της ελευθερίας τηςσκέψης και της φαντασίας. Τούτο μας κάνειαισιόδοξους πως αν έχουμε βοήθεια – ο Περσέας

είχε τη στήριξη του Ερμή και της Αθηνάς(!), πωςαν έχουμε υπομονή με τον εαυτό μας, μπορούμενα απαλλάξουμε τον εσωτερικό μας κόσμο απότο τέρας που μας πετρώνει. Το τέρας πουχρησιμοποιούσε την ελπίδα ως δικιά του πηγήενέργειας. Που κρατούσε φυλακισμένο μέσα του,το πανέμορφο άλογο της σύνδεσης του σώματοςμε το πνεύμα, της γης με τον ουρανό, του ενός μετον άλλο.

Ν

9

ΣΚΌΡΠΙΕΣ ΣΚΈΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ“ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΉ ΕΜΠΕΙΡΊΑ”

ΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

ομίζω, πως μια από τις ευεργετικότερεςστιγμές της παιδικής μας ζωής, είναιεκείνες όπου σε μια οικογενειακή

γιορτή, ένα κατάκοπο παιδί αποχωρεί νακοιμηθεί, ακούγοντας από το δωμάτιο του ταχαχανητά και τα ακατανόητα γουργουρητά τωνδιαλόγων των ενηλίκων που διασκεδάζουν. Μέχρινα το πάρει ο ύπνος, στη ζεστασιά τηςχαρούμενης ατμόσφαιρας, συνήθως νιώθει ναανήκει και ταυτόχρονα να μην ανήκει στη παρέα.Προσπαθεί να φανταστεί τι συζητιέται αλλά τηνίδια στιγμή αφήνεται με ασφάλεια στην

αδιαφιλονίκητη νύστα του. Αναγνωρίζει τοΆλλο(πχ τον κόσμο των ενηλίκων), όχι με τοάγχος του παιδιού που ακούει καβγάδες, ούτε μετο τρόμο που ξυπνά το ενδεχόμενο ναεξαφανιστεί από το νου των ανθρώπων που τοαγαπάνε. Τέτοιες στιγμές, το Άλλο με τιςδιαφορετικές του ανάγκες και αντοχές καισυνήθειες και διασυνδέσεις, δεν είναι μια απειλή.Είναι ένας διαφορετικός κόσμος, ανοιχτός στηφαντασία, γαργαλιστικός όπως η περιέργεια καιταυτόχρονα ασφαλής. Στη θέαση αυτού τουκόσμου, κανείς μπορεί να σκέφτεται ελεύθερα,και συνεπώς να ξεκλειδώσει τις αναπτυξιακές τουφάσεις χωρίς το φόβο της κατάρρευσης. Το παιδί,φαντασιωσικά, αφήνεται να ταξιδέψει στη δικήτου ενηλικίωση και ταυτόχρονα αποδέχεταιχαλαρώνοντας τη περιορισμένη αντοχή του –δείγμα της ευαλωτότητας του στο παρόν.

Η “ρατσιστική εμπειρία”, όπωςχρησιμοποιείται σε αυτό το άρθρο αναφέρεται σεμια από τις εκδοχές των τρόπων πουσχετιζόμαστε με το Άλλο είτε σε διαπροσωπικόεπίπεδο, είτε σε ενδοψυχικό. Το Άλλο, λοιπόν θα

μπορούσε να είναι ένας πρόσφυγας πουαναδύεται μουσκεμένος από τα νερά του Αιγαίου,είτε ένα ασυνείδητο περιεχόμενο που αναδύεταιστεγνό στα μουσκεμένα όνειρα μας. Γιαπαράδειγμα μια μεσήλικη γυναίκα που έζησε τηζωή της με φοβερή καταστολή των παρορμήσεωντης, ονειρεύεται ότι σε ένα σταυροδρόμι παίρνει“λάθος” δρόμο και καθώς προχωράτρομοκρατημένη συναντά μια ομάδα τσιγγάνωνπου πλησιάζοντας την κάνουν να ξυπνά απόφόβο. Στη συζήτηση μας, οι τσιγγάνοιαντιπροσωπεύουν σύμφωνα με τα λόγια τηςίδιας, την εντελώς παρορμητική ζωή. Εύκολα θαμπορούσε να φανταστεί κανείς, ότι ησυγκεκριμένη συνάντηση είναι στηπραγματικότητα μια ευκαιρία της νααλληλεπιδράσει με μια δική της ψυχικήδυνατότητα που τόσο βάρβαρα είχε καταπιεστείκατά τη διαπαιδαγώγηση της. Ο ξεκάθαρος φόβοςτης, δείχνει το συναισθηματικό φορτίο της“ρατσιστικής εμπειρίας”, όπου αυτόματαπληροφόρησε το ψυχικό της σύστημα για κίνδυνο,εκεί που ενδεχομένως υπήρχε μόνο μια ευκαιρία

εμπλουτισμού της ζωής. Λίγη “τσιγγάνικηελευθερία” θα ήταν μια θεραπευτική εμπειρία γιατην ίδια, όπως παραδέχτηκε παρακάτω στηθεραπευτική δουλειά.

Το Άλλο είναι πάντοτε μια πηγή άγχουςκαθώς μας υπενθυμίζει, ότι δεν είμαστεπαντοδύναμοι. Ότι έχουμε ανάγκη κάτι ή κάποιονπου δε βρίσκεται στον απόλυτο έλεγχο μας. ΟιKerry Kelly Novick και Jack Novick(The ClinicalProblem of Masochism, ed. D. Holtzman & N.Kulish. Northvale, NJ: Jason Aronson. Green, A.(1998) )έχουν διατυπώσει δύο συστήματαδιαχείρισης του άγχους και επίλυσης τωνσυγκρούσεων. Το πρώτο είναι το ανοικτό σύστημαόπου είναι συντονισμένο με τη πραγματικότητακαι χαρακτηρίζεται από την ικανοποίηση, τοαίσθημα προσωπικών δυνάμεων και ικανοτήτωνκαι τη δημιουργικότητα. Το δεύτερο είναι τοκλειστό σύστημα όπου αποφεύγει τηπραγματικότητα και χαρακτηρίζεται απόπαιχνίδια εξουσίας, φαντασιώσειςπαντοδυναμίας και έλλειψη κίνησης. Για τοκλειστό σύστημα δεν υπάρχουν άλλες επιλογές

πέρα από το να είσαι θύμα ή θύτης. Το κλειστόσύστημα δεν επιτρέπει λοιπόν κανένανεμπλουτισμό της εμπειρίας και απαιτεί κλειστάψυχικά σύνορα. Μια τέτοια στάση νομίζω πωςχαρακτηρίζει τη “ρατσιστική εμπειρία”. Είτεπρόκειται για μια διαπροσωπική συνάντηση, είτεγια μια ψυχική εξέλιξη το κλειστό σύστημααποφεύγει να έλθει σε πραγματική επαφή με τοΆλλο και προτιμά να παραμείνει “αμόλυντο”στους παλαιούς τρόπους. Χτίζει μιαφαντασιωσική ιδανική πατρίδα και οτιδήποτεπροσπαθεί να διεισδύσει σε αυτήν είναιεπικίνδυνο ή απαιτητικό.

Στο παράδειγμα που χρησιμοποίησα στηπρώτη παράγραφο, θα ήταν δυνατό ναανακαλύψουμε τα δομικά στοιχεία τηςδιαμόρφωσης ενός ανοικτού συστήματος. Οεαυτός δεν απειλούνταν από το Άλλο. Αντίθεταμπορούσε να απολαύσει την παράδοση του στηπροσωπική ανάγκη και ταυτόχρονα να “παίξει”με το διαφορετικό, να φανταστεί, να συνδεθεί καινα αποσυνδεθεί με ασφάλεια, χωρίς να ανησυχείότι η αποσύνδεση θα είναι ανεπανόρθωτη.

Αντίθετα μια κατακλυσμιαία εμπειρία άγχους,όπως ένας έντονος καβγάς ενηλίκων, αναγκάζειτο παιδί σε μια απόσυρση από τηπραγματικότητα, στην φαντασιωσικήπροσπάθεια επίλυσης του προβλήματος πουοδηγεί σε μια πτήση στη παντοδυναμία μέσα απόάκαμπτους αμυντικούς μηχανισμούς όπωςπαραδείγματος χάριν την άρνηση.

Ο πρόσφυγας, σύμφωνα με τους κανόνεςλειτουργίας της “ρατσιστικής εμπειρίας” δεμπορεί να γίνει δεκτός για κάμποσους λόγους.Πρώτον, αν παραμείνει ένα άγνωστο και μακρινόΆλλο, η δυστυχία του που γίνεται ορατή καισυνεπώς διεισδύει σαν ενδεχόμενο στο δικό μαςτρόπο ζωής, δε μπορεί να γίνει δυνητικά δική μαςκαθώς στα κλειστά σύνορα της ιδανικής καιαυτάρκους, μαμάς πατρίδας δε θα μπορούσε νασυμβεί μια τέτοια καταστροφή. Δεύτερον, όπωςείδαμε παραπάνω κανείς μπορεί να είναι μόνοθύτης ή θύμα. Σε αυτή την εντατική διάκριση,εμείς δε μπορούμε παρά να είμαστε τα θύματαμια βίαιης εισβολής και τούτο μας δίνει τοδικαίωμα στην ηθική ανωτερότητα και στην

τιμωρία του εισβολέα. Μόνο βιώνοντας τον εαυτόμας σαν θύμα μπορούμε να αποφύγουμε τιςενοχές για την επιθετικότητα ή την αδιαφορίαμας. Τρίτον η άρνηση της δικής μαςευαλωτότητας σε ένα παρακμιακό παγκόσμιοπολιτικό και οικονομικό περιβάλλον, μαςαναγκάζει να προβάλλουμε σε εκείνον τις δικέςμας επιθυμίες ασφάλειας: Ο πρόσφυγας λοιπόνήρθε για να πάρει τα δικά μας πράγματα, νακλέψει, να απολαύσει αυτά που δικαιωματικάανήκουν μόνο σε εμάς. Είναι αλήθεια λίγοκωμικές αλλά πολύ διαδεδομένες απόψεις όπως:“Όλα τα δίνετε στους πρόσφυγες. Για τουςΈλληνες δεν έχετε τόση ευαισθησία”. Αν κανείςακούσει προσεκτικά, νομίζω πως μπορεί ναδιακρίνει ομοιότητες με το παιδικό μοιρολόι στηνγέννηση ενός μικρότερου αδελφού και στιςαιμοσταγείς ιδιότητες που αποδίδονταιφαντασιωσικά στο τρομακτικό αυτό πλασματάκι.

Η “ρατσιστική εμπειρία” είναι από ότιφαίνεται ένας αμυντικός ψυχικός ελιγμός πουκρύβει ένα βαθύ συναίσθημα φόβου. Ηπροσπάθεια ξεπεράσματος του φόβου μέσα από

το πρίσμα του κλειστού συστήματος, γίνεται μεάρνηση της πραγματικότητας που προφανώςαπαιτεί διάσχιση(splitting). Ο κόσμος χωρίζεται σεστρατόπεδα. Εμείς και οι άλλοι. Καλοί και κακοί.Καθαρό και βρώμικο. Η ψυχική ένταση πουδημιουργείται είναι τεράστια και συνεπώς κανείςπρέπει να μισεί και να υποτιμά οτιδήποτεβρίσκεται στην αντίπερα όχθη. Η ένταση αυτήεκτονώνεται μόνο με βία, είτε αυτή αφοράπραγματικές επιθέσεις, είτε αναφέρεται στηναποσύνδεση και τη συναισθηματική ψυχρότητα.Πόσο συχνά ακούμε σήμερα για το σεβασμό σταπάθη των προσφύγων, αλλά ταυτόχρονα και στοπόσο αναγκαίο είναι να είμαστε ρεαλιστές. Ορεαλισμός αυτός, δεν είναι μια υπεύθυνη ενήλικηστάση, όπως συχνά μεταμφιέζεται. Είναι άλλημια μορφή της βίας που αναφέραμε παραπάνω.Μια υπολογιστική ψυχρότητα, που υποτιμά σανυποδεέστερο οτιδήποτε συναισθηματικό, ενώστην ουσία η ίδια είναι μασκάρεμα ενόςπαραλυτικού φόβου.

Στην Αναλυτική Ψυχολογία, του Jung, ηλεγόμενη Σκιά, αποτελεί την αποθήκη

απαράδεκτων ψυχικών περιεχομένων πουέρχονται σε αντίθεση με την Περσόνα μας-δηλαδή τα στοιχεία εκείνα που μας αποδίδουνκύρος και συνεπώς αίσθηση προσωπικής αξίας. ΗΣκιά μέσα από μια εσωτερική διαδικασίααποδιοπόμπευσης, αποσύρεται στη στέπα τουασυνείδητου. Από εκεί λειτουργεί κρυφά μεδιάφορους τρόπους, εν μέρει πιέζοντας σταπλαίσια της ψυχικής εναντιοδρομίας να σπάσειτα σύνορα και να συνειδητοποιηθεί. Η“ρατσιστική εμπειρία” με την αποσυνδετική τηςλειτουργία φροντίζει να μη συμβεί ποτέ αυτή ησυνειδητοποίηση και προθύμως χρησιμοποιεί τηναποδιοπόμπευση κατά το δοκούν. Νάνοι, τρελοί,μετανάστες, γκέι και άλλοι, κουβαλούν τη Σκιάμας, μέσα από το μηχανισμό της προβολής. Τουςαποδίδονται στοιχεία που δεν είναι δυνατό νααναγνωρίσουμε στον εαυτό μας. Φορτωμένοιλοιπόν, όλη αυτή τη σαβούρα γίνονταιεπικίνδυνοι στα μάτια μας. Γίνονται λεπροί. Δενεπιτρέπεται να τους αγγίξουμε. Και όσομεγαλώνει η αποσυνδετική “ρατσιστική εμπειρία”είναι αδύνατο να συνδεθούμε με τις ενδεχόμενες

αναζωογονητικές πλευρές της δικής μας Σκιάςπου έχουμε τόσο απομακρύνει. Το μπλοκάρισματης δυνατότητας διασύνδεσης, λοιπόν, με δικέςμας -πιθανόν ξεχασμένες- εμπειρίες, με δικά μαςσυναισθήματα και παρορμήσεις, είναιαναγκαστικά περιοριστικό και δε προσφέρεικαμιά ευκαιρία εκτόνωσης και δημιουργίας νέωννοημάτων. Η ψυχή μας καταδικάζεται σε έναναφόρητο συντηρητισμό με μικρή ανοχή σε νέεςαντιδράσεις και βιώματα.

Αν μπορούσαμε να εφεύρουμε έναν όρο πουθα είχε κάποιο κλινικό ενδιαφέρον, θα μιλούσαμεγια την ανάγκη περισσότερης “ψυχικήςδημοκρατίας”. Αυτή η δημοκρατία θα φρόντιζεγια την ισότιμη έκφραση των διαφορετικών μαςαναγκών, για την ανοχή και το containmentδιαφορετικών και συγκρουόμενωνσυναισθημάτων, για την περίφημη αντοχήαπέναντι στην αμφιθυμία. Τούτο, ταυτόχρονα θασήμαινε την απελευθέρωση και ενδυνάμωση μιαςστάσης περιέργειας απέναντι στο Άλλο. Ηπεριέργεια και η επιθυμία για μάθηση, δεμπορούν να λειτουργούν ελεύθερα σε ένα

περιβάλλον φόβου κατάρρευσης. Είτε αυτό αφοράκοινωνικά περιβάλλοντα, είτε ψυχικά τοπία, ηυπερβολική χρήση κατασταλτικών μηχανισμώναπομειώνει και δεν εμπλουτίζει.

Τούτο το εισαγωγικό άρθρο γράφτηκε, μεπλήρη επίγνωση πως μπορώ εύκολα(καιενδεχομένως δίκαια) να κατηγορηθώ γιαψυχολογισμό, σε ένα θέμα που προφανώς έχειπολιτικές, ιστορικές και οικονομικές πλευρές. Σεκαμιά περίπτωση δεν επιχειρήθηκε μιαολοκληρωμένη ερμηνεία του φαινομένου τουρατσισμού. Αντίθετα έγινε προσπάθεια νααναδειχθούν κάποιες πλευρές του ρατσιστικούβιώματος, κυρίως σε ατομικό επίπεδο. Σεσυνέχεια αυτού του θέματος, δουλεύουμε με τονσυνάδελφο Θοδωρή Δρούλια, μια προσπάθειαπροσέγγισης του έργου του Δ. Σολωμού “Ηγυναίκα της Ζάκυθος” που- μεταξύ άλλων-αναφέρεται και στην “ρατσιστική εμπειρία” μέσασε ένα πιο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Σεκάθε περίπτωση, νομίζω πως είναι σημαντικό, ηψυχολογία(ακόμη και η κλινική) να μη παραμένειβουβή απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω μας.

Δικαιούται να αναπτύξει τη περιέργεια της καιγια φαινόμενα που ανήκουν έξω από τοθεραπευτικό δωμάτιο(αν και όχι μόνο).

Ύ

10

ΠΌΣΟ ΝΌΗΜΑ ΜΠΟΡΟΎΜΕ ΝΑΑΝΤΈΞΟΥΜΕ;

ΑΠΌ ΤΟ ΘΟΔΩΡΉ ΔΡΟΎΛΙΑ

στερα από έναν αιώνα κατακλυσμούψυχολογικής θεωρίας, μπορούμε μεσχετική βεβαιότητα να δηλώσουμε πως

οι άνθρωποι είναι όντα του Νοήματος. Κατά μιαέννοια, είμαστε υπόλογοι σε μια υπερβατικήΘέληση για νόημα. Το παράδοξο της υπόθεσηςείναι πως αυτή η θέληση πολλές φορές ξεπερνάειτον ίδιο μας τον εαυτό και τις κοπιώδεις τουπροσπάθειες να διαφυλάξει το νόημα που έχειήδη κατακτηθεί. Φαίνεται πως δεχόμαστε επίθεσηαπό τα μέσα. Είναι εντελώς αμήχανο νασυνειδητοποιούμε πως επηρεαζόμαστε από

δυνάμεις που προφανώς δεν ελέγχουμε καιδυστυχώς αυτό, τις περισσότερες φορές, θαδιατρανώσει την ύπαρξή του με τη δημιουργίαεντελώς επίπονων συμπτωμάτων. Όλοιγνωρίζουν τον τρόμο που μπορεί να δημιουργήσειένα μπλοκάρισμα της καθημερινότητάς μας απόπαράδοξες συναισθηματικές ή ακόμα καισωματικές αντιδράσεις, τις οποίες κάθε άλλοπαρά τις έχουμε επιδιώξει. Ο βασανιστικός θυμόςπου μπορεί να αισθανθούμε μπροστά στην πιοασήμαντη λεπτομέρεια, η θλίψη που συνεχίζεται,παρά τις φιλόδοξες προσπάθειες κοντινών μαςπροσώπων ή, ακόμα χειρότερα, δικών μας, ναευχαριστηθούμε αυτά που είναι γύρω μας.Φαίνεται πως δυστυχώς ή ευτυχώς,επηρεαζόμαστε από δυνάμεις που δενγνωρίζουμε. Η έννοια ασυνείδητο αχνοφαίνεταιστον ορίζοντα και ο ψυχολογικός αιώνας βρίσκειτην δικαιολόγηση της ύπαρξής του.

Η αισιόδοξη οπτική είναι πως η αίσθησηενότητας και ελέγχου που έχουμε για τον εαυτόμας, δεν είναι τόσο προφανής και το πολύτιμοαυτό καταφύγιο είναι διάτρητο. Μάλλον, είμαστε

κάτι πολύ περισσότερο από τον εαυτό μας. Ηαπαισιόδοξη απάντηση είναι πως είμαστεδαιμονισμένοι και γι ΄ αυτό δεν έχουμε καμιάεξουσία στο τι μας συμβαίνει. Μια υπερφυσικήοντότητα έχει, χωρίς αμφιβολία, καταλάβει τοσώμα μας και μας βασανίζει. Ειλικρινά, δεν ξέρωτι από τα δυο παραπάνω είναι χειρότερο.

Μπορούμε με αρκετή σιγουριά νααποκλείσουμε το ενδεχόμενο να υπάρχουνδαίμονες. Το βασικό μας στήριγμα γι ΄ αυτό είναιη αισθητική των ανθρώπων που υποστηρίζουν τοαντίθετο. Αν υπάρχουν, το Μεταφυσικό είναιπολύ κακόγουστο και δεν υπάρχει κανένας λόγοςνα συμβαίνει αυτό. Καταλήγουμε αναγκαστικά,πως υπάρχει κάτι πολύ περισσότερο από τηνσυνειδητή μας παρουσία, που όμως είναι δικόμας, κατάδικό μας. Είναι άραγε υπαρκτό τοενδεχόμενο να βασανίζουμε τον εαυτό μας; Ω,ναι! Πως όμως είναι δυνατόν και τι μπορούμε,τελικά, να κάνουμε γι ΄ αυτό;

Αν υποθέσουμε ότι, είναι δυνατόν να βάζουμετρικλοποδιές στην ίδια μας την ισορροπία, είναικαλύτερα να υπάρχει σοβαρός λόγος αλλιώς δεν

είμαστε τίποτα παραπάνω από κωμικές φιγούρεςσε ταινία του βωβού κινηματογράφου. Και ολόγος είναι σοβαρότατος.

Το βασίλειο του συνειδητού, ας τοαποκαλέσουμε ΕΓΩ, είναι ένα σύμπλεγμα απόπαραστάσεις και σύμβολα που αποτελούν τουςενδιάμεσους ανάμεσα σε αυτά που, στην εποχήτου Λόγου, αποκαλέσαμε σώμα και ψυχή. Ανσυνεχίζαμε την συζήτηση θα αναγκαζόμασταννα παραδεχτούμε πως αυτός ο διαχωρισμός είναικαταχρηστικός. Πρόκειται για δυο εκφάνσεις τουίδιου πράγματος αλλά προς το παρόν δεν είναιμια εύκολα διαχειρίσιμη ιδέα, τουλάχιστονκλινικά. Η υπόθεση μας στηρίζεται στο γεγονόςπως, τα ανθρώπινα όντα είναι μόνιμα στηνδυσάρεστη θέση να διαχειρίζονται πληροφορίεςαπό δυο πολύ διαφορετικούς κόσμους. Όντας ζώαπου δίνουμε νόημα στα πράγματα και τηνεπιθυμία ικανοποίησης των αναγκών μας,μπορούμε να χτίζουμε συνεκτικούς κόσμουςσυμβόλων που μας συντηρούν στη ζωή. Φαίνεταιόμως, πως το υπάρχον νόημα δεν μπορεί ναεκπροσωπήσει όλο το εύρος της συναισθηματικής

και σωματικής μας ζωής και τότε κομματιάζεταιαπό την τρομερή πίεση αναγκών που δεν είχανποτέ το λόγο και θεωρούν πως ήρθε η ώρα ναμιλήσουν. Το κομμάτιασμα αυτό μπορεί να γίνεικατανοητό, αν σκεφτούμε πως τα συμπλέγματασυμβολίζουν βαθιές και πολύ πρώιμες ανάγκεςτου ατόμου. Δεν είναι όμως όλα στην επιφάνεια.Και είναι πάρα πολλά, για τον απλό λόγο ότι ηικανότητά μας να συμβολίζουμε την άχρονη καιζωώδη μας πραγματικότητα κάνει συνεχείςαπόπειρες να μεταφράσει, σε μια κατανοητήγλώσσα για το ΕΓΩ, τους πιθανούς τρόπουςικανοποίησης των βασικών μας αναγκών. Ας τοσκεφτούμε απλά. Κάθε σύμπλεγμα, είναισυνδεδεμένο με όλα τα άλλα σε κομβικά σημείακαθώς κάθε σύμβολο έχει εντελώς ρευστήταυτότητα και εξαρτάται απόλυτα από τασυμφραζόμενά του. Το ίδιο σύμβολο έχει ρόλο σεπολλά ταυτόχρονα συμπλέγματα, καθιστώνταςτον εαυτό του αμφίσημο, πολυσήμαντο. Ιδιότηταπου αν το καλοσκεφτούμε, συναντούμε πολύεμφατικά στα όνειρα. Η συναισθηματική δύναμηπου έχει αγκαλιάσει ένα σύμπλεγμα μπορεί να

βρει τον κατάλληλο κόμβο σύνδεσης με άλλα, μετελικό αποδέκτη το συνειδητό ή το πιο οικείο μαςσύμπλεγμα. Η φαινομενική ροή τηςσυναισθηματικής ζωής θα διακοπεί απότομα απότην εισβολή ξένων, ως τώρα στοιχείων.Συναισθήματα, αναμνήσεις, εικόνες, λέξεις καιφυσικά όνειρα θα εισβάλλουν σαν πλημμύραδημιουργώντας κάτι που όλοι κάποια στιγμήέχουμε αισθανθεί. Δυσκολία να αντέξουμε τονίδιο μας τον εαυτό.

Δε χρειάζεται βέβαια να σκεφτόμαστε μόνο τιςπεριπτώσεις έντονης διαταραχής τουσυναισθηματικού μας κόσμου. Είναι κάτι πουσυμβαίνει καθημερινά με πολύ ήπιο τρόπο καιεπί της ουσίας είναι και ο λόγος πουαντιλαμβανόμαστε τις αλλαγές μας σανπρόσωπα. Το ΕΓΩ καθημερινά ενσωματώνεισυμβολικές απεικονίσεις των αναγκών μαςκάνοντάς μας πιο υγιείς. Υπάρχουν όμως στιγμέςπου μια βουβή ανάγκη μπορεί να γίνειανυπόφορα πιεστική και φωνακλάδικηοδηγώντας μας στον πανικό.

Η πραγματικότητα στην πιο ωμή της μορφή

είναι ο καταλύτης των αλλαγών. Μπορεί ναπρόκειται για μια βίαιη αλλαγή που θα μαςωθήσει στον επαναπροσδιορισμό της θέσης μαςστον κόσμο. Ίσως, η απώλεια της εργασίας, ενόςαγαπημένου προσώπου, μια περιπέτεια τηςυγείας μας. Οτιδήποτε ακυρώσει το βρεφικόαποτύπωμα της παντοδυναμίας μας. Αν ηαλλαγή αυτή πυροδοτήσει σε ένα κρίσιμο σημείοτις συμπλεγματικές εικόνες που παραμένουνκρυμμένες στον ασυνείδητο κόσμο μας,φορτωμένες με πολύ έντονο συναισθηματικόφορτίο, η ψυχική σύγκρουση είναι πρακτικάαναπόφευκτη. Η πηγή της δυσφορίας βρίσκεταιστην τεράστια μετατόπιση που πρέπει νακάνουμε προκειμένου να ενσωματωθούν στοννοηματικό μας κόσμο οι νέες πληροφορίες. Ανθέλουμε να το πούμε και με άλλες έννοιες, μόλιςβιώσαμε ένα ναρκισσιστικό τραύμα. Το νόημαπου έχουμε κατακτήσει έχει υποστεί ρήξη απόέναν άλλο νοηματικό αστερισμό. Είμαστεαντιμέτωποι με την αποκαρδιωτικήπραγματικότητα μιας πληγής.

Ο Τήλεφος, στην μυθολογία ήταν γιός της

Αύγης και του Ηρακλή. Ήταν ο Βασιλιάς τηςΜυσίας στην οποία βρέθηκαν οι Αχαιοί πρινφτάσουν στην Τροία. Κατά μια εκδοχή, πίστεψανπως βρέθηκαν στην Τροία και ενεπλάκησαν σεμάχη με τον Τήλεφο. Κατά τη διάρκεια της μάχης,ο Αχιλλέας προκάλεσε τον τραυματισμό τουΤήλεφου, με το δόρυ του. Η πληγή αυτή δενθεραπευόταν και σύμφωνα και με τον χρησμόπου έδωσε ο Απόλλωνας η θεραπεία βρισκότανσε εκείνον που προκάλεσε εξ ΄ αρχής το τραύμα.Ύστερα από αυτό, ο ήρωας αναζήτησε τονΑχιλλέα προκειμένου να απαλλαχτεί από τοβάσανο της πληγής. Ο Αχιλλέας ισχυρίστηκε πωςδεν κατέχει ιατρικές γνώσεις, η θεραπεία όμωςβρέθηκε όταν άπλωσαν σκουριά από το δόρυ τουΑχιλλέα πάνω στο τραύμα του Τήλεφου ή κατάάλλη εκδοχή, όταν ο Αχιλλέας πρότεινε τονδάσκαλό του, τον κένταυρο Χείρωνα, σαθεραπευτή. Άλλος ένας ήρωας που υπέφερε απόμια αθεράπευτη πληγή την οποία προκάλεσε,κατά σύμπτωση(;), ο πατέρας του Τήλεφου, οΗρακλής. Ο τρώσας και ιάσεται. Αυτό πουπροκάλεσε την πληγή είναι και η θεραπεία.

Πρόκειται, κατά την γνώμη μου, για ένα απότα πιο ενορατικά θραύσματα μυθικήςκατανόησης της ανθρώπινης κατάστασης. Ολόγος γι’ αυτό, είναι διότι αγγίζει με τόσοεκλεπτυσμένο τρόπο τη φύση και αντιμετώπισητου ψυχικού τραυματισμού. Το ασυνείδητο ψυχικόνόημα προκαλεί τον τραυματισμό. Η θεραπείαείναι φτιαγμένη από το ίδιο υλικό. Αναζήτηση καιαποδοχή του νέου νοήματος που μας ψιθυρίζει οίδιος μας ο εαυτός. Αν αφιερωθούμε στην μάχηεναντίον του, είναι ικανό να μας σκοτώσει ή μεπιο καθημερινούς όρους, να μας καθηλώσει στηνακινησία και την ακατανόητη δυσαρέσκεια.Είμαστε δεμένοι στην αναζήτηση ενόςπροσωπικού νοήματος, όσο και αν προσπαθούμεμερικές φορές λυσσαλέα να αντισταθούμε σεαυτό. Για την ακρίβεια, όσο περισσότεροπροσπαθούμε να προστατέψουμε τον κόσμο πουέχουμε χτίσει, ελπίζοντας πως θα είναι αιώνιαικανός να χωρέσει τις αλλαγές που προκαλούν οιάλλοι, οι αλλαγές στο σώμα μας και όλα όσαείναι πέρα από τον παντοδύναμο έλεγχό μαςτόσο είμαστε εκτεθειμένοι στην καταστροφή.

Απαιτεί πολύ μεγάλη ψυχραιμία και θάρρος ναπαραδεχτούμε πως πρέπει να εγκαταλείψουμετην μάχη και να αποδεχτούμε πως έχουμεπληγωθεί. Η πληγή που έχει ανοίξει απαιτεί τηνπροσοχή μας. Είναι ένα έργο που είναιαποκλειστικά δικό μας και έχει ήδη αρχίσει όταναποδεχτούμε πως χρειαζόμαστε βοήθεια καιφροντίδα.

Η

11

ΣΥΖΗΤΏΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΉΡΑΜΑΣ

ΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

νόνα μου ήταν μοδίστρα. Όταν ήμουνπαιδί μπορούσα επί ώρες να τη βλέπωνα δουλεύει στη παλιά ποδοκίνητη

ραπτομηχανή της. Δίπλα στο παράθυρο, έφεγγαντα ολόλευκα μαλλιά της, και εγώ παρατηρούσατη καμπουριασμένη Κλωθώ, με επιμονή και μιασοφία που οπωσδήποτε δε καταλάβαινα, ναμετατρέπει τα κουρέλια της σε ρούχα. Φούστεςκυρίως, φυσικά! Μυστήριες λέξεις όπωςστριφώνω, μπαλώνω, ξηλώνω με ενημέρωνανορισμένες φορές για τη πρόοδο της διαδικασίαςπου όμως κατανοούσα μόνο διαισθητικά. Πόσες

φορές αποκοιμήθηκα στο μικρό ντιβάνι δίπλα στοεικονοστάσι της, νανουρισμένος από τοπρωτόγονα μηχανικό αγκομαχητό τηςραπτομηχανής… Αποκοιμιόμουν βεβαιωμένος,ακούγοντας το παράδοξο αυτό καρδιοχτύπι τηςζωής για τη συνέχιση του οποίου είναι πάντοτευπεύθυνοι, άνθρωποι με χαρακτήρα: Βοσκοί,υπάλληλοι γραφείου, σερβιτόροι, γιατροί,μοδίστρες..

Οι “άνθρωποι με χαρακτήρα”, συνηθίζουμε ναλέμε πως είναι αυτοί που έχουν μια ξεκάθαρηεσωτερική εικόνα και την αντανακλούν στηκαθημερινή πράξη τους. Αυτό που θαυμάζουμεείναι η σταθερότητα και η αφοσίωση τους σε αυτήτην εικόνα. Στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος,η ψυχιατρική συνηθίζει να θεωρεί“χαρακτηρολογικές” ή διαταραχές τηςπροσωπικότητας εκείνες τις περιπτώσεις όπου τοάτομο παρουσιάζει μια άκαμπτη σταθερότηταστη συμπεριφορά του. Πόσο απέχει αλήθεια τοθαυμαστό από το άρρωστο; Πως μπορούμε ναξεμπερδέψουμε ετούτο το μυστήριο κουβάρι; Καιαν είναι αλήθεια αυτό που είπε ο Ηράκλειτος ότι

“Ο χαρακτήρας μας είναι η μοίρα μας”, τότε πωςείναι δυνατόν να γνωρίζουμε αν ζούμε με πάθοςή παθολογία;

Η ψυχή μας είναι γεμάτη με εικόνες. Εικόνεςτου παρελθόντος, του παρόντος και τουμέλλοντος κυλούν διαρκώς μέσα μας, σαν ποτάμιπου συντροφεύει το θρόισμα της ανάσας μας. Οιεικόνες αυτές, τα άυλα κουρέλια τωναναμνήσεων, φαντασιώσεων και των προσδοκιώνμας, αποτελούν τη πρώτη ύλη του εσωτερικούμας τοπίου. Αν ακολουθήσουμε το ποτάμι καιπροσπαθήσουμε να απαντήσουμε “τι είναι όμως,η μοίρα;” η πιθανότερη περιγραφή σύμφωνα μετα παραπάνω δε μπορεί παρά να είναι η εικόναμιας γριάς, που μια ξηλώνει και μια μπαλώνειέχοντας στο νου της ένα μυστικό μα προφανέςσχέδιο. Το ίδιο και με το χαρακτήρα. Ποιακαλύτερη περιγραφή υπάρχει από έναν άνθρωποπου με επιμονή και παρά τη πρεσβυωπία του,ψάχνει τη τρύπα της καρφίτσας για να περάσει τηκλωστή;

Το να συζητήσουμε με το χαρακτήρα μας, μουφαίνεται πως είναι εφικτό μόνο στον κόσμο

αυτών των εικόνων και του μεταφορικού τουςφορτίου. Διότι αν στα αλήθεια προσπαθήσουμενα αντιμετωπίσουμε την έννοια της μοίραςκυριολεκτικά, κινδυνεύουμε να βυθιστούμε σταθολά νερά της μεταφυσικής και να χάσουμεεντελώς τον προσανατολισμό μας. Αν με τον ίδιοτρόπο αντιμετωπίσουμε τον χαρακτήρα, θαπεριπλανηθούμε στα άνυδρα μονοπάτια τηςστατιστικής, παθολογικοποιώντας οτιδήποτεστέκεται έξω από της φαντασίωση του “μέσουόρου”. Και στις δυο περιπτώσεις δε θα έχουμεκαταφέρει τίποτε περισσότερο παρά να είμαστεμοιρολάτρες. Θα γίνει, όπως συχνά γίνεταισήμερα, μια φοβερή αντιστροφή: Θα είναι η μοίραμας(γονιδιακή ή περιβαλλοντική) που θακαθορίζει το χαρακτήρα μας. Ο άνθρωπος σεαυτή τη περίπτωση μετατρέπεται σε μιαπαθητική ύπαρξη, που έχει προκαθοριστεί από τηΘεία επιλογή, τη γονιδιακή του τύχη ή ατυχία, ήτέλος μονοσήμαντα από τις πιέσεις τουπεριβάλλοντος. Ο χαρακτήρας, τότε, δεν είναιτίποτε περισσότερο από το θεωρητικάπροβλέψιμο αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης

εξίσωσης. Το ποτάμι σταματά να κυλά. Γίνεταιένα μολυσμένο έλος.

Η λέξη χαρακτήρας, έχει μια ιδιαίτερηπαραξενιά. Ενώ υπαινίσσεται αυτό που έχειχαραχτεί, στη πραγματικότητα σημαίνει εκείνοπου χαράσσει. Και πράγματι, συχνά οχαρακτήρας μας θεωρείται προϊόν της ιδιαίτερηςεπίδρασης του περιβάλλοντος μας, η οποίαενεργοποιεί άμυνες και χαρτογραφεί ταεπικίνδυνα σημεία για την “ασφαλή” πλοήγησημας στη ζωή. Θα μπορούσαμε να φτάσουμε στηνυπόθεση ότι τελικά ο χαρακτήρας δεν είναι τίποτεάλλο παρά το αποτέλεσμα του ιδιαίτερουποιοτικού και ποσοτικού συνδυασμού τωνψυχικών μας αμυνών. Αν όμως αναλογιστούμετην ιδιότητα του χαρακτήρα να χαράσσει, τότεμιλάμε για κάτι διαφορετικό. Για μια πιο ενεργήεπίδραση του στον κόσμο, τον εσωτερικό καιαυτονόητα τον εξωτερικό. Ίσως τον φανταστούμετελικά, ως έναν τεχνίτη που σμιλεύει τη γραμμήτης ζωής στη παλάμη μας, ή μορφοποιεί τηνμοναδικότητα του ατομικού μας δακτυλικούαποτυπώματος.

Ο χαρακτήρας μας στη δεύτερη περίπτωσηείναι μια μεταφορική εικόνα της μοναδικότηταςμας. Είναι ο τεχνίτης που έχει την ανάμνηση τουιδιαίτερου σχεδίου για τον καθένα μας. Όχι μετην έννοια κάποιας θεϊκής αποστολής, αλλάπερισσότερο κρατώντας στο νου μας ότι “η φύσηαγαπά να κρύβεται”(πάλι Ηράκλειτος). Αγαπάδηλαδή το περίεργο, αδιαφορεί για τη γεωμετρία,λατρεύει την απροσδιοριστία. Ποτέ δε θαέφτιαχνε από μόνη της ένα ολοστρόγγυλο λιβάδι.Έχετε δει ποτέ ένα βουνό που είναι πανομοιότυπομε κάποιο άλλο; Ως όντα της φύσης, λοιπόν,είμαστε βουτηγμένοι μέσα σε αυτό το βίτσιο καικαλούμαστε να ανακαλύπτουμε το χαρακτήραμας, δηλαδή την μοναδικότητα μας, την ιδιαίτερηαπεικόνιση της φύσης μέσα μας. Σε ετούτο τοταξίδι προς τον εαυτό μας, που η ΑναλυτικήΨυχολογία ονομάζει πορεία της Εξατομίκευσης,καλούμαστε διαρκώς να παρατηρούμε, ναμαθαίνουμε, να συνομιλούμε με τον τεχνίτη τηςύπαρξης μας. Με εμάς…

Η σχέση, ή η συζήτηση με τον χαρακτήρα μαςείναι μια πολύ σημαντική υπόθεση. Για να συμβεί

όμως κάτι τέτοιο θα πρέπει να έχουμε κατακτήσειτη στοιχειώδη αφέλεια να πιστέψουμε πωςπράγματι υπάρχει ένας τεχνίτης. Δηλαδή νααπορρίψουμε τη σοβαροφάνεια της βεβαιότηταςμας πως η γνώση του εαυτού μας είναι μιαδιανοητική, ρεαλιστική και επιστημονικάμετρήσιμη υπόθεση. Δεύτερον θα πρέπει νακατανοήσουμε πως ο τεχνίτης δεν είναι ένα ονπου επηρεάζεται ιδιαίτερα εύκολα από τιςσυνειδητές μας επιθυμίες. Μπορεί εμείς γιαπαράδειγμα να είμαστε πανέτοιμοι νακαθησυχάσουμε τον εαυτό μας πως είμαστεαμόλυντοι από τη ζήλια, όμως ο τεχνίτης μπορείνα χρειαστεί κάποιες από τις κλωστές της για ναπροχωρήσει το σχέδιο. Τρίτον, θα είναι χρήσιμονα θυμόμαστε πως ο τεχνίτης δεν ενδιαφέρεταιγια τη τελειότητα. Δε θέλει σώνει και ντε, ναδημιουργήσει αγίους ή σούπερ σταρ. Τέταρτον οτεχνίτης δεν είναι ένα πάνσοφο ή παντοδύναμοον που θα μας προστατεύσει από όλες τιςκακοτοπιές. Είναι απλά ένας τεχνίτης με έναόραμα. Τέλος, ο τεχνίτης δεν είναι μια απτή/“πραγματική” οντότητα, τουλάχιστον δεν είναι

περισσότερο “πραγματική” από την εικόνα τηςνόνας μου ως Κλωθώ, ή του πατέρα σας σαν Δία ήΚρόνου, ή (τι ύβρις!) του ατόμου που έχετεερωτευτεί ως το άλλο σας μισό.

Η συζήτηση με τον χαρακτήρα μας είναι λίγοπολύ μια καθημερινή κατάσταση, παρότι συχνάούτε καν το καταλαβαίνουμε. Δεν είναιαπαραίτητα μια κορυφαία φωτεινή, πνευματικήεμπειρία. Πραγματοποιείται με πρώτη ύλη τακουρέλια, τα σκουπίδια, τις ασήμαντεςλεπτομέρειες της ζωής μας. Σε πράγματα πουέχουν ξεθωριάσει ή θα θέλαμε να μην έχουνσυμβεί. Σε μια αποτυχία ή στο τρόπο πουπανηγυρίζουμε. Στις κρυφές μας φιλοδοξίες ήστους ανείπωτους, παιδιάστικους φόβους μας.Στα πράγματα που μας ντροπιάζουν, ή σε εκείναπου υποτιμούμε στους άλλους. Στη πρώτη μαςανάμνηση από τη ζωή, ή σε ένα όνειρο πουξεχάστηκε μέχρι να βουρτσίσουμε τα δόντια μας.

Αυτά τα προσωπικά κουρέλια, πουμπαλώνουμε ή στριφώνουμε ή ξηλώνουμε, είναιτο μερίδιο μας στο κοινό ύφασμα της ανθρώπινηςψυχής και η ιδιαιτερότητα του τρόπου του καθένα

μας είναι ο χαρακτήρας του. Συζητώ με τονχαρακτήρα μου σημαίνει μεταξύ άλλων νααναζητώ τον τεχνίτη μέσα μου που μπορεί να μεοδηγήσει πιο κοντά στη μοίρα μου και όχι σε κάτιπου έχει προκαθοριστεί από περιβαλλοντικές ήβιολογικές πιέσεις. Να δίνω σημασία στακουρέλια και να μαθαίνω να τα εκτιμώ,ανεξάρτητα από αν τα εκτιμούν οι άλλοι. Ναπαρατηρώ τη ραπτομηχανή όπως γαζώνει μέσαμου και κλέβω από τη σοφία της, ακόμη και ανεγώ προσωπικά πρόκειται να πάρω το νόμπελαστροφυσικής. Να προσπαθώ να βάλω τη κλωστήμέσα στη βελόνα, ακόμη και αν είμαι τυφλός.

Η συζήτηση με τον χαρακτήρα, δεν είναικαθόλου μια μέθοδος. Η έννοια του τεχνίτη, δεφιλοδοξεί καθόλου να αξιώσει τις αρετές ενόςθεωρητικού συστήματος. Αν συνέβαινε αυτό, θαείχαν ακυρωθεί όλα όσα γράφτηκαν σε ετούτο τοάρθρο για το νόημα της προσέγγισης τουχαρακτήρα μας με έναν μυθολογικό ήπαιχνιδιάρικο τρόπο. Νομίζω ότι το μόνο πουμπορεί να προσφέρει είναι μια ενατένιση σε ένανκόσμο συμβόλων και μεταφορικής σκέψης, που

αναζητά τη θέση της σε μια “ανθρώπινη ψυχή”που μαστίζεται από τη δικτατορία τουκυριολεκτικού, του “επιστημονικού” και τωνέτοιμων λύσεων.

Η

12

ΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΈΣ ΙΔΙΌΤΗΤΕΣ ΤΗΣΧΥΛΌΠΙΤΑΣ

ΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

Χυλόπιτα, είναι ένα θρεπτικότατοέδεσμα, απαραίτητο για τη διατροφήμας, που συχνά συνοδεύεται από ζεστή

σούπα δακρύων, φρέσκα παντζάρια ντροπής καιτυρί της επιλογής μας. Πολλοί κάνουν τρομερόλάθος, αποκλείοντας την από τις συνήθειες τους.Πιθανά, δε γνωρίζουν τις καταστροφικέςσυνέπειες που κρύβει η αποφυγή της στην υγείατους. Η κακή της φήμη προέρχεται από τοσύγχρονο τρόπο ζωής που βρίθει γρήγορων,απολαυστικών γευμάτων αμφιβόλου όμωςποιότητας και συμβατότητας με τον ψυχικό μας

μεταβολισμό.Η ανάγκη γραφής ετούτου του εγκωμίου της

Χυλόπιτας προήλθε από μια συζήτηση με ένανγνωστό μου που αρνιόταν μανιωδώς να τηπροσθέσει στο διαιτολόγιο του. Σφόδραερωτευμένος με μια αξιαγάπητη νεαρή πουεπίμονα του τη προσέφερε, προτιμούσε ναπαραμείνει πεινασμένος παρά να την αποδεχτεί.Όλοι γνωρίζουμε τη γλυκιά γεύση τηςμελαγχολίας στα ερωτικά ζητήματα, και μάλλονόλοι έχουμε προσπαθήσει να την παρατείνουμε.Ο συγκεκριμένος άνθρωπος όμως έκανε ότιπερνούσε από το χέρι του για να προσπεράσει τοφαντασιωσικό του δηλητήριο. Σε θύμωνε να τονβλέπεις να περιστρέφεται ξέφρενα στο “μ’ αγαπά– δε μ’ αγαπά” της εμμονής… Μόνος του. Ηγεύση της Χυλόπιτας στην αρχή δεν είναι βέβαιαευχάριστη κατ’ ελάχιστον, όμως καθώςπροχωρούν οι κουταλιές, με σταθερό τρόποκανείς μπορεί να εκτιμήσει τις ιδιαίτερεςαισθητικές της αρετές, όπως η ενδοσκοπικήχαλάρωση και η νοηματοδοτημένη αποδοχή. Οκαημένος νεαρός, μετέτρεψε το στόμα του σε

στομάχι, χωνεύοντας μόνος του, τις λέξεις πουδεν είπε. Τι να κάνουμε; Η άρνηση να καταπιούμετη Χυλόπιτα μερικές φορές μας μεταμορφώνει σεμηρυκαστικά.

Ένα από τα βασικά συστατικά της Χυλόπιτας,είναι η απόρριψη. Παρότι οι ερευνητές είναιδύσκολο να συμφωνήσουν περί τούτου, ηαπόρριψη θεωρείται από τα πλέον αναμφίβολαπεριεχόμενα της ανθρώπινης ζωής, σχεδόν απότις αρχές της. Μάλιστα η ιδέα πως το ανθρώπινοβρέφος είναι ένα εξαιρετικά εγωκεντρικόπλάσμα, οδηγεί με σχετική σιγουριά στοσυμπέρασμα πως οποιαδήποτε μορφή δυσφορίας,μπορεί να την αποδόσει(εφόσον έχει κατακτήσειμια στοιχειώδη αίσθηση εαυτού) σε μια θεϊκή ήγονεϊκή(για εκείνο το διάστημα είναι πρακτικά τοίδιο) απόρριψη. Το βρέφος αν σκεφτόταν, πιθανάθα οδηγούνταν στην ερώτηση: “τι θεός(η γονέας)είσαι εσύ που με αφήνεις να πονάω;” Κάπως έτσιμάλλον θα εισέπραξαν και τη Χυλόπιτα που τουςεπιφύλασσε ο Δημιουργός, οι πρωτόπλαστοι. ΗMarie Louise von Frantz λέει περιπαιχτικά:“φανταστείτε τι συνέπειες θα είχε σε κάποιον να

ανακαλύψει ότι ο Θεός, δεν είναι ένας φιλικόςφύλακας στο νηπιαγωγείο”.

Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να σημειώσουνότι το πιθανότερο είναι, στο διάβα της ζωής μαςνα έρθουμε αντιμέτωποι με περισσότερεςαπορρίψεις παρά με επιτυχίες. Όπως και να έχει,φαίνεται, πως μέρος της διατροφής ή ανατροφήςμας(για ετούτο το άρθρο είναι πρακτικά το ίδιο)θα χρειαστεί ο άνθρωπος να αναπτύξει ανοχήστη Χυλόπιτα, ώστε να είναι και σε θέση ναεκτιμήσει τη λεγόμενη άλλη πλευρά τουπονεμένου νομίσματος.

Ιδιαίτερη προσοχή όμως. Η Χυλόπιτα είναιεξαιρετικά τοξική στις αρχές της ζωής. Θαφτάναμε στο σημείο να πούμε, πως η Χυλόπιτατους πρώτους μήνες της ζωής θα πρέπει νααποφεύγεται καθώς οδηγεί σε διάλυση τωνεσωτερικών ιστών της βασικής μας εμπιστοσύνης,σε αποσύνδεση των δομών που καθορίζουν τοαίσθημα συνέχειας της ύπαρξης μας και σεακραίες περιπτώσεις σε ψυχικό θάνατο. ΗΧυλόπιτα κατά τη παιδική ηλικία θα πρέπει νασερβίρεται σε μικρές δόσεις και μόνο όταν η

πραγματικότητα το απαιτεί, με ταυτόχρονηπροσφορά άφθονης αποδοχής και ψυχραιμίας.Τούτο διαπιστωμένα, οδηγεί στην ικανότητα τουοργανισμού να αντιδρά στις αποτυχίες μελιγότερο στρες και συνεπώς να είναι περισσότεροικανός να εμπλουτίσει την εμπειρία και τη γνώσητου.

Είναι λίγο πολύ, γνωστή η ιστορία πίσω τοόνομα της Χυλόπιτας. Στις αρχές του 19ου αιώνα,ο Παρθένης Νένιμος, υποσχόταν ότι το γιατρικότου, ένας χυλός από σιτάρι, ήταν σε θέση ναθεραπεύσει ή έστω να ανακουφίσει τηναπαρηγόρητη καρδιά, των χωρίς ανταπόκρισηερωτευμένων, ιδιαίτερα εφόσον η βρώση τουεπαναλαμβανόταν συχνά. Μας φαίνεται αστείοαλλά δεν έχουμε προχωρήσει και τόσο. Απλάσήμερα τα γιατρικά επιλογής είναι ενάμιση κιλόπαγωτό, ή μερικά ποτήρια ουίσκι. Όπως και ναέχει η Χυλόπιτα(που το βασικό της συστατικόείναι κοινό με τα κόλλυβα), ενεργοποιεί τομηχανισμό του πένθους και οφείλουμε νααποδεχτούμε πως ο τωρινός μας πολιτισμός μαςαφήνει ολότελα γυμνούς στους χειμώνες της

ψυχής. Θυμηθείτε τη θεά Δήμητρα που στηπένθιμη παραφορά της όταν έχασε τη κόρη τηςΠερσεφόνη, από την απαγωγή του Άδη,καταράστηκε τη Γη να μη καρποφορήσει,καταδικάζοντας το κόσμο σε έναν ατέλειωτοχειμώνα. Θυμηθείτε πως αυτό ήταν το μόνο πουέπεισε το Δία, να διατάξει την επιστροφή τηςΚόρης από τον Κάτω Κόσμο, έστω και για το μισόχρόνο. Θυμηθείτε τέλος, πως η Δήμητρα, έμαθετους ανθρώπους να φυτεύουν το σιτάρι.

Η Χυλόπιτα, αυτό το διαβολικό “όχι” από ταχείλη του πιο αγγελικού πλάσματος, μας βάζει, ηαλήθεια είναι πρόωρα στο μονοπάτι αποδοχήςτων απωλειών που έτσι και αλλιώς θαυποστούμε. Κατά κάποιο τρόπο και το “ναι” μιαπροαναγγελία του θανάτου του έρωτα είναι. Σεαυτή τη περίπτωση τη Χυλόπιτα μας τη σερβίρειβασανιστικά ο Χρόνος. Παρηγοριά στον άρρωστοθα μου πείτε. “Ναι” θα πω.

Α

13

ΤΟ ΒΆΘΟΣ ΤΟΥ ΔΈΡΜΑΤΟΣΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

ν πλησιάζαμε έναν κοντινό μαςάνθρωπο, και με το δάκτυλο μαςσχηματίζαμε στον ώμο ή το λαιμό του:

“Σ’ αγαπώ”, μικρή σημασία θα είχε η λέξηκαθεαυτή. Διότι, αν το δάκτυλο μας κινούταν στοδέρμα του με τρυφερότητα, εκείνος θα έπαιρνε τομήνυμα, ανεξάρτητα από το αν θα κατάφερνε νααποκωδικοποιήσει τις κινήσεις μας ως γράμματα.Αν, από την άλλη χρησιμοποιούσαμε τα νύχιαμας με κάποια σχετική βαρβαρότητα, μπήγονταςτα άκομψα, το πιθανότερο είναι να αντιδρούσε μεενόχληση, σα να του γράφαμε “σε μισώ”. Αν

τέλος, ο τρόπος μας ήταν τόσο αμφιθυμικός, πουτου προκαλούσε γαργάλημα, μάλλον δε θα μαςάφηνε να συνεχίσουμε πέρα από το δεύτεροάλφα. Φαίνεται, πως το δέρμα διαθέτει μια δικήτου γλώσσα.

Το δέρμα είναι η επιφάνεια της ύπαρξης μας,που υπαινίσσεται το εσωτερικό της και άρα τοβάθος της. Αποτελεί κρυψώνα και ταυτόχροναεκδήλωση της ψυχής. Μεταφέρει μηνύματα, ταπαραλλάσσει, τα αποκρύπτει. Είναι πηγήπερηφάνιας αλλά και τοπίο ντροπής. Με τιςμυρωδιές, τις ατέλειες, τις τρίχες, τις ουλές τουμας υπενθυμίζει τη ζωική μας καταγωγή. Μέσααπό το καλλωπισμό, το στόλισμα και τη φροντίδατου, μπορεί να γίνει καμβάς τέχνης καικαθρέπτης της διαφοροποίησης μας. Έναςχωμάτινος άγγελος του πνεύματος μας.

Παρατηρώ το δέρμα μου, σημαίνειδιαλογίζομαι πάνω στον εαυτό μου. Διότι τοδέρμα κραυγάζει μέσα από τα εκζέματα του.Ανακουφίζει μέσα από την απαλότητα του. Μαςταξιδεύει με τις αποχρώσεις του και μαςαιφνιδιάζει με τις δυσοίωνες ελιές του. Το δέρμα

επίσης αφηγείται:“Τα σημάδια στα γόνατα! Σκιερά φαντάσματα

πόνου και ανεμελιάς. Κοιτάζοντας τα καλύτεραθυμάμαι. Το τρέξιμο στη γειτονιά, τοαναπόφευκτο χτύπημα, το ζωηρό αίμα… ύστερατα γέρικα χέρια που το καθαρίζουν, το ιώδιο πουσαν μια δεύτερη στρώση θεραπευτικού αίματοςμε κάνει να τσούζω, ακόμη πιο ύστερα ταμυστήρια λόγια: μέχρι να παντρευτείς θα έχειπεράσει.”

Από την ώρα που γεννιόμαστε, φαίνεται πωςτο δέρμα με τις συγκεχυμένες αισθήσεις του μαςπληροφορεί για τον κόσμο: Μας κρατάνε, μαςχαϊδεύουν, μας πλένουν, μας σπρώχνουν, μαςπιέζουν, μας πονάνε. Το δέρμα επίσης ευαίσθητοσε ποιότητες όπως ζεστό- κρύο, υγρό- στεγνό κτλ,παρακολουθεί βουβά την περιοδικότητα τωνπεριβαλλοντικών αλλαγών, δίνοντας το έναυσμαγια την κατανόηση της ψυχικής κίνησης έστω καιαν αυτή συμβαίνει ανεξάρτητα από τη θέλησημας.

Ο Didier Anzieu, περιγράφει τρεις λειτουργίεςτου δέρματος, στο βιβλίο του Skin Ego, που

χρησιμοποίησε το βιολογικό μας δέρμα για ναπεριγράψει την αλληγορία του δέρματος ωςψυχικό όργανο. Καταρχήν είδε το δέρμα ωςθύλακα που εμπεριέχει και συγκρατεί εσωτερικάτη καλοσύνη και το αίσθημα του γεμίσματος πουπροέρχονται από το τάισμα, τη φροντίδα και τομπάνιο. Μετά αναγνώρισε τη λειτουργία του ωςσύνορο, που αποτρέπει τη διείσδυση τηςεπιθετικότητας και του απληστίας των άλλωνανθρώπων. Τέλος, αποτελεί έναν τόποεπικοινωνίας, όπου τα αγγίγματα μεταφέρουνσημαντικά μηνύματα. Μερικά μάλιστα από αυτάχαράσσονται για πάντα, όπως ένα τραυματικόάγγιγμα, ή ακόμη και η απουσία του αγγίγματος.

Αν πιστέψουμε τον Anzieu, πως στην αρχήδιαθέτουμε ένα φαντασιωσικό “κοινό δέρμα” μετη μητέρα μας, τότε ίσως κατανοήσουμε γιατίστις πρωτόγονες κοινωνίες το δέρμα πιστευότανπως κουβαλούσε το “μάννα” και συνεπώς ήτανανάλογο της αιώνιας άφθαρτης ψυχής(δείτε καιτο Skin Disease, A message from the Soul της AnneMaguire). Από τον Δία και την ασπίδα από τοδέρμα της Αμάλθειας, τον Ηρακλή και το

λιοντάρι της Νεμέας, έως το Leonardo di Capriοκαι το δέρμα της αρκούδας, είτε κατορθώνουμεθαύματα, είτε κερδίζουμε τα όσκαρ, το δέρμα μαςθεραπεύει, μας προστατεύει από τους εχθρούς,μας προσδίδει θαυμάσιες ψυχικές ιδιότητες.Φορώντας το δέρμα του λιονταριού, ο Ηρακλήςγίνεται ο ίδιος λιοντάρι. Αν με τσιμπήσει ένακουνούπι κάποιο βράδυ που είμαι μόνος μου, ίσωςκάπου στη πλάτη, γίνομαι και εγώ ένα αβοήθητοκουνούπι που “πετάει” από γωνία σε γωνία,μουρμουρίζοντας.

Τούτη η παράδοξη αντίληψη, φτάνει έως καισήμερα κάνοντας τον ερωτευμένο ναανατριχιάζει από το άγγιγμα της αγαπημένηςτου. Κάνει τον έφηβο να αποφεύγει να πλυθεί στοσημείο που τον ακούμπησε έστω και τυχαία ολατρεμένος του ροκ σταρ. Μέσω του δέρματοςλοιπόν, γίνεται μια “μετάδοση” στο εσωτερικόμας της ψυχής, του άλλου, όπως κυλά το ζεστόκαι ικανοποιητικό γάλα κατά το θηλασμό, πουμας γεμίζει μαγικά, προσφέροντας άφθονα τοδώρο της ζωής.

Όμως το δέρμα, μπορεί επίσης να

προειδοποιήσει για την κακία του άλλου πουθεωρείται κολλητική. Τα σημάδια της λέπραςγέμιζαν με τρόμο τις ψυχές των ανθρώπων σανφριχτές σφραγίδες των αμαρτιών τωνκολασμένων πασχόντων. Τους απομάκρυναν σεαπομονωμένα νησιά, σε φριχτά λεπροκομεία. Τοδέρμα σαν το πανί του κινηματογράφου,μετατρέπεται σε οθόνη των ψυχικώναναταραχών. Όπως το δέρμα του ασθενή πουαυτοτραυματίζεται. Κραυγές πόνου, θυμού,απελπισίας, που μετατρέπονται σε “ουλές-στόματα” που καταμαρτυρούν τις προσπάθειεςτιμωρίας και ανακούφισης. Στόματα χαραγμέναστη σωματική μεμβράνη που πνίγει. Μερικέςφορές γίνονται τόσα πολλά που καθιστούν τοδέρμα έναν ακατανόητο πύργο της Βαβέλ. Τοδέρμα τότε, αλλά και σε άλλες περιπτώσειςχρειάζεται ένας ψύχραιμο μεταφραστή.

Το δέρμα ώρες ώρες, γίνεται ένας απαίσιοςπροδότης. Αν η ντροπή είναι το συναίσθημα πουαπαιτεί επειγόντως να ανοίξει η γη να μαςκαταπιεί για να κρυφτούμε, το δέρμα φροντίζεινα μας ρουφιανέψει, μεταμορφώνοντας μας σε

αμήχανες παπαρούνες. Οι ιδρωμένες μαςπαλάμες, σε μια ερωτική πρώτη χειραψία,αποκαλύπτουν ίσως το βάθος της ανάγκης μας.Ακόμη πολλές φορές, προσπαθώντας νααφηγηθούμε ψύχραιμα, μια ενοχλητική ιστορίαπου μας εκνεύρισε φοβερά, ο λαιμός μας γεμίζειμε κατακόκκινες εκρήξεις που ακυρώνουν τοδιανοητικό μας προσωπείο. Στα εκζέματα[εκ +ζέω(=βράζω)] το δέρμα βράζει από την επιθυμίατου, πιθανόν για ένα διαφορετικό άγγιγμα στηψυχή. Άλλες φορές το δέρμα γίνεται οιωνός, μιαςδυσλειτουργίας ενός εσωτερικού οργάνου.

Προδότης τελικά ή αγγελιοφόρος; Ένα είναισίγουρο. Το δέρμα είναι σύμβολο τηςαναγέννησης και της μεταμόρφωσης, ως έναόργανο αέναα ανανεούμενο. Κορυφαίααναπαράσταση ετούτου του συμβολισμού είναι τοδέρμα του φιδιού, που κάθε χρόνο ανανεώνεταιολοκληρωτικά, καθιστώντας το άδικαστιγματισμένο ερπετό, σε έμβλημα γονιμότητας.Πόσο παράδοξο είναι αλήθεια, η επιφάνεια τηςύπαρξης μας, αυτό που με μια πρώτη ματιά είναιαρκετά σταθερό και επίμονα όμοιο, να αποτελεί

και το σύμβολο της αλλαγής. Η καλή λειτουργίατου οφείλεται στη διαρκή μα βουβή ανανέωσητου. Άλλες φορές πάλι φλέγεται, από φαγούρες,καψίματα, στίγματα. Εκεί μας αναγκάζει να τοκοιτάξουμε, ίσως μερικές φορές και να τοαγγίξουμε περισσότερο από το συνηθισμένο. Τοδέρμα επίσης γερνάει, χάνει την ελαστικότητατου, μας πείθει να πιστεύουμε σε θαυματουργέςκρέμες. Μας υπενθυμίζει αυτό που ίσως δεθέλουμε να αναλογιζόμαστε. Το δέρμα επίσηςείναι το πρώτο που “εξαφανίζεται” όταν παύουμενα ζούμε.

Το δέρμα λοιπόν είτε ως επιφάνεια, είτε ωςβάθος, είναι απεικόνιση της ψυχής, ίσως μερικέςφορές η ίδια η ψυχή. Προδότης ή αγγελιοφόροςείναι το μόνιμο ερώτημα που έχουμε σχετικά μετη ψυχή μας σχεδόν πάντα. Η έκφραση “τοένιωσα στο πετσί μου”, από που βρίσκει τάχα τηναπαράμιλλη δύναμη της; Το δέρμα αναπνέειαθόρυβα πολύ μακριά από την επίγνωση μου,αυτοθεραπευέται από τις πληγές του μακριά απότη συνειδητή μου προσπάθεια. Έχει λοιπόν μιαιδιότυπη μυστικοπάθεια όπως ο ύπνος και τα

όνειρα. Άλλες φορές, με κάνει να υποφέρω από τηφαγούρα του, με αναγκάζει να το ξύνω όπως οσκύλος που ψάχνει μανιωδώς το κόκκαλο του. Μεκάνει να θέλω να αλλάξω δέρμα! Να αλλάξωζωή.

Για το τέλος, θα ήθελα να επιστρέψω στοπρώτο άθλο του Ηρακλή. Προσπαθώντας νασκοτώσει το αιμοβόρικο λιοντάρι της Νεμέας,διαπίστωσε πως τα σιδερένια βέλη του, δεμπορούσαν να τρυπήσουν τη σάρκα τουαχόρταγου θηρίου. Έπρεπε λοιπόν ναεγκαταλείψει την ελπίδα να το αποτελειώσει απόαπόσταση και πράγματι πάλεψε με γυμνά χέρια,στραγγαλίζοντας το. Όπως κάθε θριαμβευτής,χρειαζόταν μια απόδειξη της επιτυχίας του καισκέφτηκε να του βγάλει το δέρμα και να τοφορέσει. Παρατήρησε όμως πως τα εργαλεία τουδε μπορούσαν να το επιτύχουν αυτό και έτσι,ύστερα από κάποια ολιγόωρη απελπισία, είχε τηνιδέα να χρησιμοποιήσει τα σκληρά νύχια του ίδιουτου ζώου. Τούτο πέτυχε.

Νομίζω πως στην αλληγορική του πλευρά ομύθος μας ενημερώνει ποιητικά για ορισμένα

πράγματα. Πρώτον στη μάχη μας με τα ένστικτα,δε μπορούμε να έχουμε ιδιαίτερη επιτυχία μεδιανοητικά τρικ και λύσεις από απόσταση, όπωςτα βέλη. Το δέρμα, δηλαδή η ψυχή του ζώου, μέσαμας έχει τεράστια δύναμη ώστε να πληγεί απότην εκλογίκευση. Δεύτερον η μάχη πρέπει ναγίνει μέσω του αγγίγματος, και για τούτο θαπρέπει να έχουμε επαρκώς δυνατό δέρμα καιεμείς. Τρίτον, για να κατανοήσουμε το θηρίο καινα απολαύσουμε τα δώρα του, χρειάζεται ναχρησιμοποιήσουμε τα ίδια του τα νύχια. Με άλλαλόγια να γνωρίσουμε τη Σκιά μας, το κρυμμένοθηρίο μέσα μας. Τέταρτον, να φορέσουμε τοδέρμα του, να γίνουμε λιοντάρια, δέρμα πάνω στοδέρμα, ψυχή δίπλα στη ψυχή…

Π

14

ΑΥΤΌ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΜΊΑ ΠΊΠΑΑΠΌ ΤΟ ΘΟΔΩΡΉ ΔΡΟΎΛΙΑ

ραγματικά, είναι άξιο απορίας τι θαμπορούσε να προσφέρει ακόμα ένακείμενο που να ασχολείται με τις

επιπτώσεις της σατανικής έμπνευσης του ΡενέΜαγκρίτ να ζωγραφίσει μια πίπα και από κάτωακριβώς από την εικόνα να γράψει λίγοδιδακτικά, σχεδόν δασκαλίστικα, τη φράση «Αυτόδεν είναι μια πίπα». Η μοίρα της τέχνης όμωςαυτή είναι. Να εξαντλείται από την απελπισίαμας να μας μιλήσει. Ακόμα και τα γράμματα στονπίνακα έχουν κάτι που θυμίζει γραφή με κιμωλίαπάνω σε μαυροπίνακα σχολείου. Λόλα, να ένα

μήλο. Αυτό είναι μια μπάλα. Η διαφορά τηςσυγκεκριμένης διδαχής είναι πως η δήλωσηαντιφάσκει, προφανώς, με την αίσθηση πουαυτομάτως μας δημιουργείται πως βλέπουμε μιαπίπα. Άρα και η ίδια η διδαχή ακυρώνει τον εαυτότης. «Αυτό δεν είναι μια διδαχή».

Είναι προφανές, και όλο το μυστικό βρίσκεταιεκεί, πως αυτό που βλέπουμε είναι ηαναπαράσταση μιας πίπας και τίποτα παραπάνω.Ας ακολουθήσουμε τον ίδιο τον Μαγκρίτ. ¨Ηπερίφημη πίπα… Με έχουν κατηγορήσει πολλοίγι ΄ αυτή. Και όμως… Μπορείτε να την γεμίσετεμε καπνό; Όχι, γιατί απλώς είναι μια εικόνα καιτίποτα περισσότερο. Εάν είχα γράψει «αυτό είναιμια πίπα» θα έλεγα ψέματα¨. Είναι τόσο πειστικόςπου σε εκνευρίζει. Ο πίνακας ονομάζεται ¨ Ηπροδοσία των εικόνων» και όλοι γνωρίζουμε πωςμπορεί να νιώσουμε όντας προδομένοι.

Την τάση των πραγμάτων να γίνονται σχεδόνπάντα πιο περίπλοκα ο Μαγκρίτ την υπηρέτησεμε θρησκευτική ευλάβεια. Δημιούργησε άλλονένα πίνακα σχετικό με την ¨Προδοσία τωνεικόνων¨ αυτή τη φορά όμως, αυτό που

αναπαριστάται είναι η ίδια εικόνα με την διάσημηυποσημείωση, η οποία όμως πλέον είναι εντόςαυστηρού πλαισίου, το καβαλέτο ενός ζωγράφου,τοποθετημένο εντός ενός δωματίου με ξύλινοπάτωμα. Ο προηγούμενος πίνακας έγινε πίνακαςεντός ενός άλλου πίνακα. Το μυστήριο τηςυπόθεσης (ο τίτλος του δεύτερου έργου είναι ¨Ταδυο μυστήρια¨) είναι μια άλλη, τεράστια πίπα, πιομουντή, λιγότερο προσεγμένη ίσως από αυτή τουπίνακα, που φαίνεται να αιωρείται στο κενό. Μαςλείπει επίσης το σημείο αναφοράς που θα μαςεπέτρεπε να ξεχωρίσουμε το πραγματικό μέγεθοςαυτής της αιωρούμενης πίπας. Είναι μπροστά απότο καβαλέτο και μας φαίνεται τόσο μεγάλη; Ήείναι πίσω και το μέγεθός της είναι τεράστιο; Σεένα ρεαλιστικό τοπίο εμφανίζεται μιαακαθόριστη, αρχετυπική πίπα. Αν σκεφτούμε γιατη σχέση των δυο έργων, είναι σαν ο ζωγράφος ναείχε ζουμάρει στην πρώτη περίπτωση καιανοίγοντάς μας το πεδίο στη δεύτερη, μαςανέδειξε μια δεύτερη προδοσία. Μυστήριαπράγματα.

Γιατί να φλυαρούμε για δυο πίνακες, από τη

στιγμή κιόλας που έχουν ειπωθεί τόσα πολλά γι΄αυτούς; Αν θέλαμε να προχωρήσουμε σεπερισπούδαστες αναλύσεις για το τι είναι ορατό,πραγματικό και κατά πόσο ο κόσμος μπορεί ναγίνει γνωστός ή όχι ή τελικά ποια είναι η θέση τηςζωγραφικής εντός αυτών των προβληματισμώνούτως ή άλλως θα απογοητευόμασταν από τοαποτέλεσμα. Το έχουν πάθει κι ΄ άλλοι.

Αυτό που ίσως να κάνει την Ψυχολογία ναενδιαφερθεί για τα δυο αυτά έργα είναι φυσικά,κατά πρώτο λόγο, η απλότητα της διατύπωσης.Φαινομενικά, αντιφάσκει με το προφανές. Ποιοςέχει το δικαίωμα, σε μια θεραπευτική σχέση, νατο σκέφτεται; Ένας θεραπευόμενος είναι σίγουραεκτεθειμένος στο είδος μιας τέτοιας δήλωσης.Έχει μπροστά του έναν θεραπευτή, τη διάταξητου θεραπευτικού χώρου και όλες τις ιδέες πουσυνοδεύουν την αντίληψη του για το τι είναι ηθεραπεία. Ανά πάσα ώρα και στιγμή μπορεί ναυποσημειώσει στην αναπαράστασή του ¨Αυτό δενείναι θεραπεία¨, δήλωση σίγουρα καθόλουευχάριστη για οποιονδήποτε θεραπευτή. Αυτόπου συμβαίνει όμως είναι κατά κάποιο τρόπο

αντίστροφο. Το αίτημα της θεραπείας είναισίγουρα ο υποκειμενικός πόνος που προκαλείταιαπό τον τρόπο με τον οποίο ο ασθενής προσπαθείνα κατακτήσει την ικανοποίηση, η οποία όμως δενφαίνεται να έρχεται. Γιατί όμως; Ο ίδιος οΜαγκρίτ μας έχει δώσει μια απάντηση: Μπορείτενα τη γεμίσετε με καπνό; Όχι, είναι απλώς μιαεικόνα τίποτα περισσότερο. Αν όλα ήταν θέμαπειθούς, το ζήτημα θα λυνόταν στα γρήγορα.Οποιοσδήποτε θα μπορούσε να χτίσει επαρκήεπιχειρήματα για το πως αποτυγχάνουμε μέσωτων κατεστημένων τρόπων που αναπαριστούμετον εαυτό μας και τις σχέσεις του να βρούμε τηνικανοποίηση. ¨Το να κλείνεσαι στο σπίτι δεν σεβοηθάει¨, ¨Είσαι εγκλωβισμένος σε μια σχέση πουδε σε ικανοποιεί¨ κλπ. Ποιός ή τι αντιστέκεταιλοιπόν; Τι συντηρεί την αιχμαλωσία σε μιααναπαράσταση για την οποία, το υποκείμενο πουυποφέρει, είναι σίγουρο για την πραγματικότητάτης και της εναποθέτει ευλαβικά την ελπίδα του;Ε, λοιπόν είναι το τίμημα, η θυσία προκειμένου νααποφευχθεί ένα μεγαλύτερο κακό.

Ο Μαγκρίτ δημιούργησε έναν κενό χώρο

ανάμεσα στην βεβαιότητα της αναπαράστασηςκαι στην δυνατότητά μας να μιλάμε γι ΄ αυτή. Ηπληρότητα και ταυτότητα του αναπαριστώμενουαντικειμένου (με όλο το συναισθηματικό φορτίοτου) έχει υποστεί μια ρωγμή από την οποίαχάσκει ενοχλητικό και άβολο, το κενό. Αυτό τοκενό θα αποφύγει με κάθε τρόπο το υποκείμενοπου υποφέρει. Θα επιμείνει ηρωικά πως ¨Αυτό δενμπορεί παρά να είναι μια πίπα¨ ή ¨Η μητέρα μουφταίει για όλα¨ ή ¨Αποτυγχάνω σε όλα¨ ή, όταναπλώς κάποιος δε μπορεί να απαλλαχθεί από τονα φορτώνεται ευθύνες που δεν του αναλογούν.Με αυτό τον οπλισμό διατηρείται η συνοχή πουαποτρέπει την απογοητευτική υπόθεση πως ίσωςκαι να μην υπάρχει τίποτε άλλο νααντικαταστήσει το γνώριμο. Αν θέλουμε νααποφύγουμε το ανυπόφορο της έλλειψης μπορείκαι να χρειαστεί να συντηρούμε μια επίπονη καιβλαβερή βεβαιότητα. Βρισκόμαστε στο Βασίλειοτης αντίστασης.

Πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί η δύναμη τηςυποσημείωσης του πίνακα χωρίς να προσβάλλειτον κόσμο του ανθρώπου που αναζητά βοήθεια;

Κατά την γνώμη μου πρόκειται για έναπανίσχυρο ξόρκι που πρέπει να προφέρεται μεσύνεση ή ακόμη και καθόλου. Ακόμα και για αυτόμπορεί να ισχύει ¨Αυτό δεν είναι ξόρκι¨. Τομυστικό είναι πως αν ο θεραπευτής θέλει νααναλάβει τη θέση αυτού που θα αρνηθεί τηνβεβαιότητα της ύπαρξης της αναπαράστασηςμιας ¨πίπας¨ οφείλει να σηκώσει το βάρος τηςαναπλήρωσης του ενδεχόμενου κενού. Πρόκειταιγια ένα πολύ δύσκολο έργο καθώς μπορεί ναβρεθεί αντιμέτωπος με το να γίνει ο ίδιος τοαντικείμενο της απελπισίας του πελάτη του.Χρειάζεται μεγάλη αυτοσυγκράτηση από μέρουςτου θεραπευτή και πολύ θάρρος από τη μεριά τουθεραπευόμενου η αναδρομή σε όλα όσα κάθεσύμβολο σημαίνει. Το σύμβολο είναι ρευστό καιπαιχνιδιάρικο, συνδεδεμένο μα το ασυνείδητο καισχεδόν ποτέ δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα, πόσομάλλον τον εαυτό του. Πόσο επίπονο μπορεί ναείναι αυτό για κάποιον που έχει ξεχάσει τι είναιτο παιχνίδι… ¨Η προδοσία των εικόνων¨ είναι τοεναρκτήριο λάκτισμα της θεραπείας.

Πρέπει να αναρωτηθούμε τι μας λέει ο

δεύτερος πίνακας. Αν περιμέναμε απάντηση απότον ζωγράφο πιθανότατα δε θα μέναμεικανοποιημένοι καθώς έχουμε ήδη δυσκολευτείαπό την απλότητα του πρώτου. Γιατί άραγε, ναανοίξει το πεδίο, και την απλότητα του ¨Αυτό δενείναι μια πίπα¨ να την οριοθετήσει σε ένα πίνακαεντός ενός καινούριου; Για τον τίτλο, ούτεσυζήτηση φυσικά καθώς ο συγκεκριμένοςζωγράφος ήταν διαβόητος προβοκάτορας, πέρααπό τη θεματολογία του, και στην ονομασία τωνέργων του.

Το μυστικό του δεύτερου πίνακα είναι, εδώφυσικά δεν υποστηρίζω πως αυτή ήταν η πρόθεσητου Μαγκρίτ, η οπτική του. Αυτός που έχει τονρόλο του θεραπευτή δεν έχει πει όλη την αλήθεια.Έχει ήδη διαπράξει μια μικρή απάτη ή αν δενθέλουμε να του προσάψουμε κάτι τέτοιο, δεν έχειπει όλη την αλήθεια. Για να λέμε και ταπράγματα με το όνομά τους, δε τον ρώτησε καικανείς. Εξ αρχής, θεραπευτής και θεραπευόμενοςέχουν διαφορετική εικόνα. Ο θεραπευόμενος είναιαιχμαλωτισμένος στην αναζήτηση της

πραγματικότητας της αναπαράστασης της πίπας.Όσο και ένα βρέφος στο βλέμμα της μητέρας του.Η απώλειά του είναι καταστροφική αν δενσυνοδεύεται από ισχυρές δόσεις παρηγοριάς, καιμε την πάροδο του χρόνου, της ικανότητας τηςαυτοΐασης. Είναι πεπεισμένος καθώς είναι και τομόνο αντικείμενο που μαγνητίζει το βλέμμα. Οθεραπευτής όμως βρίσκεται σε διαφορετική θέσηγι ΄ αυτό και η εικόνα που έχει είναι του δεύτερουπίνακα. Η αναπαράσταση μιας αναπαράστασης!Ξέρει με βεβαιότητα πως το καθηλωμένο βλέμμαδε θα μπορέσει να αντέξει τον απότομο αφανισμότου αντικειμένου. Κάτι άλλο πρέπει να μπει στηθέση του. Το απλό μήνυμα του πρώτου πίνακαείναι κάτι που μόνο εκ των υστέρων μπορείακουστεί σαν ηχώ έπειτα από μια τεράστιααλλαγή οπτικής. Το ξόρκι μπορεί να λειτουργήσειμόνο περιχαρακωμένο αφού έχει προηγηθεί ηξεδίπλωση των άπειρων επαναλήψεων πουμπορεί να προσφέρει το άνοιγμα του πεδίου.Κατά μια έννοια αυτός που υποφέρει πρέπει ναέρθει στην θέση του θεραπευτή για να μπορέσεινα απαλλαχθεί από τα μάγια που τον

καθηλώνουν στην ακινησία και στην ακατανόητηαποτυχία να γεμίσει με καπνό μιααναπαράσταση που ήταν πεπεισμένος πωςεπρόκειτο για μια πίπα. Τι γίνεται όμως με τηνμυστηριώδη πίπα που αιωρείται στο κενό; Δενφαίνεται να έχει σχέση με τον κόσμο τωναναπαραστάσεων αλλιώς θα είχαμε μόνο έναπίνακα εντός ενός άλλου πίνακα, μιααναπαράσταση για μια άλλη αναπαράσταση. Τοπερίεργο είναι πως οποιαδήποτε παράσταση καινα μπει στο πλαίσιο, ένα ποτήρι, ένα πρόσωπο ήότι άλλο σκεφθείτε, η αλήθεια της δήλωσης θαεμμένει. «Αυτό δεν είναι μια πίπα». Νομίζω πωςαυτή η μυστηριώδης μορφή που εμφανίζεται στηναριστερή πλευρά είναι το ολοκληρωτικά χαμένοαντικείμενο, το πρότυπο που θα μας αναγκάσεινα γίνουμε κάτι σαν καλλιτέχνες της ίδιας μαςτης ζωής. Είναι η πρώτη βεβαιότητα που ύστερααπό την απώλειά της πρέπει να τοποθετούμεμονίμως κάτι στη θέση της. Η μαγεία της χωρίςόρους φροντίδας της μητέρας δεν έχει ακριβώςχαθεί, παραμένει στον πυρήνα της ύπαρξης μαςσα μαύρη τρύπα. Για να μη χαθούμε εντός της

χρειαζόμαστε την αυτόνομη ικανοποίηση τηςατέλειωτης αντικατάστασής της. Τελικά ίσως ηπηγή της ικανοποίησής μας δεν είναι τοεξαντλητικό βύζαγμα αυτού που έχουμε πεισθείπως είναι αληθινό αλλά η τέχνη του νααντέχουμε την αβεβαιότητα. «Αυτό δεν είναι ηΜητέρα σου».

Π

15

Η ΠΡΟΔΟΣΊΑΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

ροδοσία. Λέξη που μοιάζει νααναδύεται από το τελευταίο κύκλο τηςκόλασης, τα κακορίζικα μάτια του

Εφιάλτη και τη χορταστική μα καταραμένη σκιάτης συκιάς. Σαν στίγματα περιφέρουμε τατραύματα μας, αποδείξεις των φρικτώνπροδοσιών που έχουμε υποστεί. Πληγέςσταύρωσης στο ψυχικό μας σώμα, πουπροσδοκούμε να θεραπεύσουμε μέσα σε μιασχέση εμπιστοσύνης ή τις διαιωνίζουμε μέσα απόκυνική παραίτηση- επανάληψη: “Και εγώ πουέτρωγα ξύλο, τι έπαθα;” Προδοσία και

εμπιστοσύνη μοιάζουν να έχουν συγγένειααίματος, όπως αυτή του Κάιν με τον Άβελ.Αλήθεια πως θα ήταν δυνατόν να υπάρχει η μίαχωρίς την άλλη; Πως θα ήταν δυνατόν να μπορείκανείς να προδοθεί, χωρίς να έχει πρώταπιστέψει; Ή τι νόημα θα είχε η αφοσίωση, χωρίςτο ενδεχόμενο της προδοσίας;

Οι θεραπευτικές ώρες, είναι γεμάτες απόαφηγήσεις μη τήρησης “συμφωνιών”. Άπειροιμηρυκαστικοί εξορκισμοί στον παντοτινό,προσωπικό μας Ιούδα: “τον πίστεψα μα μεπλήγωσε”, “ο μπαμπάς ξόδευε τα λεφτά τηςοικογένειας στο τζόγο”, “η μάνα μου έφυγε, ότανήμουν πέντε χρονών”, “το σώμα μου μεεγκατέλειψε… αρρώστησα”, “θέλω να κόψω τοτσιγάρο αλλά δε μπορώ”, “ούτε εσείς, τελικά μεκαταλαβαίνετε”. Πικρά δάκρυα και αλμυροίθυμοί, είναι τα κεράσματα της προδοσίας για τονγάμο μας μαζί της. Όρκοι εκδίκησης ή θυσίας,μαρτυρούν την ιερή μας σχέση. Μας επισκέπτεταισαν φάντασμα λίγο πριν κοιμηθούμε,ανακατεύοντας τα ιδρωμένα σεντόνια με ταόνειρα μας. Μας υποψιάζει χαιρέκακα, πίσω από

τη πλάτη υποσχέσεων που μοιάζουν αληθινές.Χασκογελάει με την αφέλεια της ελπίδας. Ηπροδοσία, είναι ένας/μία πιστός/ή σύζυγος πουσιχαινόμαστε.

Ο Ronald Fairbain, Άγγλος ψυχαναλυτής καιένας εκ των πατέρων της θεωρίας των σχέσεωναντικειμένου, που ασχολούνταν με κακοποιημέναπαιδιά, παραξενεύτηκε με τη παρατήρηση πωςόσο περισσότερο εκείνα είχαν κακοποιηθεί καιάρα προδοθεί από τους γονείς τους, τόσοισχυρότερους ψυχικούς δεσμούς ανέπτυσσαν μαζίτους. Αυτό τον οδήγησε στη δική του προδοσίααπέναντι στο ορθόδοξο ψυχαναλυτικό δόγμα,οραματιζόμενος τη πρωταρχικότητα της ανάγκηςμας για σχέσεις έναντι της Αρχής της Ηδονής.Ακόμη ακόμη, o Freud είπε κάποτε στον Jung, πουτον θεωρούσε κληρονόμο του διανοητικού τουοικοδομήματος: “Αγαπημένε μου Jung,υποσχέσου μου, ότι ποτέ δεν θα εγκαταλείψεις τησεξουαλική θεωρία”. Μια προδοσία που πλήρωσεακριβά μεν ο Jung, ύστερα από την διακοπή τωνσχέσεων τουςμε την λεγόμενη “δημιουργικήασθένεια” του, φτάνοντας όμως δε, σε απίστευτα

βάθη ανακαλύψεων που δεν είχε υποψιαστεί.Ο σκύλος, λέμε ότι είναι το πιο πιστό ζώο στον

άνθρωπο. Είναι ένα πλάσμα με συγκινητικήαφοσίωση και αγάπη. Όποιος είναι ευλογημένοςνα έχει μια τέτοια σχέση, το γνωρίζει καλά. Ποιοςόμως θα μπορούσε να φανταστεί, πως τοπολυαγαπημένο μας τετράποδο σχετίζεται με μιαπικρή ιστορία προδοσίας; Υπάρχει μια αφήγησηλοιπόν που προσπαθεί να εξηγήσει την ιδιαίτερησχέση μας μαζί του: “Πριν πολλά χρόνια, τα ζώαζούσαν με ειρήνη και αρμονία. Τότε εμφανίστηκεο άνθρωπος, με όλη τη γνωστή αλαζονεία του, καικατέστρεφε και σκότωνε. Τελικά τα ζώα έκανανσυμβούλιο και αποφάσισαν να συνδυάσουν τιςικανότητες τους για να τον εξολοθρεύσουν ενώκοιμόταν. Ο σκύλος που ξάπλωνε, αμέριμνατάχα, παραδίπλα τα άκουσε όλα, προειδοποίησετον άνθρωπο και έτσι το σχέδιο απέτυχε. Ταυπόλοιπα ζώα, προδομένα, καταράστηκαν τονσκύλο να είναι αιώνια εξαρτημένος από τονάνθρωπο.”(The symbol of the dog in the humanpsyche, Eleonora M. Woloy, σελ. 5). Ευχαριστούμε,λατρεμένε μας προδότη!

Η προδοσία, επίσης, κρύβεται σε μέρη πουκανείς δε μπορεί να φανταστεί. Ας πάρουμε γιαπαράδειγμα τον πιο διαδεδομένο μαθηματικότύπο του έρωτα που κανείς βλέπει ναεπαναλαμβάνεται μονότονα σε παγκάκια,κορμούς δέντρων, δημόσια αποχωρητήρια:Α+Β=LFE. Για χρόνια προσπερνούσα ετούτη τηρομαντική κοινοτοπία, χωρίς να υποψιάζομαι πωςστο παρασκήνιο της προεφηβικής της αθωότητας,έκρυβε μια καταπληκτική υπόθεση. Πως μιαπρόσθεση δύο ψηφίων, οδηγεί σε ένα αποτέλεσμαμε τρία. Ποιος αλήθεια να είναι ο τρίτος; Να είναιένα παιδί- καρπός της ένωσης; Να είναι έναςαντίζηλος που απειλεί την ερωτική συγχώνευση;Να είναι οι μισητές πλευρές του άλλου, πουαχνοφαίνονται όταν ο έρωτας ξεκινά ναξεθωριάζει; Ή να είναι η δική μας σκοτεινή πίσωαυλή, που ανθίζουν η κτητικότητα, οανταγωνισμός, ο εγωισμός και ο φθόνος; Οπροδότης είναι ο αχθοφόρος που μας ακολουθείμνησίκακα, καθώς ανεβαίνουμε μακάριοι προς τηγαμήλια σουίτα, ξέροντας πως αργά ή γρήγοραθα ανοίξουμε τις αποσκευές που για λίγα

αργύρια, εκείνος κουβαλάει.Ο Hillman προειδοποιεί: “Αυτό που κανείς

λαχταρά, είναι μια κατάσταση μέσα στην οποίαείναι προστατευμένος από τη δική του κακοπιστίακαι αμφιθυμία”. (A Blue Fire, James Hillman, σελ.277). Ετούτο είναι που μας κάνει ναανατριχιάζουμε στην υποψία της προδοσίας. ΤοΕγώ, εξαιρετικά εύκολα αποδίδει τη δολιότητα τηςπροδοσίας σε οτιδήποτε έξω από αυτό. Φταίνε οιτοξικοί άλλοι, οι καταστάσεις ή η τύχη. Δεν έχεικαι άδικο τις περισσότερες φορές. Ξεχνά όμως,πως η ίδια του η ύπαρξη είναι αποτέλεσμα τηςαναγκαίας αναπτυξιακής προδοσίας στηπαιδικότητα μας, στις πλευρές μας πουαδυνατούν να κοινωνικοποιηθούν, στααπομεινάρια της πρωτόγονης μας παρόρμησης.Κανείς δε μπορεί να το κατηγορήσει γι’ αυτό.Ποιος, αν είναι έντιμος απέναντι στους νόμουςτης αναγκαιότητας, θα μπορούσε δίχως δεύτερησκέψη να καταδικάσει τον Ιούδα, που απλώς είχετο μερτικό του στο προαποφασισμένο σενάριο τουΘείου Δράματος;

Η αλήθεια όμως παραμένει. Το Εγώ είναι ένας

προδότης και όπως οι περισσότεροι, έχει μια καλήδικαιολογία για τις πράξεις του. Συνήθως τοκαταλαβαίνουμε κάπως αργά στη ζωή,νοσταλγώντας με αυτολύπηση τη ζωή που δεζήσαμε. Για πόσο ηλίθιες ματαιοδοξίες, αλήθεια,προδώσαμε τον εαυτό μας! Το καταλαβαίνουμε,επίσης αναδρομικά στο πένθος. Ποτέ δεν έχουμεκάνει αρκετά, γι’ αυτόν που έφυγε. Θα έπρεπε, ναέχουμε υπάρξει ολότελα αφοσιωμένοι στηνανακούφιση του. Ο θάνατος με τον ένα ή τονάλλο τρόπο είναι ο μεγάλος καταδότης, τωνδικών μας προδοσιών. Μας εξαναγκάζει πολλέςφορές να σταθούμε με ειλικρίνεια στον καθρέπτη.Να τις εξομολογηθούμε έστω ψιθυριστά. Αν δεκαταφέρουμε καν αυτό, τότε έχουμε διαπράξειτην εσχάτη προδοσία της απόλυτα ανεξέταστηςζωής.

Ο Ναρκισσιστής είναι ένα πρόσωπο, όπουκανείς μπορεί να αγναντέψει κλινικά, τιςιδιαίτερες αποχρώσεις της προδοσίας. Από τη μία,αδυνατεί να δεθεί πιστά με οποιοδήποτε άτομο,ενώ ταυτόχρονα απαιτεί την απόλυτη αφοσίωσηκαι προσοχή. Ο ίδιος κατανοεί την δική του

έλλειψη αξιοπιστίας ως απόλυτα δικαιολογημένη,ενώ η παραμικρή κριτική στο πρόσωπο του είναιμια κακόβουλη προσβολή της εμπιστοσύνης του.Ο Ναρκισσιστής είναι ταυτόχρονα ανενδοίαστοςπροδότης και διαρκώς προδομένος. Ιησούς καιΙούδας, Λεωνίδας και Εφιάλτης! Ο παθολογικόςναρκισσισμός είναι το αποτέλεσμα της μηεπανορθωμένης προδοσίας. Της αδυναμίαςδηλαδή να την αποδεχτούμε σαν ένα από ταενδεχόμενα της ζωής, σαν ένα από τα ενδεχόμενατης δικής μας ύπαρξης, αφού μόνο τότε είναιεφικτή η επανόρθωση της εμπιστοσύνης μας στηνανθρωπότητα.

Η ψυχολογία είναι μια επιστήμη τηςπροδοσίας με την έννοια, ότι οφείλει νααποκαλύπτει τον εαυτό της και συνεπώς ναπροδίδει διαρκώς τις αδυναμίες της. Ανεπιμείνουμε, να απαιτούμε από την διαρκήαυτοβελτίωση, αυτοπεποίθηση, θετική σκέψη κτλ,να μας προσφέρουν ένα καταφύγιο ασφάλειας,μακριά από τη προδοσία, τότε σύντομα θααπογοητευτούμε. Σύντομα θα πιαστούμε σταδίχτυα του “θεραπευτικού” φανατισμού. Η

ψυχολογία δεν έχει καμιά υποχρέωση να μαςκάνει ευτυχισμένους, αυτό ας το κάνουν οιεπιτυχίες μας, ο έρωτας και η τέχνη. Η μόνη τηςυποχρέωση είναι να μη μας προδώσει στηνπροσπάθεια μας να αντέξουμε τη προδοσία.

Β

16

ΤΟ “ΝΕΚΡΌ” ΠΑΙΔΊΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

[Εις παιδάκι νεογέννητο…ΟΠΟΥ ΑΠΕΘΑΝΕ ΕΠΕΙΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ ΤΟΥ

]Ήλθε δω κάτου αφ’ τσ’ ουρανούς να δείξει το κοράσιπόσο είν’ πιτήδειος ο Θεός και τί μπορεί να πλάσει.Μα σα δεν ήβρε τ’ ορφανό καρδιά να το αγαπήσει,άπλωσε πάλι τα φτερά στα ουράνια να γυρίσει.Διονύσιος Σολωμός

ρίσκω αρκετά ανησυχητικό, ότι σχεδόν σεόλες τις περιπτώσεις που κάποιος θέλεινα μου περιγράψει ένα παιδάκι(ανιψάκι,

εγγονάκι, παιδί φίλου κτλ) ανακοινώνει: “Δεμπορείς να φανταστείς πόσο έξυπνο είναι!”. Καιτο βρίσκω ανησυχητικό, διότι αν αφαιρέσουμε τηναφέλεια από τα παιδιά, σε ποιον θα ανήκει; Ποιος

θα είναι ο φορέας της τρέλας, του πρωτόγονουσυναισθηματισμού και της εμμονικήςπεριέργειας, που πάντοτε συντρόφευαν τοανθρώπινο είδος; Ποιος τελικά θα μας πει τηναλήθεια, όταν από παλιά γνωρίζαμε ότι αυτήήταν ένα προνόμιο των μικρών και των τρελών;Ποιος θα τολμήσει να φωνάξει αθώα ότι οβασιλιάς είναι γυμνός;

Στο υπόλοιπο άρθρο θα μιλάμε για το παιδί,ως φυσική οντότητα αλλά και ως ψυχικόπεριεχόμενο. Θα αναφερόμαστε τόσο στο βρέφοςπου κοιμάται στη κούνια του, κολυμπώντας στονωκεανό των δυνατοτήτων του αλλά και για εκείνοπου γκρινιάζει μέσα μας και τα ουρλιαχτά τουαντηχούν στα συμπτώματα μας και οι επιθυμίεςτου σαν ασκούπιστες μύξες εκθέτουν τησοβαροφάνεια μας… Τι είναι όμως το παιδί;

Επέλεξα να παραθέσω το ποίημα τουΣολωμού διότι είναι μια ιδιοφυής περιγραφή τουπαιδιού. Σύμφωνα με τον ποιητή μας το παιδί απότη μία πλευρά είναι το όχημα για την αποκάλυψητου μεγαλείου του Θεού(για την επιτηδειότητατου), από την άλλη ένα εντελώς αδύναμο πλάσμα

που χωρίς την αγάπη και τη φροντίδα πεθαίνει.Είναι λοιπόν ένα ον που δύναται να αποκαλύψειτη λαμπρότητα της ύπαρξης αλλά δε μπορεί νακρύψει την ευαλωτότητα του καινούριου. Επίσηςενημερωνόμαστε πως τα παιδιά έρχονται απόπάνω- “από τους ουρανούς”, σε αντίθεση με τηνεπιστημονική μας πεποίθηση πως τα παιδιάξεκινούν από κάτω και(όπως ένα δέντρο)αναπτύσσονται ανοδικά. Το παιδί είναι το σημείοεκκίνησης ή ο προορισμός; Το παρελθόν ή τομέλλον; Ένα θαύμα ή μια ήττα; Μήπως είναι όλατα παραπάνω;

Σε ένα ποίημα του William Wordsworth,διαβάζουμε: “Το Παιδί είναι ο Πατέρας τουΑνθρώπου”. Τούτη η οπτική, μας πληροφορεί πωςτο παιδί είναι το σημείο εκκίνησης. Εκεί θα πρέπεινα εστιάσουμε το ενδιαφέρον και τη περιέργειαμας, προκειμένου να κατανοήσουμε τονάνθρωπο. Είναι η ποιητική έκφραση τηςφροϋδικής μας βεβαιότητας πως η θεραπεία μαςείναι να ανακαλύψουμε το παιδί, μέσα στηπαλινδρομητική του δυναμική και να τοδιασώσουμε από την ανευθυνότητα του. Από την

άλλη πλευρά στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιοδιαβάζουμε: “Ἐάν μή στραφῆτε καί γένησθε ὡςτά παιδιά, οὐ μή εἰσέλθητε εἰς τήν βασιλείαν τῶνοὐρανῶν.” Ετούτη είναι μια διαφορετικήπροσέγγιση. Μας λέει πως ο προορισμός είναι τοπαιδί. Πως πρέπει να ξαναγίνουμε παιδιά για νασωθούμε. Μεγάλο μπέρδεμα… Το παιδί πρέπει ναωριμάσει ή ο ενήλικας πρέπει να ξαναβρεί τηπαιδικότητα του; Σε ετούτο το σύγχρονο δίλημμα,νομίζω πως είμαστε εγκλωβισμένοι. Καικαταλήγουμε αμφιθυμικοί, αγχωμένοι,θυμωμένοι με το παιδί! Θέλουμε να τουπροσφέρουμε μια σωστή και ανέμελη παιδικήηλικία, αλλά ταυτόχρονα βιαζόμαστε ναμεγαλώσει, παραγεμίζοντας το με τεχνικέςγνώσεις και αναγκαίες δεξιότητες. Επιθυμούμενα απαλλαγούμε από αυτό αλλά επίσης να μαςσώσει. Το λατρεύουμε και το μισούμε.

Θέλουμε δε θέλουμε, όλοι έχουμε υπάρξειπαιδιά. Έχουμε συμμετάσχει βιωματικά σε αυτήτη παράδοξη, σκοτεινή και γεμάτη μυστήριαεποχή της ύπαρξης μας. Έχουμε ζήσει από πρώτοχέρι αυτό που είναι σχεδόν αδύνατο να

περιγράψουμε αλλά οφείλουμε ναπροσεγγίσουμε. Για το πολιτισμό μας είναιπράγματι πολύ αμήχανο να ξεκινάει η ζωή σε μιακατάσταση που δε μπορούμε να μιλήσουμε με ταπαιδιά, να τα ανακρίνουμε, να μας απαντήσουνστα αξιόπιστα ερωτηματολόγια μας και ναεπιβεβαιώσουμε τις θεωρίες μας. Για νακατανοήσουμε το παιδί, πρέπει να συμμετέχουμεστη φυσική κατάσταση του: Να το φανταστούμε!Αυτό δε κάνει μια μητέρα όταν ονειροπολεί τηψυχική κατάσταση του βρέφους της καιπροσπαθεί να το παρηγορήσει; Αυτό δε κάνουμεστη θεραπεία; Προσπαθούμε ακολουθώνταςσυναισθήματα και συνδέοντας τα μεφαντασιώσεις να ξετυλίξουμε την αλήθεια(ότικαι αν σημαίνει αυτό). Ακόμη και στις πιο«ορθολογικές» θεωρίες- θεραπείες όπως οιγνωστικές, σιγά σιγά κατανοούμε πόση φαντασίακρύβεται πίσω από και μέσα στα γνωστικά μαςσχήματα, όπως πχ στις εννοιολογικές μεταφορές.Το άγχος μας πιέζει(να μια εικόνα!) και ο έρωταςμας ανεβάζει(να μια άλλη!)

Το “νεκρό παιδί” είναι το παιδί από το οποίο

έχουμε κλέψει τη φαντασία. Το παιδί πουπλησιάζουμε με τη βεβαιότητα τηςαντικειμενικής γνώσης. Το παιδί πουαντιμετωπίζουμε απλά σαν ένα μηχάνημααναπτυξιακών φάσεων που αν όλα πάνε ρολόι,θα αποδώσει όπως κάθε επένδυση. Αρκεί ναδιαβάσει κανείς, ένα καλό manual. Είναι το παιδίπου θέλουμε να ξεμπερδεύουμε μαζί του,πιστεύοντας πως αν ακολουθήσουμε πέντε ή έξιπολύ ανθρώπινες συμβουλές θα μας προσφέρειτην ευτυχία. Είτε για το φυσικό μας παιδί είτε γιατο ψυχικό παιδί, η στάση μας απέναντι του συχνάείναι μη συμβολική. Απέναντι σε ένα τέτοιομυθολογικό πλάσμα κυριολεκτούμε. Λέμε: “αφούσ’ αγαπάω και σου λέω γλυκόλογα γιατί δενωριμάζεις επιτέλους;” ή “αφού ξέρω ότι επιλέγωάντρες σα το μπαμπά μου, γιατί κάνω το ίδιολάθος;” ή “αφού παραιτήθηκα από τη δουλειάπου μου έκανε κακό, γιατί εξακολουθώ να νιώθωσκατά;”. Άλλες φορές η κυριολεξία, μαςαναγκάζει να λειτουργούμε σα παιδιά.Επιλέγουμε τη παρόρμηση: “αφού το νιώθω θα τοκάνω” και μετά αναρωτιόμαστε “τι στο καλό

πήγε στραβά;”. Η κυριολεξία στα ψυχικάζητήματα είναι ένας Ηρώδης. Του είπαν οι τρειςσοφοί ότι θα γεννηθεί ένας βασιλιάς και εκείνοςνομίζοντας πως θα κινδυνεύσει ο θρόνος του,κατέσφαξε 14000 νήπια. Έτσι λειτουργεί οκυριολεκτικός τρόπος σκέψης. Φονεύει. Άλλεςφορές πάλι η κυριολεξία βάζει στο θρόνο το παιδί.Τι στο καλό θέλει εκεί το παιδί και ποιος θαεπέλεγε στ’ αλήθεια να ζει σε ένα τέτοιοβασίλειο; Η θεραπεία οφείλει να είναι μιαταπεινή, συμβολική φάτνη.

Μερικές φορές έχω παρατηρήσει ότι ότανεμφανίζεται ένα νεκρό παιδί στο όνειρο ενόςανθρώπου, συχνά εκείνος βρίσκεται σε μιακατάσταση βίαιης ανάγκης να βρει μια “απτήλύση” για τα συναισθηματικά προβλήματα του.Συνήθως τέτοιοι άνθρωποι μεγάλωσαν σεπεριβάλλοντα που δε προσέφεραν τις συνθήκεςγια να πειστούν πως πράγματι έχουν μιαψυχολογική ζωή διαφορετική από αυτή του γονέα,γεμάτη εικόνες ανεξάρτητες από την “απτή”πραγματικότητα. Το νεκρό παιδί στα όνειρα αυτά,μοιάζει με μια προειδοποίηση. Μια προειδοποίηση

πως η αφυδάτωση της φαντασίας, η εμμονή μετον κυριολεκτικό κόσμο και τις λύσεις εκεί,σκοτώνουν το παιδί και τις δυνατότητες του. Είναιάνθρωποι που αν ανακαλύψουν πως πράγματιδιαθέτουν ένα “εσωτερικό παιδί”, ξεκινούν ταπαραγγέλματα: “Σ’ αγαπώ, σε συγχωρώ, σε πήγακαι δύο εβδομάδες διακοπές, ξόδεψα για σένακάμποσα λεφτά σε ψυχολόγο τώρα δεν έχεις λόγονα γκρινιάζεις, κάνε με καλά!”. Το παιδί φυσικάδεν υπακούει σε τέτοιες απειλές. Επιμένει να τοζωντανέψουμε. Επιμένει να φανταστούμε.Επιμένει να μας παρασύρει στην συνύπαρξη τουμε τα τέρατα και τις μάγισσες, τα κορίτσια με τασπίρτα και τα τρία γουρουνάκια, το παράδεισοπου ονειρεύεται και θέλει να του νοικιάσουμε,αλλά και τη κόλαση που ανοίγεται μπροστά τουμε αφορμή μια αναμενόμενη αποτυχία.

Για τον Jung: “το παιδί είναι όλα αυτά πουέχουν εγκαταλειφθεί και είναι εκτεθειμένα, καιταυτόχρονα θεϊκά δυνατά. Η ασήμαντη,αμφίβολη αρχή και το θριαμβευτικό τέλος. Το“αιώνιο παιδί” στον άνθρωπο είναι μια εμπειρίαπου δε μπορεί να περιγραφεί, μια δυσαρμονία,

ένα εμπόδιο και ένα θείο προνόμιο. Οαστάθμητος παράγοντας που καθορίζει τηντελική αξία ή απαξία μιας προσωπικότητας”. Μιαλιτανεία αντιφάσεων, που κορυφώνονται στηνεμπειρία του αιώνιου παιδιού(puer aeternus). Τουπαιδιού που δε μεγαλώνει, που απαιτεί τηναιώνια προστασία μας. Που μας αναγκάζει ναείμαστε ενήλικες, μιας και δε μπορεί να υπάρξειαπό μόνο του, όπως είδαμε στο ποίημα τουΣολωμού. Δεν είναι ενδιαφέρουσα αυτή η οπτική;Η ανακάλυψη του παιδιού που έχουμεεγκαταλείψει μας βάζει στη διαδικασία τηςενηλικίωσης. Το παιδί το χάνουμε και τοξαναβρίσκουμε διαρκώς. Κάθε τι καινούριο στηζωή, μας βάζει στη θέση του παιδιού, κάθε τιάγνωστο μας κάνει να φαινόμαστε ανόητοι καιτρελοί μπροστά του. Ύστερα εξοικειωνόμαστε,παύουμε να νιώθουμε μικροί, το «έχουμε». Μα δεθα περάσει και πολύς καιρός. Το παιδί θαεπιστρέψει. Απαστράπτον. Απαράλλαχτο. Ξανάφόβος, ξανά πάνες, ξανά ξενύχτια…

Το παιδί αντλεί τη ζωντάνια του από τογεγονός, πως κουβαλάει μέσα του τόσες

αρχετυπικές δυνατότητες! Έρχεται λαίμαργο νασυνθέσει την οργιαστική του πανάρχαιαφαντασία με την πραγματικότητα. Ταυτόχρονακαλείται να ακρωτηριάσει ένα κομμάτι τηςζωντάνιας του, για να συμμετέχει στη κοινωνικήζωή. Ο ακρωτηριασμός αυτός, ο πόνος είναι μιααναγκαία προϋπόθεση της ενηλικίωσης, και άρατης δυνατότητας να υπάρχει το παιδί. Αν όμως οακρωτηριασμός είναι τόσο βαθύς, ώστε να χάσεικανείς εντελώς την ικανότητα να ζει μέσα του,τότε παράγεται αυτό που στο άρθρο ονομάσαμε“νεκρό παιδί”. Μια στατική εικόνα, Ένα πλάσμαφανταστικό και όχι ένα πλάσμα με φαντασία.Μια μίμηση της πραγματικότητας και όχι οδημιουργός της. Το “νεκρό παιδί”, οφείλουμε νατο ζωντανέψουμε μέσα στη θεραπεία, μέσα απότην επιμονή στο παιχνίδι χωρίς σκοπό, μέσα απότις ανατροπές και το παράδοξο, μέσα από το ναβγάζουμε τη γλώσσα στο θάνατο του νοήματος.Οφείλουμε να το διασώσουμε από τηνκυριολεκτική ενηλικίωση του. Διότι η ενηλικίωσηείναι διεργασία και όχι κατάσταση…

Κ

17

Η ΝΤΡΟΠΉΑΠΌ ΤΟ ΘΟΔΩΡΉ ΔΡΟΎΛΙΑ

άποια φορά, σε μια πλατεία ένακαταχαρούμενο σκυλί έτρεχε με μεγάληαδημονία προς την κατεύθυνση μιας

χαριτωμένης κοπέλας η οποία είχε ανοίξεισαγηνευτικά την αγκαλιά της. Το ειδυλλιακό τηςεικόνας συμπληρωνόταν από το γεγονός ότι τοσκυλί ήταν ένα καλοχτενισμένο Λαμπραντόρ.Ομολογώ, πως σχεδόν ζήλεψα από τηδιαφαινόμενη μυστικιστική ψυχική σύνδεση δυοδιαφορετικών μορφών ζωής και ασφαλώςπερίμενα με μεγάλο ενδιαφέρον την ένωση καιτην εκρηκτική έκλυση συναισθημάτων.

Δυστυχώς, η ζήλια μου μετατράπηκε γρήγορα σεντροπή(συμπάσχοντας προφανώς με την κοπέλα)καθώς αυτό που δεν είχα παρατηρήσει, ήταν έναάλλο μικρό σκυλί κρυμμένο πίσω από κάποιουςθάμνους. Το Λαμπραντόρ προσπέρασε με φρικτήαδιαφορία την κοπέλα και κατευθύνθηκε στουςθάμνους που βρίσκονταν ακριβώς από πίσω της.Φυσικά προσπάθησα να αποφύγω ναπαρατηρήσω οποιαδήποτε αντίδραση τουπαραμελημένου αυτού πλάσματος με τηματαιωμένη αγκαλιά. Ακόμα και η υποψία τηςταύτισης που θα μπορούσε να συμβεί μουπροκαλούσε ναυτία. Δυστυχώς, είχε συμβεί τοανεπανόρθωτο. Ο σκύλος έκανε του κεφαλιού τουκαι κατέστρεψε τις προσδοκίες τηςπρωταγωνίστριας αλλά και των θεατών τουδρώμενου. Ήμασταν όλοι εκτεθειμένοι στιςδιαλυτικές ιδιότητες της ντροπής. Η τραγωδίαάρχισε να παίρνει εφιαλτικές διαστάσεις όταν ηπρωταγωνίστρια έκανε το σφάλμα νασυμπεριφερθεί σα να μη συνέβη τίποτα.

Η κοπέλα συμπεριφέρθηκε πολύ ανεύθυνα, ανκαι οφείλω να ομολογήσω πως η μομφή είναι

υπερβολική. Υποθέτω, πως θα είναι αρκετάδυσάρεστη η αίσθηση να σε ακυρώνει ένατετράποδο σε δημόσια θέα οπότε, είχε κάθεδικαιολογία για την αμηχανία της. Ηανομολόγητη ντροπή της ανάγκασε τους γύρωτης στην χρήση αυτού του συναισθήματος, πουέπεται της διάψευσης των προσδοκιών και τηςολοκληρωτικής αποσύνδεσής μας από τον κόσμο.Το γεγονός πως βρισκόμασταν σε δημόσιο χώροσηματοδοτούσε τον δημόσιο χαρακτήρα τηςντροπής και όλοι μας, και ο καθένας μόνος του,έπρεπε να ανταποκριθούμε στο ύψος τηςπερίστασης. Ξεκίνησα λοιπόν να ντρέπομαι. Ηκατάσταση έπρεπε να αντιμετωπιστεί άμεσα.Πήγα στο πρώτο περίπτερο που συνάντησα καιπραγματοποίησα την πιο δομημένη και ασφαλήσυναλλαγή με το περιβάλλον που μπορούσαεκείνη την ώρα να σκεφτώ. Αγόρασα τσιγάρα.Μια υποσημείωση μου θύμισε πως το κάπνισμαπροκαλεί καρδιαγγειακά προβλήματα, καιγενικώς θάνατο, και η ντροπή υποκαταστάθηκεαπό τον φόβο. Μάλλον, εκείνη την ημέρα δε θα τηγλίτωνα από πουθενά.

Είναι αρκετά κοινό φαινόμενο η διάχυση τηςντροπής στον ψυχισμό ανθρώπων που βρίσκονταιεντός μιας ντροπιαστικής κατάστασης χωρίς παρ΄ όλα αυτά να είναι οι πρωταγωνιστές της.Φαίνεται πως διαθέτουμε μια ετοιμότητα ναταυτιστούμε και να χρησιμοποιήσουμε ένασυναίσθημα, ειδικά όταν φαίνεται πως υπάρχουντάσεις στο περιβάλλον να υποβαθμιστεί ή ότανυπάρχει η υπόνοια πως δεν έχει βγει καν στηνεπιφάνεια. Ίσως και η ντροπή, όπως και άλλασυναισθήματα, να είναι δημόσια αγαθά πουαποκτούν αξία μόνο όταν χρησιμοποιούνται.Ίσως κι εμείς, να μοιάζουμε λίγο με τους θεατέςμιας αρχαίας τραγωδίας. Όσο οι πρωταγωνιστέςδε φαίνεται να γνωρίζουν σε ποια μοίρα είναιμπλεγμένοι, αναλαμβάνουμε να υποφέρουμε γι ΄αυτούς. Το να γνωρίζεις αυτό που αφορά τουςάλλους δεν είναι πάντα ευχάριστο. Θα χρειαστείνα τους αποκαλυφθεί ποιος ιστός καθοδηγούσετις πράξεις τους για να έλθει η κάθαρση. Θαεπωμιστούν αυτό που τους αναλογεί, θα πράξουναναλόγως και οι θεατές θα μπορέσουν νακοιμηθούν ήσυχοι. Η καθημερινή έκφραση

“ντρέπομαι για λογαριασμό σου” περιγράφειαρκετά καλά τα παραπάνω.

Πάντως, οφείλουμε να ξεχωρίζουμε το τι είναιμια ντροπιαστική κατάσταση. Η βασική της δομήείναι η αποσύνδεση, με άμεσο αποτέλεσμα τηνέλλειψη της αναμενόμενης συνέχειας και τηναδυναμία παραγωγής νοήματος. Με απλά λόγια,ντροπιαζόμαστε όταν μια προσδοκία, πράξη ήπάθημά μας δεν μπορεί να ενταχθεί πουθενά.Αυτή είναι η εξωτερική οπτική. Η υποκειμενικήοπτική, που είναι και η σημαντικότερη, αφορά τοφρικτό συναίσθημα της αδυναμίας μας νασπρώξουμε τον εαυτό μας μέσα στον κόσμο. Τηνευχή να ανοίξει η γη να μας καταπιεί. Που ναεντάξουμε στο κάτω κάτω το γεγονός ότιβρεθήκαμε στο πάτωμα ενός γεμάτου εστιατορίουαντί για την καρέκλα, όπως θα ήταν πιο λογικό;Μια εκτεθειμένη ανθρώπινη ύπαρξη στηναπώλεια της σύνδεσης με την ομαλή συνέχειατων εξελίξεων είναι σκάνδαλο.

Το πραγματικά δυσάρεστο όταν ντρεπόμαστε,είναι η αίσθηση πως όχι μόνο ξεγυμνωθήκαμεμπροστά στον κόσμο αλλά και ότι ο κόσμος έχει

μετατραπεί σε ένα τεράστιο μάτι, που μας κοιτάμε το αναιδέστερο των βλεμμάτων. Η ανημπόριατου να σε κοιτάνε χωρίς να έχεις κανένα έλεγχοτης κατάστασης είναι πολύ συχνή και στα όνειρα.Πόσες φορές αντιληφθήκαμε πωςσουλατσάρουμε στην ιστορία που φτιάξαμε,χωρίς τα απαραίτητα ρούχα; Αν μη τι άλλο, μιαπολύ σοβαρή παράλειψη που δε περνάαπαρατήρητη. Αν ταυτιστούμε για λίγο με τηνκοπέλα της αρχικής ιστορίας ίσωςξαναθυμηθούμε τι σημαίνει να μας κοιτούν σαναπόριμμα των καταστάσεων. Σίγουρα, ταπράγματα δεν είναι τόσο τραγικά όσοπιστεύουμε, τις περισσότερες φορές τουλάχιστον,αλλά ο κόσμος φαίνεται πως έχει πάρα πολλούςτρόπους να μας απογυμνώσει. Πράγματι, είναιβασανιστικό το βλέμμα που υπονοεί την εξορίαμας από τον Παράδεισο της κανονικότητας χωρίςκιόλας να γνωρίζουμε ακριβώς ποιο λάθοςκάναμε.

Η ντροπή βέβαια, δεν αφορά μόνοκαταστάσεις που διαθέτουν μια κωμικήελαφρότητα. Υπάρχουν στιγμιαίες ντροπές έως

και μια μόνιμη αίσθηση ντροπής για οτιδήποτεπου μπορεί να μολύνει ολόκληρη την ύπαρξη καινα απειλεί με διάλυση μια ολόκληρηπροσωπικότητα. Μπορεί να αποβεί μιακαταστροφική, για τον εαυτό μας, τακτικήερμηνείας της πραγματικότητας. Αν οποιαδήποτεκατάσταση έχει την χροιά της απόρριψης ίσως θαήταν καλύτερο να μην κάνουμε τίποτα, ναείμαστε αιωνίως συνεσταλμένοι.

Η συστολή και η επιθυμία να εξαφανιστούμεαπό προσώπου γης είναι μια προστατευτικήτακτική απέναντι σε αυτό που μπορεί ναθεωρηθεί κίνδυνος. Μπορεί να είναι ένα μεγάλοακροατήριο, μια συνέντευξη για δουλειά ή απλάμια καινούρια παρέα. Πρόκειται για υποψήφιααδιάκριτα βλέμματα που έχουν τον ανίερο σκοπόνα μας κοιτάξουν με διαφορετικό τρόπο απόαυτόν που θα θέλαμε. Αλλά δεν πρόκειται μόνογι ΄ αυτό. Τα βλέμματα που θα αντιληφθούμείσως να μην είναι και τόσο ξένα όσο νομίζουμε.Για να λέμε την αλήθεια, δε μπορούμε ναπαρακάμψουμε την ανάγκη μας να κοιταζόμαστεαπό κάπου…

Το βλέμμα του άλλου, μπορεί να είναι μιαεπανάληψη του πως κοιτάμε τον εαυτό μας. Είναιη αντανάκλαση του Βλέμματος που φτιάξαμε καιεσωτερικεύσαμε όταν σταματήσαμε να έχουμεανάγκη την συνεχή παρουσία του άλλου. Τίποταπαραπάνω από ένα παιχνίδι, σε ένα χώρο όπου ηπραγματικότητα είναι ένα δωμάτιο γεμάτοκαθρέφτες. Η ανάμνηση των βλεμμάτων πουέχουμε ανταλλάξει κι άλλες φορές και ίσως πολύπρώιμα. Ήταν βλέμματα παντοδύναμα καιαδιαφοροποίητα. Δεν είχαν γλώσσα ούτεμπορούσαν να μας εξηγήσουν τι κάνουν καιγιατί. Τα βλέμματα θα μεταφράζονταν σιγά σιγάσε ένα ολόκληρο σύμπλεγμα το οποίο, αν δεμπορούσε να χωρέσει την δύναμή τους, θα ήτανυπόλογο σ ΄ αυτή. Ίσως να μην καταλάβουμεποτέ γιατί οι πράξεις μας να θεωρήθηκανντροπιαστικές. Γιατί να είδαμε έτσι τηναντανάκλασή μας στο ντροπιασμένο πρόσωπο –καθρέφτη των γονιών μας όταν ρίξαμε κατάλάθος ένα ακριβό βάζο σε ένα φιλικό σπίτι; Στοκάτω κάτω ένας ορισμένος βαθμός αυτού τουσυναισθήματος είναι απαραίτητος για την

συνύπαρξη με τους άλλους. Μερικές φορές όμως,οι ποσότητες ντροπής που είναι υποχρεωμένο τοαναδυόμενο ΕΓΩ να μεταβολίσει είναιυπερβολικά μεγάλες. Μπορεί η λογική που θακυριαρχήσει να είναι του τύπου ¨αν δεναισθάνεσαι ντροπή δεν είσαι ικανός για τηναγάπη¨.

Τέτοια τρομακτικά διλλήματα έχουν φυσικάεπιπτώσεις. Η ντροπή συνήθως συνοδεύεται καιαπό την πιο εξωστρεφή αδελφή της, την οργή.Μπορεί να γίνει πολύ ποθητή σύντροφος, πολύπερισσότερο από την χαμηλοβλεπούσα αδελφήτης. Η κακή της φήμη προέρχεται από τοπρόσκαιρο των λύσεων που έχει να προσφέρει.Είναι μια λύση πάντως κι αυτή. Αν οργιστούμεαρκετά μπορεί και να πιστέψουμε πως θακάνουμε τον κόσμο να συμπεριφέρεται όπωςακριβώς θα θέλαμε. Δεν θα είχαμε τότε κανέναλόγο να ντρεπόμαστε. Θα είχαμε πετύχει τονπολυπόθητο παντοδύναμο έλεγχο. Θαχρειαζόταν βέβαια, να κλέψουμε λίγη από τηδόξα του Θεού και δεν είναι να μπλέκεις με αυτά.Πίσω από την οργή, κρύβεται η φαντασίωση της

επανορθωτικής δύναμης της παντοδυναμίας μας,και αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τονεαυτό μας, το αποτύπωμα της βρεφικότητάς μας.

Ο Γιούνγκ έκανε έναν αρκετά ακροβατικό,πολύ χρήσιμο όμως, διαχωρισμό ανάμεσα σε δυοδιαστάσεις του ψυχισμού. Ο διαχωρισμός ήταναυτός μεταξύ Εγώ και Εαυτού. Ο Εαυτός για τονΓιούνγκ είναι το βασικό αρχέτυπο λειτουργίας τηςψυχής που καθορίζει την επιθυμία ενότητας καιολοκλήρωσης αυτού που θα αισθανθούμε σανπροσωπικό νόημα. Είναι επίσης και η βασικήδομή της αίσθησης που έχουμε για το τι είναιΘεός σαν απόλυτο κριτήριο του τι είναιπραγματικό. Χονδρικά, ο βασικός κληρονόμος τουαρχετυπικού Εαυτού είναι το Εγώ. Βρίσκονται σεδιαρκή διάλογο και μερικές φορές σε έντονησύγκρουση. Μεταξύ τους υπάρχει ένας άξονας οοποίος επί της ουσίας έχει αντικαταστήσει τηννεφελώδη κατάσταση της βρεφικήςπαντοδυναμίας. Σε αυτόν τον άξονα κινούνται οιαναπαραστάσεις, κυριολεκτικά, του Εαυτού. Απότην στιγμή που το παιδί αναγκάζεται νααποκοπεί από την ολοκληρωτική εξάρτηση από

την μητέρα του, πρέπει να δημιουργήσει μιαικανή αναπαράσταση αυτής της κατάστασης.Χρειάζεται να αισθάνεται ασφαλές αλλά όχιεξαρτημένο. Αυτόνομο, μα όχι μόνο. Θα είναι οεσωτερικός οδηγός που θα το αποτρέπει από τονα πέσει στην πνιγηρότητα του αδιαχώριστου ήτην απελπισία της εγκατάλειψης. Η αποτυχίααυτού του άξονα να λειτουργήσει οδηγεί στηνσύντηξη του ΕΓΩ και του ΕΑΥΤΟΥ. Υποστηρίζωπως η ντροπή και η οργή είναι πολύ έντονεςσυναισθηματικές αποκρίσεις όταν υπάρξει ρήξηστον άξονα που υποστηρίζει την βασική μαςαίσθηση αυτονομίας. Όταν δεν καταφέρουμε ναδιαχωρίσουμε τον αρχετυπικό μας πόθο για τηνενότητα, από την ανθρώπινη αδυναμία να τηνφέρει στην επιφάνεια. Η αδυναμία αυτήπαραδόξως είναι και αυτό που σώζει τηνκατάσταση. Η ντροπή δεν είναι μόνο έναδυσάρεστο συναίσθημα, είναι ταυτόχρονα και τοσήμα της αναγκαιότητας τουεπαναπροσδιορισμού της θέσης μας στον κόσμο.

Όταν οι Πρωτόπλαστοι έφαγαν τοναπαγορευμένο καρπό ξαφνικά ένιωσαν την

γύμνια τους και ντράπηκαν. Αναγκάστηκαν νακρυφτούν. Η βροντερή φωνή του Θεού που τουςέψαχνε τους ανάγκασε να προστατέψουν με έναφύλλο συκής τα γυμνά τους μέρη. Η ντροπήσυνόδεψε την δημιουργικότητα απέναντι στηναπόλυτη εξουσία Του. Είχαν μόλις κατανοήσειπως μπορεί και να διαφέρουν από τον δημιουργότους. Η αντίδραση του Θεού ήταν άμεση καιμάλλον υπερβολική, για να μην πούμεπαιδιάστικη… Εξορία από τον Παράδεισο καικαταδίκη στην ανθρώπινη κατάσταση. Η ανάγκηΤου για την επιστροφή σε μια ονειρικήπραγματικότητα συγκρούστηκε με την ανάγκητων ανθρώπων να χτίσουν ένα πραγματικόόνειρο. Έτσι κι αλλιώς, τα πρώτα συναισθήματατου στερεώματος αυτά ήταν. Η οργή του Θεού καιη ντροπή των ανθρώπων.

Η

18

ΑΓΆΠΗ ΓΙΑ ΕΚΔΊΚΗΣΗΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

εκδίκηση λένε πως είναι ένα πιάτο πουτρώγεται κρύο. Πόσο περίεργηπροτροπή για μια τόσο καυτή ψυχική

κατάσταση. Ίσως να σημαίνει ότι η καλύτερηεκδίκηση είναι αυτή που εκτελείται με ένανψυχρό, υπολογιστικό τρόπο, ένα παιχνίδιστρατηγικής όπου ο αντίπαλος θα είναι εντελώςαπροετοίμαστος όταν η θεά Νέμεσις του χτυπήσειθριαμβευτικά τη πόρτα. Ίσως πάλι, ένα κρύοπιάτο να είναι λιγότερο θελκτικό και έτσι ηπροτροπή δεν είναι τίποτε άλλο από μιασοφιστική παραπλάνηση να αφήσουμε το χρόνο

να περάσει, δοκιμάζοντας την αξιοπιστία τηςεπιθυμίας μας. Άλλωστε αν πεινάμε τόσο πολύ,και ένα κρύο πιάτο φαίνεται λαχταριστό. Όπωςκαι να έχει η εκδίκηση μας αναγκάζει ναφερόμαστε ευγενικά σε έναν σερβιτόρο(εφόσονείμαστε στα καλά μας) αναλογιζόμενοι τη τύχητου ζεστού ή έστω του κρύου πιάτου που έχουμεπαραγγείλει.

Η εκδίκηση δεν είναι ένα τόσο ασυνήθιστοζήτημα στη θεραπευτική διαδικασία. Όχιλιγότερο από ότι είναι στη καθημερινή μας ζωή.Σκεφτείτε. Πόσες φορές ένας απογοητευμένοςερωτικά σας έχει εκμυστηρευθεί τηνονειροπόληση του να τον επαναπροσεγγίσειμετανιωμένος ο απαίσιος προδότης του, μόνο καιμόνο για να του επιστρέψει τη περιφρόνηση:“Τώρα δε σε θέλω εγώ! Χα!”. Η εκδίκηση μοιάζεινα είναι ένας ρυθμιστής της δικαιοσύνης.Λειτουργεί υπηρετώντας την ακόμη καιπροληπτικά. Απαιτεί ένα μάτι για ένα μάτι. Ανκάτσουμε στα αβγά μας, θα έχουμε και οι δυο ταμάτια δεκατέσσερα.

Η εκδίκηση μάλλον, ντρέπεται για το γεγονός

πως είναι εξίσου σχεσιακή με την αγάπη. Καιπράγματι, δε μπορούμε εύκολα νααναγνωρίσουμε καμιά συγγένεια της με τη ψυχρήΛήθη. Η συμβουλή πως “η καλύτερη εκδίκησηείναι η αδιαφορία” προφανώς δε σημαίνει τίποτεπερισσότερο από τη προσπάθεια νααποκρύψουμε την βαθιά μας σύνδεση με αυτόνπου έχουμε βάλει στο μάτι. Μια σύνδεσηαρνητική και επίπονη, μα παρόλα αυτά βαθιά καιεπίμονη. Η εκδίκηση φροντίζει, με τον ιδιαίτεροτης τρόπο να διατηρεί βαθιά μέσα μας την εικόνατου κακού άλλου. Η ανάμνηση της απαίσιαςαδικίας- πληγής που έχουμε υποστεί,αναπαράγεται μέσα μας διαρκώς,ενεργοποιώντας ρεύματα οργής που φορτίζουντις εκδικητικές μας φαντασιώσεις με έναν τρόποσχεδόν ερωτικό και σίγουρα ηδονικό. Ο θρίαμβοςτης δικαιοσύνης μας ανατριχιάζει, θεραπεύονταςέστω και παροδικά την απώλεια της καλήςαυτοεικόνας μας ύστερα από ένα προσβλητικόσυμβάν που μας στοιχειώνει καιεπανορθώσαμε(έστω και στη φαντασία μας) μεμια ανάλογα προσβλητική επικράτηση. Άλλες

φορές η επιμονή της λαχτάρας για εκδίκηση απλάμας αποτρέπει από το να πενθήσουμε, νανιώσουμε αβοήθητοι μπρος στις φοβερές αδικίεςτης ζωής. Όσο αναπνέει μέσα μας η ελπίδα τηςεκδίκησης τίποτε δεν έχει τελειώσει ακόμη, καμιάσχέση δεν έχει οριστικά βουτήξει στο πηγάδι τουπαρελθόντος. Η εκδίκηση μοιάζει να έχει δύοκεφάλια. Ένα που αποζητά την επιδιόρθωση τωνσχέσεων μέσα από τη δίκαιη ισοφάριση τωνπληγμάτων και ένα άλλο που ενδιαφέρεταισχεδόν αποκλειστικά για τη καλή ναρκισσιστικήμας ισορροπία.

Αν κανείς παρατηρήσει τα σχόλια κάτω απόένα ποστ για τη φριχτή μεταχείριση ενόςκακοποιημένου ζώου σε μια πολύ ευγενική κατάτα άλλα ιστοσελίδα, δε θα πιστέψει στα μάτιατου, με το πόσες ευχές για ακραία εξειδικευμένεςμορφές καρκίνου εκτοξεύονται ενάντια στοδράστη. Η εκδίκηση μας φέρνει αντιμέτωπους μετον χειρότερο εαυτό μας και μάλιστα χωρίς τομπελά των ενοχών. Θύμα και δράστης έστω καιφαντασιωσικά εξισώνονται. Θα μπορούσε κανείςνα πει, ότι πλέον κανένας δεν είναι ολότελα

αθώος. Η επιθυμία της εκδίκηση μας, αν έχουμετα μάτια μας ανοιχτά, μας συστήνει με τη Σκιάμας. Ανακαλύπτουμε πως κάπου μέσα μαςδιαθέτουμε μια καταπληκτική ικανότητα ναπροκαλούμε και εμείς πόνο. Και δεν είναικαθόλου ανάγκη η εκδίκηση να κάνει πολύθόρυβο. Μπορεί να έχει μια παθητική,σαρκαστική και αποστασιοποιημένηφυσιογνωμία. Μπορεί να βράζει μέσα από μιααπαισιόδοξη παραίτηση που μολύνει τα πάντακαι τους πάντες γύρω της. Μπορεί να φτάσειμέχρι και σε μια περιπαιχτική μα εντελώςκυριολεκτική αυτοκτονία. Όπως και να έχει,όποιος άνθρωπος σε κάποια προσβολή δενεπιθυμεί να γυρίσει και το άλλο μάγουλο, αλλάαντιθέτως ονειρεύεται μια κάποια εκδίκηση,έρχεται αντιμέτωπος με την ομοιότητα του μετους άλλους ανθρώπους γύρω του. Αρχίζει ναμοιάζει με τον εχθρό του. Αν ακολουθήσουμεαυτό το τρόπο σκέψης μπορούμε να καταλήξουμεσε θρήνους για την ανθρώπινη φύση ή ναανακαλύψουμε μια ιδιαίτερη, παράδοξηαπόχρωση της ικανότητας μας για ενσυναίσθηση.

Ο Jung μιλώντας για τη Σκιά αναφέρει ότι“παραμένει στο παρασκήνιο, ανικανοποίητη καιμνησίκακη, μόνο περιμένοντας για μια ευκαιρίανα πάρει την εκδίκηση της με τον πιο στυγερότρόπο”(CW 18:587). Ετούτη είναι μια πολύενδιαφέρουσα οπτική της εκδίκησης, ως έναλιγότερο διαπροσωπικό και περισσότεροενδοψυχικό φαινόμενο. Η Σκιά μας, δηλαδή τοσύνολο των ασυνείδητων μη αποδεκτών πλευρώνμας, δε στοχεύει σε μια ηθική διόρθωση αλλάγίνεται ο φορέας αποκάλυψης του γεγονότος ότι οανθρώπινος ψυχισμός, έχει τη τάση προς τηνολότητα και όχι προς τη τελειότητα. Αν κανείς τοκατανοήσει αυτό(και ενώ ακούγεται απλό δενείναι καθόλου εύκολο πράγμα) μπορεί να δει τηνεκδίκηση της Σκιάς που φανερώνεται μεσυμπτώματα, ατυχήματα και διάφορεςσυναισθηματικές αναποδιές, ως μια προσπάθειατου ασυνειδήτου να επικοινωνήσει μαζί μας.Μπορεί να τη προσεγγίσει όχι ως μια τυφλή ορμήπρος τη καταστροφή, αλλά ως μια προσπάθεια ναμιλήσουν τα κομμάτια μας που η ανατροφή ή ηκουλτούρα μας τους έχει κόψει τη γλώσσα. Ο

φόβος της εκδίκησης αποκαθηλώνει τημονομέρεια και την ύβρι του Εγώ. Αποκαλύπτειταπεινωτικά τις ψευδαισθήσεις του, πως αποτελείτην αρχή και το τέλος της ζωής. Η εκδίκηση τηςΣκιάς είναι μια εκδίκηση για τη κακοποίηση τηςψυχής μας από εμάς τους ίδιους προς εμάς τουςίδιους.

Στο άρθρο “What makes revenge sweet: Seeingthe offender suffer or delivering amessage?”(Gallwitzer, Denzler, 2009, Journal ofExperimental Social Psycology, 45, 840-844)μαθαίνουμε πως ενώ οι άνθρωποι περιμένουν νανιώσουν καλύτερα όταν παίρνουν εκδίκηση, στοτέλος δεν ανακουφίζονται αλλά μπορεί και νανιώσουν χειρότερα, ίσως αναλογιζόμενοι τιςσυνέπειες της δικής τους πράξης. Αυτό δεν ισχύειστη περίπτωση όπου το άτομο το οποίοεκδικήθηκαν, καταλάβει και δείξει κατανόηση γιατους λόγους της τιμωρίας του. Σε αυτές τιςπεριπτώσεις η εκδίκηση δικαιώνει τη φήμη τηςπου τη θέλει γλυκιά. Γλυκιά και μοχθηρή μαόπως υποθέσαμε και παραπάνω σχεσιακή.

Ο Ντοστογιέφσκι στο Υπόγειο μας

προειδοποιεί: “Όταν ο πόθος της εκδίκησης μαςαδράχνει, όλα τ’ άλλα συναισθήματαεκμηδενίζονται, όσα υπάρχουν μέσα μας”. Ίσωςγι’ αυτό ο Θεός στην επιστολή προς Ρωμαίους μαςκαθησυχάζει: “Σε εμένα ανήκει η εκδίκηση”. ΟΝίτσε Τον διορθώνει παραθέτωντας ότι “μιαμικρή εκδίκηση, είναι πιο ανθρώπινη απόκαθόλου εκδίκηση”. Όπως και να έχει, ανπαρατηρήσει κανείς λίγο καλύτερα αυτούς πουφλέγονται από την ανάγκη να πάρουν το αίματους πίσω, τελικά θα αντιληφθεί ότι δε πάσχουντόσο από το πόθο της εκδίκησης, αλλά από τηνεκδίκηση του πόθου.

Ο

19

ΕΡΩΤΙΚΉ ΑΊΡΕΣΗΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

διαμελισμένος Ορφέας, παίζονταςεπίμονα και μυστηριωδώς τη λύρα του,μας γητεύει: στρέφουμε διαρκώς τη

προσοχή μας στους ηλεκτρονικούς μαςυπολογιστές, τα τάμπλετ και τα κινητά μας. Ομύθος το’ χει να μη μπορούν να του αντισταθούνούτε οι πέτρες, ούτε τα δέντρα στις μελωδικέςαφηγήσεις του. Πως είναι δυνατόν να τοναρνηθούμε εμείς; Χαϊδεύουμε με ένα ή δυοδάκτυλα τρυφερά τις οθόνες, σφιχτοκρατάμεόπως το χέρι του αξιολάτρευτου έρωτα μας ταπλαστικά ποντίκια, χάνουμε την υπομονή μας

όταν ένα βίντεο αργεί να ξεκινήσει σα να μαςέστησε σε ραντεβού. Γκρινιάζουμε καμιά φορά,πως η τεχνολογία μας έχει στερήσει τη ψυχή μαςή μας αποξενώνει από τον διπλανό άνθρωπο.Αλλά αλήθεια ποιον κοιτάζουμε όταναλληθωρίζουμε εμμονικά στα μέσα κοινωνικήςδικτύωσης; Την Αφροδίτη να μας προκαλείποζάροντας με duckface(η πάπια σε μερικούςμύθους ήταν σύμβολο της όμορφης θεάς), τηνΆρτεμη να αλυχτά ζητώντας εκδίκηση για τουςπληγωμένους της σκύλους, τον Άρη νακεραυνοβολά με σαρκαστικά επιχειρήματα τουςεχθρούς του, την Ήρα να μας καθησυχάζει μεγνωμικά γεμάτα δηλητήριο και ζήλια, τον Ερμήνα περιγελά το χρόνο στα μαυρόασπρα gifακιατου…

Η αλήθεια ίσως είναι πικρή, αλλά αγαπάμεαυτά τα μαραφέτια. Πιθανόν δε μας έχουν κλέψειτη ψυχή, αλλά αντίθετα εκείνη μας αναζητάειμέσα από αυτά. Ο Freud μας διευκολύνει στοσυγκεκριμένο επιχείρημα, έχοντας μιλήσει για τη“πολύμορφη διαστροφή” και ο Jung σταΣεμινάρια του στο Bollingen για τα Όνειρα μας

επιβεβαιώνει: “Δεν έχουμε όνομα κάποιαςδιαστροφής για το πιάνο, αλλά μπορεί να υπάρξεικάτι τέτοιο. Μπορεί ακόμη[η libido] να εισρεύσειστη κεντρική θέρμανση. Υπάρχει ένα υπόλειμματης libido, που ρέει τόσο αργά, που θα μπορούσενα διατεθεί για το επόμενο πράγμα που θασυναντήσουμε”. Αν λοιπόν είναι ανθρώπινο ναέχουμε ερωτική επιθυμία για τον καυστήρα μας,γιατί να μην είμαστε ερωτευμένοι με τα κινητάμας;

Άλλωστε μπορούμε εκεί να απολαύσουμε μιαφαντασιωσική, μυθολογική πλευρά του εαυτούμας. Μαγικά φίλτρα στις φωτογραφίες που μαςμεταμορφώνουν, συσσωρευμένη σοφία σε λίγεςλέξεις όπως τα ξόρκια, μαντικοί διαλογισμοί σεπαράδοξες ιδέες, απολλώνιες μουσικές,διονυσιακά γλέντια, κακίες, η καλοσύνη μας –όλα αφηγούνται την αλήθεια μας. Και είναιπροφανέστατα αιρετικό να μιλούμε για αλήθεια,διότι όλοι είμαστε σίγουροι πως στα μέσακοινωνικής δικτύωσης δε φαίνεται ο“πραγματικός εαυτός μας”. Πως παρουσιάζουμεμια καλοστημένη βιτρίνα και περιμένουμε να

χορτάσει ο ναρκισσισμός μας σα ξεραμένη γη τηβροχή από επιβραβευτικά χεράκια. Όποιος στοφλερτ ή στη δουλειά του είναι αυτό που λέμε ο“πραγματικός εαυτός του” ας πετάξει τη πρώτηπέτρα. Πάντως, αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι, ηούτως ή άλλως προβληματική έννοια“πραγματικός εαυτός”, οπωσδήποτεπεριλαμβάνει ως τμήμα και τη φαντασίωσηαυτού που θα θέλαμε να είμαστε. Πως είναιδυνατόν να υποστηρίζουμε πως γνωρίζουμεκάποιον, χωρίς να ξέρουμε ή να υποθέτουμε τιςαπόκρυφες φιλοδοξίες του;

Αγαπάμε τα κινητά και τα pc μας, μάλλονεπειδή μας προκαλούν την αίσθηση ότι εκείναμας κοιτάζουν με αγάπη. Και είναι αυτό το ζεστόβλέμμα που μας έχει στερήσει η αδιάφορη, κυνικήκαπιταλιστική μονομανία. Ο Hillman γράφει:“Φυσικά και είμαι σε μια απελπισμένηναρκισσιστική ανάγκη… επειδή ο κόσμος χωρίςψυχή δε μπορεί να προσφέρει οικειότητα, δεμπορεί να επιστρέψει το βλέμμα μου, δε μπορείνα με κοιτάξει ελκυστικά, μεευγνωμοσύνη…”(The thought of the heart and the

soul of the world). Αν κάθε σύμπτωμα είναι καιμια εκδήλωση της ψυχής μας και τωνπαραμελημένων αναγκών της, τότε ίσως οδιαστροφικός, σχεδόν εξαρτητικός έρωτας μας γιατο διαδίκτυο και τους αγγέλους του είναι ηεκδήλωση της ανάγκης μας να ξανασυνδεθούμεμε την ανθρωπότητα. Να αποδεχτούμε πως τηνέχουμε απόλυτη ανάγκη και “μέσα” αλλά και“έξω” μας.

“- Μα είναι δυνατόν να βρει κανείς την αγάπηστην ανόργανη ύλη;” θα διαμαρτυρηθεί κανείςεύλογα. Μα και ο Ορφέας την Ευριδίκη του, στοΚάτω Κόσμο την έψαξε. Στο κόσμο των μηζωντανών όντων. “- Και Θα τη βρούμε σίγουραεκεί;” θα ρωτήσει κάποιος λίγο πιο ανυπόμονος.Μα αυτό δε σημαίνει σε τελική ανάλυση καιτίποτε οριστικό. Και ο Ορφέας, όταν τη βρήκε, τηνκοίταξε νωρίτερα από ότι είχε ειδοποιηθεί ναπράξει και τη ξαναέχασε. Είναι η νομοτελειακήδυσπιστία ή ελπίδα που εξαναγκάζει το είδος μαςνα διαμελίζεται από το αναπόφευκτο πένθος.

Ο Έρωτας, ως η θεμελιώδης ορμή προς τηδιατήρηση της ζωής είναι εκ των πραγμάτων

αιρετικός. Το επιβεβαιώνει η μοναξιά μας, στογνωστό μας σύμπαν. Αυτή η όψιμη μοναξιά τουςείδους μας, χωρίς τα βέλη του Έρωτα, θα μαςοδηγούσε σε μια φριχτή υπαρξιακή απελπισία. Σεένα κενό σύμπαν δε θα είχαμε άλλη συντροφιάπαρά τη κοσμική κατάθλιψη. Είναι ο έρωτας μετις φορτισμένες συναντήσεις του, με τις γεμάτεςλυρισμό φαντασιώσεις του που μας προσκαλείστο μυστήριο παιχνίδι της συνέχισης της ζωής.Μα δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως η δουλειά τουείναι να μας προσκαλέσει. Δε μπορεί να μαςυποσχεθεί τίποτε περισσότερο. Ως γιος του Χάους,ο θεός Έρως είναι η αποδιοργανωτική έλξη προςτο άλλο, ο ανανεωτικός διαμελισμός τηςμονόπλευρης μας ύπαρξης.

Εν συντομία, συμβαίνουν τα ακόλουθα: Σεσυναντώ. Σε ερωτεύομαι. Βλέπω τα μάτια σου ναμε κοιτούν με θαυμασμό και αγαπώ τον εαυτόμου. Είμαστε μαζί. Προσπαθούμε ναεκμηδενίσουμε την απόσταση. Το καταφέρνουμεορισμένες φορές. Η απόσταση αναδύεται εκ νέου.Δεν είμαι σίγουρος ότι αγαπώ τον εαυτό μου. Δενείμαι σίγουρος ότι σε συναντώ. Ποια είσαι; Ποιος

είμαι;Αν όλα τα άλλα είναι εύκολο, λίγο πολύ, να τα

αναγνωρίσουμε, το μυστήριο παραμένει: Τιυπάρχει εκεί σε αυτή την απόσταση πουδημιουργείται ανάμεσα σε εσένα και εμένα; Καιπως μπορούμε να αντέξουμε την απροσδιόριστη,μετέωρη αυτή απόσταση χωρίς να τραπούμε σεφυγή ή να καταπιούμε ο ένας τον άλλο;

Ο χώρος ανάμεσα μας, είναι ο προνομιακόςχώρος της ψυχής. Ο τόπος που εκτυλίσσεται ηκατεξοχήν ανθρώπινη περιπέτεια. Ίσως να είναικαι το ηφαιστειακό ρήγμα μέσα από το οποίοαναδύθηκε η συνείδηση. Ας ονειροπολήσουμε τηστιγμή, που μια ερωτευμένη με το βρέφος τηςμητέρα το βοηθά να αντέξει την απόστασημεταξύ τους, που λίγες μέρες πριν ήταναδιανόητη. Η απόσταση αυτή γεμίζει από τηψυχή της(εικόνες, αναμνήσεις, βιώματα, ελπίδες)βοηθώντας το μικρό πλάσμα να αρχίσει δειλά νααποκτά μια αίσθηση της δικής του ψυχής. Αν ημητέρα εκμηδενίσει την απόσταση, δε θα υπάρχειαρκετός χώρος για εκείνο(ή εκείνη). Αν η μητέρααπουσιάσει υπερβολικά το βρέφος κινδυνεύει να

κατακλυστεί θανάσιμα από το κενό.Κάθε ερωτική συνάντηση, είναι μια ευκαιρία

να πάρουμε απόσταση από τον Εγώ μας. Αυτόσυμβαίνει μέσα από τη κοινωνία με το άλλο καιτη βουτιά στο εμείς. Αυτή η ερωτικά φορτισμένηαπόσταση, επιτρέπει στη ψυχή να αναδυθεί.Όπως γίνεται στα όνειρα. Όπως γίνεται σταποιήματα των ερωτικά απογοητευμένων, ή ταδάκρυα των αποχαιρετισμών. Όπως γίνεται στονεργασιομανή που μισεί στα κρυφά τη δουλειά τουή την ανορεξική γυναίκα που σιχαίνεται το μεκόπο διαλυμένο σώμα της. Όπως γίνεται στηψυχοθεραπεία με τις παραξενιές τηςμεταβίβασης. Ο Έρως και η Ψυχή είναι ένα αιώνιοζευγάρι που το δράμα του θα επαναλαμβάνεταιολόιδιο κάθε φορά που ένα βέλος θα τρυπά μιακαρδιά που χτυπά μηχανικά και μονότονα.

Ένα άρθρο που μιλά για τον έρωτα και ξεκινάμε αναφορές στον εθισμό μας στα μέσακοινωνικής δικτύωσης, ακούγεται μάλλονανορθόδοξο. Όμως αυτό που επιχειρήθηκε είναινα τονιστεί ο αιρετικός χαρακτήρας του έρωτα: Ηικανότητα του να τρυπώνει παντού ενοχλητικά

και να μας δίνει οδυνηρές ευκαιρίες νασυναντήσουμε τη ψυχή μας. Στη δουλειά μου,είναι εύκολο να παρατηρήσει κανείς πως οιάνθρωποι είμαστε ερωτευμένοι με ταπροβλήματα μας. Τι θα προτιμήσουμε; Νααφεθούμε στο δόγμα ότι ο άνθρωπος είναι μιαμηχανή που χαλάει και χρειάζεται μια οικονομικάσυμφέρουσα επιδιόρθωση, ή να ασπαστούμε τηνερωτική αίρεση;

Η

20

Ο ΖΗΤΙΆΝΟΣΑΠΌ ΤΟ ΘΟΔΩΡΉ ΔΡΟΎΛΙΑ

Βιριδιάνα, έχει μόλις διαλέξει τουςζητιάνους που θα φιλοξενηθούν στηνάδεια έπαυλη του θείου της, ο οποίος

μόλις έφυγε από τη ζωή. Πιστεύει πως με κάποιοτρόπο φταίει για το θάνατό του και μάλλον, έχειαποφασίσει να κερδίσει μια θέση στον Παράδεισομέσω της ολοκληρωτικής αφιέρωσής της στουςάτυχους αυτού του κόσμου.

Ο Ισπανός σκηνοθέτης Λουί Μπουνιουέλ στηνταινία του “Βιριδιάνα”(1961), μέσα στις τόσεςιδιοφυείς σκηνές της ταινίας έχει τοποθετήσει καιτην εξής: Όταν η ηρωίδα και οι ζητιάνοι της

φτάσουν στο μεγάλο σπίτι, μέσα στην ευφορίακαι τα εκθειαστικά σχόλια από τουςευεργετημένους, θα υπάρξει μια τεράστιαπαραφωνία η οποία και θα παραγκωνιστεί μεεπιδέξιο τρόπο. Ένας από τους ζητιάνους δε θασυμπεριφερθεί ακριβώς με σεβασμό. Θαπροσβάλλει τον πιστό υπηρέτη του σπιτιού, ότανο τελευταίος τους προειδοποιήσει πως θα έχει τονου του αν αρχίσουν να χώνουν τη μύτη τους εκείπου δεν πρέπει. Ο ζητιάνος θα ακούσει τιςπαραινέσεις της καλοκάγαθης Βιριδιάνα πωςπρέπει να μάθει να έχει πειθαρχία και θα τηνακούσει να λέει πως δεν καταλαβαίνει το λόγοπου την προσβάλλει μέσα στο σπίτι της. Οσυγκεκριμένος ζητιάνος θα δηλώσει, “σιχάθηκαόλον αυτό τον οίκτο” και πως “θα ήταν καλύτερονα φύγω”. Θα ζητήσει μερικά ψιλά πριν φύγει“επειδή είναι φτωχός”. Δε θα εμφανιστεί στηνταινία ποτέ ξανά.

Η “ασέβεια” των φτωχών ζητιάνων θαολοκληρωθεί στο τέλος, όταν οι υπόλοιποιεκμεταλλευόμενοι την απουσία της κυρίας τουςθα λεηλατήσουν το σπίτι, ως την επιστροφή της,

οπότε και κάποιοι απ ΄ αυτούς θα αποπειραθούννα την κακοποιήσουν.

Θα ήταν αφελές να σκεφτούμε πως ο ζητιάνοςείναι απλώς ένα ασεβές και αχάριστο υποκείμενο,αν και κανείς μας δε θα μπορούσε να πάρει όρκοπως δε του πέρασε αυτό από το μυαλό στη θέαενός φορτικού ζητιάνου. Αυτή η μορφήεμφανίζεται με διάφορους τρόπους, στα όνειρα ήακόμα και στις φαντασιώσεις μας, και σαν όλα τασύμβολα που χρησιμοποιεί το ασυνείδητοπερισσότερο μεταφέρει ένα μήνυμα παρά ζητάεικάτι.

Στις εικόνες που μπορεί να παρουσιαστούνείναι, τρομακτικοί ζητιάνοι που απειλούν ακόμακαι τη ζωή μας, ήπιων τόνων βοηθοί μέσα σταόνειρα και τις φαντασιώσεις, σοφοί ή ακόμα καιεμείς οι ίδιοι να έχουμε βρεθεί στην κατάστασητης απόλυτης ανημπόριας. Μπορεί τότε ναδοκιμάσουμε την απόλυτη ντροπή και θλίψη, τοφόβο ή ακόμα και την ανακούφιση. Η παρουσίατου πολλές φορές σημαίνει πως είμαστε πολύκοντά, ίσως περισσότερο από ποτέ, στηναποκάλυψη μιας αλήθειας για τον εαυτό μας. Ο

Οδυσσέας λίγο πριν φτάσει στον πολυπόθητοστόχο του μεταμορφώθηκε από τη θεά τηςΣοφίας σε έναν ταπεινό ζητιάνο. Άλλωστε, τιάλλο πέρα από ταπείνωση για το αλαζονικό Εγώείναι η συνάντηση με μια ασυνείδητη αλήθεια; Τοχαρακτηριστικό του, όπως και όλων τωνσυμβολικών αναπαραστάσεων άλλωστε, είναιπως για να γίνει αντιληπτό το νόημά του πρέπεινα του επιτραπεί να είναι ένα δικό μας κομμάτι.Τι σημαίνει όμως αυτό;

Ο ζητιάνος στη ταινία του Μπουνιουέλαντιλήφθηκε κάτι που τον οδήγησε προφανώς νασιχαθεί τον οίκτο και να επιλέξει να συνεχίσει τηζωή που είχε μέχρι τώρα. Δεν υπάρχειμεγαλύτερη ατιμία από το να υποβαθμίζεις ένανάνθρωπο στην κατάσταση του εργαλείου. Στηνουσία όταν κάποιος χρησιμοποιεί κάποιον άλλογια τους δικούς του σκοπούς τον καθιστά αόρατοσαν αυτόνομο υποκείμενο που οι πράξεις του θαμπορούσαν να έχουν κάποια επίπτωση στονκόσμο. Είναι μια αφόρητη κατάσταση πλήρουςαποξένωσης, καθώς η έλλειψη αντανάκλασης τηςφωνής μας πάνω στον κόσμο την καθιστά

ανύπαρκτη. Πρόκειται για απάνθρωπη τιμωρία ηοποία συμβαίνει συχνότερα από όσο νομίζουμε. Οοίκτος της Βιριδιάνα είχε καταδικάσει το ζητιάνο.Δε θα μπορούσε να είναι τίποτα περισσότερο γιαυτή, παρά μόνο ζητιάνος. Μπροστά σε αυτή τημοίρα θα επιλέξει τη την αποχώρηση. Οιυπόλοιποι ζητιάνοι που έμειναν, εκτόνωσαν τομίσος τους για τον οίκτο της με πιο φανερό τρόπο.Μετατράπηκαν σε άρπαγες.

Πέρα από τις σίγουρες πολιτικές προεκτάσειςπου έδωσε ο σκηνοθέτης, στην ηρωίδα τουυπάρχει κάτι γνώριμο. Δε χρειάζεται απαραίτητανα συναντήσουμε ένα ζητιάνο στηνπραγματικότητα αν και πιστεύω ότι είναι πάνταμια διαφωτιστική εμπειρία. Σε αυτό πουμοιάζουμε με τη Βιριδιάνα είναι η μοίρα πουεπιφυλάσσουμε στην παρουσία του ζητιάνου σταόνειρα και τις φαντασιώσεις μας, σαν εικόνα ενγένει.

Ο οίκτος, αν και αρκετά παρηγορητικός(παραδόξως, περισσότερο για εκείνον που τονδείχνει) εγκαθιστά μια ασφαλή απόσταση απόαυτή την αλλότρια μορφή ζωής που έχει χάσει

κάθε δύναμη για αυτόνομη ζωή. Περισσότερο απόοποιαδήποτε συναισθηματική απόκριση απέναντιστην ανημπόρια, ο οίκτος είναι ικανός ναμουδιάσει το μυαλό. Κι αυτό επειδή μπορεί ναδημιουργήσει τη φαντασίωση πως η δική μαςαυτονομία είναι τόσο καλά προστατευμένη πουτελικά έχουμε τα αποθέματα να υποφέρουμε γιατον άλλο.

Οφείλω να ομολογήσω πως δεν είναι δυνατόννα περάσει απαρατήρητος ο καταγγελτικός λόγοςτης παραπάνω παραγράφου. Αλήθεια, γιατί ναονομάζουμε οίκτο την έκφραση συμπόνιας καιθέλησης για προσφορά; Είναι αλήθεια, πως ταπροσωπικά μου κίνητρα έχουν κάποιο ρόλο σεόλα αυτά αλλά δε μιλάμε γι αυτό φυσικά.

Η μορφή του ζητιάνου κινείται στη σκιά και γι΄ αυτό ακριβώς προκαλεί μερικές φορές τόσοέντονα συναισθήματα. Από την απέχθεια ως τηνεπιθυμία σωτηρίας του. Αυτό που και οι δυοπεριπτώσεις έχουν κοινό, είναι η μεγάληαπόσταση που δημιουργούν με αυτή τη μορφή,ειδικά όταν εμφανίζεται στην πραγματικότητα.Όπως όλα τα συμπλέγματα αναπαραστάσεων,

έτσι και ο ζητιάνος μπορεί να κατέχει δυνάμειςπολύ μεγάλες για να τις αντιληφθούμε με τηνπρώτη ματιά. Ο παραγκωνισμός του μπορεί, όπωςκαι στην ταινία, να τον μεταμορφώσει σε ένατρομακτικό και βέβηλο ον που μπορεί ναοδηγήσει εμάς τους ίδιους στην ακραίακατάσταση αδυναμίας που μέχρι πριν λίγοβρισκόταν αυτός. Μπορεί τότε η πολύτιμηαυτονομία και πληρότητα του Εγώ μας να πληγείαπό ταπεινά “ένστικτα” όπως ο φθόνος, ο τρόμοςή η βασανιστική ανάγκη μας για τον άλλο, χωρίςτον οποίο μπορεί να αισθανθούμε πως χάνουμετην ανθρώπινη μας υπόσταση.

Πως θα μπορούσε να γίνει πιο αντιληπτόαυτό; Δυστυχώς, για διάφορους λόγους, οψυχαναλυτικός λόγος είναι σχετικά μυστηριώδηςκαι αυτό καταλήγει κάποιες φορές εις βάρος τηςκατανόησης. Μια χρήσιμη λύση είναι η αναγωγήψυχικών δυνάμεων ή συστημάτων σε μια πιοκατανοητή γλώσσα.

Κανείς δε θα μπορούσε να παρακάμψει τησημασία που έχουν οι αναπαραστάσεις τηςπραγματικότητας για τον ψυχισμό. Αποτελούν

πληροφορίες, οι οποίες παίρνουν τη θέση τουςμέσα στο χάρτη που δημιουργούμε για τηνπραγματικότητα. Αυτό σημαίνει πως αποτελούνσημεία τα οποία εντάσσονται σε μεγάλεςσυστοιχίες από άλλα σημεία. Ανάλογα με τησυστοιχία μέσα στην οποία ένα σημείο βρίσκεται,αλλάζει και χροιά. Μέσω της διαφοράς του απόάλλα παράγεται το συγκεκριμένο νόημα πουαντιστοιχεί σε κάθε δυνατή περίσταση. Τίποτα δεμπορεί να υπάρξει έξω από το χάρτη πουκατασκευάσαμε για να κατανοήσουμε ένανκόσμο που δε φαίνεται να έχει κάποιο σκοπό,πέρα από το να κινείται. Οι πληροφορίες αυτέςείναι κοινά αγαθά, που σε κάθε προσωπικήιστορία έχουν διαφορετική απόχρωση και μιαμοναδική στην Ιστορία εμφάνιση. Ακόμα και τογεγονός πως η γη γυρίζει είναι σίγουρο πως έχειτόσες αποχρώσεις όσοι και άνθρωποι πουπερπάτησαν στον πλανήτη ( αυτοί που τογνώριζαν τουλάχιστον ). Το μόνο που θαχρειαζόταν, θα ήταν να ξεδιπλωθούν οι συνδέσειςαυτής της αναπαράστασης με όλες τις άλλες ενόςπροσωπικού κόσμου. Ακόμα και η περιστροφή της

γης, είναι σκλάβος της σιδερένιας μας θέλησης νακατασκευάζουμε την ιστορία του εαυτού μας.

Με βάση αυτά, θα μπορούσαμε να πούμε πωςδεν υπάρχει πληροφορία που να μην απευθύνεταιπροσωπικά στον καθένα μας. Κατά μια έννοιαείμαστε ανεπανόρθωτα υπεύθυνοι για τον κόσμο.Αυτό κάνει την αναπαράσταση αθάνατη. Άχρονη,άτοπη και πάντα επίκαιρη. Σαν το ασυνείδητο,αλήθεια… Η εμμονή μιας αναπαράστασης ναεπιστρέφει, κυρίως επειδή δεν αποσυνδέθηκεποτέ από πάνω μας. Συνεχίζει να πράττει αυτόπου ξέρει μόνο να κάνει. Να συνδέεται. Και θα τοεπαναλαμβάνει μέχρι να την υποδεχτούμε σανένα κομμάτι του εαυτού μας. Θαεπαναλαμβάνεται και θα μας χτυπά την πόρτα.Μπορούμε να τη θεωρήσουμε έναν ζητιάνο και νατην ελεήσουμε με το περίσσευμα της αυτονομίαςμας. Τι θα μπορούσε να μας προσφέρει έναςζητιάνος άλλωστε; Θα μπορούσαμε επίσης, ναακούσουμε το μήνυμα που μεταφέρει. Καθόλουεύκολο έργο, καθώς ο ζητιάνος είναι μια μορφήστερημένη από Λόγο και αίτιο. Κινείται σε έναχώρο που βασιλεύει το σκοτάδι και δύσκολα θα

αναγνωρίσουμε τη βούλησή του ή τη σχέση πουέχουμε μαζί του. Η μορφή του ζητιάνου θαεπανέρχεται σαν τρόμος ή αλαζονεία όσο τουαρνούμαστε το δικαίωμα να έχει να πει κάτι.

Κάποιος μου διηγήθηκε ένα γνώριμοπεριστατικό σε όλους μας. Εξελίχθηκε σε έναφανάρι, στο οποίο όπως συχνά συμβαίνει υπήρχεένας ζητιάνος που παρακαλούσε για χρήματα.Μπροστά στην πρόσκαιρη έλλειψη αρκετώνκερμάτων που να συμπληρώνουν ένα συμβατικάαποδεκτό ποσό ελεημοσύνης, ο πρωταγωνιστήςθεώρησε σωστό να δώσει το ευτελές ποσό πουυπήρχε. Ο ζητιάνος, σε μια θεαματική επίδειξηαχαριστίας (;), εκσφενδόνισε το κέρμα πίσω στοαυτοκίνητο πλήττοντας καίρια την αυτοεκτίμησητου οδηγού. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η τρέλα ή ηκακία είναι οι πιο βολικές εξηγήσεις αν και δε θαμπορούσαν να σταματήσουν το ξήλωμα τηςβεβαιότητας. Σε ένα εκτυφλωτικό Εγώ, λίγοσκοτάδι από τον κόσμο της Σκιάς ίσως και ναείναι χρήσιμο.

«Ω

21

ΥΠΟΧΟΝΔΡΙΑΚΆ ΠΆΘΗΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

θανατηφόρα σιωπηλό, πανδαιμόνιο!»,γράφει ο Νίτσε στους Διθυράμβους του

Διονύσου. Σα να υμνεί την οριακή στιγμή που ουποχονδριακός, μόλις ανακάλυψε μια καινούριαύποπτη ελιά στη πατούσα του, ή έναν παράδοξοήχο στα σωθικά του, ή έναν απρόσκλητο πόνοστη καρδιά του, ή ένα εξόγκωμα κοντά στο λαιμότου, ή μια ήπια αλλά επίμονη δυσφορία στηνανάσα του, ή απλώς πληροφορήθηκε πως έναςγνωστός του πέθανε αιφνιδιαστικά από μια πολύύπουλη ασθένεια. Πριν λίγα λεπτά, η γηγυρνούσε κανονικά, οι καθημερινές υποθέσεις

ακολουθούσαν τη ρουτίνα τους, ενώ τα σχέδια γιατο μέλλον έπαιρναν τη σειρά τους για τηνεπιβίβαση στο τρένο των συνηθειών. Όμως τώραπια, στο πανδαιμόνιο των βιαστικώνσυλλογισμών του δεν υπάρχει τίποτε άλλο παράμόνο το σώμα. Ή μάλλον με σιγουριά υπάρχειμόνο ένα κομμάτι του σώματος. Αυτό που νοσεί.Μέσα από τη νοσηρή του λάμψη, αναδύονταιεικόνες από λευκές ρόμπες, οδυνηρές μαανέλπιδες θεραπείες, νεκροκρέβατα, διαθήκες,πόνος, ανημποριά. Ο υποχονδριακός στέκεταισιωπηλός ακόμη και όταν παραπονείται για τασυμπτώματα του. Σιωπηλός επειδή σχεδόν τίποτεδε μπορεί να γλυκάνει την εσωτερική τουφασαρία. Σιωπηλός στη δουλειά, στηναναγκαστική βόλτα, στην αυπνία του, στοθάλαμο αναμονής του γιατρού.

Πόσο είναι εύκολο, για τους παρατηρητές ναβεβαιώσουν πως όλα αυτά δεν είναι παράπαιχνίδια μιας ξέφρενης φαντασίας! Ή μιαςευαισθησίας που θα πρέπει ο καημένοςυποχονδριακός να ξεφορτωθεί- να δυναμώσει!Παράλληλα και η ιατρική τους τελευταίους

αιώνες πάλευε να αντιμετωπίσει το περίεργοαυτό φαινόμενο με τα ίδια επιχειρήματα. Οεπιστημονικός λόγος ζυμωνόταν γύρω από τηδιαμάχη για το εάν η Υποχονδρία είναι τελικά μιατρέλα, ή μια «νευρική» ασθένεια(ουσιαστικά τοανδρικό ανάλογο της γυναικείας υστερίας). Όσοναφορά την διάγνωση του Υποχονδριακού, οχειρότερος του φόβος γίνεται πραγματικότητα:στη περίπτωση του η Ιατρική δεν έχει προχωρήσεικαι τόσο… Από τη πλευρά της ψυχανάλυσης οFreud παραδέχεται πως η υποχονδρία αποτελείένα «ατιμωτικό κενό» στο οικοδόμημα της.

Η παραδόξως κωμική λέξη με την οποίαέχουμε καταπιαστεί, είναι προφανέσταταελληνική και προέρχεται από το σημείο τουσώματος στη κοιλιακή χώρα ακριβώς κάτω απότα πλευρικά τόξα. Οι προπάτορες υποχονδριακοίσυχνά εκεί εστίαζαν τα σωματικά τουςπαράπονα. Το ίδιο σημείο περιγράφει οΠλάτωνας στον Τίμαιο ως τη κατοικία του ζωικούκομματιού της ψυχής μας που επιθυμεί ταφαγητά και τα ποτά, δε καταλαβαίνει από τιςπαραινέσεις του ορθού λόγου αλλά ψυχαγωγείται

από είδωλα και φαντάσματα, και κάνει τόσηφασαρία ώστε ορθά τοποθετήθηκε σε τέτοιααπόσταση από το κεφάλι. Παιχνίδι της τύχης ήμια αρχετυπική διαίσθηση, νομίζω πως πράγματιη υποχονδρία σχετίζεται με εκείνο το παιδικό-ζωώδες κομμάτι της ψυχής μας που αγωνιά γιατην επιβίωση, είναι ζωντανό και θορυβώδες,ψυχαγωγείται ή τρομοκρατείται με φαντάσματα,μερικές φορές δε πείθεται από τα καθησυχαστικάλόγια των γιατρών που εκ των πραγμάτωνδιακονούν τον ορθό λόγο.

Η υποχονδρία, παρότι από όλους τους φορείςτης περιγράφεται ως μια κατάσταση που «σουστερεί τη ζωή», κρύβει ταυτόχρονα μια βαθιάελπίδα και ανησυχία για την συνέχιση της. Δενυπάρχει, νομίζω κανένα άλλο άτομο διψασμένογια τις χαρές της αυθόρμητης ζωής, όσο ουποχονδριακός. Πίσω από τα σφιγμένα χείλη, τοαποσυντονισμένο από τις βουερές σκέψειςβλέμμα, το επίμονο μουρμουρητό τωνσυμπτωμάτων και τη παρανοϊκή κατασκόπευσητων αισθήσεων, κρύβεται μια σπίθααιφνιδιαστικά παιδική. Αν κάποιος ήθελε να είναι

θεωρητικά συνεπέστερος θα αναλογιζόταν τονόρο παλινδρόμηση. Η Anna Freud, ακολουθώνταςτο σκεπτικό του πατέρα της, υποστηρίζει πως ηυποχονδριακή κατάσταση είναι μια επιστροφήστη σχέση μητέρας- παιδιού, όπου το σώμα είναι ηαναπαράσταση του παιδιού ενώ η «μητέρα»αγαπάει και φροντίζει μονομανιακά το αδύναμοπλάσμα. Το σώμα, πραγματικό ή φαντασιωσικό,φορτίζεται ενεργειακά, ακτινοβολεί με τηναρκισσιστική του απαίτηση, διαμελίζεται καιανασυντίθεται σε κάθε τρομερή ή παρηγορητικήιδέα, εκρήγνυται από θυμό στη παραμικρήπαρανόηση, αποκτά το δικαίωμα να φοβάται,αποκτά το δικαίωμα να παραληρεί.

Ο υποχονδριακός, μονίμως αμφιταλαντεύεταιανάμεσα στην ιδιαιτερότητα του και τη κοινήανθρώπινη μοίρα. Στη πένθιμη απολογία του,άλλοτε βρίσκει ένα μεγαλειώδες προσωπικόνόημα στην ατυχία του να υποφέρει τόσοβάναυσα- πιθανόν είναι μια μορφή τιμωρίαςόπως του Προμηθέα. Άλλοτε αποδέχεται τησυμμετοχή του στην ευαλωτότητα τουανθρώπινου όντος «- Γιατί να είμαι κάτι ιδιαίτερο;

Τόσοι και τόσοι δεν αρρωσταίνουν»; Ο Kohut μαςπροσφέρει μια ιδιαίτερη οπτική πάνω σε αυτό τοθέμα, υποστηρίζοντας πως η υποχονδρία πιθανόννα είναι ένα σύμπτωμα του φόβου της ψυχικήςκατάρρευσης. Μια αλληγορία της αποσύνθεσηςτου εαυτού μπροστά στις πρωτόγονες μηαπαντημένες μας ανάγκες να αποκτήσουμε μιαυγιή αυτό-εικόνα μέσα από το καθρέφτισμα τηςπροσωπικής μας αξίας και της συμμετοχής σε μιασημαντική ανθρώπινη κοινότητα. Ουποχονδριακός λοιπόν είτε σταυρώνεται ως θεός,είτε αποτελεί μια σταγόνα ασημαντότητας στοναιώνιο πόνο. Και στις δύο περιπτώσεις τομαρτύριο του, επιβεβαιώνεται πανηγυρικά.

Τον ίδιο δρόμο ακολουθεί και η σχέση του μετο ιατρικό προσωπικό. Από τη μία πλευράμεγάλες προσδοκίες και από την άλλη μεγάλεςαμφιβολίες. Ο γιατρός(και εδώ η Ιατρική έχει μιακάποια ευθύνη) ορίζεται ως ο παντοδύναμοςΆλλος που θα προσφέρει βέβαιη ανακούφιση.Παρά τις διαβεβαιώσεις, σύντομα ουποχονδριακός, πεισμένος από την αμεσότητακαι επιμονή των ισχυρισμών του σώματος του,

υποψιάζεται πως ο γιατρός δε μπορεί να γνωρίζειτα πάντα. Και καλόπιστα θα σκεφτεί ο γιατρός«μα πως να θεραπεύσω μια ασθένεια που δενυπάρχει;» Και καλόπιστα θα σκεφτεί ουποχονδριακός «μα πως μπορώ να πιστέψω σεμια βεβαιότητα που δεν υπάρχει;». Κανείς δεμπορεί πια να καθρεφτίσει τον άλλο. Ούτε οασθενής με τη καλυτέρευση του το γιατρό, ούτε ογιατρός με τη σοφία του τον ασθενή. Ο αμοιβαίοςθυμός φορτίζει τις υποχονδρίες εκατέρωθεν.Ανταγωνιστικές υποχονδρίες που αναζητούν μιανικητήρια διάγνωση.

Άραγε όμως, τι σχέση να έχει η εμμονικήανησυχία για την υγεία με το θυμό; Δεν είναιυπερβολή να πούμε ότι όπου υπάρχει η μία,υπάρχει και ο άλλος. Στη συντροφιά ενόςανθρώπου που βρίσκεται στο στρόβιλο τηςυποχονδριακής αμφιβολίας, είναι σχεδόναδύνατον να μη θυμώσουμε. Ίσως η οργήπροκύπτει από την αδυναμία μας να σχετιστούμεουσιαστικά με εκείνον. Ίσως είναι η διαίσθηση ότιγια τον υποχονδριακό δεν είσαι πια πρόσωποαλλά ένα ανθρωπόμορφο γραμμόφωνο που

επαναλαμβάνει ασήμαντες διαβεβαιώσεις. Ίσως ηένταση του αντι- ηρωισμού του παραιτημένουπάσχοντα, ενεργοποιεί εναντιοδρομικά σε εμάςμια ηρωική ορμή- οφείλεις ως μαινόμενοςΗρακλής να κόψεις όλα τα κεφάλια της ΛερναίαςΎδρας. Ίσως πάλι, η οργή του ίδιου τουυποχόνδριου, τόσο καλά απ-ανθρωποποιημένη(μετουσιωμένη σε μικρόβια,όγκους, νυστέρια κτλ), αναζητά τονεξανθρωπισμό της, μέσα από εσένα. Δυστυχώς ηπαγίδα είναι μεγάλη. Ο οργή επιστρέφει στονυποχονδριακό χωρίς ιδιαίτερο μεταβολισμό,καθώς και εκείνος στα μάτια μας έχειμεταμορφωθεί σε κάτι μη ανθρώπινο: έναανθρωπόμορφο γραμμόφωνο πουεπαναλαμβάνει ασήμαντες ανησυχίες.

Και αν τελικά ο υποχόνδριος δεν αναζητάκάποιον να τον θεραπεύσει; Αν τα πάθη του, δεχρειάζονται μια παντοδύναμη Αρχή να τα σβήσειστην ψευδή βεβαιότητα της αιώνιας συνέχισηςτης ζωής αλλά μια ανθρώπινη παρουσία να ταδεχτεί με αγάπη και σεβασμό ώστε ναεξανθρωπιστούν; Αν το ζητούμενο δεν είναι μια

ερμηνεία που έτσι και αλλιώς με ευκολίααπορρίπτει, αλλά η υποδοχή με καλοσύνη και μιακάποια ελπίδα, της αφήγησης του; Σίγουρα οΔαρβίνος ή ο Φιτζέραλντ ή ο Βολτέρος ή ο Προυστή ο Κάφκα(και τόσοι άλλοι) επιβίωσανδημιουργικά, παρά τις διαμελιστικές καικαταδιωκτικές τους υποχονδρίες. Η παιδική,οργιώδης ζωντάνια που λέγαμε παραπάνω ίσωςδεν αναζητά λοιπόν, μια βέβαιη διάγνωση ναδιώξει τα δαιμόνια. Ίσως απαιτεί να παίξει με ταδαιμόνια- οσοδήποτε επίπονο και αν είναι αυτό.Ίσως αναζητά μια θέση στο κόσμο, ή έναν κόσμογια να βρει μια θέση. Ίσως ο υποχονδριακός είναιο ίδιος ένα σύμβολο του θανάτου και τηςαναγέννησης. Σύμφωνα με τα λεγόμενα τουάλλωστε πεθαίνει αρκετά συχνά…

Παρόμοια ήταν και η μοίρα του μικρούΔιόνυσου. Διαμελισμένος, χωρίς μητέρα, μετρελές γυναίκες για συνοδεία, παντού τονκοιτούσαν με καχυποψία, παντού τονκυνηγούσαν. Αλλά και πόσο φριχτή η μοίρα σεόσους δεν τον καλοδέχονταν. Πόση τρέλα καιθάνατος περίμενε, όσους υποτιμούσαν αυτή την

οργιαστική, ανανεωτική, γεμάτη ζωή μεθυστικήπαρουσία. Ο Διόνυσος είναι ο Θεός που έρχεται.Κάμποσο ναρκισσιστής τιμωρός μα και κάμποσογενναιόδωρος. Πάντοτε απαιτητικός και πάντοτεξένος. Από τη στιγμή που θα φτάσει όλααλλάζουν. Όλα τελειώνουν. Για τον Ηράκλειτο,να μη ξεχνάμε ο Διόνυσος και ο Άδης είναι το ίδιοπράγμα. Μέσα σε κάθε υποχόνδριο ίσως υπάρχειένας Διόνυσος που μονίμως μας υπενθυμίζειπόσο κοντά είναι η δημιουργία με τη καταστροφή.Πόσο κοντά το χτυποκάρδι του Έρωτα με τηναρρυθμία. Πόσο κοντά η ανοησία με το νόημα.

Τ

22

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΆ ΤΡΑΠΈΖΙΑΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

ρώμε μαζί. Σε ιεραρχικά, ορθογώνια ήπιο δημοκρατικά, στρογγυλά τραπέζια.Στη καταναγκαστική ή αυθόρμητη

ευτυχία μιας γιορτής, ή με το υγιεινό και ίσωςβαρετό σπανακόρυζο μιας οποιασδήποτεΤετάρτης. Τρώμε μαζί, μασώντας και χωνεύονταςδεκαετίες μετεμφυλιακών καυγάδων,κληρονομικών αδικιών, αδελφικώνανταγωνισμών, μισοξεχασμένων μυστικών.Τρώμε μαζί στη χαρά και το θάνατο. Τρώμε μαζί,ακόμη και όταν τρώμε “μοντέρνα”: σιωπηλοίμπροστά από τη τηλεόραση ή το tablet. Διότι αυτό

που τρώμε είναι πρώτα από όλα, ο ένας τον άλλο.Μασώντας και χωνεύοντας τις ομοιότητες και τιςδιαφορές μας.

Τα οικογενειακά τραπέζια είναι πάντοτεπλούσια. Τουλάχιστον σε συναισθήματα.Μεγάλες προσδοκίες καλοπέρασης ή εκνευρισμοίγια την υποχρεωτικότητα τους. Επιθυμώνταςβαθιά και ταυτόχρονα λογοκρίνοντας τηπαλινδρόμηση μας στη παρθενική φροντίδα τηςθεάς Εστίας. Και εκείνη προαιώνια μεριμνά για τηφωτιά που καίει, για το ον που θυσιάστηκε μέσαστη κατσαρόλα, για το αλάτι που δίνει γεύση ήτσούζει στις πληγές μας, για τις άδειες καρέκλεςπου περιμένουν να φιλοξενήσουν το νέο, για τιςαναμνήσεις και τις ελπίδες που αναζητούν μέσαστο χάος ένα κέντρο. Τα πάθη τωνσυνδαιτυμόνων άλλοτε εκθέτονται στηνεπιφάνεια του τραπεζιού ως τα “καλά” σερβίτσια, άλλοτε κρύβονται κάτω από το τραπεζομάντιλο.Και επειδή τα πάθη, που αναζητούν καταφύγιοστα οικογενειακά τραπέζια είναι πολλά, το ίδιοσυμβαίνει και με τις ιεροτελεστίες τους.

Τα οικογενειακά τραπέζια είναι σχεδόν

πάντοτε όμοια. Οι θέσεις είναι λίγο πολύπροκαθορισμένες. Οι καυγάδες για την ώραπροσέλευσης το ίδιο: το ζεστό φαγητό απαιτείομοφωνία. Η λαιμαργία όσων τσιμπολογούν πρινόλα σερβιριστούν, συγχωρείται ή καταποντίζεταιμε υποτιμητικά βλέμματα. Οι πολιτικές ήαθλητικές συζητήσεις αν και συνήθωςαπαγορεύονται, πρέπει τουλάχιστον ναξεκινήσουν οπωσδήποτε προς τις τελευταίεςμπουκιές, όταν το πεινασμένο ζώο μέσα μας έχεικάπως ημερέψει. Οι ίδιες ιστορίεςεπαναλαμβάνονται, με τον ίδιο τρόπο,προκαλώντας το ίδιο γέλιο ή συγκίνηση για τηνεμπέδωση της οικογενειακής μυθολογίας. Οιηλικιωμένοι, διακονώντας το πνεύμα τωνπρογόνων, νοσταλγούν φαινομενικά αχάριστα τοπόσο πιο νόστιμα και αγνά ήταν τα φαγητά στοπαρελθόν. Οι νεοεισερχόμενοι, σιωπηράκρίνονται για το εάν είναι πολύ ή λίγοαλατισμένοι. Οι εριστικοί απειλούνται με πιπέριστο στόμα. Τα παιδιά, βιάζονται να σηκωθούν,ίσως, όχι επειδή κουράζονται εύκολα, αλλά γιατίμόνο μέσα από το παιχνίδι μπορούν να

μεταβολίσουν όλη την ψυχική ένταση τουοικογενειακού τραπεζιού.

Το φαγητό, πέρα από μια φυσικήαναγκαιότητα είναι και μια εξαιρετικά συμβολικήλειτουργία. Το βρέφος επιβιώνει, τρώγοντας (από)το σώμα της μητέρας του. Ύστερα το νήπιομαθαίνει νέες γεύσεις. Αποκτά χαρακτήρα,καταβροχθίζοντας τα πάντα ή υπερασπιζόμενοτην εκλεκτικότητα του. Το σώμα, σε μια μαγικήκαι μυστική λειτουργία κρατάει ότι έχει ανάγκηκαι εξορίζει βίαια το κακό. Το φαγητό είναι πηγήαπόλαυσης ή μέσο πειθαρχίας. Πατάτεςτηγανητές ή μπρόκολο; Θα επικρατήσει η“ανθυγιεινή” επιείκεια ή η εξίσου “ανθυγιεινή”ακαμψία; Το φαγητό μερικές φορές είναι παιχνίδιπου μεταμορφώνει τα κουτάλια σε αεροπλάνα.Άλλες φορές η συγκλονιστική αποκάλυψη τηςαλήθειας πως για να τραφεί κανείς, κάτι άλλοπρέπει να πεθάνει. Και ανεξάρτητα από το αν οκλήρος πέφτει στα αγόρια ή τα κορίτσια, κάποιοςπρέπει να φαγωθεί πάνω στο καράβι που πρινήταν αταξίδευτο. Ο Jung επισημαίνει: “Τρως τοασυνείδητο σου ή τους προγόνους σου και έτσι

προσθέτεις δύναμη στον εαυτό σου. Τρώγοντας τοζώο τοτέμ, τα ένστικτα και τις εικόνες, σημαίνεινα αφομοιώνεις, να ενσωματώνεις”.

Το οικογενειακό τραπέζι είναι ο τόπος πουσερβίρονται και χωνεύονται συλλογικά ταοικογενειακά συμπλέγματα. Ορισμένες φορέςολοκληρώνονται ειρηνικά, με μια γλυκιάυπνηλία. Άλλες φορές τα αυτιά είναι τεντωμένακαι καχύποπτα στο μάσημα, το ρούφηγμα, τομούγκρισμα. Έτοιμα να εκραγούν. Άλλες φορέςεκτοξεύονται με ευγνωμοσύνη επευφημίες για τητέχνη του μάγειρα ή της μαγείρισσας. Άλλεςφορές το φαγητό πέφτει βαρύ και τα στομάχιαπονάνε. Άλλες φορές ζυγίζεται με το βλέμμα τοενδεχόμενο μιας δια- τροφικής δια- ταραχής.Άλλες φορές κάποιος φέρνει γλυκά. Άλλες φορέςκάποιος σκόπιμα ή από παράλειψη,δηλητηριάζεται.

Ας γίνουμε αντιφατικοί. Δε τρώμε μαζί.Άλλωστε τα ωράρια μας δε μας επιτρέπουν κάτιτέτοιο. Ο λιγοστός χρόνος που έχουμε για τονεαυτό μας, δεν μπορεί να αναλωθεί σεπεπερασμένες τυπικότητες. Οι ιδιαίτερες δίαιτες

μας, ανάλογα με τον εχθρό τους(λίπη,πρασινάδα, γλουτένη κτλ), δεν αφήνουν πολύχώρο ταιριάσματος. Τρώμε μόνοι μας, διότισύμφωνα με τις ψυχολογικές ιδεολογίες μας,πρέπει διαρκώς να επιβεβαιώνουμε το πόσοανεξάρτητοι είμαστε. Γιατί δε θέλουμε ναδείξουμε την αφόρητη πείνα που έχουμε νατρώμε μαζί. Και ας αντανακλάται αυτή η πείναστον άπειρο τηλεοπτικό χρόνο πουαπολαμβάνουν οι μαγειρικές εκπομπές, στοεστιατόρια που ξεφυτρώνουν με ταχύτητα καιεξευγενισμένα ονόματα, στο πόσο παλεύουμε ναανακαλύψουμε ποιο φαγητό είναι καλό και ποιο οδιάβολος, στο πόσο πορνογραφικάαντιμετωπίζουμε τις γεύσεις.

Τρώμε μαζί, δε σημαίνει τη ρετρό αναβίωσημιας παλαιότερης, δήθεν καλύτερης εποχής.Τρώμε μαζί για το παρόν άρθρο σημαίνει τηναναγνώριση της πείνας της ψυχής μας γιασυμμετοχή. Σημαίνει την ανάγκη της ναπαλινδρομήσει, να αναζητήσει καταφύγιο, να τηςετοιμάσουν μια ζεστή σούπα και να κολυμπήσειγια λίγο μέσα σε αυτήν. Σημαίνει τη συνάντηση

με τους μυθολογικούς συγγενείς μας. Με τονπατέρα που γκρινιάζει για τη καθυστέρηση, με τημητέρα που θέλει να κλείσει η τηλεόραση, με τηγιαγιά που έρχεται αργά και κουτσαίνοντας, γιατο θείο Κώστα που υπενθυμίζει σε όλους έναπαιδικό παρατσούκλι μας, για τα αδέλφια πουμαρτυρούν και τα ξαδέλφια που συμμετέχουν στησκανδαλιά. Η συνάντηση με τα ανίψια πουφωνάζουν σαν διάβολοι και την άδεια καρέκλαπου σημαίνει ότι κάποιος λείπει.

Τρώμε μαζί στα οικογενειακά τραπέζια,σημαίνει να μπορούμε να δεχτούμε μέσα από τιςκοινές μπουκιές μας, τις κοινές μας ανάγκες αλλάκαι τις μεγάλες διαφορές μας. Να τσακωθούμεγια το μπούτι ή το στήθος ή να αποφύγουμε τηπροαιώνια αυτή διαμάχη υπερασπιζόμενοι τηχορτοφαγία. Να καθίσουμε με τη νεολαία ή ναπούμε τα μυστικά μας δήθεν βοηθώντας στηκουζίνα. Να καταλάβουμε πως τα ψυχικά μαςπεριεχόμενα δε μπορούν να φαγωθούνκυριολεκτικά ωμά, αλλά με τη μεταμορφωτικήδύναμη της φωτιάς, την απόκοσμη σοφία τουαλατιού, το συμβολικό πνεύμα του κρασιού και

την επιβεβαιωτική ανάσα της παρέας. Νααποδεχτούμε την ανάγκη μας να “τρώμε” τουςάλλους. Να τολμήσουμε να φανταστούμε ότιίσως… είμαστε αυτό που μας τρώει…

Η

23

ΘΕΡΑΠΕΊΑ, ΠΡΟΦΗΤΕΊΑ, ΝΟΣΤΑΛΓΊΑΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

συνεδρία ξεκίνησε στις 10 το πρωί.Παρότι είχε ακυρώσει τη προηγούμενη,εξαιτίας μιας ήπιας χειμωνιάτικης

ασθένειας, σήμερα φαινόταν αρκετά υγιής καιείχε μια παράδοξη όρεξη αναζήτησης. Στηνεργασία της, δεν είχαν υποδεχτεί και πολύ καλάτην ολιγοήμερη απουσία της και ο προϊστάμενοςφαινόταν να αφήνει αιχμές για την εγκυρότητατων αναφορών του πυρετού της. Ανησυχούσεπολύ για την εικόνα της και φυσικά για τηνκαθυστερημένη προαγωγή της. Της φαινότανεξοργιστικό, που συχνά πυκνά οι άνθρωποι την

αμφισβητούσαν και ήταν σχεδόν βέβαιη πως τοίδιο συνέβαινε και με εμένα. Προφανώς ήταν οισπουδές μου, που δεν άφηναν τη δική μουαμφισβήτηση να τη πληγώσει.

Τέλος πάντων, πρώτα μου περιέγραψε έναμικρό βουνό. Το κοίταζε από μια απόστασηπερίπου εκατό μέτρων, καθισμένη στη πλάτηενός λείου βράχου. Ο ήλιος ήταν ζεστός και ταφυλλοβόλα δέντρα που βρίσκονταν ακριβώς πίσωτης προσέφεραν μια λεπτή, ετοιμόρροπη σκιά.Σηκώθηκε και περπάτησε λίγα μέτρα και τώρα τοβουνό, έμοιαζε να είναι αρκετά ψηλό και σχετικάαπότομο. Στη κορυφή του, μια πινελιά λευκούχρώματος επιβεβαίωνε την ανησυχία της ότι θαήταν αρκετά δύσκολο να ανέβει. Από εκεί πουβρισκόταν, ένα μικρό χωμάτινο δρομάκι,οδηγούσε στους πρόποδες του βουνού και τηςπήρε αρκετή ώρα να αποφασίσει αν θα τοακολουθήσει. Καθώς στεκόταν στην αρχή τουμονοπατιού, παρατήρησε ένα χρωματιστόκομμάτι ύφασμα. Το έπιασε με τα χέρια της καιχωρίς να μιλά έκανε μια κίνηση σαν να σκουπίζειαπό δάκρυα τα κλειστά της μάτια. Τη ρώτησα πως

νιώθει, καθώς δε μου είχε μιλήσει για κάμποσηώρα. Ενοχλήθηκε κάπως και με πιο δυνατή φωνήαπό πριν μου είπε πως τελικά θα ανέβει στοβουνό. Ύστερα ξανά σιωπή.

Κοίταξα το ρολόι, προσπάθησα να βρω πιοαναπαυτική θέση στη πολυθρόνα. Ομολογώ ότιμου πήρε αρκετή ώρα να επανέλθω στο τοπίο.Δεν είναι η πρώτη φορά που το παθαίνω αυτόμαζί της. Μερικές φορές μοιάζει να κλειδώνει τονου της, να τοποθετεί ένα λαβύρινθο σιωπήςμπροστά της και να είναι αδύνατο να τηπλησιάσεις ακόμη και αν υποθέτεις αισιόδοξα καιμε μια κάποια αφέλεια, πως μεταξύ σας δενυπάρχει κανένας Μινώταυρος. Ο Winnicott, είχεπει για τα παιδιά πως είναι υπέροχο να κρύβονταιαλλά είναι μια καταστροφή αν δε τα βρουν.Αποφάσισα να τη ρωτήσω κοφτά: που βρίσκεσαι;

«Έχω ήδη φτάσει στη μέση του βουνού», μεενημέρωσε επίσης κοφτά. Διστακτικά ξεκίνησε ναμου περιγράφει πως εκεί που βρισκόταν, υπήρχεένα μισογκρεμισμένο μνημείο που διατηρούσετην επιγραφή: ΤΑΡ ΠΕΣΑ. Δεν έβγαζε κανένανόημα. Tar σημαίνει πίσσα μου είπε. Ύστερα

κοίταξε καλύτερα. Κάτω από μια πέτρα υπήρχεένα ακόμη κομματάκι από το ύφασμα που είχεβρει προηγουμένως. Ένιωθε εξαντλημένη. Δενήθελε να προχωρήσει. «Θα καθίσω εδώ» μου είπε.«Ότι και να ξεκινήσω το αφήνω στη μέση»,συνέχισε. Ο ουρανός είχε γεμίσει σύννεφα και τοσκοτάδι ερχόταν γοργά. Το πρόσωπο τηςσκοτείνιασε και αυτό. Κοίταζε το τοπίο στο βάθος,παίζοντας με τα δάκτυλα της τα δυο κομματάκιαυφάσματος. Στο μικρό χωριό απέναντι, ήδη οικαμινάδες ξεφυσούσαν και τα φωτάκια τωνσπιτιών τρεμόπαιζαν.

Στεκόμουν κοντά της. Μπορούσα να δω τημοναξιά της ξεκάθαρα. Σαν ένα μικρό παιδίμονάχο στο δωμάτιο του, να στέκεται στην άκρητου κρεβατιού κρατώντας την υφασμάτινηκούκλα του και να μη ξέρει αν θα το φωνάξουνγια βραδινό. Όταν πια η σιωπή της, δήλωσε ότιδεν είχε τίποτε άλλο να πει, αναρωτήθηκα με όσηπερισσότερη διακριτικότητα μπορούσα, για τιςεπιλογές της. Αποφάνθηκε πως θα ασχοληθείλίγο με το μνημείο, θα το «τακτοποιήσει» και θακατέβει από το βουνό. Άλλωστε και η θέα από

εκεί που έφτασε, ήταν αρκετά ικανοποιητική.Μάζεψε τα αποτσίγαρα και κάποια άλλασκουπίδια. Ξεμπέρδεψε τις πέτρες από τα γλυπτάκομμάτια, και διακόσμησε με τα υφασματάκιαόσο καλύτερα μπορούσε την επιγραφή. «Έβαλα,λίγο χρώμα», μου είπε ανακουφισμένη, «πάντοτεαναρωτιόμουν γιατί τα μνημεία είναι τόσοπένθιμα».

Μετά από λίγο άνοιξε τα μάτια της, μουχαμογέλασε και ανακοίνωσε ότι ήταν πολύόμορφα σήμερα στην ονειροπόληση της. Έναβάρος είχε φύγει από πάνω της. Και εγώπαραδόξως ένιωθα αρκετά κοντά της. Ότανκοίταξα το ρολόι, είχε περάσει η ώρα μας κατάδέκα λεπτά. Λίγο πριν ανοίξει τη πόρτα για ναφύγει ομολόγησε παιχνιδιάρικα: «δεν είχααρρωστήσει τη προηγούμενη εβδομάδα. Απλάήθελα λίγο χρόνο να ξεκουραστώ… Τα λέμε τηνεπόμενη» Ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα τόσοκοντά της.

Στο λίγο χρόνο που μου έμεινε για το επόμενοραντεβού, ξαναεπισκέφτηκα το τοπίο.Παρατήρησα την επιγραφή. Γούρλωσα τα μάτια

όταν συνειδητοποίησα πως ήταναναγραμματισμός της λέξης ΠΑΤΕΡΑΣ. Όλαπλέον ήταν ξεκάθαρα. Ο αυστηρός της πατέρας,μανιώδης καπνιστής και τελειομανής. Η κούκλατης που σκίστηκε, επειδή είχε κάνει λάθος στοπολλαπλασιασμό 5 επί 6. Η τακτική της να κρύβειτη βαθιά της ανάγκη για επιείκεια. Η βαθιάμοναξιά της και η απέραντη θλίψη της, πίσω απόένα λείο, πένθιμο παρουσιαστικό.

Το Συμβολόδραμα είναι μια μέθοδος πουανοίγει ένα παράθυρο στα εσωτερικά μας τοπία.Χαλαρώνουμε ελαφριά και αφήνουμε τηφαντασία να κάνει τα υπόλοιπα. Ένα λιβάδι, έναβουνό, η άκρη ενός δάσους, είναι μερικά από ταμοτίβα που προτείνονται ώστε ο θεραπευόμενοςνα ταξιδέψει με ασφάλεια μέσα στον εαυτό του,κάνοντας στη πραγματικότητα ένα ταξίδι σε ένανενδιάμεσα χώρο που είναι ταυτόχρονα μέσα καιέξω. Είναι ο χώρος του παιχνιδιού. Ο χώρος πουεκφράζεται η συμβολική ικανότητα της ψυχήςμας. Η γέφυρα ανάμεσα στον κυριολεκτικό κόσμοτης πραγματικής ζωής, και τον μεταφορικό μαεξίσου πραγματικό της ψυχικής.

Στο Συμβολόδραμα, ή σε οποιαδήποτεπροσέγγιση της ψυχή μας μέσα από τονπρονομιακό χώρο της φαντασίας, παρατηρούμετην εκπληκτική της ικανότητα νααυτοθεραπεύεται. Να ξεδιπλώνει μέσα από τοσύμβολο, το πρόβλημα αλλά και τη λύση του. Δεναγαπούν όλοι οι άνθρωποι τις κορυφές. Άλλοιπάλι θα δώσουν και τη ζωή τους για να τιςφτάσουν. Ο ψυχοθεραπευτής οφείλει να ακούειτους ψιθύρους του συμβόλου, ακόμη και αν είναικάτι τόσο μικρό όσο ένα κομμάτι ύφασμα ή κάτιτόσο μεγάλο όσο ένα γκρεμισμένο μνημείο.Οφείλει κατά αυτή την έννοια να προφητεύει τοπαρελθόν και να νοσταλγεί το μέλλον.

Κ

24

ΜΑΜΟΎΝΙΑΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

ανείς δεν αγαπά τα έντομα, όπως καικανένας δεν αγαπά τα συμπτώματα.Εμφανίζονται ξαφνικά και από το

πουθενά. Παραβιάζουν μουλωχτά το χώρο μας,δείχνουν απάνθρωπη αδιαφορία για τα όρια μαςκαι μεταφέρουν μια αίσθηση βρωμιάς. Ίσως καινα αφήσαμε μια πόρτα ανοιχτή. Ίσως, ακόμηχειρότερα, υπάρχει μια ύπουλη τρύπα κάπου στοσπίτι ή στη ζωή μας. Από που αποκτούν τοδικαίωμα να ταράζουν τη γαλήνη τουπολιτισμένου και τακτικού μας κόσμου; Αυτά ταμικρά, ασήμαντα πλάσματα, άπαξ και

εντοπιστούν στο οπτικό μας πεδίο, είναιαδύνατον να μη γίνουν το κέντρο της προσοχής.Η αντίδραση μας απέναντι τους είναι ανελέητη.Είτε τα φλιτάρουμε κάνοντας επίδειξη τηςδιανοητικής επιδεξιότητας του είδους μας, είτε τασυντρίβουμε με το παπούτσι μας,χρησιμοποιώντας συνήθως δύναμη αρκετή για ναξεκάνουμε γίγαντα. Τα έντομα και τασυμπτώματα, είναι σε κάθε περίπτωσηαπαράδεκτα για τον βασιλιά- Εγώ μας.

Τα μαμούνια, όπως τα συμπτώματαεμφανίζονται σε διάφορα χρώματα. Μαύρα όπωςη μελαγχολία, κόκκινα όπως ο κίνδυνος, πράσιναόπως το άγχος, κίτρινα όπως ο θυμός και τοκεντρί του. Η μορφή τους είναι συνήθως, τόσοτερατώδης και εξωγήινη που τα καθιστά εκ τωνπροτέρων αντιπαθή για το νευρικό μας σύστημα.Ακόμη και κάτι που μοιάζει με ζουζούνι(μια πιοαγαπησιάρικη εκδοχή του μαμουνιού), μπορεί ναπροκαλέσει φόβο και ετοιμοπόλεμη εγρήγορση ήπάγωμα στο σώμα μας. Σέρνονται, πετάνε,πηδάνε, τρέχουν, αναρριχώνται, τρώνε, τσιμπάνε.Οι κινήσεις τους μοιάζουνε βίαιες, ύπουλες- σα να

έχουν κάποιο κρυφό σχέδιο εναντίον μας. Τακουνούπια με προτιμούν επειδή είμαιγλυκοαίματος, οι κατσαρίδες επιλέγουν ναεμφανιστούν όταν κοντεύει η ώρα του ύπνου γιανα με ταράξουν… για να μη συζητήσω τηνεμμονή των ακρίδων, όποτε τις συναντώ ναπηδάνε στοχεύοντας κατευθείαν πάνω μου. Ταμαμούνια και τα συμπτώματα είναι ταυτόχρονααπρόσωπα, αλλά και πολύ προσωπικά.

Ο Lockwood(1) μας προσφέρει 6 λόγους γιατους οποίους είμαστε ως είδος λίγο έως πολύεντομοφοβικοί. Τα έντομα μπορούν: 1)ναεισβάλουν στα σώματα μας και τα σπίτια μας,2)να μας αποφύγουν μέσα από τις απρόβλεπτεςκινήσεις τους, 3)να αναπαραχθούν με τόσοεντατικούς ρυθμούς και να μας πνίξουν από τονυπερπληθυσμό τους, 4)να μας κάνουν κακό,άμεσα(πχ τσιμπώντας μας) ήέμμεσα(μεταφέροντας ασθένειες,καταστρέφοντας τις σοδιές μας), 5)να μαςενσταλάξουν μια δυσάρεστη αίσθηση ετερότηταςκαθώς δε μπορούμε με κανένα τρόπο νασχετιστούμε μαζί τους, 6)να αψηφήσουν

οποιαδήποτε προσπάθεια μας, να τα ελέγξουμεκαι μερικές φορές ακόμη να τα εξοντώσουμε.

Θα μπορούσαμε να κάνουμε την ακροβασίανα εξηγήσουμε με τον ίδιο τρόπο γιατί είμαστε«συμπτωματοφοβικοί». Τα συμπτώματα λοιπόνεισβάλουν χωρίς ερώτηση στη ζωή μας και τηναίσθηση του εαυτού μας, τα σημεία τους είναιαπρόβλεπτα και αδιαφορούν για τις διαγνωστικέςμας κατηγορίες, μας τρομοκρατούν και μόνο στηνιδέα ότι η συχνότητα ή η σοβαρότητα τους θαπαραλύσει τη ζωής μας, μας βλάπτουναυταπόδεικτα ή έμμεσα μέσα από το ναταράσσουν τις σχέσεις μας ή τη παραγωγικότηταμας, μας εμπεδώνουν μια δυσάρεστη αίσθησηετερότητας καθώς τις περισσότερες φορές δεκαταλαβαίνουμε τι σημαίνουν ή αν σημαίνουνκάτι, αγνοούν συχνά αρκετά επίμονα τηπροσπάθεια μας να τα θεραπεύσουμε-εξολοθρεύσουμε.

Έχουμε, λοιπόν, λόγους να φοβόμαστε ταζωύφια. Οι σκνίπες κατόρθωσαν να ρίξουν κατά25 με 50 εκατομμύρια τις τιμές των ακινήτων σεμια περιζήτητη αμερικάνικη περιοχή, οι

κατσαρίδες πράγματι μεταφέρουν ασθένειεςμολύνοντας το ανθρώπινο φαγητό, περίπου500.000 άτομα στη Λατινική Αμερική έχουνσοβαρά προβλήματα όρασης εξαιτίας μιας μύγας,φημολογείται ότι ένας από τους σοβαρότερουςλόγους ήττας του Ναπολέοντα στο ρωσικόμέτωπο ήταν οι ψείρες, το γαλλικό κρασί κόντεψενα εξαφανιστεί εξαιτίας μιας επιδημίαςφυλλοξέρας(2). Μη ξεχνάμε επίσης ότι 3 από τις10 πληγές του Φαραώ, είχαν ως πρωταγωνιστέςτα έντομα(ακρίδες, αλογόμυγες, σκνίπες). Οκαθένας από εμάς έχει να περιγράψειτουλάχιστον μια τρομακτική ή εξευτελιστικήσυνάντηση με ένα μαμούνι. Μια συνάντηση με τοφόβο, στη πιο άμεση- μη νευρωτική εκδοχή του.

Στα όνειρα τα μαμούνια, συνήθωςσυνοδεύονται από αίσθημα έντασης καιαναστάτωση. Βγαίνουν μέσα από το σώμα μας,αποκαλύπτονται σε κάποιο πατάρι του σπιτιούμας που δε γνωρίζαμε ότι υπάρχει, έχουνδιαστάσεις ή χρώματα που μας αφήνουνάφωνους. Σκορπιοί και αράχνες όπωςχρησιμοποιούνται συμβολικά σε τεχνικές όπως το

sandplay therapy, είναι όντα που συχνάσηματοδοτούν κίνδυνο. Αλλά σε τελική ανάλυσηποιος κινδυνεύει περισσότερο από ποιον; ΟHillman(3) παρατηρεί για τα μαμούνια στα όνειραμας: «…έχουν κάτι να μας διδάξουν.Αποκαλύπτουν τις προθέσεις του φυσικού νου,την απαρέγκλιτη πίστη της επιθυμίας και τηνορμή της επιβίωσης». Την ορμή της ζωής πουαποκαλύπτεται στο καθένα από μας, είτεταυτιζόμαστε με τον μνησίκακο μέρμηγκα είτε μετον αλαζονικό τζίτζικα. Είτε, όπως ο καημένοςΓκρέγκορ Σάμσα, με μια αηδιαστική κατσαρίδα.Τα μαμούνια εισβάλουν στη φαντασία μας για νατονίσουν την αποξένωση, την αποσύνδεση, τημονομέρεια. Μας αναγκάζουν να κοιτάξουμεκάτω στο έδαφος, χαμηλά. Μας γαργαλούνανατριχιαστικά την ώρα που νομίζουμε ότι τομόνο που αξίζει είναι να κοιτάμε είναι τα αστέρια.

Οι αυπνίες μας έχουν κάτι από την αγχωτικήμουρμούρα του κουνουπιού. Οι παράνοιες μαςυφαίνονται περίτεχνα όπως ο αποπλανητικόςιστός της αράχνης. Ο πανικός, μας ανατινάζειόπως το άγγιγμα της μέλισσας στο γυμνό δέρμα.

Η εμμονή, εκνευριστική μύγα που απειλεί τοκαφέ μας. Η θλίψη αντηχεί μέσα μας, σαν τομονότονο ήχου του τζιτζικιού που μοιάζει μερικέςφορές να αποχαιρετά το καλοκαίρι. Η ντροπή καιη ήττα μας τρυπούν σαν το αόρατο σαράκι. Καιόλα αυτά τα πλάσματα της φύσης, ελπίζουμε ναμείνουν μακριά. Κρυμμένα σε ξεχασμένουςαγρούς, σκουπιδότοπους, υπονόμους. Έξω! Μόνοτην πεταλούδα επικαλούμαστε: Γεμάτη χρώματακαι χορεύοντας στην βραχύβια ανεμελιά τηςμανίας.

Μα τα μαμούνια όπως και τα συμπτώματααργά ή γρήγορα θα διεισδύσουν στο «σπίτι» μας.Θα γονιμοποιήσουν τη φαντασία της μόλυνσηςμας από το έξω κόσμο. Θα μας υπενθυμίσουν πωςτο μέσα είναι απλά μια μεταφορά. Πως ηανθρώπινη ψυχή ζει στα αστέρια και τουςσκουπιδότοπους, στο χώμα και τον αέρα.Εμπεριέχει και εμπεριέχεται σε αυτά. Πως η ορμήτης σύνδεσης των ιδεών με τα συναισθήματα, τωναστεριών με τους σκουπιδότοπους στον άνθρωποείναι τόσο επίμονη όσο ένα σκαθάρι πουυπομονετικά και αδιάφορα προχωράει το δικό του

μυστηριώδες μονοπάτι. Μάταια παρατηρώντας τοαφ’ υψηλού αναρωτιόμαστε που πηγαίνει. Αυτόξέρει το δρόμο του. Εμείς;

(1)LOCKWOOD JEFFREY, (2013), The Infested Mind: WhyHumans Fear, Loathe, and Love Insects. Oxford: OxfordUniversity Press.

(2)Stewart Amy, (2011), Wicked Bugs: The Lousethat Conquered Napoleon’s Army & OtherDiabolical Insects, Algonquin

(3)Hillman James, (2008), Animal Presences:Uniform Edition of the Writings of James Hillman,Vol. 9, Spring Publications

“Α

25

ΤΟ ΕΦΙΚΤΌ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΊΑΣΑΠΌ ΤΟ ΘΟΔΩΡΉ ΔΡΟΎΛΙΑ

ισθάνομαι σαν να αντικαταστάθηκα απόεμένα”. Παράδοξη έκφραση, δεν είναι; Είναι

κάτι που στην πραγματικότητα έχω ακούσει, ότανκάποιος θέλησε να μου περιγράψει το βίωμα τηςπροσωπικής αλλαγής. Μου προξένησε πολύμεγάλη εντύπωση αφενός γιατί με έβρισκεσύμφωνο και αφετέρου γιατί περιέγραψε με πολύμεγάλη οικονομία κάτι που δε μπαίνει πολύεύκολα σε λέξεις. Το να νιώθεις την αλλαγή τιςπερισσότερες φορές σημαίνει να μην ξέρεις ούτεπότε, ούτε και πως έγινε. Μένει λίγο μυστήριο.Περισσότερο αφήνει ένα συναίσθημα πληρότητας

παρά μια σαφή θεωρία για το τι είναι.Πως κάτι λοιπόν αντικαθιστά τον εαυτό του;

Ειδικά όταν μιλάμε για την Ψυχοθεραπεία, πωςκάποιος που αλλάζει ΔΕΝ χάνει την αίσθηση τηςταυτότητάς του; Ή αντίστροφα, πως διατηρούμετην αίσθηση πως είμαστε τα ίδια πρόσωπα αλλάαλλαγμένα; Όσοι έχουν εμπειρία από μιαθεραπευτική διαδικασία θα θυμούνται ίσως τιςφορές που κλονίστηκε η αίσθηση τηςπραγματικότητάς τους, απειλώντας με τοναφανισμό της ταυτότητας. Όταν είμαστε κοντάστην αλλαγή, ο ίδιος μας ο εαυτός μπορεί ναφανεί απειλητικός και ξένος. Όταν είμαστε κοντάστην αλλαγή ίσως και οι άλλοι να φαντάζουντέρατα. Κάποιες φορές καταλαβαίνουμε πως δενείμαστε κύριοι του εαυτού μας, είμαστε μέροςμιας ιστορίας που δε φτιάξαμε και ίσως ποτέ δενεπιδιώξαμε, παρόλο που δηλώσαμε πίστη σεαυτή. Κάποιες φορές ζούμε τη μοίρα κάποιουάλλου.

Η σωματική μας ύπαρξη βρίσκεται μέσα σεαυτή την παράδοξη πραγματικότητα καθημερινά.Εκατομμύρια κύτταρα αντικαθίστανται από

όμοια τους τα οποία εξασφαλίζουν τησταθερότητα της παρουσίας μας στον κόσμο. Ταγονίδια προσφέρουν όλες τις απαραίτητεςδιαδικασίες για τη συνέχιση της ζωής αλλά καιπαραδόξως την εξασφάλιση του θανάτου.

Πως όμως αυτό μεταφέρεται και στην ψυχικήπραγματικότητα αφού δε γνωρίζουμε,τουλάχιστον μέχρι τώρα, κάτι ανάλογο με τηδύναμη των γονιδίων; Δε φαίνεται να υπάρχουνγονίδια που να εξασφαλίζουν την αντικατάστασητης εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας απόμια άλλη. Κυρίως αυτό που θα μας ενδιέφερε,είναι πως αντικαθιστούμε μια γερασμένη εικόναμε μια νέα, η οποία παρ΄ όλα αυτά δεν βιώνεταισαν εισβολή του έξω κόσμου στον εσωτερικό. Τογεγονός πως τις περισσότερες φορές η αλλαγήδεν εμφανίζεται τελικά σαν ένας επικίνδυνοςεισβολέας αλλά μια συνεπής συνέχεια τηςπαρουσίας μας, είναι κατά την γνώμη μου ηαπόδειξη πως επί της ουσίας δεν υπάρχει ούτε“εσωτερικό” ούτε “εξωτερικό”. Ζούμε στοενδιάμεσο και εκεί αλλάζουμε. Αυτό που κάνειτην αλλαγή και συνεπώς την θεραπεία εφικτή

είναι πως δεν είμαστε κυρίαρχοι των εικόνων μαςμα ούτε και σκλάβοι εικόνων άλλων.

Το μυστικό κρύβεται στο παράδοξο τηςέκφρασης. Αν καλοσκεφτούμε την έκφραση στηναρχή αυτού του άρθρου μόνο ένα συμπέρασμαείναι δυνατό. Αν αλλαγή σημαίνει τηναντικατάσταση του εαυτού μας από τον ίδιο, τότεαυτό σημαίνει πως υπάρχει εαυτός που στέλνειμηνύματα από κάπου αλλού. Δεν αγνοώ τημεταφυσική χροιά που μπορεί να δίνει το¨μηνύματα από αλλού¨ αλλά είναι η μόνη πιθανήεξήγηση. Όπως φαίνεται είμαι ένας λάτρης τουασυνείδητου.

Ένας ΣωσίαςΟ κρατικός υπάλληλος Ιακώβ Πέτροβιτς

Γκολιάντκιν παλεύει καθημερινά με απλέςδραστηριότητες της ζωής. Δεν ξέρει πότε και ανπρέπει να χαιρετήσει κάποιον, ειδικά αν δενγνωρίζει τις προθέσεις του, όπως έναν συνάδελφοή τον προϊστάμενό του. Δεν αναγνωρίζει τιχρειάζεται ο ίδιος, μόνο ο γιατρός του θα τουυποδείξει πως θα έπρεπε ίσως να βγαίνει έξωπερισσότερο και σε τελική ανάλυση πως θα

έπρεπε να “τσακίσει” τον χαρακτήρα του.Βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση καθώς δεφαίνεται να έχει κανένα έλεγχο στις καταστάσειςμέσα στις οποίες βρίσκεται. Δε φαίνεται ο κόσμοςνα είναι μέρος γι΄ αυτόν.

Η τραγωδία του θα συνεχίσει να εκτυλίσσεταιόταν θα αντιληφθεί, ύστερα από μια παταγώδηκοινωνική αποτυχία σε ένα δείπνο, έναν σωσίατου στο δρόμο. Είναι πανομοιότυπος και αμέσωςθα εισβάλλει στη ζωή του. Θα έρθει στο σπίτι τουκαι θα τον ακολουθεί σχεδόν όπως η σκιά του.Ύστερα από το αρχικό σοκ ο Γκολιάντκιν θαερμηνεύσει τον σωσία του σα δώρο. Μαζί του θαμπορούσε να έχει ένα σύμμαχο απέναντι στονκόσμο. Η συμπαιγνία τους θα τον έσωζε από τηνεπισφαλή του θέση. Επιτέλους ένας όμοιος πουθα τον καταλάβαινε! Μαζί του θα σκάρωνε ένασωρό παγίδες στους εχθρούς του. Δυστυχώς, ταπράγματα δε θα είναι ακριβώς έτσι.

Ο νέος Γκολιάντκιν μοιάζει μεν εξωτερικά μετον ήρωα αλλά πρόκειται για έναν εντελώςδιαφορετικό χαρακτήρα. Φαίνεται πως μπορεί νακάνει ότι δε μπορεί να κάνει ο ίδιος. Είναι

εξωστρεφής, ετοιμόλογος και κοινωνικός καικάποιες φορές ως και αλαζονικός και χειριστικός.Είναι όλα αυτά που δε μπορούσε να κάνει και νααντέξει ο ήρωας στους άλλους. Σιγά σιγά θαξεκινήσει να εξαχρειώνει τον ήρωα μπροστά σταμάτια των άλλων. Θα τον εκθέσει τόσο πολύ πουείναι σαν να προσπαθεί να κλέψει τη ζωή του.

Ο Ντοστογιέφσκι στον Σωσία, έργο πουέγραψε 24 ετών(!), θα περιγράψει την αγωνιώδηπάλη ανάμεσα σε 2 όμοιους ανθρώπους η οποίαθα έχει την χειρότερη δυνατή έκβαση για τοναρχικό ήρωα. Στο τέλος, ο άμοιρος ΙακώβΠέτροβιτς δε θα μπορέσει να κατανοήσει τισυνέβη και θα οδηγηθεί με συνοπτικέςδιαδικασίες σε άσυλο φρενοβλαβών. Όλοι θαθεωρήσουν πως εκεί ανήκει. Ο Γκολιάντκιν θααντικατασταθεί από τον Σωσία του, ο οποίος στηνουσία του έκλεψε τη ζωή… Ή μήπως την χάρισεστον Σωσία του; Ο ήρωας έκανε πράξη τηνπροφητεία του γιατρού του. Τσάκισε τονχαρακτήρα του τόσο μεθοδικά που σχεδόν έκανεδώρο τη ζωή του σε μια πολύ πιο προσαρμοστικήεκδοχή του εαυτού του.

Μια θεραπείαΘα αναρωτιόταν κάποιος: Αυτό είναι ο στόχος

της θεραπείας; Να οδηγηθεί ένα κομμάτι μαςστον αποκλεισμό και στη θέση του να μπει κάτιπολύ πιο προσαρμοστικό έστω και αν το μισούμεθανάσιμα; Φυσικά και όχι. Ένας τέτοιος διχασμόςθα ήταν καταστροφή και το βίωμα που θα τονσυνόδευε θα ήταν εφιαλτικό. Στη συνέχεια, τοηττημένο κομμάτι θα επέστρεφε για την εκδίκησητου, παίρνοντας με τη σειρά του τη θέση τουΣωσία.

Αυτό που κάνει την θεραπεία εφικτή είναι ηδιάσωση αυτού που έλειψε τόσο πολύ στον ήρωατου Ντοστογιέφσκι. Ένας ενδιάμεσος χώροςανάμεσα σε αυτό που θεωρούμε σίγουρο και αυτόπου έρχεται να το καταστρέψει. Ένας ασφαλήςχώρος ανάμεσα στο ευάλωτο κομμάτι μας πουυποφέρει και τον εχθρό του. Εδώ φυσικά μιλάμεγια την ασφάλεια που τόσο χρειάζεται ναεγκατασταθεί κατά τη διάρκεια μια θεραπευτικήςδιαδικασίας. Το σημαντικότερο είναι η στάση τουθεραπευτή και φυσικά η προσωπικότητά του. Τιθα χρειαζόμασταν για να νιώσουμε την

ασφάλεια; Πρώτα πρώτα ο θεραπευτής θα έπρεπενα αποφύγει την κάκιστη πρακτική του γιατρούτου Γκολιάντκιν. Σε καμία περίπτωση δε πρέπεινα τσακίσουμε τον χαρακτήρα μας. Δε θαχρειαστεί να γίνουμε κάτι άλλο. Η στάση τηςπλήρους αποδοχής των εικόνων που έχουμε γιατον εαυτό μας είναι απολύτως απαραίτητη. Όχιγια χάρη του σεβασμού και μόνο αλλά και επειδήπρέπει να γίνει γνωστό, σε όλη του την έκταση,αυτό που ο θεραπευτής καλείται να βοηθήσει νααλλάξει. Αυτές οι εικόνες είναι πιθανό ναπροκαλούν πολύ μεγάλο πόνο και δυσκολίεςαλλά η αποδοχή τους από τη μεριά τουθεραπευτή είναι και το πρώτο βήμα για τηναπάλυνση τους.

Συνιστά όμως αυτό θεραπεία; Το νασυναισθανθεί και να ακούσει κάποιος αυτό πουμας πονά είναι μια πολύ σημαντική αρχή. Απόκάποιο σημείο και πέρα όμως πρέπει να αρχίσουννα αναδύονται διαφορετικές προοπτικέςαπεικόνισης του εαυτού μας και της σχέσης τουμε τον κόσμο. Είναι ανάγκη να μπορούμε νααντέξουμε την μοναξιά που συνοδεύει την

μετατόπιση που χρειαζόμαστε. Δε μπορεί να τοκάνει κανένας για μας. Τότε βρισκόμαστε στονενδιάμεσο χώρο της δημιουργίας ενός καινούριουεαυτού. Ίσως, η ίδια η παρουσία του πόνου ναείναι η ένδειξη πως έχουμε ακούσει τονανησυχητικό ψίθυρο ενός μηνύματος από αλλού.Ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι πίστεψε πως έρχεταιαπ΄ έξω με τη μορφή του Σωσία του, αναλώθηκεστη μάχη εναντίον του και τελικά ηττήθηκε.

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως τομήνυμα έρχεται από μέσα αλλά θα ψάχναμε στοαπέραντο σκοτάδι ενός εσωτερικού χωρίς τηνπαρουσία του άλλου και της σχέσης μας μαζί του.Σε ένα απέραντο χώρο χωρίς διαφορές καιπεριγράμματα, μια σαγηνευτική τελειότητα. Σεμια ληθαργική βεβαιότητα ακίνητη στο χρόνο.Σίγουρα, δε θα μπορούσαμε να πούμε και πολλάπράγματα για ένα εσωτερικό το οποίο δεδιαφοροποιείται πουθενά, εκτός και αν εισάγουμεδιαφορές. Εκτός αν εισάγουμε την ατέλεια στηντελειότητα. Η εσωτερική μας ζωή διαμορφώνεταιαπό την διυποκειμενικότητα των μηνυμάτων πουορίζουν τις διαθέσιμες εικόνες. Για να ακούσουμε

τη φωνή του μηνύματος, χρειαζόμαστε κάποιονάλλο να μας την επιστρέψει. Μάλλον, η σχέσημας με τον άλλο είναι που δημιουργεί ταμηνύματα. Και πολλές φορές βρισκόμαστε σεσχέσεις των οποίων τους κανόνες δε γνωρίζουμεακριβώς. Πολλές φορές, ίσως να τους αγνοούμεεντελώς. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί ναμοιάζουμε λίγο και στον Γκολιάντκιν. Αναγνοούμε τους κανόνες είναι σίγουρο πως σεκάποιο σημείο θα ηττηθούμε.

Η θεραπεία είναι εφικτή επειδή μπορούμε ναδοκιμάσουμε τους κανόνες που σχετιζόμαστε.Γιατί, στη διάρκεια της θεραπείας όλαεπιτρέπονται. Μπορούμε να μεταβιβάσουμε ότιθέλουμε στο θεραπευτή μας, ακόμα και αυτά πουνιώθουμε απαγορευμένα ή τερατώδη. Ίσως τοδυσκολότερο έργο είναι να γίνουν ανεκτές οιεπιπτώσεις αυτού του «όλα επιτρέπονται». Μιααπό τις πιο «δυσάρεστες» είναι αν δούμε πως ίσωςτο να γίνουμε λίγο σαν τον Σωσία μας δεν είναιτόσο καταστροφικό όσο πιστεύαμε. Το βασικόείναι να δούμε αυτό που χρειαζόμαστε, πουμπορεί να βρίσκεται στα πιο απίθανα σημεία.

Ίσως αυτό που χρειαζόμαστε για να γίνουμε πιοπλήρεις, απαλλαγμένοι από την τελειότητα,πραγματικά να έρχεται από αλλού.

Μ

26

ΚΟΓΙΌΤ ΚΑΙ ΜΠΙΠ ΜΠΙΠΑΠΌ ΤΟ ΝΊΚΟ ΡΟΎΣΣΟ

άτια ραγισμένα και κατακόκκινα,αναζητούν ένα καταφύγιοσυμπάθειας στο προκαθορισμένο

ραντεβού τους με την έκπληξη. Μια ισχνήφιγούρα, αυθόρμητα κωμική, αυθόρμηταμελαγχολική, με κατσιασμένη γούνα πουελάχιστα μπορείς να τη ξεχωρίσεις από τοομόχρωμο φόντο της αμερικάνικης ερήμου.Εξαιρετικός δοκιμαστής αποτυχημένωνμεταμφιέσεων και προβληματικών beta εκδόσεων,προϊόντων αποκλειστικά της Acme Corporation. ΟWile E. Coyote είναι ένας φανατικός, πειναλέος

θηρευτής μα και το μόνιμο θήραμα του άκακουαλλά κάπως εκνευριστικού Roadrunner. Πείνα καιεφευρετικότητα, παντρεύονται στοξεπερασμένο(;) animation των παιδικών μαςχρόνων, ίσως υπακούοντας τον αφορισμό τουαμφιλεγόμενου Steve Jobs: “Μείνε πεινασμένος,μείνε ανόητος”.

Σκηνή μετά τη σκηνή, γινόμαστε μάρτυρεςμιας ιδιαίτερης μεταμόρφωσης πουπραγματοποιείται στη σιωπηλά αστείαατμόσφαιρα του καρτούν: θηρευτής και θήραμαγίνονται ένα. Ποιος κυνηγάει άραγε ποιον; Ταόρια μεταξύ τους είναι σίγουρα θολά. Σαμάρτυρες μιας αναπόδραστης μα παράδοξηςβεβαιότητας, απλά αναμένουμε το τρόπο που τοκογιότ θα πέσει θύμα του αντιπάλου του- ήμήπως του εαυτού του; Είναι ακόμη δυσκολότερονα διαλέξεις μέρος. Ποιος από τους δύο, είναιτελικά περισσότερο αθώος; Ποιος έχει το δίκιο μετο μέρος του; Αλλά και εμείς, τι στα αλήθειαεπιθυμούμε; Καθώς αυτή η ένταση κορυφώνεταιμέσα μας αλλά και στην οθόνη, αλλάζειολόκληρος ο κόσμος. Διαβάζουμε στον Κανόνα 8,

του δημιουργού του καρτούν: «Οποτεδήποτε είναιπιθανό, κάνουμε τη βαρύτητα το μεγαλύτεροεχθρό του κογιότ». Σε αυτόν το κόσμο, ανχρειαστεί θα μείνει να αιωρείται η άκρη τουβουνού, ενώ το ίδιο το βουνό θα κατακρημνιστείεντελώς φυσιολογικά στο κενό. Επίσης σε αυτή τημεταμορφωμένη πια έρημο του νεογέννητουχάους, η υποκειμενικότητα είναι πιο σημαντικήαπό τους νόμους της φύσης. Η βαρύτητα, γιαπαράδειγμα, έχει επίδραση, μόνο και μόνο όταν οWile E. αντιλαμβάνεται ότι περπατάει στο κενό.Τα εκρηκτικά δεν πυροδοτούνται παρά μόνο εάνπρόκειται να κάψουν τη γούνα του ιδιοκτήτη τους.Και το χάος αποκαλύπτει πως τελικά έχει μιακρυμμένη τάξη, όπως μας έχει προειδοποιήσει οC. G. Jung.

Μιαν άλλη φορά το κογιότ φτιάχνει μεμπογιές ένα ψεύτικο τούνελ στο τοίχωμα τουβουνού, ελπίζοντας ότι ο εχθρός του θαπαραπλανηθεί και θα φάει πανηγυρικά τουμούτρα του. Με τις νεοαποκτημένες μας μαντικέςικανότητες μπορούμε εύκολα να προφητέψουμεότι το Roadrunner, διανύει χωρίς καμία δυσκολία

αυτό το φαντασιωσικό τούνελ, ενώ ο περιπαθήςWile E. για ακόμη μια φορά ντροπιάζεται.Πληρώνει ξανά τη ξεροκέφαλη του άρνηση, ναπάρει απόφαση πως ο δημιουργός του έχειεπιστρατεύσει εναντίον του, όλη τηνεφευρετικότητα και κατεργαριά που διαθέτει. Στααλήθεια συμβαίνει κάτι τέτοιο όμως; Από τοαυτοβιογραφικό Chuck Amuck: The life and timesof an animated cartoonist, ο σκηνοθέτης καιεμπνευστής της σειράς Chuck Jones, γράφει για τηστιγμή που διάβασε μια περιγραφή του κογιότστο «Roughing It» του Mark Twain: “…Δε μπορώνα εκφράσω την ανακούφιση που ένιωσα ότανβρήκα ένα σύντροφο στη προσωπική μουαδεξιότητα… είχα αρχίσει να πιστεύω πως ήμουνμια αποτυχία στη ζωή και το να βρω έναν έντοναανίκανο συνοδοιπόρο ήταν μια ευχάριστη καιθαυμάσια έκπληξη…”. Το δημιούργημα τουφαίνεται να είναι ένα αγαπημένο και πολύτιμοον. Το περιβάλει ωστόσο με μια ιδιαίτερη μορφήσεβασμού και μια μη- βελτιωτική αίσθησηφροντίδας. Τραβάει στα άκρα την εμμονή,συμμαχεί με την ήττα, αναποδογυρίζει την εικόνα

του εαυτού, εντείνει και εμπλουτίζει τη πείνα,δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για νααναδυθεί μια νέα δυνατότητα! Ας το σκεφτούμε.Θα υπήρχε διαφορετικός τρόπος νασυμπαθήσουμε ένα σαρκοφάγο αρπακτικό; Θαυπήρχε άλλος τρόπος να αλλάξει η στάση μας,απέναντι στον ωμό εκπρόσωπο του ενστίκτου ήας πούμε απέναντι στον σκοτεινό διώκτη τωνδικών μας εφιαλτών; Ο οποίος οσοδήποτετρομακτικός και να είναι ποτέ δε μας πιάνει, μιαςκαι η απόδραση μας είναι ασφαλής,προσπερνώντας το μαγικό τούνελ του ύπνου μειδρώτα κα βαριά ανάσα… Φωνάζοντας συνήθωςακατάληπτες λέξεις: «μπιπ μπιπ!»…

Ο σκύλος μας, πάντοτε πεινασμένος γιαφαγητό ή παρέα, άλλοτε πανέξυπνος, άλλοτεκουτός, με δυο μελαγχολικά μάτια και μιαχαρούμενη ουρά, έχει κάτι από τον Wile E. αλλάσε οικιακή έκδοση. Μασώντας τις παντόφλες μας,κλέβοντας βιαστικά ότι διαφύγει της προσοχήςμας, έχει τρυπώσει παιχνιδιάρικα στη ζωή μας.Είναι πραγματικά ακατανόητος ο λόγος πουαγαπάμε ένα τόσο πειναλέο, βρώμικο, εμμονικό

πλάσμα. Σίγουρα μας έχει εξημερώσει και αςκαυχόμαστε για το αντίθετο. Αλλά το Κογιότ δενείναι μόνο εξάδελφος του σκύλου μας. ΣτηνΙνδιάνικη Μυθολογία αποτελεί το δημιουργό καικαταστροφέα του κόσμου, έναν ήρωα πονηρό σαναλεπού και χαζό σα μπούφο. Είναι πεινασμένοςγια κρέας, όσο ο Προμηθέας που αντάλλαξεκρυφά τις μερίδες των θεών με τους θνητούς, τουΕρμή που τη πρώτη μέρα της ζωής του έκλεψε τοκοπάδι του αδελφού του, και του Κορακιού πουκάθε βράδυ, τάιζε με κρέας τον κρυμμένο σε έναφαράγγι προφήτη Ηλία. Διαβάζουμε για τηδιαπολιτισμική θεότητα- απατεώνα, τον γνωστόκαι ως Trickster: «συνήθως οι άνθρωποι τοναπεικονίζουν σα μια μορφή πεινασμένουθεού»(Trickster Makes This World, Lewis Hyde).Και ίσως είναι αυτή η πείνα, η ασυνήθιστη στιςυπόλοιπες θεότητες, που τον οδηγεί στη γκάφα,την απατεωνιά ή τις σπουδαίες του εφευρέσεις.Είναι η παραβίαση των ορίων πουαναποδογυρίζει και ανασυνθέτει το κόσμο. ΟWile E., σαν ένας χαριτωμένος ηλίθιος καιπονηρός- αναξιόπιστος ανταγωνιστής, κατακτά

τη συμμαχία μας, διασκεδάζει το παιδικόναρκισσισμό μας, περιγελά αδιάντροπα τονηρωισμό μας, μπλέκοντας το γέλιο με τησυμπάθεια, την υποτίμηση με την αποδοχή, τοαναμενόμενο με την έκπληξη, το συνειδητό με τοασυνείδητο!

Ο Trickster είναι πάντα εκεί, όταν γλιστράει ηγλώσσα μας σε μια παραδρομή και πέφτουμεντροπιασμένοι στο γκρεμό της αποκάλυψης τωνπροθέσεων μας. Ή χασκογελά πίσω από τηπλάτη μας όταν το μόνο βιβλίο που δε βρίσκουμεείναι αυτό που επειγόντως ψάχνουμε. Ή τιςστιγμές που κάποιος μας παρηγορεί πως ηαηδιαστική κουτσουλιά στο καινούριο μας ρούχο,είναι λεφτά ή καλοτυχία. Βρίσκεται ακόμη στοφιλόδοξο-για δημιουργία παρεξηγήσεων-σημείωμα που βρήκα, ένα μήνα πριν, κάτω απότη πόρτα του γραφείου μου: «Σ´ έχω εροτεφτεί, οδικηγόρος σου». Βρίσκεται στα «αθώα»ψυχοσωματικά μας και τα ατυχήματα που μαςκαλούν σε αλλαγή πορείας. Σίγουρα βρίσκεταιστην έξοδο του τούνελ των ονείρων, και τασταυροδρόμια της Έρμη- νείας. Είναι η αλεπού

στο παζάρι της αμφιθυμίας, το έξυπνο πουλί πουπιάστηκε από τη μύτη, το νηστικό αρκούδι πουχορεύει. Ο παιδικός μας φίλος του οποίου οιλεπτομερείς ερωτικές ιστορίες δε μπορούσαν νααποδειχθούν, επειδή συνέβησαν όλες στο χωριό.Είναι ο προστάτης θεός κάθε θεραπευτικήςανατροπής στις συνεδρίες ή τη ζωή.

Το κογιότ δε λέει ψέματα όταν κάτω από ένααυτοσχέδιο περίπτερο προσφέρει «ΔΩΡΕΑΝΝΕΡΟ» σε ένα σημείο της ερήμου, έχονταςσυνδέσει πανούργα το λαχαριστά γεμάτο ποτήριμε έναν εκρηκτικό μηχανισμό. Για το Roadrunner,δε μπορούμε να βάλουμε και το χέρι μας στηφωτιά, όταν απαντά με ένα πλακάτ «ΤAROADRUNNERS ΔΕ ΞΕΡΟΥΝ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝΚΑΙ ΔΕ ΠΙΝΟΥΝ». Άλλωστε στον παράδοξοκόσμο του κινουμένου σχεδίου, όπως και τουονείρου, κανείς δε ξέρει τι είναι αλήθεια και τιψέμα. Στο παράδοξο κόσμο του κινουμένουσχεδίου όπως και των σχέσεων μας, κανείς δεμπορεί να ορκιστεί αν το προσφερόμενο νερό σεδροσίζει ή σε καίει. Διοτι ο μόνος αυθεντικόςτρόπος να γίνουμε ειδικοί στις παγίδες της

πραγματικότητας είναι να βρεθούμε και στις δύοθέσεις. Να γίνουμε αυτοί που τις βάζουν αλλά καιαυτοί που τις εξαπατούν.