Üç aylıq ədəbiyyat dərgisi 4(16)yazidergisi.com/wp-content/uploads/2016/04/jurnal-16.pdfÜç...

Üç aylıq ədəbiyyat dərgisi № 4(16) www.yazidergisi.com

QıĢ 2015

2 № 4 (16) QıĢ 2015

Təsisçi və baĢ redaktor:

Azad Qaradərəli

e-mail ünvanımız:

[email protected]

Dərginin elektron ünvanı:

www.yazidergisi.com

Facebook ünvanımız:

http://www.facebook.com/yazıdergisi.

edebiyyatjurnalı

Dərgi ilə telefon əlaqəsi:

050-3737121 və 055 -7173403

BANK HESABIMIZ:

HESAB SAHĠBĠ:

VƏLĠYEV AZAD VƏLĠ OĞLU

Hesab nömrəsi: 382100000001713

VÖEN 1801515182

ĠBAN

AZ75JBBK00000382100000001713

BANKIN ADI:

Bank of Baku ASC Neftçilər filialı

VÖEN 1700038881

Kod: 507376

Müxbir hesab

AZ27NABZ01350100000000007944

S.W.I.F.T. JBBKAZ22 Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi

Mətbu nəĢrlərin qeydiyyat reyestri №3467

Dərginin qapaq hissədində və

içərisində verilmiş rənggarlıq

nümunələri görkəmli Meksika

rəssamı Dieqo Riveraya

məxsusdur

Üç aylıq ədəbiyyat dərgisi 3

(Türkiyə)

Samir İlqaroğlu

4 № 4 (16) QıĢ 2015

BaĢ redaktordan .......................5

Ədəbiyyat xəbərləri ..................6

Yazıçının arxivindən

Sabir Əhmədli “Yazılmayan yazı”

roman, davamı ............................8

Bir kitab Ģeir

Nərmin Kamalın Ģeirləri ............13

Nəsr. Romanlar

YaĢar Bünyad “Ġblis busəsi”(əvvəli)

.....................................................34

RəĢid BərgüĢadlı “Kor düyün”

.....................................................53

Hekayə guĢəmiz

Əkrəm Əylisli, Svetlana Turan,

MüĢfiq Xan,

Cəlil CavanĢir, Fərid Ġbrahimli,

Zamiq Mehdisoyun hekayələri

....................................................97

Poeziya, poeziya

ġaiq Vəli, Sevinc Elsevər, ġəhriyar

Ġbrahimov, Emin Akif, Zaur Sahil,

Nofəl Ümid və Azər Xanlarovun

Ģeirləri......................................116

Güneyin səsi

ElĢən Böyükvəndin essesi və

Zaman PaĢazadənin Ģeirləri

.................................................124

Ədəbi birliklər. “Yumruq” ədəbi

birliyinin üzvləri qonağımızdır.

Ġlkin Tomar, Nicat HəĢimzadə,

Ġsmayıl

Rizvanoğlu və Murad Ramazanovun

hekayələri...................................131

Çevirmə

Ġ.V.Göte, Orxan Vəlinin Ģeirləri,

Q.Q.Markesin və S. Alekseyeviçin

hekayələri və 1-ci Pyotrun ailəsi

haqqında yazı.............................137

Nəsr

Azad Qaradərəli “ġüĢə ev”, roman

(davamı).....................................158

Esseistika

Niyazi Mehdi “Dilüstü və diliçi

gəziĢmələrdən” (davamı)--

Azər Cəfərov “Tahirə Qürrətüleyn

azadlıq aĢiqi...............................191

Palitra

Rəssam Diyeqo Riveranın

əsərləri.......................................198

Yeni nəĢrlər

...................................................200

BU SAYIMIZDA


Ġstəkli oxucular! “Yazı” ilk sayından

etibarən həmiĢə çətinliklərlə üz-üzə olub.

Hətta bir neçə dəfə çapını dayandırmaq

qorxusu da yaĢayıb. Amma sizlərin hərtərəfli

dəstəyi ilə bütün bu sınaqlardan çıxa bilib. Bir

halda ki, mövzuya burdan baĢ vurduq, aĢağıda

deyəcəklərimizi bilməniz sizin haqqınızdır.

“Yazı” iki Ģeydən fəaliyyətini dayandıra

bilər: bir, hamıya bəlli olan maliyyə

yoxluğundan. ġükür ki, hələ bunu real

görmürəm. Nədən ki, çox güvəndiyim bir

neçə dost var ki, onların sayəsində hələ bu

təhlükə real deyil. Ġki, həmin dostlardan

hansısa dərgidə çox zəif bir yazının – dəxli

yoxdur, özünün, ya özgənin – getməsini təkid

edər. Həm də bu dost tək olmaz, o biri dost da

eyni Ģeyi istəyər. (Ġkisinin də eyni Ģeyi

istəməsi real görünmür. Amma Azərbaycanda

hər Ģey ola bilər.) Bax, onda heç nəyə

baxmadan, heç kimə gənəĢmədən, hətta bir

vida yazısı belə yazmadan, bu dərgini çəkər,

bağlayaram, heç uff da demərəm!

Sözümün canı var. Xətrini çox

istədiyim bir qələm dostum bu yaxınlarda bir

mətn göndərdi və dönə-dönə ərklə təkrar etdi

ki, mənim yazımı oxu, fikrini de. Hətta belə

də bir fikir yazdı ki, çap edəndən sonra

dərgidən 100 manatlıq alacam həm də.

Mən də onun qələminə bələd biri

kimi, (dərgidə dönə-dönə çap etmiĢəm onun

yazılarını və ümidvaram ki, hələ yenə də çap

edəcəyəm) yarızarafat, yarıciddi cavab

yazdım ki, oxumadan çapa verəcəyəm!?

O isə israrla tələb edirdi ki, oxuyum.

Nəysə, oxudum və anladım dostumun

narahatlığını. Qətiyyən bu adamın qələmindən

çıxmıĢ yazıya bənzəmirdi. Elə bil kimsə gəlib

onun əlindən kompüterini almıĢ, özü oturub

yazmıĢ və ona özünün yazdığını təlqin edib

getmiĢdi... Sadəcə Ģeytan əməli...

Bəs nə etməli? Götürüb mətni alt-üst

elədim. Pafosları atdım, redəktə deyil, anti-

redəktə etdim. Və çapa uyğun bir hala

gətirdim. Nə edim axı? Dostdur bu və

tərslikdən demiĢəm ki, oxumadan çapa

verəcəyəm-filan... (Amma and olsun haqq-

salama ki, o yüz manatlıq dərgi almaq

söhbətinin bura qəti dəxli yoxdur! Bir Allah

Ģahiddir buna. Yəni, o dostdan heç vaxt o

təmənnada olmamıĢam da.)

Və ona yazdım ki, oxudum, amma

belə, belə, filan. Bir qədər pafosu

yığıĢdırmıĢam, orasına-burasına əl

gəzdirmiĢəm və çapa gedəcək bu nömrədə...

Boy! Dostum bir partladı ki! Bir sözümə də

toxunmayın, ya olduğu kimi verin, ya da heç

verməyin!

Dedim yaxĢı, necə istəyirsən. Və

məcbur olub izah etdim ki, əfəndim, mən bu

yazını bu, bu, bu səbəblərə görə çap edə

bilmərəm. Onu da əlavə etdim ki, ümidvaram

ki, bizim aramızdakı ədəbi polemika

dostluğumuza ziyan gətirməyəcək. Vah-vah!

O baĢladı, nə baĢladı. Sizin də (yəni mənim)

yazılarınızda mənim bəyənmədiyim yerlər

olub, amma mən üstünü vurmamıĢam, filan,

filan, filan...

Yadıma illər əvvəl “Yazı”ya bir

baĢladığımız bir dostumun sözləri düĢdü:”Biz

bir-birimizin yazıları haqda bir-birimizə fərdi

qaydada çatıĢmayanları deyəcəyik, bunu

mətbuata çıxartmayacağıq.” Əlbəttə, mən

bununla razılaĢmadım. Sonuc: biz bir-

birimizdən yüz min kilometrlərlə aralıdayıq.

Elə o dost “Yazı”dan da o qədər məsafədədir.

Xanımlar və cənablar! Bilin və agah

olun: bizim ədəbiyyatın yüz illərdir böyük

hədəfə çatmamasının səbəblərindən ən

böyüyü məhz budur: bir-birimizi yalandan

tərifləmək, bir-birimizin gözünə kül üfürmək.

Etməyin, lütfən bu saxtakarlığa rəvac

verməyin. Və “Yazı”nı da düz yoldan

sapmağa vadar etməyin...

S.A.(Söz ardı)

Bu yerimizdə tamam baĢqa bir ədəbi

polemika olasıydı. Fəqət, olmadı... Məzur

tutun...

BAŞ REDAKTORDAN

6 № 4 (16) QıĢ 2015

Ə Ə

Ə Ə Ə

Ə

Bu il ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına

belorus yazıçı Svetlana Aleksieviç layiq

görüldü. 1948-ci ildə anadan olan yazıçı

Svetlana Aleksandrovna Aleksieviç ömrü

boyu tarixi, siyasi hadisələrin mərkəzində

olub. Jurnalist kimi fəaliyyəti dövründə o,

Sovet-Əfqan savaĢı, Çernobıl faciəsi, SSRĠ-

nin dağılması kimi böyük proseslərlə bağlı

reportajlar hazırlayıb. Yazdığı yazılarla

ölkəsindəki rejimini sərt Ģəkildə tənqid

etdiyinə görə 2000-ci ildə onun haqqında

cinayət iĢi açılıb. Bu təqiblərdən sonra

Svetlana ölkəsini tərk edib. Sonrakı illərdə

Paris, Göteborq, Berlin kimi Ģəhərlərdə

sürgün həyatı yaĢayan yazıçı, nəhayət,

2011-ci ildə yenidən ölkəsinə dönüb.

Yazıçının əksər əsərləri SSRĠ-də yaĢamıĢ

insanların həyatından bəhs edir. Sovet-

Əfqan savaĢı haqda yazdığı “Sink uĢaqları”

və “Çernobıl uĢaqları” kimi əsərləri yüksək

tirajla satılıb. Onun “Müharibənin qadın

üzü olmur” əsəri 1985-ci ildə yayımlanıb və

qısa müddət ərzində 2 milyon nüsxə satılıb.

Romanda Ġkinci Dünya müharibəsinin gizli

məqamları qadınların monoloqları vasitəsilə

oxucuya çatdırılır. Müəllif 1993-cü ildə

yazdığı “Ölümlə ovsunlananlar” əsərində

SSRĠ-nin dağılmasından sonra ümidsizliyə

qapılıb intihar edən insanların həyat

hekayəsini göstərir.Svetlana Aleksandrovna

Aleksieviçin əsərləri 19 dilə tərcümə

olunub. Svetlana Aleksieviç “Polifonik

yaradıcılığı ilə dünyamızda əzab və cəsarətə

abidə qoyduğu üçün” bu il ədəbiyyat üzrə

Nobel mükafatına layiq görülüb.

Böyük Britaniyanın məĢhur ədəbiyyat

mükafatı “Man Booker” bu il yamaykalı

yazıçı Marlon Ceymsin “A Brief History of

Steven Killing” romanına verilib.

Kitab 1970-ci illərdə Bob Marleyə qaĢrı

hazırlanan suiqəsd cəhdindən bəhs edir.

Qeyd edək ki, “Man Booker”in

qaydalarına əsasən Marlon Ceyms 50 min

funt-sterlinq pul mükafatı verilib.


ə

Fransanın Qrenobl Ģəhərində hekayə

terminalları qoyulub. Bu terminallar

bankomat, telefon köĢkü kimidir, amma

xidməti hekayə çap etməkdir.

Yoldan keçənlər bu böyük və narıncı

terminalların düyməsini basmaqla pulsuz

hekayə çıxara biləcəklər. Seçimdən asılı

olaraq, 1, 3 və 5 dəqiqəlik hekayələr.

Düyməni basan kimi hekayə emal

olunmuĢ ekoloji kağızda çıxacaq. Kağızın

uzunluğu supermarketlərin verdiyi hesab

çeki boydadır və pulqabına yerləĢir.

ə ə ə ə

ə ə ə

Suriya Türkmən Məclisinin baĢqanı

Abdurrahman Mustafa Suriyada

türkmənlərin baĢına gətirilən müsibətlərdən

söz açıb. O bilıdirib ki, Suriyanın Bayır-

Bucaq, Lazkiyə, Hələb, Rakka, DəməĢq

bölgələrində 3,5 milyon türk yaĢayır.

Hələbdəki türklərin vəziyyəti daha ağırdır.

Çünki onlar ĠġĠD-in zülmü altındadırlar.

DəməĢqdə olanların vəziyyəti daha ağırdır,

çünki onlar da Assad rejiminin əzab-

əziyyətlərinə düçar olublar.

Hələbdə daha bir vandalism baĢ verib.

Böyük Azərbaycan Ģairi Ġmadəddin

Nəsiminin məzarüstü məqbərəsi dağıdılıb.

Ə

ə ə

ə

“O bildirib ki, dəfələrlə xəbərdarlıq

edilməyinə baxmayaraq öz yazılarında və

müsahibələrində klassiklərə tənqid

münasibəti göstərdiyinə görə, çağdaĢ

yazarlarımıza olmazın atmacalar atdığına

görə, öz yaĢıdı olan yazarları aĢağıladığına

görə nizamnaməyə uyuğun olaraq birlik

sıralarından çıxarıldı” – bu barədə AYB

yetkilisi RəĢad Məcid məlumat verib.

TanınmıĢ Ģair Salam Sarvanın istefa ilə

bağlı AYB rəhbərliyinə ərizə yazıb. Verilən

xəbərə görə, ərizəyə baxılıb və S.Sarvan

rəsmən birlik sıralarından xaric edilib.

8 № 4 (16) QıĢ 2015

YAZIÇININ

ARXİVİNDƏN

SABİR ƏHMƏDLİ

Yazılmayan yazı memuar roman

(əvvəli ötən saylarımızda)

Çoxunu əsl doğumundan iki-üç yaĢ böyük

göstərib, göndərirdilər əsgərliyə, davaya.

Əgər Vaqifin doğulduğu ili iyirmi beĢ

götürsək, belə çıxacaqdı ki, ortancıl qardaĢ

böyükdən də böyükdür.

DemiĢdim, atamın söylədiyinə görə Cəmil

o, Xanlıqda «verbovĢik» iĢləyəndə doğulub.

Ġyirmi altıncı ilin mart ayı, axırı . Vaqifinsə

dövlət verən yaĢı 1925-dir. Daha bu nə

oldu, Cəmildən də böyük oldu, bu- böyük

qardaĢdan əslində balaca oğlan. Vaqifin

sənəddə təvəllüdü iyirmi beĢdir, onunla bir

ayda, bir ildə – analar xatırlayır, doğulan

uĢaqlar iyirmi səkkiz, yuxarısı iyirmi yeddi

gedirlər. Vaqifi iyirmi beĢ təvəllüdlə hətta

qırx üçüncü ildə əsgər də aparmıĢdılar.

Bir Ģəkil qalır, onu mən Cəmilin muzeyinə

vermiĢdim. Dəyərli sənəddi. Heyf, heyf bu

Ģəklin çəkildiyi il arxasında yazılmayıb.

Yoxsa, bu Ģəkillə bizim yaĢımızı düpdüz

qoymaq olardı. Orada Ģəkildə atamdı, frenc

dəst geyimdə, baĢı açıq, nazik saçı yana

daranmıĢ. Onun yanında kətildə əyləĢib

anam – Tavad, kərpici-Ģotlanka dizlik,

kofta, baĢında qara örpək. Cavanca,

yeniyetmə gəlin. Anamın qucağında bir

yaĢı olar-olmaz uĢaq. Bir uĢaq da atanın –

Məmmənin dizləri arasında. Ayaq üstə,

atanın dizlərinə söykənib dayanıb. BaĢı

açıq, qırxıq, gözünün birini qıyıb. Arxada

gəlinlə ərin baĢı üzərində ucaboy, kostumlu

, qalstuklu bir ziyalı dayanıb. Gəlin - anam,

Tavad, qucağındakı ağ köynək, körpə mən,

atanın dizləri arasında gödək Ģalvarlı uĢaq

Vaqifdi. Arxada dayanıb, bunların üstünə

əyilmiĢ, onları elə bil qucmaq istəyən

oğlansa Ġbrahim – ĠbiĢ dayımdır. Anamın

böyük qardaĢı. O zaman o, rayon maarif

Ģöbəsində inspektordu, müdir olmuĢdu. Bir

də həmin çağlarda ĠbiĢ dayım Cəbrayılın

DaĢkəsən kəndində məktəb müdiri

iĢləmiĢdi. ĠbiĢ dayım hərdən istirahət

günləri evə – bizə gələndə alma-qoz

gətirərmiĢ mənə. Mənim hələ dilim

açılmamıĢdı. Dayını görən kimi çətinliklə

deyərmiĢəm: «Amma, kos». Bu Ģəklə baxıb,

oradan uĢaqların, Vaqifin də mənim də

yaĢımı bilmək olar. Heyf, Ģəklin hansı ildə

çəkildiyi bilinmir.

Qaydadır, uĢaqları körpə yaĢından

böyüklərə oxĢadırlar. “Ġgid oğul dayısına

çəkər!” deyiblər. Cəmili ĠbiĢ dayıma

bənzədirdilər. Onun kimi, bir qədər sərt

sifətliydi. Alnı açıqdı, gözlərinin ağı daha

böyükdü, bu ağlıqdan da onun bütün sifət

vücuduna bir bəyazlıq gəlirdi. Cəmilin saçı

elə qalın deyildi. Bunun bir baisi də anam

olmuĢdu. QonĢudan darax almıĢ, uĢağın

baĢını yuyub bu daraxla daramıĢdı. Demə,

qonĢunun qız uĢağında keçəllik varmıĢ,

daraxdan da yara düĢmüĢdü Cəmilin baĢına.

Atam xəbər tutdu, onu Bakıya apardı,

sağaltdılar, amma bir az yeri qalmıĢdı. Onu

Bakıya apardıqları mənim güclə yadıma


gəlir. Böyük dayımız ĠbiĢin də saçı qalın

deyildi, qabaqdan, alnından bir qədər

açılmıĢdı. Bu da onu, Cəmili də ağıllı, alim

adama bənzədirdi. Belə bir düĢüncə vardı,

ağıllı-bilikli adamın saçı tökülmüĢ, alnı açıq

olur. Ən çox Lenini misal gətirirdilər, saçı

meĢə təki olan Marksı, Engelsi deyil,

Lenini.

UĢaqkən Cəmili ĠbiĢ dayıma, məni Səfərə

oxĢadırdılar. Vaqifi görünür, qohum-

əqrəbadan oxĢatmalı bir kəs tapmayıb, özgə

ad-ayama qoĢmuĢdular. Qoca xalamız

Səkinə, qonĢular ona MəĢədi Müslüm

deyirdilər. Dinməz, sakit, fağır idi, kimləsə

iĢi olmaz, heç kimlə vuruĢmaz, Ģuluq

salmazdı. Büsbütün mənim və illah da,

böyük qardaĢ Cəmilin əksinə, dinc-dinməz

uĢaqdı. Ona görə də böyüklərin,

valideynlərin ondan xoĢu gəlirdi. Onları

incitməyən uĢaqdan həmiĢə valideynlərin

xoĢu gəlir. Ona bir də “Məzlum” deyirdilər.

Oynamaqla, dava-dava, topaldıqaç, gizlin-

paçla arası yoxdu. Bu elə bil uĢaq deyildi.

Cəmil hər Ģeyin üstə ona acıqlanırdı. Bir

kərə də bir bərk sillə çəkmiĢ, bundan uĢağın

gözünə ağ gəlmiĢdi. Atam onu Bakıya

apardı. Xeyli qaldı xəstəxanada, gözünü

operasiya etdilər, bəbəyi örtən ağı

götürdülər. Mən o, Bakıda olarkən onun

yamanca xiffətini çəkdim. Hər gün yala

çıxırdım. Dəyirman dərəsinin o üzündən

Ģose yolu, maĢınlar, Cəbrayılın avtobusu

gəlirdi. Dərədə uĢaqlar, cavanlar futbol

oynayırdılatr. Dəyirman dərəsinin bəri

üzündə təpədə dayanıb, o taya sose yoluna

baxırdım. ġəhərciyimizin bir avtobusu

vardı. Bu vaxtlar, axĢamüstü on altı

kilometr aĢağıda, Araz qırağında olan

Mahmudlu dəmir yol stansiyasından

avtobusun gəlməyini gözləyirdim. Hər gün,

hər axĢam gözümü aĢağılardan, Arazbardan

diklənib gələn uzun – yollara dikirdim. Bu

taydan o tay seçilirdi, gələn maĢınları

görürdük. MaĢın da çox deyildi. Bu gün

gəlmədi, mənim qaqaĢım. Sabah yenə yola

dikirdim gözümü. Bu yaldan eniĢlər, Tulus,

Cada, Ġmambağı yamacları, lap axırda

Arazbasar torpaqları görünür, Araz

seçilirdi. Qatar oradan, Arazbardan keçirdi,

bizimkilər orada düĢürdülər. QaqaĢ

gəlmirdi.

Axırı gəldi.

Qızların ondan xoĢu gəlirdi, yazıqları

gəlirdi, uzunsifət, uzunburun, iri , fağır

baxan gözü elə bil deyirdi: “Mənim sizinlə

iĢim yoxdur, Siz də mənə toxunmayın!”.

Adam uĢaqlıqda hansı xasiyyətdə olursa,

böyüyəndə də elə qalır, Bir anadan doğulan,

bir atadan gələn övladlar niyə bunca fərqli

olurlar? Ġnsanda bütünlükdə bu xasiyyətlər

haradan, nədən törəyir? Biri olur od parçası,

o biri su, dinc, laldinməz.

Cəmilin Vaqifi nə üstə vurduğu belə

olmuĢdu. ĠbiĢ dayım kefcil adamdı, yesin,

içsin, zarafatlaĢsın. Onun evdə çaxırı

olurdu. Bir kərə necə olmuĢdusa o, uĢağa

bir stəkanmı, yarım stəkanmı çaxır

içirmiĢdi. Bu uĢağın keflənib nə

törədəcəyini görsün. UĢaq – Vaqif həmiĢə

çəkindiyi böyük qardaĢının üstünə

cummuĢdu, əmməlicə götürübmüĢ çaxır

onu. Bunun niyə belə cürətləndiyi Cəmili

acıqlandırmıĢ və o, qardaĢına tərs bir

Ģapalaq iliĢdirmiĢdi. Sonralar, atam anam

da bunun üstə ĠbiĢ dayımdan bərk

incimiĢdilər : “UĢağı içirdərlər? Çaxır

verərlər körpəyə!?” Keçib getmiĢdi, yarım

stəkan çaxır uĢağa baha oturmuĢdu…

Üç oğlan, axırda bir qız. YaxĢı tərkibdi,

daha olmayacaqdı, bəsdi. Biz də axĢamlar

böyüklərin məclisinə qoĢulurduq. Onların

keçmiĢlərdən üzü bəri söylədikləri

əhvalatlara, nağıllara qulaq asırdıq.

Babaların hal, cin tutmağına inanırdıq,

ürəkdən danıĢırdılar. Balaca ikən, səhərə

pay saxlamaq bizdə bir adətdi. AxĢama

10 № 4 (16) QıĢ 2015

yaxĢı Ģam xörəyi biĢirdi. Hamı süfrə baĢına

yığıĢıb yeyirdik, plov, dolma, küftə, daha

nə. Hər kəs də, uĢaqlar yeməyimizin bir

qismini saxlayırdıq. Qalsın sabaha, sabah

da plov yeyək. Bu biri saxlamasa daha

yaxĢı, mən yeyərəm, onun ağzının suyu

axar, ĢiĢirdərəm onu.

AĞACDA YATAN UŞAQ

Bizim adlarımız barədə

düĢünmüĢəm. Evin ilk böyük övladının

adını Cəmil qoymuĢdular. Bu ad haradan

götürülmüĢ olardı? Çox halda, keçmiĢlərdə,

ata-babanın adını yeni doğulmuĢ övlada

qoyurdular, ya da “Quran”dan, dindən

götürürdülər. Azərbaycanda nə qədər

«Məhəmməd» adı olardı? Saymaqla

qurtarmazdı. Buna görə də Məhəmmədləri

seçmək , niĢan vermək üçün adla yanaĢı

saysız-hesabsız ayama, ləğəblər iĢlənirdi.

Məncə bizim nəslimizdə, Cəmil adı

olmuĢdu. Bu bəlkə də babamız Molla

Bəkirin Ləmbərənli ulularından biri imiĢ.

Sonralar ağlıma gəldi axı, ƏliĢ Ləmbəranski

də Ləmbərənlidir, mənim baba

yurdumdandır, onun atasının adı Cəmil

olmuĢdu : «ƏliĢ Cəmiloviç» də deyirdilər

ona . Bəlkə, nə biləsən, onun da atasının adı

bizim böyük qardaĢımızın adı götürülən

eyni mənbə imiĢ. Bu, mənim ağlıma sonra

gəldi, baĢqası bundan bəhrələnə də bilərdi,

o vaxt ki, ƏliĢ Ləmbəranski Baksovetin

sədri idi, bu «qohumluqdan» yarınardı.

Evin ikinci övladı - “Vaqif” adı

bilinmir, Qarabağda Vaqif tanınan addır.

Vəzir olmuĢdur, onun adını da Qarabağda

çox yerdə övladlara qoyurdular. Qarabağda

Ģair və oğlu səbəbi hələ də örtülü qalan

faciəli bir ölümə sürülsə də.

Qaldım mən : “Sabir” adı bəs

haradan götürülmüĢdür? Bir çoxları güman

edirlər, bu ad böyük Ģairimiz Mirzə Ələkbər

Sabirin adından götürülmüĢdür. Sabir –

Ģair, özü də bu onun adı yox, ləqəbidir,

haradan götürmüĢdür? ġair özü söyləmiĢdir.

Ərəbcə «səbr» sözünü Ģair özünə ləqəb

götürmĢdür. Səbr , hövsələ, gözləmək

mənasında Ģairin buna aid Ģeri də var. ġair

onun adının baĢqa mənasını bilirmiĢ?

Güman ki, yox. Adı Sabir olanların əksəri,

hamısı bu sözün baĢqa mənasını yəqin

bilmirlər. Bu adı mənə qoyanlar da onu

ancaq səbr anlamında, böyük Ģairimizə

verilmiĢ ləqəbin mənasında bilmiĢdilər.

Otuzuncu ildən geri, ondan qabaqlar bu ada

Azərbaycanın heç yerində, heç bir adamda

rast gəlməzsən. Bu ad bizdə ancaq

otuzuncu illərdən sonra qoyulmuĢdur. Bu

da görünür, həmin illərdə, Ģairin yubileyi və

onun adının dirçəldilməsi ilə bağlı olub.

1868-də anadan olmuĢdu. Ələkbər Sabir

1928- 60 illik yubileydə, sonrakı illərdə

onun adı tez-tez xatırlanmaqda idi. Ad da

dəbdə olur .

Mən “Sabir” sözünün daha yeni və maraqlı

mənasını çox sonra öyrəndim. Onun sonra

bildiyim, öyrəndiyim mənasını

Azərbaycanda kimsə, adı Sabir olanlar, bu

adı övladına qoyanların heç biri

bilməmiĢlər.

ġəkiyə ezamiyyətə getmiĢdim.

Buranı ilk dəfə görürdüm. ġəhər çox

xoĢuma gəldi, gözəl mənzərəsi, meĢələrin

bürüdüyü dağlar, karvansaralar… Gəzib

dolanıb, gəlib çıxdım xan sarayına. Ora

muzeydi, müdiri bir ağsaçlı, qocaman

kiĢiydi. O, məni muzeylə tanıĢ etdi. Xanın

əyləĢdiyi otağı, hərəmxana, cəza yeri

hamısını niĢan verdi. Xan sarayı səliqəli,

ĢüĢəbəndli alt-üst mülkdü. Ġndi xan nədir,

adi biznesmenlər Bakıda, AbĢeronda elə

evlər tikirlər Xan sarayı onun yanında xırda

bir mülkdü. Amma görünür on səkkiz, on

doqquzuncu əsrdə belə bir yaĢayıĢ yeri çox

yüksək sanılırmıĢ. Sarayın qarĢısında iki


böyük ağac vardı. Bunlar ġəki xanının

dövründən qalma idi. Muzeyə baxan saç-

saqqalı çallamıĢ, mehriban əmi ilə əyləĢdik

sarayın həyətində. Muzeydə yaxĢı əĢyalar

vardı. Dörd ədəd qızılla iĢlənmiĢ xan-

padĢah tacını mən orada gördüm. Sonralar

eĢitdim, həmin dəyərli taclar saraydan

harayasa aparılmıĢ, yoxa çıxmıĢdır. Kimsə

mənimsəyib daĢ-qaĢla bəzənmiĢ qızıl

tacları.

KiĢi mənim adımı soruĢdu. EĢitdi

və dedi:

“Qoy kitabı gətirim. Sənin adının

mənasına baxaq, görək nədir?” Bu söz

məni düĢündürdü. Mənə adımın mənası

çoxdan bəlliydi. Yəni, bunun böyük

Ģairimizin söylədiyi “səbr, səbr edəndən”

özgə də bir mənası vardı? Qoy, gətirsin

görək kitabı!

Xan sarayının həyətində bir daxma

da vardı. KiĢi, görünür, oranı kitabxana,

saxlanc eləmiĢdi. Oradan çıxıb gəldi.

Əlində qalın, ağır, qara bir kitab gətirdi.

Qabaq-qarĢı alçaq kətillərin üstə oturduq.

KiĢi iri ağır kitabı dizinin üstünə qoyub,

baĢladı varaqlamağa. Deyəsən 1914- cü ildə

Türkiyədə nəĢr olunmuĢdu. Köhnə nüsxə

idi, Allah bilir, haralardan gəlib buraya

çıxmıĢ, son yurdu Xan sarayı olmuĢdu.

Axtardığını tapdı və oxumağa

baĢladı: “Sabir – qədim türk tayfalarından

birinin adı. Lüğəti mənası – “qızıl”

deməkdir”. UĢağa ad qoyanda onun adını

ucadan çağırır qulağına, qıĢqırırlar yadında

qalsın. Mənim yaĢım otuza çatmaqda idi.

Elə bil adımı həmin gün, həmin an, özü də

bu kiĢi verdi.

“Dədə Qorqud”dan bilirik ki,

bizim ulularımız insan bir yüksək iĢ

görməyincə ona ad vermirmiĢlər, eləcə

adsız yaĢayırmıĢ. O vaxtacan ki, el üçün

gərəkli, unudulmaz bir iĢ yapsın. Onda

Qazan xan, Dədəm Qorqud gəlir və ona

tutduğu iĢə, göstərdiyi igidliyə görə ad

verirmiĢ. “Adını mən verdim, allah

yaĢatsın” deyirmiĢlər. Mən indiyədək, bu

çağadək bir yaddaqalan, böyük iĢ

görmüĢdümmü? Güman ki, yox. Amma

adımı bu ağsaqqal, mehriban müdrik ata

verdi. Ġndiyə qədər adımı örtən pərdəni də

götürdü. Bir gilə Ģübhəm yoxdu, indi

“Sabir” adının əsl mənasını məndən, bir də

bu kiĢidən savayı kimsə bilməz. Get,

Azərbaycanda yüz Sabirin hər birindən

soruĢ deyə bilməzlər, onların adı

“səbr”sözündən savayı, daha hansı mənanı

daĢıyır. Halbuki bu söz daha qədim,

mənalıydı. Bizim kökümüzlə, çox

qədimlərlə bağlıydı. Özü də, sonralar, bu

adı yozduqca bir çox tarixi əlamətlər ortaya

çıxırdı. Məsələn, türklərin yurdu Sibir sözü

də, güman ki, buradandı. Bir halda ki, Sibir

də qızıl yataqlarıydı, qızıl qədim türklərdə

Sabir adlanırmıĢ. Sibir, Sabir, necə yaxındı.

O gündən baĢlayaraq “Sabir” sözü mənim

qulağımda elə hey səslənir. Bu sözün sorağı

gedib, ululardan ulu, olduqca qədim

minillərə çatır.

Bir kərə Moskvada, Kremldə nə

isə böyük bir yığıncaqdı. Bir tatar ziyalısı

danıĢırdı. O, çıxıĢında bir söz iĢlətdi :

“Sabantuy”. Yerdən salondan gülüĢdülər.

Gülənlər baĢlıcası ruslardı, onlar çoxdan

bəriydi, “Sabantuy” sözünü tatarlara

sataĢmaqdan ötrü iĢlədirdilər. Oradaca tatar

ziyalısı gülüĢənlərə tənə ilə anlatdı :

“Bu,qədim tatar sözüdür. Saban - tuy – qızıl

toy deməkdi tatarca”. Yadıma düĢdü ki,

uĢaq vaxtı bizim hərəmizi bir ayama ilə

çağırırdılar. QonĢular böyüklər, xalalar,

bibilər hər uĢağa bir yığcam, məzəli ad

verirdilər, bütün qonĢular məni “Saban”

çağırırdılar. QonĢumuz, Füruzə xalagil

məni sevərək bu adla çağırırdılar.

Səltənətin, Ġmranın, Sürəyya xalanın,

anamın məni “Saban, qurban olum!”,

12 № 4 (16) QıĢ 2015

“Saban, baĢına dönüm!”, «Saban, hey!»

deyib səslədikləri yadımdadır.

Füruzəxalagil otuzuncu illərdə Orta

Asiyaya, Mərvə sürgün edilmiĢdilər. Ġndi

ağlıma gəlir, görünür, Orta Asiya,

Tatarstanda iĢlənən bu sözü də, onlar

Türkmənistanda eĢitmiĢdilər. Mənim adımı

belə səsləndirirdilər.

Xan sarayında elə bil qiymətli bir Ģey

tapdım və anladım ki, mənim bütün

sabirlərdən üstünlüyüm odur ki, mən səbr

yox, qızıl mənasında, qədim türk

tayfalarının birinin adını daĢıyıram.

Budur mənim adımın mənası –

Sabir qədim türk tayfalarından birinin adı,

“qızıl” mənasını daĢıyır. Doğulanda ad

qoyanlar özcə ata-anam da, bu sözün

qədim, tarixi kökünü bilməyə bilərdi…

Məncə, Ələkbər Sabir də nə qədər türkçü,

türkcanlı olsa da, öz adının mənasını 1915-

ci ildə basılmıĢ türk qamusunda yazıldığı

tərzdə bilməmiĢdir. Belə çıxır ki, bu ad

hamıdan, bütün sabirlərdən artıq, haqlı

olaraq mənə aiddir, çünki Azərbaycanda bu

sözün əsl kökünü siftə mən tapmıĢam, izinə

düĢmüĢəm. Bir qədim saray baxıcısının

yardımı ilə aĢkar edilmiĢdir qədim ad.

Adının əsl mənasını otuz yaĢında

bilən, ona görə də ad qoyulması üçün

“Dədəm Qorqud”da olduğu təki millət, el

üçün bir iĢ görməli olan adamın uĢaqlığı

həyət-bacada, qonĢularda, daha sonra

bağlarda ağaclara dırmanmaqla, son

meyvələri daĢlamaqla keçmiĢdi.

Mən anadangəlmə kor doğulmuĢam. Anam

Tavad yenicə doğulmuĢ körpənin gözlərinin

açılmadığını görəndə ağlamıĢ, demiĢdi:

“Mən koru neynirəm?”

QonĢumuz Səttar, Qaffar , Əminə

müəllimənin anası Səkinə xala özünü

çatdırmıĢ, anaya toxdaqlıq vermiĢdi. O, el

arası həkimdi. DemiĢdi : “Dərd eləmə.

UĢağın gözləri açılacaq”.

Rəmzi mənada deyə bilmirəm, amma cüssə,

bədən əzası sarıdan, mən – körpənin

gözləri doğrudan da iki-üç saatdan sonra

açılmıĢdı. Amma mən-uĢağın gözləri

həqiqətən nə vaxt açılmıĢ, bəsirət gözü

görməyə baĢlamıĢdı, bunu söyləmək

çətindir. Səkinə xala ağbirçəkdi, anamın

anası qonĢu rayona köçüb getdikdən sonra,

ağbirçəklik Səkinə xalanın öhdəsinə

düĢmüĢdü. QonĢu, gəlini yalqız qoymur,

hayanlıq göstərirdi.

Üç-dörd yaĢında körpəykən, mən yamanca

acgözdüm. DəqiqabaĢı anamdan yemək

istəyirdim. O da qalırdı mənimlə neyləsin.

Evdə yemək sarıdan elə bir korluğumuz

yoxdu, amma mən çörək, yemək

istəməkdən təngə gətirmiĢdim. Axırı o, bir

tədbir gördü. Gecə yatanda mənim gözümə

çörək bağladı. Bu ondan ötrüydü ki, gözüm

doyar. Bir parça çörəyi büküb, gözlərimin

üstünə qoymuĢ, sarımıĢdı. Mənsə gecənin

yarısı, gözümə bağlanmıĢ həmin çörək

parçasını dartıb, qoparıb yemiĢdim.

Müharibə illəri odun tapılmırdı, qalırdıq

soyuqda, odun olduqca baha idi. Gecələr

qaranlıqda çıxırdım. YaxınlaĢırdım qonĢu

çəpərlərinə. Bu çəpərlərin payaları olurdu.

YaxĢıca odundu. Həmin payaları tərpədib,

laxladır, yerindən çıxarıb, gətirirdim evə,

yarıb, doğruyub, doldururdum sobaya. Soba

qıjıltı ilə yanır, ağzından od-alov püskürür,

otağımız qızırdı. Səhəri, birigünü yenə

payalara əl qatırdım. Bu dəfə baĢqa

qonĢunun çəpərini bələdləyirdim

gündüzdən. Bir də görürdüm qonĢumuz,

ağbirçəyimiz Ayba xala çəpərə, çəpərdən

çıxarılmıĢ payanın oyuq qalmıĢ yerinə

baxır, baĢını bulayır. Bunun mənim iĢim

olduğunu bilir, hərdən bizim həyətə qalxıb,

göz gəzdirirdi, bəlkə onların çəpərindən

çıxarılmıĢ payanın qalığını, bir parçasını

görüb tanıdı. BaĢqa yolla da odun əldə

etmək olardı. (davamı olacaq)


BİR KİTAB ŞEİR

Nərmİn Kamal

Paltaryuyan maĢın haqda Ģeir

Küsülüyük səninlə,

qucaqlaĢmır, öpüĢmür, yatmırıq neçə

gündür

bir döĢəyin üstündə

Sənə toxunmaq belə,

dəhlizlərdə bir görüĢ

sən mətbəxdən qayıdıb

mən mətbəxə gedəndə

Küsülüyük səninlə

qucaqlaĢmır, öpüĢmür, yatmırıq neçə

gündür

üst və alt paltarlarımızsa

sıxılıb qucaqlaĢır paltaryuyan maĢında

Əvvəl köynəklərimiz

sonra Ģalvarlarımız

sonra daha naziklər

mənimkilər ağ

səninkilər qara

mənimkilər güpür

səninkilər pambıq

qarıĢıb seviĢirlər suların ortasında

bax, küsülü deyillər ĢüĢənin arxasında

Sən indi yan otaqda futbola

baxmaqdaykən

mən indi bu otaqda təmizlik etməkdəykən

barıĢdırır

sarmaĢdırır

seviĢdirir bizi

Samsung paltaryuyan makina

ağ köpüklər içində

1 saat 30 dəqiqəlik rejimdə

2009

Qaz sobası

bizdə dördgöz qaz sobası var

varmı bundan sizdə?..

mətbəxi təmizləyəndə

üstünü qaldırıb

baxdım içinə sobanın,

gördüm qaranlıq

paslı dəmirlər,

hörümçək torları

və qara naqillər…

necə olub bu vaxtacan

olmayıb xəbərim

üstündə sarı yumurtalar,

narıncı köklər, qırmızı ətlər,

ağ göbələklər qızartdığım yerin,

əlimin düz altında belə qorxunc,

belə torlu, naqilli

qaranlıq aləm olmasından!?

indi bu qapağı necə bağlayım,

necə bərkidim yerinə

birdən yenə görər gözüm oranı,

birdən o qaranlıq dünyadan,

naqillərin yoğun boyunlarından

14 № 4 (16) QıĢ 2015

demirəm bədheybət,

demirəm yekə çoxayaqlı hörümçək,

axır, nəsə bir Ģey çıxar yuxarı

qapını möhkəm bağlayıb qaçmaqdan

küçəyə yüyürməkdən

baĢqa yolu

varmı,

varmı bunun?!

yox, yoxdusa bizdəki dördgöz qaz

sobasından sizdə,

bilmədinizsə nəyi deyirdim, hansı qapağı,

dostunuzun baĢını və ürəyini nəzərdə

tutun eləysə

qaz sobası sözlərinin yerində.

2011

Ömür marketi

Bir gecə ömür satıldığını eĢitdik

pulqabını götürüb ömür almağa getdik

necə də sevindik

arzusu çox olanlar

həyatdan doymayanlar

uĢaqlar gənclər qocalar...-

uzun bir növbə vardı

hamı ömür alırdı

alanlar yenə növbəyə dayanırdı

növbə bizə çatanda

bitdi ömür.

ən bahalı qiymətlərə də vermədi kimsə

öz beĢinci altıncı ömür kartını bizə

insanlar yaĢamaq

yenə yaĢamaq

bir də yaĢamaq

yaĢamaq

yaĢamaq istəyirdi...

2006

Neft və hicab

Hərdən mənə elə gəlir ki

sən neft quyususan

mən səni qazıyıram

münasibətimiz lülədir

yəni quyunun qazılmıĢ hissəsi

hərdən mənə elə gəlir ki

sən neft quyusu deyilsən

mən səni qazımıram

münasibətimiz lülə deyil



mən özüm neft quyusuyam

sən məni qazıyırsan




mən neft quyusu deyiləm

sən məni qazımırsan




biz ikimiz də neft quyusuyuq

bir-birimizi qazıyırıq



hərdən mənə gəlir ki

biz heç birimiz neft quyusu deyilik

bir-birimizi qazmırıq



biz bir-birimizi

nəzarət edilməyən sürətlə qazıyanda


aramızda torlar yapıĢqan gilli süxurla

tıxaclanır

onda sevməyi dayandırır

alçaq sürətli maye dövranıyla torları

təmizləyirik

lülənin təmizlənməsi üçün

maye dövranı yaradır

100 barel yüksək özüllü təmizləyici

məhlul vurur

lülə geniĢ həcmdə dağılmasın deyə

nasosla vurma zamanı

borunu lülədibindən yuxarı ən azı yarım

Ģam

hərlədirik

sonra yenə sevməyə davam edirik

onda iki yanaĢı quyuda

iki yanaĢı lülənin qovuĢması baĢ verir

ətrafa sement, vint, əhəng

hicab, Ģalvar, portmanat səpələnir

bir də səs və bilil

drill drill drillll

2007

Kartof qızartması haqqında Ģeir

bir gecə qəfildən

hər hansı səbəbdən

evindən küçəyə qovulmuĢ

ya da həmiĢə küçələrin səfil sakini olmuĢ

insanı

veyil-veyil gəzdiyi qəsəbə həyətlərində

ən çox

nə dərd, nə kədər, nə qəm,

nə uğursuz keçmiĢ, nə ümidsiz gələcək,

nə həyatın ədalətsiz mənzərəsi,

nə zeytun ağaclarının soyuq-soyuq

yellənməsi,

nə yorğunluq, nə Ģaxta, nə buzlayan

ayaq barmaqları,

nə də bu kimi Ģeylər deyil,

qapılardan küçəyə yayılan

kartof qızartmasının qoxusu incidər ən

çox…

o xoĢbəxt evlərdə xoĢbəxt analar xoĢbəxt

qızlarına

kartof qızartmağı öyrədərlər

necə doğramalı

necə çevirməli

yarısı çiy qalıb, yarısı yanmamalı...

xəbərsiz olarlar qapılarından keçən

səfillərin

kartof qızartmasının qoxusuna

titrəyən burun pərlərindən

bəlkə də olar xəbərləri

indi

qalınlığı bir, bir tam onda beĢ santim,

uzunluğu ovuc içi boyda kartof dilimləri

mənim kartof dilimlərim

tavada qızarmaqda ikən

düĢünürəm

gecəyarı oyanıb kartof qızartmaqda

bir Ģairanəlik var

bəlkə pəncərənin altında biri var

bəlkə yoxdu

bəlkə sürtkəcdən keçirib qızardım kartofu

bəlkə sürtkəc yoxdu

bəlkə bir Ģəhər kartof soyub qızardaq

bəlkə bir Ģəhər kartof soyub qızardaq

intəhası

bəlkə Ģəhər yoxdu

bəlkə soymaq yoxdu

bəlkə qızartmaq yoxdu

nə uzadım,

kartof qızartması

16 № 4 (16) QıĢ 2015

tək kartof qızartması deyil ki

daha gözəl yaĢamağın qoxusudu

o baĢqa söhbətin mövzusu ki

bəlkə yaĢamaq yoxdu

qoxu yoxdu

kartof da yoxdu

2006

Konserv qutusu

Bu vitrində

səni hər görəndə

canıma üĢütmə düĢür

üzərində ət Ģəkli, balıq Ģəkli,

sən ey girdə konserv qutusu,

göründüyün qədər məsum deyilsən

deyilsən göründüyün qədər məsum

diĢsiz əyyaĢlarla görmüĢəm səni

vağzallarda

əvvəl doyurub

sonra zəhərə çevrilmisən

qanlarında

mərhəmət tapmıĢ ac piĢiklərlə

görmüĢəm səni,

əvvəl doyurub

sonra kəsmisən ağızlarını

dibini yalayanda

gecələr dığırlanırsan məĢum küləklə

Ģəhərin boĢ qalmıĢ küçələrində

çox duymuĢam səsini

xəstəxana ĢüĢələrindən

yuxusu qaçmıĢ küçə itləri hürər,

körpələr çığırar,

sən dığırlanardın məĢum küləklə

görmüĢəm səni Marinagildə

milisin ölüm səbəbləri çantasının içində,

- əĢyayi-dəlil kimi,

kilkə balıqdan yeyib qoymuĢdu

pəncərəyə

saxlamıĢdı səhərə zavallı

zəhərləndi səhər yeyəndə

xalam oğlu Əfqanın arvadı

üç qız anası, xalis moskvalı

yetimlər evində böyüdü, -

sənə o vaxtdan inandı.

Ġndi hanı?!

Bu vitrində səni hər görəndə

canıma üĢütmə düĢür

üzərində ət Ģəkli, balıq Ģəkli,

sən ey girdə konserv qutusu,

göründüyün qədər məsum deyilsən

elə hey

Ģokoladlı xama gəzən xoĢbəxt gözlərimə

iliĢirsən

yoxsulları, acları, bəxtsiz vağzal

əyyaĢlarını,

qoca itləri, sısqa piĢikləri,

göstərirsən

metal qapağında.

görürsən xoĢuma gəlmirsən,

gələn səfər lap çox görünürsən,

mənə belə

nə demək istəyirsən?!

2011

Rəqiblər

Onlar mənim on iki yaĢımda doğuldular,

böyüdülər,

sinəmin yarısın tutdular


Heç özümdən ayırmadım

daĢıdım

özümlə birgə

Onları tam da özüm saymıram

amma

kədərləri kədərim, sevincləri sevincimdir

Onları verməli olduğum hədiyyə sanıram

bəzən

özgənindir,

amma mən saxlayıram onunçün

Ġnəklərlə üz-üzə gəldimmi, pərt oluram

izah edə bilmirəm

amma xoĢ deyil inəklərdə də olması

Geyinməyə baĢlarkən

ən birinci onları geydirirəm,

çimməyə baĢlarkən də eləcə

yol keçən uĢaqlı qadındırlar və

güzəĢt edirəm sanki

Hər zaman hesablaĢıram onlarla

paltar alanda çox açıq olmasın

köynəkdə sintetika, tərə qarĢı vasitədə

aliminium olmasın

Tez-tez yoxlatmalıyam, bilirəm,

xərçəng yetiĢdirirlərmi gizlicə

Ancaq yoxlatmıram, inanıram dostluqda

sədaqətlərinə

Mən də əsl dost kimi dururam arxalarında

bir dəfə Ģillə də vurmuĢam səfehin birinə

minnət qoymuram,

dostumun yolunda dalaĢmıĢam sadəcə

Ancaq onlar sevilərkən də xoĢbəxt

olmuram

Onlar sevilərkən də xoĢbəxt olmur

qadınlar

çünki biz özümüz istərdik o cür

sevilməyi.

Eyni zərblə

Çox çalıĢdım olmasın

amma oldu.

Oldu, – dünən baĢın dəydi masaya

mən də eyni zərblə

eyni məsafədən

baĢımı vurdum masaya

görüm necə ağrıdın,

görüm necə incitdi səni o ağrı

necə oldu ki, belə ağladın.

Çox çalıĢdım olmasın,

amma bu gün yenə baĢın dəydi

bu səfər çarpayının ayağına

eyni zərblə

eyni məsafədən

götürüb mən də

baĢımı vurdum çarpayının ayağına

gördüm necə incitdi səni bu ağrı

gördüm necə ağrıdın

gördüm niyə belə ağladın

bildim çox incidibmiĢ

çox ağrıdıbmıĢ səni, indi bildim

bundan sonra da biləcəyəm

əlin yansa əlimi yandıracam

dizin siyrilsə

üzüm üstə asfalta yıxılacam mən də

qolun sınsa qolumu sındıracam

mən həmiĢə

bütün ağrılarında

səninlə olacam

eyni zərblə

eyni məsafədən

18 № 4 (16) QıĢ 2015

Geriyə dönmək

Arxadan onları izləyirəm...

Musiqi texnikumundan çıxıb bulvara

tərəf gedirlər.

Bakıdır.

70-ci illərin sonudur.

Apreldir.

Dallarınca addımlayıram bulvara doğru...

Gedənlərdən biri atamdır

saçları qara, gözləri qatran sobası

boyu buludlarda

yaĢı on doqquz

özündənrazı

O biri anamdır

əynində sarafan

əlində musiqi aləti və kitabları

üzündə təbəssüm

aprel küləyi oxĢayır Ģabalıdı saçlarını

və ağca bədənini,

dəli kimi sevirlər bir-birini

hələ heç nə anlamırlar,

bir günaha batmayıblar

sanarsan:

heç qadına əl qaldırmaz bu cavan oğlan,

heç səsini qaldırmaz bu cavan qız,

qıymazlar bir uĢağın göz yaĢına...

Yüngülcə öskürərək yanaĢmaq istəyirəm

onlara

istəyirəm qıĢqırım: Dayanın!

Qurtarın bu axmqlığı. Siz böyük səhv

edirsiniz.

Çıxarın üzüklərinizi.

- Bu qadın sənə görə deyil, ata!

- Bu kiĢi sənə görə deyil, ana!

Sən tezliklə əsəbi bir kiĢiyə dönəcəksən,

saçların vaxtsız ağaracaq,

evdən çıxıb buralara gələcəksən fikrini

dağıtmağa

təkbaĢına, dərdbaĢına...

Sən tezliklə hirsli bir qadına dönəcəksən,

səsindən baĢqa heç bir Ģey qalmayacaq

sabaha

qapını çırpıb evlərin arasında gəzəcəksən

təkbaĢına, dərdbaĢına...

bir uĢaq ağladacaqsınız

elə əzab çəkəcəksiniz, - kimsə çəkməyib

elə əzab

özünüzü atmaq istəyəcəksiz

sevgilə baxdığınız bu dənizə....

Birdən anamın gözəl üzü dönüb mənə

baxır gülərək,

atam buludlardan əyilib alnımdan öpür,

mən, hiyləgər uĢaq, susuram,

demirəm onlara deyəcəyimi,

qıĢqırmıram ki: “Dayanın!”

Çünki doğulmaq istəyirəm bu dünyaya

qucaqlayıb sıxıram onları bir-birinin

bağrına

sürtürəm dodaqlarını çaxmaq daĢı kimi

və deyirəm: Buyurun, evlənin,

buyurun, edin edəcəyinizi.

2013

Çilov adasında

Arvadlar deyinərdi,

“Ay baĢ beynimiz getdi

televizoru söndür

onsuz da eĢitmirik”


KiĢilərsə deyərdi:

“Kimsə türmədən qaçıb

bu da onu axtarır

yuxarıdan gəlibdi”

Düz uçub gedənlərlə

heç iĢləri olmazdı

elə ki dövrə vurdu

ağızlar açılardı

Rəna deyərdi: “Pır pırrr

get o biri həyətə

orda karlar yaĢayır

ər də kar, arvad da kar”

Rafiq deyərdi: “Rəna,

get çiyninə bir Ģey sal

memarlardı bəlkə də

Ģəklimizi çəkirlər”

Nənə altdan yuxarı

Dərdin söylərdi ona

“Çadrovıda evim vardı

Səməd əmi satdırdı”

Müəllimlər deyərdi,

vertolyot səs-küyünə

göyə baxan uĢaqlar

gələcəkdə kasıb olacaqlar

UĢaqlar yağlı yağlı

SöyüĢə qərq edirdi

ən utancaq olanı

dalını göstərərdi

çox yaxından uçur bu

pəncərələr sınacaq

“Yenə getdi qayıtdı

ala e kül baĢına”

Ölülər deyinərdi,

nə əbədi sükutmuĢ

DaĢlərimiz çatlayır

diĢlərimiz çatlayır

Vertolyot uğultusu

bizə qulaq asardı

o gözdən itən kimi

cırcırama baĢlardı.

2013

Ġlbiz

Ġlbiz, gəl dırmaĢ ayaqlarıma,

amma astaca astaca...

sürün, sürün, azca sağa,

gəl dabanımın yanına...

o çatlamıĢ səhralara

toxun suluca qarnınla

bəsdi, bəsdi, yol uzundu

nə qədər canın suludu

Ġlbiz!

dırmaĢ ayaqlarıma,

ĢüĢələr cızan yollarla,

dünən sındırmıĢdı ağam...

dırmaĢ yaslana yaslana,

dırmaĢ sallana sallana...

orda bir yara var, orda,

düz topuğumun yanında,

o yaraya bir dövrə vur,

gillən astaca-astaca...

yoxuĢ uca, sən balaca,

orda yoluna əngəl var,

mən tük deyim, sənsə ağac,

indi tapĢırram yatarlar,

yolun açıq gecə uzun,

dırmaĢ astaca astaca...

20 № 4 (16) QıĢ 2015

evin ovcumuun içində,

otaqları burma burma,

sən məni gəz, mənsə onu,

dırman astaca-astaca...

kömür qurtarar sobada, -

sən dizimə yan alınca.

ġirə burax gəldiyin yola

qayıdanda azmayasan

ocaqda kösöv sönəcək,

deyirəm ki, qorxmayasan.

2015

Hirslənəndə

hər kiĢi bir baĢqa cür

hirslənir hirslənəndə

atam qəfil qıĢqırır

qolu ĢüĢəni sındırır

gözü gözümə Ģığıyır...

ərim qıĢqırmır çox vaxtı

çox acı sözlər söyləyir

namaz qılır göz yaĢıyla

məndən nə deyir Allaha...

Faiq süfrəni siyirir

salır qab-qacağı yerə

dolma, kabab dığırlanır...

Rza içəri düz girir,

əvvəl deməzsən hirslənib

gedib çaydanı götürür

açıb tullayır bayıra...

Natiqin üzü qızarır

yumruğu da düyün düĢür

ilan kimi fısıldayır

söyüĢ söyəcək indicə...

Bəs sən necə,

necə hirslənirsən, əzizim,

birdən hirsləndirsəm səni

nəylə vurarsan məni...

2015

ġüĢələr

hər gülüĢmədən sonra

bir ĢüĢəni vurub sındırardı

nəslimin qadınları

gülüĢlər çox olanda

üçünü

inanardılar hər gülüĢmənin ardınca

ağlayacaqlarına

banka-balonla çıxardılar

qarĢısına göz yaĢı tanrısının

bəzən Ģampan ĢüĢəsi olardı bu,

bəzən limonad,

ancaq çox vaxt qatıq bankaları olardı

silahları

mən də bir əlimdə süpürgə,

birində xəkəndazla

süpürərdim sınıqları

hərəsində

bir baĢqa cür görünərdi üzüm,

bəzilərindəsə heeç, heç...

2015

Dovğa

Bu gecə nə pis gecədir

dovğam çürüdü, a dostlar

Qatdım nə nazu-nemətim ki vardı,

amma çürüdü, a dostlar

Onu dünyatək fırlatdım


qolum ağrıdı durmadım

qapı döyüldü getmədim

bircə mesaja dözmədim

baxdım görüm kimdi yazan

Xasiyyəti necə tündmüĢ

mənə heç güzəĢt etmədi

ürəyin geniĢ etmədi

bir an nədir gözləmədi

dovğam çürüdü, a dostlar

Bir dəstə keĢniĢ doğradım,

bir dəstə Ģüyüd doğradım

nanə, kəvər də doğradım,

bir yumurta, bir az düyü

vaxtım getdi, gücüm getdi,

bir mesaj nə olan Ģeydi

boylanmağımla çürüdü?!

Süfrəmdə yeri boĢ qaldı

özü getdi sözü qaldı

heç bu qədər yandırmazdı

mesaj yazan yar olsaydı

bu gecə nə pis gecədir

dovğam çürüdü, a dostlar.

2014

Əvvəlki kimi

Deyirlər, narkotik belə itirib

əvvəlki keyfiyyəti

Bir doz heroindən bir üfürümə aldığın

həzzi

indi üç dozdan

ala bilmirsən

Qatqılı heroin bir yana qalsın,

öz əlinlə evin dalında əkdiyin

çətənənin həĢiĢi belə,

xaĢxaĢın hələ buxara qoyulmamıĢ

mayesilə

qarıĢdırmasan

qaldırmır adamı

göyün yeddinci qatına

əvvəlki kimi

“Polislər narahat olmasın”

- deyir həzz əhli,

“daha hazırlamasınlar min əməliyyat

təhlükəsi yoxdur gənclərin”

2003

Təhsil Nazirliyi

Ġlk siqaretini bölüĢən məktəb qaçaqları

ilk öpüĢmənin ləzzətini duyan litse qızı

partalardakı söyüĢlər

divarlardakı üstəgəlli sevgilər

pəncərə qıraqlarındakı yarımçıq perajkilər

Təhsil Nazirliyinə tabe deyillər

2003

Ərizə

XahiĢ edirəm, inciməyin

cənab Ağayev,

əlinizin altında iĢləyən qadınlar

daha istəmirlər gizlətmək bəzi günlər

sizə yazdıqları icazə ərizələrində

əsl səbəbi bəhanələrlə

Əmək Məcəlləsindəki

üstüörtülü xəstəlik bəndləri kimi də deyil,

onlar

ap

açıq yazmaq istəyirlər gözəlliklərini

2003

Mahnı

AxĢam külək qalxdı

adlarımızı

mənasız əhvalatlarımızı

allahdan arzularımızı

yazdığımız çərpələngi apardı

22 № 4 (16) QıĢ 2015

Pərdələri və ətəklərimizi qaldırdı

Hamı dedi:

bir bax, bax:

yay da qurtardı

2003

ÇıxıĢ yolu

Sevgiliniz atanda sizi

ürəyiniz bulananda kədərdən

təhqir olunanda gözünüzün içinə kimi

canınıza üĢütmə salanda

qarĢıda böyük illəri tək yaĢamaq

Buna dayanmaq istəyirsizsə bir az asan

çarəni uzaqda axtarmadan

yubanmadan

dəyiĢin ayaqqabınızı

Sağ ayaqqabını sol ayağa geyinin

Sol ayaqqabını sağ ayağa

Yol gedin durmadan

Elə narahatlıq verəcək ki ayağınıza

Kirəclənmə gələcək ki

tərlikdən damarlarınıza

Hər dərdə dözmək

nə qədər asandı bunun yanında

2003

Ġzlər

Valadar fabrikindən

bir toxucu qıza danıĢdım olanları,

Ġnanmadı

O vaxt Ġstanbulla Bakı

eĢq yaĢayırdı

BDU-nun həyəti

yaxĢıydı onda

Sonra Abel Məhərrəmov

hardan tapıldı yayda

Ġzlərin üstünə

qırmızı piltələr düzdü

köhnələrin yerinə

yeni skamyalar qoydu

Gül əkdi

Gül

Biçdi bir gün

bekarlıqdan

yarpaqlarını saydığım ağacın

410 yarpağını

Əvvəl BDU-nun arxasından

alimxanaya keçmək

yanından

NəĢriyyata qalxmaq olurdu

Buludların dalınca düĢüb

sərhədsiz qaçmaq olurdu

Ġndi

Bağlıdı

Abel müəllimin pencəyi tək

98-in payızı dönməyəcək

BDU-da təmir getdi

sevgilərin izləri itdi

Ġzlər -

daha yoxdu

Ġndi görəndə qopub piltələr

bir-bir

döĢəmələr

deyirəm

Əccəb oldu!

2002

Tort

bizim Ģəhərdə

narkotik satılan yerlər çoxdur

tort satılan yerlər də çox…

ancaq yalnız birində

bəlkə də dünyanın yalnız bir yerində

kakainli tort sifariĢ etmək olar

nizami küçəsi

dalan altı, ev yeddi

köhnə hamamın yanı


dadlı Ģirin xəmir

üzəri kivi ilə bəzədilmiĢ

ancaq zəhlətökən kremlər, ədviyyatlar

yerinə

ad gününün tarixi və adın

bir aĢbaz azərbaycan qadınının

barmaqları arasından

kakain tozuyla səpilmiĢ…

qadın sifariĢi tamamlarkən

əllərini önlüyünə silmiĢ.

2003

Yeni azadlıq hərəkatı

Doktor Mahmudəli,

sən yadımıza düĢürsən tez-tez oturanda

dostlarla

deyinirik arxanca:

necə bir azadlıq lideridir, niyə dönmür

Avropadan

casus deyildisə əgər,

niyə tənha buraxdı Cənubu - deyirik

2003 marta möhlət qoymuĢdu, hanı hanı

hanı

niyə azdırdı coĢan ehtirasları…

…90-cı illərin sonunda

burda

Piruz Dilənçi adlı bir nümayəndən

yaĢayırdı,

xatirində varsa

fotosu əksik olmurdu qəzetlərdən

arvadı "Yeni Müsavat"a

onun alçaq adam oldugundan bəhs edir

hansısa kasetlər verirdi

o isə 19 yaslı bir qıza aĢiq oldu

Ģeir və mahnı yazmağa baĢladı o sıralar,

tutuldu getdi

Savalanlı casus arkadaĢınız

Aslan Xalidi də düĢür yadımıza

ondan-bundan borc yığıb çıxdı aradan…

niyə belə olduğunu anlatma bizə

həvəsin varsa belə

bundan sonra

bizim kafelərdə masaya diĢqurtdalayan

çöplər qoymaq

adəti qədər ikrah doğuracaq hər cıxıĢınız

və CAMAH deyəndə

son iki hərfi xüsusi vurğuyla

söyləyəcəyik…

və DAK-ın da yeganə gördüyü iĢ

üç yerə parçalanmaq oldu…

Bizim türmələrdə telefon jetonunun

qiyməti

1 sirvandır

bilmirəm sizdə neçəyə…

O içəri düĢəndən sonra,

açıq danıĢmaq olmur

bilirsən kimi deyirəm, -

bizim qezətlər elə hey elan cap edir:

"Bir it itib, tapanı mükafat gozləyir:

bir ayağı yoxdur,

gozləri kordur

bir qulağı və quyruğu kəsikdir

bədəni elədir ki su içəndə və yeyəndə

yıxılır,

adı XoĢbəxtdir"

bakılılar Allahı "allahcığım, allahcığazım

bojenka, milinkiy" çağırmağa baĢlayıblar

Ġqtisad Məhkəməsinin önündə aldanmıĢ

iranlı tacirlər

növbəyə dururlar

Ġsrail səfirliyinin zirzəmisilə birinci

mərtəbəsi arasında

aĢağı-yuxarı ekĢn edən eskalatoru

sökürlər,

özü də insanlar yarıyolda olarkən sökürlər

keçən gün Xomeyni canına qıydı

24 № 4 (16) QıĢ 2015

tinlərdə rus lotosu oynanılan

və sədası mikrofonla ətrafa yayılan

axĢamçağılar harda qaldı

gözləmə salonlarında vağzalların

baĢ dizə qoyan qocalar ölümü unutmadı,

gor-kəfən pulu qismində boĢ araq ĢüĢələri

ehtiyatı yığdı

bilirsənmi harda gizlətdi?

Fialetov stansiyasının zirzəmisində,

oğurlamayın ancaq.

Təbrizdə konsulluqsa açıldı, saçıldı və

soldu

mənsə hələ də gəncəm

necə uzun çəkdi bu gənclik…

yekə bir hamburger istəyirəm

içində Ģirin fayner yarpaqları

və istiotlu alman sosisi olsun

cıxıb Avropa mehmanxanasının damında

oturmaq

ayaqlarımı aĢağı salladib yellədə-yellədə

onu diĢləmək istəyirəm

yanımda yetər ki bir radioqəbuledici

olsun

və yalnız 102 FM-ə tuĢlansın dalğası

onsuz da Xəbərlərdə danıĢılmayacaq

Çehrəqani…

Səninlə son musahibəmizi unutma

yeni tikilmiĢ hələ istifadəyə verilməmiĢ

altmıĢ mərtəbəli bir binanın

ən gözəl yeri harasıdır, soruĢmuĢdun…

yalnız indi tapmiĢam cavabını

santexnika borularıdir ən gözəl yeri,

doktor

evində baĢına yığıĢmıĢdıq

o baĢın ki içinə su dolduğunu deyirdin bir

neçə il öncə

və bizim gözlərimiz yaĢarırdı o vaxt

bunun üçün

məsxərəyə qoyurmuĢ səni cənublular

uĢaq da inanmaz, getməzmiĢ ardınca

sənsə sayğılı lideri olduğunu deyirdin

cənublularin

eybi yox, eybi yox ki, aldatmisan bizi

mən yenə sevirəm səni

özünə yaxĢı bax, doktor,

trenajorda məĢq elə

B1 vitaminləri vurdurmamıĢ olma

saatı elə hey 20 dəqiqə qabağa çək

sanki vaxt sənə qarsı amansız deyil

yalnız sənin

qıpqırmızı qaraltdığın ölkədə qalıbmıĢ

azərbaycanlılıq

qurban bayramlarında kimsəsiz bizim və

kimsəsiz rus qarılarına

yardim edir Xomeyni Ġmdad Komitəsi

bil ki, bilirik, nəymiĢ sizin istiqlal

hərəkatı

restoranlarda indi Ġran təranələrini sifariĢ

edirlər

və öz aramızdı, bizim təranələrdən daha

gözəldir,

sən də bilirsən

deyəsən güneyçün muxtariyyəti

amerikanın

alacağı günü gözləyirsən

O isə deyir ki, guya sənin casus olman

haqda

bir qovluq sənəd tapıb

təxəllüsün "Naturalist" imiĢ gizli

kanallarda…

və guya sən özün də casus imiĢsən Aslan

kimi

Lənət Ģeytana! mən inanmıram, doktor,

mən inanmıram

Cenevrədəki bütün dostlarına salam

yollayıram.

2004


Nevrotik*

Beyin siflisi

Bakı Ģəhərini 1970-ci ildə

yanvarın 1-dən 2-nə keçən gecə

mən saldırmıĢam

yüz min qulum vardı

əmr etdim

onlar da tikdilər

Ġndi

adam edib ortalığa çıxardığım həkimlər

bunun belə olmadığını

sübut etməyə çalıĢırlar

gizli qulaq asanda

haqqımda

beyin siflisi dediklərini eĢidirəm

mənə konfabulyasiyalı xəstə

diaqnozu qoyan bu adamlar

gəmidə oturub gəmiçilə dava edir

haqqımı tapdayır

nisgil verirlər

Odur ki, xəbərdarlıq edirəm

bir də mənə

layiq olduğum hörməti göstərməsələr

qullarıma əmr edəcəm ki

Ģəhərimi tikdikləri kimi də söksünlər

ya da ucundan tutub Bakını

sürüyə-sürüyə aparacağam

Simptomlar

Məgər düz demirəm ki

70 yaĢlı anam ölsə yaxĢıdı

rahat olardıq

mənzilimiz geniĢlənərdi

axı niyə buna görə məni

emosional kütlükdə ittiham edirlər?

* Nevroloji dispanserdən alınmıĢ

xəstəlik tarixçələri əsasında

Yataqda uzanarkən

baĢımı yastıqdan bir az yuxarı tutmağım

hava balıncı təsəvvür etməyim

ya da yorğanı baĢıma çəkərək

gizlənməyim

həkimlərə dil göstərməyim

simptom kimi görünür insanlara

iti sürətlə hərəkət edən maĢına tullanıb

minmək

divarlara göy qurĢağı çəkmək

hər gün hər saat düz yerimək

artıq bezdirəndə

kəlləmayallaq yerimək

küçədə tanımadığım adamları

qalstukundan tutub arxamca sürümək

papaqları baĢlardan götürüb atıb-tutmaq

məktəbli uĢaqların həsrətində olduğu

bileti alıb

onları Milana yola salmaq

təyyarə qaçırmaq

barmağımı sormaq

həvəsim oyanır

ərimə xəyanət etmək

nəslimizin adını batırmaq ehtiyacı yaranır

və getdikcə Ģiddətlənir

buna görəsə məni pozğun elan edəcəklər

halbuki

və sadəcə mələklərin bacarmadığı iĢi

bacarıram

yumurta əvəzinə yumurta tozu

süd əvəzinə süd tozu Ģorba əvəzinə Ģorba

tozu

yeyilən bu günlərdə

kim ki Ġsrailin bayrağını nəcisə soxur

gözümün dostudur

amma bizim kəĢfiyyat kimi

26 № 4 (16) QıĢ 2015

çəpiĢ məxluq yoxdur

dostunu düĢmənini ayırmır

Ġsraillə tərəfdaĢlıq qurur

arxamca deyirlər adətən dəlilər

yəhudilərə

rəqib kimi baxır

amma, insafla, bütün aləmdə təngə

gətirən

fastfudxanaları indi ölkəmizə çəkən

cuhudlara necə dözəsən

dəli olmayasan neyləyəsən

siqaretimin aksiz markasını qızardıb

yeyərəm

mən o fastfudxanalara getmərəm

uzun müddət növbəyə dayanandan sonra

tunelə hər giriĢimdə əl çalıram

yaxĢı exosu var

sizə də məsləhət görürəm

saymayın nırç-nırç nırçıldayanları

bilirəm ki xərçəngəm

xəstəliyimi təsdiq etdirməkçün

SSRĠ-nin bir neçə Ģəhərinə getmiĢəm

hər dəfə sağlamlığıma zəmanət veriblər

amma tutarlı əsasım olmasa da

əminəm ki boğazımdakı ĢiĢkinlik əbəs

deyil

yağın nə üçün sarı

gözlərin kəllənin yuxarı hissəsində olması

diĢlərin ondan aĢağıda yerləĢməsi

məni bərk narahat edir

deyirlər bu sayrıĢan hallardan əziyyət

çəkmədir

müalicəsi 10-75 milliqram sonapaks

5-25 milliqram tizersindir

vaqondakı adamlardan Ģübhələnməyə

baĢlayıram

mənə elə gəlir ki

xüsusi agentlər bir-birinə iĢarə verir

məni yaxalamaq üçün fürsət axtarırlar

növbəti stansiyaya çatan kimi özümü

qatardan yerə atıram

xeyli zədə alıram

bir Ģey deyil sonra xumarlanıram

ağzıma su alıb dostların üzünə

üfürməyimi

niyə Ģıltaqlıq deyil

impulsiv hərəkət adlandırırlar

HəmiĢə zəifsən ay bala, bir az yemək ye

söyləyənlərim indi

əlimə hər nə gəldi yediyimə görə

utancaqlıq hissini itirdiyimdən danıĢırlar

yana-yana

Hələ

qollarımı qandallayarsız

bilsəniz ki

mətbəx bıçağı necə cəlb eləyir məni

mənsə onları möhkəm yellədərək

gəzmək istəyirəm

Qarabaqara təqib

Dərdim böyükdür böyük

hərdən məndə belə hiss yaranır ki

iki baĢım

iki ağzım

dörd əlim və

dörd ayağım var

hərdən daxili orqanlarım yox olur

ıı... ... ...

baxın nəsə deyəcəkdim

yadımdan çıxdı


belə hafizə kəsilmələri

tez-tez olur

Ona görə ki bir qrup adam

məni təqib edir

radio dalğaları

rentgen Ģüaları

maqnit sahəsi vasitəsilə təsir edir

hisslərimi əlimdən alır

telefon söhbətlərimə qulaq asırlar

dilimi məcburi hərəkət etdirirlər

danıĢmağa oturmağa

durmağa qaçmağa məcbur edirlər

qolumun baĢqa nahiyələrində hissiyyat

saxlandığı halda

əlcək formasında hissə keyləĢir

corabın örtdüyü sahə də keyləĢir

cikimi-bikimi bilmək üçün

dozanqurduya cihaz yerləĢdirir

fikirlərimi öyrənir

sonra beynimi kütləĢdirirlər

məqsədləri ixtiralarımı mənimsəyib

dəli etməkdir

mən biçarəni həbs etmək üçün

faktlar toplayırlar

yeməyimə tədricən öldürən

zəhər qatırlar

pəncərədən boruyla otağıma yatağıma

birə doldururlar

bunun nəticəsində bədənimin ayrı-ayrı

əzalarında

qarıĢqa gəziĢir

ətrafdakı adamları qohum əqrəbamı

bir-birindən ayıra bilmirəm

hamısını bir boyda

bir sifətdə qavrayıram

içirəm bütün günü

qorxuram pataloji alkoqolizmə yoluxam

özümə adi gigiyenik xidmət etmək

əl-üzümü yumaq

saçımı daramaq həvəsim olmur

palata yoldaĢımsa

mənə kömək etmək əvəzinə

bütün günü əli qoynunda gəzərək

tezliklə dünyanın

suda qərq olacağını deyir

Adamı yandırır ki

Pəncərə-qapını kilidləmək

sonra qazı açmaq açıq buraxmaq

ikimərtəbə çarpayının yuxarısına qalxıb

soyunmaq

tavandakı nəfəslikdən gecə mavisinin bir

ucu

görünür

sükut up-uzun boru olub girir qulaqlarına

küçədə maĢınların ĢüĢəsilənləri qalxıb

enir bu dəqiqə

yağıĢı və palçığı soldan sağa sağdan sola

itələməkdə

həyat kəkələməkdə

hafizəndəki süitalar silinib gedir

hələ də vanna spreyinin

qoxu atomları uçuĢur havada

bir azdan ərin gələcək

iĢığı yandıracaq

və sən, akvariumdakı dörd balıq,

piĢik, damdabaca

sovrulacaqsız havaya

sonra uĢaqlar məktəbdən qayıdacaq

onları göndərəcəklər yetimxanaya

amma adamı yandıran bu deyil

o yandırır ki törətdiyin intihar

partlayıĢında

sizinlə birlikdə otaqda

milyonlarla günahsız bakteriya da öləcək

28 № 4 (16) QıĢ 2015

Sən baĢqasan

(Ģer içində Ģer)

allah @ mail.net

kecmishe @ indikiaglimla.az

bizevizayollayin @ yeddincigite. com

yer üzündə olmayan adreslərə meyl

atıram

geri qayıdır

bəlkə səhv yazıram hansısa hərfi

beynəlxalq hörümçək toru bizi

sevindirərmi

Səhər mənə elə gəldi ki

kiĢiyəm üzümü qırxdım

arvadım yaxalıqlı köynəyimi ütülədi

Maqma Ģərabı qalın çapma stəkanda

üzümə güldü

arvadımı öpüb evdən çıxdım

günorta Əbülfəz Qarayevlə nahar etdik

dedi ki bu oyunda Real udsa

bığlarını qırxacaq mənsə ona dedim ki

sənin bığların onsuz da yoxdu

elə bu vaxt ƏbiĢ özü də yox oldu

mən niyə

axı mən niyə onun yalanını çıxardım

guya bundan nə qazandım

utandığından qeyb oldu

aramızdakı incə cığır qopdu

bir də belə fürsət ələ düĢərmi

soruĢa bilərəmmi gənclər nazirindən

gəncliyin velosipedlərin və itlərin yerini

nə yöndəmsiz axmağam

danıĢığını bilməyən maymağam

gərək belə axmaqlıqların qarĢısını almaq

xətrinə

yəhudilərdən baĢqa mən də

bütün yer üzündə qalanlar da məhv olaydı

belə boĢ qafayla yaĢamaqdansa

məcburi ləyaqətli ölümün qurbanı olaydı

artıq gecdir çox gec

indi simiçka çırtlayıram özümçün

yoqayla məĢğul oluram

təmrin dəftəri qarĢımda

yarasaları tutub yağından barıt

və sürmə düzəltmək qədər iradəli olmağa

doğru

yenə qayıdıram meyllərə

olmayan adreslərə daha bir cəhd

mən sadəcə Ovçular Evinə gedib

silah almaq istəyirəm

hətta sənəd toplayıram

heç vaxt həbsdə olmadığım haqda arayıĢ

Ģəxsiyyəti təsdiq edən kartdan çıxarıĢ

sonra həvəsdən düĢürəm

hardasa uzaqlarda canavarlarla itlər

boğuĢur

yanlarında olmaq istərdim

ömürdə bir dəfə kımıs içmək

komaya düĢmək və Ģəhərin boĢ

qalmıĢ atraksiyonlarında sürüĢmək

əyri güzgülərlə dolu Ģənlik salonuna

getmək lazımdır

gördüklərini möhkəm yadda saxlamaq

könlündən payladığın

vizit kartlarını geri yığmaq keçəndə

qab-qacağı sındırmaq

və sair bəd fikirlər

xatırlayıb hırıldamaq

yaxĢı tanıyıram piĢiklərin və

doğulmayanlar fəsiləsinin iyini

bilirəm üstündə ölü piĢik uzanmıĢ qəzet

dünənkindən daha köhnədir

üstündə bugünkü tarix yazılmasına

baxmayaraq

150 məktuba istiqamət verirəm:

zibil yeĢiyinə sonra

peĢmanlayıb xilas edirəm onları

sonra yenə atıram

deyək ki həzz verir

həyatlarının iradəmdən asılı olması


mən də telefonumu avtocavabdehə

keçirməyə

və hülul etməyə haqq tanıyıram

çayın üstündən su içib

saksafonsuz caz çalan azərbaycanlılara

gülüb

qlobusa üzümü turĢudub

aralayıram jalüzü iki barmağımla

qəsəbə eĢqlərini seyr edirəm

popkorn yeyirlər 25 nömrəli məktəbin

ətrafında

dövrə vuraraq

havanın axĢam 6 ərəfəsindəki rəngi

təkcə bu rəng

necə də xatırlatmağa qadirdir keçmiĢi

bütün zavalları və zəfərlərilə birlikdə

sanki keçmiĢ yalnız saat 6 radələrində baĢ

vermiĢ

yenə qayıdıram meyllərə

çünki gördüyünüz kimi

edəcək baĢqa Ģeyim

görəcək heç bir iĢim yoxdur

Sən baĢqasan

Sən bambaĢqasan

yalnız bunu düĢünürəm

əllərimi yuyuram

kranı açıq qoyub Ģırıldadıram

və poçtumu kontrol edirəm.

2003

ÇalıĢmalar

Fərz elə ki,

düz qarĢında havada

iĢıqdan ibarət bərabərtərəfli uçbucag var:

bu surəti mümkün olduqca qorumağa

calıĢ

gozlərinlə bir tərəfindən tutub

çevirməyə calıĢ onu

tetraedr təsəvvür elə:

Ģəffaf kvars havadan sallanan

dovrə vurub ətrafinda

ona muxtəlif tərəflərdən baxmaga calıĢ

bir küncdən, o biri küncdən

bacarsan özünü təsəvvür elə

bu tetraedrin icində

sanki kürəyini küncünə söykəyib

oturmusan

üzün tilinə tərəf

özünü yarımĢəffaf kristal hiss edirsən

isığa izn verirsən keçsin icindən

bu vaxt Ģəxssiz olmagi dadırsan

tetraedr kimi düsünür

tetraedr kimi düsünürsən…

daha hamamda sabunlanarkən

aglamayacagsan

Bir çiçəyə bax: opium cicəyinə

ve baĢa heç nəyə

mərkəzləĢməyə basla formasında

rəngində

sonra gözlərini gapadıb təsəvvür et onu

gozlərini açıb yaratdıgın surətlə

gerçek çiçəyi tutuĢdur

sonra yenə yum gözlərini

bayagkı təsvirə zəruri əlavələr

ən incə fərg bele galmayana gədər

bunu baĢga predmetlərlə də sına

daĢlarla, pullarla, fotolarla...

daha eskalatordan enərkən

ayagını göturməyi unutmayacagsan

Ulduzları təsəvvür elə və özünü

bir planetdən digərinə gonan

yuxarıdan Yerə bax və

ġimal Gütbündən baĢga hansısa planetə

onun saat əgrəbi əksinə

dönməsinə diggət et

diggət et ki,

30 № 4 (16) QıĢ 2015

Ģəfəglər sərgindən gərbinə dogru nece

kecir

Fərz elə ki,

yerin üzü dümdüz səhradır

onda nə dərələr, nə digər bərabərsizliklər

var

sən onunla düz günəĢə tərəf gedirsən

unudursan

GunəĢin Yerden kənarda olması hagda

yalanı

sonra necəsə

bütün dunya

bütün varlıg

səndən geridə galır

özgürcə yellənən gollarla

düz isığa yonəlirsən

Fərz elə ki,

süurun genislənir

çaliĢ hiss edəsən

hər nəfəs cəkdiyində onun

mərkəzdən yanlara dogru genəlməsini

ruhun getdikcə böyüyür ve böyüyür

bütün istigamətlərdə

elə bil sən hava Ģarısan

divarları olmayan

hər nəfəsdə bir az daha ĢiĢən...

normal halına dönə bilərsən

nəfəsinin yönünü dəyiĢərək

hər nəfəsdə süurunu bədən ölcülərinə

gədər kicildərək

həyat galdığı yerdən davam edəcək

Gündə bir dəfə gulagının

iki dəfə burnunun seliyini temizlə

toxunma corab gey, ayran iç

əsnə və yat

dünya səndən elə bunu istəyir

yeri gəlmiskən

günəĢ var ki, özünüzü günə verəsiz

həyatı təngid edəndə

musadirə etdikləri narkotiki

altdan-altdan satıĢa gaytaran

gömrükçülərə necə də bənzəyirsiz

çünki yaĢamağa davam edirsiz

Fərz elə ki,

agaclar yerlərində tullanıb-düsür

dağlar ipatdı

binalar gacdı-tutdu oynayır

o gün bizim insanlar

fovgəladə hallar komitəsinə zəng edərlər

zavallılar Abid ġərifovdan imdad

diləyərlər

güvəndiyiniz güclü adamlar -

bir də baxarsız,

agızlarının yanları aĢaği əyilmiĢ

vəziyyətdə

artıg bilirəm, sən də.

halbuki necə gözəl olardı, deyilmi

sənin gözlərindən də gözəl olardı

təbiətlə cəmiyyətin belə togguĢmasına

baxmag

axmagin biri, axmaq

Bir donuza dik gözlərini

calıĢ onun süuruna girəsən

ki biləsən donuz olmag nə deməkdir

çalıĢ, çalıĢ

an gələcək qəflətən anlayacagsan

özün donuz tərəfindən necə görünürsən

Özünə ən yaxın adamı seç:

görəsən o olmag necə Ģeydir

süuruna izn ver

bədənin dəli yerini tərk edib daxil olsun

ona

onun gözləriylə bax

gulaglarıyla eĢit


sonra ən uzag adamın

gavrayıĢına gir fərz elə ki,

öz garĢında oturmusan

özünə elə bax sanki baĢgasısan

öz ətrafında dovrə vur

özünə bütün rakurs və istigamətlərdən

bax

necə ki, kristal tetraedrlə edirdin…

2003

Həyat

Sitəm əriyir dondurmalarda

Hüznlə köklənir pianolar

re re re

Evlər damır yağıĢ yağmayanda da

QıĢ sərt keçmir qarğalar qarıldayanda da

XoĢbəxt deyilik hər Ģey olanda da

Həyatın qanunları itirib qüvvəsini

Burulğana düĢmüĢük

elə bir burulğana

su da içə bilmirik

fincan düĢür əlimizdən

DanıĢa bilmirik

kiminsə xətrinə dəyir sözümüz

qatara minə bilmirik

kiminsə ayağına dəyir ayağımız

dava düĢür

Bu mininci milyonuncu yeməyimiz

yeyə bilmirik onu qaydasınca

çəngəl bıçaq qalmır əlimizdə

nə qadın gəlir nə kiĢi qonağı

HəmiĢə Ģit zarafatlarımıza

qarĢılıq verən dostlar

indi qaĢqabaq sallayır adi sözümüzə

NəĢələnmək üçün yediyimiz dondurma

belə

zəhərlənmə verir

ambulansa möhtac edir

Bəs biz necə yaĢamıĢıq indiyə kimi?

Parka qalxırıq fikrimizi dağıtmağa

oturduğumuz skamya təzə rənglənmiĢ

çıxır

sevimli əlbisəmiz bulaĢır

Bəlkə hardasa nə isə iliĢib

ĠĢlər qarıĢıb bir-birinə

Həyat qarıĢıb.

Qadın ilk dəfə

Qadın ilk dəfə siqaret çəkəndə

kiĢilər kimi

Alır bir dostunun

masada qalmıĢ qutusunu

siyirir bir dənəsini

qaçır bayıra

çəkilir kor bucağa

nə olacağını düĢünmədən

hansı ucdan yandıracağını belə bilmədən

alıĢqanı filtirə vurur

Qadın ilk dəfə siqaret çəkəndə

belə olur

Sonra tütünlü ucu sınayır

çəyirtkə səsinin müĢayiətilə

elə olmurmu, əzizim?

Siqareti iki barmaq arasında tutmaq

kiĢilər kimi,

xoĢ gəlmir ona

on barmağıyla qoyur

boyasız solğun dodağına

Burnuna, ağzına, beyninə

sümürəcəyini bilmədən

elmi sübutlara önəm vermədən

O an

acıyır boğazı

Acı - tanıdığı

istiot və soğandan

32 № 4 (16) QıĢ 2015

quru acı

tüstü kəsir nəfəsini

qəhvəyi göynərti,

məxməri və iti

Gözündən yaĢ axır

Siqareti yerə atır

Baxıb közərməsinə

yanğın çıxacağından

ölürcəsinə qorxular keçirir qadın

közü muncuqlu səndəliylə

tapdalayır

kiĢilərdən daha ekoloji

əziĢdirir

toz edir

Kimsə bir siqaretə bunca ayaq

sərf etməzdi amma

Boğazını arıtlayır

arıtlayır

arıtlayır

yaylığını tapmaq üçün

çantasını axtarır

göynərti qaraya dönür

və qəhərə dönür

boğazdan içəri nəsə sürüĢür

hələ də dərdin

belə ovunacağını düĢünür,

kiĢilər kimi

Üstünə boğaz dərdi də gəlir

öləsən, yanasan səni,

ona dərd çəkdirən qüvvə

siqaretin etdiyini düĢmən etməz

Qorxur danıĢmağa qadın

səsinin dəyiĢəcəyini gözləyir

Əlbəttə, bu olmayacaq

islahatlar

nümayiĢlər

partlayıĢlar istəyir,

Bunlar da olmayacaq

Saçı və nəfəsi üç gün tütün qoxuyur

qadın ilk dəfə siqaret çəkəndə

belə olur

Sonra biləcək

siqareti yan tutmaq

lazım olduğunu

və qoxunu

saqqızla gizlətmək yolunu

"Davidoff" adlı ağrıtmayan

qız siqareti olduğunu

2002

14-17 yaĢımın Ģeirləri

Hava bir az soyumuĢdu elə bil

key bir bataqlıq çökmüĢdü Ģəhərə

arada üfüq kimi yorucu

üzücü peĢmanlıq duyurdum havada,

sənsə dartıb saqqızı ağzından

dolamaqdaydın boynuma.

***

Bu gün yağıĢ yağdı

- buludların kölgəsi kimi

boz

tezbazar. . .

sapsakit – mənim kimi

yamyaĢıl – yosun kimi

qapqara – Ġran bayrağı kimi

***

BaĢım gicəllənir,

fırlanmağım gəlir dəli-dəli

məni karuselə mindirirlər

gedirəm üzüaĢağı

səsim götürür aləmi

50, 100 . . . 150

çatıram bayaqkı yerimə

yamyaĢıl ağlamaq tutur məni


***

Ġki gündü küçələr düĢüb yadıma

yenə əsmər, yenə birtəhər

mənə denən,

gecə çıxmayım küçəyə

dözüm səhərə qədər

***

Bayaq -

hava gümüĢ olandan göyərənə,

göyərəndən qaralıb qapqara olanacan

səninlə

qonĢunun təzə yuyub sərdiyi

yekə

bəyaz

hava bəyaz olandan

gözlərimi zillədiyim mələfəsində

o eyvandan sallanaraq

sərxoĢ olmağı

istəyə-istəyə qaldım.

Bayaq –

Hava gümüĢ olandan göyərənə

göyərəndən qaralıb qapqara olanacan

çoxaldım.

***

Gözümün qabağından səs keçir. . .

Ağappaq yepyekə səs

o mənə baxır, mən ona

mənim sənə baxdığım kimi

sənin mənə baxdığın kimi

qorxub çıxdım aradan

o da keçdi…

Ġndi yoxdu burda

ağappaq yepyekə səs

hara getdi tələs-tələs?..

***

iĢin ortasında

dincəlməyim gəlir ikigündənbir

yorulub düĢürəm əldən

qoyub iĢləri üst-üstə

istəyirəm

çıxıb ən köhnə küləfrəngidə yatam

qapı cırıldasın hərdən. . .

***

hardan düĢdü yadıma, bilmirəm

“əl vurma uçar” küləfrəngimiz

pəncərəsində dənələri çoxdan qurtarmıĢ

üzərrik kötükləri asılı.

Bir günlük sildik tozunu,

bir günlük yatdıq içində,

nə üzümünü bəyəndik, nə əncirini.

bəyəndiyimiz torpağa düĢdü əlimizdən, -

bəyənmədik. Qaldı.

Bir az su dərdi çəkdik

o da tapıldı axır macalda

artıq suları dal ağaclara tökdük

o birilərə baxa-baxa qaldıq.

Hərdən düĢür yadıma

«əl vurma uçar» küləfrəngimiz

istəsən qapıdan gir,

istəsən pəncərədən,

bağların içində itib-batıb. . .

Getsəm. . .

soruĢa-soruĢa taparam bir də

təzə üzərrik asaram

quruyan kötüklərin yerində

34 № 4 (16) QıĢ 2015

NƏSR

ROMANLAR YaĢar Bünyad

ĠBLĠS BUSƏSĠ (roman əvvəli)

İnsan öz silahlarından özünə allah

yaratmışdır; silahı qalib gəldikdə,özü

məğlub olur.

Rabindranat Taqor

Hərə bir nemətə uyub, yoxsa

hamı peyğəmbər olardı ki

...Göy üzü qıpqırmızı közə düĢmüĢ təndir

kimi alıĢıb yanır. AĢağıda - göz iĢlədikcə

hüdudsuz, mavi bir sonsuzluq. Dağılıb

parçalanmıĢ buludlar kimi yumĢaq ağ

duman seyrəldikcə, qarĢıdakı məchulluğun

aydın siması gecə vaxtı qalın meĢədə azmıĢ

nabələd adamın üzünə açılırırmıĢ kimi, hər

Ģey yenidən doğulur elə bil - saf, billur

cazibəsini saxlamaq üçün... Onun əfsanəvi

pıçıltısını eĢidir, göydən Ģığıyan, heç də bu

yerlərə xas olmayan cəhənnəm istisini

özünə yaxın buraxmayıb sifətimə toxunan

yumĢaq havanın Ģirin tamını duyur,

qəlbimi riqqətə gətirən bu qəribə nemətə

sarı can atır, var-gücümlə onun sehirli

ətrini, sərinliyini ciyərimə doldururam. Heç

vaxt, heç vaxt ona bu qədər yaxın

olacağıma, əlim toxunacaq qədər, lap

ovucumun içi kimi yaxından duyacağıma

inanmazdım. HəmiĢə ondan uzaq qaçarkən,

ancaq yuxularımda cismimə mərhəm olan

varlığın bu qədər möhtəĢəm olduğuna da

bəlkə heyrət etməzdim.

Gözlərimə bağlanmıĢ yaylıq açılandan

sonra, heç fikirləĢmədən anladığım bircə

Ģey oldu: lap az çəkəcək, ani, bir göz

qırpımında qanadları qırılmıĢ göyərçin

kimi müvazinətimi itirib fırlana-fırlana

ona doğru uçacam. O, lap uĢaq

çağlarımdan cılız varlığımda qəddarcasına,

çalın-çarpaz qoyduğu izi yaddaĢımdan

əbədi silmək üçün məni öz müdhiĢ

qoynuna alacaq. Onunla təkbətək, üz-üzə

durmuĢam. Hələ çoxmu duracam?..

Ta yeddi yaĢıma kimi- dünyada atamdan

savayı güclü bir varlığın mövcudluğuna

Ģübhə edərkən - onun belə güclü, amansız

olduğuna inanmazdım. (Hələ dünya öz

gizli, təhlükəli, iyrənc sifətlərini mənim

üzümə açmayıbmıĢ.) Və məni vahiməyə

salan da onun müĢtəbeh amansızlığıydı –

ölüm deyildi!

Amma o gün - ən çox sevindiyim gün ki

atam qonĢumuz Həsənalı əmiylə mənim

ad günümdə balıq basdırması biĢirmək üçün

geçə ovuna çıxmıĢdılar - onun

amansızlığına əmin oldum. Mənim üçün

fərqi olmasa da, öz sevimli, “yeddi

qurbanlıq “ oğlunu ona bəxĢ edən anamın

ürəyindən keçdiyi üçün, “bu əziz gündə

süfrəmizdə mütləq balıq bastırması

olmalıdır!“ – deyib getmiĢdi. KaĢ ki, anam

demiĢkən: ”Heç bir istəyimə məhəl

qoymyaydı , getməyəydi.” O ki dedi,


qurtardı. Sözünün sahibiydi. Bir az da tərs

idi dədəm, həm də mərd kiĢiydi.

EĢitdiyimdən, atam onun ürəyindən

keçən, dilinin ucundan çıxan hər nə olsaydı,

heç düĢünmədən yerinə yetirərdi. Təkcə

anamın yox aa, elə nənəmin, mənim də. Bir

dəfə, qıĢın oğlan çağında nənəm deyib ki,

ürəyim yaman qarpız istəyir, olsaydı,

vallahi-billahi, lap onunu yeyərdim.

Zahılar kimi qarpızın iyi burnuma dəyir...

Arvad kəlməsini bitirməmiĢ - sözü havada

qalır yazıq dədəm bunu eĢidəndə - üz tutur

Sabirabada, əskərlik dostu Qafarın

doqqazına ki, Qafar, məni öldür, day əliboĢ

geri göndərmə, bilmirəm nə olan Ģeydi,

anam qarpıza yerikləyir... Qafar da, elə bil

belə hallarla tez-tez rastlaĢdığındanmı,

dostunun qəfil, hövlnak gəliĢinə

təəccüblənmir, “ayə , bu yaĢda nə

yerikləmək, zahı-zad döyülki arvad?”,

deyib mırtdaĢmır da, Novruza saxladığı üç

qarpızdan birini verir dədəmə... Vallah,

qulaq günahkarıyam, anamdan eĢitmiĢəm

ki, arvad təkbaĢına o qarpızı elə acgözlüklə

yeyibmiĢ, heç bir balaca dilimin də

saxlamayıb, fikirləĢməyib ki, evdə uĢaq da

var, özü də öğlan uĢağı, birdən nəfsi düĢər,

tamahı çəkər, daa nə bilim harası ĢiĢər...

Düzdü, yeyib qurtarandan sonra onun

ağzına dirənmiĢ gözlərimizi görəndə çox

pis olubmuĢ, hətta “qarnıma ĢiĢ girəydi “

deyib kövrəlibmiĢ də.

Hələ bu nədi ki... yağıĢlı-palçıqlı havada -

aranda olanlar bilər, ilin-ayın o vədəsində

ki, Ģoran torpaq lilliyib saqqıza dönür,

qaloĢ, rezin çəkmə zığlaĢıb palçıqdan

qopmur, zulum-bəla addım atırsan ,

“asvalt” sözünü eĢidib üzünə həsrət qalan

kəndçilərimiz eĢiyə çıxmağa həvəssiz,

hövsələsiz olanda dədəm bir kisə buğdanı

üyütmək üçün, payi-piyada Kamandar

dayının dəyirmanına aparıb. Ġndi

deyəcəksən, burda nə var ki, balam, bir kisə

buğdadı da, at belinə, apar da?!. Düzdü,

dədəmi görənlər bilir, o bir kisə nədi, lap

iki kisə buğdanı da kürəyində aparardı, heç

“uf” da deməzdi! Bu yerlərin lıqqa-

palçığını görməyən adama asan gələr.

Dəyirman da kənddən iki kilometr aralıda,

yağıĢ da,elə bil dünyanın axırıdı, hikkəylə

tökülür göydən...Əvvəlcə atam qonĢunun

eĢĢəyini götürür ki, heç olmazsa, buğda

kisəsini onun belinə bağlasin. Bağlayır da,

ancaq nə illah eləyir eĢĢək palçıqda yerimir

ki, yerimir. QonĢu ha söyür, ha çırpır,

eĢĢək dirəndiyi yerdən tərpənmir. (Bədbaxt

heyvan gördüyünü görüb aranın zığında ,

onu da arada anlamaq gərək. EĢĢək olanda

nə olar,bəs adamın insafı-murivvəti?)

Hə, dədəm yağıĢın altında, palçığın,

löhmənin içiylə getdiyi kimi də,

dəyirmanda üyütdüyü bir kisə unla qayıdır

kəndə. Nənəmin dediyindən , o, bir həftə

yorğan-döĢəkdən qalxmayıb, nə var, nə var,

Güldəstə arvadın doqqazından keçəndə

dədə-babadan ağız tamı olan qara buğda

unundan biĢən təndir çörəyinin iyi dəyib

anamın burnuna. Bax , ona görə də atam

toxumluq üçün saxladığı bir kisə qara

buğdanı dəyirmanda üyüdüb ki, arvad

ĢıĢməsin!... Pis-yaxĢı, mənim atam belə

olub...

YaxĢı yadımdadır : gecənin bir yarısına

qədər nənəm, anam və mən təlaĢ içində,

bir kəlmə də danıĢmadan, əllərimiz

dizimizin üstündə oturub qapının nə vaxt

açılacağını, atamın bir səbət balıqla necə

sevincək içəri girəcəyini gözləmiĢdik.

HəmiĢə balıq ovuna gedərdi, amma bu

qədər yubandığını heç vaxt görməmiĢdik

deyə ürəyimizdən qara qanlar axırdı....

Buna gözləmək deməzdim vallah, bu cür

müsibətli, dəhĢətli , ürəkçəkici saatları heç

kəsin ömrünə yazmasın yaradan! Nənəm

ah-uf elədikcə anam yerindəcə qovrulur,

əllərini dizlərinə sürtə-sürtə bütün bədənini

36 № 4 (16) QıĢ 2015

oturduğu yerdə də o yan-bu yana yırğalayır,

tanrıya yalvarırdı.Özü də o qədər astadan

sızıldayıb yalvarırdı ,onun səsini məndən və

nənəmdən baĢqa kimsə eĢitmirdi, bəs tanrı

necə eĢidəcəkdi? Birdən fikirləĢdim ki,

anam da, nənəm də əlbətdə məndən çox

bilir,hələ ki, atamın öldüsü-qaldısı bilinmir ,

yəqin ona görə yavaĢcadan yanıb-yaxılır,

elə tanrıya da astadan xitab edirdilər ki,

lənət Ģeytana,- Ģeytanın qulağı həmiĢə

səsdədi- eĢidər, bəndələrinin naĢükür

olduğunu, onun yazdığına üsyan etdiyini

çatdırar tanrıya, o da əsəbiləĢər, doğrudan

öldürər atamı. Mənə belə gəlirdi...

Sonra Həsənalı əminin də arvad-uĢağı

təĢviĢ və hətacan içində bizə gəldilər.

Beləcə səhəri birgə diri açdıq, a töbə, bir

adamın da cınqırı çıxmadı sübhə qədər,

çünki hamımız içimizdə göynəyirdik.Elə bil

ürəyimizə nəsə dammıĢdısa da ürək eləyib

içimizdəki fəryadı bayıra çıxarmağa cürət

etmirdik.YaĢlılar belə məqamlarda səbrini

basar, “dünyanın iĢlərin bilmək olmaz”

deyib allahdan möcüzə gözləyərdilər.

Səhər tezdən bütün kənd onları axtarmaq

üçün dəli Kürün lilli sularıyla əlbəyaxa

oldu.Kür aldığı canları geri vermək

istəmirdi. Üzə bilənlər suda axtarıĢ edir,

sahil boyu düzülən arvad-uĢaq möcüzə

gözləyirmiĢ kimi gözlərini dəli Kürün

sularına dikmiĢdi. Heç bir möcüzə baĢ

vermədi, çünki bu yerlərdə dədə-babadan

möcüzə olmayıb.

Sədrimiz Moskvaya sərgiyə getdiyindən

yeri görünürdü kiĢinin, bütün kənd yığıĢıb

hərənin qulpundan nə çıxdı pul topladı,

Bakıdan gələn dalğıclara verdi.O gündən

düz üç gün ötüĢdü, amma dalğıcların

əziyyəti fayda vermirdi. Ağsaqqallardan

biri gileylənirdi ki, QəĢəmin ölən günüdü e,

burda olsaydı bircə günə tapdırardı

meyidləri. Düz də deyirdi, vallah,bütün

göstəricilər üzrə rüspublikada birinci olan

kolxozumuzun sədrini hamı tanıdığından

indiyəcən onun bir sözünü iki eləyən

olmuyub. Bircə zənglə ən çətin məsələləri

də həll eləmək iqtidarındaydı QəĢəm kiĢi,

özü də pulsuz-parasız.Camaat da bilir də nə

danıĢır, çünki, QəĢəmin gücünə bələddilər...

Nə isə, sədrin Moskvada olmağı çox iĢləri

ləngidirdi. Bir yandan da bu pul yığmaq

məsələsi camaatı hövsələdən çıxarmıĢdı.

Yalan-doğru, kolxozun aqronomu Kifayət

də “ dalğıclar pula görə vaxtı uzadırlar;

əvvəlcə meyidin yerini bəlləyirlər, sonra

günəmuzd haqq aldıqlarına görə uzadırlar

axtarıĢı”- demiĢdi. Bilmirəm, Kifayət, yəqin

nəsə bilirdi , ona görə belə danıĢırdı, amma

sonda dalğıclar camaatın yığdığına qane

olub axtarıĢı davam etdilər. Bir yandan bu

camaatı da qınamaq olmaz e, qara camaat

neyləsin, ya aqronom, ya da iĢıq pulu yığan

olsun, fərq etməz-qoltuğunda papkası olan

hər adama inanır...

Həsənalının meyidini dörd gündən sonra

kolxozun nasos stansiyasının bir

kilometrliyindən tapa bildilər ; yazığın sir-

sifəti ,qarnı ĢiĢmiĢ,gömgöy göyərmiĢ,

tanınmaz olmuĢdu. Bizi oradan

uzaqlaĢdırdılar ki, bu müsibəti görüb

qorxmayaq. Nənəm Allaha yalvarırdı ki,

oğlunun da ölüsü tapılacaqsa, elə

Həsənalınınkı kimi tapılsın, təki, ələ nəsə

gəlsin balamnan...Amma, ha nalə qopardı,

ha Allaha yalvardı, səsi çatmadı qurban

olduğuma ! Atamın meyidi indi də , ya

Kürün qara bulanıq sularında uyuyur, ya

da ac balıqlara yem olub. (Ta Bakıya

gələnəcən balıq ətini yeməzdim.Hər balıq

dədəmin potensiyal qatili kimi görünürdü

gözümə, balıq yox, özümü sanki onun ətini

yeyirəmmiĢ kimi hiss edirdim.)

Bax, o vaxtdan, çayın sahilində oturar,

dizlərimi bərk-bərk qucaqlayaraq həsədlə,

heç nə olmayıbmıĢ kimi Kürdə atılıb-düĢən

həmyaĢıdlarıma baxar, hərdən paxıllıq da


edərdim. Ehh, sonralarsa, “onların da

atalarını su udsaydı, yəqin mənim kimi

qorxardılar ” deyə özümə təskinlik

verərdim. Axı mən də onlar kimi çayın

Ģıltaq dalğalararını yarmaq, lilli suyun düz

dibinə kimi baĢ vurmaq, bəlkə də o müdhiĢ

axının qucağına girib izi-tozu bilinməyən

atamı axtarmaq üçün uzaqlara, lap Xəzərin

dərinliyinə üzmək istərdim. Amma ürək

eləyib bir dəfə də suya girməzdim.

QorxutmuĢdu su məni – insafsızcasına can

almağıyla qorxutmuĢdu.

Bu ilk, acı sarsıntı anbaan məni

izləyərkən, üzülməmək üçünmü, yoxsa ,

atamın ölümündə özünü günahkar hiss

etdiyini anama unutdurmaq üçünmü

doğum günümü də atamla birgə Kürdə dəfn

etdim və həmən dəhĢətli gün yaddaĢımda

ancaq atamın ölüm günü kimi həkk oldu...

... Od saçan narıncı atəĢi güzgü kimi əks

etdirən , həm həyat verən, həm də ölüm

gətirən dupduru su ! Su imiĢ bu hüdudsuz

ənginlik. Həyatımda qorxduğum,

yuxularımda da mənə aman verməyən,

bəlkə də yeganə bir Ģey vardısa, o da su

idi.Lap uĢaqlığımdan varlığımı məngənə

kimi sıxan, ən əziz adamımı əlimdən aldığı

kimi gözümün də odunu alan su!

MüdhiĢ, soyuq ləpələr alıĢıb yanan

qıpqırmızı təndirin odunu bağrına basıb

söndürmək istəyir.Sanki dünyada göydən

asılan körpünün məhəccərindən, məndən,

ətrafımı ağuĢuna almıĢ sudan özgə heç nə

yoxmuĢ.

Güclu axın qıvrıla-qıvrıla körpünün

nəhəng dayaqlarına çırpınaraq irəliləyir.

AĢağı baxdıqca məni özünə çəkən dəlisov

çayda rəqs edən günəĢin Ģüaları gözlərimi

qamaĢdırır.Diksinirəm. Geri çəkilmək

istəyi daha güclüdür.Geriyə isə daha yol

yoxdur. Geridə, bircə göstəriĢlə öz

niĢangahını darmadağın etməyi adət etmiĢ

KalaĢnikov avtomatının kürəyimə dirənmiĢ

lüləsi var və onun hər an açıla biləcəyi

mənə yaxĢı məlum idi.Təsəvvürümdə

canlandıra biləcəyim ən dəhĢətli an özü

gəlib məni tapmıĢdı.Ġndi, həyatımda birinci

dəfəydi üzməyi bacarmadığıma görə

özümə nifrət edirdim !

Bu da son! Heçdən baĢlayan, heçə dönən

əzablı bir yolun sonu... Mənə elə gəldi

ki,keçənlər hamısı mənasız bir yuxuymuĢ -

nəfəsimi kəsən dalğa bir kabus kimi məni

qırmızı, qara, boz daĢlara çırpdığı andan əl

çəkməyib məndən. Gerçəklərimlə

qarmaqarıĢıq salıb məni yuxularım. Bir

anlığa hansının yuxu, hansının gerçək

olduğunu fikirləĢdim - Aliyənin saf sevgisi,

ecazkar Marqo, axmaqlığımdan yarımçıq

qalmıĢ təhsilim, anamın nakam ölümü,

Əfqanıstan, lənətə gəlmiĢ müharibə,

Rasimin xəyanəti, törətdiyim cinayət,

Moskva..,çalıĢdıqca qaçdığım, qaçdıqcasa

da addımbaĢı məni izləyən, gözümə mələk

kimi görünüb iblisə çevrilən , məni

özümdən alan, dəli ehtirasına qul eyləyən

qadınlar... axı yuxu ola bilməzdi, ola

bilməzdi!...

Doğulan bir gün ölür. Necə yaĢadığından

asılı olmayaraq heç kəs özünə ölüm

arzulamır. Arzulamaz! Ölümün öz vaxtı, öz

məqamı var.Ġstər qoca ol, istər cavan, əgər

ölməlisənsə bundan qaça bilməzsən.Kim

bilir ki, o nə vaxt tutacaq xirtdəyindən?

Ölüm özü gəlir, səssiz-səmirsiz. Mən

bədbaxt isə neçə illərdi öz axmaq ölümümü

axtarırammıĢ ; tələsə-tələsə,öz ayağımla

ona doğru qaçır, vüsalına çatmıĢ pərvanə

kimi onun alovunda çırpınırammıĢ?!

Əvvəllər yuxu-zad görməzdim.Axı uĢaq

idim, görürdümsə də, yadımda qalmirdı,

yuxu olduğunu anlamırdım. Bəlkə də

gündüzlər yaĢandıqlarımın eyni, təkrarı

olduğundan buna əhəmiyyət vermirdim .

Amma, atamı itirəndən sonra , tez-tez eyni

yuxunu görərdim. Görərdim ki, kəndimizin

38 № 4 (16) QıĢ 2015

qırağındakı “ġeytan dərəsi” deyilən

böyük yarğan günü gündən uçub

böyüdüyündən camaat əlinə keçən daĢ-

kəsəyi gətirib ora atır ki, yarğan dolsun.

Nədənsə qorxurdu camaat, qorxurdu ki, bu

yarğana boĢ yerə “Ģeytan quyusu” demirlər,

əgər bu yarğan böyüsə, çatları dərinləĢsə

gedib yerin o biri üzünə çıxacaq və dünya

dağılacaq... Ġllər ötdükcə ,yüzlərlə, minlərlə

insan bura daĢ tökür –yarğan dolmur ki,

dolmur. Yarğan nə boyda olarmıĢ?! Mən

yol qırağından tapdığım yastı, qırmızı

daĢları gücüm çatdıqca uzağa atıram. Bir...

iki... beĢ... on... Birdən ayağım sürüĢüb

dığırlanıram yarğanın düz otrasına.

HuĢumu itirirəm. Handan-hana özümə gəlib

gözümü açanda, səs eĢidirəm. DaĢların

altından piqqıltı gəlir: pıqq...pıqq.. Bir

azdan möcüzə baĢ verir. Hərçəndi, bizi

tərəflərdə heç vaxt möcüzə olmur, amma bu

yuxudu- yuxuda olar. Qırmızı, qara, boz daĢ

parçalarının arasıyla göz yaĢı kimi su

fəvvarə vurur. Kəndə xəbər vermək üçün

qalxıb qaçmaq istəyəndə fəvvarə burulğan

sayağı, yox, Güllü xalagilin çəpərindəki

sarmaĢıq var ha, bax onun təki qıvrılıb

məni qoynuna alır, bir də görürəm ee...

GünəĢlə üz-üzəyəm. Və birdən, uğultu

qopur, sanki yer-göy silkələnir, adamı

vahiməyə salan burulğan yenidən məni

ağuĢuna alıb geriyə dönür, var gücüylə

yarğanın dibindəki daĢlara çırpır...

Hər dəfə də bu yuxunu qorxa-qorxa

danıĢanda, anam deyərdi: “ Yuxuda su

görmək aydınlıqdı, bala, qorxma ! Ömrün

su kimi axarlı olacaq .”

Ġnanmaq istəmirdim, doğrusu, heç

inanmırdım da.Çünki anam:- “Atanı lənətə

gəlmiĢ su apardı !”- deyərdi həmiĢə, bəs

mənə niyə “aydınlıqdı” deyir, su sudu da?..

Sonralar baĢa düĢdüm ki, o zamanlar anam

könlümü sındırmaq istəmirmiĢ .

Nənəm isə baĢını yelləyər, qəmli

baxıĢlarını üzümə dikib narahat ürəyimi

daha da titrədərdi :“Nahaq atmısan daĢı,

qurbanın olum” deyərdi.

“Niyə?”-soruĢanda , o, köksünü ötürər,

dərin bir “ah” çəkərdi.

Deyərdi:

“ġeytan məskənidir oralar.

Hirsləndirmisən onu... ġeytan insanın

qəlbini oğurlamaq istəyəndə gözünə ən

Ģirin nemət kimi görünər.Su da ən Ģirin

nemətdir. Səni suyla aldadıb.”

“Bəs özgələr, böyüklər ? Onlar... hər gün

dərəni daĢlayırlar.”

“Ehh, can bala! ġeytan çoxdan girib

onların qəlbinə, çoxdan ! Sənə elə bilirsən

ki, insanlar o murdar dərəni hamarlamaq

üçün daĢla doldururlar? Yoox,yox ay

bala!.. Qəlblərinə hakim olan Ģeytanı –

içlərindəki iblisi qovmaq yerinə dərədəkini

daĢlayırlar.Ġçlərindəkinə daha gücləri

çatmır, çatmır gücləri. Çünki, onu ki,

yaxına buraxdın bütün varlığına sahib

çıxacaq.

“Nənə, deməli mənim də qəlbimə iblis

sahib çıxıb?”

“Yox ay bala, sənin nə yaĢın var ki ?!

UĢaqları aldada bilmir Ģeytan.Necə ki,

Ġsmayıl peyğəmbəri aldada bilmib” -deyib,

sakitləĢdirərdi məni.

“Axı hamı uĢaq olub , bəs niyə boyüyüb

Ģeytanı daĢlayırlar?”

“Aldanırlar... Hərə bir nemətə

uyub...Yoxsa,ay qadoy alım, hamı

peyğəmbər olardı ki?!..” Ġnsan Allah

qarĢısında yalandan özünü gözütox

göstərməyə çalıĢsa da axırda öz murdar

təkəbbürdən, gizli nəfsindən alçalır, məhv

olar .

“Nənə, ay nənə...”

“Can nənə!...”

“Sən də aldanmısan?...”


Nahaq vermiĢdim bu sualı ona, nahaq!

Bilmirəm bir dəqiqəmi , yoxsa bir saatmı

baxdım o çuxura düĢmüĢ solğun, yorğun

gözlərin dərinliyinə və nə qədər baxdımsa

orada bir damcı da su görmədim, amma o,

səssizcə ağlayırdı, içində ,yana-yana

ağlayırdı nənəm. Bu sualıma da heç vaxt

cavab vermədi- o gündən ta ölənə kimi ...

Ġndi Volqanın ən geniĢ yerində, çayın

sinəsini iki bölən hündür beton körpünun

üstündə dayanıb , bəlkə də son dəfə , mis

kimi qızarmıĢ günəĢin ləpədən-ləpəyə

atılıb düĢməsinə baxdıqca keçmiĢimdə

itmiĢ yuxularımı xatırlamaq qəribə

deyildimi?Bəlkə həyatım büsbütün

yuxuymuĢ, elə indicə ayılacam və yuxum

da bitəcək ?!

Bu yuxuya bənzəmirdi.Yuxu sonra olacaq

- sonda. KĠmsə mənə demiĢdi ki, ən Ģirin

yuxu, elə ölümdü, ölüm! Hər gün yatıb

gördüyün,sonradan min yerə yozaraq

özünə sərfəli çözümə saldığın cəfəngiyatla

dolu yuxular insanı günbəgün yaxınlaĢan

ölümünə hazırlayır. Və insan öləndə də elə

bilir yuxudadı, yuxusunu görüb qurtaran

kimi - nə qədər qorxulu, dəhĢətli olsa belə,-

ayılacaq, yenə necə əvvəlki qaydayla

yaĢamıĢdı eləcə də yaĢayacaq. Lakin, o nə

qədər acı olsa da,insan çabalayır,

müsibətlərə qatlaĢır, sürünə-sürünə yaĢasa

da, heç yuxu görməsə də hər səhər

ayılmaq ümidiylə yatır, ölmək istəmir. Lap

can verəndə də onu əbədi xoĢbaxt edəcək

Ģirin yuxudan qorxur, bir an belə çox

yaĢamaq üçün hər Ģeyini qurban verməyə

hazır olur. Bəzən bir gilə acı dərmandan,

bir iynədən də , ümid verən, bir anlıq belə

toxdada biləcək sözdən də ömür umur aciz

insan. Ölüm adlı Ģirin yuxu isə gələndə

var-dövlətə gözucu da baxmaz.Gələr ,

götürər, aparar...Və bu elə bir yuxudur ki,

onu heç bir münəccim yoza bilməz!

Kəndimizdəki qəbirstanlıqda qalan boĢ

yeri təsəvvür elədim;anamla nənəmin

baĢdaĢılarını aydınca gördüm.Ġlahi, mən

indiyəcən buna heç fikir verməmiĢdim ;

anam da nənəm də baĢdaĢındakı

Ģəkillərindən ikisinin arasındakı o boĢ yerə

baxırdılar –biri sağdan, biri soldan.

Həsrətlə, səbirlə, lap yol gözləyənlər

kimi.” Gəl, oğlum,gəl” deyirmiĢ kimi...Nə

qədər baxdımsa da , aralıqdakı boĢluqda öz

daĢımı görə bilmədim.DaĢım yox idi,

qeybə çəkilmiĢdi daĢım.Atama qismət

olmayan iki arĢın torpaq həmiĢə boĢ

qalacaqdı demək.

AĢağı baxarkən, yox ,elə körpü boyu

gözləri, qolları bağlı addımlayarkən bu

yolun nə qədər uzun və məĢəqqətli ,ağrılı

olduğunu dərk etmiĢdim.Arxada qoyub

gəldiyim yolun...

Dönəkmi?...

-Hə , deməli qəhvə , türksayağı...

Svetlana Vladimirovnayla vətəndaĢ

kəbiniylə yaĢayan Mədət , Məryəmin

rəfiqəsi Gülnarın dünənki zəngiylə məni

qarĢılamaq üçün Domadedovo

aeroportuna gəlmiĢdi. Baqaj Ģöbəsində

yüküm olmadığına sevindi. “ Baqaj

gözləməkdən zəhləm gedir”-deyib əl

çantamı əlimdən aldı.Bir xeyli piyada gedib

pullu dayanacaqda saxladığı maĢınına

mindik. Yol boyu köhnə tanıĢlar kimi

söhbətləĢirdik.” Qəhrəman Moskva

Ģəhərinə xoĢ gəlmisiz!” plakatını görəndə ,

hələ Bakıda içimə dolan gərginlikdən azad

olmaq istədim. Bacarmadım.Mədət deyəsən

Brejnev barədə lətifə danıĢırdı.Zarafatın

məğzini tam anlamadan üzümə süni

təbəssüm qonsa da səssiz can verən

Rasimin donuq gözləri yaddaĢımdan

silinmir, özümü dünyanın ən aciz və qorxaq

adamı olduğumu düĢündükcə varlığıma

40 № 4 (16) QıĢ 2015

nifrət edirdim. Bu mən idim, özüm

idim,amma elə bil içimdə baĢqa birisi də

vardı, elə hey, “keçdi və getdi... arxada

qaldı...unut” deyirdi. Olarmı?...

MaĢının əyləcinə basanda fikirdən

ayıldığımı, ilk tanıĢlıqdan sayqısızlıq edib

onu dinləmədiyimi biruzə verməmək üçün

dil ucu “bağıĢla” desəm də, Mədət mənim

qəmgin və duyğulu olduğumu hiss etmiĢdi.

Lütfkarlıqla gülümsünüb “ qalxaq evə”

deyib maĢından düĢdü. Mən də arxasınca.

Özümü heç vaxt belə narahat hiss

etməmiĢdim.

O, Sapyornaya küçəsindəki beĢmərtəbəli

“stalinka”da , iki otaqlı yaraĢıqlı və zəngin

mənzildə yaĢayırdı.Otaqların klassik

üslubda mebellə bəzədilməsi, divarlardan

asılmıĢ orjinal rəsm əsərləri onun yaxĢı

zövq sahibi olduğunu biruzə

verirdi.Ġmkanları da öz yerində.Svetlanadan

uĢağı olmasa da , dediyinə görə Göyçayda

arvadı və iki oğlu var.

Gəldiyim gün mən duĢdan çıxana kimi

onun harasa zəng etdiyini, suyun

Ģırıltısından aydın baĢa düĢməsəm də

mənim barədə ciddi söhbət etdiyini

eĢitmiĢdim. Gülnar , Moskvada iĢ

məsələsində , köhnə dostumu tapmaqda

mənə kömək edəcək bir adam varsa , o da

Mədətdi demiĢdi axı.Artıq iki gün idi onun

qonağıydım və hansısa iĢin qulpundan

yapıĢıb baĢımı qarıĢdırmalıydım. Necə

olmasa o iĢ adamıydı , ailəliydi. Ġstəmirdim

əziyyət çəksin.Ona görə də soruĢdum:

-Moskvada bir əsgərlik dostum

var.Mümkünsə... onu tapmaqda mənə

kömək edərsən?- Naümid soruĢdum.

Mədət zolaq-zolaq ev xalatında, qonaq

otağının küncünə qoyulmuĢ bənövĢəyi

rəngli dəri divanda ayağını ayağının üstünə

aĢırıb “Arqumentı i faktı” qəzetini

oxuyurdu.Bir neçə saniyə məni eĢitmirmiĢ

kimi dinməyib oxumağa davam etdi.Sonra ,

yüngülcə gülümsəyib çərçivəsi qızıl suyu

ilə iĢlənmiĢ eynəyini çıxarıb qəzetlə birgə

jurnal masasının üstünə qoydu.

-Harasındadır Moskvanın? - soruĢub

gözlərini ovuĢdurdu.

-Mərkəzdə... Ünvanı var... məndədir... Bu

dəqiqə,-deyib, karidordakı paltar Ģkafında

asdığım pencəyimin döĢ cibindən

sənədlərimi çıxardım. Pasportumun

arasından qat kəsmiĢ kağızı ona uzatdım.-

Bilirsən, Əfqanıstandan sonra Saratovda

yaĢamıĢam.Tez-tez zəngləĢərdik.Sonra,

birdən əlaqəmiz kəsildi...

Mütaliədən ayırdığıma görə

əsəbiləĢəcəyini zənn edirdim.Əksinə, ona

uzatdığım kağızdan gözünü çəkmədən “Bu

ki , bizim yanımızdadır? Ġki-üç dayanacaq

mərkəzə sarı, Qorki küçəsinin

tini...Gələndə düz qabağından keçdik

...Səhər gedərik , taparıq dostunu...”deyib ,

qımıĢdı.

-Sağ ol,qardaĢ,-deyə təĢəkkür etdim.

-Dəyməz, canım,-deyib mətbəxə keçdi.-

Gəlsənə bir qəhvə dəmləyim içək, həə?-

soruĢub , dilucu əlavə etdi-Bəlkə sən ...çay

istəyirsən ? Problem deyil...çay...

Bizim kimi çaya meyilli deyil, qəhvə

həvəskarı olduğunu baĢa düĢdüm.

-Yoox..-tələsik cavab verdim.- Sən nə

içsən...

Yəqin bu cavabı da gözləyirdi :

-Həə, deməli qəh-və. Təmiz türksayağı...

Bunu elə təmtəraqla vurğuladı ki !

Dediyinə görə , yaxın dostu Dmitri

MərakeĢdən xüsusilə onunçun gətirdiyi

üyüdülmüĢ “arabika”dan iki çay qaĢığı

“turka”ya tökdükdən sonra üstünə soyuq su

alıb dəmə qoydu.Ġstanbulda bir qəhvəçi əsl

türk qəhvəsini necə dəmləməyin sirrini ona

öyrədəndən sonra bu ləzzəti duya-duya ,

“turka”nın armuduya bənzər belinin

divarları boyunca qara köpuyün qalxacağı

anı intizarla gözləməkdən baĢqa


mətbəxdən heç bir ləzzət almırdı. Mədət

bir də məzəylə deyirdi ki, yataq otağından

sonra qadınların tükənməyən

fantaziyalarıyla baĢ-baĢa qalmaqları üçün

düĢünülmüĢ ən mükəmməl guĢə -

mətbəxdir.Bu guĢədə kiĢilərə yer yoxdur !

Arıq, bir az da bəstə boylu bu insanda

həyata olan sevgi nə qədərmiĢ!.

Moskvadakı məĢquliyyətini bilməsəm də

yanından uzaqlaĢmağa imkan

vermədiyindən, görüĢdüyü , zəngləĢdiyi iĢ

adamlarının çox sanballı və sayılıb-seçilən

insanlar olduğunu hiss etmiĢdim.Gündəlik

iĢgüzar görüĢlərinin bol olduğuna

baxmayaraq mənə vaxt ayırması, diqqət

yetirməsi , evdə tam sərbəstliyim üçün (

bəlkə də qafqazlı qısqanclığından)

Svetlananı anasıgilə göndərməsi, top vursan

dağılmaz mənzilinin ehtiyat açarını mənə

verməsi Məryəmin rəfiqəsinə olan

etibardan irəli gəlirdi.TanıĢ oilduğumuz iki

gündə təkcə qəzet oxuyanda laqeyid insan

təsüratı yaradan Mədətin qırx-qırx bir

yaĢlarında olmasına baxmayaraq saçlarına

düĢmüĢ dən bakenbardlarında və nazik

bığlarında daha qabarıq

görünürdü.Gülümsəyəndə parlaq , qonur

gözləri alacalanırdı.

Ġki fincan qəhvəylə qonaq otağına daxil

olub birini mənim qarĢıma qoydu.Özü də

fincandan bir qurtum alaraq “bəh-bəh”lə

ust-üstə yığılmıĢ iri döĢəklərin üstündə

oturub dostum barədə danıĢmağımı xahiĢ

elədi.

...bu kabusun əlində hər an

“ehtiyatsızlıq”dan açıla bilən

“KalaĢnikov”u varsa...

...Moskvada keçirilən yay Olimpiya

oyunlarının baĢlanma ərəfəsində “N” saylı

hərbi- təlim hissəsindən çavuĢ rütbəsiylə

Macarıstana göndərilmək əmri aldıq. Yeni

qurğuların sirrlərinə bələd olmağımıza altı

ay vaxt bəs etmiĢdi.YoldaĢlarımızdan

çoxunu Almaniyaya, PolĢaya təyin

etmiĢdilər. Macarıstana dörd nəfər : baĢ

çavuĢ Valeryanov, çavuĢlardan mən,

Andrey Sokolov və Stepan Drazdov

uçmalıydıq. Amma nədənsə hərbi

aerodromda hamımızı bir təyyarəyə

mindirdilər.Hamımız çaĢ-baĢ qalmıĢdıq.

Bizə heç nə demədiklərindən fikirləĢdik ki,

qənaət məqsədiylə yəqin birinci PolĢaya

gedənləri , sonra bizi və “alman”ları

düĢürdəcəklər.Allah bilir nə qədər

uçduq.Ağır yuk təyyarəsinin gurultusu

səhər iĢıqlananda kəsdi. Təyyarənin qapısı

açılar-aĢılmaz onsuz da boğanağ bürümüĢ

salona ərimiĢ qətran qoxulu isti hava

hücum edəndə baĢa düĢdük ki, alp

çəmənlikləri əvəzinə qızmar günəĢin

təĢnəsində qovrulan səhralıq və getdikcə

göy qübbəsinə ucalan bomboz dağlar

silsiləsinin qoynundayıq.Yerimizdəcə

donub qalmıĢdıq.Qulaqlarımız

tutulmuĢdu.Bir yandan da yuxusuzluq və

aclıq bizi haldan salmıĢdı. Ġlk öncə səyyar

mətbəxə gətirdilər...(Sonralar... ya dizimiz,

ya da daĢ-kəsək üstündə yeməyə öyrəĢəndə

bu biyöndəm mətbəxi Ģah sarayı kimi yada

salacaqdıq.)

Bir neçə ay harada olduğumuzu hərbi sirr

kimi gizlətsələrdə Əfqanıstanda baĢlayan

müharibədən xəbərdar idik,”deməli bizi

ölülərin yerini doldurmaq üçün gətiriblər!”

Burada tank əleyhinə kadrlara ehtiyac yox

idi, çünki əfqanlar dağlarda , qayalıqlarda

daha peĢəkar döyüĢürdülər.Biz səhərdən

axĢama kimi hərbi təlim keçir, bir neçə saat

çadırda, bəzən özümüz qazdığımız

birnəfərlik səngərdə, bəzən də eləcə daĢ,

qaya kölgəsində yuxumuzu alırdıq.Çox

vaxt nəinki yuyunmağa , hətta içməyə belə

su tapılmırdı.Kir basmıĢ bədənimiz

qaĢınmaqdan qartmaq bağlamıĢdı;

42 № 4 (16) QıĢ 2015

formamızla dərimizin rəngi bu ilan

mələyən səhraların rəngiylə eyniləĢdi .

Sovet hərbi hissələrində ipə-sapa

yatmayan əsgərlər kimi, praporĢiklər,

rütbələri aĢağı salınmıĢ , xidmətdən

bezmiĢ nə qədər mayor, polkovnik var ,

hamısını seçib göndərmiĢdilər bu ölüm

düĢərgəsinə.Onsuz da “bəxti gətirməyənlər”

siyahısında olan bu zabitlərin itirəcəyi heç

nə yox idi, ona görə də acıqlarını bizdən

alırdı, it uĢağı...

...ÇalıĢırdım söhbətim onu

yormasın.Amma maraqla qulaq asdığını

görsəm də nəzakət xətrinə aradabir “onu

yormuram ki? “ deyə soruĢurdum.Mədət

“məmuniyyətlə dinləyirəm “ deyib

döĢəkçələrin üstündə yerini rahatlayırdı...

...Mənim Andreylə dostluğum hələ

“uçebka”nın ilk günlərində

baĢlamıĢdı.Karantin dövründə onu yerliləri

- moskviçlər xırd-xəĢil eləmiĢdilər. Andrey

onsuz da çəlimsiz uĢaq idi, elə bil xəstəydi.

Onu döyməyə nə vardı ki ! Hə, sən demə

Andreyin atası Moskvada çox yüksək

vəzifədəymiĢ .Mən bunu sonralar bildim.

Təsadüfə bir bax, Andreyin atası

Almaniyaya təyinat almıĢ Qlebin atasını

böyük fırıldaqçılığa görə həbs etdiribmiĢ.

Əsgərliyə bir çağırılmaları da , bir yerə

düĢmələri də çox müəmmalıydı. Sanki

qurama iĢ idi – intiqam almaq, sakitləĢmək

üçün yaradılmıĢ məqammıĢ...Biz

Macarıstana “düĢəndə” , onun adının baĢqa

siyahıda olduğunu eĢidən dostumun necə

sevindiyinin Ģahidiydim...Bu sevinc yük

təyyarəsinin yerə endiyi vaxta qədər uzandı.

Xeyli vaxt bu qədər təsadüfün bir araya

gəlməsində hansısa mif , sirr axtarırdım.

Sonra baĢa düĢdüm ki, yox, bu təsadüf də

deyilmiĢ, bu Tanrının qismət imiĢ!

Yumru sifətinə yaraĢan nazik burnuna ,

çəlimsiz, sümüklü qollarına, incə

barmaqlarına baxanda orta boylu Andreyi,

Ģıltaq məmur uĢağından çox imkansız fəhlə

ailəsindən çıxmıĢ, təzəcə yataq

xəstəliyindən qalxmıĢ insana

bənzədərdin.Ġlk günlər diqqətimdən kənarda

olan bu oğlanı o gecə , kazarmanın

tualetində al-qan içində görəndə onun

məndən imdad diləyən acizanə gözlərində

yığılmıĢ kədəri hələ də unuda bilmirəm...

Növbətçinin xəbəri olmalıydı. Gecə

Andreylə kimin və ya kimlərin ayaqyoluna

girdiyini öyrənib Qlebi, Timofeyi

oyatdım.Hamı mənim idmaçı olduğumdan

xəbərdar idi, lakin, gücümü heç kəsə

“göstərməmiĢdim”-bunu yekəxanalıq

sanırdım.Sən demə, hər yerdə olduğu kimi

burda da gərək güc göstərib tanınasan,

yoxsa batdın...

Birinci , çarpayıda xoruldayan serjantı

duyuq salmamaq üçün yuxulu-yuxulu

gözlərini ovuĢduran Timaya “suĢilka”da

gözləyəcəm deyə pıçıldayanda, əvvəlcə heç

nə baĢa düĢmədi, sonra özünü sındırmadan

durub geyinməyə baĢladı. Qlebin rəngi isə

ölü rəngindəydi.Yarı qaranlıq kazarmada

iki dümsükdən sonra gözlərini açıb

damarları gərilmiĢ sifətimi görəndə dik

durdu, üst paltarını belə geyinmədi;

qorxmuĢdu yaman!

BeĢ dəqiqədən sonra rütubət və nəm

paltarların qoxusu bürümüĢ otaqda

görüĢdük.Onlardan niyə Andreyi o hala

saldıqlarını soruĢdum.Dinmədilər. Daha

doğrusu bir-birinə baxıb “sənin nəyinə

gərəkdir ?” ya – “kakovo xrena tı dopros

ustroyiĢ? “Ya da : “da kto tı vooĢĢe..? ”kimi

sualları ürəklərində götür-qoy edirdilər ki,

Qlebdən daha bədənli, möhkəm əzələli olan

Timofeyin göbəyinə bir neçə yumruq

vurdum. O qəfil zərbədən qarnını ikiəlli

qucaqlayıb zarıdı, “tvoyu ma-aat !”

deyərək səngidi.Arxasını deməyə imkan

vermədim; sinəsinə vurduğum ikinci

zərbədən arxası üstə divarboyu qurudulmaq


üçün taxta asılqandan sallanan nəm

formalara iliĢib yerə sərildi. Qleb sarılığın

udmuĢdu. Üstünə yeriyəndə ki, növbə

sənindir baĢının, ağız-burununun qanını

yuyub təmizləmiĢ Andrey otağa girdi.

DanıĢmağa halı olmasa da xahiĢ etdi ki,

növbətçi serjantı oyatmamıĢ dağılıĢaq,

yoxsa axırı pis olar. “Qalsın sonraya..”

deyib dağılıĢdıq. Amma barıĢıq olmadı.

Əlbəttə, zabit , serjant nə baĢ verdiyini

təxmin etsələr də, kiĢilik məktəbi deyilən

əsgərliyin öz yazılmamıĢ qanunları var axı;

aciz də olsan satqınlıq etməməlisən! Heç

kəs, hətta ən çox ehtiyat etdiyimiz ağciyər

Qleb də heç kəsi ələ verməmiĢdi.Və sandım

ki, hər Ģey bununla da ötüĢdü...

Əfqanıstana gələndən sonra bu

cəhənnəmin içində, amansız düĢmənlə

üzbəüz, hərə öz canının hayına qalanda da

mən ömürlük dost olacağımıza söz

verdiyim Andreyi gözümdən kənar

buraxmırdım ; hiss edəndə ki, səni

qarabaqara izləyən kabus həmiĢə sənin

arxandadır və bu kabusun əlində hər an

“ehtiyatsızlıqdan” açıla biləcək

KalaĢnikovu var - Allahın da üz

döndərdiyi Əfqanıstan çöllərində bu ən

ucuz və mənasız ölüm ola bilərdi. Mən onu

bu kabusdan qoruyurdum.

Bizi hələ döyüĢə aparmırdılar.Əfqan

mücahidlərinin döyüĢ taktikasına nabələd

sovetlər mənasız itkilər verdiyindən , yerli

relyefi uçurum qayalıqlardan, bomboz

uzanıb gedən dağlardan ibarət olan döyüĢ

meydanını daha yaxĢı mənimsəmək üçün

gecə-gündüz kəĢfiyyat qruplarının gətirdiyi

məlumatlardan bəhrələnir, gah qayalardan,

gah da sanki yerin altından gözlənilmədən

peyda olacaq düĢmənə sərrast və daha az

itkiylə cavab vermək taktikası

hazırlayırdılar. Zabitlərimiz də bu

cəhənnəm iztirabına uyğunlaĢdıqca, hələ

ki, ayaqda olan əsgərin qiymətini bilməyə

baĢlamıĢdılar deyəsən: hardansa , içməyə

yaramasa da su tədarük edilmiĢ, quru çörək,

konserva payımızı artırmıĢdılar.Sonra baĢa

düĢdük ki, yox...bu qayğı deyilmiĢ -

təhlükəni anbaan gözləyən Böyüklərin

ölüm qabağı Kiçiklərə olan

minnətiymiĢ.Gözü və qarnı ac döyüĢçü

gülləsiz də ölüdür ! Onsuz da

müharibələrdə döyüĢən əsgər, hər an bir

süngünün, bir güllənin, partlayacaq bir

minanın hədəfindədir. Hər əsgərin məhvi

isə zabitlərin özünü ölümə daha da

yaxınlaĢdırır...Hər kəsin sifətində “bu

müharibənin bizə, mənə dəxli yoxdu “

sözləri aydınca yazılsa da bunu dilinə

gətirəcək, üsyan edəcək qədər gücsüz

idik.Əlac vardımı? Bu dövlətdə xalq bir

ovuc qum qədər qiymətsiz, bir insan tirdəki

niĢangah kimi qəpiklə ölçülən bir Ģey

olduğunu kim bilmirdi ki? Hamı bununla

barıĢmıĢdı. Heç kəs ölmək istəmirdi. Heç

kəs belə tez ölmək istəmirdi.

Gecə, həyacan siqnalı əfqanların qəfil

basqınından bir neçə saniyə gec verilmiĢdi.

Qanlı döyüĢ baĢladı. Avtomatlar

Ģaqqıldadıqca vıyıldayan güllələr göy

üzündə bir atəĢfəĢanlıq yaratmıĢdı ki

!..QonĢu düĢərgədə toplardan atəĢ

açılmasaydı bir göz qırpımında hamımızı it

kimi gəbərdəcəkdilər. Amansız döyuĢ

yarım saatdan az çəksə də mənə elə gəldi

bu dəhĢətin sonucu olmayacaq...

Polkovnik Romanov özündən çıxmıĢdı;

kəĢfiyyatın məlumatına görə çalmalılar

çox uzaqda olmalıydı. Sanki göydən

düĢdülər, bəlkə də yerdən çıxdılar - bilmək

olmurdu. Gəldikləri kimi də cəmi üç nəfər

itki verərək yoxa çıxdılar. Bizim itkimiz isə

iyirmi beĢi keçmiĢdi. Öldürülənlərin çoxu

keĢikdə duranlar idi - yazıq uĢaqların

baĢlarını qurbanlıq qoyun kimi

xirtdəyindən üzmüĢdülər.Özümü

tanıyandan bu qədər qan görməmiĢdim.

44 № 4 (16) QıĢ 2015

Səhər meyidləri “Ural”a yükləyəndə

bildim ki, Timofeyi də evlərinə

“göndərirlər”...

Onu döydüyümə görə çox heyfisləndim.

O gündən daha ayıq-sayıq olmağı tapĢıran

polkovnik Romanov bütün zabitlərə əmr

verdi ki, gecə -gündüz gözətçiləri postlara

cüt-cüt qoysunlar.(Əlbəttə! Canlı hədəf

deyildikmi?!)

...Yaxınlıqdakı dərənin o üzündə balaca

kənd vardı. KəĢfiyatın məlumatına inamını

itirən polkovnik əmr verdi ki, çalmalıların

- əfqan mücahidlərinin gizlənib-

gizlənmədiyin dəqiqləĢdirmək üçün ora

baĢqa dəstə göndərmək lazımdır.

Dəstənin baĢçısı leytenant Kostalevski

məni, Qlebi, bir də tacik Parvozu seçib

hazırlıq görməmizi əmr edəndə Andreyin

də dəstəmizə qoĢulmasını xahiĢ etdim-

bilirdilər - özümdən aralı qalmasını

istəmirdim.Qəribədir, leytenant Andreyin

zəif görünüĢünə baxmayaraq ürəyində “bu

ələngəni niyə əsgər çağırıblar” deyə ağzını

büzdüsə də, razılaĢdı.

Mən bu cəhənnəmə düĢəndən sonra

“uçebka”da baĢ vermiĢ əhvalatı

unutmuĢdum. Hər saniyə ölüm qoxusu

gələn tozanaqlı əfqan torpağında elə

“xırda” dava-dalaĢı yada salmaq, nədənsə,

gülünc gəlirdi mənə. Amma indi, Andreyin

də bizimlə “fərsiz” kəĢfiyatçıların

məlumatlarını dəqiqləĢdirmək üçün (guya

biz kəĢfiyyat məktəbin bitirmiĢdik?!)

dəstəyə salınmasını xahiĢ edəndə Qlebin

ətli cəmdəyinə vicvicə düĢdüyünü hiss

etdim. Timofeyin həlakından sonra artıq

güvənəcəyi kimsə də yox idi. Hətta , “o

gedirsə... mən qalıram” demək könlündən

keçdi də. Amma müharibədə könüldən çox

Ģey keçər. Bizi isə ölməyə gətiriblər bu boz

səhralara, ölməyə !...

Yük torbamıza iki günlük “suxoy payok”,

hərəyə dörd maqazin patron, qumbara,

siqnal raketləri, yağıĢdan, həm də gecənin

soyuğundan qorunmaqçin plaĢ-palatkamızı

götürüb axĢamüstü dağlara tərəf yola

düĢdük. Avtomatın süngüsünü palçıqla

sürtürdük ki, qaranlıqda parıldamasın.

Bizim mövqeyimizdən baxanda o nəhəng

dərənin üstündəki gil və qamıĢdan, qaya

daĢlarından yapılmıĢ kənd ovuc içi kimi

görünürdü, amma, ora getmək üçün

qarĢıdakı sıldırım qayalıqların arasıyla

üzüyuxarı getmək, sonra da yol-iriz tapıb

aĢağıya enmək lazım idi. Tacik balası

Parvozdan özgə belə sıldırım dağları

görməmiĢ dəstə üzvlərini çətin və təhlükəli

aĢırım sehirli qüvvə kimi özünə çəkirdi.

Bir kilometrə yaxın, bəlkə də bir az çox

getmiĢdik ki, narın-narın yağıĢ yağmağa

baĢladı - yayda, ilanmələyən bu yerlərdə nə

bivaxt yağıĢ idi , anlamadıq.Cavan

leytenantımız avtomatları qundağı yuxarı

asmağı əmr etdi ki, süngülərə vurduğumuz

palçıqğı yağıĢ yumasın.Elə də etdik. PlaĢlar

uzun və gen idi, yoxsa biz bəstəboy

olduğumuzdanmı balağı ayaqlarımıza

dolaĢdıqca sürüĢkən qaya parçalarının

üstüylə yerimək çətinləĢirdi? Yuxarı

çıxdıqca yol bir üzü uçurum, bir üzü də

qayalıq boyu dar cığıra çevrilir,

ayaqlarımız çəkmələrin içində “oynayırdı”.

Arxada qoyduğumuz müdhiĢ mənzərə

gecənin zülmətində itib-batdıqca haradasa

bir ayaq enində ağac parçasının üstündə

yeriyən kəndirbaz kimi tarazlığı itirmədən

kor-koranə, cınqırımızı belə çıxarmadan

qarĢımızdakı əcaib qaranlığa sarı gedirdik...

Leytenant bir kaha gördü.”Burda

gecələyək!” deyib kahaya girdik.Çörək,

tuĢonka çıxarıb iĢtahla yeyəndən sonra

plaĢımıza bürünüb yatıĢdıq. Andrey növbə

çəkirdi...

...Nə qədər uzaq da olsa o qədər yaxın

xatirələrim Mədəti də yaddaĢımın izinə

salmıĢdı.Yenə də “yormuram ki?”


soruĢdum.Marağını gizlətmədi:”Sonra nə

oldu?”dedi.

...Səhər açılar - açılmaz gözünün acısını

almıĢ leytenant qalxmağımızı əmr etdi.

Özümüzü sahmana salıb yola

düzəldik.YağıĢ kəsmiĢdisə də yöndəmsiz

qayaların üstüylə axıb gələn lilli suyun

son damcıları , ahəstə-ahəstə dar cığır boyu

sərələnmiĢ qənbər daĢların arasıyla süzülüb

uçurum dərəyə tökülürdü.Yüksəklikdəki

axırıncı qayalıqdan dönüb aĢırıma düĢürdük

ki, ucu-bucağı görünməyən boz dağların

arxasında günəĢin ilk iĢıltısı gözlərimizi

qamaĢdırdı.

Bu necə kənddi? Nə bir xoruz banladı, nə

azan səsi eĢitdik. Səhər isə açılırdı...

Üzü aĢağı düĢmək bizə asan gəldi.YağıĢ

kəsdiyinə görə yığıb torbamıza

qoyduğumuz uzun plaĢ daha hərəkətimizi

ağırlaĢdırmır, nə də daĢ-kəsək altında

gillənmiĢ torpaq daha ayağımız altında

laxlamırdı. Bəzən çəpəki, gah biri-

birimizdən, gah da yarpaqları mücəlib

qurumuĢ çır alça kollarından yapıĢaraq

axırıncı aĢırımı keçib kəndə çatdıq.

Bir tərəfdən dağın sinəsinə, bizim

düĢərgəyə sarı isə dibi görünməyən dərənin

beĢ-on metrliyində yerləĢən bu məkan

kənddən çox, üstünü çətir kimi bağlayan

nəhəng qayalığın altında qurulmuĢ

müvəqqəti sığınacağa oxĢayırdı; nə bir

ağac, nə bulaq vardı, nə də ins-cins həniri

gəlirdi. Sanki, yüz illərdi bura canlı ayağı

dəyməyib. Balaca, əyri-üyrü dalana qucaq

açmıĢ palçıq daxmalar bir haya bənd idilər

ki,ovulub tökülsün, yerlə yeksan olsun.

Leytenant ətrafı nəzərdən keçirdi.”Bəs

hanı bu lənətə gəlmiĢ düĢman? Deməli

kəĢfiyatçılar düz məlumat veriblər?!”

Sakitlik idi. Biz də ogünkü müsibəti yada

saldıqca “düĢmən”lə əlbəyaxa

gəlmədiyimizə görə gizlincə sevinirdik.

Amma bu sevinc üzdə idi, içimizdə

anlaĢılmaz bir qorxu, ürəyin damarlarını

titrədən vahimə vardı. Bunu danmaq

mümkün deyil. Beləydi.

Leytenant Kostalevski boynundakı

durbinlə sonsuz-bucaqsız dərə boyu uzanan

yola nəzarət edir, Parvozla Andrey isə

adamı vahiməyə salan ölü kəndin

əhatəsində bu yerlərə nabələd insanı ilk

baxıĢdan aldadan oxĢar, ekiz təsəvvürü

yaradan, əslində isə hər qarıĢında bambaĢqa

mənzərə, baĢqa rəng, min illərin tarix

yaddaĢı uyuyan boz dağların tilsiminə

düĢmüĢdülər. Qleb avtomatını dizləri

arasına sıxıb dərənin uç metrliyində

oturmuĢdu.

Təzəcə doğmuĢ günəĢin qızılı Ģüaları

qırmızı dağlarda, qayaların arasında

gizlənpaç oynadıqca gecənin iliyimizə

iĢləyən soyuğunu diksindirirdi. Hələ

sümüklərimizə yeriməyən istinin gücünü

bir azdan daha yaxından hiss edəcəkdik.

Qəribədir, Qobustan qıĢlaqlrına daha çox

bənzətdiyim əfqan torpağında elə bil günəĢ

kimi dağlar da, çöllər də, hətta otlar da

qırmızıya çalır. Qobustandan fərqli olaraq

addımladıqca havadan yovĢan ətri gəlmir

bu yerdə.Yoxsa mənə elə gəlir?

PeĢab eləmək üçün yük torbamı

çiynimdən çıxarıb yerə atdım, onun yanına

avtomatımı qoyub uçurum dərənin kənarına

yaxınlaĢdım. AĢağı baxa bilmədim; dərə

boyu qayalardan qopub üzü aĢağı

yumarlanaraq üst-üstə qalanmıĢ iri, qonur

daĢların arasıyla ilan kimi qıvrılaraq

dünyadan xəbərsiz kimi axan sısqa çayın

səsi eĢidilməsə də, zəhmi adamı özünə

çəkirdi. Bu cazibədən özümü qorumaq üçün

gözlərimi göyə zilləyib Ģalvarımın

düyməsini açanda bir çıqqıltı eĢitdim.

Əvvəlcə elə baĢa düĢdüm ki, sakitlikdən

istifadə edən uĢaqlar kol-kos yığıb tonqal

qalamaq istəyirlər. Sonra “nə tonqal...

baĢımızı cəncələ salmağa heç leytenant

46 № 4 (16) QıĢ 2015

icazə verər?” deyə fikirləĢirdim ki, iknci, bu

dəfə küt, daha sərt səs gəldi: “Ģarakk...”

Heç Ģübhə etmədim - kimsə avtomatı

döyüĢ vəziyyətinə gətirdi.”Bizimkilər

yəqin basmaçları görüblər...” Barmaqlarım

əsə-əsə Ģalvarımın düyməsini bağladım

yoxsa yox, amma gözümü mavi səmadan

ayırıb çevrildim; əlimlə gözlərimi

qamaĢdıran günəĢi “boğdum”, baxdım ki,

yük torbama söykədiyim avtomat yoxdu.

Qleb öz silahını süngüsündən yerə

sancmıĢ, mənimkini isə döyüĢ vəziyyətinə

gətirərək Andreyə və Parvoza sarı

tuĢlamıĢdı. Hamımız çaĢıb qaldıq.

Barmaqları əsirdisə də gah mənə, gah

leytenant istiqamətinə baxıb fikrində tam

ciddi və qəti olduğu bildirdi:

-Kim yaxınlaĢsa... atacam. Yerinizdən

tərpənməyin , eĢitdiniz?! Atacam...

“Tülkü oğlu, tülküymüĢ ! Mənim

silahımdan atmağı da qabaqcadan

fikirləĢib... oğraĢ ! Məqam axtarırmıĢ...

Ġkimizdən də intiqam alacaq... Andreyi

vuracaq, deməli özünü də vuracaq mənim

silahımla? Hər Ģeyi fikirləĢib, it oğlu, yoxsa

heç kəs inanmaz... Məni “dizbat”a

salacaqlar... Bəs leytenant, Parvoz? Bəlkə

hamımızı vuracaq ?...”

-Qraçov !... Axmaqlıq eləmə ! - Özünü

itirmiĢ leytenantın həyacanlı bağırtısı məni

fikirdən ayırdı. Sonra bir az udqunub nəsə

fikirləĢdi, lap həlim səslə , - Oğlum, - dedi,

- sonra peĢman olacaqsan, qoy, qoy yerə

silahı .

Andreyə iĢarə elədim ki, nəbadə hərəkət

eləsin. Qorxaqların əlindən çıxan xəta

həmiĢə gözlənilməz və ağlasığmaz olur.

Gənc leytenant düĢdüyümüz vəziyyəti

götür-qoy edir, avtomatı , titrəyən əlində o

yan bu yana oynadan Qlebin gözlərinin

içinə baxa-baxa ona yaxınlaĢırdi. Qleb

hiddətli bir səslə bağırdı :

-Y-yaxınlaĢma!.. Komandir, mən za-

zarafat eləmirəm. Gəbərdəcəm hamınızı... it

uĢağı!

Leytenant dayandı:

-YaxĢı... Gördün, yaxınlaĢmıram... indi gəl

kiĢi kimi danıĢaq. Səni kimsə incidib? Sənə

nə olub axı? Bura heç birimiz öz istəyimizlə

gəlməmiĢik, oğlum...BaĢa düĢ... mənimçin

də ağırdır... Müharibədir...

“Unutmub... əclaf... Neçə vaxtdır fürsət

gəzirmiĢ, deməli. Mən axmağ da, gör

silahımı kimin yanına qoymuĢam.

Axmağam, axmaq.!.”

Heç nədən xəbərsiz yazıq leytenant da elə

bilir ki, Qleb burda, bu cəhənnəmdə

olduğuyçun beziĢib. Ġndi leytenantın

səsindəki yalvarıĢ daha çox hiss olundu.

-ÇavuĢ Qraçov, qoy yerə... silahı...Yaddan

çıxaraq... -Bizə tərəf baxıb müraciətlə,- Hə,

uĢaqlar,-dedi,- unudaq getsin... Bu bir

zarafat idi...

-Nə zarafat, sənin ananı!.. Zarafat qurtardı,

qurtardı ! Bu müharibə də m-mənim yox, s-

ssənin müharibəndi. Sizin!... -Əsəbi halda

qıĢqırtısından ətli boynundakı damarları

tarıma çəkilmiĢdi.

Qleb avtomatın qundağını bərk-bərk

sinəsinə sıxırdısa da Ģəhadət barmağının

tətikdən aralı ,havada titrədiyini hiss

edirdim. Hərçənd ki, bu aldadıcı qorxaqlıq

bircə anda, məsələn, Andreyin avtomatı

çiynindən çıxarmağa cəhd etməsi,

leytenantın tapancasına əl atması təqdirində

cəsarət həddinə gələ bilərdi. Neçə vaxtdı

yığılan qəzəb, nifrət və intiqam hissini

gözlərində aydınca oxumaq olurdu.

Diqqətlə baxsaydın o qəzəbli baxıĢlarda bir

az cəsarətin kəmliyi, bir az da məzlumluq

görərdin. Səsindəki titrəyiĢ də ağır bir

hökm çıxarmaqda tam qətiyyətli

olmadığına, hələ tərəddüd etdiyinə iĢarə

etsə də belə bir situasiyada beyni çönmüĢ

adamdan nə desəydin gözləmək olardı. O


sağ ayağını yerə çırparaq bağırmaqda

davam edirdi:

-Andreyy, it oğlu, silahını qoy yerə... it

oğlu ! Sənin ananı ağladacam... Qurd-quĢa

yem olacaqsız hamınız...

ĠĢarə etdim ki, silahını yerə qoysun. Rəngi

ağappaq ağarmıĢ Andrey bir mənə, bir də

leytenanta baxdı. Zabitin baxıĢlarıyla

“tərkisilah olmağın məsləhətdir” iĢarə

etməsindən sonra kalaĢnikovu qurumuĢ

kolun üstünə atdı.

“Nəsə etmək lazımdır? Nə , necə?...” Bir

an, sadəcə bir göz qırpımı, məqam lazım idi

ki, titrəyən barmağına təpər gəlsin... və bir

maqazin güllə hansımızısa, bəlkə də

hamımızı xəlbirə döndərsin. Bayaqdan

beynimdə nə edəcəyimi götür-qoy edib,

atacağım addımın əsarətində qalsam da ,

düĢüncəmdə o anı geri çəkirdim, gücüm

çatmayacağı təqdirdə Tanrıya dua edirdim

ki, zamanı bir anlıq dayandırsın. Bu ki

onunçun su içmək kimi bir Ģeydir?!

Qleb arxasını mənə çevirəndə leytenant

riskli qərar qəbul edəcəyimi duydu. Axı

silahsız da olsa, ona ən yaxın mən idim.

Artıq düĢünmək zamanı deyildi. Qəfildən

üç-dörd addımlıq məsafəni birnəfəsə,

arxadan piĢik kimi Ģığıyaraq çiyninin

üstündən qollarımı açıb sinəsinə dayadığı

avtomatın korpusuna sarılıb geriyə

qıvrıldım ki , qamarlayıb əlindən alım. Qleb

mənim qəfil basqımdan necə karıxmıĢdısa

Ģəhadət barmağını titəyə sıxmağıyla lüləsi

göyə tuĢlanan avtomatın havada

Ģaqqıldaması bir oldu. Ġkimiz də qanrılıb

yerə çırpılanda avtomatın kəməri çiynindən

siviĢib çıxsa da, arası kəsilmədən açılan son

güllələr torpağın bağrını dəlib-deĢsə də ,

qorxudan qıc olmuĢ barmaqları silahdan

qopmurdu.Maqazindəki sonuncu güllə

hansısa daĢa dəyib vıyıldayanda uçurumun

lap qırağında uzandığımızı gördüm.Ani bir

hərəkətdən ikmiz də dərənin dibinə

yumarlana bilərdik. Avtomatın kəməri sağ

qoluma dolaĢmıĢdı. Sol qolumla onu özümə

tərəf sıxdım. Dərənin ətürpədici cazibəsini

duydum. Qəzəb dolu gözlərim Qlebin ölü

rəngli sifətinə zillənmiĢdi. Piyli cəmdəyi

əsim-əsim əsirdi. Bilirdim, o indi daha çox

mənə nifrət edirdi. DiĢləriylə alt dodağını

necə sıxmıĢdısa üç yerdən al qırmızı qan

puçurlanırdı. ”Qurtardı... hər Ģey bitdi..”

deyə gözlərimi qapayıb açdım, baĢımı

qaldırıb dərəyə tərəf iĢarə etdim ki, yerində

qımıldanmasın, yoxsa...

Bu bir anda oldu. Dirsəyimi torpağa

möhkəm dirəyib, güclə dizləri üstə

oturdum. Gözlərində iĢıq sönmüĢ,

qətiyyətsizlik, kədər, məyusluq, bir az da

qorxu öz rəngləriylə onun solğun sifətində

dolaĢırdı.Yəqin ki, ədavətə görə intiqam

hissiylə çırpınan, gizlincə buna məqam

gəzən ,döyüĢ tapĢırığı yerinə yetirərkən

yoldaĢına xəyanət edən bir sovet əsgərinin

gələcək aqibətini acı-acı düĢünür, bəlkə də

bu qədər aciz və fərsiz oğul olduğunu özünə

bağıĢlaya bilmirdi. Sanki bütün dünyadan

iyrənirdi, həyatdan, ətrafındakılrdan, hər

Ģeydən bezmıĢdı. SulanmıĢ göz

qapaqlarının kənarında yığılıb qalmıĢ iki

damla duzlu göz yaĢı bir göz qırpımına

bənd idi ki, sıx, iri kipriklərinin arasından

süzülüb tozlu yanağına düĢsün. Birdən,

aramızda “uzanmıĢ” kalaĢnikovdan

barmaqlarını üzdü, var gücüylə sinəmdən

itələyəyib boğuq və çox kədərli səslə “poĢli

vı vse...” deyib özünü uçurumun qucağına

atdı... Hündür tranplindən arxası üstə

hovuza tullanan üzgüçü kimi bunu o qədər

cəld və gözlənilməz etdi ki, ona tərəf

uzanan əllərim havadan asılı qaldı. Az qala

onun arxasınca uçacaqdım.

Bir neçə saniyədən sonra Qlebin dibi

görünməyən dərə boyu əks-səda verən

vahiməli bağırtısı eĢidildi: “Maa-

48 № 4 (16) QıĢ 2015

maaa..aa...” Sanki dağlar da onun səsinə

hay verdilər: ”Aaa...aaa...”

...Dərənin kənarında xeyli hərəkətsiz,

quruyub qalmıĢ leytenant Ģtabda canlı itki

barədə necə məruzə edəcəyini götür-qoy

edərkən, mən də gilli əfqan torpağını

ovucumda sıxıb, indicə sal daĢlara, ĢiĢ

qayalara çırpınaraq parça-parça olmuĢ

Qlebin qurd-quĢa yem olacaq meyidini

təsəvvürümdə canlandırır, özümü onun

dəhĢətli, dəhĢətli olduğu qədər də mənasız

ölümündə dostum Andreyə ömürlük Ģərik

olduğumu düĢünürdüm...

Görəsən həmin anda Andrey nə fikirləĢidi

- təəssüfmü edirdi, yoxsa sevinirdimi ?

Onun baxıĢlarında, simasında bunu sezdirə

bilən heç bir iĢartı görə bilməmiĢdim. Mən

isə o vaxt da, elə indi də düĢünürəm ki,

görəsən imkanlı bir məmur cılız, yarıcan

oğlunu nəyə görə əsgərlikdən

saxlatdırmayıb? Yıxılmasan bərkiməzsən

deyimini sınaqdanmı keçirmək istəyib,

bəlkə, “kimin uĢağından artıqdır ki “ -

fikirləĢib? O doğurdan da, heç kimdən artıq

deyildi ! Heç olmasa sonradan bura

düĢdüyünü biləndə baĢqa hissəyə

keçirtdirə də bilərdi. Deməli, qismət

beləymiĢ. Ataların münaqiĢəsi,

düĢmənçiliyi kimisə qurbanlıq seçmiĢdi və

bu qurbanlıq Qleb idi.Təkcə Qlebmi?..

Bir olan Allah da Ģahiddir ki, mən onu

xilas edə bilməzdim.

Biz leytenantın əmrinə görə Qlebin yük

torbasını, avtomatını götürüb xaraba

kənddən uzaqlaĢdıq ; üzü yuxarı qalxdıqca

baĢımız üstündə alıĢıb yanan günəĢin

çevrəsində halay quran quzğunlar, arxada

uzanıb gedən ölüm dərəsində atıb

getdiyimiz Ģıkara “qonaq” getməyə məqam

gözləyirdilər...

***

...Mədət bir müddət susdu.Sonra heyrətini

gizlətmədən dedi:

- Çox dəhĢətli hadisədir. - Bir azdan əlavə

etdi. - Sənin dostun isə bivec adama

oxĢuyur , vallah!

- Sən elə düĢünürsən? - SoruĢdum.

-Ayə, sən ona qardaĢlıq etmisən, can

yandırmısan, özünü oda atıb ölümün

pəncəsindən almısan... o isə, nə səni

axtarıb, nə də ki, evini tanıtdırıb. Özü də

deyirsən vəzifəli, imkanlı kiĢinin

oğluymuĢ... Belə də dostluq olar?

Mən sadəlövhlüklə cavab verdim:

-Yəqin iĢ-güc imkan vermib.Vaxtı olmub.

Bəlkə də baĢında bir qəzyə var?

-Biz Qafqazlılar baĢqayıq , vallah !

Sadəlövüy. Hamını özümüz kimi görürük...

Neçə il Saratovda yaĢamısan, heç bir dəfə

gəlib yanına? Ya da ki, çağırıb Moskvaya ?

Ġstədim yalan deyəm ki, hə, gəlib,

çağırıb... Sonra bir-iki gündür məni tanıyan

Mədətin Andreyə qarĢı sərt mövqe tutması

özümü də çaĢdırdı. Ġndi həmən sualları

özüm özümə verdim ki, doğurdan da

Andrey mənə qarĢı niyə soyuq olub

görəsən?

-Yox, - dedim, - gəlməyib. Moskvaya

dəvət edirdi, amma mən getmirdim.

-Nə isə...- BoĢ fincanları götürüb mətbəxə

keçəndə, -Yerin hazırdı, -dedi,- get

dincəl... Sabah gedib baxarıq, Ģto za

druq?!...

Səhər açılmaq bilmirdi, yoxsa mən dan

yerinin vaxtından qabaq sökülməsini

istəyirdim? HəmiĢə beləydi, bir yerə

getməyə hazırlaĢanda gözümü yumub

rahatca yata bilmirdim, səhəri diri açırdım.

Ġndi lap narahatam, özüm də bilmirdim

niyə. Mədətin dediyindən yaxında olur, lap

yaxında... Moskva böyük Ģəhər də olsa,

taparıq yəqin ki...

Heç özümdə bilmirəm onunla görüĢə niyə

can atırdım. Elə bil hansısa qüvvə məni

onun dalınca salıb, axtar deyir, axtar...

Görəsən o heç məni düĢündümü?


Axtardımı..? Bəlkə də heç yadına

düĢməmiĢəm...

Mədət “Opel”ini iĢə salandan iyirmi beĢ

dəqiqə sonra beĢmərtəbəli “Monolit”

binanın qarĢısında maĢını saxlayıb

pəncərəni açıb baĢını çölə çıxardı, binanın

tinindəki yazıya baxıb dedi:

-Hə, bura olmalıdır... - Hər ehtimala qarĢı,

bir cibindən çıxartdığı ünvan yazılmıĢ

kağıza, bir də divardakı lövhəyə baxıb

sözünü baĢıyla təsdiqlədi. Sonra binaya

zəndlə baxıb nəsə hesablayıb əlavə etdi: -

Ġkinci giriĢ... Getdik.

Sovet memarlığının gözəl nümunəsi olan

bu bina elə giriĢ qapısından adamı heyran

qoyurdu; hündür kalonlar, geniĢ vestebül,

ağ mərmər pılləkənlər, enli metal çərçivəli

lift, divar boyu pannolar, addımlarımızın

bina boyu əks-səda verən tıqqıltısı...

Moskvanın çox binalarından seçilən bu

möhtəĢəm evdə mötəbər, adlı-sanlı kübar

ailələrin yaĢadığına Ģübhə etmədim.

Andreygilin mənzili ikinci mərtəbədə

yerləĢdiyini qapının ağzındakı sakinlər

barədə məlumat yazılan lövhədən

öyrəndiyimizdən liftə minmədik. Amma

mənzilin qapısına çatanda baĢa düĢdük ki,

təngənəfəs olduğumuz geniĢ və hündür

pilləkən əvəzinə yuxarı liftlə daha tez

qalxardıq.

Mədət daima maĢınla hərəkət etdiyindən

pıllələr onu yordu, az qala ləhləyirdi.

Yorulduğunu biruzə verməməkçin

pilləkənin sürahəsinə söykənib dayandı.

Sonra üzbəüz dayandığımız iri qırmızı

qapını göztərib dedi:

-Düyməni bas.

Zəngin düyməsini basıb gözlədim. Açan

olmadı.Bir də basdım,bir də...

-Heç kim yoxdu...

Mədət özünə gəlib qapıya yaxınlaĢdı,

sanki mən düyməni düz basmırammıĢ kimi

Ģəstlə məni süzüb zəngi ovcunun içiylə

dalbadal bir neçə dəfə döyəclədi. Qapını

açan olmadı.

-Elə bil ev boĢdur, - müəyyənliklə deyib

gözlərimdəki “niyə”ni oxuduğundan

təsdiqlədi.-Zəngin səsi gup-gup guppuldayır

, eĢitmirsən ?

Zəngin səsinə bir az qulaq verib baĢımı

tərpətdim ki, hə, guppuldayır..

Elə bu dəmdə vestibülün sol tərəfindəki

mənzilin ağır dəmir qapısının kilidi iki dəfə

Ģıqqıldadı, sonra bir də ... daha sonra qapıya

təhlükəsizlik üçün vurulmuĢ qalın zəncir

tarıma çəkilənə qədər aralandı.Boğuq,

xırıltılı, lakin mülayim bir səs gəldi:

-Cavan oğlanlar, sizə kim lazımdır?

Mədət bir qarıĢ aralı qapının

alaqaranlığında solğun, çuxura düĢmüĢ,

sulanmıĢ gözləri, qaraqançır olmuĢ

damarlarını üzündəki dərin qırıĢlar belə

gizlədə bilməyən ahıl, əldən düĢmüĢ, lakin

qanında olan aristokratlığını təsəvvür

ediləcək qədər saxlayan qadını gördü.

Rusca salam verib tələsik soruĢdu ki, bilmir

qonĢuları hardadı?

Moskvalılara xas olan marağını

gizlətmədən soruĢdu:

-Siz onu hardan tanıyırsız?

- Mənim əsgərlik dostumdur... Andrey,-

dedim, - Əfqanıstanda bir yerdə

döyüĢmüĢük.

Andreyin adını eĢidəndə qadın bir az

ürəkləndi, zənciri bir az da tarıma çəksə də

qapını açmadı. Sonra dərindən ah çəkib

nazık rəngsiz dodaqlarını qırıĢmıĢ

barmaqlarıyla ovuĢdura-ovuĢdura təəccüblə

soruĢdu:

-Deməli bilmirsiz ? Onlar... çoxdan burda

yaĢamırlar... Lap çoxdan... AndryuĢa

əməliyyat olandan sonra... unutmuĢam... hə,

deyəsən Ġsrailə köçdülər... Bilmirəm...

Arvadı yəhuduydi deyəsən.Yadımdan

çıxıb...

50 № 4 (16) QıĢ 2015

Ġxtiyarsız bir-birimizə baxdıq. Deyəsən

ikimizin də yadına axĢam etdiyimiz söhbət

düĢdü.

-Nə əməliyyat? – TəlaĢla soruĢdum.

Qadın sanki danıĢmırdı, səsini içindən

dartıb çıxarır, sonra da bu səs aydın

eĢidilməyən xırıltıya bənzər sözlərə dönüb

azca aralı olan qapının arasında boğulub

qalırdı.

-Çooxx ağır əməliyyat...yazıq

AndryuĢa...Be-ləə...

Hələ ki üzümüzə bağlanmamıĢ dəmir

qapıya yaxınlaĢıb baĢqa nəsə öyrənmək

istədim. Az qala aralı qapıdan içəri

soxulacaqdım. Qocanın soyuq nəfəsi, lal ,

solğun baxıĢlarıyla üz-üzə, göz-gözə

dayanmıĢdım.

-Bizdən qorxmayın, xahiĢ edirəm, - deyə

yalvardım, - bildiyiniz nə varsa mənə

deyin... XahiĢ edirəm...

Elə bil mənim qəflətən qapıya

yaxınlaĢmağım, səsimdəki həyacan qadını

qorxutmuĢdu. Bir yandan da qaralığım...

Titrəyən barmaqlarıyla cəftədən yapıĢıb

qapının üzümə bağladı.

-Daha heç nə bilmirəm... Dərman atmaq

vaxtımdır. Gedin...

Zəhmlə kilidlənən qapının o üzündə

deyinən qadının özü kimi xırıltılı səsi də

yox oldu...

Yeganə ümidimin puç olmasından məyus

olub Mədətə baxdım. BaĢını aĢağı dikib

durmuĢdu.

***

...Yol boyu ikimiz də susduq. Əslində

danıĢılası söz də yox idi. Mədət mənim çox

məyus olduğumu gördüyündən maĢını

yavaĢ sürür, bəzən iĢıqforda yaĢıl iĢıq yansa

da dayanıb nəsə fikirləĢir, arxadakı

maĢınların təkidli siqnal verdiyini görəndən

sonra elə bil özünə gəlirdi. Hiss edirdim ki,

dost axtarıĢının uğursuz alınmağı ona da

yer eləyib.

Vağzal dairəsində maĢını yolun kənarına

çəkib saxladı. Cibindən bir kopa pul çıxarıb

mənə uzatdı.

-Kefini pozma... Al, götür bunu, - deyib

əlini irəli uzatdı. - Görürsən dayanacağı?

Taksi saxla , get Petrovskiyə... Yaxındadı...

Mənim vacib iĢim var, qurtaran kimi

gələcəm...Vitalik səni bazarın giriĢindəki

gül dükanında gözləyəcək... - Sonra da

narahat görkəm alıb soruĢdu. - Azıb

eləməzsən ki? - Mənim inciyən kimi

olduğumu görüb gülümsündü. Dodaqlarım

qaçdı. - Zarafat eləyirəm. UĢaq deyilsən

ki...

Pulları cibimə qoyub maĢından düĢdüm...

...Əvvəllər Moskva məni özünə çox

çəkirdi - Kreml, Ostankino, PuĢkin muzeyi,

Tretyakovka, Taqanka... Ġndi Moskva da

Bakı kimi bazarlarıyla tanınırdı.

Belorus vokzalının qarĢısında taksiyə

oturub, Petrovsk-Razumovsk bazarına

sürməsini xahiĢ etdim.Yaz yağıĢı təzəcə

kəsdiyinə baxmayaraq taksinin hələ də

iĢləyən fırçası sanki yol boyu sıralanan

hündür binalara, ağaclara sığal çəkirdi.

Fərasətini mənə nümayiĢ etdirən orta yaĢlı ,

yaĢıl gözlü, Ģələ bığ sürücü bir neçə dəfə

ötmə qaydalarını pozaraq, nəhayət bazarın

yaxınlığında park etdi. Pulunu ödəyib

düĢdüm. Bazarla üzbəüz metro

stansiyasının olduğunu görəndə taksiyə

verdiyim pula hayıfım gəldi.

Gül dükanında gözləyən Mədətin dostu

Vitaliki tapmalıydım...

Petrovsk bazarında əsasən

Azərbaycandan gələn padarlar al-ver

etdiklərindən öz aralarında “padarovski

rınok” da deyirlər. Hətta cavanlar böyük

plakat yazıb vurublarmıĢ bazarın giriĢ

qapısına: ”Padarovskiy rınok”. Neçə ay yazı

qalıb qapıda, heç bazarın yiyəsi,

nəzarətçilər də hiss etməyiblərmiĢ. Bir gün

gecə növbəsində olan milis patrulu diqqətlə


oxuyandan sonra darvazadakı yazını

dəyiĢdirdilər. Ġndiyə qədər bunu kimin

etdiyi sirr olaraq qalır.

Bazarın giriĢinə yaxınlaĢanda balaca gül

mağazasının qarĢısında iki həmyerlim

söhbət edirdi. Buna söhbətdən çox

mubahisə də deyərdim - bu qələbəlikdə,

sanki onlardan özgə kimsə yox idi .

Bilmirəm, təbiətən sakit olduğuma görəmi

boĢ yerə mübahisə etməz, bərkdən

danıĢmağı da sevməzdim. Lakin nə etmək

olar ki, biz bərkdən, bəzən də qıĢqıra-

qıĢqıra danıĢmağı xoĢlayan xalqıq.

Gül mağazasına daxil oldum. Çox da geniĢ

olmayan, alıcını uzaqdan cəlb edən ĢüĢə

vitrinləri boyunca, plastik örtüklü arxa

divarın küncündə qoyulmuĢ satıcı qızın

balaca stolundan baĢqa mağazanın hər yeri

cənnət bağçasını xatırladırdı; rəngbərəng

güllər, çiçəklər, saxsı qablar, vazalar... XoĢ,

bihuĢedici ətir içəri girəni məftun edirdi.

Necə gülsüz çıxasan burdan...

Satıcı qız məni görcək yaxınlaĢdı. NiĢan,

toy, ya da görüĢ üçün buket istədiyimi

soruĢub ağ zanbaqları, qırmızı qızılgülləri,

pion və xrezantemaları göstərdi. Qızın necə

diqqətcil və qayğıkeĢ olduğunu söyləyib

Vitaliki soruĢdum. SarıĢın satıcının

yanaqları qızardı.

-Üzr istəyirəm, - deyib tələsik küçəyə

çıxdı. Bayaq hündürdən danıĢan

həmyerlilərimdən hündürboy, qara saçları

səliqəylə yana daranmıĢ, qonur gözlü

oğlana nəsə dedi, o da həmsöhbətiylə

tələm-tələsik xüdahafisləĢib qızla geri

qayıtdı.Yəqin , dedim , Vityanın yerini o

bilir.

-XoĢ gəlmisiz,- deyib gülümsədi. Təmiz

Gəncə Ģivəsiylə danıĢan bu oğlan özünü

təqdim etdi. -Vitya... ee.. sən Allah

bağıĢlayın, Vəfadar.

Gülümsəyəndə iki qızıl diĢi dodaqları

arasından irəli çıxıb parıldayan cavan oğlan

Vitalik, daha doğrusu Vəfadar imiĢ. - Burda

hamı məni Vitalik kimi tanıyır...

ÇaĢqınlığımı biruzə versəm də: - XoĢdu, -

deyib əlini sıxdım. - Rüfət...

-Bəs Mədət qağa hanı? Səhərdən sizi

gözləyirəm..

-Mədətin bir az iĢi var, gələr, - dedim.

Köhnə dost kimi qoluma girdi, satıcı qıza

təĢəkkür edib mağazadan çıxdıq. Aramızda

on-on iki yaĢ fərq olmasına baxmayaraq

Vəfadar mənimlə “siz”lə danıĢırdı. Hiss

edirdim ki, nəzakət xatirinə belə edir. Mənə

“sən” deyə müraciət etməsini xahiĢ etdim.

Elə bil bunu gözləyirdi Vəfadar:

-Sən canın, inciməzsən? – deyib baĢladı

danıĢmağa.- Qağamın dostuna canım da

qurban! Gedək iĢ yerini göstərim. And

olsun bizi yaradana, bu bazarda ən xadavoy

toçkadı...

“ĠĢ yerini” elə təmtaraqla vurğuladı ki,

sanki deputat kreslosu təklif edirdi mənə.

GiriĢ qapısının o biri hissəsində, lap iri

darvazaya bitiĢik balaca konteyneri göstərib

tanıĢlığa davam etdi:-Yerlimiz

iĢdədirdi...Yeganə meyvə toçkasıdı, mən

ölüm! Alver Ģıdrığı, pul yağıĢ kimi... Kef

elə dəə, mən ölüm !

Yaman xoĢuma gəlmiĢdi Vəfadar. Bu neçə

ildə birinci dəfəydi ürəkdən sevinib

güldüm. Bilmirəm nədən demək olar ki,

Moskvada yaĢayan həmvətənlərimin

hamısında olan optimizmə, həyat sevgisinə,

isti münasibətinə heyran qalmıĢdım. Elə bil

Vətəndən kənarda baĢqalaĢırlar, dəyiĢirlər.

Hardan, nədən qaynaqlanırdı bu xoĢ

hisslər?

Cibindən iri seyf qapısının açarına bənzər

bir Ģey çıxarıb qapını laybalay açdı.

Çoxdan qapısı bağlı olduğundan içəri

boğanaq idi. Dəmir konteynerin divarları da

döĢəməsi kimi taxta parçalarıyla yığılmıĢ,

səliqəsiz də olsa divar boyu üstünü toz

basmıĢ meyvə-tərəvəz rəfləri düzülmüĢ,

52 № 4 (16) QıĢ 2015

küncdə köhnə, qırmıĢı rənglə boyanmıĢ

tərəzi qoyulmuĢdu. Üzümə diqqətlə baxıb

məmnun olduğumu görəndən sonra dedi:

- Qaldı buranı doldurub iĢə baĢlamaq.

Xeyirli olsun!

-Sağ ol, qardaĢ! - dedim.

Bir az keçmıĢdi Mədət də gəlib çıxdı.

Xeyir-dua verib “heç nədən narahat olma”

dedi.

-Bu bazarın “ iti-qurdu “

özümüzünküdür...Yer pulunu verərsən

Vəfadara. “Tixon”un adamları sənə

dəyməz... svoyski uĢaqlardı. Bazarın

krıĢasıdır Tixomir...

Sonra Vəfadardan üzr istəyib ciddi

görkəm aldı, təklikdə, məxfi söhbətə

baĢlayırmıĢ kimi əlini qeyri ixtiyari çiynimə

qoymaq istədi, (yəqin köhnə adətiymiĢ )

yadına düĢəndə ki, mən ondan hündürəm və

əli çiynimə çatmayacaq, biləyimdən

yapıĢaraq kənara çəkib dedi:

-ÇalıĢ tanımadığın adamlarla ünsiyyət

qurma, hələlik qaldığın yeri də heç kimə

tanıtma... Bir də... uĢaq-zad deyilsən ki...

qızlarla bir az ehtiyatlı ol. Bura Moskvadır,

hər Ģey ola bilər. MaĢallah, pəhlivansan

görürəm... Dedilər Qarabağda da

döyüĢmüsən. Amma qoluna da hər zaman

güvənmə haa.Ġ ndi qol yerinə pistoletlər

danıĢır - yadından çıxarma.

-Narahat olma, - dedim.

-Amma, qol da vacibdi... Bir də, məni

tapmasan, nə problemin oldu, Vəfadara de,

utanma. Malı hardan, neçəyə alacaqsan, o

baĢa salacaq. - Sonra nə fikirləĢdisə

dayandı. Çevrilib konteyner tərəfə baxıb

davam etdi. - Həə... Əsas məsələ qaldı.

Yerin düz bazarın qabağındadır, deməli

xatalı yerdi. Bazarın içinə “Tixon”un

dəstəsi nəzarət edir. Moskvada hər yer

bölünüb, hər yerin sahibinin də sahibi var...

Buralar isə Ģəhərin ərazisidir. Deməli,

“Berkut”undur...

-Berkut kimdi?

-Özünü heç görməmiĢəm, amma

baĢkəsənləri... professionallardır, əsl

professional. Diqqətli olmağın kifayətdi.

Maraqla soruĢdum:

-Berkut bizim dildə nədir?

-Nə bilim, yırtıcı quĢdur... qartaldan

balaca, qızıl quĢ kimi bir Ģey... Nədi ki?

-Heç... - dedim.

Mədət danıĢdıqca yaddaĢımla

vurnuxurdum. Nə idi bu narahatçılıq? Əlbət

ki, bandit, baĢkəsən söhbətləri ürəkaçan

olmadığı qədər də qorxu yaratmırdı.

ĠslanmıĢın yağıĢdan qorunmasına lüzum

varmı? Yox, yox, mənim diqqətimi çəkən o

balaca yırtıcı quĢ idi. Axı harda, harda

görmüĢdüm o quĢu? Yox, quĢları... Ġti

caynaqlarında, əyri dimdiklərində qanlı ət

parçaları, gözlərində biganəlik,

saymamazlıq, yeriĢlərində ikrah doğuran

xudpəsəndlik. Həə, Qarabağda. DöyüĢ

gedən hər yerdə insanları saymazyana,

ədasını pozmadan addımbaaddım izləyən,

bircə “qrad” mərmisinin uğultuyla fit verib

torpağa düĢəcəyi anda arxayıncasına,

inamla hər an leĢ üstünə çıxacaqlarına əmin

olan yırtıcı sürüsü... Ancaq ilk dəfə,

bədənimə vicvicə salan həmən yırtıcı

sürüsünü ucu-bucağı görünməyən dərənin

üstündə Ģıkarına hücum çəkməyə

hazırlaĢarkən görmüĢdüm. Elə Andrey də.

Bircə anın içində bütün Əfqanıstan

qayalarında gizlənib məqamını gözləyən

“duĢman”lar kimi nə qədər qırğı-quzğun

vardısa, hamısı GünəĢin üzünə qara pərdə

çəkəndə Andrey heyrətlə soruĢmuĢdu:

-Ġlahi , bunlar nədi belə?

- Qlebin iyinə gəliblər, qırğıdı...- deyəndə

Andrey sanki pıçıltıyla təsdiqləmiĢdi:

- Yastreb ? Net-net , berkut... XiĢnyaya

ptiça

(davamı olacaq)


RəĢid BərgüĢadlı

Kor düyün roman

Biri vardı, biri...

Yox! Hamı vardı! Özü də indi necə varsa,

onda da bu cür vardı! Allah da vardı, desən,

hələ, yerdə çoxlu Ģəriki də. Bəndə də vardı,

amma zayı çıxmıĢdı bəndənin. Gözə

dəyməyən, bircə haqq-ədalət idi. Allah I

Adəmi yaratdığına çox peĢiman olmuĢdu...

Yüz iyirmi bir mininci nəsildən olan

peyğəmbərlər Allahı yalnıĢ təbliğ etmiĢ və

ümməti çaĢ-baĢ salmıĢdılar. Yerdə bütün

aləm bir-birinə dəymiĢdi, insanlar günahı su

kimi içirdilər. Hər mənasız Ģeydən ötrü qan

tökür, qurban kəsir, qız uĢaqlarını, qulları

diri-diri basdırırdılar, qadınları, qocaları kəl

əvəzinə cütə qoĢub ayer Ģumladırdılar. Hərə

torpaq və təzəkdən bir tanrı düzəldib ona

sitayiĢ edir, dərdini ona deyir, ondan imdad

diləyirdi. Torpağın verdiyi iddia edilən

müqəddəs kitabları vardı, – “Torpaq

küləkdən hamilə qalıb isinəndə Göyün

buludları çəkildi, buzlar əridi. Torpaq cana

gəldi, bitkilər bitirdi, heyvanları diriltdi,

Yer suya qərq olub Ģərdən qüslləndi. Və

GünəĢ üzünü Yerə sarı döndərdi.

Əcdadlarımızın ruhu canlarına qovuĢub Yer

üzünə çıxdılar... Torpaqdan baĢqa ilah

yoxdur, yalnız torpağa borcluyuq. Hər Ģey

torpaqdan cücərir və sonda ölüb torpağa

qovuĢur...”.

Yerdə Ģər qudurub həddini aĢanda, yağıĢ

yağdırması üçün təzəkdən olan tanrılara ən

sevdikləri qız övladlarını qurban kəsəndə

Allah da məcbur oldu ki, özünü göstərsin.

Tufan, zəlzələ, daĢqın, azar dalbadal gəlirdi.

Di gəl ki, insan yolunu azmağından

qalmırdı – torpaqdan dördəlli yapıĢıb

“ancaq Ģərin gəldiyi Göy”ü lənətləyirdilər.

Elə bax bu zamanlarda Ġblislə söz-söhbəti

çəp gəldi Xudavəndin, – “Nədi e, düĢmüsən

bu insanın dalınca, burax ipini, qoy bircə

həmlədəcə məhv olsun hamısı, bunlardan

adam olmaz, nə də sənə sədaqətli ümmət!

Gül kimi mələklərinə Ģərik yaratmağa nə

lüzum vardı axı! Özünə Ģərik istəmirsən,

amma insanı bizə Ģərik qoĢursan...” – Allahı

insan yaratdığına peĢiman etmək istəyirdi

məlun. Xudavəndi-aləmin səbri tükənirdi,

hirsi tutdu Ġblisə tərs-tərs baxdı, – “Deyəsən

cəhənnəm atəĢi istəyir könlün..!”

Tanrı II Adəmin palçığını təzəcə yoğurub

qurumağa qoymuĢdu. Ġndi də onun üçün

baĢqa dünya yaradırdı deyə baĢı çox qarıĢıq

idi. Ġblis isə girəvə tapıb onun baĢını

qarıĢdırmaq üçün min cür hiylə düĢünüb

tapırdı. Allahın rəhmi o qədər böyük idi ki,

nə Ġblisi öldürməyə, nə də Yeri külli-yeksan

etməyə əli gəlirdi. Təklik Onu bezdirmiĢdi.

Ġstəyirdi ki, insan özünü tanıyan, Ona layiq,

Ona Ģükr edən, Onu sevindirənlərdən olsun.

Dünyanın əĢrəfi insan özü olsun, Ġblisin

fitnəsinə dözümlü Ġnsan yaratmaq idi

məqsədi Xaliqin. Haqq, Xeyiri Yerdə

bərqərar etmək üçün əlləĢirdi. Bir tərəfdən

yaratdıqlarının bir-birinə qarıĢmıĢ qədər

düyününü vur-hay açmaqla, bir tərfədən də

təzə dünya üçün Adəmin əyər-əskiyini

düzəltməklə məĢğul idi.

54 № 4 (16) QıĢ 2015

Adəmin bədəni yetiĢəndə Allah onun

sinəsinə üfürəndən sonra üzünə tüpürdü, –

“Ol!”. Adəm gözünü açıb Rəbbini tanıdı,

Ona baĢ əydi. Rəhim Allah Adəmin bir

qabırğasını ehmalca söküb sümüyü palçılqa

örtdü, I Həvvanın qəlibində yoğurdu və

təzədən Yerin qeydinə qalmağa getdi.

Həvva tez yetiĢdi və gözünü açanda

qarĢısında ilk gördüyü Ġblis oldu. Ġblis, hələ

təzə-tər, dilsiz-ağızsız Həvvanı üç dəfə

yoldan çıxartdı və onun qızıl saçından üç

tük çəkdi. Ağrıtsa da, qopan tükün

zoqqultusu Həvvaya ləzzət verdi. Əvəzində

isə Ġblis öz qasığından üç tük qoparıb

Həvvadan çəkdiyi tüklərin yerinə sancdı.

Sonra tələm-tələsik Yerə düĢüb Qaf

dağında Promoteyin odu gizlətdiyi

mağarada tükləri gizlədi. Dünyaya göz

gəzdirdi – Yerdə hər Ģey onun ürəyi istəyən

kimi gedirdi, Qafqaz dağlarından hələ də

zəncirlərinin izi qalmıĢ Promoteyin qanı

axırdı...

Bir gün Ġblis cənnət almasından gəmirib

ağzını marçıldada-marçıldada Həvvayla

Ģirin-Ģirin söhbət edən yerdə Aləmlərin

Rəbbi xəfdən böyürdən çıxdı və Ġblisi

xirtdəklədi, – “Səni məlun! Nə hoqqalar

çıxarırsan sən! Qiyamətədək cəhənnəm

əzabı çəkəcəksən, cəzanı unutdunmu?! Rəd

ol gözümdən, itil cənnətdən, lənətə gəlmiĢ!”

– alma iliĢib Ġblisin xirtdəyində qaldı.

Ġblisin hiyləsinin üstü açılmıĢdı –

qabırğasının yeri hələ də zoqquldayan

Adəm Rəbbinə söyləmiĢdi ki, Ġblis Həvvanı

yenə yoldan çıxarmaq istəyir. Ġblis ilan olub

yarpızlıqda gözdən itdi.

Bundan sonra Ġblis cihada fitva verdi. Ġki

gün gecə-gündüz Ayın üzü bağlı qaldı. Əl-

Habir də bir gecəyə bəĢərdən yüz min elçi

seçdi, hərəsinə vəhylər verdi, bütün

mələklərini göndərdi yerə – Ģərin kökünü

kəsməyə. Amma gec idi – Yer ġərlə bir

olmuĢdu. YetmiĢ iki min Ģeytan Yerin

hakimiydi. Bircə yol qalırdı – Göylə Yerin

Yollarını dağıtmaq, Yerin altını üstünə

çevirib hər Ģeyi yenidən yaratmaq... Əl-

Halim Ġsrafili çağırıb acıqla, – “Növbə

sənindir, göstər gücünü!” – dedi. “Ey

aləmlərin Rəbbi, bu qədər əziyyətlə

qurduğunu bir nəfəsimlə dağıtmaq istəyində

qərarlımısan?” – Ġsrafil Əl-Əkrəmin

ayaqlarına sərildi, – “Ġnsanlara qulluq

etmək biz mələklər üçün çox əyləncəli, həm

də Ģərəfli bir iĢ idi. Bəs bundan sonra bizim

aqibətimiz necə olacaq?”. “Dağıt!!!” – Əs-

Samədin yumruğu bərk düyünlənmiĢdi.

Kələfi açmağın ən asan yolunu seçmiĢdi.

Ġsrafil suru yaxasından çıxarıb əlləri əsə-əsə

bircə kərə astadan, yarımçıq üflədi. Surun

səsi Yerə çatan kimi əbabil quĢları, Əzrayıl

öz qoĢunuyla Yerə hücum çəkdi...

Yaratdıqlarının acı halına heyrətlə baxan

Rəhman üzünü yana çevirdi, Ġsrafil

gözlərini yumub hönkürdü. Yerdəkilərin

naləsi cəhənnəm əhlinin köksünü dəldi,

bəbəklərini qanatdı, ərĢin bütün zərrələri

insan naləsinə heyrət edib yerində dondu...

* * *

Ġraq çöllərində bir qul karvanı yol gedirdi.

Karvan iki gündür Ay yolunu itirib səhrada

azmıĢdı. Ay görünmürdü – əllərinə girəvə

düĢən asi cinlər Ayı boğmuĢdular. Qullar nə

qədər tonqal qaladılar, dəf çalıb səs-küy

saldılarsa, xeyri olmadı – cinlər Ayın,

ulduzların üzünü açmadılar.

Qəfildən qaranlığın bətnindən elə bir tufan

qopdu ki, yer Yerdən görünməz oldu, göy

Göydən sallanıb qaldı, bütün məxluqatın

iniltisi Yeri-Göyü bürüdü. Böyük Tufan

qopmuĢdu... Rəngi bomboz bozarmıĢ atlar

ilxı-ilxı qul karvanının üstündən keçdi.

Atların üstü cinlərlə doluydu. Cinlər atın

yalını, quyruğunu hörüb düyün vurmuĢ,

qulaqlarından beyninə girmiĢdilər.

Qorxudan zavallı atların bərəlmiĢ gözləri


hədəqəsindən çıxmıĢdı. Cinlər qamçı ilə o

qədər mıhmızlamıĢdılar ki, atların tərki al

qan içindəydi. Nallarından toz qalxan atlar

təzəcə ötüb keçmiĢdi ki, qara buludun

içindən dağlar boyda qaraltılar göründü.

Qaraltı dağ deyildi, quĢ dəstəsiydi –

caynaqlarında xırda daĢlar gətirən əbabil

quĢları. Bu daĢlar alov kürəsiydi və

düĢdüyü yeri yandırıb-yaxırdı. Göydən

cəhənnəm yağıĢı yağdırırdı əbabil quĢları.

Bir-birinin ardınca dəstə-dəstə hücum

edirdilər – bir dəstə daĢlarını atır, ardınca

digər dəstə gəlirdi. Dağlar-daĢlar, sular

yerində od tutub qaynayırdı, insanlar çör-

çöp kimi olduğu yerindəcə külə dönürdü.

Əbabil quĢları ötüb keçən kimi qara

buludlar hərəkətə gəldi. Buludlar yağmağa

macal tapmamıĢ qalın buz olub ağırlığından

adamboyu Yerə endi. Yerlə Göyün arası

bağlandı. Adamlar, cinlər, Ģeytan övladları

Yerdən Buluda sovruldu. Dörnala çapan

atların iniltisi, əbabillərin qanadlarının səsi

qulaqlardan kəsilən kimi GünəĢin qovurucu

Ģüaları Qara Buludun üstünə düĢdü.

Dizəcən buz buluduna pərçimlənmiĢ

cinlərin cıvıltısı adamın qulağını dəlirdi.

Səhranın susamıĢ dodaq kimi cadar-cadar

olmuĢ Ģıramları cinlərin, insanların, Ģeytan

balalarının göz yaĢıyla islandı. Xurma

ağacları bir göz qırpımında boy verib

çətirini təzəcə buz buluduna çatdırmıĢdı ki,

saysız-hesabsız mələklər buludları

çiyinlərində Göyə qaldırdılar. Buludlar

gözdən itər-itməz Yer üzünü Yuxu basdı.

Göyün yarısını Gün, yarısını da Ay öz

nuruna bələdi...

* * *

Aradan nə qədər müddət keçdi, bunu, bir

olan Allah bilir. DevikmiĢ karvanbaĢı

gözünü Yuxudan açanda gördü ki, az qalır

ürəyi yerindən qopsun, gün çıxıb və

toğluaparan qəcirlər1 karvanın üstündə

dövrə vurur. Karvanin yarıdan çoxu qeyb

olmuĢdu. Dəlik-deĢik, kül olmuĢ meyidlər

tökülüb yerdə qalmıĢdı. Hövlnak

qənĢərdəki təpəyə çıxıb baxdı ki, qəcirlər

vur-çatlasın insan leĢi sökür, bir tərəfdə isə

qara qarğalar sümük sındırıb ilik

sümürürlər. “Bu nə sirrdir, burda nə vaxt

cəng oldu? AxĢamkı tufanmı qırdı bu qədər

insanı..?” – geriyə boylandı, həmin arıq qul

yenə də aralığa salıb su tuluğunu baĢına

çəkirdi, – “Ay səni, çər dəymiĢ, qurtarma

suyu!” – yüyürüb tuluğu əlindən aldı, qulu

saldı Ģallağın altına. Adamları saydı – 153

nəfərdən 47-si sağ qalmıĢdı.

Tacirin qul karvanı Ġraqa üz tutmuĢdu.

Gündüzlər isti olduğundan karvan dincəlir,

yalnız gecələr irəliləyirdi. Ayın üzü

tutulandan sonra yolu-rizi itirmiĢdi, azuqə

və su da tükənmək üzrəydi. Qulların yemək

normasını lap azaltmıĢdı. Arıq, amma

kürəklərinin eni az qala boyu qədər olan

bədheybət qul karvanın yeyib-içəcəyinin

yarısını çırpıĢdırmıĢdı. KarvanbaĢı onu nə

qədər qamçılayırdısa, elə bil Ģallaq palana

dəyir – heç tükü də qımıldamırdı. O

zamanlar qul tacirləri arasında belə bir adət

vardı – qırx qulu koma satanda onlardan

birini müftə verərdilər. Karvanın sahibi

qıpçaq tacir də Eldəniz adlı çirkin, yekəpər

və kor-kobud bir qula bu yolla müftə-

müsəlləm sahib olmuĢdu. Yaxası-baĢı cırıq

bu heyvərə qul yolboyu tacirin zəhləsini

çox tökmüĢdü. Qulun gözü yuxudan

açılmırdı. Zalımın balası, yatanda div

yuxusuna gedirdu. Üç dəfə yatdığı yerdə

yırğalanıb arabadan düĢmüĢdü. Tacir hər

dəfə onu axtarıb tapmıĢ və yenidən karvana

qoĢmuĢdu. Elə çoxusu da, karvan,

Eldənizin ucbatından ləngimiĢdi.

KarvanbaĢı məəttəl qalmıĢdı – azı min dəfə

getdiyi yollar indi tanınmaz hala düĢmüĢdü.

1 Kələz, qartal.

56 № 4 (16) QıĢ 2015

Susuz səhralar xurma meĢələrinə

dönmüĢdü. Karvan atın, dəvənin fəhmiylə

yola çıxdı. Ġndi nə insan leĢi gözə dəyirdi,

nə də leĢsökən qəjirlər. Karvan geniĢ

düzəngaha çıxanda tacir rahat nəfəs aldı –

indi hər Ģey ona tanıĢ gəlirdi. Doğma günəĢ

yenə adamın təpəsini deĢirdi. Hamı heydən-

halətdən düĢmüĢdü. Su və yeyəcək tamam

tükənmiĢdi. Ümidlərin üzüldüyü bir vaxtda

karvanbaĢı əlini qaĢının üstündə tarazlayıb

qabaqdakı qaraltıya baxdı, – “Su!”. Atlar,

dəvələr səsə qulaqlarını Ģəklədilər, qulların

gözlərinə su, dizlərinə təpər gəldi.

Addımlarını yeyinlədib böyük bir gölə

çatdılar. KarvanbaĢının elə bil boynunun

kökündən salbayla vurmuĢdular, – “Hardan

çıxdı bu göl..?” – islaq əlləriylə boynunu

ovxaladı. Suda çimdilər, yorğunluqlarını

çıxardılar, ot-ələf kökündən sümürüb guc

topladılar və təzədən yola düzəldilər. Tacir

bir də karvanı gözdən keçirdi, qulları saydı

– biri əskik idi – “Yenə bu bədheybət

Eldəniz!”. Gördü ki, aralıda bir qaraltı var.

Atını geriyə – qaraltıya sarı çapdı, atdan

düĢüb gördü ki, Eldəniz elə yıxıldığı

yerdəcə büzüĢüb xorna çəkir, – “Qoy

cəhənnəm olsun, kimdir buna pul verən,

xuduru yerə suyumu-çörəyimi yeyir” –

qarnına bir təpik iliĢdirib atını geriyə

səyirtdi. Eldəniz təpikdən bir az da yumağa

döndü, büzüĢdü, daha dərindən xorna çəkdi.

...Samirə məscidinin hündür minarəsini

uzaqdan görəndə tacir özünə gəldi, – “Hər

Ģey yuxuymuĢ, ac-susuzluqdanıymıĢ...” –

indi toxtadı. Birinin hay-küyünə qanrılıb

baxanda gördü ki, boy, budu, Eldəniz

Ģüvərək özünü çatdırdı karvana. Çatan kimi

də bir cürdək suyu baĢına çəkib səssiz-

səmirsiz keçib oturdu arabadakı yerində.

Sir-sifəti toz-torpağın içindəydi. Dodaqları

cadar-cadar idi, boynu, sinəsi günəĢdə

yanıb suluq olmuĢdu. ArıqlamıĢ, qaĢının

sümükləri bir az da qabağa çıxıb onu lap

qorxunc hala salmıĢdı.

Karvansaraya çatanda tacir köhnə dostlarını

ha axtardı, ha soraqladısa, onları “gördüm,

tanıyıram” deyən olmadı. Yolda gördüyü

gölü bir nəfərdən soruĢdu. Ona, – “BaĢına

hava gəlib, Tərtər gölü yüz ildir öz yerində

necə var, elə də durub...” – deyəndə gözləri

devikdi yazıq tacirin. “Heç karvansaray da

əvvəlki kimi deyil. Bəlkə, heç yuxu

deyilmiĢ...” – qulları baĢından rədd eliyib

evdəkiləri görməyə həvəsidi. Uzun sözün

gödəyi, tacir, qullarını səlcuq sultanı

Mahmudun vəzirinə satdı. Vəzir qulların

hamısını aldı, bircə, Eldənizdən iyrəndiyi

üçün onu sinəsindən dala itələdi. Eldəniz

vəzirin ayağına döĢəndi, ağlaya-ağlaya

yalvardı ki, onu da götürsün. Xeyli vallah-

billahdan sonra vəzir razılıq verdi və at

tövləsini təmizləmək üçün onu da götürdü.

Vəzir qulları saraya gətirib nökərlərə

tapĢırdı ki, onları qırxsınlar, çimizdirib

təmizləsinlər.

Qulların çimməyini seyr etmək saray

kənizlərinin, qaravaĢların ən böyük azarları

idi. Qullar çiməndə onları hamamın

dəliyindən xəlvəti pusardılar. Bu dəfə

kənizlərin nəzərləri çılpaq Eldənizə çatanda

gözləri bərələ qaldı. Xatunun kənizi də

burada idi. Kəniz də dəlikdən baxanda

gördü ki, Eldənizin paçasının arasından

sallanan, baldırından azca gödək olar. Və

dərhal da götürüldü xanımının yanına.

Ləhləyə-ləhləyə Möminə xatunun qulağına

pıçıldayanda ki, – “Təzə qullardan birinin

“üç baldırı” var!” – xanımın əli heyrətdən

ağzında qaldı. Üç gündən sonra Möminə

xatun vəzirə sifariĢ yolladı ki, təzə

qullardan birini onun Ģəxsi qulluğuna

versin, özü də – “Bir Ģahıya dəyməyən o

bədheybət Eldənizi”. Xatunun bu istəyi

Sultan Mahmudun qulağına çatanda

Eldənizi görmək istədi. Sulatan qısır idi və


zövcəsini çox qısqanırdı. Bilirdi ki, arvadı

gözüdoymazın biridir. Daz qırxılmıĢ

Eldənizin iyrənc sir-sifətinə, kor-kobud

buxununa baxıb, – “Buna it də yaxın

durmaz” – qulun xatuna verilməsinə etiraz

etmədi.

KaĢ, Ġsrafil surunu ürəkdən çalaydı, ya da,

cəhənnəm yağıĢı bir-iki gün də davam

edəydi...

* * *

Mələklər Ġblisi zincirə vurmuĢdular. Qadir

Allah dərgahında bütün iĢləri səhmana salıb

səki dincini alırdı. Cənnətdən qəfil gələn

qoxuya yerindən dik atıldı, – “Ola bilməz!”.

Həvvanın yanına çatanda gördü ki, alma

ağacının dibi yeyilmiĢ meyvə cecəyi ilə

doludur. Qarınağrısına düĢmüĢ Həvva,

nəcisi cənnətə dəyməsin deyə özünün və

qarĢısında mat quruyub qalmıĢ Adəmin

qoltuğunun altına, qasığına sürtüb gizləyir.

Adəmin sinəsi, göbəyi, üzü nəcis içindəydi.

Allahın qəzəbindən yaĢlı alma ağacı havaya

qalxıb təpəsiaĢağı yerə girdi, əbabil quĢları

qorxudan elə havalandılar ki, almaz

dimdiklərilə qarĢıdakı qayaları bu üzdən

dəlib, o biri üzdən çıxdılar. Əzrayıl və

Mikayıl Ġblisi bircə anda əl-qolu bağlı, rəzil

halda Rəbbin qaĢısına itələdilər. O, diz

çökdü, – “BağıĢla...” – demiĢdi ki, –

“BirbaĢ cəhənnəmə! Üçünü də!!!” – Allah,

sən bizi öz qəzəbindən qoru...

Adəm üzüstə Allahın ayaqlarına sərildi, –

“Mən günahsızam, ya Rəhman, qıyma

mənə..!”. Həvva, – “Tövbə, ya Rəhim,

tövbə! Ġblisə min lənət!” – göz yaĢı yağıĢ

novdan tökülən kimi töküldü. Ġndi onların

hər ikisinin qoltuğundan, qasığından

murdar tüklər çıxırdı. Adəmin sinəsi,

göbəyi, üzünü Ģəvə tük basırdı...

Qurbanın olub, Xudavəndi-aləm, sən necə

də rəhmliymiĢsən, hər Ģeyi bağıĢlayansan...

Rəhmi, rəngi-ruhu özünə gəldi Xaliqin, –

“Bunu cəhənnəmə!” – Ġblisi göstərdi, –

“Bunların hərəsini də Yerin bir ucuna atın!

Nə bunlar insanları, nə də insanlar bunları

görməsin! Övladları da olmasın! Ya da,

olsa-olsa, ancaq Ģeytan əməliylə olsun –

cəhənnəmdən çıxa bilsə...” – sadiq

mələklərinə tapĢırığını verib getmək

istəyəndə suitinə oxĢayan sifəti qapqara

qaraldı Ġblisin, çənəsindəki uzun, kosa

saqqalı dimdik dikəldi, – “Sən bunu

eləməzsən...” – Ġblis tövbə etməmiĢ, məsum

cildinə girməmiĢ Allah gözdən itdi.

Qapısını açıb Ġblisi ora itələyənəcən

cəhənnəmin odu cənnətin bütün ağaclarını

qarsdı. Qapını örtən kimi Ġblisin bağırtısı

cənnətin yeddi qatını silkələdi.

Peyğəmbərlər mərtəbəsində namazlar

pozuldu, ġəhidlər və Alimlər mərtəbəsində

sukut çökdü, əbabillərin bağrı çatlayıb

yerdə üç qarıĢ qalınlığında leĢ oldu, zəlzələ

dağları dümdüz elədi, cənnət Ģəlaləri bircə

an mat-məəttəl havadan asılıb qaldı.

Mələklər Yerdən gətirdikləri buz buludunu

kəssək-kəssək doğrayıb cəhənnəmin

sobasını gurladılar. Cəhənnəmin tavanı

buxar qazanının qapağı kimi durmadan

titrəyirdi...

* * *

Möminə Xatun qaravaĢlara göstəriĢ verdi

ki, Eldənizi gündə 3-4 dəfə hamama salıb

çimizdirsinlər, cana gələnədək çoxlu

yedirsinlər, gənc qulun tərbiyəsi ilə məĢğul

olsunlar. Eldəniz hamamda hər dəfə

çiməndə, xatun, bir dəlikdən xəlvətcə çılpaq

Eldənizi qovrula-qovrula izləyirdi. Heç

qulun üzünə də baxmırdı. Eldənizi sultanın

mehtərliyindən çıxarıb elm, at sürmək, ox

atmağı öyrətdilər. Çox keçmədi ki, o,

yeyib-içib ətə-qana gəldi, döyüĢməkdə usta

oldu, zərif xəttatlıq öyrəndi. Sultan bir-iki

dəfə ova çıxanda Eldənizi də götürdü və

onun məharətinə özü yaxından bələd oldu.

58 № 4 (16) QıĢ 2015

Eldənizin ov ətindən biĢirdiyi kabablar,

basdırmalar sultanın çox xoĢuna gəlmiĢdi.

Onu sultan mətbəxinin baĢçısı – “əl-xivan

salar” qoydular. Eldənizin bədəni özünü

tam tutandan sonra bir gecə xatun onu

otağına çağırdı.

Özü yataqda uzanmıĢdı. Üstündən nazik

ipək tülü atıb üryan bədənini qula göstərdi,

– “Yanıma gəl...” – ilan kimi yataqda

qıvrıldı. Eldəniz, – “Allah qorusun,

xanımım, əriniz mənim əfəndimdir; o mənə

çox yaxĢı baxır" – söz onun ağzında

qurtarmamıĢ xatun hirslə yastığa

dirsəkləndi, – Axmaq heyvərə! Yoxsa,

həzrəti Yusufin Züleyxaya verdiyi əzabı

vermək istəyirsən mənə, ya, Yusif kimi

zindanlarda çürümək keçir könlündən,

sərsəm qul!? Durma, gir qoynumu, isit

məni...” – gözlərini yenidən süzdürüb

qucağını açdı.

Biçarə Eldəniz utana-utana soyundu. Xəbəri

yox idi ki, xatun onun çılpaq bədənini qarıĢ-

qarıĢ tanıyır. Bir zülmlə ismətini gizlətməyə

çalıĢaraq xatunun yatağına girdi. “Həzrəti

Yusif Züleyxanın istəyinə namuslu

davranmıĢdı, sən isə daha ağıllı tərpəndin,

zindana düĢməkdən canını qurtardın. Ey

qul, məni qınama! Gördüyün kimi mən

dövlət və dünya nemətləri içində yaĢayan

bir qadındım. Amma ərimin qadınlarla

təması yoxdu. Allah səni çirkin yaratsa da,

gördüyün kimi nəfsim mənə qalib gəldi...

Yazıq Züleyxa, o vaxt nələr çəkdiyini yaxĢı

anlayıram..." – Möminə xatun Eldənizin

“baldırını” dizinin qatdanacağı ilə sıxıb

onun belinə sarıldı...

O gecədən sonra Eldəniz Möminə Xatunun

ən sevimli oyuncağı, əyləncəsi oldu. Hər

gecə bu dilsiz-ağızsız qulu öz gərdəyinə

çağırıb içinin qorunu, sancılarını töküb

boĢalırdı.

“Yerin də qulağı var” deyənlər bunu hədər

yerə deməyiblər. Sultanın xəfiyyələrinin

yarısı, həm də Möminə xatuna xəbərçilik

edirdi. Ona çatdırdılar ki, – “Sultanın

qulağına Ģaiələr çatıb ki, guya, siz o

eybəcər qulla xəlvətdə görüĢürsünüz”...

Bundan sonra sultanın gözünə az

görünməyə çalıĢırdı. Bir gecə də ələk-vələk

düĢüb Eldənizin qucağında Ģirin

yuxudaykən Ģeytan xatunun ağlına bir fikir

saldı. Hər dəfə sultanı görəndə ha baĢını

qaĢıyıb Ģeytanı ağlından qovmaq istəsə də,

bu fikri içində boğmaq mümkün olmadı.

Naəlac qalıb içindəki sirri Eldənizə açdı.

Onu da yoldan çıxartdı və sultanı birlikdə

zəhərləyib öldürdülər...

Sultanın qardaĢı Toğrul oldu yeni sultan.

Toğrul qardaĢı arvadının bir sözünü iki

eləməzdi. Möminə xatunun istəyinə uyğun

olaraq sultan Toğrul Eldənizə tezliklə əmir

rütbəsi verdi, sonra da Ģəxsi mühafizə

dəstəsinə məmlük keçirdi. Di gəl ki, bir

müddətdən sonra Toğrul da eyni qayda ilə

Möminə xatunun güdazına getdi – o da

axirətə göndərildi. Onun taxtına sahib olan

sultan Məsud tez-tələsik əmir Eldənizi

Möminə xatunla evləndirib öz canını

ölümdən qurtardı...

* * *

Sırsıralı bir qıĢ gecəsi göy qurladı, yer

silkələndi və Qafqaz dağlarını ildrım vurdu,

dağın zirvəsinə qaya boyda meteorit düĢdü.

On gün aramsız yağan quĢbaĢı qar

insanların kələyini kəsdi, – hələ o qıĢ kimi

amansız qıĢ olmamıĢdı Azərbaycanda.

Qafqazın ətəkləri yeddi ay keçilməz qaldı.

Yerin ağ pərdəsi çəkiləndən sonra nə

meteorit yada düĢdü, nə də daĢın düĢdüyü

yeri axtarmağa marağı olan oldu...

Ġblis cəhənnəmdən qəbzssiz qaçmıĢdı. Son

aqibətini bilən məlun, tədbirini qabaqcadan

görüb cəhənnəmdən lağım atıbmıĢ... Yanar

daĢ ikiyə bölünəndə yumaq kimi büzüĢmüĢ

Ġblis qəddini dikəldib Qafqazın təpəsindən


ətrafa göz gəzdirdi. Yer üzü aydın

görünürdü. Ġllərdir canını yaxan cəhənnəm

atəĢi bir nəfəslə ağzından çıxdı. ÜĢüdü.

Ağzından buğ qalxa-qalxa yerini tək onun

bildiyi mağaraya tərəf qaçdı.

Mağaranın ağzından içəri girəndə üçbaĢlı it

Kerberos onu görüb zingildədi. Ġt qorxudan

sahibi Hadesin ayaqlarına qısılıb yumağa

döndü. Kerberos yeraltı dünyanın giriĢinə

keĢik çəkirdi. Tanrıların qara kölgəsi də

onun yanından ötüb keçə bilməzdi.

Qaranlıq dünyanın tanrısı Hades diziylə

çırpı sındırıb Ģələ düzəldirdi. Zevs yer

üzündəki krallıqları paylayarkən yeraltı

krallığı qardaĢı Hadesə vermiĢdi. Ġndi

iqtidarları əllərindən alınmıĢ tanrıların

hamısı Hadesin krallığına sığınmıĢdılar.

Çünki, Allahın qəzəbindən ən etibarlı

daldalanacaq idi. Bura bir ins-cins ayağı

dəyməzdi – dağ keçilərindən, it arılarından

və ilbizlərdən baĢqa. Hökmdarını görcək

Hades diz çökdü. YaxĢı ki, yeraltı dünyanın

xəfiyyəsi, Ģeytanın 53-cü oğlu Samvel

vaxtında özünü yetirdi. Samvel Ġblisə təzim

edib, – “Uca rəbbimizə salam olsun! Yerin

və yeraltı dünyaların tanrısı Ġblisin cah-

cəlalı qoy bir gün Göyləri də ağuĢuna

alsın!” – sözü bitməmiĢ Ġblis Samvelin

çiynindən tutub qaldırdı və bağrına basdı.

“Özlərini necə aparırlar bu cüvəllağı

tanrıçalar?” – kinayə ilə Hadesi göstərdi –

üç əsr idi ki bu mağaraya gəlmirdi, elə

Samvellə xəbərləĢirdi tanrıların halını. “Pilə

kimidirlər, rəbbim, əvvəlki günlərindən ötrü

yaman darıxırlar” – o da istehza ilə Hadesin

üzünə güldü.

Ġblis və Samvel mağaranın dəhlizi boyunca

sıralanmıĢ qapıları bircə-bircə ötüb qırxıncı

qapının qarĢısında dayandılar. Ġçəridən

Ģənlik səsi gəlirdi. Samvel boynundan topa

açarı çıxarıb qapını açdı. Qapı açılan kimi

içəridəkilərin bayaqkı qəhqəhələri

dodaqlarında, yanaqlarında qurudu. Bunlar

hamısı artıq iqtidarları əlindən alınmıĢ qısır

tanrılar idi. Qırxa yaxın olardılar və Tantalı

lağa qoyub gülürdülər. Vaxtilə Tantal Zevsə

xoĢ gəlsin deyə, onun Ģərəfinə böyük

ziyafət təĢkil etmiĢ, məcslisin sonuna yaxın

yemək-içməyin qurtarmaq üzrə olduğunu

görüncə, doğmaca oğlunu kəsib ətindən

yemək biĢirtdirib süfrəyə vermiĢdi. Bilirdi

ki, ölmüĢ oğlunu diriltmək Zevsin əlində su

içmək kimi asan iĢdir. Tantalın bu hərəkəti

Zevsin səbrini daĢıran son damla olur və

əmr edir ki, Hadesin yeraltı krallığının bir

küncündə cənnət guĢə düzəldib Tantalı

orada həbs etsinlər. “Geridə qalan cəzanı

isə qoy Hades özü düĢünsün” – Hades cəza

verməyin ustasıydı. Hadesin cəzası isə çox

ağır olur. Tantalın cənnətində bulaqlar və

növbənöv meyvələr olsa da, zavallı əlini

meyvəyə uzadarkən meyvə yox olur,

ovcunu suya tutur ki, bir qurtum su içsin, su

yox olur. Əlini geri çəkəndə isə hər Ģey

əvvəlki kimi bol-bol öz yerinə qayıdır.

Tantal naz-nemətlər içində sonsuz bir aclıq

və susuzluğa məhkum edilir...

Elə Hadesin bu məharətinə görə Ġblisin ona

böyük ehtiramı vardı, – “Bu heç mənim də

ağlıma gəlməzdi” – onu yeraltı krallığın

padĢahı kimi saxlamıĢdı və bütün digər

tanrıları isə, içi Zevs qarıĢıq onun itaətinə

vermiĢdi. Ġntəhası, Hades Samvelin ən

sadiq və sözəbaxan qullarından idi.

... Ġblisin gözlərindəki qığılcım parlayıb

sönən kimi keçmiĢ tanrılar ikiqat əyiləndə

əllərindəki Ģərablar üstlərinə dağıldı. Ġblis

Dionisin baĢındakı tənək çələngi xıĢmalayıb

ayağının altına atdı, – “Alçaq ədəbsizlər!

Allahlıq xülyası nə vaxt beyninizdən

çıxacaq sizin! Cana yığmısınız məni, qısır

əyyaĢlar!” – sonra yanakı dayanan “fəsillər

allahı” Demetranı itələyib yerə sərdi. “Neçə

illərdir yeyib-içib əylənirsiniz, əlinizdən bir

iĢ də gəlmir! Yerin qılafını deĢməyi

tapĢırmıĢdım, nəticəsi yoxdur hələ ki!” –

60 № 4 (16) QıĢ 2015

tanrıların içində Zevsi görmədi, – “Hanı

sizin Ģorgöz, əbləh baĢ allahınız?!”. Zevsin

bakirə bacısı ilahə Hestiya, – “Qılafı

deĢmək növbəsi bu gün onundur...” –

astadan mızıldadı. Ġblis bir neçə dəfə bakirə

Hestiya ilə yatmıĢdı və ondan heç keçə

bilmirdi. Ġri qabdan dağ keçisinin bir

budunu götürüb diĢinə çəkdi, sonra da qaba

tüpürdü, – “Lənətə gəlmiĢlər!” – Samveli

də götürüb qazma iĢlərinə baxmağa getdi.

Mağaranın dəhlizi getdikcə daralırdı. Əyilə-

əyilə döngələrin birinə buruldular. Zevs və

Aigina dalanda seviĢirdilər. Ġblisi görcək

ikisi də yerlərindən dik atıldı, – “Əlahəzrət

rəbbimiz, yalvarırıq, bizi əfv edin!” – lüm-

lüt Zevs təzim etdi. Aigina isə yerdən

nimdaĢ paltarları qapıb sinəsini, qarnını

örtdü.

– Ay səni, axmaq tanrıbaĢı! – Ġblis Zevsin

qasığına təpiklə elə vurdu ki, zavallı

üzüquylu sərilib baĢı kəsilmiĢ ilan kimi

yerdə qıvrıldı. Aiginanın saçından tutub

yerdə sürüdü, Yerin göl üzü kimi titrəyən

Ģəffaf qılafına tulladı. “Aigina!” – yerdə

qıvrılan Zevsin səsi mağaranın içində əks-

səda verdi. Bu həmin Aigina idi ki, Zevs

onun ucbatından arvadı Heranın bitmək

bilməyən dır-dırından bezib səltənətini

atmalı olmuĢdu. Günahsız Aiginanın bədəni

qılafın titrək ozon səthinə toxunan kimi kül

olub yerə səpələndi. Bu, ölümsüzlüyün vəd

olunmuĢ sonu idi.

Ġblisin, Hadesdən baĢqa bütün keçmiĢ

tanrılardan zəndeyi-zəhləsi gedirdi. Hələ

Zevsi görməyə heç gözü yox idi. “Aigina,

bu da sənin sonun...” – Ġblis Hadesi ona

bağlayan daha bir müdhiĢ cəzanı xatırlayıb

gülümsündü, kosa saqqalını adəti üzrə yenə

burmaladı.

...Korinf kralı Sizif kiçik bir liman

qəsəbəsini zəngin bir Ģəhərə çevirsə də

Ģəhər içməli sudan çox korluq çəkirdi. O

vaxtlar Zevs, Aiginanın hələ qönçə vaxtında

baĢını aldadıb qaçırmıĢdı. Qızın atası Asop

qızını heç yerdə tapa bilməyib dəli olmaq

həddinə çatmıĢdı. Korunf kralı bundan

faydalanmaq istəyir və çaylar allahı Asopa

qızını Zevsin qaçırdığını xəbər verir. Zevs

Sizifun öldürülməsi üçün ölüm allahı

Tanatosu yeraltı dünyaya göndərir. Sizif

Tanatosu sərxoĢ edib onu zəncirə vurdurur.

Krallığında uzun müddət kimsənin

ölmədiyindən Ģübhələnən Hades Zevsin

yanına gəlir, – “Nədən ölümlülərin heç biri

daha ölmür?” – soruĢur. O zaman ölüm

allahı sərxoĢ tanrıların yadına düĢür və

əsirlikdən xilas edilir. Sizif sonunun

gəldiyini anlayır. Bu zaman Ġblis onun

dadına yetir, – “Arvadına tapĢır ki, ölümünü

toy-bayram etsinlər”. Hadesin hüzuruna

gətiriləndə, Sizif, – “Mən xalqıma və

ailəmə əlimdən gələn bütün yaxĢılıqları

etmiĢəm. Adıma layiq yas tutmaq, üzülmək

əvəzinə, xalqım, ailəm mənim ölümümü

bayram edir. Mənə möhlət ver, geriyə

qayıdıb bu haqsızlığı düzəltməliyəm” –

deyir. Hadesin daĢ qəlbi yumĢalmasa da

Zevsin ölülər məmləkətinin sahibi ilahə

Persefon da iĢə qarıĢır və Sizifə bir həftə

möhlət verilir. Ancaq Sizif Hadesin

krallığına geriyə dönmür. Hadesin isə yer

üzünə çıxmağa ixtiyarı olmadığından, –

“Bir gün əcəl səni öz ayağınla yanıma

gətirəcək. O zaman, ağır bir qayanı yüksək

zirvəyə qaldırmaqla cəzalandırılacaqsan.

Zirvənin ucu iynə kimi iti olacaq, orda

daĢıdığın qayanı diyirlənməkdən saxlaya

bilməyəcəksən. Dikboyu isə ayaq saxlayıb

dincəlməyə bircə nöqtə də tapmayacaqsan!

Ömrünün sonunadək qaya diyirləməklə

əzab çəkəcəksən...” – Sizifin qarasınca

deyinir. Amma indi, köhnə ədavətlər

unudulmuĢ və tanrıların hamısı eyni aqibəti

yaĢayırdılar.

Ġblis ölümsüz tanrıların hulqumunu bir-bir

ələ keçirdi, baĢlarını eyĢ-iĢrətlə o qədər


qatdı ki, Zevs allahlıqdan məhrum edildi,

krallıqları bir-bir Allahın qəzəbinə tuĢ gəldi.

Axırda da, dölləri kəsilsin deyə özləri, cin,

Ġblis və onun törəmələri, eləcə də, insanlarla

cütləĢib nəsl artırmaq imkanları əllərindən

alındı. Ən sonda, Yeri qoruyan ozon

qılafından yür üzünə keçməyi tanrılara

qadağan etdi. Ġqtidarsız tanrıların əllərindən

indi iki Ģey gəlirdi – ozon qatının

arxasından Yerdəkiləri həsrətlə izləmək və

əyyaĢlıq...

* * *

Sabiq tanrıların və ilahələrin hamısı

toplanmıĢdı. Ġblis yaman hikkəliydi:

– Əgər mən bura gəlmiĢəmsə, demək iĢlər

qaydasında deyil. Sizə sirr açmağa

məcburamsa, deməli, həm də sizi

öldürməliyəm. ĠĢlər düz getmir, heç getmir,

– Ġblis kosa saqqalını barmaqlarının

arasında yenə burdu, – Allah, mən bildiyim

qədər də sadalövh deyilmiĢ. Cəhənnəm

əzabından canımı güclə qurtardım... Artıq

intiqam almağın vaxtıdır. Bilin ki, bu iĢi

bacarmasaq, cəhənnəm tonqalının dilləri

hamımızı yalayacaq. Küt ağlınıza gətirə

bilməzsiniz Allahın bizə hazırladığı cəzanın

Ģiddətini... Yerə düĢməyimiz üçün bircə

Ģansımız var – Adəmə qovuĢmazdan qabaq

Həvvanı yoldan çıxarıb bu tərəfə keçirmək!

Əgər istəyirsinizsə ki, əvvəlki kimi

səltənətlərinizə qovuĢasınız, mənə kömək

etməlisiniz...

– Sən əmr elə, biz buyruq quluyuq, –

müharibə və qırğınlar allahı Ares həvəslə

dilləndi.

– Əgər dediklərimi sözssüz yerinə

yetirsəniz, siz dölsüzləri əvvəlki halınıza

gətirə bilərəm. Yer üzündən insan deyilən

məxluqu silib-süpürüb, yerində sizin

həĢamətli övladlarınızı yenidən kral təyin

edərəm. Bu iĢdə kim mənə sidq ürəkdən

biət edirsə, əlini qaldırsın, – Ġblis sözünü

bitirib tanrıları bir-bir nəzərdən keçirdi.

– Bizi Allahın qəzəbindən qoruyacaq planın

varmı? – bunu soruĢan ov allahı, Ay ilahəsi

Artemida idi.

– Əminsənmi ki, planın uğurla baĢ tutacaq?

– döyüĢ planları üzrə mahir bilici Afina

əlindəki zeytun budağıyla üzünü yelpiklədi.

– Plansız Ġblis harda görmüsünüz! Yoxsa,

baĢqa çıxıĢ yolunuz, planınızmı var!? –

tanrılarla danıĢmağa səbri yox idi.

KeçmiĢ tanrıların hamısı bir nəfər kimi

Ġblisə biətlərini təzələdilər, ona sədaqətlə

qulluq edəcəklərinə and içdilər. Ġblis planını

açıqladı və hər kəsin boynuna düĢən iĢi

tapĢırdı.

* * *

Ġblis Həvvanın baĢına sancdığı doğma

tüklərin qoxusunu almıĢdı – bilirdi ki,

Həvva onlara tərəf yaxınlaĢır. Adəm isə, –

Dionis xəbər gətirdi ki, – “Ərəbistan

çöllərində sərgərdan gəzir”. Adəm və

Həvva yeraltı mağaranın yolunu

tapsaydılar, ozon qatını yarıb onların yanına

keçə bilərdilər. Ġblisin əlində güclü silahı

vardı – Həvvadan çəkdiyi üç qızıl tük. Bu

tükləri Həvvanın bətnində Yerə keçirmək

çox asan iĢ idi. BaĢındakı Ģeytan tükü

mütləq Ġblisə doğru çəkəcəkdi Həvvanı.

Bunun tilsimini Ġblis bilirdi. Di gəl ki,

Həvva cənnətdən qovulduqdan sonra

tövbəliydi, Ġblisə lənət oxuyurdu və onu

görməkdən min ağac uzaq qaçardı.

– Bir qadına, ancaq baĢqa bir qadın

dərindən bələd ola bilər, – Ġblis Heranı gecə

xəlvətdə yanına çağırmıĢdı, – Həvvanın

zəif yeri qısqanclığıdır. Sən isə qadın

ifritəliyinin ustasısan. Sənin iĢin Həvvanı

Yer üzündən biz tərəfə keçirmək olacaq.

Adəm isə Həvvanın qoxusunu ayda bir dəfə

alır, harda olsa, Həvvanı özü tapacaqdır...

62 № 4 (16) QıĢ 2015

– BaĢ üstə, rəbbim! – Hera çoxdan idi əsl

qadınlıq etmirdi, indi bir iĢə yaradığına

sevindi, – Həm də xəbərin olsun ki, Yer

üzündə qanı qanımızdan olan sadiq

sevgilim var, lazımın olsa, ondan da istifadə

edə bilərik...

– Ay səni, fitnəkar qadın! – Ġblis mat

qalmıĢdı, – bəs, necə keçirmisən Yer

üzünə?

– Birinci Böyük Lənətdən qabaq. Zevs elə

bilirdi ki, xəyanət etməyi tək o bacarır...

Amma səndən bir ricam olacaq.., məni

mümkün qədər tez Yer Üzünə keçir. Burda

bağrım partlayır...

– Baxarıq. Sən durma, Həvvanı axtar...

– BaĢ üstə, səxavətli rəbbim!

* * *

...Yalan-gerçək deyirlər ki, Eldənizlə

nikahdan Möminə Xatun iki oğlan uĢağı

doğur – Məhəmməd Cahan Pəhləvan və

Qızıl Arslan. Qaranlıq iĢlərin mahir bilicisi

olan sultan Məsud Eldənizi Arranın hakimi

təyin etdi və onu Möminə xatunla,

oğlanlarıyla birlikdə Bərdəyə göndərdi. O

zaman Azərbaycanda sultan Məsudun

qohumu atabəy Qara Sunqur hakimlik

edirdi. Məsud Sunquru özünün varisi elan

etmiĢ və qızını ona vermiĢdi. Qara

Sunqurun keçmiĢdə Möminə xatunla

aralarının yaxĢı olduğundan sultan Məsud

xəbərdar idi. DüĢünürdü ki, – “Ġlanı seyid

Əhməd əliylə tutmaq daha ağıllı və

asandır”. Fəqət, heç bir il keçmədi ki, Qara

Sunqur “qəflətən” vəfat etdi və

Azərbaycanın idarəçiliyi Eldənizin əlinə

keçdi. Sunqurun tərəfdarları Eldənizə qarĢı

qiyam qaldırdı. Eldəniz, bütün qiyamçı

rəqiblərini darmadağın edib bütün

Azərbaycanı, o cümlədən, oğuz türklərinin

ən çox cəmləĢdiyi Arran, Gəncə və Ərdəbilı

öz tabeçiliyinə keçirdi. Sultan Məsudun

vəziyyətlə barıĢmaqdan baĢqa çarəsi

qalmadı, – “Qadınların ən qorxuncudur

Möminə. ġeytana papıĢ tikər. Ondan nə

qədər uzaq dursaq, o qədər baĢımız salim

olar. ġeytan tükü var o qadında – həm

iblisdir, həm mələk. KaĢ, onun kimi ağıllı,

hiyləgər, siyasətcil vəzirim olaydı...”

* * *

Oğuz türklərinin tanrıya tay tutduqları yaĢlı,

amma, hələ canısulu bir ağsaqqalları vardı –

Dədə Qorqud. Kimsə bilməzdi bu nurani

qocanın yaĢını. Adamın babasının babasının

babasından soraq verərdi. Oğuzun canlı

yaddaĢıydı Qorqud dədə. Biri yaĢını “beĢ

yüzdür” deyirdi, digəri min yaĢ verirdi...

Oğuzun bütün tayfaları uludan ulu Dədənin

hörmətini hər Ģeydən üstün tutar, onsuz bir

müĢkülün həllinə giriĢməzdilər. Bircə dəfə

əsasını yerə vurub, – “Olmaz!” hökmünü

verdisə, ulusda kimin nə haqqı vardı onun

Sözünü çöndərə, qan qardaĢıyla təzədən

ədavət apara. Ya da, – “Olsun!” deyib

igidlərə ad qoyar, oğlanlara qız seçər, sonra

da qopuz çalıb xeyir-duasını verərdi.

ġahlar, xanlar, bəylər Qorqud Dədənin

Oğuz elində elçiləriydilər. Onun sözü Oğuz

ulusunda qanundu. O, qeybdən xəbər alar,

Oğuzu gözləyən qəzavü-qədərdən hamıdan

tez duyuq düĢər, vaxtında məĢvərət çağırıb

tədbir tökərdi. “Qorqud Dədə durduqca,

Oğuz elinə zaval yoxdur” – deyirdilər...

Eldəniz də Qorqud Dədənin əlini öpüb,

xeyir duasını alıb taxta oturmuĢdu. Bir gün

Qorqud Dədə Eldənizi ovda tutub onu bəzi

iĢlərdən xəbərdar elədi, – “UlaĢıban sular

daĢsa, dəniz olmaz. Təkəbbürlük eyləyəni

Tanrı sevməz. Könlün uca tutan ərdə dövlət

olmaz. QaravaĢa don geydirsən, qadın

olmaz. Yapa-yapa qarlar yağsa, yaza

qalmaz. Ər malına qıymayınca adı çıxmaz.

Oğul atadan görməyincə süfrə çəkməz. Yad

oğulu saxlamaqla oğul olmaz – böyüyəndə

atıb gedər, gördüm deməz”. Qorqud Dədə


ona dedi ki, – “Nə Məhəmməd Cahan

Pəhləvan, nə də Qızıl Arslan səndən deyil.

Möminə xatun bu uĢaqların ikisini də

atabəy Qara Sunqurun toxumuyla

mayalayıb”. Eldəniz baĢını yerə dikib

susdu. “Əgər istəyirsənsə ki, üçüncü uĢaq

səndən olsun, dediklərimə əməl elə. ġuĢa

dərəsində bir alma bitir, adına cənnət alması

deyirlər. Gündoğana baxan yanağı qırmızı

almadır. Ancaq sübh tezdən Ģeh düĢəndə

yetiĢir. Onun təzə dəymiĢ meyvəsini səhər-

səhər Ģeh çəkilməmiĢ dərib yeyərsən. Sonra

da Möminə xatunun yatağına girib onu

boylu edəndən sonra xatunu bir il saraydan

bayıra çıxmağı yasaq edərsən ki, sənin

toxumunu baĢqasınınkıyla qarıĢdırmasın.

Qızın olacaq. Bu qız sənin dövlətini Ġraq

əmirlərinin gələcək fitnələrindən qoruyacaq

tək ümiddir. Doğulan kimi qızını Ġraq

Ģahzadəsi Arslan ġaha zövcə əhd edərsən”.

Eldəniz baĢını qaldırdı, – “Sözün baĢımın

tacıdır, ululardan ulu dədəm. Allah sənə

qıymasın, baĢımızdan əskik olmayasan” –

ehtiramla təzim etdi. “Xeyir-duanı da özüm

verirəm: Uca taxtın yıxılmasın! Böyük

kölgəlik alma ağacın kəsilməsin! Div

sümüklü atanın əcri yüngül olsun! Ağ

birçəkli göyçək ananın yeri cənnət olsun!

Oğuz ellərin əlbir olsun! Axır vaxtında

təmiz imanın nəfsə güdaz getməsin!

“Amin! Amin!” deyən üzlər görsün!

YığıĢdırıb saxlasın günahınızı, adı gözəl

Məhəmməd Mustafanın üzü suyuna

bağıĢlasın!” – əsasına söykənib oturduğu

kötükdən qalxdı, – “Sənin adın heç xoĢuma

gəlmir, bu gündən sənin də adını dəyiĢib

ġəmsəddin qoydum, adınla Ģərəflən” – asta

addımlarla ağaclıqda gözdən itdi.

Ovdan qayıdan atabəy Eldəniz qalxıb mıĢıl-

mıĢıl yatan oğlanlarının ikisinə də diqqətlə

baxdı və gördü ki, həqiqətən, bircə qırıq da

olsun onun özünə çəkəcəkləri yoxdur – ikisi

də ay parçası kimi gözəl-göyçək

oğlanlardır. Hirs təpəsinə vurdu, içini qurd

gəmirdi. O gündən sonra Möminə xatundan

qanı soyudu...

* * *

Hera hələ gənc qız ikən qardaĢı Zevs ona

dəli kimi vurulmuĢdu. Qız əvvəlcə

anasından çəkinmiĢdi, amma, əl-ayağına

dolaĢan qardaĢına da rəhmi gəlirdi. Onun

evlənmək təklifilə sonda razılaĢmıĢdı.

Zevslə Heranın nıkahı uzun illər gizlin

qalmıĢdı. Hera hər il Kanaf bulağında

çimərək təzədən bakirə olurdı. O, Olimpin

ən qadir ilahəsi sayılsa da, əri Zevsə tabe

idi. Onun tez-tez ərini qısqanması Zevsi çox

qəzəbləndirirdi. Hera mərhəmətli olduğu

qədər, həm də, qəddar qadın idi. Ərinin

sevgililərinə və qanunsuz uĢaqlarına qarĢı

çox amansız idi. Hətta, Zevsdən hamilə

qalan ilahələrə doğmağı qadağan edirdi.

Aiginanı qaçırandan sonra Zevsin

sevgisinin haqq-hesabını xeyli çəkməli

olmuĢdu. Aiginanın gözəlliyinə söz ola

bilməzdi. Odur ki, bu dəfə ərinin

Ģorgözlüyündən lap təngə gələrək ondan

ayrılmaq qərarına gəlmiĢdi və evdən baĢ

götürüb getmiĢdi. Zevs nə qədər ayağına

gəldi, yalvardı-yaxardısa, yenə də geriyə

dönmədi. Bu zaman müdrik Kiferon Zevsə

yalandan toy etməyi, “təzədən evlənməyi”

məsləhət görmüĢdü. Bundan xəbər tutan

Hera dərhal toy məclisinə gəlib, gəlinin

paltarını cırıq-cırıq etmiĢdi. Hiyləni baĢa

düĢən Hera buna sevinərək Zevslə təzədən

barıĢmıĢdı.

Ġndi əsas rəqibi Aiginanın ölümsüzlüyünə

son qoyan Ġblisin tapĢırığını can-baĢla

yerinə yetirməkdən qürur duyurdu. Ġblis

onu hop-hop quĢuna çüvirmiĢ, Həvvanın

qızıl tüklərini ona vermiĢdi. Hera ozon

hasarı boyunca iki gün qanad çalmıĢ, sonda

Qaf dağına çatmıĢdı.

…Həvva Yer üzündəki bütün qoxulardan

məhrum idi. Bir tək cənnət niĢanələrinin

64 № 4 (16) QıĢ 2015

qoxusunu ala bilirdi. Adəmin səmtini

fəhmlə tutub gedirdi. Təzəcə aybaĢı olub

qurtarmıĢdı. Dəclənin sularında qüsl alırdı.

Birdən burnuna cənnətin qoxusu gəldi, –

“Odur! Adəmdir, o da məni axtarır!” – suyu

süzülə-süzülə qoxu gələn tərəfə götürüldü,

– “Adəm, burdayam!!!”...

* * *

Atabəyin oğlanları yekəlib igid cəngavərlər

olmuĢ, döyüĢlərdə ad çıxarmıĢdılar. Eldəniz

aramsız döyüĢlərdən yorulmuĢdu.

Azərbaycanın ağzını bir yerə yığmıĢkən,

yayın bin-bərəkət vaxtı kür-külfətini də

götürüb ġuĢa qalasına yerləĢdi. Adamlarını

göndərdi, alma ağacını tapdı və ətrafını

çəpərlədib tapĢırdı ki, bu gündən bura

ġəmsəddin Eldənizin Ģah bağıdır və bura

heç kimin girməyə ixtiyarı yoxdur.

Almanın yetiĢən vaxtı gələndə atabəy sübh

ertədən bağa getdi ki, almadan yesin, gördü

ki, ağacda bir dənə də olsun yetiĢmiĢ alma

qalmayıb – almalar dərilib. Kor-peĢiman

geri qayıtdı. Bir gün belə, beĢ gün belə,

axırda atabəy təngə gəlib böyük oğlunu

yanına çağırdı. Oğul atasının qulluğuna

gələn kimi baĢ əydi, – Ata, sənə fəda olum,

mənə görə nə qulluq?

Atabəy dedi:

– Belə də iĢ olar?! Atabəy mən ola-ola

bağımdakı almaya həsrət qalmıĢam, öz

almamdan yeyə bilmirəm. Gərək nə təhər

olsa, almanı oğurlayanı tutasan ki,

lazımınca tənbeh edək.

Cahan Pəhləvan atasının əlindən öpüb

çıxdı. Gecə düĢəndə dava libasını geyinib,

ox-kamanını götürüb bağa getdi. Oğlan bir

saat gözlədi, iki saat gözlədi, beĢ saat

gözlədi, sübh – alma yetiĢən vaxt yuxu onu

tutdu. Addım səslərinə yuxudan ayıldı ki,

gələn atasıdır. Baxdılar ki, ağacda yetiĢmiĢ

alma yoxdu – yenə kimsə dərib. Cahan

Pəhləvan utandığından az qaldı yerə girsin.

Ata-bala kor-peĢiman, əliboĢ evə döndülər.

AxĢamüstü atabəy ikinci oğlunu çağırdı.

Qızıl Arslan atasının qarĢısında baĢ əyib

müntəzir dayandı, – “Buyurun, mehriban

atam, məni əmr etmisiniz. Gərəkdirsə,

baĢımı verim”...

Atabəy hirsləndi:

– Neynirəm sizin kimi kütbeyin qardaĢların

baĢını?! Bu nə yeyəsizlik, özbaĢınalıqdır!

Kimdir bu cürətin yeyəsi ki, bağımdakı

almaya həsrət qoyub məni! Öz almamdan

yeyə bilmirəm! YetiĢən kimi, biri,

meyvələri dərib aparır. Fərsiz qardaĢın div

yuxusuna getdi – oğrunu tuta bilmədi.

Göstər Ģücaətini görək, səndəmi

yatağansan? Tap bu alma oğrusunu, as dar

ağacından!.

Qızıl Arslan:

– Ölərəm də, oğrunu yaxalamasam çimir

yatmaram, – dərhal mürəxxəs oldu.

Qızıl Arslan gecə düĢəndə dava libasını

geyinib, ox-kamanını götürüb bağa getdi.

Bir saat gözlədi, beĢ saat gözlədi, sübh –

alma yetiĢən vaxt yuxu onu da tutdu.

Addım səslərinə yuxudan ayıldı ki, gələn

atasıdır. Baxdılar ki, ağacda yenə yetiĢmiĢ

alma yoxdu – yenə kimsə dərib. Qızıl

Arslan çox pərt oldu. ġəmsəddin Eldəniz

oğlunun üzünə tüpürdü, – “Sizin kimi

vələdi olmaz olaydi, murdar toxumdan

törəmiĢlər!”.

...Ağacın üstündə üç alma qalmıĢdı. ĠĢ-

iĢdən keçməmiĢ qərar verdi ki, növbəti gecə

almaya üçü birlikdə keĢik çəksinlər.

Oğlanlarının ikisini də götürdü, yaraqlanıb-

yasaqlandılar, alma ağacının gövdəsinə

söykənib gözlədilər. ġeh düĢməyə təzə

baĢlamıĢdı, atabəyi yuxu apardı, Cahan

Pəhləvan çiĢə ayrıldı, Qızıl Arslan da baĢ

barmağını çərtib yarasına duz basırdı ki,

yuxusu qaçsın, bir də gördü, bir quĢ ağacın

üstündən “Ģap-Ģap” havalandı, hər

caynağında da bir alma. Ağacda qalmıĢ


axırıncı alma isə Qızıl Arslanın təpəsinə

düĢdü. Oğlan quĢun zəhmindən “ah” çəkdi,

dili qatlandı və bayılıb yerə sərildi, – “bu

gün ölmüsən, ya, sırağagündən?”. Cahan

Pəhləvan səsə tez atasını hayladı, yerdə

partlamaya düĢən qardaĢının çiyinlərindən

tutub silkələdi, haray-həĢir saldı. Qızıl

Arslanın köpüklənən ağzını selikdən

təmizlədilər, dilini çəkib çıxartdılar. Arslan

özünə gələndə, baxdılar ki, gədənin halı

özündə deyil – elə bil, yazığı cin vurub. Bir

də yuxarı baxdılar ki, ağacın baĢında bircə

alma da qalmayıb. Yerə düĢən alma da

kaldır. Cahan Pəhləvan nə qədər and-aman

elədisə, atabəy ona inanmadı, elə bildi ki,

övladları yenə yuxuya gedib, oğrunu tuta

bilməyiblər və yalandan “quĢ” nağılı

danıĢırlar. Hirslə kal almanı gəmirdi.

Saraya girən kimi də mühafizlərə əmr elədi

ki, oğlanlarını on gün zindana salsınlar. Özü

isə yuxulu Möminə Xatunun yatağına

təpildi. Yazıq qadın sıvırıq oldu, al qanına

bələndi. ġəmsəddin min əzabdan sonra

muradına çatıb rahatlandı və arxasını

çöndərib yatdı.

* * *

Qaf dağının baĢında bir Ģanapipik üzü Yerə

tərəf durmadan ötürdü, – “quk-qu, quk-

qu...”. Həvva hop-hopun səsini istinad

götürüb madyan kimi dincini almadan ona

sarı qaçırdı. QuĢ uzaqdan Həvvanı izləyirdi.

Qızın yaxınlaĢdığını görüb ətəklərdəki

çərən kollarına tərəf uçdu, budağa qonub

əvvəlki yaraĢıqlı Heraya döndü. Həvva

gəlib iri keçilməz dağa dirəndi. Bu dağ Qaf

idi. Qaf dağının dibi və sinəsi Yer üzünə

düĢürdü, qalanı isə ozon qatının arxasına –

Günortaca. Bu dağ yer üzündəki digər

dağların anası sayılırdı – dünyanın bütün

dağları ona yeraltı damarlarla bağlı idi.

Qafqaz dağları da Qafın ətəkləri sayılırdı.

Qaf, Günortacla Yer üzü arasında yerləĢirdi

deyə, iki dünyanın keçidi də buradaydı.

Günortac tərəfdən keçidi iki öküz baĢlı

mələk qoruyurdu. Yer üzü tərəfdən isə

çıxıĢı ozon Ģəlaləsi pərdə kimi örtürdü. Qaf

dağının ən hündür zirvəsi Ģəffaf idi və ucu

Göyə dirənirdi. Günortacı öz zirvəsində

saxlayan Qaf, həm də, Simurq quĢlarının

məskəni idi.

...Cənnət qoxusundan Həvvanın gözü

dönmüĢdü. Bir az nəfəsini dərəndən sonra

dağın kələ-kötür çıxıntılarından tutub Qafa

dırmanmağa baĢladı. Yüz metr qalxmıĢdı

ki, gördü, dolayısı axan Ģəlalə var və

yarıyolda əyilib birbaĢ dərin quyuya axır –

elə bil ki, quyu Ģəlalənin suyunu özünə

sümürür. ġəlalənin suyu quyunun alt

çıxıĢından toza-çis olub Qafqazı aĢaraq

duman kimi Yer üzünə yayılırdı. Ozonun

xoĢ ətri Həvvanı bihuĢ edirdi. Amma

cənnətin tanıĢ qoxusu onu qızmıĢ kəl kimi

özünə dartırdı. Daha irəli dırmanmağa

tutacaqlar görünmürdü. ġəlalənin altındakı

qaraltı diqqətini çəkdi – həmin keçid idi,

amma xeyli aralıydı. Həvva nə qədər qıvraq

və güclü olsa da, bu məsafəyə tullanmağı

heç ağlı kəsmirdi, – “Ey Xudavəndi-aləm,

yalvarıram sənə, məni Adəmə qovuĢdur.

Tək bircə kərə onu görüm, muradıma çatım,

ondan sonra canımı alsan da səsimi

çıxarmaram. Bilirəm, günahım böyükdür,

məndən acığın gəlir. Amma, yalvarıram,

mənə güc ver, Ģəlalənin altındakı o dəliyə

çata bilim...” – Üç addım geri çəkilib yay

kimi dartıldı, ox kimi havada süzdü. Əli

Ģəlaləyə çatan kimi üzüaĢağı Ģəlaləylə

birlikdə quyu onu özünə sümürdü. “Allahü

Əkbər! Allahu Əkbər! Allahu Əkbər!” –

bağıraraq havayla, suyla əlləĢdiyi yerdə,

birdən əli ipdən toxunma tora iliĢdi –

Ģəlalədən asıla qaldı. Baxdı ki, Ģəlalə durub

və kəndir tora dönüb. Suyun arxasına keçib

yuxarı dırmandı. ġəlalədə yellənib dağın

döĢündəki oyuğa tullandı. Əlini tordan üzən

66 № 4 (16) QıĢ 2015

kimi, Ģəlalə yenə suya dönüb əvvəlki kimi

axmağa baĢladı.

Bu, girintili-çıxıntılı qaranlıq mağara idi.

Həvva iki gün mağaranı gəzdi, amma bir

çıxıĢ yolu tapa bilmədi. Taqətdən

düĢmüĢdü. TanıĢ qoxu isə hələ də

burnundaydı. Dincəlməyi qərara aldı.

Yıxılıb mağarada yatdı. Gözlərini açanda

qulağına səs gəldi – kimsə lap yaxında

mahnı oxuyurdu. Qalxdı, qulağını səsə tərəf

Ģəklədi. Səs mağaranın içindən gəlirdi, –

“Mağaranın ruhu olmasın..?” – dərhal da, –

“Bu nə sərsəm fikirdir, yox bir, mağaranın

sevgi nəğməsi...”. Amma bu Adəmin səsi

deyildi. “Kim var orda?” – durub ehmal-

ehmal səs gələn tərəf addımladı. Getdikcə

səs yaxınlaĢırdı. DinĢədi:

Bu sevgi tükənən bir yol deyilmiĢ,

Sən də öz sonuna gəlib gedəsən.

Bax mən bir gündə qocalmadım ki,

Əsən əllərimə gülüb gedəsən2 .

Birdən mağaranın dəhlizi geniĢ və hündür

bir kahaya açıldı. Ucu-bucağı görünməyən

hündürlükdən Ģəlalə axırdı. Həvvanın üzünə

sərin meh vurdu. Əsl yorğunluğu indi

çıxmağa baĢlayırdı. ġəlalənin altında

qənirsiz bir gözəl çimirdi. Qızın bədənini

elə bil mərmərdən yonmuĢdular, – ağappaq

dərisi, uzun hörükləri, zərif əndamı,

dümdüz, bal daman döĢləri vardı. Hayıl-

mayıl qalmıĢdı qızın gözəlliyinə, gördüyü

Ģahanə mənzərəyə. Öz bədəninə baxdı.

Doğmaqdan əldən düĢmüĢ arvadlar kimi

kobud, gündə qaralmıĢ kirli dərisi, cod,

pırtlaĢıq saçları, kobud əllərini özü də

bəyənmədi. “Yox, bu o deyil. Ġlan cildinə

girsə belə, qoxusunu on ağac uzaqdan

duyardım. Bu, o məlun deyil. Bəs kimdir?”

– qızı doyunca izləmək istəyirdi. Qızın çox

məlahətli səsi vardı:

Dərdik dərdiyimiz bir gül olmadı.

Gördük gördüyümüz bir gün olmadı.

Sən dəniz, mən qumlu sahil olmadım,

Mənə yazılanı silib gedəsən....

Qız geri çevriləndə Həvvanı görüb

qorxudan qıĢqırdı, – “Ġblis! Ya Rəbbim,

iblisin Ģərindən sənə sığınıram! YaxınlaĢma

mənə!” – yerdən daĢ götürüb Həvvaya sarı

tulladı. DaĢ Həvvanın qulağının dibindən

yan keçdi. Quruduğu yerdə cana gəldi, –

“Qorxma, mən Ġblis deyiləm, məndən sənə

zərər gəlməz. Kimsən sən?”. “Möminəyəm,

Yer üzünün tək bakirə qadını. Bəs sən

kimsən?” – qız əlində iki daĢ ehmalca

Həvvaya tərəf gəldi. Bədənindən su

damcıları süzüldükcə, Həvva onun qadın

Ģəhvətindən cuĢa gəlirdi, – “Yalan

deyirsən! Yer üzündə məndən baĢqa qadın

yoxdur! Sən Ġblissən, yenə cildini

dəyiĢmisən!” – o da əlinə daĢ aldı. Hera

Həvvaya 10-15 metr qalmıĢ dayandı, –

“Belə çıxır ki, Rəbbim iki qadın yaradıb..?

Bu ola bilməz!”. “Mən də onu deyirəm, ola

bilməz!” – Həvva daĢı qaldırıb Heraya

tuĢladı. “Dur! Bu kələfi açmalıyıq. Əgər

gördüyün kimi iki qadınıqsa, demək,

Xudavənd iki qadın yaradıb. Amma niyə?

Bəlkə iki Adəm var – hərəmizə biri..?”.

Həvvanın əli yavaĢ-yavaĢ aĢağı düĢdü.

Cürətlənən Hera çılpaq Həvvaya yaxınlaĢdı,

onu diqqətlə izləyə-izləyə ətrafında dönüb

durdu, – “Mükəmməlsən, sağlamsan,

yaraĢıqlısan. Doğmaq üçün əsl mükəmməl

bədən... Düz deyirsən, Adəmin

qabırğasından yaranmısan, torpağınız da

eyni yerdən götürülüb – mən Adəmin

qoxusunu alıram səndən...”.

2 Heranın oxudu mahnının sözləri Aqşin

Yeniseyə məxsusdur.


– Amma səndən Adəmin qoxusu gəlmir... –

Həvva bir neçə dəfə köntöy-köntöy

burnunu dartdı, Heranın qoxusunu duymağa

çalıĢdı.

– Bu, Kanaf bulağının Ģəlaləsidir – Ģəlaləni

göstərdi, – Ġnsanı təmizləyir, bütün yad

qoxuları götürür, həm də qadın bakirəliyini

özünə qaytarır, ona görə duya bilmirsən...

– Hardadır Adəm?! Mənə onun yerini de! –

Həvva qızın biləyindən yapıĢdı.

– YavaĢ ol, qızmıĢ qadın, qolumu qırarsan!

Adəm Ərəfatdadır indi. Nəsə axtarır. Mənə

heç nə demir. Bəlkə də axtardığı elə

sənmiĢsən...

Həvva ürəyinə damanları qova-qova

Heranın həndəvərində dönüb durdu, –

“Yəqin məndən sonra Tanrım səni də

yaradıb”

– Amma məni Adəmin qabırğasından yox,

Yerin torpağından yox, cənnətin

torpağından yoğurub yaradıb. Mən Yer

üzünə gəlməmiĢdən qabaq eĢitmiĢdim ki,

Adəm züryətsizmiĢ. Sən onun

qabırğasından yarandığın üçün, Adəmin

bacısı, ya da övladı sayılırsan. Allahın

Qanunlarına görə isə bacı-qardaĢ, ata-qız

arasında münasibət haramdır. Odur ki,

məni, bizim çoxlu övladlarımız olsun deyə

yaradıb tanrım.

– Nə vaxt qayıdacaq Adəm? – Heranı

dinləməyə səbri qalmamıĢdı, hirsdən

pörtürdü.

– Son vaxtlar Adəm özün çox narahat hiss

edir. Axtardığı Ģeyi tapmayınca,

övladımızın olmasını istəmir” – Hera

yaman Heraydı. “Yarım məni axtarır,

zavallı sevdiyim, vəfasız sevgilim...” –

Həvva köks ötürdü. Elə bil içinə od

düĢmüĢdü, sinəsi alıĢıb yanırdı, – Adəmdən

bir niĢanə göstər, bilim ki, dediklərin

doğrudur.

– Gedək... – Hera çarəsiz dilləndi.

Onlar mağaranın çıxıĢına doğru yanaĢı

yeridilər. ÇıxıĢda iri bir qaya vardı və ordan

içəriyə xoĢ ozon yayılırdı. Bura Günortaca

çıxıĢ qapısıydı. Həvvanın ciyərləri ozonu

götürmürdü – getdikcə Həvvanın havası

çatıĢmırdı, ayaqları yerimirdi, ürəyi bulanır,

köksü daralırdı. Hera dayandı, ətrafa göz

gəzdirdi, – “Axırıncı dəfə Adəmlə burda

seviĢmiĢik...” – əyilib əlini torpağa sürtdü, –

“Hə! Bax, Adəmin tükü düĢüb bura!” – bir-

birinə dolanmıĢ üç tük tapıb qapıdan gələn

iĢığa tutdu, – “SeviĢdikdən sonra

tüklərimizi bir-birinə doladıq, and verdik ki,

heç vaxt ayrılmayaq, ömrümüzün

sonunadək bir-birimizə sadiq olaq” – tükləri

Həvvaya uzatdı. Tüklərin ikisi ortadan “X”

Ģəklində çarpaz, biri isə “Y” formasında

ucdan düyünlənmiĢdi. Tükləri bir-bir

qoxladı, – “Cənnətin qoxusu var. Bəlkə

də...” – tükü-tükdən seçəcək qədər ağıllı

deyildi Həvva. Hera çixiĢ daĢına pəl vurub

açan kimi ozon küləyi Həvvanın ciyərlərini

doldurdu və huĢunu itirib yerə sərildi...

* * *

O gecə Möminə xatunun çanaq sümüyü

yerindən çıxdı, amma boylu qaldı. Xatun

onca ayın içində iki özü boyda ĢiĢdi.

Boynundakı uĢağın vaxtı ötürdü deyə,

mamaçalar toplaĢıb zorla körpəni iĢıqlı

dünyaya gətirdilər. Körpə, oğlan uĢağıydı.

Sünnətli doğulmuĢdu. Göbək ciyəsini

əlində tutub “gülürdü”...

O gecə Qorqud dədə yuxusunu yenə

qarıĢdırdı. Sabah açılan kimi baĢıalovlu

qaçdı ġəmsəddinin yanına, – “Ağ sarayı

xarab olası! ġahlığın qara göründü! Qatı

qəzəb edərəm indi sana, söylə, bədbəxt

ağam, vaqeədə gördüyüm düzmüdür!?

Məmləkətin qurd-quĢ, cin-Ģəyatin, div-

əcinnə əlində əsir-yesir qalıb. Yoxsa, iĢlər

nəsə tərs gedib? Söylə, uĢaq qızmıdır!?”

ġəmsəddin:

68 № 4 (16) QıĢ 2015

– Hə.., söylədiyin kimi, qızdır – heç

tövrünü də pozmadı.

Dədə Qorqud:

– ġükür yaradana, içim yerinə gəldi!

Deyəsən yaĢlanıram... Uruz elinə tələsirəm.

UĢağın adını Məlikə qoyuram”... – gəldiyi

kimi də çıxıb getdi.

Atabəy dərhal məmləkətə car çəkdirdi ki,

qızı dünyaya gəlib və azca mayıflığı olduğu

üçün evdən çölə çıxmayacaq. Amma özü,

oğlunun qırımından, sir-sifətindən hiss

edirdi ki, xalis öz toxumundandır.

Mamaçaları öldürtdü. Xüsusi dayələr tutdu

ki, oğlunu böyütsünlər. Ailəyə ən yaxın

adamları, dayələri toplayıb ciddi tapĢırdı ki,

Məlikənin oğlan olduğunu ağzından

qaçıranın ağzı qulağının dibinədək

cırılacaq, sonra da baĢı bədənindən

üzüləcək. Özü də, uĢağın adını dəyiĢib

Məlikməmməd qoydu.

Qoyaq təzə doğulan uĢaq böyüməyində

olsun, xəbər verək məmləkətinin qəfil çıxan

düĢmənlərindən, divlərindən, cin-

Ģəyətinlərindən...

* * *

Sultan Məsud təzəcə rəhmətə getmiĢdi.

ġəmsəddin Eldəniz böyük oğlu Məhəmməd

Cahan Pəhləvanı hacib, kiçik oğlu Qızıl

Arslanı isə sipəhsalar – ordu komandanı

təyin etdi. Məsudun keçmiĢ müttəfiqləri

Eldənizin üstünə hücum çəkmiĢdilər.

ġəmsəddin böyük oğlu ilə qoĢunun bir

bölüyünü götürüb Araz vadisinə düĢmən

qabağına getdi. Amma, bir neçə gün davam

edən döyüĢdən sonra Eldəniz müharibəni

uduzdu, Azərbaycan hakimliyindən əl

çəkib, yalnız Arranla kifayətlənməli oldu.

Məğlub ġəmsəddin evinə qanıqara dönəndə

gördü ki, ortancıl oğlu Qızıl Arslan əlində

kərənti, sarayın həyətindəki bər-bəzəkli

güllərin hamısını biçir. Qanı indi it qanına

döndü. Sərdarı göndərdi ki, – “Get ö

vələdüzinanı gətir bura!”. Gətirdilər. Qızıl

Arslan atasının hüzuruna çatanda baĢladı

pıkkıldayıb öz-özünə gülməyə. Atabəy

soruĢdu, – “A bala, niyə qəhr eliyirsən bu

gülləri!?”. O isə gülə-gülə, – “YaxĢı

eliyirəm, əlimin də içindən gəlir! Bu güllər

göründüyü kimi gözəl deyillər, Ģeytan kimi

bizi çaĢdırırlar. Sən bilirsənmi ki, güllərlə

bizim gözümüzün arasında nə qədər

zərrələr var? Gülün qoxusunu burnumuza,

gözəlliyini gözümüzə gətirən zərrələrin

fitnəsidir, vəsvəsəsidir bu xoĢ iy, gözəl

görüntü. Əslində isə bu güllərin nə rəngi

özününküdür, nə də qoxusu öz əsldir”.

ġəmsəddin qamçısını havaya qaldırıb

oğlunun təpəsinə endirmək istəyəndə

Möminə xatun əli yançağında, yanını çəkə-

çəkə uzaqdan atabəyi hayladı ki, – “A

gədə, hey! UĢağın üstünə qıĢqırma ha!

Əlindən xata-zad çıxar, üzünə qayıdar!”.

Atabəy bilirdi ki, alma bağındakı quĢu

görəndən, ya da, baĢına alma düĢəndən

sonra Qızıl Arslanın tutması var və tez-tez

sərsəmləyir... Qamçısını kəmərinə taxdı,

Ģöhtüyən Möminə xatunun yanından ötüb

atını sarayın giriĢinə çapdı. Atı mehtərə

verib dincini almağa çəkildi.

* * *

– Ədə, Ġsrafil! – Mikayıl təlaĢla sadiq

dostunu səslədi.

– Ə, nə var ey! Ġsrafil, Ġsrafil, qoymazsan

bircə hovur dincimizi alaq!?

– Ədə, tez ol, Allah-təala təcili səni çağırır!

– Yoxsa, yenəmi!? – oturduğu kətil aĢdı,

suru sazlamaq üçün götürdüyü bir qab tüstü

üst-baĢına dağıldı.

* * *

... Yuxudan ayıldığı həmin gün Həvvanın

130 yaĢı tamam olurdu. Yorğun-yorğun

ətrafa göz gəzdirəndə gördü ki, yan-yörəsi,

üst-baĢı ilbizlə doludur. Qalxmaq istədi,

yerdə sürüĢdü – ilbizlər onu öz seliklərilə

əməlli-baĢlı suvamıĢdılar. Acından ölürdü.


Baxdı ki, yanındakı tabaqda bal Ģanı

doğranıb. Birini götürüb yedi. Bal arı

balıydı, amma Ģan, it arısını Ģanıydı. Tabağı

sivirib ayağa qalxdı. Üst-baĢını selikdən

sivirib yaxındakı arxda yuyundu. Qəfil

qarnı sancdı, – “Lənətə gəlmiĢ Möminə!

Ġblislə əlbir imiĢ...”. Özünü qamıĢlığa

verdi...

* * *

Dvin, ġərqi Ġrəvan hakimləri Eldənizin

məğlub düĢməyindən istifadə edib ard-arda

qiyam qaldırdılar. Ordu çox yorğun idi.

Böyük oğlu Cahan Pəhləvan illərdi

ordusunu götürüb dayanmadan düĢmənlə

vuruĢurdu. ġəmsəddin Eldəniz dərd içində

üzgün oturmuĢdu ki, məmləkətə bəd xəbər

yayıldı, – “Dvində Dəli Domrul adlı biri

Xudafərin körpüsünün qabağını kəsib,

körpünü uçurur və camaatı özünün

düzəltdiyi ensiz taxta körpüylə keçməyə

məcbur edir. Hələ bu azmıĢ kimi, qolzoruna

camaatdan xərac alır və ölkənin ən gözəl-

göyçək qızlarını özüylə götürüb mağarasına

aparır”. Dədə Qorqud deyəndə ki, – “Bu, o

Dəli Domruldur ki, ata-anasından can

istəmiĢ, onlar da verməmiĢlər. Arvadı öz

canını qurban vermiĢ, bu da Allahın xoĢuna

gəldiyi üçün ona yüz qırx il ömür verib”, –

Dəli Domrulun əlindən zara gəlib sarayın

qabağını kəsdirən xalqın etirazı Eldənizi cin

atına mindirdi.

Böyük oğlu Cahan Pəhləvan Ġrəvan

hakiminin üstünə getmiĢdi. BaĢı xarab

olmuĢ Qızıl Arslan silah tutmağı

yadırğamıĢdı – Gəncə, ġamaxı, Beyləqan

tərəflərdə Ģeir məclislərinə qatılır, fəlsəfə ilə

əlləĢirdi. Onun üçün ayrılan pul-paranı

elmə, Ģeirə, fəlsəfəyə xərcləyirdi. BaĢqa

əlacı qalmamıĢdı. Özü Dvin tərəfə getməyə

hazırlaĢırdı ki, həyətdə dostlarıyla ox atıb-

qılınc oynadan Məlikməmmədi gördü.

Məlikməmməd sümüklü-biləkli 18 yaĢlı

cəngavər olmuĢdu. Oğlunu və müəllimini

yanına çağırdı. Müəllimindən soruĢdu ki,

sonbeĢiyi necədir, düyüĢ qaydalarını

bilirmi? O da cavabında, – “Atabəyim,

canım sana fəda olsun, oğlunuzun, yetmiĢ

igidi ram edəcək gücü var” – deyəndə

üzünü Məlikməmmədə tutdu, – “Dəli

Domrul haqqında eĢitmisənmi?”

Məlikməmməd:

– EĢitmiĢəm və onu diz çökdürmək üçün

yanıb-yaxılıram. Deyirlər ki, böyük

qardaĢlarım duran yerdə mənə düĢməz ki,

Domrulun üstünə gedim. Ancaq bilin ki, bu

cəng üçün biləyim göynəyir, qanım coĢub

qaynayır.

ġəmsəddin oğlunu bir də altdan yuxarı,

üstdən aĢağı süzüb dedi: – “Get o dəli

küçüyün dərsini özün ver və baĢını mənə

gətir!”.

Yeri-göyü yaradan Əl-Qabizin baĢı yenə

kələfin ucunu açmağa qarıĢmıĢkən, biz də

Məlikməmmədlə Dvin tərəfə üz tutaq,

görək yolda onların baĢına nələr gələcək,

haranın dəlisidir bu Dəli Domrul...

* * *

Saraydan kənarda hamı bilirdi ki,

ġəmsəddin Eldənizin sonuncu uĢağı qızdır.

Bircə Məlikməmmədin ən yaxın, canbir üç

dostu həqiqəti bilirdi. Bu igidlərin hər biri

dağı yerindən oynadan cəngavərlər idi,

cəngin bütün sirlərini Məlikməmmədlə

birlikdə öyrənmiĢdilər.

Gecəni gündüzə qatıb üç ay yol getdilər,

gəlib çatdılar Dvin Ģəhərinin qənĢərindəki

dağların ətəklərinə. Bu Ģəhər haqqında

qəribə Ģeylər danıĢırdılar. Deyilənlərə görə

əsl adı Dəbil olan bu Ģəhərin mağaralarında

div sümükləri tapılmıĢdı deyə, adını dəyiĢib

Dvin qoymuĢdular. Bu “div” söz-söhbətləri

son vaxtlar daha da güclənmiĢdi. Hətta,

Dəli Domrulun əlindən qaçan havalı uĢağın

dediyinə görə, yeraltı mağaralarda divləri

öz gözüylə görübmüĢ. Hamının dəli dediyi

bu qızcığaz elə Ģeylərdən danıĢırmıĢ ki,

70 № 4 (16) QıĢ 2015

adam bunların yarısına inansa, baĢı xeyir-

Ģər qazanına dönərdi. Məlikməmməd bilirdi

ki, div, cin-əcinnə boĢ söhbətlərdir, ona

lazım olan Dəli Domrulun baĢı idi. DüĢərgə

salandan sonra dostlarından ikisini göndərdi

ki, Dəli Domrul barəsində ona səhih xəbər

gətirsinlər. Üç gün, üç gecə keçdi, dördüncü

gün dostları xəbər gətirdi ki, Dəli Domrul

həqiqətən el körpüsünü uçurub, Ģax-

Ģəvəldən ensiz bir körpü tikib. Gəlib gedəni

də məcbur edir ki, onun körpüsündən

keçsinlər. Körpüdən keçəndən otuz üç axça,

keçmək istəməyəndən isə qırx axça alır.

Hələ bu o yana dursun, bütün kiĢilərin

Ģalvarını aĢağı çəkdirib ayıb yerlərinə baxır,

gözəgəlimli qızları da seçib bir kənardakı iri

qəfəsə salır. Günün axırında isə bu qəfəsi iri

bir quyuya sallayandan sonra özü də

kənardakı mağarasına çəkilib dincəlir.

Səhər açılan kimi də yenidən yolkəsənliyinə

baĢlayır. Camaat, Domrul mağarasına

çəkiləndən sonra körpünü keçirlər. Qızlarını

xilas etmək istəyən qohum-əqrabasını isə

acımadan həmin quyuya tullayır. “Amma,

bizim hamımız onun üstünə tökülüĢsək,

onun bir biləyini qatlaya bilmərik. Bu cəng

silahla, güclə olmayacaq, bir fənd

iĢlətməyimiz lazımdır” – dedilər.

Məlikməmməd anadan fəndgir

doğulmuĢdu, odur ki, dostlarından ayrılıb

təkliyə çəkildi. Üç həftə dostlar

Məlikməmmədin üzünü görmədi. Dördüncü

həftə sübh açılar-açılmaz bir də gördülər ki,

Məlikməmmədin qara qaĢqa ağ atında çaya

baxanda

öz əksinə Ģığıyan çal qaraquĢ ərdəmli,

qənirsiz bir qız gəlib çadırlarının qənĢərində

dayandı. Dostları təlaĢ bürüdü, soruĢdular, –

“Ey, dilbər, bəs bizim ağamız hanı ki, onun

atını sən minmisən?”. Qız qəhqəhə çəkib

güldü və dedi, – “Əgər mən öldürdüyüm

adam həqiqətən sizin ağanızdırsa, baĢını

kəsib Dəli Domrula vermiĢəm ki, məni

körpüdən buraxsın. Onun kimi fərsizin sizin

kimi də mühafizləri olar” – qız yenidən

qəĢĢ edəndə Bayındır xan nəslindən Qam

Ğan əlini qılıncına atıb qızın üstünə Ģığadı.

Qız bir həmlədəcə Qam Ğanın qılıncını

ikiyə böldü. DaĢ Oğuz Ģəcərəsinin igid bəyi

Bayındır əmudu qaldırıb atın üstünə bir

addım atmıĢdı ki, əmudun sapı əlində qaldı.

Yalancıq nəslindən igidlikdə ad çıxarmıĢ

Qeyrət bəy gördü ki, bu qız onların yemi

deyil və həqiqətən də Məlikməmmədi

öldürübsə, üstünə birlikdə tökülməsələr

xeyri olmayacaq, qıyya çəkdi, – “Gör nə

günə qaldıq, oğuz ərənləri! Bir qızcığacın

əlində yesirik! Haydı, ərənliyi düĢünməyin,

birlikdə əzək bu qancığın baĢını! Ram edək

və alaq əlindən qızlığını! Həmlə..!” – qıza

hücum çəkdi, dostları da bir yandan. Qıza

bir yumruq vurdu, qız atdan yıxıldı. Durub

üst-baĢını çırpıb, – “Çoxdandır pəhləvan

ürəyi yemirəm, bu gün üçünüzün də ürəyini

ĢiĢə taxacağam” – deyib üçünün üstünə

birdən cumdu. Üç gün-üç gecə qurĢaq tutub

güləĢdilər – qız tək, onlar üç nəfər. Dostlar

gördü ki, belə getsə məğlub olacaqlar və qız

onların ətini ĢiĢə çəkəcək, dinclərini alanda

Yalıncığın soyundan Qeyrət bəy ah çəkdi,

dostlarına, – “Oğuldan dayağımız öldü,

atasına baĢımızı da versək bizi

bağıĢlamayacaq! Allah-taala bizi

qarğayıbdır, qardaĢlar! Taxt-tacımız

güvənsiz, ümidlərimiz sahibsiz qaldı! Elə

indi düĢüb ölək, yer-yurdda kimsə halımıza

qalmayacaq. Canını sevən burdan qaçsın,

bəylər. Mənimçin də bir dua eləyin, mən

baĢ götürüb ġama tərəf gedirəm”. Dostlar

da gördülər ki, tam yorulublar, bir də cəngə

girsələr, canları əldən gedəcək, ürəklərində

Qeyrət bəyə “Atan rəhmət!” dedilər. Qız

onların qırımından anladı və, – “Bəs,

ağanızın qanlı köynəyini Ģahınıza

götürməyəcəksinizmi?” – deyib atın

yəhərindən Məlikməmmədin qanlı


köynəyini onların üstünə tulladı. Qam Ğan

dizüstə çöküb köynəyi qapdı, üz-gözünə

sürtüb hönkürdü, – “Mənim baĢım sənə

qurban olsun! Ər at üstündə öyünər, atsız

igidin ümidi olmaz. Atını bir dilbər minib,

ağam hey! Sənsiz yurdda quzğun, tazı

dolaĢar. Atabəyim yaxasını yırtıb “oğul,

oğul!” deyib zarımazmı? ġəvə birçəkli

ananın saçları ağarmazmı? Gildir-gildir göz

yaĢını töküb, ağ üzünə acı dırnaq

çalmazmı? Qızıl tağlı hündür qalana Ģivən

düĢməzmi? Qız-gəlinlərin qəhqəhəli

gülüĢünü niyə kəsdin? Ta, ağ əllərə qızıl

xına yaxmasınlar? Elin anaları ağ çıxarıb,

qara donlarınımı geysinlər? Vay, bəy

qardaĢım, vay! Muradına-arzusuna

çatmayan yazıq qardaĢım!” – zar-zar ağladı.

Bayındır Qam Ğanın çiyninə əlini qoydu, –

“Əziz dostum, Ģər qarıĢır. Çox ağlama, qız

yanında bərk sızlama. DüĢün görək nə

etməli, bəd xəbəri atabəyə necə çatdırmalı?

Qeyrət bəlkə düzün deyir – elə, təğyirlibas

olub çöllərəmi düĢsək, yoxsa baĢımızı

cəllad kötüyünəmi qoyaq?”. Qam Ğan

gözünün yaĢını biləyilə sildi, qanlı köynəyi

daĢa çırpıb dikəldi, – “Cəhənnəm olsun hər

Ģey! Üstümüzdəki pul-qızıl ömrümüzün

axırınadək rahat yaĢamağa yetər. Gəlin

gedək...”. Dostlar atlandılar. Qeyrət bəy

çönüb qıza dedi, – “Dilbər, bizlərdən birini

özünə ər seçə biləcəksənsə, qoĢul bizə.

Yox, əgər bizimlə getmək istəmirsənsə, nə

dəvə görmüsən, nə də qığını. Qız

cavabında, – “Sizin kimi ərciklərin yüzünü

yaylağımda bir qara köpək otarır, nə sizə

arvad olaram, nə də sıranızda at çaparam.

Gedin, yolunuz uzun, əcəliniz yaxın olsun,

qorxaqlar!” – deyib atını döndərdi, səyirdib

bir anda gözdən itdi...

Gözəl dilbərin arxasınca çox igidlər

sürünüb, canından-baĢından olub. Biz də

baĢımızı gizlədib bu qənirsiz gözəli izləyək,

görək hardan gəlib, kimin kimsəsidir, nə

yuvanın quĢudur, hara gedir, niyə gedir?

* * *

Qız, qara qaĢqa ağ atını yel kmi səyirdib

gəlib çıxdı Xudafərin körpüsünün yanına.

Gördü ki, Dəli Domrul iĢ baĢındadır yenə –

kiĢilərin Ģalvarını aĢağı çəkdirib qabağına

baxır, ən yaraĢıqlı cavan qızları isə iri

qəfəsə yığır. Qız atdan düĢüb Xudafərinin

üstünə çıxdı. Arazın o tayına yerimək

istəyəndə Dəli Domrul onu gördü. Domrul

yanındakı cavan oğlanın biləyindən tutub

quyuya vıyıldatdı və qızın üstünə bağırdı, –

“Ey, südəmər, hara dürtürsən özünü,

görmürsən ki, o körpü bağlanıb, camaat

hardan keçir!? Gəl bura görüm!”. Qız heç

tövrünü də pozmadı, üzünü döndərmədən,

heç nə eĢitmirmiĢ kimi yoluna davam elədi.

Dəli Domrul qızın bu saymazyanalığından

cuĢa gəldi. Sıraya düzdüyü yarıçılpaq

kiĢilərin yarıdan çoxunu quyuya itələyib

qızın dalınca düĢdü. Qalan kiĢilər girəvədən

istifadə edib Ģalvarlarını yuxarı çəkdi,

əzizlərini də götürüb aradan çıxdı.

Dəli Domrul Xudafərinin iki tağının arasını

uçurmuĢdu deyə o biri baĢa tullanmaq lazım

idi. Amma bunu hər adam bacarmazdı. Qız

gördü ki, Dəli Domrul ona çatmaq üzrədir,

sürətini azca artırdı, ceyran kimi səkib

körpünün o biri ucuna tullandı. Dəli

Domrul ha hıqqındısa, bu uçurumu

tullanmağı gözü yemədi. Qıza, – “Sicim nə

qədər uzun olsa, yenə də gəlib doğanaqdan

keçər “– onsuz da hara getsən, yenə gəlib

bu körpüdən keçəcəksən. Görürəm ki,

cəldsən, gözəlsən, gəl dost olub birlikdə yol

kəsək, ləl-cəvahirat yığaq”.

Qız:

– Qaçaq-quldurluqda da bir mərdlik, kiĢilik

olmalıdır. Sən yolkəsənlərin ən alçağı, ən

Ģərəfsizisən. Sənin kimi yekəpər zalımla

dost olanın gərək Allah birinci ağlını alsın.

72 № 4 (16) QıĢ 2015

– Ey dilbər, bilmirəm kimsən, kimin

nəyisən. Mənə bu cür söz deyənin baĢını

yalın əllə qopararam. Cürətin də xoĢuma

gəldi. Sən mənim dərdimi bilsən, niyə bu

qədər zalım olduğuma halın yanardı. Sənə

xətər yetirmərəm, qorxma, gəl dost olaq...

– Halına qoy cəhənnəm odu yansın! Qoca-

cavan demədən kiĢiləri soyundurub

qabağına baxmağa nə deyirsən? Bir-

birindən gözəl, köməksiz qızları qəfəsə

salıb dərin quyuya sallamağa nə deyirsən?

Diri-diri quyuya tulladığın canlara nə

deyirsən? Yoxsa bu qədər vəhĢilik etməyə

bəhanən, haqqınmı var!? Sən, bəĢərin

görüb-eĢitdiyi ən böyük zalımsan! Sənin

günahların cəhənnəm atəĢini yandırmağa

düz min il bəs edər! Hələ sən bir bu

maymağın mənimlə dostluq etmək istəyinə

bax!

Domrul dizüstə çöküb hönkür-hönkür

ağlayanda, qıraqda – quyunun ağzındakı

qızları xilas etmək istəyən adamlar mat-

məttəl qaldılar. Onlar bayaqdan Domrulla

qızın söhbətini eĢidirdilər. Dəli Domrul

körpünü yumruqlayıb zar-zar zarıyırdı, –

“Adın nədir, dilbər? Sən məni daĢ bağlamıĢ

qəlbimdən vurdun. Ġçimdəki yavru

göyərçini qəfəsindən açıb pırıltıyla havaya

uçurdun. Mən də insanam, mənim də

ürəyim ətdən-qandandır. Bunca illər insana

nifrət etdim. Bilirsən niyə? Çünki, halıma

yanan, qeydimə qalan, dərdimi anlamağa

çalıĢan bircə nəfər də olsun insan olmadı.

Hamı mənə dəli dedi, qorxdular məndən.

Sən, sən isə qəlb evimi tar-mar elədin,

ruhumu dağıtdın, uçurdun. Dilbər, sevginin

nə olduğunu bilirsənmi? Sevdiyindən ayrı

düĢməyin nə dərd olduğunu qanırsanmı?”

– Sevgi, axmaq adamların yaxasını kənara

çəkmək üçün uydurduqları bəhanədir.

Ancaq yüngülağıl adamlar sevgidən boĢ-

boĢ danıĢarlar. Sevgidən dəm vuran bu

qədər qatil olmaz. Sən hiyləgərsənsə, mən

səndən on gün qabaq gəlmiĢəm bu hiyləgər

dünyaya...

– Keç bəri, keç, qurbanın olum. Keç, bir

dinlə məni. Dərdimi dinlə. Bəlkə bir ağıl

verdin bu ağılsız Dəli Domrula. Sənə əl

vursam, oğuzlu qoca Duxa nəslimə lənət

olsun. Keç, tullan bəri üzə. Ġstərsən bacım

ol, istərsən dostum, amma keç, azca

dərdləĢək. Sirrimi açmağa mən də dost

gəzirəm. Sən heç oğuz igidinin uĢaq kimi

ağladığını görmüsənmi? Gör halımı, bil

sirrimi, mən də içimi töküm, dincəlim.

Mənə bir ağıl verəcək sənin kimi dosta

ehtiyacım var – o, danıĢdıqca, daha da

bərkdən hönkürür, ağzının-burnunun

mütüyünü yığıb-yığıĢdıra bilmirdi. Adamlar

ürəklənib düz onların yanına gəlmiĢdilər.

Ġçlərindən yaĢlı bir kiĢi daha cürətli

çıxmıĢdı, əlini Domrulun çiyninə qoyub, –

“Özünü üzmə, oğul. Səni belə yuxaürək

bilməzdik. Ġndiyədək nə eləmisənsə, Oğuz

eli səni bağıĢlayar. Dur ayağa, Oğuz ərinə

diz çökmək yaraĢmaz. As-kəs, amma dizini

yerə qoyma”. Sonra da üzünü qıza tutub, –

“A qızım, bəlkə igidi dinləyəsən? Ġgid igidə

söykənər, bəlkə birlikdə Oğuzun üstünə

gələn Dvin ordusuna qarĢı birləĢəsiniz..?”.

Qız hirslənib qocaya bağırdı:

– Kəs səsini, əbləh qoca! Babam yaĢda

dünya görmüĢ kiĢisən. Bayaq bu dəliyə

Ģalvar çəkən, qızı qəfəsdə qalan, oğlu

quyuya atılan bir kiĢi necə ola bilər ki,

dilinə belə sözlər gətirir? Siz Dəli Domrula

qarĢı birləĢdinizmi, heç bunu ağlınızdan

keçirdinizmi? Qatil Domrulun kürəyinə

qılınc saplamaqdansa, onun göz yaĢlarına

inanıb dərhal da rəhmə gəlirsiniz. Siz nə

vaxt düzələcəksiniz? Dvinlər də, gürcülər

də düz edib kökünüzü kəsir, avamlar.

Ağsaqqalı sənin kimi olan elin, körpüsü

qamıĢdan olar! Dəli Domrul düz edib sizə

sitəm edir, sizə hələ bu da azdır! Amma..,

bir Ģərtlə sənin dərdini dinləyərəm, –


Domrula sarı dilləndi – “Bu camaatın

gözünün qabağında səninlə qurĢaq tutub

göləĢəcəyik, qılınc çəkib döyüĢəcəyik, yay

çəkib ox atacağıq, at səyirdib yarıĢacağıq.

Əgər məni yensən, səninlə dost olacağam,

yox əgər mən səni yensəm, qulum

olacaqsan, qanın da halalım olacaq”.

Dəli Domrul ayağa qalxıb, – “Razıyam!

Səni yenəcəyəm, amma, yenə də qulun

olacağam!” – dedi. Qız “hop” deyib bu

tərəfə tullandı. Adamlar yarıĢ meydanı

qurdular. Cəng baĢladı. AxĢamadək

güləĢdilər. Biri, o birini yıxa bilmədi.

Domrul icazə istədi ki, – “Qoy qəfəsdəki

qızları quyuya sallayım, sonra davam

edək”. Qız əldə qılınc qəfəsin yanını

kəsdirdi ki, – “Qızları quyuya sallasan, səni

də quyuya atacağam”. Domrul:

– Səbəbini soruĢma, amma qızları quyuya

sallamalıyam. Yoxsa... – qız Dəli Domrulun

sözünü ağzında qoydu, qılıncı çəkib onun

üstünə cumdu. Gecə yarısı ikisi də əldən

düĢmüĢdü, ikisinin də yüngül yaraları vardı.

Dəli Domrul imkan tapıb ox atdı, çarxın

pərçimini vurdu və qızlar bağırıĢa-bağırıĢa

qəfəsqarıĢıq quyuya düĢdülər. Qız gördü ki,

iĢ-iĢdən keçdi – qızları xilas edə bilmədi,

razılaĢdı ki, bu gecəlik dincəlib sabah

vuruĢu davam etdirsinlər. Domrul öz

mağarasına, qız da Xudafərinə çəkilib

dincəlməklərində olsun, sizə deyim bir sürü

eĢĢəkdən...

Havanın bağrını dələn sayrıĢan ulduzlar

təzəcə sönürdülər ki, qız, nal səsinə

yuxudan ayıldı. Xudafərinin o üzünə baxdı.

Gördü ki, bir sürü eĢĢək uçrumun o biri

baĢınadək gəliblər, bəri baĢa tullanmağa

qorxurlar. Qulaqlarına inanmadı – sürünün

önündəki ələngə at və bir qatır insan kimi

dil açıb danıĢırdı. At deyirdi:

– Sən cavansan, tullana bilərsən, amma mən

bacarmaram. Bu boyda eĢĢəyin sürübaĢısan,

çaydan keçməyə bir yol tapmaq sənin

iĢindir. Mən bu körpünü keçən vaxtlar

uçmamıĢdı. Görünür baĢqa körpü tikiblər,

onu tapmalıyıq. UĢaqları salaq çayboyu

yoxlasınlar...

Qız elə bildi yuxu görür, ya da qan itirib

deyə huĢu əldən gedir, eĢĢək sürüsünün

qarasına səsləndi ki, – “Bax orda taxta

körpü var, ordan keçin”. Qatır gözlərini

zilləyib qızı gördü və təĢəkkür etdi. Hə..,

vallah, təĢəkkür etdi, – “Allah sənə yar

olsun, bacı. Yoxsa bu eĢĢək sürüsüylə

sabahadək baĢ sındırmalı olacaqdım...” –

deyib sürünü Dəli Domrulun taxta

körpüsünə sürdü. Sürü Taxtakörpünü keçib

bəri sahildə cəmləĢdi. Qatır və ələngə at

sürüdən ayrılıb qızın yanına gəldilər. At bir

ayağını çəkirdi.

Qatır:

– Gecən xeyir, bacı. Sağ ol ki, keçidi

göstərdin. Xeyirdimi, gecənin bu vaxtı tək-

təhna burda gecələmisən? Yoxsa, özün də

körpünün yerini itirmisən – deyib anqırtıya

oxĢar səs çıxardı – deyəsən gülürdü.

Qız gözlərini bir də ovdu – bu yuxu deyildi,

qatır dil açıb danıĢırdı, – “Ġnana bilmirəm,

siz danıĢırsınız...” – deyəndə qatıb bir də

xısıltıyla anqırdı:

– Qorxma. Möcüzə olsa da, Allahın hər

möcüzəsinə inanmaq lazımdır. Allahın

insan yaratmasının yanında, qatırın dil açıb

danıĢması niyə möcüzə olmalıdır ki? Məni

də Allah yaradıb və insan kimi danıĢmağa

dil verib. Adım eĢĢəklər sultanı Rdritdir. Bu

isə anamdır – yanındakı axsaq, qoca atı

təqdim elədi.

Qız dili topuq vura-vura özünü təqdim

eləmək istədi, – “Mə.., mə...” – deyəndə at

diĢsiz çənəsini yuxarı qaldırıb qəĢĢ edərək

kiĢnədi, sonra da fınxıraraq susub soruĢdu,

– “Bizdən qorxma, sənə xətər yetirmərik.

Bu məmləkətin adı nədir, hansı padĢahın

torpağıdır?”

Qız:

74 № 4 (16) QıĢ 2015

– Azərbaycandasınız. Atabəy ġəmsəddinin

torpaqlarıdır... – dedi.

At:

– Söylə, bu ölkədə zəfəran bitirmi?

Qız:

– Zəfəranın vətənidir bura.

Qatır:

– Demək düz gəlmiĢik. ġükür. Axır ki,

yaxınlaĢdıq...

Qız:

– Hara, kimə, nəyə yaxınlaĢdınız?

Qatır:

– Atama... Ġnanmazsan, atam insandır. Bu

da növbəti möcüzə, – arsız-arsız yenidən

ürəkdolusu anqırdı.

Birdən eĢĢək sürüsü zınqırov səsinə perikdi

və ətrafa səpələndi. Qatır, qorxusundan

anasının döĢünə sığındı. Qız dinĢədi. Gördü

ki, səs quyudan gəlir. Quyuya yaxınlaĢanda

baxdı ki, qızların olduğu qəfəs qaldırılıb və

içində kimsə yoxdur. Qəfəs sonadək

qaldırılanda, sən demə, kəndir zınqırova

toxunub zəng çalırmıĢ. Dəli Domrulun

mağarasının daĢ qapısı aralandı. Gözlərini

ova-ova quyuya tərəf qaçıb qəfəsi kənara

çəkdi. Üzündən yuxusuzluq və yorğunluq

yağırdı. Ətrafa baxanda eĢĢəkləri, yanındakı

qızı gördü.

Dəli Domrul:

– Sən burda neyləyirsən, bu eĢĢəkləri

hardan baĢına toplamısan, yatmamısan

hələ?

Qız:

– YatmıĢdım, quyunun zənginə oyandım.

Qəfəsdəki qızlar hanı? Quyunun dibində

kim var?

Domrul:

– Bu sirrdir. Əgər məni yensən, biləcəksən.

Yenməsən, sən də o qəfəsdə quyuya

düĢəcəksən və onda hər Ģeyi özün görərsən

– deyib öz mağarasına çəkildi.

EĢĢəklər yenidən baĢ-baĢa verib

komalaĢdılar və Ģirin yuxuya getdilər. Rdrit

də anasıyla qızın yanında sərilib yatdılar.

Qızın isə gözlərinə yuxu getmirdi. Səhəri

dördgözlə açdı.

GünəĢ kipriyini qaldırıb yerə boylandı ki,

görsün, Allah hər Ģeyi qaydasına qoyub, ya

yox, gördü ki, Xudafərin tərəfdə eĢĢək,

qatır, qənirsiz bir qız baĢ-baĢa verib söhbət

edir, hirsindən rəngi-ruhu saraldı, istisi

qalxdı. Dəli Domrul əlində əmud, qılınc

kəsdirdi Taxtakörpünün baĢını – yenə yol

kəsib bac-xərac almağa. Qıza səsləndi ki, –

“Demək, hələ qorxub qaçmamısan?

Yuxusuzssan, günortayadək yat, dincəl.

Mən də iĢimi bitirim, yenə də qurĢaq tutub

güləĢərik”. Qız cavab verdi, –

“Gözləyərəm, sən zalımlığını et və

cəhənnəm əzabını bir az da artır!”

Qatır qızdan soruĢdu ki, – “Bu kimdir belə,

nə cəng, nə qurĢaq tutmaq?”

Qız dedi:

– Biz güləĢirik, uduzan, qalibin qulu olacaq.

At sözə qarıĢdı:

– Bizi baĢa sal görüm bu nə davasıdır? Bu

axmaq kiĢi kimdir?

Qız:

– Bu quyuda bir sirr var. O sirri öyrənmək

istəyirəm. Bu dəli el körpüsünü uçurub, özü

Taxtakörpünü salıb. Gəlib gedəndən xərac

alır, kiĢiləri soyundurub gizlin yerlərinə

baxır, gözəl-göyçək qızları isə qəfəsə yığıb

yerin altına göndərir. Bu zülmə son

qoymalıyam. Odur ki, onunla döyüĢürəm.

At baxdı ki, qızın üzündə, boynunda,

biləyində, dizində qılınc yaraları var. Tez

yaraları diliylə yaladı. Sonra da eĢĢək

sürüsünə yaxınlaĢıb uzun uzadı onlarla

burunlaĢıb iynəĢdi.

Dəli Domrul körpüdən keçən ilk kiĢiləri

soyundurub quyuya qolaylayanda və iki

qızı qəfəsə salanda eĢĢək sürüsü onun

üstünə qəfil hücum çəkdi. Domrul, birdən-

birə 50-60 eĢĢəyin tapdağı altında qaldı.

Sürü çəkiləndə qız gördü ki, Dəli Domrulun


üz-gözü qançır-qançır olub. Dəli gicəllənə-

gicəllənə özünü mağarasına salıb daĢ qapını

örtdü. Qatır sevindi, – “Rdrit tvaya nalevo3 ,

dəli köpəyoğlu, bu da özünü yolkəsən

sayır...” – ürəkdolusu anqırdı. EĢĢəklər də

onun səsinə səs verdilər. Amma Dəli

Domrul mağaradan çıxıb bir əlində uzun

qılınc, o biri əlində nizə eĢĢək sürüsünün

üstünə Ģığadı. Bircə həmlədə on iki eĢĢəyi

nizəyə taxıb quyuya sivirdi. Rdritin dizləri

qorxudan əsirdi. At isə bir yanını çəkə-çəkə

yan-yörədə aramsız vurnuxurdu. Domrulun

eĢĢəklərlə süpürləĢməyi günortayadək

davam elədi. Qız gördü ki, Domrul

eĢĢəklərin kökünü kəsəcək, qılıncını çəkib

cumdu onun üstünə. Bu dava nə az-nə çox,

düz altı gün davam elədi. Taxtakörpüdən

keçənlər bu cəngi axĢam düĢənədək

maraqla izləyir, bezəndə, çıxıb iĢ-güclərinin

dalınca gedir, sonra da onların yerini baĢqa

tamaĢaçılar tuturdu. EĢĢəklər arada-bərədə

qıza yardım üçün hücuma keçir,

soncuqlayıb Domrula bir-iki təpik iliĢdirib

sonra da geri çəkilirdilər. Amma bu

hücumlarda eĢĢəklərin hamısı canlarından

oldu. Domrul quyu tərəfə yaxınlaĢanda

öldürdüyü eĢĢəklərin ayağından yapıĢıb

quyuya tullayırdı. Qoca at yaxınlaĢıb

gözünü quyunun qaranlıq dibinə zilləyib,

qulaqlarını Ģəkləsə də, aĢağıdan bir səs-

səmir duya bilmirdi...

Dəli Domrulla cəngavər qızı qoyaq

eĢĢəklərin yanında, bir-birilərini al qana

qərq etməklərində olsun, biz də qayıdaq

ġəmsəddin Eldənizin sarayına, görək,

məmləkətin baĢbilənləri bizsiz nələr etmiĢ,

nələr etmək istəyirlər...

* * *

Dədə Qorqud – Allah onu Oğuz

elinin üstündən əskik etməsin, nəhayətsiz

ömür, sonsuz behiĢt nəsib eləsin – yenə

yuxusunu qarıĢdırmıĢdı. Hövlnak qaçdı

atabəyin hüzuruna ki, – “Bəs bilməzmisən,

oğuz elinin boynu yerə girdi, yenə bir

Ģərəfsizliyə boyun əydi, dostları Məlikəyə

xəyanət etmiĢ, onu düĢmənlə tək-tənha

qoymuĢlar. Xudafərin tərəfdə qan su yerinə

axır. Qızın igid ər kimi yorulmadan qılınc

çalır. Yemə, içmə, dəstəmazı poz, min illik

qəzaların vəbalına yüklən, amma igid

Məlikəyə tez yardım et!” Atabəy gördü ki,

qoca əvvəl-axır övladının oğlan olduğunu

öyrənəcək, dedi ki, – “Mənim övladım

Məlikə deyil, Məlikməmməd oldu,

Möminə xatun qız deyil, oğlan doğdu”.

Dədə Qorqud qıyya çəkdi, – “Aman, ya

Rəbbəna, aman! Bu nə dolaĢıq iĢ oldu. Bəs

“qız olacaq” demiĢdin? Ağ saqqılım kilim

oldu! Lalə düzlər çayır oldu! Qız demiĢdin,

oğlan oldu! Oğuz elim viran oldu!” – baĢını

iki əliylə tutub saraydan çıxdı. ġəmsəddin

Eldəniz dörd bir yana çapar saldı, –

“Məlikməmmədin dostlarını tapıb diri

verənə yüz qızıl, baĢını gətirənə isə əlli qızıl

ənam verirəm”.

Həmin gün Qızıl Arslan əlində bağlama,

qardaĢı Cahan Pəhləvanı axtara-axtara

ġəmsəddinin otağına gəldi. ġəmsəddin

qanıqara oturmuĢdu. Sevincək oğlunu

görcək soruĢdu, – “Bu vaxta qədər

haralarda küllənirsən! Gör neçə aydır evdən

çıxmısan, nə öldüyündən bir xəbər var, nə

də qaldığından! Yenə nədir o əlindəki,

yoxsa yenə qəzəldir?!”.

Qızıl Arslan:

– Mehriban atam, inanmazsan, dünyada

necə nurlu insanlar var. Gəncədən gəlirəm,

Ģeyx Nizaminin ziyarətindən. Ġnsan yüz

bizim kimi sultandan, Ģahdan üstün taxt-

taca sahibdir. Söz səltənətinə sığınıb,

ölkəsində ancaq sevgi və ədalət hökm sürür.

"Xosrov və ġirin"i isə – əlindəki bağlamanı

açıb kitabı atasının qarĢısına qoydu – “ġeyx

3 Eşşəklərin dilində - “Di get, sıpa”

76 № 4 (16) QıĢ 2015

Nizami, qağam Cahan Pəhləvana

göndərib”. ġəmsəddin Eldəniz kitabı

vərəqləyib farsca bir Ģey anlamadı və kitabı

döĢəməyə tullayıb, – “QardaĢlarından biri

gürcü qiyamçılarıyla, o biri də Dəli

Domrulla vuruĢur, sən isə qəzəl dalınca ta

Gəncəyə vurub getmisən, fərsiz vələd!” –

dedi və qalxıb oğluna yağlı bir sillə çəkdi.

Qızıl Arslan yanağını tutub dedi:

– Siz qan töküb torpaq davası çəkərkən, yer

üzündə sizin torpaqlardan da dəyərli

insanlar dinc yaĢayır, bu torpağın hər

gülünü, çiçəyini, gözəlini vəsf edir. Onlar

qurub yaradır, siz isə acımadan od vurub

dağıdırsınız. Onun mənə verdiyi nəsihətlər,

sənin mənə öyrətdiklərindən minqat

əfsəldir, ata. Bu kitab sənin məmləkətindən

dəyərlidir. Amma, Ģeyxə bircə Həmdünyan

kəndini bağıĢlamağa gücüm çatdı. Onu da

qorxa-qorxa verdim. Bilirdim ki, sən bu cür

Ģeylərdən anlamazsan. Ġxtiyarım olsaydı

bütün Azərbaycanı ona qurban verərdim.

– Alçaq köpək! – hirsindən ġəmsəddinin

gözləri hədəqəsindən çıxmıĢdı. Oğlunun

harasına gəldi vurur, ağzı köpüklənə-

köpüklənə qarğıĢlar yağdırırdı. Qızıl Arslan

isə baĢını-gözünü yumruqlardan qoruyur,

Nizaminin yeni məsnəvisini söyləyirdi:

"Ey mərdlik qalxanını atıb diz çökən insan!

Qəflət divi azğınlıq yoluna çəkən insan!

Güvənirsən Ģahlığa, Ģahlıq, gəldi-gedərdi.

Güvənirsən həyata həyatın da hədərdi”...

ġəmsəddin Eldəgiz elə bil oğlu Arslanın

qanına susamıĢdı. Oğlu aman istəmirdi, o

da rəhmə gəlmirdi. Qul-qaravaĢ Möminə

xatuna xəbər verdilər ki, – “Nə oturmusan,

Atabəy oğlun Qızıl Arslanı öldürür, tələs!”.

Xatun qaftanlı donunu əlinə alıb yüyrək

gəldi atabəyin otağına. Gördü ki, əri

oğlunun ağız-burnunun qanını qatıb bir-

birinə. Oğlunu ġəmsəddinin əlindən alıb

qapıdan eĢiyə ötürdü. Özü isə qayıdıb ərinə,

– “Sən haranın tulasısan ki, mənim oğluma

əl qaldırırsan, hı! Yoxsa kim olduğunu

unutmusan, qul oğlu qul! Səni mən adam

eləyib taxta çıxartmıĢam, yoxsa

unutmusan!” – deyib onun yanağına yağlı

bir sillə çəkdi. Xatun düĢdü ərinin üstünə –

ġəmsəddin Məlikməmmədi tutdu, xatun

Qızıl Arslanı. O Məlikməmmədi tutdu,

xatun Cahan Pəhləvanı. Axırda xatun, –

“Bu gecədən səni sarayımda görməyim!

Rədd ol gəldiyin qul bazarına! –

ġəmsəddinin biləyindən tutub qapıdan çölə

itələdi. Sarayın həyətində havalı Qızıl

Arslanın səsi hələ də gəlirdi:

“Sən dadıma çatmasan, Ģah demərəm adına,

Qiyamətin günündə çatmasınlar dadına.

"Dad, aman", deyə-deyə qalan görüm səni

mən,

Zülmünün cəzasını alan görüm səni mən”...

... Xatun ərinin getməyini gözləmədən, özü

gecəykən gəlini Zahidə xatunun yanına –

Əlincə qalasına küsülü getdi. Atabəylərin

xəzinəsi də həmiĢə Naxçıvanın Əlincə

qalasında yerləĢirdi. Qızıl Arslan da

qardaĢıoğlu Əbu Bəkri gecəykən götürüb

Qarabağa yollanmıĢdı. Sabah açılan kimi

ġəmsəddin Eldəniz özünün mühafizlər

dəstəsini də götürüb oğlu Məlikməmmədin

arxasınca yollandı. Beləliklə, saray sahibsiz

qaldı...

* * *

Hamının iĢi daĢa dirənən bir vaxtda,

məmləkətin qeydinə qalan tək insan

Məhəmməm Cahan Pəhləvan oldu.

Ġndiyədək Novruz bayramı Ģənliklərində

atasının keçirdiyi güləĢ yarıĢlarında Cahan

Pəhləvan həmiĢə qalib çıxmıĢdı.

Məhəmməd üst-üstə qoyulmuĢ dörd mis

təbəqəni dürmək kimi bükür, bir neçə nalı


eyni zamanda əli ilə əyməyi, bir yumruğu

ilə atı aĢırmağı, öküzü götürüb hasardan

atmağı belə bacarırdı. Elə bu qeyri-adi

qüvvəsinə görə onu el arasında "Cahan

Pəhləvan", – dünyanın pəhləvanı

adlandırmıĢdılar. Ona xəbər çatanda ki, ata-

anası sarayı tərk edib, atasından bir xəbər-

ətər yoxdur, onda, ürəyi məmləkəti üçün

yandı. Sabah Təbrizdə ənənəvi Novruz

güləĢi keçiriləcəkdi. Hamı da Cahan

Pəhləvana baxmağa gələcəkdi. Onun isə

qurĢaq tutub güləĢməyə halı yox idi, amma,

Təbriz əhlinin də Novruz Ģənliyini pozmaq

istəmirdi. Cahan Pəhləvana çatdırdılar ki,

anasının da halı birdən-birə xarablaĢıb.

Könülsüz də olsa bayramda güləĢdi və Qara

Məlik adlı bir kasıb adam onu yıxdı. Bu

hadisə tamaĢaçıları o qədər heyrətləndirdi

ki, Təbrizdəki məhəllələrin birinə Qara

Məliyin adı verildi, bu kasıb pəhləvan

haqqında nağıllar qoĢuldu. ġənliklər bitən

kimi Cahan Pəhlivan Naxçavana tərəf üz

tutdu. Atasını axtarmağa çaparlar göndərdi.

Anasıyla söhbətdən anladı ki, atası

ġəmsəddin Eldəniz hakimiyyətdən əl

çəkdib, onda, o, dövlətin xəzinəsini və

hakimiyyəti ələ aldı və car çəkdirdi ki,

Atabəy Əzəm ġəmsəddin Eldəniz dünyadan

köçüb, bu gündən Eldəgizlərin padĢahı

odur.

ġəmsəddinin yoxa çıxması bütün qonĢu

məmləkətlərə yel kimi yayıldı. Ġraq

əmirlərinin təhriki ilə girəvədən istifadə

edən səlcuq sultanı Arslan ġah deyiklisi

Məlikəni almaq adıyla birləĢmiĢ qoĢunların

baĢında Azərbaycana, Cahan Pəhləvanın

üzərinə yürüĢ etdi. Ancaq yolda

xəstələndiyindən geri qayıtmalı oldu.

Həmədana qayıtdıqdan sonra sultan Ģəhər

rəisinin qızı ilə evləndi və Cahan Pəhləvanı

özünün atabəyi təyin edərək, onu barıĢıq

üçün yanına çağırdı. Hakimiyyəti atəbəyə

verəndən az sonra sultan dünyasını dəyiĢdi.

Deyirlər ki, Pəhləvan onu zəhərləyib.

Çünki, Möminə xatun, onun, bundan sonra

sağ qalmasını dövlət üçün faydalı bilməyib.

Sultanın ölümündən sonra Atabəy Cahan

Pəhləvan öz qardaĢı Qızıl Arslanı

Azərbaycan və Arran hakimi, həmçinin ali

komandan təyin etdi. Cahan Pəhləvan öz

oğlu Əbu Bəkrin tərbiyəsini də qardaĢına və

ġirvandan onun himayəsinə sığınmıĢ

Xaqani ġirvaniyə tapĢırdı. Cahan Pəhləvan,

dövləti oğlanları arasında bölüĢdürdü. Qızıl

Arslanın yetirməsi olan Əbu Bəkri özünün

varisi elan etdi, Azərbaycan və Aranın

idarəçiliyini ona tapĢırdı. Bu arada anası

Möminə Xatun haqqın dərgahına qovuĢdu.

Qırx gün yas saxladıqdan sonra tapĢırdı ki,

“dünyanın və dinin cəlalı, islamın və

müsəlmanların namusu Möminə xatunun

xatirəsinə” bir məqbərə tiksinlər.

Məqbərənin tikintisini naxçıvanlı memar

Əcəmiyə həvalə edib tapĢırdı ki, türbənin

bütün üzləri kənarlardan Yasin surəsinin

mətni ilə haĢiyələnsin.

Amma tezliklə ölkəni Səlahəddinin

hücumundan qorumaq üçün düĢmən üzərinə

gedən atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvan

yolda xəstələndi və ən yaxĢı həkimlərin

səylərinə baxmayaraq Həmədanda rəhmətə

qovuĢdu. Onun cəsədini arvadı Zahidə

xatunun iqamətgahına – Əlincə qalasına

gətirdilər və orada torpağa tapĢırdılar.

Allah Cahan Pəhləvanın yerini behiĢt

eləsin, ruhu Ģad olsun, biz də qayıdaq Dəli

Domrulun yanına, görək dava-dalaĢın sonu

necə olur...

* * *

Qız da, Dəli Domrul da heydən-taqətdən

düĢüb yan-yana üzüstə yerə sərilmiĢdilər.

Ġkisi də ölməyə razı idi, ancaq, qılıc qaldırıb

rəqib baĢı kəsəcək halətləri qalmamıĢdı. ġər

qarıĢanadək bir-birinin gözünün içinə baxa-

baxa hərəkətsiz qaldılar. Rdrit ikisinin də

78 № 4 (16) QıĢ 2015

qılıncını ağzına alıb quyuya atdı, –

“Axmaqlar, sizdə ki bu qədər güc var, niyə

bir-birinizin canına yerikləmisiniz!? Qalxın

və bir-birinizin dostu olun! Görüm bundan

sonra bu məmləkətin üstünə kim cürət edib

qoĢun çəkər!?”. Yorğun gözlərə elə bil nur,

qızmıĢ baĢa qan gəldi, ikisi də qaĢ-göz,

kiprikləri ilə iĢarə verib dostluğa

razılaĢdılar. Rdrit və anası köməkləĢib

onları Domrulun mağarasına daĢıdılar. Ġki

gün-iki gecə Domrulla qız bir yataqda yatıb

yorğunluqlarını aldılar. O gecə Domrul

bütün baĢına gələnləri, indiki

yolkəsənliyinin səbəbini açıb olduğu kimi

qıza danıĢdı:

* * *

– Allah-taala ata-anamın canını alıb mənə

və arvadıma yüz qırx il ömür verəndən

sonra obamızı dəyiĢmək qərarına gəldik.

Çünki, var-dövlətim, mal-qoyunum var idi,

ancaq övladımız yox idi ki, biz öləndən

sonra ona sahib dursun. HəmiĢə övlad

həsrətilə yaĢayırdıq. Günlərin bir günü

çobanım sürünü bir ĢiĢ dağın ətəyində

otaranda birdən duman, çiskin hər tərəfi

basır, hər yer gecə kimi qaranlıq olur.

Çoban qoyunlarının içində gizlənib

gözləyir. Bir az sonra duman çəkilir, hava

iĢıqlanır, ancaq elə bir tufan olur ki, gəl

görəsən. Tufan kəsəndən sonra çoban görür

ki, qoyunun içində yeni doğulmuĢ bir körpə

hey ağlayır. Çoban qoyunların birini tutub

uĢağa əmizdirir. AxĢam düĢəndə çoban

uĢağı keçəyə büküb bizə gətirdi. Ər-arvad

çox sevindik, Allah bizə övlad qismət

eləmiĢdi. Adını Basat qoyduq. Arvadım

uĢağa öz doğma balası kimi baxırdı. Bir gün

DaĢ Oğuzdan Qiyan Selcik uĢağın

görümünə iki qoyun gətirmiĢdi. Qurbanlığı

kəsməyi sabaha saxladıq və Qiyan Selciklə

ova çıxdıq.

Arvad Basatı yedirdib yüyürüyə qoyur.

Qollarını çırmayıb bir teĢt xəmir yoğurur.

Xəmiri içəridə qoyub ocaq qalamağa gedir.

Arvad həyətə çıxan kimi Basat yüyürükdən

düĢüb bütün xəmiri yeyir, yenə yüyürüyə

çıxır. Arvad ocağı qalayır, evə girir ki,

xəmiri aparıb biĢirsin, qabı boĢ görür. Evdə

uĢaqdan baĢqa heç kim yox imiĢ. “BeĢ

günlük uĢaq da xəmir yeyərmi?” – arvad

güman edir ki, xəmiri cinlər və hallar

aparıb. Yenidən bir qab xəmir yoğurur.

Yenə həyətə çıxıb qayıdınca, görür ki,

xəmir yoxdur. Bunları mənə danıĢanda

dedim ki, – “Sevindiyindən baĢına hava

gəlib” – hələ güldüm də. O gün qurbanlıq

qoyunları kəsdik, yediyimizi yedik,

yemədiyimizi də otaqdakı saxlanca qoyduq.

AxĢam uĢağın otağından gələn səsə

yuxudan oyandıq. Nə görsək yaxĢıdır..?

Gördük ki, qoyunların ikisi də yeyilib,

Basatın da ağzı qanlıdır. Ər-arvad əlimiz

ağzımızda qalmıĢdı.

Basatın qorxusundan bir müddət qonĢuda

qaldıq. O isə yolağadan içəri girən hər Ģeyi

yeyirdi. Tövlədə mal-heyvan qalmamıĢdı.

Bu məsələdən sonra ev-eĢiyi satıb bir

baĢqa yerdə ev tikdirdik, mal-heyvan alıb

ora köçdük. Yenə mal-heyvan bir həftənin

içində yoxa çıxdı. Bu qədər yeyən adam

böyüyüb div boyda olmalıydı. Ancaq fikir

verirdik ki, Basat hələ də diĢ çıxarmamıĢdı.

Qorqud Dədəyə sifariĢ göndərdim ki, –

"Dədəm hey! Allah mənə bir övlad verib,

sir-sifəti, ağlaması, gülməsi, yürüyüĢü adam

kimi. Di gəl ki, at basıb yeyər, qan

sümürər". Dədə Qorqud gəldi. UĢağa baxıb

– "Oğlanım, bu insandı, heyvanla Ģəriki

yox! Gəl, buna yaxĢı at al. Qoy qılınc

çalsın, kafir əzssin. YaxĢı igidlərlə dostluq

etsin! Adını sən Basat qoymusan – pis ad

deyil, yaĢını da Allah versin!" – deyib getdi.

Bundan sonra ürəyimiz azca təskinlik tapdı.

Amma yenə də qorxumuzdan hər gün iki


qoyunu Basatın otağına itələyib qapını

kilidləyib qaçardıq. Zavallı heyvanların səsi

adamın iliyinə iĢləyirdi. Bu münvanla

Basat on yeddi yaĢına çatdı. Bir gün içəriyə

saldığımız inəyi yeyib bitirdi, gəyirəndən

sonra içəridən səsləndi ki, – “Canım anam,

gözüm atam, daha mənim bir inəklə qarnım

doymaz, susuzluğum sönməz. Sizi yeyib-

bitirdim, yenə də doymadım. Daha məni

yedirəcək mal-heyvanınız da qalmadı.

Haqqınızı halal edin, gedib özümə bir

mağara düzəldəcəyəm və ayrı

yaĢayacağam.” Basat o vaxtdan evimizi tərk

edib getdi.

Aradan illər ötmüĢdü. Bir gün eĢitdik ki,

Basat bir divlə dostlaĢıb, camaata göz

verib-iĢıq vermirlər. Qoyun, mal-qara

sürülərini basıb yeyirmiĢlər. Bu divin

alnının ortasında bircə gözü varmıĢ. Ona

görə də adına Təpəgöz deyirmiĢlər.

Təpəgöz o qədər qüvvətliymiĢ ki, dağa əl

atsa yerindən qopararmıĢ. Gecələr kəndləri

basıb adamları diri-diri parçalayıb

yeyirmiĢlər. Yemədiklərini də tutub

mağaralarına aparırmıĢlar. Bu lənətə gəlmiĢ

Təpəgözə, sən demə qılınc, nizə, ox

batmırmıĢ. Zəif yerinin sirrini bilən təkcə

Basat imiĢ. Bir gün qoyun sürüsü üstündə

oğlumla Təpəgöz dalaĢırlar. Basat da

yatarkən xəncəri dostunun gözünə saplayıb

onu öldürür. Bundan sonra camaat dincliyə

qovuĢur. El arasında yalandan səs-soraq

yayıldı ki, guya Təpəgözü keçəl Ġmranın

oğlu Ġskəndər öldürüb. Amma, yalan

sözdür. Ġskəndər deyilən o kələkbaz,

Təpəgözü görsə qorxudan altını batırardı.

Günlərin birində oğlumun dalınca

yollandım. Güc-bəla onu bu mağarada

tapdım. Oğlum Ģümal kimi yaraĢıqlı oğlan

olmuĢdu. Mağarasında da bir-birindən

Ģahanə, gülə qan ağladan, mələklərə köz

ayaqladan, aĢiqlərə sinə dağladan otuz bir

qız var idi. ÖpüĢüb-görüĢdük. Bütün baĢına

gələnləri mənə danıĢdı. Sən demə, Basat

doğulan gün göy elə guruldayırmıĢ ki, DaĢ

Oğuzdan Aruzun arvadı bala salır və

qorxudan qaçıb gizlənir. Arvad qayıdanda

görür ki, uĢağı təkgözdür. “Allah verən

paydır” – deyib aparır evinə. Sən demə

arvadın götürdüyü uĢaq TəpəgözmüĢ –

ildrım göydən salıb yerə. Əslində isə

Aruzun əsl oğlu Basatdır. Çoban da Basatı

gətirib bizə. BaĢa düĢə bilirsənmi,

qarıĢdırmadım ki..?

– Yox, anlayıram, – qız eĢitdiklərinin nağıl,

yoxsa həqiqət olduğunu tam anıĢdıra

bilmirdi.

– Aruzun arvadı görür ki, uĢağı evdə-eĢikdə

bir Ģey qoymur – hamısını basıb yeyir, verir

böyük oğlu Qıyan Selcikə ki, gətirib

körpəni bizim evə qoysun. Qiyan yolda

eĢidir ki, artıq bizim uĢağımız var, amma,

yenə də Təpəgözü gətirib gizlədir Basatın

otağındakı yüyrüyün altında. Guya ki,

uĢağımız olmadığı üçün ana-balanın bizə

ürəyi yanırmıĢ... Ta, xəbərləri yoxmuĢ ki,

Allah özü onun övladını birinci bizə

göndərmiĢdi. Bu vurğun təpəsindən vurmuĢ

Təpəgöz də Basatın otağında gizlənib, ona

verdiyimiz hər Ģeyi gözünə təpirmiĢ. Biz də

boĢuna yerə uĢağın günahına girmiĢik.

Basat isə balacalıqdan Təpəgözlə

oynadığından ona alıĢıb, onsuz qala

bilmirmiĢ. Div də oğlumun hesabına

rahatca qarnını doyurub bizi lüt qoymuĢdu.

Basatın evdən getməyi də Təpəgözün

fırıldağı olub. Basat deyirdi ki, həmin gün

getməsəymiĢlər, Təpəgöz oğlumu

hədələyirmiĢ ki, bizi ər-arvad yeyəcəkmiĢ.

Oğlum da naəlac qalıb ona qoĢulub. Sən

demə el-obanın kəndlərini, mal-qarasını

basarkən Basatın qəniməti bircə quzu, ən

uzağı da gözəl-göyçək olsa, bir qız olarmıĢ.

Oğlum adamyeyən, çiy-çiy qoyun-inək

yeyən deyilmiĢ. Ağlı kəsəndən sonra,

sadəcə Təpəgözün tilsimindən canını

80 № 4 (16) QıĢ 2015

qurtara bilmirmiĢ. Basatın söhbətindən

məlum olur ki, Təpəgözün yurdu Günortac

imiĢ. Təpəgöz deyirmiĢ ki, – “Biz zinadan

doğulmuĢ iki qardaĢ, bir bacıyıq. Anamız

bizi Ģeytanın Ģərindən qorumaq üçün Yerdə

gizlədib. Bacı-qardaĢım məni axtarıb

tapanadək, mənimlə qalmağa məcbursan.

Onlar gələndən sonra sən azadsan və

məmləkətinin də canı bizdən qurtulacaq.

Biz isə yenidən öz vətənimizə – Gönortaca

qayıdacağıq”.

Basat Təpəgözü öldürəndən sonra onun

bütün var-dövləti, qırxotaqlı mağarası, cah-

cəlalı oğluma qalmıĢdı. Amma, camaata

etdiyi sitəmdən qorxduğu üçün mağaradan

eĢiyə çıxa bilmirmiĢ. Otuz bir arvadının hər

gün bir neçəsi təğyirlibas olub azuqə toplar

və Ģad-xürrəm yaĢayırmıĢlar. Mən evimə

qayıtdım ki, arvadımı və varımı-mülkümü

də götürüb qayıdım oğlumun yanına.

Amma Basatın yanına qayıdanda gördüm

ki, iki div – həmin bacı-qardaĢ qara geyib

oturublar taxtda. Basatımın və arvadlarının

da baĢlarından baĢqa bir Ģeyləri qalmayıb –

zavallıları diri-diri yeyiblər. Qır-

qızıllarımızı, mal-heyvanlarımızı əlimizdən

aldılar. Arvadımı qəfəsə salıb məni özlərinə

qul elədilər. Yeməyə bir Ģeyləri

qalmayanda, məni məcbur elədilər ki,

Xudafərindən keçən bütün canlıları onlara

daĢıyım. Əlacım kəsildi. Axı canımdan çox

sevdiyim arvadımı əsir almıĢdılar...

Əvvəlcə adamları aldadıb mağaraya

çağırırdım, sonra məcbur edirdim, lap sonra

isə öldürüb divlərə gətirirdim. Artıq qəssab

kimi qana susamıĢdım, mərhəmətdən

məhrum olmuĢdum. Amma bacı-qardaĢın

qarnını doyurmaq mümkün deyildi.

Bir gün xəlvəti pıçıldaĢanda qulağım aldı

ki, Günortaca gedən yol yerin altındaymıĢ

və ikilikdə uzun yolçuluğa çıxmaları

mümkün deyilmiĢ – necəsə, qız div

doğmalıymıĢ. Körpüdən keçənlərin ora-

bura qaçmaması, azuqələrinin gecikməməsi

üçün mənə Xudafərini uçurmağı tapĢırdılar

və taxta-qamıĢdan ensiz bir körpü

tikdirdilər. Mənə, onları və ərzağı quyuya

sallamağa bir qəfəs düzəltdirdilər, odundan

yoğun bir mil yondular. TapĢırdılar ki, –

“Körpüdən keçən bütün kiĢilərin qabağını

yoxlayacaqsan. Əgər bu ölçüdə həcəti olanı

varsa, onu tapıb bizə göndərəcəksən.

QarĢına çıxan bütün gözəl-göyçək qızları da

sappasağlam qəfəsdə bizə sallayacaqsan.

Dediyimiz kiĢini tapana qədər yeməyə hər

nə əti olsa, quyuya atacaqsan, bizə hər gün

azı beĢ gözəl qız göndərəcəksən. Arvadın

bizimlə əsir gedəcək. Arxayın ol, ona xətər

yetirmərik. Amma, dediklərimizi etməsən,

arvadını ölmüĢ bil”. Sonra da bacı-qardaĢ

divləri arvadımla birlikdə gördüyün quyuya

salladım. Düz ilyarımdır ki, onlara qulluq

edirəm. Heç bilmirəm ki, arvadım sağdırmı,

yoxsa ölübmü...

Hə.., gözəl dilbər, bax belə... Bilmirəm ki,

bu əzablarıma nə vaxt son qoyulacaq. Allah

mənə yüz qırx il ömür verdi, sonra yaddan

oğul verdi. Dünya necə qarıĢdısa, yer üzünə

üç div gəldi və verdiyini divlərə yedirdi.

Ömrüm zəhər tuluğuna döndü. KaĢ ki, o

vaxt öz əcəlimlə ölməyə razılıq verəydim,

ata-anamı da mənasız imtahana

çəkməyəydim. Divlər canını mənə fəda

edən arvadımı əsir, məni isə özlərinə

itaətkar qul elədi. Yenə də Allaha qurban

olum, yəqin ki, düĢündüyü bir iĢ var. Allah

aqibətimizi xeyir eləsin... Ġndi sən de,

kimsən, hardandır səndə bu qədər güc-

qüvvət, hardan gəlib, hara gedirsən? Qızın

Dəli Domrula rəhmi gəldi. Səsini dəyiĢdi,

sirrini açdı ki, – “Mən qız deyiləm. Atabəy

ġəmsəddin Eldənizin sonbeĢik oğlu

Məlikməmmədəm. Səni öldürməyə

gəlmiĢdim. Amma görürəm ki, səndən də

rəhmsiz qatil yerin altındadır. Gərək, məni

quyuya sallayasan ki, o divlərin nəfəsini


birdəfəlik kəsim və məmləkəti bu

acgözlərin əlindən qurtarım”.

Dəli Domrulun heyrətdən əli ağzında qaldı:

– Allah, Allah, sənin qüdrətinə Ģükürlər,

böyüklüyünə həmd-sənalar olsun! Nə qədər

sirrin varmıĢ sənin... Bizim qız bildiyimiz

Məlikə xanım, sən demə oğlanmıĢ, həm də

biləyini on pəhləvanın əyə bilməyəcəyi bir

igid imiĢ...

Məlikməmməd yerindən qalxdı:

– Dur məni quyuya salla. Dediklərimi də

diqqətlə qulağında sırğa elə: bir həftə

qaydası üzrə divlərə inək-qoyun

göndərərsən. Gündə beĢ gözəli də unutma.

Yeddinci gün ərzağı da, qızları da kəsərsən.

Onuncu gün qəfəsi boĢ sallarsan. Quyudan

salamat adam çıxsa, onun dediklərini

edərsən. On birinci gün quyudan adam

çıxmasa, bil ki, burda gözləməyin mənası

yoxdur – yerin altından bir ümid gözləmə

və buralardan çıx get.

– Etmə, igid. Canına yazığın gəlsin. Mən ki

o divləri görmüĢəm, onlara zor gəlmək

mümkün deyil. Onlar səni görən kimi tikə-

tikə parçalayacaqlar...

– Sən mən dediyimi elə. Al bu bilərziyimi –

qolundan bilərziyini açıb Domrula verdi, –

əgər arxamca məni axtaran biri gəlsə,

yerimi deyərsən. On bir gündən sonra

gəlmiĢ olsa, deyərsən ki, div məni

parçalayıb yeyib.

Dəli Domrul gördü ki, Məlikməmməd

tərsin biridir, fikri qətidir, naəlac qaldı,

onun dediyi kimi əvvəlcə quyuya beĢ qoyun

tulladı, sonra da üç gözəl qızla birlikdə

Məlikməmmədi quyuya salladı. Rdritlə

anası eĢikdə idilər. Görəndə ki,

Məlikməmməd yeraltı dünyaya sallanır, nə

illah elədilərsə, Məlikməmməd onları

götürmədi. Rdrit onu bağrına basıb zarıdı, –

“Əziz bacım, sənin uğrunda bütün sürünü

qurban verdim. Dünyanın dörd yanını qoca

anamla gəzib-dolaĢdıq – atamı tapa

bilmədim. Bircə yerin altı qalıb, gəl inad

etmə, qoy mən də səninlə gedim”.

Məlikməmməd “yox” deyib durdu – “Mən

qayıdanadək burda gözləyin. Soraqlayaram,

əgər sənə oxĢar adam görsəm, sənə sifariĢ

göndərərəm” – dedi.

Dəli Domrul əlləri əsə-əsə Məlikməmmədi

və qızları quyuya salladı... Qəfəs quyunun

dibinə çatanadək elə bil uzun illər keçdi.

Qızlar qorxudan Məlikməmmədə

qısılmıĢdılar. Qəfəs quyunun dibinə çatanda

zınqırov zəng çaldı. Bir xeyli keçmiĢdi ki,

qaranlıq mağaranın dəhlizində bir gurultu,

bir nərilti qopdu, ta nə təhər. Sonra iri bir

kölgə peyda oldu. Kölgə yeridikcə

mağaranın tavanından toz-torpaq tökülürdü.

Qəfəsə yaxınlaĢanda gördülər ki, boyu iki

insan boyda, yeyib-yatmaqdan qarnı iki

dəvə yükü boydadır, adam baxanda bağrı

yarılır, elə bilirsən bir dağ qopub gəlir. Divi

görən kimi qızlardan ikisinin ürəyi getdi, o

birisi isə donunu batırıb Məlikməmmədə

daha bərk qısıldı. Div böyrünü basa-basa

qəfəsin qapısını açıb onları buraxdı, sonra

da kəndiri çəkib qəfəsi Dəli Domrula

göndərdi. BayılmıĢ iki qızın hərəsini bir

çiyninə alıb, Məlikməmmədə dedi, – “Siz

burda gözləyin, bunları qoyub qayıdıram”.

Dəhliz möhkəm isti idi. Div qızları

aparandan sonra Məlikməmməd yan-

yörəsinə göz gəzdirdi. Birdən bir küncdə

parıldayan Ģey gözünə sataĢdı. YaxınlaĢıb

gördü ki, Rdritin quyuya tulladığı Dəli

Domrulla özünün qılınclarıdır. Tez

qılıncların ikisini də götürdü, birini qızın

kürəyində, birini də paltarının altından öz

kürəyində gizlədi. Div qayıdıb onları da

qabağına qatıb apardı. Yeridikcə

Məlikməmməd baxdı ki, getdikcə isti azalır.

Xeyli gedəndən sonra gəlib bir otağa

çıxdılar. Qapını açıb bir boĢ otağa girdilər.

Gördü ki, bu otağın içində də bir qapı var,

bu qapını açdılar, bir ayrı otağın içində də

82 № 4 (16) QıĢ 2015

bir qapı var, bu qapını da açdılar, bir ayrı

otağa girdilər. Onun da qapısını açdılar...

Belə-belə Məlikməmmədgil yeddinci qapını

açanda gördülər ki, burda taxtın üstündə elə

bir nazənin əyləĢib ki, yemə, içmə, xətti-

xalına, gül camalına tamaĢa elə. Qızın dizi

üstə isə bir div baĢını qoyub yatmıĢdı.

Onları gətirən div qapını arxadan kilidləyib

getdi. Qız onları görcək dedi:

– Ey zavallı gözəllər, heyf sizdən, divin

qadın xəstəliyi baĢlayır, elə acıqlıdır ki,

ayılan kimi, sizi bir dəqiqə də sağ qoymaz.

Məlikməmməd eĢitmiĢdi ki, divlər dərin

yuxu yatırlar, amma yoxlamaq istədi ki,

görsün div yuxusu necə olurmuĢ. Qıza dedi:

– Bunlar elə iki nəfərdirmi?

Qız baĢıyla təsdiq elədi.

Məlikməmməd:

– Bunları necə öldürmək olar?

Qız çiynini çəkib dedi, – “Bunların ətinə

heç nə batmır deyirlər”.

Məlikməmməd qızın dediklərinin

doğruluğunu yoxlamaq üçün xəncərini

çəkib, divin ayağını dəlməyə baĢladı. Div

gözlərini açıb, qıza dedi: – “Qoyma,

ayağımı milçək yedi!”.

Məlikməmməd bir az gözləyib yenə baĢladı

divin ayağını dəlməyə. Div gözlərini açıb

qıza çığırdı: – “Qoyma, ayağımı milçək

yedi!”

Üçüncü dəfə Məlikməmməd divin ayağını

dələndə div yerindən qalxıb qıza bir Ģapalaq

vurub dedi: – “Sənə demirəm ayağımı

milçək yedi!”... Birdən Məlikməmmədi və

yanındakı qızı gördü. Div yuxulu-yuxulu: –

Yeməli qızlarsınız, bir az möhlət verin

yatım, sonra durub sizi yeyərəm... – div

baĢını yenə qızın dizi üstünə qoyub yatdı.

Divdən Ģapalaq yeyən qızın üzü gömgöy

göyərmiĢdi, ağlayırdı.

Məlikməmməd soruĢdu, – “Bəs deyirdin

bunlara heç nə batmır... Deyirlər divlərin

ürəyi ĢüĢə qabın içində olur, belə bir ĢüĢə

görməmisən?”. Qız, – “Gözəlim, sən

dediyin nağıllarda olur, bura cəhənnəmin

özüdür. Bunlar da insanlar kimidir. Ancaq

di gəl ki, insanlardan zəhlələri gedir və

bizim ətimizi sevirlər. Amma dəhlizin o

baĢında qulluqçu qızların nazərətçisi var. O,

buraya gələn ilk qadındır və onu yemirlər.

Bəlkə o qadın nəsə bir sirr bilə...” – dedi.

Məlikməmməd qapını ha itələdi ki, açıb

çölə çıxsın, qapı yerindən tərpənmədi. Div

yerində qurcuxub çönəndə

Məlikməmmədin gözü onun tüklü paçasına

sataĢdı. Ġndi anladı ki, Dəli Domrul əlində o

yoğunluqda odun, kiĢiləri niyə

soyundururmuĢ. “Bu gündən sonra yüz il də

qalsa, bu divə bab kiĢi tapa bilməz”. Saatlar

keçdi və div gərnəĢib yuxudan oyandı, –

“Özünüz deyin, birinci hansınızı yeyim?”.

Məlikməmməd:

– Biz toyuq-zadıq ki, bizi yeyəsən?

Div güldü:

– Mənim əlimdə toyuqdan da kiçiksən! –

deyib əlini Məlikməmmədin yanındakı qıza

atdı. Qızı elə pallı-paltarlı iki diĢləmə uddu.

Çeynəməsi qurtaranda əlini qarnına sürtdü,

– “Deyəsən, çox sümüklü qız idi –

sümükləri mədəmə batdı” – dedi.

Məlikməmməd anladı ki, divin mədəsinə

batan qızın kürəyində gizlədiyi qılıncdır.

Div əlini ona atanda bir küncə çəkildi. Div

ayağa qalxmaq istəyəndə qarnını qucaqladı,

– “Vay qarnım, baĢladı! Canınızı qurtarın!”

– deyib otağın divarını itələdi. Sən demə

otağın gizli qapısı da varmıĢ. Bir anda div

Məlikməmmədi və əsir qızı qoyub otaqdan

yox oldu. Məlikməmməd qorxuya düĢdü.

Qızdan soruĢdu: – Bu dəli hara qaçdı belə?

Qız zarıdı: – Dilbər, axırımız çatdı. Bu saat

iki qoç bizi buynuzlarına taxıb dəlik-deĢik

edəcək... Müsəlmansansa, kəlmeyi

Ģəhadətini oxu, yoxsa, sonra vaxtın

olmayacaq.


Məlikməmməd qılıncını çıxarıb xeyli

gözlədi, gördü ki, qoç-moç deyilən Ģey

gəlmədi, baĢladı gəldiyi, sonra da gizli

qapını itələməyə. Amma nə illah elədisə,

qapıların heç biri açılmadı. Burda gecə-

gündüzü ayırd etmək olmurdu. Amma azı

3-4 saat keçmiĢdi ki, gördülər qapı açıldı və

erkək div içəri girdi. Bacısını görməyəndə

qızdan soruĢdu, – “Bacım hanı?”. Qız da

dedi ki, – “Sancısı tutdu, öz otağına

çəkildi”. Qızın sözü ağzından çıxmıĢdı ki,

div yerində tozanaq qoparıb götürüldü. Elə

qaçdı ki, qapını kilidləməyi də unutdu.

Məlikməmməd dedi:

– Bu lap gicbəsərin biriymiĢ ki...

Qız dedi:

– Ağzın isti yerdədir, qoçları görsən, toz

olub qeybə çəkilərdin...

Məlikməmməd bir xeyli fikrə gedib dedi:

– Onun gicbəsər olduğundan əmin olmaq

istəyirsənsə, mənə kömək elə – dedi və

baĢladı qapının cəftəsini açmağa. Qız mat

qalmıĢdı, – “Sən nə etmək istəyirsən?

Bilirsən ki, burdan xilas yoxdu?”.

Məlikməmməd isə iĢinə davam etdi, – “Hər

çətin iĢdən ən azı iki çıxıĢ yolu var – biri

xilasdır, o biri ölüm. Oturub bu adamyeyən

gicbəsəri gözləməkdənsə, bir Ģeylər etmək

daha yaxĢıdır”. O, cəftələri sağdan açıb

qapının soluna bağladı – qapı əvvəl sağa

içəri açılırdısa, indi sola çöyə açılırdı. ĠĢini

bitirib diĢi divin yatağına uzandı. Aradan

xeyli müddət keçdi, Məlikməmməd ayaq

səslərinə yuxudan oyandı. Səs dəhlizdən

gəlirdi – erkək div idi. Dəli Domrulun

salladığı qəfəsdən qızları qapının yanına

toplayırdı. Çöldən qızların ağlaĢması

eĢidilirdi. Div otağın qapısını itələdi – qapı

açılmadı. Sonra iyirmi dəfə itələdi, əlli dəfə

itələdi – qapı açılmadı. Çiyniylə, yumruqla,

təpiklə vurdu – qapı yenə açılmadı. Axırda

çöldən bacısına səsləndi, – “Bacı, mənəm,

sağsansa, aç qapını, yeməyini gətirmiĢəm”.

Məlikməmmədgil səsini qısıb içəridə

oturmuĢdular. Divin səsinə səs verən

olmadı və div qızları da götürüb harasa

getdi. Həmin gün Məlikməmmədlə qız

rahatca dincəldi.

DiĢi divin gizləndiyi otağın qapısı açılanda

yuxudan dik atıldılar. Bacı-qardaĢ – divlərin

ikisi də onların yanındaydı. DiĢi div hələ də

qarnını qucaqlamıĢdı. Erkək div otağın

qapısını dartıb yenə də açmaq istədi, qapı

açılmadı. Onda Məlikməmməd barmağının

ucuyla qapını itələdi – qapı açıldı. Divin

gözü heyrətdən kəlləsinə çıxdı. DiĢi div

qardaĢına yağlı bir sillə çəkdi, – “Axmaq,

bəs deyirdin qapı arxadan kilidlənib...”.

QardaĢı üzünü sürtə-sürtə bu iĢə hələ də

mat qalmıĢdı. Məlikməmməd gördü ki,

bacı-qardaĢ ikisi də bir-birindən keydilər,

onda, fənd iĢlətmək qərarına gəldi:

– Dəli Domrul məni sizin yanınıza göndərdi

ki, sizə xəbər verim, axtardığınız həmin kiĢi

tapılıb. KiĢini öz mağarasında saxlayıb.

Əmin olmaq istəyir ki, onun arvadı sağ-

salamatdır. Yoxsa kiĢini sizə verməyəcək

və quyunun ağzını iri qaya parçası ilə

bağlayıb sizi azuqəsiz qoyacaq. Məni onun

arvadının yanına aparmalısınız. Domrulun

arvadına sifariĢləri var.

DiĢi divin gözlərindən qığılcım çıxdı.

QardaĢına bağırdı, – “Tez ol! Apar bunu o

qadının yanına! Axır ki, üzümüzə gün

doğdu! Xilas olduq!”. QardaĢı isə soruĢdu,

– “Bəlkə aldadır? Nə sifariĢ göndərə bilər

ki?”. Qız top kimi yerində atılıb-düĢdü, –

“Kütbeyin, bunca illər məni kimsə belə

Ģirin yalanla aldadıbmı!? Belə aldanıĢın özü

də gözəldir! Mən onu hiss edirəm. O

yuxarıdadır! Tələs, apar qadının yanına!” –

dedi və dərhal sancı doğrayan qarnını tutub

arxa otağına qaçdı. Erkək div dilinin altında

mırıldandı, – “Bu heç belə qarınağrısına

düĢməzdi. Nə qədər demək olar ki, adamı

pallı-paltarlı yeməzlər...” –

84 № 4 (16) QıĢ 2015

Məlikməmmədin biləyindən çəkib dəhlizə

itələdi. Sonra da qapını bir neçə dəfə açıb-

örtdü. Məəttəl-məəttəl çiyinlərini çəkib

Məlikməmmədi açıq düzəngahlığa gətirib

çıxardı.

Düzəngah ucu-bucağı görünməyən

zəfəranlıq idi. Zəfəranın qoxusundan adam

az qalırdı ki, bihuĢ olsun. Düzəngahda iki

dağ boyda qoç otlayırdı – biri qara idi, o

biri ağ. BaĢları çox yekə, buynuzları da

köntöy və burma-burma idi. Onlar qoçların

yanından ötəndə baĢlarının iyindən

burunlarını tutdular. DaĢ kimi bərkimiĢ

xayaları sallanıb yer süpürürdü,

quyqurlarını bir qatıra yükləsəydin güclə

götürərdi.

“Qatır” demiĢkən, Məlikməmmədi divlə

burda qoyub, qalxaq yerin üstünə, görək

iĢlərin dolaĢığı az da olsa açılıbmı?

* * *

Xəbər verək ġəmsəddin Eldənizdən... “Hər

cəhənnəmin kiçik də olsa cənnət bucağı

olur” deyirlər. ġəmsəddin tapmadı sarayda

o küncü. Möminə Xatun onu qaralamıĢdı,

yerini dar eləmiĢdi, külli-cəhənnəmə

döndərmiĢdi sarayı. O da, naəlac qalıb tərk

etdi sarayı. Atabəy Möminə xatundan

əməlli-baĢlı küsmüĢdü. “Bu qədər sədaqətlə

qulluq elə, neçə-neçə insan canına qıy,

axırda da səni “qul oğlu qul” deyib evdən

qovsun! Haramzada, qatil qadın! Sunqurun

küçüklərini də alıb çaxsın baĢına! Mən öz

balamla hakimiyyəti yenidən ələ

keçirməyin qaydasını yaxĢı bilirəm” – atın

üstündə deyinə-deyinə, dilinin altında

mızıldana-mızıldana oğlunu axtarmağa

çıxdı. Soraqlaya-soraqlaya oğlunun keçdiyi

yolları almıĢdı əlinə. Üç ay gecə-gündüz

yol gedib gəlib çıxdı Xudafərinin yanına.

Gördü ki, bir nəfər söykənib quyunun

ağzına, qulaqlarını da quyunun dibinə

Ģəkləyib fikrə gedib. Adamların soruĢdu ki,

– “Bu yekəpər adam kimdir?” Dedilər ki, –

“Dəli Domruldur, adamların canını

boğazına yığmıĢ Dəli Domrul”. ġəmsəddin

atdan düĢüb ehmalca arxadan Dəli Domrula

yaxınlaĢdı, xəncərini ehmalca çəkib

qəfildən Dəli Domrulun kürəyinə sapladı.

Dəli Domrul qoca gər kimi yerlə bir oldu.

Qıraqda otlayan qoca at və qatır

ġəmsəddinin əlində qanlı xəncəri görüb

cumdular onun üstünə. “Nə yemisən?”,

“TurĢulu Ģilə...” – ġəmsəddini ayaqları

altına alıb o ki var əziĢdirdilər. ġəmsəddin

imkan tapıb xəncəri atın qarnına soxdu.

Yazıq at yanıüstə yerə səriləndə Rdrit cin

atına mindi. ġahə qalxdı, soncuq atıb

ġəmsəddinin alnının ortasından bir təpik

vurdu. ġəmsəddin, “bu gün ölmüsən, ya

dünən?” – tir-tap yerə uzandı. Körpünü

keçənlərdən biri tələsik qaçıb Dəli

Domrulun yarasına əski basdı, qanını

kəsmək istədi. ġəmsəddin gözünü açanda

tanıĢ bir üz gördü. Elə bildi ki, röyadır.

Neçə illər idi ki, bu üzü unutmuĢdu. Atın

heydən düĢən gözləri ona dikilmiĢ

nəzərlərlə toqquĢanda bir neçə dəfə kiprik

çaldı və, – “El.., Eldə...niz!” – deyib

çabaladı. Atabəy ġəmsəddin: –

“Mərcan..!?”. At, – “Hə, mənəm, Mərcan,

sənin köhlən Mərcanın. Xatırladınmı məni?

Hər axĢam sultan Mahmudun tövləsində

qamətimə nəfs saldığın Mərcan... Hər gecə

qabağıma yaĢıl xorum qoyub könlümü

almırdınmı? Budundan iki diĢləm

qopardığımı, çanağını çıxarıb Ģikəst

qoyduğun Mərcanı bunca illər unutmuĢdun?

Səndən yelin qapıb qatır doğmarammı?

Bax, oğlun eynən sənə bənzəmirmi?”.

ġəmsəddin yazıq-yazıq Rdritə baxdı, –

“Oğlum...” – deyib gözündən yaĢlar tökdü.

At son nəfəsini xərcləyirdi, – “Ayağı nal

görməyən nakam balam, sənin atandır bu

adam. Muradımıza çatdıq. Ġndi gözlərimi

iĢıqlı dünyaya rahatca yuma bilərəm” – at


canını tapĢırdı. Adamlar Dəli Domrulun

baĢına toplaĢmıĢdılar. ġəmsəddin sürünə-

sürünə Domrulun yanına gəldi. SoruĢdu, –

“Xain zülmkar, de, oğlum hardadır?

Məlikməmmədimə neyləmisən!?”. Domrul

zarıya-zarıya, – “Ġgid oğlun sağ-salamatdır.

Məmləkətini divlərin əzabından, məni

ayrılıqdan qurtarmaq üçün qaranlıq

dünyaya düĢdü”. ġəmsəddin eĢitdiyindən

“ah” çəkdi, xəncəri qaldırıb yenidən

Domrulun ürəyinə saplamaq istəyəndə

adamlar onun biləyindən tutdu. Domrul, –

“Ey qüdrətli Atabəy Əzəm, bil ki, oğlun,

gördüyüm pəhləvanların ən güclüsü, ən

qorxmazıdır. Bu quyuya düĢərsən, uzun

yollar keçərsən, oğluna qovuĢarsan. Əgər

məni öldürməsəydin, mən də səninlə

gedərdim. Məlikməmməd mənim can

dostumdur – bunu biləsən –

Məlikməmmədin bilərziyini yaxasından

çıxarıb atabəyə uzatdı. Əgər arvadım Nisə

bəyimi görsən, ona son nəfəsimədək sadiq

qaldığımı deyərsən” – Dəli Domrul da

nisgilli gözlərini əbədi yumdu. ġəmsəddin

dəli bir nərə çəkib baĢını qucaqladı, – “Əlin

nə qədər doğma insan qanına bulaĢdı, qul

Eldəniz!? Bu nə müsibətdir, adil Allah! Sən

hara baxırsan, sən deyilmisən bu dünyanın

sahibi..!”. ġəmsəddin Eldənizin səsindən

göy gurladı, günəĢli bir gündə göydən

leysanla bilikdə səda gəldi, –

“Qudurmayın, gəlsəm, kökünüzü

kəsəcəyəm!”. Bu səsdən Dəli Domrulun

Taxtakörpüsü quĢ lələyi kimi uçub dağıldı.

Ətrafa göndərdiyi mühafizlər

Məlikməmmədin xəyanətkar dostlarının

kəllələrini gətirib onun qabağına atdı.

ġəmsəddin əmr elədi ki, Mərcanı və

Domrulu dəfn eləsinlər. Özü də Rdritlə

Xudafərinin üstünə çıxıb sakit-sakit axan

Araza baxdı. Xudafərinin uçan yerinə gözü

sataĢanda əmr elədi ki, ətrafdakı bütün

ustaları çağırsınlar və körpünü bərpa

eləsinlər. Sonra Domrulun mağarasında

dincini aldı. Otaqlarda toplanmıĢ qır-qızıl,

ləl-cəvahirata baxdı. ġəmsəddin öz adına

kəsilmiĢ sikkələrə heç gözünün ucuyla da

baxmırdı. TapĢırdı ki, – “Ustalara

verərsiniz, qoy ikinci Xudafərini də

tiksinlər. Heç olmazsa, Arzın o tayı ilə bu

tayı arasında rahat gediĢ-gəliĢ səngiməsin.

Körpü, bu dünyada gördüyüm son savab iĢ,

məndən niĢanə olsun” – dedi. Rdrit isə ləl-

cəvahiratın içində par-par parıldayan iki cüt

nalı götürüb ġəmsəddinin yanına gətirdi:

– Bü günədək məni nallamağa kimsəni

yaxın buraxmamıĢam. Qoy, ilk nalımı atam

vursun. Gözəl atam, nalla məni.

ġəmsəddin çəkic tapdı, mıx tapdı, ülgüclə

qatırın dırnağını təmizlədi və Rdriti qızılla

nalladı. Rdrit nallarına baxıb sevinirdi.

“Səni ki tapdım, dünya durduqca

xoĢbəxtəm, ata. Anamın torpağı sanı ömür

arzulayıram sənə. Sabah ertədən qardaĢım

Məlikməmmədin dalınca mən də səninlə

gedəcəyəm. Yer üzündə bir-birimizə həsrət

qaldıq, heç olmazsa qaranlıq dünyada bir-

birimizə həyan olaq” – deyəndə ġəmsəddin

onun boynunu qucaqlayıb üzünü üzünə

sürtdü, – “Oğlum mənim, bağıĢla məni,

ananı çox üzmüĢəm...”.

Məmilkməmmədin quyuya düĢdüyü

iyirminci gün idi. ġəmsəddin və Rdrit

qəfəsə girdilər. Mühafizlərinə tapĢırdı ki,

onu quyuya salandan sonra hamısı azaddır

və öz evlərinə gedə bilərlər. “Hər yana da

xəbər sallayın ki, atabəy əzəm ġəmsəddin

Eldəniz öldü” – tapĢırdı. ġəmsəddin və

Rdrit yeraltı dünyaya düĢməyində olsun,

görək Məlikməmməd nə edir, halı necədir...

* * *

Erkək div Məlikməmmədi Dəli Domrulun

arvadının yanına gətirdi. O, burda çalıĢan

qızların baĢçısı təyin olunmuĢdu. Üç

yüzədək qız zəfəran-zəncəfil toplayıb

86 № 4 (16) QıĢ 2015

üyütməklə məĢğul idi. Qadının yanına

təzəcə çatdırmıĢdılar ki, diĢi divin səsi

guruldadı, – “Aman Allah, öldüm! Vay

bağarsaqlarım! QardaĢ..!”. Div hövlnak

qoçlara baxdı. Qoçlar sakitcə

otlamağındaydı. Bacısı ikinci dəfə

bağıranda, o, – “Qara boğma!” – deyib

tarlada iĢləyən qızlardan birini də ağzına

atıb tələm-tələsik çeynəyə-çeynəyə

bacısının harayına cumdu.

Dəli Domrulun arvadı bəstəboy, yaĢı qırxı

ötmüĢ qarayanız bir qadındı. Üzünün

suyundan ər dərdi çəkənə oxĢamırdı.

Məlikməmməd dedi, – “Oğuz elinin ər igidi

Dəli Domruldan Ģad xəbər var sənə, xanım

hey! “ġirin damağ verib öpüĢdüyüm, bir

yastıqda baĢ qoyduğum Nisə bəyimə salam

deyərsən. QarĢı yatan uca dağları ondan

sonra mən neylərəm? Yaylayarsam, gorum

olsun! Soyuq-soyuq sularını mən içərsəm,

mənim qanım olsun! Qızılını-gümüĢünü

xərclərsəm, kəfənliyim olsun! Tövlə-tövlə

atlarını mən minərsəm, tabutum olsun!

Ondan sonra bir dilbəri sevib seçsəm, birgə

yatsam, bir əjdaha ilan olub məni çalsın!

Etibarsız ata-anamın halına bircə gün

yandımsa, lənətə gəlim. Amma Nisə bəyimi

bircə an unutdumsa, yerlər Ģahid olsun, göy

Ģahid olsun, qüdrətli Allah Ģahid olsun,

əzrayıl canımı alsın” – dedi.

Nisə bəyim əvəzində nə desə yaxĢıdı? Dedi:

– Görüm onun boynu sınsın! Müxənnət ata-

anadan elə də biqeyrət doğar! ĠĢığa kor

qalsın, mənim kimi! Heç məni nə günə

saldığından xəbəri varmı? Erkək divin

toxumunu yığıb qız mayalandıran qadında

namusmu qalar? Bu qədərdir quyuya insan

leĢi atmaqdansa, bircə dəfə namusa boğulub

arvadını xilas etmək ağlına batmadımı?

Allah ona bir ucuz ölüm versin ki, bir də

onu sağ-salamat görməyim! Yoxsa, ilk

gördüyümdə onun ciyərlərini murdar

əllərimlə söküb çıxaracağam. Mən öz

canımı ona qurban dedim. Ucalardan

ucasan dedim. Əzrayıla diz çöküb Allaha

yalvardım, - “Alırsansa, ikimizin canını

birgə al! Sağ qoyursan, ikimizə də rəhm et,

kərəmi çox, Qadir Allah!” – dedim.

Budurmu əhdə vəfa?!

Məlikməmməd gördü ki, Nisə bəyimin

ağzından qan iyi gəlir, heç Dəli Domrulun

tərif etdiyi qadın deyil, Allah deyəni demir,

ta söz güləĢdirmək istəmədi. Qoçları iĢarə

edib soruĢdu, – “Bəs bu baĢ bəlası qoçlar

nəyə yarar?”.

Nisə bəyim:

– Yeddi günün tamamında özün görərsən...

Özü də səndən kiĢi qoxusu gəlir... Sən qız

deyilsən..! Ay haray, qoymayın, kiĢi var..! –

Nisə bəyim hay salıb qıĢqıranda

Məlikməmməd onun ağzını qapadı:

– Sus, qaltaq qadın! Mən sizi burdan xilas

etməyə gəlmiĢəm. Dəli Domrulu da, səni də

lənətə gələsiniz! Sənin ərin yuxarıda gündə

on incəbel qızla kef çəkir. Heç yadına da

düĢmürsən. Allahdan sənə ölüm arzulayır

ki, sağ-salamat qayıdıb onun Ģadyanalığın

görməyəsən. Domrulun coluq-cocuğunu

saysan, saya gəlməz. Sənin kimi sonsuz

qısırdan canını qutardığı üçün məmləkətin

ən xoĢbəxt və varlı insanıdır. Ömrünün

qalan yüz ilini də sənsiz keçirmək

arzusundadır! – deyəndə, baxdı ki, Nisə

bəyimin gözləri qısqanclıqdan alacalandı.

Əlini qızın ağzından çəkdi:

– Əgər məmləkətin qızlarını iyrənc

Domrulun nəfsindən qurtarmaq

istəyirsənsə, mənə kömək elə, burdan

birlikdə çıxaq – dedi.

Nisə bəyimin üzü hirsindən pörtmüĢdü:

– Buy səni oğlan öl, Domrul! Səni iĢıqlı

sabaha sağ çıxmayasan! Bəs bura gələn qız-

gəlinlər deyirdi ki, Domrul onlara əl də

sürtməyib..?

– Domrulun mağarasında gördüyüm

qızların yanında bunlar nədir ki? O ən


yaxĢılarını özünə, Ģıntır-miyəntəyini isə

quyuya sallayır. Özün görməsən

inanmazsan...

Nisə bəyim qadındı. Bir qadının da ən zəif

yeri qısqanclıq damarıdır. Məlikməmmədin

bu dəfəki oxu da düz hədəfə dəymiĢdi. Nisə

bəyim sakitləĢib oturdu. Səsə erkək div

gəldi, – “Nə olub, axmaq qadın, niyə

anqırırsan?!” – soruĢanda, Nisə bəyim

cavab verdi, – “Elə bildim qoçlar yellənir,

qorxudan qıĢqırdım” – dedi. “Biri o yanda

ayaqyoluna gedə bilmir, bağırır, biri də

burda... Lənətə gələsiniz sizi, qoymazsınız

bircə hovur dinib-dincələk!” – əl atıb bir

qızı da günəbaxan tumu kimi ağzına atıb

getdi.

Məlikməmməd Nisə bəyimi qaya parçasının

dibində oturdub, özü də onunla qabaq-

qənĢər əyləĢdi:

– DanıĢ, burda nə varsa hamısı haqqında

danıĢ. Bu divləri necə öldürüm? Qorxma,

xəncərim var, yoxlamıĢam, divə xəncər

batır. Ancaq baĢqa bir tilsim-filan varsa,

məni bundan agah elə.

Nisə bəyim dedi:

– Bu divlər üç idi. Birini oğlum Basat

öldürdü. Sonra bu iki qardaĢ-bacı ortaya

çıxdı, balamı diri-diri parçaladılar. Divlər

öz vətənlərinə dönməlidir. Ancaq ikilikdə

dönə bilmirlər. Gərək üçüncü, lap mümkün

olsa, dah çox olsunlar ki, Simurğ quĢunu

yemləyə bilsinlər. Simurğ quĢu div ətini

çox sevir. Bu quĢ onları Günortaca

aparacaq tək canlıdır. Bu zəfəranları

toplayıb ona yem hazırlayır, yuva qururuq

ki, buranı bəyənib burda qalsınlar, balalayıb

artsınlar. Simurq quĢu balalasa, əbədi

olaraq burda qalacaq və ildə bir neçə dəfə

Günortaca gedib qayıdacaqlar. O vaxtadək

simurqları əhliləĢdirmək lazım olacaq.

Amma, bu qızlar erkək divdən boylu

qalmalıdırlar. Bu isə hələ ki, mümkün deyil.

Niyəsini soruĢma – çox ayıbdır. Yazıq

qızların gündə ikisi-üçü ortadan ikiyə

bölünüb ölürlər... DiĢi divin aybaĢısı

tutanda qızıb yumaq kimi oraya-buraya

yumalanır, top kimi attanıb-düĢür. Mən də

qadınam, neçə ildir mən də kiĢi üzünə

həsrətəm, ancaq nə belə qızmıĢ arvad

görməmiĢəm, nə də eĢitməmiĢəm. Di gəl ki,

ifritə bu gözəl qızları olmazın qısqanır.

QardaĢı olmasa, otağın qapısını qırıb qızları

diri-diri udar. Ġnanır ki, qardaĢından

mayalanacaq bu qızlardan biri oğlan uĢağı

doğacaq. Bu oğlan yarıdiv-yarıinsan olduğu

üçün onunla mayalana biləcək və yeni nəsl

yaradıb həm Yer üzünü, qaranlıq dünyanı

və Günortacı ələ keçirəcək. Hər ayın

tamamında qadınlıq xəstəliyi baĢlayan kimi,

ehritas qoxusu buraları bürüyür, elə səslər

çıxarır ki, bu fağır qoçların da erkəkliyi

cuĢa gəlir, bu gözəlliyi verdi-veran

qoyurlar.

Məlikməmməd:

– Bəs, qardaĢ bacısını mayalaya bilməzmi?

Əgər bu qoçlar belə təhlükəlidirsə, onda

niyə öldürmürsünüz?

– Yox. Qoçlar da çox-çox əvvəllər

Günortacdan gəlmədir. Simurğu bura çəkən

bəzəkdir onlar. DiĢi div çox vasvasıdır.

QardaĢı bir-iki dəfə iĢarə eləmiĢdi, amma

qız onu bir kökə saldı ki, yazıq, güclə özünə

gəldi. Buna razı olmur...

– Onu yazıq ilan çalsın! Bəs bu qızlarla divi

necə mayalandıracaqsan? Bu

mümkündürmü?

– Neçə vaxtdır zülm ayaqlayıram bu

xarabada. Qadınlığım bu iĢdə acizdir.

Bilmirəm baĢıma haranın külünü töküm...

Məlikməmməd bir qədər fikrə gedib dedi:

– Qalacaq yeriniz haradır, harda

gecələyirsiniz? Erkək divdəmi sizinlə

birlikdə yatır? DiĢi divin aybaĢısı nə

vaxtdır?

– Ayrı-ayrı otaqlarda yeddi-yeddi qalırıq.

Div öz evində tək yatır – ölümdən

88 № 4 (16) QıĢ 2015

qorxduğundan kimsəyə etibar etmir. Yeddi

gündən sonra isə aybaĢıdır. Amma bu

dəfəki sancılarından heç nə anlamadım.

Ertədən hey bağırıb durur...

– Bu sancı, baĢqa sancıdır. Qılıncımın birini

udub, içini doğrayır. Sən de görüm erkək

div səni dinləyərmi, dediklərinə qulaq

asırmı?

– Quzu kimidir. Təki qızlar ondan hamilə

qalsın, nə desən edər, lap donbalaq da aĢar.

– Donbalağı sonra aĢar, sən onu çağır və de

ki, yemədən-içmədən, yeddi gün-yeddi gecə

dayanmadan toxumunu bir cürdəyə yığsın.

Qızların yeddi ən gözəlini də iĢdən

ayırarsan, mənimlə salırsan təmiz

otaqlardan birinə – yəqin ki, nə demək

istədiyimi anlayırsan... Özün qızlara baĢa

salarsan ki, əgər canlarını divdən qurtarmaq

istəyirlərsə, hamilə qalmağa razılaĢsınlar.

Gerisi, Allah kərimdir. Bu fənd alınmasa,

baĢqa bir Ģey düĢünərik.

– Ay səni, xatakar... Könlündən keçənə bir

bax bunun...

– Yenə sərsəmləmə! Kef çəkmək vaxtı

deyil, indilikdə haram, ölümdən yaxĢıdır.

BaĢqa çarə yoxdur. Yoxsa, qızlar

döllənmədikcə, div onları onsuz da bir-bir

yeyəcək. Əvəzində də yeni-yeni qurbanlar

gələcək. Nakam getməkdənsə, ölümqabağı

zövq almaq da bir savabdır...

– BaĢa düĢdüm. Dediyin kimi edərəm.

Amma divin topladığı toxumu

neyləyəcəyik?

– Zəncəfillə qarıĢdırıb dəmə qoyarsan,

sonra da girib içində uzanarsan ki, sənin də

kiĢisizliyinə dərman olsun – deyib güldü.

Nisə bəyim erkək divi çağırıb dərdə çarə

tapdığını deyəndə div sevindiyindən atılıb

düĢdü. Nisə bəyim divə yekə bir cürdək

verib onu yola saldı. Divin arxasınca, –

“Allah sizi niyə belə avam yaradır görəsən,

zavallı divlər? Boy-buxun sizdə, amma

barmaq sürtməyə ağlınız yoxdur. Cırtdan

birinizi xəlbirlə aldatmıĢdı, indi də baĢqası

cürdəklə” – deyib gülümsədi.

Məlikməmməd isə gözəllər içindən ən

qənirsiz yeddi incəbeli götürüb bir otağa

çəkildi...

* * *

Zəfəran tarlasının üstünü günəĢ iĢığı kimi

qəfil nur bürüdü. Ətrafa darçın qoxusu

yayıldı. Qoçlar, zəfəran yığan qızlar pəpən-

pərən düĢdülər. Qızıl-qırmızı rəngə

boyanmıĢ iri, yaĢlı bir quĢ zəfəranlığın

ortasına qondu. Qanadlarını dayanmadan

silkələdikcə lələklərinin arasından vəhĢi

darçın yarpağı töküldü və iri bir taya oldu.

Simurğ quĢu yaxındakı zəfəran tayasını da

dimdiyinə alıb darçın komasının üstünə

qoydu. Qanadlarını möhkəmcə qızıl

dimdiyinə vurub tayanı odladı. Alov

yüksələndə matəm mahnısı oxuya-oxuya

özünü tonqala atdı. Mahnının səsindən

bütün qızlar, qoçlar bircə andaca bihuĢ olub

yuxuya getdilər.

Tonqal yanıb qurtardı və yerində iri kül

qaldı. Üç gündən sonra kül Ģey bağladı və

çatladı. Küldən bir tırtıl cücərdi. Qızlar

yaxına gəlib gördülər ki, tırtıl yekəlib,

yekəlib zəfəran çiçəklərinə daraĢdı. Tırtıl

böyüdükcə qabığını dəyiĢib qızılı rəngdə

simurğ cücəsi oldu və baĢladı zəfəran

otlamağa. Sən demə bu cücələr böyüdükdən

sonra isti ölkələrə köç edən quĢlar kimi

fəhmlə gəldikləri Günortaca – darçınlı

düzlərə yollanırmıĢ. Beləliklə də ölməz

simurğ quĢu bu yolla öz ruhunu

təzələyirmiĢ. Rəvayətə görə bu quĢların yer

üzündə bəyəndiyi iki yer varmıĢ – Qaf dağı

və Arran çölləri. ĠĢıqlı dünyada Simurğ

quĢlarını insan görə bilmir və tez əhliləĢən

quĢ imiĢ. Sən demə diĢi div bu quĢların bir

neçəsini çoxdan əhliləĢdiribmiĢ.

Ġki gün keçdi. DiĢi div ayaqyolunda zarıya-

zarıya udduğu qılıncdan canını qurtardı.


Qılıncı udan gündən yeməkdən-içməkdən

kəsilmiĢdi. Acından ölürdü. Erkək div də

bəlli iĢlə məĢğul olduğundan, Dəli

Domrulun göndərdiyi azuqə və qızları

götürən yox idi. Quyunun dibində yerə

düĢüb parça-parça olmuĢ cəsədlər qalaq-

qalaq yığılmıĢ, iy verib iylənmiĢdi.

Qəfəsdəki qızlar da acından-susuzluqdan

çöpə dönmüĢ, çığıra-çığıra qalmıĢdılar. DiĢi

div qardaĢını nə qədər səsləyirdisə, onda

səs-səmir gəlmirdi. Əsəbindən divarı

gəmirir, qapını cırmaqlayırdı. Naəlaclıqdan

qulluğunda duran qızı yedi. Sonrakı gün

Nisə bəyim çarəsiz qalıb qəfəsdəki qızları

zəfəranlığa apardı, iylənmiĢ cəsədləri də

diĢi divin qapısını aralayıb içəri tullayanda

diĢi div bağırdı, – “Gicbəsər, sarsaq, bu nə

yeməkdir gətirmisən! Məni iylənmiĢ cəsəd

yeyən görmüsən!? Tez rədd elə bunları

burdan! Mənə bakirə qız gətir!”. Nisə

bəyim ehtiyatla cəsədləri sürüyüb

mağaranın dalda bir yerində basdırdı.

Tarlaya gəlib qızlara baxdı, heç birisini divə

verməyə əli gəlmədi. DiĢi div dörd gün ac-

susuz qaldı. Hirsindən aybaĢısı da gecikirdi.

Yeddinci gün erkək div əlində dolu cürdək

Nisə bəyimin yanına gəldi. Yazıq div

ayaqüstə ölürdü. Arıqlayıb çöpə dönmüĢdü.

Əsnəməkdən az qalırdı ağzı cırılsın.

Bacısının səsini eĢidib ağır-ağır qəfəs olan

yerə getdi. Qəfəsi qaldırıb Dəli Domrula

göndərdi. Necə yorulmuĢdusa, dərin yuxuya

getdi. Məlikməmməd də öz iĢini bitirib

otaqdan gərnəĢə-gərnəĢə çıxdı. DiĢi divin

qapısını açdı, otaqda kimsə yox idi. Gizli

qapının yerini unutmasın deyə qapının

yerində diĢi divin Ģəklini çəkdi. Öz otağına

keçib, elə təzəcə qapını bağlamıĢdı ki, diĢi

divin bağırtısı dünyanı silkələdi, – “Gəlir!

Qaçın gizlənin!”. Divin sədası təzəcə

kəsilmiĢdi ki, otağa qan qarıĢıq pis qoxu

doldu. Dədə vay.., birdən yer silkələndi, elə

bil at nallarının səsiydi gələn.

Məlikməmməd qapını azca aralayıb baxdı

ki, divin qoxusu dəhlizi doldurub. Bildi ki,

yeri titrədən qızmıĢ qoçlardır. Qapını tez

örtüb əlinə keçən ağır Ģeyləri arxasına

söykədi. Bir də gördü ki, qoç qapıya kəllə

atır və qapının arxasına yığdığı Ģeylər sınıb

tökülür. Dəhlizə açılan bütün qapıları bir-

bir sındıra-sındıra qoçlar irəliləyirdilər.

Erkək div yorğun-arğın, əldən düĢmüĢ

halda Ģirin yuxudaydı. Gözünü açmağa

macal tapmamıĢ qoçların ikisi də düĢdülər

yazığın üstünə. BaĢına-gözünə, qarnına-

sinəsinə buynuzları al qan içində yuyulana,

gözlərini qan doldurana qədər o ki var kəllə

atdılar. Divi döymə ət kimi divara

yapıĢdırandan sonra diĢi divin çöl qapısını

sındırdılar. Gizli otağa gedən qapıdakı Ģəkli

o ki var kəllələyib qapını sındırdılar.

DiĢinin qoxusu onları özünə çəkirdi. Div

harda gizlənirdisə, qoçlar yerini tapırdı.

Axırda div özünü sonuncu otaqdakı dayaz

bir quyuya atıb qardaĢını səsləyə-sələyə

imdad istədi. Məlikməmməd dərhal

çarpayılarının üstündəki örtükləri yığıb

dəhlizə çıxdı və qonĢu otağın qapısını açıb

mələfələri içəri atdı. Erkək divin də

cürdəkdəki toxumunu səpdi dəhlizdən düz

həmin otağadək. Hiss edəndə ki, qoçlar

qoxunu aldılar və ona tərəf qaçırlar, dərhal

öz otağına çəkilib qapını yenə arxadan

bərkitdi. Qoçlar qonĢu otağı dağım-dağım

dağıdırdılar. Elə bil qonsu otaqda iki qoĢun

üz-üzə gəlib qan tökürlər. Ta, əldən

düĢənədək, kələkləri kəsilənədək, əhədləri

üzülənədək qoçlar özlərinə sitəm elədilər.

Yorulub əldən düĢəndən sonra zəfəranlıqda

otlamağa getdilər. Sabah yenə coĢub

dünyanı dağıtdılar, birisigün yenə.., ta yeddi

gün adamlar gizləndikləri yerdən bayıra

çıxa bilmədi. DiĢi divin aybaĢısı bitəndən

sonra qoçlar sakitləĢdi və Nisə bəyim

salamat qalmıĢ qızları yenidən tarlaya

çıxartdı. Ġndi diĢi divin iniltisi gəlirdi...

90 № 4 (16) QıĢ 2015

Məlikməmməd otağındakı qızları da tarlaya

iĢləməyə yolladı. DiĢi div qardaĢını

dayanmadan səsləyib duranda Nisə bəyim

naəlac qalıb onun otağına getdi. Çöl qapını

açan kimi div soruĢdu, – “Hanı mənim

biqeyrət qardaĢım! Niyə səsimə cavab

vermir?”. Nisə bəyim də sevincək dedi ki, –

“Gözün aydın, xanımım, səndən muĢtuluq

istərəm, qızların yeddisi maya tutdu.

QardaĢınız da yorğun düĢüb yatıbdır”. Div

xəbərdən azca sevindi, amma acından

ölürdü deyə, – “Cəhənnəm olsun hər Ģey,

ölürəm acından” – deyib Nisə bəyimi

boğazlayıb atdı ağzına. Nisə bəyim ayaqları

çobalaya-çobalaya divin ağzında gözdən

itdi. Nisə bəyimdən xəbər-ətər gəlməyəndə

Məlikməmməd bildi ki, iĢ iĢdən keçib və

baĢladı zəfəran tarlasının həndəvərini

gəzməyə. Xeyli gəzib dolaĢdı və birdən

gördü ki, səsli-küylü Ģəlalə böyük bir

mağaranın ağzını pərdə kimi örtüb. ġəlaləni

keçib mağaraya girdi. Baxdı ki, burda

yelçəkən var – hava Ģəlalə tərəfdən girib,

hardansa baĢqa yerdən çıxır. Qızların

yanına gəlib tapĢırdı ki, əllərində nə azuqə

varsa, qənaətlə iĢlətsinlər, – “Mən bir

mağara tapmıĢam. Ora gedib yoxlayacağam

ki, bu yol haraya gedir” – dedi.

Məlikməmməd azuqəsini götürüb yola

düĢəndə yeddi gün-yeddi gecə onunla yatan

qızlar hönkür-hönkür ağladılar. O biri qızlar

da, onlara qoĢulub öz dərdlərini ağladılar.

Məlikməmməd qızları gözüyaĢlı qoyub

getməyində olsun, sizə xəbər verim

ġəmsəddindən...

* * *

ġəmsəddin quyunun dibinə düĢüb gözü

qaranlığa alıĢandan sonra gördü ki, divara

yapıĢmıĢ bir əjdaha cəsədi var. Qılıncını

çəkib yavaĢ-yavaĢ irəlilədi. Qapısı

darmadağın olmuĢ qapıları bir-bir yoxladı –

ins-cins yox idi. Rdrit qorxusundan ondan

bir addım da geri qalmırdı. DiĢi divin

qapısına çatanda dinĢədi, gördü ki, içəridən

inilti gəlir. Ehmalca qapını araladı. Gördü

bir qapı da var – onu da açdı. Gördü ki, iri

əndamlı, budlarından yağ daman, saçları

Ģəhvət qoxan, ucaboy bir canan üryan

uzanıb taxtda və yaralarını sığallayır.

ġəmsəddin baxdı ki, canan keçiləsi canan

deyil. Ehtiyatla qıza yaxınlaĢdı. Qız onu

görcək tələsik özünü yığıĢdırıb, ayıbını

örtəndə gördü ki, ġəmsəddin imandan-

dindən çıxıb, gözü ondan baĢqa heç nəyi

görmür, ağlını Allah almıĢ kimi düz onun

üstünə gəlir. Qəfildən ġəmsəddinin

Eldənizliyinə gözü sataĢdı.., – “Bu sənsən?!

Axır ki, gəlib çıxdın... Ġçimdə qarımıĢ

bakirə bir sevgi, yanğı qocalıb çürüyürdü.

Mənim arzularım ölürdü. Bilirdim ki, bəni-

insandan mənə bab biri yer üstündə gəzir.

Amma mənim fərsiz qardaĢlarım səni tapa

bilmirdilər. Çünki, boĢ kafada Ģeytan oynar.

Gəl, gəl mənim xilaskarım, Günortac xilas

oldu!” – deyib qucağını ġəmsəddinə açdı.

ġəmsəddin paltarını soyunanda Rdrit

qorxudan dalın-dalın dəhlizə çıxdı, nalına

tüpürüb dəhlizboyu çapdı və gəlib zəfəran

çölünə çıxdı. Gördüyü mənzərədən gözləri

dörd oldu. Zəfəran çiçəklərini qoxusunu

sinəsinə çəkib ilk nübarını yedi, tızırıqlanıb

sevindiyindən Ģıllaq atdı. Rdrit əsl eĢĢək

cənnətinə düĢmüĢdü. Sevincək qarnını

doyurmağında qalsın, sizə xəbər verim

Məlikməmməddən...

* * *

Məlikməmməd məĢəl yandırıb mağara

boyunca az getdi, çox getdi, əyri-üyrü

dalanlar buruldu, gəlib çıxdı mağaranın

sonuna. Burda iri bir daĢla mağaranın

ağzını qapamıĢdılar. Ġçəriyə zəif gün iĢığı

düĢürdü. Güc-bəla ilə daĢı itələyib çıxdı yer

üzünə. Gün iĢığına alıĢanadək xeyli müddət

gözlərini tutdu. Bir təpənin üstünə çıxıb


əlini qaĢının üstünə qoydu. Gördü ki,

uzaqda tozanaqdır. Əldən-heydən

düĢənədək gəlib çıxdı tozanaq yerinə. Baxdı

ki, iki qoĢun girib bir-birinə. HuĢu özündə

olan yaralıdan soruĢdu ki, – “Bu nə

müsibətdir! Kimdir bir-birini qıran? Nə

üstündə qan tökürlər?”. Yaralı dedi ki, –

“Qızıl Arslanın ordusuyla Məhəmməd

Cahan Pəhləvanın arvadı Ġnanc xatun,

Qutluq Ġnancın ordusudur üz-üzə gələn.

Qızıl Arslan xəlifə Nasirin razılığı ilə özünü

sultan elan etmiĢdi. Lakin, sultanlığı uzun

sürmədi; narazı Səlcuq əmirləri sui-qəsd

edib Qızıl Arslanı öldürdülər”.

Məlikməmməd xeyli vaxt həndəvərdə gəzib

çox Ģey öyrəndi. Bildi ki, qardaĢları artıq

dünyada deyillər. Atası taxtdan əl çəkib, nə

dirisindən, nə də ölüsündən xəbər var.

QardaĢı uĢaqları taxt-tac üçün bir-birinin

qanını tökürlər. Gördü ki, Atabəy Əzimin

varisi kimi özünü ələ versə, xəyanətkarlar

onu da aradan götürəcəklər. “Elə ən yaxĢısı

yeraltı dünyadır. BehiĢt dediklər elə bura

olmalıdır. Onsuz da, sarayda məni

sevməzdilər” – birdəfəlik geri dönməyi

qərara aldı. Geri qayıdanda gördü ki,

atabəylər ordusunun azuqəsi olan iri bir

qoyun sürüsü yamacda sahibsiz otlayır.

Çobanın çadırına girdi, gördü ki, buğda

kisələri tığ-tığ düzülüb. Ərinmədi – iri bir

bardamı buğda ilə doldurub atdı dalına,

qoyun sürüsünü də qabağına qatıb

mağaranın qapısına yönəltdi. Qoyunların

hamısını içəri salandan sonra mağaranın

ağzına təzədən bağladı. Artıq bu qayanı

kimsə təkbaĢına qaldırıb aça bilməzdi.

Qoyunu qabağına qatıb Ģəlalədən keçirdi və

zəfəranlığa saldı. Qızlar onu görən kimi

sevincək üstünə yüyürdülər. Hamısı bir-bir

onun yanağından öpür, – “XoĢ gəldin,

ağam hey!” – deyirdilər. Məlikməmməd

bildi ki, onun oğlan olduğunu hamı bilir.

Yeddi gecə bir yataqda gecələdiyi qızlar

tülkü-tülkü gülüb dedilər ki, – “Bəs

bilməzsənmi, bir qadının qəbrə apardığı tək

sirr, bilmədiyi sirrdir. Qadın sirr bilə,

yanındakına deməyə, bağrı çatlar. Sən

olmayalı düĢündük ki, bura əsl cənnətdir,

buranı özümüzə daimi yurd seçək. Hamımız

da sənin halalınıq. Artıq yeyəcək ətimiz,

biçməyə taxılımız da var. BaĢımızda da

sənin kimi ağamız, hamılıqla burda qalaq”

– dedilər.

Qəfildən peyda olan qoçlar sürünü görən

kimi əvvəlcə buynuzlarıyla torpağı göyə

sovurdu, fınxırdı, dırnaqlarıyla yeri

döyəcləyib sürüyə təpildilər. Ġlk həmlədəcə

sürüdəki əlli erkəkdən iyirmisi göyə uçub

yerə düĢənədək havada canlarından oldu.

Qızlar xəncəri qapıb erkəkləri murdar

olmağa qoymadılar. Qoçlar diĢi qoyunların

on beĢinin belinı sındırdılar, qızlar onları da

vaxtında kəsdilər. Sürü qoçların höyürünü

alıb sakit cütləĢməyə baĢlayanda

Məlikməmmədin içi rahatladı, –

“Kəsdiyiniz qoyunları qovurma edin, düz

qırx gün-qırx gecə kef məclisi qurulsun.

Sizə deyəcəklərim var” – dedi. Amma

kiĢnərtiyə döndü və gördüyünə inanmadı.

Rdrit zəfəranlıqda mayallaq aĢa-aĢa hay-

küylə sevinirdi.

Qızlar can verən qoyunları doğrayıb

qazanlara doldurmağa giriĢdilər.

Məlikməmməd isə dostunu səsləyib Rdritin

yanına qaçdı, – “Rdrit, dostum..!”. Rdrit

onu görən kimi ona tərəf tızırıqlandı, –

“QardaĢ..!”. Bir-birinə çatanda toqquĢub

hərəsi bir tərəfə sərildi. Qalxıb bir-birini

duz kimi yaladılar. Rdrit:

– Sən demə biz dost-doğmaca atabir

qardaĢıymıĢıq... Atamız atabəy ġəmsəddin

də burdadır.

– Nə danıĢırsan, hardadır? – həyəcanla

soruĢdu.

92 № 4 (16) QıĢ 2015

– Sənin yerinə olsam, indilikdə onu narahat

etməzdim. Özü eĢiyə çıxanda hər Ģeyi

birlikdə öyrənərik...

Məlikməmməd çobanın çadırından

götürdüyü kiĢi paltarını geydi və qızlara

tapĢırdı ki, quyuya sallanan qəfəsin

kəndirini kəssinlər və dəhlizin giriĢini bək-

bərk hörsünlər.

Altı gün-yeddi gecədən sonra ġəmsəddin

Eldəniz əlindəki alyanaq Ģehli almadan

yeyə-yeyə diĢi divin gərdəyindən çıxıb

zəfəranlağı gəldi. Məlikməmməd onun

qarĢısında diz çöküb əlindən öpdü. Ziyafət

hazırlanmıĢdı. ġəmsəddin Eldəniz acından

ölürdü, iri bir qovurma tiyanını qabağına

qoyub təkbaĢına yedi. Bir boĢqab da

götürüb diĢi divə aparanda, qızlardan biri

dedi ki, – “Bir boĢqabla onun qarnı

doyarmı, sultanım? O bir öynəyə iki insan

yeyərdi”. Atabəy dedi, – “Artıq o, siz

gördüyünüz div deyil, o dünyanın ən

fisunkar gözəlidir. Sizə etdiyi pisliklərə

görə utanır, çölə çıxmaqdan çəkinir”.

ġəmsəddin oğlunu da götürüb sevgilisinin

otağına apardı. Otağa girəndə

Məlikməmməd gözlərinə inanmadı.

Gördüyü diĢi divdən əsər-əlamət

qalmamıĢdı – qaba tükləri tökülmüĢ, qara

dərisi ağarmıĢ, nar məməli, iri yançaqlı,

incə belli, çatma qaĢlı, xırda diĢli, mərmər

sinəli bir nazənin olmuĢdu – deməzdin ki,

bu qız Ģeytanın qızıl tükündən yaranıb.

Atası oğlunu göstərib, – “Oğlumdur, adı

Məlikməmməddir, səltənətimin son

padĢahıdır. Bu gündən ona itaət boynun

borcudur”. Qız Məlikməmmədə baĢ əyib

dedi, – “Sənin oğlun, mənim baĢ tacımdır.

Səltənəti əbədi, ömrü firavan olsun”.

Məlikməmməd gördü ki, arxa otağın qapısı

qırılıb və ġuĢada bitən, oğurlanmıĢ məĢhur

almaların hamısı burdadır. Otağın divarı da

qurğuĢundan olduğu üçün səhər mehinin

soyuğu burda Ģeh salır. Yan otaqların

birindən əcaib-qəraib səs gəldi. Atası gördü

ki, oğlu səsə maraqlanır, onu yan otağa

apardı. Otağın bir küncündə iri bir simurğ

quĢunu cidarlamıĢdılar, axura da zəfəran

çiçəkləri, darçın otu qoymuĢdular. “Bu necə

ola bilər axı..? Bir div necə insana dönə

bilər? Bu quĢ nə gəzir burda? Almaları

Simurq quĢu daĢıyırmıĢ demək...” –

Məlikməmməd gördüklərinə məəttəl

qalmıĢdı. “EĢitməmisənmi, – “KiĢi var,

qadını mum edər, kiĢi də var, arvadı eldə

xar edər” – divdəndönmə qadın ġəmsəddin

Əzəmin qoltuğuna sığındı, – “Sənin div

atan məni divlikdən insanlığa döndərdi” –

ehtirasla atabəyin üzünə gülümsündü.

Ata-oğul divdəndönmə qızın əlindən tutub

zəfəranlığa gətirdilər. ġəmsəddin qızın

adını Səma qoymuĢdu.

* * *

Yeraltı Dünyada nə günəĢ iĢığı, nə də ay

iĢığı vardı deyə, aradan neçə gün, neçə ay,

neçə il keçdiyini bilən yox idi. Həm də

saniyələr xoĢbəxt keçəndə bunun fərqinə

varan da olmur. Bircə onu bilirik ki,

ġəmsəddin hər gün Ģeyli almadan yeyib

Səma Xatunun piĢiyini ağaca dırmaĢdırıb

yetmiĢ kərə balaladanda, hələ

Məlikməmmədin on dörd övladı vardı.

ġəmsəddin alyanaq almadan oğluna da

verəndən sonra aradan heç iki il keçmədi ki,

ġəmsəddinin yüz əlli yeddi övladı vardı,

Məlikməmmədin isə üç yüz qırx dörd

övladı.

Günlərin birində ġəmsəddin hamını baĢına

topladı, – “Əzizlərim, artıq ayrılıq zamanı

yetiĢdi. Xudavəndi-aləm vətənim

Günortacda iĢləri səhmana salıb. Daha

Ģeytanın Ģəltəsi Günortacda iĢləməyəcəkdir,

Ġblisin Günortaca girməsi qadağan olunub.

Günortacda yeni nəsl yetiĢməlidir. Ġblis və

qısır tanrılar Allahın dərgahında zincirə


vurulublar. Allah-təala bütün ilahələrə rəhm

etmiĢ və nəsil artırmağa rüsxət vermiĢdir.

Sizlərin hamınızı oğlum Məlikməmmədə

əmanət edirəm. Oğlum, Eldəgizlərin

Sultani-Əzəmi artıq sənsən indi. Ailəni,

sərvətini də götür Yer üzünə çıx və ədaləti

bərqərar eylə. Qorqud Dədəni tap və onun

öyüd-nəsihətlərini dinlə, – ġəmsəddin

qolundakı sultanlıq bilərziyini açıb oğlunun

qoluna bağladı. Oğlunu, nəvələrini,

gəlinlərini bir-bir bağrına basdı. Növbəti

uĢağa boylu olan Səma da onlardan

ayrıldığı üçün qəhərlənmiĢdi. ġəmsəddin

Simurğ quĢunu palanladı, yəhərlədi, div

doğulan övladlarını bir xurcuna, insan

doğulan övladlarını da digər xurcunda

yerbəyer edib Səmanı da tərkinə aldı. QuĢu

dəhmərlədi. QuĢ qanad çalıb havalananda

Məlikməmməd və arvadları göz yaĢını

saxlaya bilmədilər. ġəmsəddinin, – “Allaha

əmanət olun. XoĢbəxt olun. Xudavənd

Günortacla Yer üzünün pərdəsini aralayıb.

Odur ki, daha tez-tez görüĢəcəyik...” – səsi

Ģəlalənin səsinə qarıĢırdı, gözdən itdi...

ġəmsəddin Günortaca köç edəndən sonra

xeyli gecəsiz-gündüzsüz illər ötdü.

Məlikməmmədin arvadları Yer üzünə

çıxmaq istəmirdilər, – “Çıxsaq, fitnə-fəsad

törədəcəyik, aləmi yenə bir-birinə

qatacağıq” – amma beĢ-beĢ, on beĢ-on beĢ

qocalıb dünyadan köçdülər. Di gəl ki,

Məlikməmmədin özü qocalmaq bilmirdi –

elə necə vardısa, o cür də qalmıĢdı. Axırda

Məlikməmməd dul qaldı. Nəvə-nəticəsi,

sürüləri artıb məmləkətində darlıq elədi.

Günlərin birində içi gün üzünü görmək

istədi. Oğlanları ilə köməkləĢib mağaranın

yer üzünə çıxan çıxıĢındakı qayanı yerindən

tərpədib qapını açdılar. Məlikməmməd

Rdriti də götürüb yer üzünə çıxdı. Dərə-

təpə düz getdi, dağlar-dərələr aĢdı, üzünü

günəĢ qovurdu, külək sovurdu, ayaz vurdu,

gördü ki, yer üzünü kol-kos, ot-alaq,

sarmaĢıq basıb. Bir bəni-adəm gözünə

dəymədi. Ġnsan axtara-axtara gəlib çatdı

ġuĢaya. Baxdı ki, ġuĢanın yerləĢdiyi dağ

sarmaĢıq içində iri təpə olub. Cıdır düzünə

çıxıb gecə-gündüz iri tonqal qaladı.

Harayına hay verən olmadı. Geyikdən,

dovĢandan ovlayıb qarnını doyururdu. Ġki

ay idi yeraltı dünyadan çıxdığı. Ġndi də yer

üzündə tək-tənha darıxdı.

Gəlib alyanaq cənnət almasının dibində

dincini almaq istədi. Uzanıb yuxuya getdi.

Rdrit onu dırnağıyla dümsükləyəndə dik

atıldı. Ayılıb gördü ki, qardaĢlığı yerə sinib,

gözünü də bir nöqtəyə zilləyib səssizcə

durub. Rdrit baxan səmtə baxdı. Gördü ki,

bir ay parçası kimi qızdır, ulağa səhəng

yükləyib Ġsa bulağından su doldurur. Qız su

dolu səhəngləri ulağa yükləyib çatını əlinə

alıb bulaqdan gedəndə yerində dikəlmiĢ

Məlikməmmədi gördü. Görən kimi də

yaĢmağını ağzına çəkdi. Rdrit həyacandan

yerə düĢmüĢ almanı gəmirirdi, diĢlərini

qıcaya-qıcaya mırıldanırdı, – “DiĢidir,

vallah, diĢidir! Sən bir gözlərə bax...”.

Birdən ona nə oldusa, gözlərindən qığılcım

çıxdı, top kimi havaya tullandı, ayaqlarını,

nallarını gəmirdi, anqırıb ulağa cumdu.

Ulaq Rdritin qırımından hər Ģeyi anladı və

qorxusundan elə qaçdı ki, səhənglər

palanqarıĢıq yerə düĢdü. Rdrit ulağı

meĢənin içlərinə qovub gözdən itəndən

sonra Məlikməmməd qıza yaxınlaĢdı.

Ədəb-ərkanla salam verib özünü təqdim

etdi. Qız onun qolundakı bilərziyi görcək

bildi ki, o, əsilli-nəsilli adamdır.

Məlikməmmədlə Banuçiçək bir könüldən

min könülə bir-birinə aĢiq oldular, əhd-

peyman bağlayıb tələm-tələsik ər-arvad

oldular.

Rdrit və ulağın səsi dərə-təpədə əks-səda

verirdi. Səsə hardansa Dədə Qorqud peyda

oldu. Qoca, Məlikməmmədi və Banuçiçəyi

görən kimi sevindi, – “Demək bulaqlarımız

94 № 4 (16) QıĢ 2015

qurumadı, soyumuz kəsilmədi..!” – deyib

onların alnından, yanaqlarından öpdü.

Yeraltı dünyadan xəbərdar olandan sonra

uĢaq kimi sevindi. Məlikməmmədin

biləyindəki bilərziyi görəndən, onun kim

olduğunu biləndən sonra köks ötürdü,

Atabəy Əzəm taxtdan gedəndən sonra

Azərbaycanın baĢına gələnləri danıĢdı –

“Qızıl Arslan öləndən sonra Əbu Bəkr taxta

keçdi. Əbu Bəkrin dövründə Cahan

Pəhləvanın oğulları arasında hakimiyyət

davası Eldəgizləri çökdürdü. Qutluq Ġnanc

və Əmiran Ömərin hakim olduqları Ġraq

Əcəm, Ġsfəhan və Rey vilayətləri Eldəgiz

dövlətindən ayrıldı. ÇəkiĢmələrdən

XarəzmĢahlar, Abbasilər, Əyyubi sultanları,

ġirvanĢahlar, gürcü çarları istifadə etdilər.

Sultan Toğrul ona sadiq əmirlərin köməyi

ilə həbsdən azad oldu, Rey, Ġsfahan və

Həmədanda hakimiyyəti ələ keçirdi. Qutluq

Ġnanc Toğrula qarĢı XarəzmĢah TəkəĢdən

yardım istədi. TəkəĢ hücum edərək

Xorasan, Rey və Həmədan vilayətlərini

tutdu. Rey yaxınlığında Toğrul öldürüldü.

XarəzmĢah iĢğal etdiyi vilayətlərin idarəsini

Qutluq Ġnanca tapĢırdı. Lakin, Qutluq Ġnanc

da öldürüldü. Həmədan uğrunda vuruĢmada

XarəzmĢah əmirini məğlub edən Əbu Bəkr

qardaĢı Özbəki oraya hakim təyin etdi. Az

sonra TəkəĢin qoĢunları Həmədanı yenidən

ələ keçirdilər. TəkəĢin ölümündən sonra

Əbu Bəkr Həmədanı geri qaytara bildi.

Marağa hakimi Əlaəddin Ağsonqur, Ġrbil

hakimi Müzəffərəddin Kökburi ilə ittifaq

bağlayaraq Təbrizə hücum etdi. Əbu Bəkr

əmir AytormuĢla hücuma keçərək Marağanı

mühasirəyə aldı. Əlaəddin sülh bağlamağa

və tutduğu yerləri qaytarmağa məcbur oldu;

əvəzində Urmiya Ģəhərini aldı.

Ağsoqurilərin kiçik yaĢlı sonuncu hakimi

öldükdə Əbu Bəkr Rəvandüz qalasından

baĢqa, Marağa vilayətini Eldəgəzlər

dövlətinə qatdı. Əbu Bəkrin vəfatından

sonra qardaĢı Özbək hakimiyyətə keçdi.

Özbək Eldəgizlər dövlətini qoruya bilmədi.

Ordu zəif düĢmüĢdü və monqol qoĢunu

Azərbaycana soxuldu. Monqollar Təbrizi

müdafiə edə biləcəyinə arxayın olmayan

Özbəkdən qiymətli bəxĢiĢlər, ərzaq və pul

alaraq qıĢlamaq üçün Muğanda yerləĢdilər.

Lakin onlar qəfil hücumla əvvəl Marağanı,

sonra isə Ərdəbili tutdular. Monqolların

Təbrizə döndüklərini eĢidən Özbək

Naxçıvana qaçdı. Lakin Ģəhərin rəisi

ġəmsəddin Tuğrarai Təbrizin müdafiəsini

təĢkil etdi. Təbrizlilərin müdafiəyə

hazırlaĢdığın görən monqollar Arrana

döndülər və Beyləqanı dağıtdılar.

Monqolların izlədiyi XarəzmĢah

Məhəmmədin oğlu Cəlaləddin Azərbaycana

hücum edərək Təbrizi mühasirəyə aldı.

Özbək Gəncəyə, sonra isə Əlincəqalaya

qaçdı və orada öldü. BeĢ günlük

müqavimətdən sonra Təbrizi tutan

Cəlaləddin sonralar Eldəgəz dövlətinin

bütün ərazisini ələ keçirdi. Özbəkin

ölümündən sonra bəzi Eldəgiz əmirləri

onun lal oğlu Qızıl Arslan XamuĢu

hakimiyyətə gətirdilər. XamuĢ ölkə üçün

heç nə eləmədi. Daxili çəkiĢmələr, fasiləsiz

düĢmən hücumlardan Eldəgizlər dövləti

suqut etdi... – Dədə Qorqud tələm-tələsik

olub-keçənləri danıĢdıqca, Məlikməmmədi

əsnək tutdu, – “Axırı noldu, dədə? Hanı Yer

üzünün insanları? Kimsə qalmadımı

soyumuzu davam etdirməyə?”.

– Qalmadı, oğul. Aləmlərin Rəbbi Yer

üzünə tufan göndərdi, taun səpdi, hər kəsin

canını aldı, Yeri insansız qoydu. Orda-

burda mağarada gizlənən olubsa, –

Banuçiçəyi göstərdi – bəlkə, onlardan sağ

qalan ola...

– Bəs, Ģahlar-sultanlar səni dinləmədilərmi,

niyə bu qədər qardaĢ qanı axdı, heçmi

durdura bilmədin qardaĢ qırğınını?


– Saqqalımı süpürgə elədim Oğuzun

yolunda – dinləmədilər. Zənənlər hökm

etdi, Ģər zəfər çalmıĢdı. Dinləyən olmadı

məni... Allah Yerinə baxanda hər Ģeyi

qatmaqarıĢıq görüb hiddətləndi. Elə bəlalar,

fəlakətlər göndərdi ki, Ģərlə birlikdə xeyiri

də yox elədi. Yer üzündə bəĢər övladı

qalmaz oldu, – Dədə Qorqud yorğun

düĢmüĢdü və danıĢdıqca sinəsi xıĢıldayırdı.

Əsasına söykənib daĢ üstündə oturdu, –

Deyirsən ki, yer altında Atabəy Əzəmin

nəsli yaĢayır, bu çox gözəl oldu. Övladların,

sürülərin, ilxıların qoy yer üzünə hakim

olsun. Tur dağından Qaf dağınadək sənin

olsun. Yeni səltənətinin adı qoy Turan

olsun. Allah sənə yüz qırx il ömür vermiĢ,

ömrün bolluca xoĢbəxt olsun, – dəsmalla

dodaqlarını sildi. Məlikməmməd baxdı ki,

dədənin dəsmalında qan ləkələri var. Dədə

Qorqud da bunu sezdi, – Ey oğul, bil və

agah ol ki, mənim ölüm zamanım yetiĢib.

Allah-taala bu gün mənə köç naməsini

göndərib. Canımı tapĢırmamıĢ, son

nəsihətimi dinlə:

– Zəmanə səni yumĢaltmasın. Hər Ģeyə

ağlının gözlərilə hökm ver. Ən böyük

amalın xalqının xoĢbəxtliyi olsun. Əldə

etdiyin mərifəti övladlarına burax. Sərvət

toplama, övladlarına da sərvət buraxma. Elə

yaĢa ki, pak əcdadlarına layiq olsun,

davamçıların da elə yaĢasınlar. Sənin

valideynələrin böyük və əsl-nəcabətli

olublar. Sən yer üzünü, yeraltı dünyanı,

divlər diyarını birləĢdirən zəncirsən.

Əcdadlarının qədrini bil, onları Ģərəfləndir,

nanəcibliyə yol vermə. Mən gedirəm, sən

də gec-tez arxamca gələcəksən, odur ki,

dayanmadan əbədilik qazan – əbədilik,

fanilikdən yaxĢıdır. Bu dünyanı tarla bil, nə

əksən, onu da biçəcəksən. ÇalıĢ yaxĢılıq elə

ki, qocalanda xeyrini görəsən.

Adam öldürmək pis əqidədir, bilirəm.

Amma, hökmdarsansa, vəzifənlə əqidəni

bir-biriylə boğuĢdurma. Öldürməsən, sənə

qəhrəman deməyəcəklər, adın fərsiz

çıxacaq, vətən xaini olacaqsan. Öldürsən

isə, vicdanın ağrısa da, yalançı qəhrəmanlıq

Ģöhrəti sənin vicdanını üzsə də, xalqın səni

pir deyib tutacaq. Unutma ki, nəyisə

bilənlə, nəyisə bildiyinə inanan arasında

çox fərq var. Birincinin üstünlüyü ondadır

ki, bildiyinin dəlillərinə də sahibdir,

ikincinin isə yalnız gurultusu olur. Küyə,

sərvətə, Ģöhrətə getmə..

Bil ki, dünyada olan, olmayan, ola bilən

hər nə varsa hamısını Adəm oğlu dərk edə

bilər. Ġzafa, ən çox dərk etməli olduğun,

böyük Allahdır. Sən yaradanın yaxĢılıqları

və nemətləri haqqında düĢün, onun özü

barəsində, cəhənnəmi-cənnəti barədə çox

vaxt itirmə. Yol olmayan yerdə yol axtaran

insan yolunu azmağa məhkumdur. ġəriki

olmayan, tək olan yalnız Odur. Biz isə gəldi

gedərik. Ölüm gələndə, onu çox gözlətmə –

mərdi-mərdanə özünü ona təslim et. Çünki

nurani aləmlərə gedən yol, ölümdən keçər...

Məlikməmməd və Dədə Qorqud gün

batanadək dərdləĢdilər, köməkləĢib alma

ağacının dibində məzar qazdılar. Səhər

GünəĢ çıxanda Qorqud Dədə canını

tapĢırdı. Banuçiçəklə Məlikməmməd

köməkləĢib Dədə Qorqudu dəfn elədilər.

Məzarın üstünü təzəcə təpələyib

düzəltmiĢdilər, oturub dinclərini almaq

istəyirdilər, gördülər ki, boyu iki insan

boyda bir kiĢi qarĢı təpəni aĢıb gəlir.

Gözlədilər. KiĢinin əynində paltar yox idi –

lüt-üryan idi. Banuçiçək utandığından

üzünü çüvirib bulaq baĢına getdi. KiĢi ədəb-

ərkanla salam verib Məlikməmmədin əlini

sıxdı, – “Axır ki, bir bəni-adəmə rast

gəldim. Adın nədir?”. “Məlikməmməd. Bəs

sən kimsən?”.

– Ġkinci Adəm.

96 № 4 (16) QıĢ 2015

Məlikməmməd elə bildi ki, kiĢi onu

dolayıb. Ġstədi ağır cavab qaytarsın, bir də

baxdı ki, əks təpəni də bir füsunkar gözəl

aĢıb qaça-qaça onlara tərəf gəlir, – “Bu da

Həvva olar...” – dedi.

– Yox, mənim qabırğamdan olana oxĢamır,

Həvva deyil, – Adəm gözlərini qıyıb baxdı,

– BaĢqa qadındır...

Qadın hövlnak çatan kimi soruĢdu, – YaĢlı

bir kiĢi görməmisiniz? Adı Qorquddur.

Məlikməmməd məzarı göstərdi, – “Elə bir

az bundan qabaq Allahın rəhmətinə

qovuĢdu”. Qadın bunu eĢitmiĢdi, elə nalə

çəkdi ki, göydən üç alma düĢdü. Adəm

almalardan birini götürdü, qadından

soruĢdu, – “Deməzsiniz, kimsiniz?”.

– Adım Heradır, ölümsüz Zevsin bacısı...

Adəm:

– Bəs onda Həvva hanı?

Hera:

– Ġblislə zina etdiyinə görə Allah-təala onu

toza çevirib Yerə səpdi. Hera:

Məlikməmməd:

– Bəs Ġblis?

– Günortacın öküzbaĢlı mələkləri Ġblisi o ki

var əziĢdirib Ģikəst elədilər, gözünün birini

çıxarıb Xudavəndə təslim etdilər.

Qadının gözəlliyindən matı-qutu qurumuĢ,

huĢu baĢından çıxmıĢ Adəm almanı

gəmirdi, birini də götürüb Heraya verdi.

Hera deyəsən acından ölürdü – o da ağına-

bozuna baxmadan almanı diĢlədi.

Məlikməmməd Banuçiçəyi səslədi.

Banuçiçək gələn kimi arvadının qulağına

pıçıldadı ki, – “Burda toz-duman ərĢə

qalxmamıĢ gəl aradan çıxaq” – arvadının

əlindən tutub yeraltı dünyaya qayıtdı ki,

sülaləsini, sürülərini iĢıqlı dünyaya çıxarsın.

Rdrit hövlnak özünü yetirib üçüncü almanın

yarısını diĢlədi, – “QardaĢ, mən getmirəm,

burda qalıram” – diĢlərini Məlikməmmədə

ağartdı.

Adəmlə Hera qayalığa cumdular, Rdrit

özünü təzədən meĢəliyə təpdi.

Almadan qaldı bir dilim, onu da...

dəyməyin, onu da qoyun mən yeyim!

22 may – 23 sentyabr 2015

B

İ

Z

İ

O

X

U

Y

U

R

L

A

R


HEKAYƏ

GUŞƏMİZ ƏKRƏM

ƏYLİSLİ

SAFSAR Dünyada elə Ģeylər var ki, onları göz

görmür, ürək görür.Bunu hekayəmizin

qəhrəmanı QubuĢ hələ heç məktəbə

getməmiĢdən bilirdi.

1

QubuĢun yuxuda gördüyü göy üzündə

ulduz parıltısından göz qamaĢırdı. Hələ lap

uĢaq olduğu zamanlarda (yayın qızmar

istilərində) evlərinin torpaq damında,

nənəsinin yanında, yumĢaq yorğan-döĢəkdə

uzanıb, göydəki ulduzlara tamaĢa etməkdən

doymayan QubuĢ heç o vaxt da göy üzünü

bu qədər ulduzlu, bu təhər iĢıqlı

görməmiĢdi.Sonra, nə oldusa, ulduzlar

birdən-birə söndü. Dünyanın var iĢığı

büsbütün çəkilib getdi. Göy üzü qəfildən

qapqara qaralıb, Bətulənin hər gün çörək

biĢirdiyi sacın altına döndü. Göy üzündəki

o qatı qaranlığın orada həmiĢəlik qalacağını

düĢünüb, bundan dəhĢətə gələn QubuĢ

qəfildən yuxudan ayılıb, gözlərini açdı. Ay

batmıĢdı. Ancaq QubuĢun yuxuda gördüyü

göy üzünün o qatı qaranlığından sonra otaq

o biri gecələrdə olduğundan xeyli iĢıqlı

görünürdü. Evin havası soyumuĢdu. Bətulə

öz çarpayısında bərk-bərk yorğana bürünüb

yatırdı.

Pis yuxu görsə də, görməsə də, çoxdan

bəriydi ki, QubuĢ gecənin bir vədəsi həmiĢə

yuxudan ayılırdı. Durub, eĢikdə gəzinib,

qayıdıb təzədən yatağa uzanırdı.

Gündüzlər gün iĢığında gördüyü kənd

gecələr – ulduzlu göyün altında – QubuĢa

həmiĢəki kimi yox, sanki o kəndlə heç bir

əlaqəsi olmayan ayrıca bir dünya kimi

görünürdü: kənddən xeyli uzaqda, kənddən

xeyli ucada!..

Gündüzkü kənd hamınınkıydı, gecəki

kənd isə - yalnız QubuĢunku... Və gecələr

tək-tənha həyətdə gəzinəndə dünya

QubuĢun nəzərində daha geniĢ, daha sehrli

və cazibədar olurdu. Hətta Allahın varlığına

da gecələr həyətdə tək gəzəndə QubuĢ daha

çox inanırdı və bu inam QubuĢun qəlbinə-

ruhuna bir qəribə sevinc, rahatlıq gətirirdi.

Ġlin yay aylarında, baĢqa vaxtlara

baxmıĢ, kənddə adam daha çox olurdu.

MaĢın səsi, insan səsi... Bakıya, Moskvaya

çörək dalınca gedənlərin övlad-uĢağının

səs-küyü bəzən gecələr də küçələrdən,

həyət-bacadan kəsilmirdi.

Ġndi payız idi.

Noyabr ayının son günləriydi. Özgə illər

soyuq düĢən kimi qapı-pəncərəsini

bağlayıb, Ģəhərdə qıĢlamağa gedənlərin bir

qismi hələ kənddə idi. Çünki belə payız bu

kənddə çoxdan olmamıĢdı: dumansız-

çiskinsiz, qarsız-yağıĢsız...

Gecələr bir az soyuq olsa da, gündüzün

günəĢinin istisi bütün günü çöl-bayırda,

həyət-bacada yola vermək üçün hamıya bəs

eləyirdi. Buna görə də, sobasını qalamağı,

baĢmağını palçığa batırmağı gözləmədən,

əvvəldən əl-ayağa düĢüb, kəndi tərk

98 № 4 (16) QıĢ 2015

etməyən mövsüm Ģəhərlilərinin kənddə

qalanı hələ kənddən getməyə tələsmirdi. Bir

azdan iĢıqsız qalacaq bir neçə evin bir

lampalıq gecə iĢığı o evlərin eyvanında hələ

ki, səhər açılanacan yanırdı.

Həyətə çıxan kimi, yenə QubuĢ gözlərini

Sonanın evi səmtə zilləyib, o evin

eyvanında yanan tək lampanın zəif iĢığına

xeyli vaxt yuxulu-yuxulu tamaĢa elədi.

Sona buralı deyildi. Gəlmə idi. Gəlib

burda özündən azı 30 yaĢ böyük bir kiĢiyə

arvad olmuĢdu. Buranın adamına bir az

alıĢandan sonra özü öz dililə hər yerdə

deyirdi ki, mən öz kəndimdə 2 dəfə ərdə

olmuĢam, uĢağım olmadığına görə ərlərim

evdən qovub məni. Deyirdi, 2 ərdən sonra

öz kəndimdə məni kim alacaqdı. Evdə qalıb

qarımaqdansa, dedim, qoca olsun, Ģikəst

olsun – mənim də ərim olsun.

Sonanı o eyvanda QubuĢ ilk dəfə azı 20

il bundan əvvəl görmüĢdü. Görən kimi

ürəyi yerindən oynamıĢdı. Bir qəribə -

sehrli, Ģirin istək içini bir aləm isitmiĢdi,

qəlbinə bir dünya iĢıq salmıĢdı.

Onda QubuĢun yaĢı 50-dən bir az çox

olardı. Ġndi yaĢı 70-i keçmiĢdi. O zamandan

bəri bu dünyada nələr olmamıĢdı!..

QubuĢun baĢqa kənddə ərdə olan qızı

Leyla, hələ heç, bir uĢaq da doğmamıĢ

çarəsiz azara tutulub, cavan ikən dünyadan

köçmüĢdü.

Bakıda rəssamlıq məktəbini bitirən oğlu

Fərəc, gedib Səmərqənddə 2 il din dərsi

keçəndən sonra, rəssamlığı buraxıb,

məsciddə mollalığa baĢlamıĢdı. Kolxoz

ləğv olunmuĢdu.

Sonanın bir vaxt kolxozun at fermasına

baxan əri Müslüm iĢsiz-gücsüz qalıb, gündə

3-4 “paçka” siqaret çəkməkdən sinəgir

xəstəliyinə tutulmuĢdu.

Müslümün əvvəlki arvadı ölmüĢdü.

Onun uzaq kəndlərin birində ərdə olan

qızı Xədicənin elə özü yaĢda Sonanı gətirib

atasına arvad eləməyindən heç 1 il də

keçməmiĢ, Allahın iĢinə bax ki, öz

kəndində 2 dəfə ərdə olub uĢaq doğmayan

Sona sinəgir xəstəsi qoca Müslümdən bir

sapsağlam uĢaq doğub, ana olmuĢdu.

Ġndi nə o uĢaq qalırdı, nə Sonanın

əvvəlki Ģuxluğu, gözəlliyi qalmıĢdı. Ancaq

neynəmək olar ki, Sonanı ilk dəfə görəndə

ürəyini yerindən oynadan o Ģirin, sehrli

istək QubuĢun ürəyinin baĢında hələ də

yurd salıb yaĢayırdı.

QubuĢun bu istəyi (hələ Müslümün

sağlığında) bir dəfə az qala baĢ tutacaqdı.

O gün Müslüm kənddə yox idi.

Kolxozun at ferması əlindən çıxandan sonra

gedib hardansa bir körpə qulun tapıb

gətirib, öz evində bəsləyib-böyüdüb, adını

“Qırat” qoyduğu kəhər atına minib,

Sonadan olan 6-7 yaĢlı Aslanla birgə, uzaq

kənddə qızı Xədicəyə baĢ çəkməyə

getmiĢdi. Sona evdə tək qalmıĢdı.

QubuĢ qapını aralayıb, ehmalca həyətə

baxdı. Gördü ki, Sona eyvanın qabağındakı

əriyin kölgəsiindəə quruca torpağın üstündə

uzanıb yatır. Hələ QubuĢ ağacın yanına

çatmamıĢ, Sona duyuq düĢüb, gözlərini

açdı. Dikəlib, əriyin gövdəsinə söykənib,

hayıl-mayıl QubuĢa baxdı. Və gülümsədi.

Və elə gülümsədi ki, QubuĢun qəlbinə bir

dünya sevgi doldu, canına görünməmiĢ

qüvvət, gözlərinə olmayan iĢıq gəldi. QubuĢ

baĢa düĢdü ki, Sonanın da ondan gizli

umacağı varmıĢ. Ancaq ürəyində çoxdan

gəzdirdiyi o istəyin əsl dadını görmək, sən

demə, QubuĢun qismətinə yazılmamıĢdı. O

gün QubuĢ evdən çıxanda onun hara

getdiyini anası Xavər arvad Allah bilir ki,

hardan və necə bilmiĢdi.

Sonanın hasarının dalında əvvəl belin

dəmir ağızlığının qulaq deĢən cingiltisi,

çaqqıltısı gəldi: guya arvad evdən bel

gətirib, oradakı su arxının daĢ-çınqılını

təmizləyirdi. Ancaq bu Ģeytani əməldən


sonra da arvadın ürəyi soyumadı. QubuĢun

kefinə soğan doğramaq üçün əvvəldən

ürəyində tutduğu bəd niyyəti axıracan iĢə

keçirməkdən ötrü, o arxın daĢ-çınqılını

“təmizləyəndən” sonra qarı qayıdıb Sonanın

həyət qapısının dalında elə bir bədheybət

“öhe-öhe” saldı ki, gündə 3-4 “paçka”

“Pamir” çəkən Müslümün öskürməyi o

“öhe-öhe”nin yanında yalan oldu.

Sona iĢin nə yerdə olduğunu anlayıb,

qaçıb evə dürtüldü. Çoxdan gözlədiyi qadın

ləzzətindən əli üzülən QubuĢ o əriyin

dibində bir müddət tərpənməz dayanıb,

sonra kor-peĢman evə qayıtdı.

-A qırıĢmal! A qırıĢmal!

QubuĢ darvaza qapısından içəri girər-

girməz qarı uzaqdan-uzağa belə baĢladı.

O gündən sonra QubuĢ bu sözləri anasının

dilindən tez-tez eĢitdi. Ancaq qarı bu

məsələni heç vaxt açıb-ağartmadı. Bətulə

isə nə qədər qəribə olsa da, QubuĢun

ürəyində belə bir istək olduğunu heç vaxt

ağlına gətirmədi.

2

Sonra Sonanın qara günləri baĢlandı.

Aprelin əvvəlində əskər gedən oğlu Aslanın

mayın axırlarında oradan ölüsü gəldi.

Sonanın saçları bir gecədə ağardı. Əvvəlki

Ģən səsi, xoĢ rəftarı gözgörə yoxa çıxdı.

Gözlərinin ürəyi yerindən oynadan odu-

alovu həmiĢəlik sönüb getdi.

Gecələr ağı deyib ağlayırdı. Gündüzlər,

hələ gün çıxmamıĢ, qəbiristanlığa yol

döyürdü və oğlunun ölümünə əri Müslümün

bais olduğunu yolda rastına çıxan hər kəsə

yana-yana danıĢıb, ürəyini boĢaldırdı:

- Axı mən demiĢdim ona. O goru

çatdamıĢa min dəfə demiĢdim ki, bu

uĢaqdan əskər olmaz. Evdə nə var apar sat,

demiĢdim, əskərlikdən saxla uĢağı – ha

çoxdu aparıb pul verib uĢağına xəstəlik

kağızı düzəldən. Nə olsun ki, mənim

uĢağım da xəstə deyil, axı bu o uĢaqlardan

deyil ki, gedib orda əskər kimi əskərlik

eləsin. Ona kim deyə bilər ki, bu iĢi elə

görmə, belə gör. Orda hansı qamandir ona

əmr verib, iĢ buyura bilər. Axı sən bu uĢağı

elə böyütməmisən ki, dil qansın, söz eĢitsin.

UĢağın hər dediyini eləmisən. Hələ məktəbə

getməmiĢ, uĢağa at çapmağı öyrətmisən.

Qoca kaftar eĢitmədi mən deyəni. Ağzımı

açan kimi həmiĢə vurdu ağzımdan. Gündə

üç “paçka” siqaret çəkməkdən savayı

əlindən bir qara qəpiklik iĢ gəlmirdi mürtəd

köpəyoğlunun. Bircə yekə-yekə danıĢmağı

bacarırdı: “Mən oğlumun adını Aslan

qoymuĢam, tülkü qoymamıĢam ki, Vətənin

dar günündə qaçıb kol dibinə soxulsun”.

Elə bunu əzbərləmiĢdi, ayrı söz tapmırdı

deməyə...

Sona desə də, deməsə də, Aslanın öz

əskərliyini axıracan baĢa vurub sağ-salamat

evə qayıdacağına inanmayan, kənddə

Sonadan baĢqa da, nə qədər desən adam

vardı. Ancaq inananlar da vardı ki, Aslanın

əskərlikdə “burnu ovulacaq”, əhilləĢib-

ağıllanıb, “adam kimi” kəndə qayıdacaq.

Çünki Aslan doğrudan da uĢaq deyildi,

bütün kənd üçün böyük bəlaydı. Kənddə

Aslanın cırnadıb-ağlatmadığı uĢaq,

qorxudub-hürkütmədiyi ağsaqqal, ağbirçək

qalmamıĢdı. Nə qorxurdu, nə həya eləyirdi.

Qoluzorba kiĢilərin üstünə at sürürdü. Atı

yeniĢə-yoxuĢa çapa-çapa əl uzadıb qız-

gəlinin yaylığını baĢından açıb, bayraq kimi

havada yelləyirdi.

Bəlkə bir ildən də çox Sona, qıĢın

Ģaxtasına, yayın istisinə baxmadan, hər gün

qəbiristanlığa yol döyüb, oğlunun məzarı

baĢında səhərdən axĢamacan ağı deyib

ağladı. Sonra bir müddət evdən-eĢiyə

çıxmadı. Sonra çıxdı, ancaq nə bir kəsə bir

kəlmə söz dedi, nə bir kəsin qapısını açdı.

100 № 4 (16) QıĢ 2015

Ġndi Sona nisbətən özünə gəlmiĢdi. Əl-

ayağı iĢə alıĢmıĢdı, rəngi-ruhu xeyli

durulmuĢdu. Həyətdə saxladığı toyuq-

cücəyə baxırdı. Bağını-bostanını suvarırdı.

Ağacının meyvəsini qurudurdu. Əkdiyi

tərəvəzə, göy-göyərtiyə qulluq eləyirdi.

Ancaq təklik, deyəsən, bezdirmiĢdi yazığı.

Bətulə bu günlərdə kimdənsə eĢitmiĢdi ki,

bu qıĢ Sona da kənddə qalmayacaq, 5-10

günə yığıĢıb, Bakıda ərdə olan bacısının

yanına gedəcək. Və indi, nə yaxĢı ki,

Sonanın iĢığı o eyvanda yanırdı. Demək,

Sona hələ ki, kənddə idi.

Havaların xoĢ keçməsi hesabına

sakinləri hələ köçüb Ģəhərə getməmiĢ o biri

evlərin də eyvanında iĢıq yanırdı və gecə o

qədər qaranlıq gecəydi ki, aylı gecələrdə

uzaqdan zorla sezilən hər lampadan sanki 5

lampanın iĢığı gəlirdi.

Həyətdə səssizlikdən qulaq batırdı.

Gecənin qatı zülməti kənddəki səssizliyə,

sakitliyə qarıĢıb dünyanı bir ölümcül sükuta

qərq eləmiĢdi. QubuĢun göz açıb dünyanı

gördüyü uzaq əyyamlardan bəri yay-qıĢ bu

həyətdəki cevizin uca budaqlarının arasında

yatan qoca qarğa arabir yuxudan ayılıb,

qanadlarını tərpədib, yerini rahatlayırdı. Bir

də həyətin hələlik ən mötəbər sakini –

qovurmalıq kök toğlu, QubuĢun iyini alıb

divarın dibindəki dəmir torun dalında

hərdənbir fınxırıb təpik döyürdü.

Və o zülmətdən, sükutdan qəfil

hoflanan QubuĢ qayıdıb təzədən yerinə

uzandı.

3

Son 20-30 ildə kəndin cavanları biri-

birinin dalınca kəndi atıb getməyə

baĢlamıĢdı. Bakının, Moskvanın dükan-

bazarında və Rusiyanın baĢqa Ģəhərlərində

iĢ tapıb məskunlaĢanlar özlərinin qohum-

əqrabalarını da yavaĢ-yavaĢ Ģirnikdirib öz

yanlarına aparmıĢdılar. Əhalinin yarıdan

çoxu kənddən çıxmıĢdı. Gedənlərin bir

qismi heç yayda da kəndə ayaq basmırdı.

Və QubuĢ qorxurdu ki, vaxt gələcək – bu

kənddə insan naminə kimsə qalmayacaq.

Xüsusən son bir-iki ildə bu qorxu QubuĢu

bərk yaxalamıĢdı. Bəlkə də buna görəydi ki,

QubuĢ son vaxtlar hər gecə biri o birindən

dəhĢətli yuxular görürdü.

Gah görürdü ki, kəndi sel-su basıb,

bütün kəndin adamı, uĢaqlı-böyüklü

boğulub, suyun üzündə qalıb. Gah QubuĢun

yuxularında kəndin insanı, quĢu, heyvanı

tamam yoxa çıxırdı. Təkcə o dağlar qalırdı

və öz dillərində xısın-xısın pıçıldaĢa-

pıçıldaĢa kəndin sonrakı aqibəti barədə

qorxunc sözlər deyirdilər.

Bu gecə də həyətdən qayıdıb, təzədən

yatağa uzanan QubuĢ, gözlərini yumar-

yummaz, elə bir dəhĢətli yuxu gördü ki,

dünyanın ən qorxunc nağıllarında da bu

boyda dəhĢəti deyib eĢidən olmamıĢdı.

Kimsəsiz kənd. GünəĢsiz gün. Səhərin

lap erkən çağıydı. Və səhərin o erkən çağı

saya-hesaba gəlməyən bir sürü safsar sıra

ilə biri-birinin arxasınca düzülüb, kəndin

lap ətəyindən yavaĢ-yavaĢ kəndin içinə

doğru gəlirdi. Məqsədləri, niyyətləri də

məlum idi: safsarlar, 4-5 ay bundan əvvəl,

kəndin meydanında amansız iĢgəncə ilə

qətlə yetirilən və QubuĢu hələ də rahat

yatmağa qoymayan safsar soydaĢlarının

qisasını adamlardan almağa gəlirdilər. Və

bir azdan kənddə elə bir dəhĢətli hadisə baĢ

verəcəkdi ki, o safsarın baĢına gətirilən

görülməmiĢ müsibət bu dəhĢətin yanında

yalan olacaqdı.

Və adamlardan qisas almağa gələn

qorxunc safsar qoĢunu hələ gəlib kəndin

içinə yetiĢməmiĢ QubuĢ bir xeyli baĢqa

safsarın hardansa həyətə dürtülüb, təzəcə

boğduqları toğlunun cəmdəyini boğuĢa-

boğuĢa didib gəmirdiklərini gördü. Bir


safsar kənarda, qapının ağzında tək

dayanıb, qan basmıĢ qıpqırmızı gözlərini

eyvanın qabağını süpürən Bətuləyə zilləyib,

ona qəfil hücum etmək üçün fürsət

gözləyirdi.

Bətuləninsə heç nədən xəbəri yox idi.

Arvadını safsarın caynağından

qurtarmaq üçün QubuĢun çağırmağa səsi,

tərpənməyə zoru çatmadı. Və bu vaxt

yuxudan ayılıb hər Ģeyin öz yerində

olduğunu görən QubuĢ sevinə-sevinə həyətə

çıxdı.

Eyvanın altında Bətulə sacda çörək

biĢirirdi. Toğlu Bətulənin didib qabağına

tökdüyü payızlıq qart yoncanı didib-biçib

yeyirdi. GünəĢ – öz yerində. Göy - öz

yerində. Hətta QubuĢun 3 ay əvvəl , 91

yaĢında o dünyaya köçən anası Xavərin səsi

də bu dünyada hələ qalırdı:

- A qırıĢmal! A qırıĢmal!

Hər gün hamıdan tez durub, eyvanda

lövbər salan anası, pəl vurub baĢ tutmağa

qoymadığı o əhvalatdan sonra QubuĢu hər

səhər bu sözlərlə qarĢılayırdı.

Qarı özünü inandırmıĢdı ki, gecə QubuĢ

boĢ-boĢuna həyətə çıxmır, arvadını yuxuya

verib, Sonanın yanına kefə gedir.

– Bütün günü o heyvandan əl çəkmirsən

– Bətulə, uzaqdan-uzağa, eyvandan xeyli

aralıda, toğlunun yanında durmuĢ QubuĢa

dedi. – Neçə vaxtdı meydana-zada da

çıxmırsan. Çıx bir gəz-dolan da, nə olar. Bir

dənə də çörək alıb gətirərsən. Hər gün sac

çörəyi yeməkdən qarın-qursağımız daralıb.

- QubuĢ arvadına yaxınlaĢdı və ocağın

üstündəki saca baxan kimi gecə yuxuda

gördüyü (sac altına bənzəyən) zilqara göy

üzü QubuĢun yadına düĢdü. – Gedib kimi

görəcəm o meydanda? – QubuĢ dumduru,

heyrətamiz dərəcədə iĢıqlı göy üzünə baxa-

baxa dedi. – Yurist Yunusu görəcəyəm?

Mən onu adam bilirdim. O safsar

əhvalatından sonra o da tamam gözümdən

düĢdü. Düz iĢ görmədi də, insafsızlıq elədi.

O heyvan kimə neynəmiĢdi ki, ona o boyda

zülm elədilər?

- Yunus pis adam deyil. Hamının xeyir-

Ģərinə yarayandı. Yunusu bəhanə eləmə.

Sən o gün qorxmusan orda, boynuna

almırsan. Elə qorxduğun üçün də day o

meydana çıxmırsan. – Bətulə gülə-gülə

dedi. – Elə uĢaqlıqda da, deyirlər, yaman

qorxaq olmusan.

– Onu kim deyib sənə?

– Kim deyəcək elə öz anan deyib.

Rəhmətlik, sən evdə olmayanda, mənə tez-

tez sənin uĢaq vaxtlarından danıĢırdı.

Yaman qorxağıydı, deyirdi. Göy

guruldayanda, ildırım çaxanda qaçıb evdə

gizlənirmiĢsən. Uzaqda it hürəndə ayağını

yerə döyüb ağlayırmıĢsan: “Ana, ana, al

məni qucağına, indicə o it gəlib tutacaq

məni”. – Bətulə Ģaqqanaq çəkib güldü. –

Hələ bir qəribə əməlin də varmıĢ: bir yerdə

qarıĢqa yuvası görəndə oturub günuzunu

baxırmıĢsan. Çağıran olmasa heç çörək

yemək də yadına düĢmürmüĢ. Rəhmətlik

deyirdi ki, mən bu QubuĢ kimi

adamayovuĢmaz uĢaq görməmiĢdim. Ġndi

də o xasiyyətində qalmısan.

Anası düz demiĢdi. O vaxt doğrudan da

QubuĢ adamlardan uzaq olmağı xoĢlayırdı.

Çünki onların nə istədiyini, nədən hirsli-

hikkəli olduğunu, nəyə görə deyinib-

dalaĢdığını heç cür anlaya bilmirdi. Bir də,

əslinə qalsa, o zaman o adamlar QubuĢa heç

lazım da deyildi. O vaxt dünyada

adamlardan savayı da çox Ģey vardı və o

Ģeylərin hamısı QubuĢunku idi! Dünyanın

dağı-daĢı, çayı-çeĢməsi... Kəpənəyi, quĢu,

qarıĢqası... Yazda arxların kənarında bitən

yarpız, bənövĢə. Yayda ağaclarda yetiĢən

hər cür meyvə... Dağların dumduru səhər

rəngi. AxĢamın sərin mehi. Gecənin ayı,

ulduzu... Əgər o doğrudan da bir qarıĢqa

yuvasının yanında oturub, yuvasına dən

102 № 4 (16) QıĢ 2015

daĢıyan qarıĢqalara saatlarla tamaĢa

eləməkdən zövq ala bilirdisə, QubuĢ

neynirdi ki, adamları! Doğrudur o vaxtdan

bəri dünya da, adamlar da çox dəyiĢmiĢdi.

DəyiĢməyən bircə buydu ki, adamların bir

çox əməllərindən QubuĢ hələ də baĢ çıxara

bilmirdi.

– O safsarı Yurist Yunus hardan

tutmuĢdu ki? – Bətulə QubuĢun dərin

xəyala getdiyini görüb, ucadan soruĢdu.

– Nə bilim hardan tutmuĢdu! – QubuĢ

könülsüz-həvəssiz cavab verdi.

Gecə həyətdən qayıdıb, təzədən yatağa

uzanandan sonra, səhərə yaxın yuxuda

gördüyü bir qoĢun safsar sürüsünü və hələ o

qoĢundan da savayı, haradansa həyətə

soxulub, toğlunun qarnını sökən, kəlləsini

gəmirən o biri safsarları və qapının ağzında

tək dayanıb, qan basmıĢ qıpqırmızı

gözlərini Bətuləyə zilləyən o dəhĢətli

heyvanı yadına saldı.

O heyvanın qan basmıĢ gözləri Yunusun

çöldən tutub gətirib, meydanda tamaĢasını

çıxartdığı o safsarın gözlərinə yaman

oxĢayırdı. Onun didilmiĢ dərisi, sınmıĢ

qabırğaları, qanı axan əti-canı, baĢı-ayağı

bundan sonra 100 il də yaĢasa, QubuĢun

yadından heç vaxt çıxmayacaqdı.

O gün o meydana yığıĢanlar o safsarın

diĢlərini qırdılar, kəlləsini əzdilər, nəfəsini

kəsdilər və hələ bu da azmıĢ kimi, üstünə

neft töküb yandırdılar. Sonra gülə-gülə,

sevinə-sevinə dağılıĢıb evlərinə getdilər. Və

o gün, dükandan çörək almaq üçün 5-10

dəqiqəliyə evdən çıxan QubuĢ, o dəhĢəti

görəndən sonra, dükandan çörək almağı da

unutdu. Bütün günü çöl-biyabanı dəli kimi

dolanıb, bir də axĢam qaĢ qaralanda evə

qayıtdı.

O əhvalat yayın ortalarında olmuĢdu və

ondan sonra QubuĢ o meydandan elə

iyrənmiĢdi ki, ora bir dəfə də ayaq

basmamıĢdı.

– O toğlunu niyə kəsmirsən? Saxlayıb

damazlıq eləyəcəksən? – Bunu Bətulə

təzəcə yumurta yağa saldığı tavanı gətirib

ərinin qabağına qoyandan sonra dedi. –

Qaynanam, yazıq arvad elə hey ət deyə-

deyə getdi.

– Kimə kəsdirim, day heç qəssab da

qalmayıb bu kənddə.

– Neçə vaxtdı gedib arvadın qəbrinə də

baĢ çəkmirsən. Mən hər cümə axĢamı

gedirəm. Elin adətidi, mərhumun ili

bitənəcən gərək gedəsən. – Bətulə ah çəkib,

bir müddət darvazaya baxa-baxa qaldı. –

Gördün də Fərəc bu il də gəlmədi.

– Yəqin baĢı mollalığa bərk qarıĢıb. Bu

da gedib özünə sənət tapdı. – befərəsət

köpəyoğlu. Gül kimi rəssamlığı buraxıb,

gedib mollalıqdan yapıĢdı.

– Neynəsin, indi rəssamdan da,

müəllimdən də molla hörmətlidi. –

Ömrünün 40 ildən çoxunu kənddə

müəllimlik eləmiĢ Bətulə bu sözləri xüsusi

yanğı ilə dedi. – Rəssam olanda nə olar,

yazıq uĢaq Bakıda 5 il bekar qaldı.

Rəhmətlik qaynanam deyərdi ki, bekar

adamın baĢında cin-Ģeytan yuva salar.

– Düz deyirsən, elə bu kənddə də çox

adamın baĢında cin-Ģeytan yuva salıb. Allah

da görüb bunu, kənddən birdəfəlik üz

döndərib. Ona görə də kənd ölüb bu saat,

bircə fatihə verəni yoxdu. Biz bu kəndin

diri vaxtlarını da görmüĢük axı. Yaz

açılandan qar düĢənəcən hamı çöl-

bayırdaydı: bel belləyən kim, su suvaran

kim... Zəmilərin taxılını biçib qurtarmaq

olmurdu, bağ-bostanın mer-meyvəsini

yığıb-yığıĢdırmaq olmurdu. Kəndin öz

taxılı, öz dəyirmanı... Ġndi nə oldu bəs

adamlara? Kənddə 7-8 kiĢi qalıb, onların da

iĢi-gücü o meydanda səhər-axĢam

çərənçilik eləməkdi.

Kəndin meydanına yığıĢanların

əksəriyyəti QubuĢun tay-tuĢlarıydı. Bir vaxt


bir yerdə aĢıq oynamıĢdılar. Məktəbə,

kolxoz iĢinə bir yerdə getmiĢdilər. Ġndi o

məktəb də, o kolxoz da – bütün olub-

keçənlər QubuĢun tay-tuĢlarının

yaddaĢından, nə ki var silinib-getmiĢdi. O

adamlar indi o meydana da oturub adam

kimi söhbət eləməyə gəlmirdilər, biri-

birinin qabağında qozlanmağa, forslanmağa

gəlirdilər. Əyinlərində - qara kostyum,

ciblərində - mobil telefon. Telefonlarına

zəng gələndə tez bir tərəfə çəkilib, kənarda

xısınlaĢıb, yenə qozlana-qozlana öz

yerlərinə qayıdırdılar. Ona görə ki, o zəng

Moskvadan gəlirdi. Ona görə ki,

Moskvadan zəng eləyən o adam orada yaxĢı

pul qazanırdı. Heç birinin vecinə də deyildi

ki, uĢağı o pulu qazanmaq üçün Moskvanın

dükan-bazarında hansı əməllərdən çıxıb,

hansı Ģeytana papıĢ tikir. Öz torpağını

becərib, halal çörək yeməyi, qocalı-cavanlı,

hamı unutmuĢdu. Ġnsanlar müftəxorluğa

yaman öyrəĢmiĢdi. Bel belləməyi, su

suvarmağı, öz mülkündə özü üçün kartof-

soğan əkməyi də bəziləri özünə ar bilirdi.

Özü xərrat idi QubuĢun – atasının

sənətini iĢlədirdi. Kənddəki əksər evlərin

qapı-pəncərəsi onun əlinin iĢiydi. Ġndi

kənddə ev tikən, QubuĢa iĢ verən yox idi.

Ancaq QubuĢ heç vaxt bekar durmurdu.

Bağ-bağçada, həyət-bacada həmiĢə özünə iĢ

tapırdı. Bir iĢi olmayanda da oturub

oxlovdan, vərdənədən, çörək taxtasından-

zaddan bir lazımlı Ģey qayırıb,

eləcə - pulsuz-pənəsiz qonum-qonĢuya

bağıĢlayırdı.

4

O gün, günortadan sonra, qəbir üstə

gedəndə QubuĢ istər-istəməz o meydandan

keçəsi oldu. Çünki kəndin qəbiristanlığına

getməyə ayrı yol yox idi. QubuĢ həm

anasının qəbrini ziyarət etmək istəyirdi,

həm də ümid eləyirdi ki, orada Sonaya rast

gələ bilər.

Yolda bir adam da rastına çıxmadı,

ancaq QubuĢ, yolboyu, həm öz-özünə

danıĢdı, həm də xəyalında Sonanı

danıĢdırdı:

- Bilirdim ki, səni burda görəcəyəm,

Sona. Səhərdən ürəyimə dammıĢdı.

– Məni görmək istəsəydin, çoxdan

görərdin. Görüb neynirsən ki, məni?

– Görməsəm də həmiĢə gözüm axtarıb

səni. Çoxdandı ki, evdən heç yerə

çıxmırsan. Evdə tək oturmaqdan

bezməmisən?

– Mən evdə heç vaxt tək oturmuram.

Aslan balam həmiĢə yanımda olur.

– O uĢağa görə özünə zülm eləmə, Sona.

Bu da Allahın iĢidi. Bir gün verir, bir gün

alır.

– Mənim balamı Allah almadı əlimdən.

O goru çatdamıĢ dədəsi aldı. Mən ona min

dəfə demiĢdim ki...

– O gün heç yadımdan çıxmır. Əriyin

dibində uzanmıĢdın. Əgər anam o oyunu

çıxartmasaydı... Bəlkə gəlim bu gecə?

– Goplama, gələn deyilsən. Gəlsən

qorxursan ki, təmiz adına ləkə düĢər. Sənə

təmiz ad lazımdı, Sona lazım deyil...

Gedib qəbiristanlığa çatanacan QubuĢ

Sona ilə beləcə - Ģirin-Ģirin söhbət elədi.

Qəbiristanlıqda nə Sonanı gördü, nə də orda

bir ayrı adam gözünə dəydi. Hər yan –

qəbir. Hər tərəf – təzəli-köhnəli – baĢ daĢı.

Və o təzə baĢdaĢıların birindən Aslan elə

bir dəli ehtirasla baxırdı ki, deyərdin indicə

daĢdan sıyrılıb, atının belinə sıçrayıb,

kiminsə üstünə gedəcək.

“– A qırıĢmal! A qırıĢmal!”

Bu dəfə Xavərin səsi sanki o biri

dünyadan gəldi.

“– Bir yerdə qarıĢqa yuvası görəndə

oturub gün uzunu baxırmıĢsan” – Bunu da

Bətulə dedi.

104 № 4 (16) QıĢ 2015

Ancaq anasının o vaxt dediyi və bu gün

arvadının dilindən eĢitdiyi o sözlərin

məzarlıqda yadına düĢməyi QubuĢa qəribə

gəlmədi. QubuĢa qəribə gələn anasının

qəbrinin ayaq tərəfində birdən gözünə

sataĢan nəhəng qarıĢqa yuvası oldu.

O yuvaya axıĢan qarıĢqanın sayı bəlkə

göydəki ulduzların sayından da çox idi. Bir

dünya qara qarıĢqaydı. Əvvəli-axırı

görünməyən o qara qarıĢqa sürüsü o cür

nizamla düzülüb hardan gəlirdi görəsən?..

Sanki qeybdən gəlirdi. Yerin dərinliyindən,

göyün sonsuzluğundan, kim bilir, bəlkə lap

Allahın öz yanından gəlirdi... QubuĢ bir

yekə daĢ gətirib yuvanın ağzını örtmək

istədi. Ancaq gətirmədi, yuvanın ağzındakı

qarıĢqaları o daĢın altında əzib öldürməyə

ürəyi gəlmədi. Böyrünü yerə verib, sehrli

qarıĢqa dünyasına heyrətlə tamaĢa eləməyə

baĢladı.

QubuĢ qəbiristanlıqdan qayıdanda

GünəĢin batmağına az qalırdı. Bir azdan

kəndin “forslu” kiĢiləri gəlib meydana

yığıĢacaqdı. Hələlik Yurist Yunus

meydanda tək oturub, darıxa-darıxa təsbeh

çevirirdi.

Yunus kəndin bazburudlu adamlarından

idi. Rayonda 40 il raykomun Birinci

katibinin maĢınını sürmüĢdü. Hökumət

yıxılandan, raykom ləğv olunandan sonra,

cəld tərpənib, raykomun təptəzə “Qaz-24”-

nü özəlləĢdirib, öz adına keçirmiĢdi. Ġndi o

maĢında, gündə bir dəfə Yunus rayon

mərkəzindəki köhnə dost-tanıĢı ilə oturub-

durmağa gedirdi. Ancaq vağzala, baĢqa

kənddə toya-yasa gedənlərin, xəstəsini təcili

xəstəxanaya aparmalı olanların da – pullu-

pulsuz – hərdənbir dadına çatırdı. Neçə

illərdi ki, Yunus kənd camaatına ərizəni

necə yazmağın, Ģikayətə hara getməyin

yolunu öyrədirdi. Buna görə də adını Yurist

Yunus qoymuĢdular.

QubuĢ Yunusa salam verib ötüb-keçmək

istədi. Yunus imkan vermədi.

– Ə, QubuĢ, hardan belə? Bu nədi – day

adam-zad da saymırsan.

– Qəbir üstündən gəlirəm.

– Bə niyə zonnu keçirsən? Gəl otur. De

görək nə var, nə yox. Arvadın tumanının

ətəyindən bərk yapıĢmısan deyəsən. Evdən-

eĢiyə çıxmırsan.

QubuĢ ayrı söz tapmadı:

– Evdə iĢim çox olur, - dedi və o safsarı

hardan tutub gətirdiyini Yunusdan

soruĢmaq üçün yaxĢı fürsət düĢdüyünə

sevinib, cəld əlavə elədi: - Çoxdandı səndən

bir söz soruĢmaq istəyirdim. Sən o vaxt o

safsarı hardan tutub gətirmiĢdin?

– Vurdum da. – Yunus Ģübhəli-Ģübhəli

QubuĢun üzünə baxdı. – MaĢını üstünə

sürüb, arxadan iliĢdirdim. Daldakı

qıçlarının ikisi də qırılmıĢdı. Amma əclaf

qaçırdı hələ. Gördüm ki, qaçıb aradan

çıxacaq, bu dəfə kəlləsindən iliĢdirdim.

MaĢının dalına bağlayıb, sürüyə-sürüyə

gətirib atdım bura ki, onun murdar üzünü

görməyənlər də görsün. Ancaq yandırmaq

məsələsinin mənə dəxli olmadı – yəqin

özün də gördün. Manaf müəllim Qaragöt

Abdullanın da burda olduğunu görüb, qaçıb

evindən neft gətirib, safsarın üstünə tökdü.

Od vurub yandırdı safsarı. – Yunus

Ģaqqanaq çəkib ucadan güldü. – Elə bilirdi,

Qaragöt Abdullanı yandırır. Mən özüm

gördüm ki, o heyvanı yandıra-yandıra

Manaf Qaragöt Abdullaya, altdan-altdan,

necə kinli-kinli baxır.

Qaragöt Abdulla da kəndin karlı

adamlarından idi. Bir vaxt kolxozun

anbardarı olmuĢdu. Elə o vaxt kəndin ən

gözəl qızı, kənddəki cavanların bir çoxunun

yuxusuna haram qatan, biçarə Manaf

müəllimi isə lap dəli-divanə eləyən Səmayə

ilə evlənib, yazıq müəllimin sinəsinə çalın-

çarpaz dağ çəkmiĢdi. Hələ bu öz yerində,


bu kənddə çətin adam tapılardı ki, ürəyində

kiməsə kin-küdurət bəsləməsin. Buna görə

də Yunusun bu qəribə müĢahidəsi QubuĢa

bir o qədər də əsassız görünmədi.

– Sən özün o vaxtacan safsar

görmüĢdün?-QubuĢ fikirli-fikirli soruĢdu.

– Yox, hardan? Bəyəm safsar axmaqdı

ki, çıxsın, adam gözünə görsənsin? O da elə

bir təsadüf idi. Ya aclıq ağlını çaĢdırmıĢdı,

ya da o gün əcəli yetiĢmiĢdi. Çox əclaf

Ģeydi safsar. Yer üzündə ondan mundar

heyvan yoxdu. Ona biz “safsar” deyirik,

baĢqa yerlərdə “goreĢən” deyirlər. Gör necə

nanəcib heyvandı ki, ölünü qəbirdən çıxarıb

yeyir. YaxĢı ki, azdı, çox deyil. Öz mundar

xislətindən dolayı kökü kəsilib yavaĢ-yavaĢ.

Bu kənddə indi 4-5 safsar ola ya olmaya.

– Sən özün safsarın qəbirdən ölü

çıxartmağını görmüsən?

– Yox, görməmiĢəm, dədəmnən

eĢitmiĢdəm.

– Yəqin dədən də öz dədəsindən eĢidib.

Ölünü basdıranda qəbirin üstünə hərəsi 4-5

pudluq sal qoyub, üstdən az qala bir ton

torpaq tökürlər. Indi sən mənə de görüm,

safsar o 5 pudluq salların altından meyiti

necə çıxardır? Sən deyən nağıldı, boĢ

söhbətdi. Bu kənddə min ildi insan yaĢayır

– hələ bir adam da görməyib ki, bir safsar

bir qəbirdən kiminsə ölüsün çıxartmıĢ ola.

Yunus Ģübhələndi. Hətta bir xeyli də

çaĢdı deyəsən.

– Nə bilim, yəqin olub ki, deyirlər də.

Olmasa deməzlər axı.

– Deyərlər, niyə demirlər. Olanı qoyub,

olmayanı danıĢmaq dünyanın bekar

adamlarının köhnə xasiyyətidir.

Bir müddət deməyə söz tapmadılar.

– Bir yaxĢı toğlu bəsləmiĢəm. Qorma

eləyəcəyəm. Sabah gəlib kəsə bilərsən? –

QubuĢun heç özü də bilmədi ki, belə Ģeyi

Yunusdan soruĢmaq birdən-birə hardan

ağlına gəldi.

Yunus əməllicə təəccübləndi:

- Ə, QubuĢ, sən məni bu gün görürsən?

Mən nə vaxtdan heyvankəsən olmuĢam?

Mən hələ indiyəcən heç toyuq baĢı da

kəsməmiĢəm. Ġstəsən, sabah Ģəhərdən bir

adam tapıb gətirrəm kəsər toğlunu. Bir kilo

ət verərsən, səndən razı gedər.

– Verrəm, lap 3 kilo da verrəm, sən Allah

bir adam tap gətir sabah. Ətdən sənin də

yaxĢı payın olacaq.

Yunus qətiyyətlə:

- Arxayın ol! – dedi.

Yenə də bir müddət danıĢmağa söz

tapmadılar.

– Rəhmətlik Xavər arvadın qəbrinin

üstün götürmüsən?

– Yox hələ, yaza qaldı.

– Kömək-zad lazım olsa, deyərsən.

– Çox sağ ol. Mütləq deyərəm.

QubuĢ qərara gəldi ki, artıq getməyin

vaxtıdır. Meydanın cibi telefonlu həpəndləri

bir azdan evdən çıxıb, forslana-forslana

bura gələcəkdi. Və durub, yola düzəlib evə

getdiyi yerdə Aslanın qəbiristanlıqdakı təzə

baĢdaĢıların arasından, bir dəli ehtirasla bic-

bic baxan gözləri QubuĢun gözünün

qabağına gəldi.

– Bəlkə sən bilərsən, - dedi, - Yunus.

Aslanın baĢdaĢını Sona harda düzəltdirib?

- Aslanın baĢ daĢını Sona

düzəltdirməyib, mən düzəltdirmiĢəm. –

Yunus aĢkar öyünə-öyünə dedi. – Özün də

ötən bazar aparıb yola saldım getdi Bakıya.

QubuĢun ürəyinin baĢından bir qara yel

əsib keçdi.

– Yox a!.. Bəs axı gecə yanırdı iĢığı.

– ĠĢığı bilə-bilə söndürməyib. Gedəndə

özü dedi mənə. Dedi ki, eyvanda iĢığı yana-

yana qoymuĢam. Birdən, dedi, uĢaq gəlsə

evi iĢıqsız görməsin. Görürsən də, nəymiĢ

ana ürəyi. Oğlunun qəbrinin üstündə, bir

ildən çox, hər gün gedib ağladı. Ancaq hələ

də inanmaq istəyir ki, oğlu əskərlikdədi.

106 № 4 (16) QıĢ 2015

Evdə QubuĢ Sonanın barəsində arvadına

heç nə demədi.

– Yurist Yunusu meydanda gördüm, -

dedi. – Söz verdi ki, toğlunu kəsmək üçün

sabah Ģəhərdən adam tapıb gətirəcək. Yurist

ki, yurist. Gör hələ nə deyirdi mənə. Deyir

ki, o meydana yığıĢanların hər birinin

içində bir yekə Ģeytan oturub. Hamısının da

bir-birindən zəhləsi gedir. O safsarı

yandıranda da guya hərə öz aləmində, öz

düĢmənini yandırırmıĢ. Belə Ģeyə adamın

inanmağı gəlmir. Ancaq olar da, insan çiy

süd əmib.

QubuĢun dedikləri Bətuləyə gülməli

gəldi. Gülə-gülə:

- Axı o gün sən də ordaydın, - dedi. –

Bəlkə ordakı adamların bir-ikisi də

ürəyində səni yandırırmıĢ.

QubuĢ arvadının gülməyinə əhəmiyyət

vermədi. Əvvəlki ciddiliyilə:

- Bir-ikisi niyə, - dedi. – Lap hamısı!

– Bah! Yəni səndən bu qədər zəhləsi

gedən var! Sən kimə nə pislik eləmisən ki?

– DüĢmənçilik tək pisliyə görə olmur.

– Bəs nəyə görə olur?

QubuĢ bu sualın cavabını çoxdan bilirdi.

Ancaq bunu Bətuləyə deməyə tələsmədi.

Bir müddət lal-dinməz arvadının üzünə

baxandan sonra:

- Ona görə ki, mən onnarın heç birinə

oxĢamıram, - dedi və ürəyində fikirləĢdi ki,

əgər safsar baĢqa heyvanlara bənzəsəydi,

bəlkə bu kəndin adamı ona o boyda zülm

eləməzdi.

5

Sonanın eyvanında yanan tək lampanın

iĢığını bir də görməmək üçün o gecə QubuĢ

həyətə çıxmadı. Çünki o iĢığın orda

yanmağı indi QubuĢdan ötrü o deməkdi ki,

Sona bu kəndə bir də heç vaxt

qayıtmayacaq. Sonanın o iĢığı o eyvanda

yana-yana qoyub Bakıya getməyinin onun

bu kəndə bir də qayıdıb-qayıtmayacağı ilə,

görəsən, nə əlaqəsi ola bilərdi?.. Bunu

QubuĢ bilmirdi. Ancaq o, hələ heç məktəbə

getməmiĢdən, yaxĢı bilirdi ki, dünyada elə

Ģeylər var ki, onları göz görmür, ürək görür.

Avqust - 2015

Müşfiq XAN

Aybəniz

Yatdığım divandan sürüĢüb ağzıüstə

yerə düĢəndə ayıldım. Əslində, mənimki

düĢmək deyildi, elə bil, kimsə qəsdlə

götürüb yerə çırpmıĢdı.

Nə isə, məsələ zatən bunda deyil.

Hirsimi soyutmaq üçün iĢ otağıma gəlib

kirilcə yazılmıĢ, saralmıĢ kitab qalaqlarının

arxasında gizlətdiyim siqaret qutusunu

axtarmağa baĢladım. Çox çəkmədi, tapdım.

SakitləĢməkçün axmaq çıxıĢ yolu idi.

Qutunu açmadan əzib yerinə tulladım.

“Darvazamızı fələk vurubdur” –

səbəbini çözə bilmədən elə hey bu sətri

mızıldanırdım. Amma indi hava çox sakit

idi. Gecə yasa batmıĢdı. Heç hava da yox

idi. Boğulurdum. HəmiĢə ikisini içdiyim

“nescafe tünd” paketinin bu dəfə dördünü

açıb fincana boĢaltdım.


Fikrim lap yaxındaydı. Hiss edirdim ki,

lap ovcumun içindədi. Barmaqlarımı əyib

qələmi tutmağa ürək eləmirəm. Ayağa

qalxıb otağın qapısını bağlayacam, ovcumu

açacam, fikirlərimə azadlıq verəcəm və

yazmağa baĢlayacam.

Otağın çıxıĢındayam. Heyf. Necə olub

ki, indiyə qədər fərqinə varmamıĢam.

Otağımın qapısı yox imiĢ.

Ġndi dəvəsi ölmüĢ ərəbə daha çox

bənzəyirəm. Qələm əlimdədi. Rahatam.

Fikirlərim kor kəpənək kimi baĢıma

fırlanırlar. Otağın qapısız olduğunun

fərqində belə deyillər.

Uzun bir hekayə görmüĢəm, amma qısa

yazmalıyam. Çünki yıxıldığıma görə çox

əsəbiyəm. Bir Ģey deyim... Bilirsiniz,

əslində, insanlar heç vaxt özləri yıxılmırlar.

Atalara inanmayın. Yuxunun təsirindən

hələ də çıxa bilməmiĢəm. Köhnə hekayədir.

Lap qədim...

Onda 93-cü il idi. Tarix dərslərində

XruĢĢovu lənətləyib səhərləri də dərsdən iki

saat əvvəl çörək növbəsinə dayandığımız

vaxtlardı.

Həmin gün təzə tökülmüĢ polad kimi

qaynar çörəkləri maĢından dükana yığmaq

üçün Bayram əmiyə kömək edirdim.

Gödəkboy, ĢiĢman və mehriban adamdı

Bayram əmi. O da zəhmətimin qarĢılığında

çörək almağımçün məni dükana növbəsiz

buraxırdı. Çörəkləri qucağıma yığıb dükana

girəndə üzünə öyrəĢdiyim satıcı Gülmira

xalanın yerinə tanımadığım baĢqa bir

qadınla rastlaĢdım. Əslində, Gülmira iki

iĢdə çalıĢırdı – gecə növbəsində çörək

sexində xəmir yoğurur, səhərlərsə çörəkləri

satırdı. Sonradan eĢitdim ki, onu oğurluq

üstündə iĢdən qovublar.

Yetimdar qadındı Gülmira. Ərsiz-baĢsız

dörd uĢaq böyüdürdü. Həyat yoldaĢı

Mübariz əmi Ağdamın boĢaldığı gün Ģəhid

olmuĢdu. Hamımız, – “komandir”, – deyib

çağırırdıq rəhmətliyi, indi olmasın.

Pəhləvan kimi adamdı. Koroğlunu görmüĢ,

komandiri görmüĢ. Lopa bığları zəhmli

görünüĢünü tamamlayırdı. Fürsət tapan

kimi bizə qoĢulub futbol oynayırdı. Məni

çox istəyirdi...

Gülmira xalanı hərəkətinə görə

qınamasam da, ürəyimdə onnan

küsmüĢdüm. Gətirdiyim axırıncı qucaqdolu

çörəkləri piĢtaxtanın üstünə yığıb pulu

götürmək üçün əlimi topuğuma zorla çatan

Ģalvarımın sol cibinə saldım. Çünki qalan

ciblərim artıq iki-üç il idi ki, aĢsüzənə

dönmüĢdü. Daha doğrusu, yox olmuĢdu.

Hərdən soyuq havada özümü sındırmayıb

hər iki əlimi ciblərimə salanda, sağ əlim

bədənimə toxunurdu. Diksinirdim. Amma

bu dəfə daha bərk diksindim. Məgər

çörəkpulunu sol əvəzinə sağ cibimə

qoyubmuĢam. Yeni satıcı qaĢqabağını

töküb, – “kömək etsən də, pulsuz çörək

verə bilməyəcəm sənə”, – deyəndə dükanda

dayanmayıb çölə qaçdım.

Məktəbdə dərsin baĢlamasına yarım saat

qalana qədər həmin manatlıqları axtardım.

Çörək dükanı ilə evimizin döngəsinə

çatanacan gəldiyim bütün yolu qarıĢ-qarıĢ

gəzdim. Manat-filan yox idi... QonĢumuz

Aslan əmi dadıma çatdı. Adəti üzrə küçədə

əkdiyi söyüdləri suvarırdı:

– Nə axtarırsan, bala, bayaqdan?

Səksənib baĢımı qaldırdım:

– Hə, sizsiniz, Aslan əmi. Sabahınız

xeyir.

– Sabahın xeyir, qardaĢoğlu. Nə girinc

qalıbsan bir saatdı?

– Pul axtarıram.

ġaqqanaq çəkib güldü:

– Hansı axmaq indiki zamanda pul itirər

ki, sən də tapasan?!

Qulaqlarımın ucuna qədər qızardığımı

hiss elədim:

– Çörəkpulunu itirmiĢəm, – mızıldandım.

108 № 4 (16) QıĢ 2015

– YaxĢı, axtarma day. Tapılmaz. Gəl,

həyətə gəl, evdən birini verim.

– Yox, çox sağ olun. Mənə üç çörək

lazımdı, – bunu deyib siviĢib aradan

çıxdım. Evə yox, birbaĢa məktəbə getdim.

Üzüm gəlmədi evə əliboĢ qayıtmağa. Heç

çantamı da götürməyə getmədim. Necə

olsa, Aslan əmi evə xəbər verəcəkdi.

Mən deyim beĢ, siz deyin on dəqiqə –

ancaq keçmiĢ olardı. Məktəbin sakit

həyətində birdən-birə haray-həĢir qopdu.

TanıĢ səsdi. Amma ağladığı üçün kim

olduğunu tam kəsdirə bilmədim. Həm də

kim idisə, hər gün düzülüb dərsdən əvvəl

Azərbaycan himnini oxuduğumuz yerə

doğru qaçırdı – mənə tərəf. Alçaq

birmərtəbəli məktəb binasının tinini

burulanda yanılmadığımı gördüm. Aybəniz

idi. Əsmərbənizli Aybəniz. Uzun, xurmayı

saçlarının ucundakı hörüklərində ağ bantları

heç vaxt xatirimdən getməyən o qız. Ġyirmi

il sonra belə adını yazarkən baĢqa söz tapa

bilməyəcəyim qədər qəĢəng idi. Elə birinci

sinifdə, ilk dərs günündə yanımda oturanda

da, – “sən çox qəĢəngsən”, – demiĢdim.

Ġki-üç gün keçməmiĢ yerimizi

dəyiĢmiĢdilər. Sonra da məktub yazmıĢdım.

Və həmin gündən bəri məndən uzaq

dururdu. Ta ki, çörəkpulumu itirdiyim günə

qədər.

Həmin hadisə yadıma düĢəndə indi də məni

gülmək tutur.

Aybəniz ağlaya-ağlaya üstümə qaçırdı.

Özümü itirmiĢdim. Tərs kimi, ya da

xoĢbəxtlikdən erkən olduğu üçün məktəbin

həyətində məndən baĢqa heç kim yox idi.

Ġki-üç addımlığıma çatanda hələ də nə baĢ

verdiyini anlamıĢ deyildim. Pulumu

itirdiyimə görə kefsizliyimə qorxu qarıĢıq

nabələd bir hiss də əlavə olunmuĢdu.

Həmin an ağlıma gələn yeganə səbəb ötən

gün dərnəkdə çəkdiyi əsgər rəsmini xəlvəti

götürüb özümlə evə aparmağım idi.

Əslində, bir az böyüyüb o əsgər kimi

olacağımı xəyal etmiĢdim. Sadəcə,

Aybənizin görmək istədiyi əsgər.

Dünən rəsmi götürəndə sinif

yoldaĢlarımızdan ikisi görmüĢdü. Təkcə

onlar xəbər verə bilərdilər. Daha doğrusu,

Tünzalə. Çünki Aybənizlə qonĢu olan o idi.

Xəbər vermiĢdi və Aybəniz elə bu gün

məndən əvəz çıxmaq üçün məktəbə tez

gəlmiĢdi. Bilirdi ki, evimiz məktəbə

yaxındı. Hər gün hamıdan əvvəl məktəbin

həyətindəki bağçada xortdayıb bitirəm.

Bu kiçik süjeti quranda Aybəniz artıq

mənim bir addımlığımdaydı. Quruyub

qalmıĢdım. Rəsm-zad nə gəzirdi?! Çantam

da evdəydi.

Bir addım dala çəkildim. Qaçıb aradan

çıxacaqdım. Onsuz da bu gün mənimki

gətirməmiĢdi. Zəhrimara qalsın hər Ģeyi.

Qaçsaydım, çata bilməyəcəkdi. Ġdman

dərslərində məndən həmiĢə geri qalırdı.

Amma təkcə məndən. Çünki Aybəniz çox

sağlam qızdı. Bəlkə də atası hərbçi

olduğuna görəydi. Nə bilim. Amma mən də

fərsiz deyildim o vaxtlar. “UĢu-çay”, – deyə

idman növü var. Ġkinci sinifdən ora

yazılmıĢdım və artıq beĢ il idi ki, məĢğul

olurdum.

Gözucu Aybənizin əllərinə baxdım. Fikri

ciddi idisə, məni cəzalandıracaqdısa, əlində

çaylaq daĢı olmalıydı. Bu bizim rayonda

adət idi. Yəni kimisə daĢla vurmaq.

“Lopatka”, yaxud balta ilə deyil, məhz

çaylaq daĢı ilə.

Gözümü qırpmağa macal verməmiĢ

Aybənizlə burun-buruna gəldik. Bütün

ömrüm boyu unuda bilməyəcəyim hadisə

də elə o an baĢ verdi. Qız qəfil boynuma

sarıldı. Çox qorxmuĢ olmalıydı. Tir-tir

əsirdi. YumĢaq nəyinsə ayağımın altına

düĢdüyünü hiss elədim. Çörəyin kənarı idi –

ən dadlı yeri. Aybənizin ovuclarından

tökülmüĢdü.


– Məktəbdə yemək üçün çörək

gətirmiĢdim, – deyib kəsik-kəsik iç çəksə

də, hələ də heç nə baĢa düĢə bilməmiĢdim.

Bunu deyib gözlərimi döydüyümü

görüncə, tələsik əlavə elədi:

– Yolda yekə bir it dalımca düĢdü. Az

qalsın parçalayacaqdı. Təkcə bu qaldı.

Baaax, – əyilib yerə düĢən tikəni götürdü. –

Qalanını ona atdım. Əl çəkmədi. Dalımca

bura qədər gəldi, – birnəfəsə izah edib

təzədən hönkürtü ilə ağlamağa baĢladı. Və

bu dəfə daha ürəkdən sarılmıĢdı mənə.

Qucaqladım:

– Ay ağılsız, it çörəyi sevmir.

– Bəyəndin? – gülümsədi.

– Nəyi?

- Əsgəri, – bir az sakitləĢmiĢdi. Bic-bic

qımıĢdı.

– Çox qəĢəng idi.

– Dünən sən onu çantamdan götürəndə

görmüĢdüm ee mən.

Elə Ģirin gülürdü ki!

Aybəniz...

Ġllər keçdikcə dönə-dönə fərqinə vardım

ki, həyatımda Aybənizlə bağlı hər Ģey elə o

günkü boydaymıĢ – bir qucaqlıq. Bir

qucaqlıq gülümsəmə, bir qucaqlıq ağlama,

bir qucaqlıq darıxmaq, bir qucaqlıq həsrət.

Və bir də bir ömür yetim qalan qollar...

Biz həmin gün çörəyimizi itirmiĢdiksə də,

ölənə qədər xatırlayacağımız “birgə anlar”

qazanmıĢdıq. Ġkimiz. Öz zəhmətimizlə.

Allah XruĢĢova rəhmət, ermənilərə lənət

eləsin, inĢəallah!

p.s. Həmin gün evə gələndə nənəm mənə

danıĢdı ki, əslində, Gülmira balalarını

saxlamaqçün, daha doğrusu, onların

acınnan ölməməsiyçün hər dəfə gecə

növbəsində çörək sexinnən qayıdanda

xəmiri iki qoltuğunun arasında gizlədib evə

gətirirmiĢ. Dörd uĢağına yağsız kökə biĢirə

bilsin deyə...

Cəlil CavanĢir

XoĢbəxt adamları sevməyə nə

var?

...- Gedəcəm.

- Bu gün get, indi get.

- Ġndi?

- Ġndi!

- Səninçün nə fərqi? Ya indi, ya sonra?

- Bu Ģəhər boĢ qalacaqsa indi qalsın...

Feyzbukda belə bir dialoqumuz

olmuĢdu. Bilirəm, indi çoxunuz

inanmayacaqsınız, amma vallah necə var,

elə yazıram.

...Ġnanın ki, belə də yazmıĢdı: “Sən

getsən bu Ģəhər boĢ qalacaq”. Ġndi də bu

sözü xatırlayanda birtəhər oluram. Elə

bilirəm ki, mən kəndə köçəndən o

böyüklükdə səsli-küylü Ģəhər bomboĢ qalıb.

Düz deyirəm vallah, o, məni buna

inandırmıĢdı. O gün özümü çox əhəmiyyətli

bir adam hesab etmiĢdim. Az qala bütün

Ģəhərə car çəkmək istəyirdim ki, baxın ha, o

qadın deyir, mən getsəm sizin Ģəhəriniz boĢ

qalacaq. Vallah, inanmıĢdım. ĠnanmıĢdım

ki, mən onun həyatında ən önəmli kiĢiyəm.

Ərindən də, qardaĢından da, atasından da

önəmli saymıĢdım özümü.

Əvvəlcə yuxusuna girmiĢdim, özü belə

yazmıĢdı. Özümün də xəbərim olmadan

onun yuxusuna girəndə mən Ģəhərdə, o isə

kənddə yaĢayırdı (Deyəsən, kənddə

110 № 4 (16) QıĢ 2015

yaĢayanlara Ģəhərdəki həyat və feyzbukdakı

adamlar əlçatmaz görünür.)

Ġnanmayacaqsınız, indi də o, mənim

yuxuma girir. Axı mən indi kənddə

yaĢayıram. Hə, onu deyirdim axı, yuxusuna

girmiĢdim onun. Sonra o, mənə bunu

yazanda gülmüĢdüm. Qəribə gəlmiĢdi

mənə. Adam inanmır axı, gözəl qadınların

yuxusuna köntöy, çirkin kiĢilərin girməsinə.

Bax, yenə inanmırsınız. Vicdan haqqı, özü

mənə yazdı ki, yuxuma girmisən. Söz

tapmadım. Adam belə anlarda həqiqətən

söz-zad tapmır. Qalırsan mat-məəttəl. Nə

deyəsən? Bu sir-sifətlə kiminsə yuxusuna

girmək yaxĢı əlamət deyil. Bəlkə qorxub?

Ya da diksindiyi üçün yazıb? Nə bilim,

adətən gözəl qadınlar çirkin, kasıb kiĢilərə

yazmır axı...

Ġnsandı da. Daha doğrusu qadındı. Həm

də gözəl qadındı. ġiĢirtmirəm, həqiqətən

çox gözəldi. Yanağındakı qəmzələr də

gözəldi, gözləri də həyat dolu, iĢıqlı. Bədəni

də incə, döĢləri dik, dodaqları dolğun... Hə,

üstəgəl sevimlidir. Yəni, belə deyim,

alıĢdığım qadınlardan deyil. Ġndi də mənim

alıĢdığım qadınlar haqqında danıĢmalıyam,

amma danıĢmıram. Onlardan

danıĢmayacam. Çünki ondan danıĢmağa

baĢlayanda bütün qadınlar yadımdan çıxır.

Unuduram bütün qadınları. Hə, hamını

unutdurmağı bacarır. YaĢadığım bütün

macəralar, seviĢdiyim bütün qadınlar

yadımdan çıxır.

...Ġlk dəfə yuxu söhbətindən üç il sonra

Ģəhərdə rastlaĢdıq. Artıq Ģəhərə köçmüĢdü,

yəni ikimiz də Ģəhərdə yaĢayırdıq. Daha

yuxusuna girmirdim deyəsən. Çoxdan

axtardığım kitabı – Drayzerin “Dahi”

romanının köhnə əlifbada çap olunmuĢ

nəĢrini gətirmiĢdi. Köhnə əlifbada çap

olunan kitabları sevirəm. Səhifələri saralmıĢ

kitablarda qəribə, izaholunmaz enerji olur.

Bir də görürsən maraqla oxuduğun kitabın

arasından saralmıĢ sevgi məktubu düĢdü.

Ya da ilk səhifələrdə kiməsə həsr olunmuĢ

maraqlı cümlələr...

Onu deyirdim axı, ilk dəfə o məni

yuxuda görmüĢdü, mən də onu iĢ yerimdə.

Əlində kitab dəhlizdə məni gözləyirdi.

Çıxdım, salamlaĢdıq. Sonra bir-birimizə

kitab hədiyyə etdik. Üzünə diqqətlə

baxdım, həqiqətən də tərif etdiyim qədər

sevimliydi. Rəsmlərdə gördüyüm qadından

daha gözəl, daha yaraĢıqlıydı. Ġlk baxıĢdan

onu dəli kimi sevdim. Hərdən belə də olur,

insan qəfildən birinə aĢiq olur. Ġnsan birini

nə üçün sevir? Dünyada sadəcə bir qadına

aĢiq olmaq, qəlbimizdə sadəcə bir arzu

yaĢatmaq, dodaqlarımızda sadəcə bir adı

yaĢatmaq qəribə hisdir. Dua kimi adını vird

edirdim və yorulmurdum. Sizə bunu izah

etməkdə acizəm, üzürlü sayın.

Qəribə hekayəsi vardı onun. Tələbəlik

illərində sevdiyi oğlan onu tərk edəndə

hamiləymiĢ. Sonra yaxın dostu onu

düĢdüyü ümidsiz vəziyyətdən çıxarmaq

üçün elçi göndərib, niĢan taxıbmıĢ. Dostu

ona aĢiq olduqdan sonra iĢlər cığırından

çıxmağa baĢlayıb. Sonra arzuolunmaz

hamiləlikdən qurtulmaq üçün mənim

doğulduğum rayona üz tutubmuĢ. Abort

edəcək həkim də ona əxlaqsız təklif edib.

Dünyası yıxılıbmıĢ, özü belə deyirdi.

YaĢadıqlarından sarsılıbmıĢ. Nə etdiyini

bilmirmiĢ zavallı qızcığaz. Əvvəlcə niĢanı

qaytarıb, sonra isə qardaĢının dostu ilə

evlənib. Bu, daha kədərli əhvalatdır.

Evlilikləri də xoĢbəxt deyildi. Övladları

olsa da, daim ərinin lüzumsuz

qısqanclığından əziyyət çəkirdi. Üstəlik

dərs dediyi bir Ģagirdi eĢq elan etmiĢdi. Hə,

bir də köhnə tələbə yoldaĢlarından biri də

sevirmiĢ onu. Məni tanıdığını tələbə

yoldaĢına deyəndə daha bir qısqanclıq çıxıb

ortalığa. Tələbə yoldaĢı da onu mənə

qısqanırmıĢ. Nə qədər gülməli olsa da,


baĢqasının qadınını qısqanan gerizəkalılarla

eyni cəmiyyətdə yaĢayırıq. Bir də, ilk

sevgilisi ara-sıra yazırmıĢ. Əslində, onu

sevməyim üçün danıĢdığı kədərli əhvalatlar

kifayət edirdi. Belə adamam mən də.

XoĢbəxt adamları sevməyə nə var?

...Son vaxtlar eyni Ģəhərdə yaĢasaq da,

yuxusuna girirdim. Özü yazmıĢdı mənə.

Əriylə seviĢəndə də qorxurmuĢ ki, birdən

mənim adımı çəkər. Hələ yazmıĢdı ki, sənə

dəlicəsinə aĢiqəm, dəlicəsinə sevirəm. Bir-

birimizə dəlicəsinə aĢiq olduğumuzu

yazırdıq, amma ağıllıcasına bir-birimizdən

uzaq durmağı da bacarırdıq. Mən ona

“sevimlim”, o da mənə “sevgilim” deyirdi.

Biz feyzbukda, yəni virtual aləmdə xoĢbəxt

idik. Elə ona görə də bu hekayəni burada

tamamlayıram. Hamınız elə düĢünün ki, biz

yenə də xoĢbəxtik...

10.07.2015 Oğuz-Xaçmaz

Svetlana Turan

Heçliyin əfsanəsi

O doğulduğu andan qeyri-adilik də onunla

doğulmuĢdu. Hamı kimi doğum evində, ya

ev Ģəraitində, lap elə bəd ayaqda, təcili tibbi

yardım maĢınında da deyil, təbiətin dəmir

barmaqlıq arasına salınmıĢ kiçicik

qoynunda – zooparkda anadan olmuĢdu.

Atası heyvanlara qulluq edirdi. Orada

yaĢayırdı. Gözəl bir qızla evlənmiĢdi. Bu

gözəl qız da onun üçün bir oğul dünyaya

gətirmiĢ, elə övladı doğulan kimi də

müəmmalı Ģəkildə yoxa çıxmıĢdı.

Arvadının birdən-birə qeyb olması ərini

dəhĢətə gətirmiĢ, yazıq hər tərəfi alt-üst etsə

də, arvadının izini-tozunu tapa bilməmiĢdi.

Heyvanların evciyindən heç nə ilə

fərqlənməyən daxmasına dərdli-dərdli

qayıtmıĢ, burada isə bir saniyə susmayan

yeni doğulmuĢ ac uĢağın bağırtısı onu lap

dəli etmiĢdi.

Nə etmək olar, bu uĢaq yer üzündə

doğulması ilə valideynlərinə xoĢbəxtlik

gətirməyən nə ilk, nə də son uĢaqdı...

UĢağın anası möhtəĢəm dərəcədə gözəl idi,

həm də dayazlığı ölçüyə gəlməyəcək

qədərmiĢ. Zoopark iĢçilərinin öz

aralarındakı pıçıltını hər tərəfə yayan külək

deyirdi ki, bu gözəlçə ərinə dəfələrlə

112 № 4 (16) QıĢ 2015

xəyanət edibmiĢ və onun bir gün qaçıb

gedəcəyi, ilk növbədə, onun özünə, sonra

da hamıya gün kimi aydın imiĢ. Amma

nədənsə bu külək məhz ərinin qulağının

yanından ötəndə susmağa üstünlük verirdi.

Zooparkdan elə oğlunu dünyaya gətirdiyi

gecə qaçıb gedən o gözəli bir daha heç kəs

görmədi.

Ağlayan çağanı necə susduracağını

bilməyən atanın köməyinə zooparkın

qocalıb tamam əldən düĢmüĢ süpürgəçisi –

Sima qarı gəldi. O, gənc ataya yaxınlaĢıb

sakitcə iki kəlmə söz dedi: “Aslan balası”.

Atanı elə bil ildırım vurdu. Yerindən atılıb

qapıya sarı qaçdı. Birdən dayandı, geri

döndü, qoca süpürgəçini heç bir söz

demədən qucaqladı və baĢılovlu zooparkın

tibb məntəqəsinə yüyürdü.

DiĢi Ģirin də bir neçə gün öncə balası

olmuĢdu, amma bu bala o qədər zəif idi ki,

onu anasından ayırıb tibb məntəqəsində

saxlayır və ona keçi südü içirirdilər. Aslan

balası südün hamısını içə bilmədiyi üçün

məntəqədə südün hər gün artığı qalırdı.

Həmin gecə və hələ dörd-beĢ ay sonra da

uĢağı keçi südü ilə bəslədilər. Ata övladına

ad qoymaq istədikdə ağlına ilk gələn söz

“aslan” oldu. Çünki aslan balası olmasaydı,

uĢağı üçün doğulduğu gecə süd

tapılmayacaqdı. Zooparkın baĢqa bir iĢçisi

uĢağın aslan balasından çox, keçi südünə və

məntiqlə, keçiyə borclu olduğunu deyəndə

ortaya, az qala, dava düĢəcəkdi. Amma

vəziyyəti yenə də Sima qarı qurtardı. Nə

qədər təzadlı olsa da, aslan balasının adı

oldu “Keçi”, uĢağın isə Aslan.

Amma bu, dünyada baĢ vermiĢ nə ilk

təzadıydı, nə də son...

Aslan arıq, cılız uĢaq olsa da, sürətlə

böyüyürdü. Adı iĢçi siyahısında yox idi,

ancaq hamı onu zoopark içĢilərindən biri

hesab edirdi. O da atası kimi zooparkın

gündəlik iĢlərini görürdü.

Aslan həm də heyvanlarla dostluq edirdi.

Gündüzlər hər qəfəsin yanında oturar,

heyvanların səhər yeməyini acgözlüklə

yeməsinə tamaĢa edər, sonra onlarla söhbət

edərdi. Amma heyvanlar ona əhəmiyyət

verməzdilər. Çünki onlar qəfəsdə idi. Qəfəs

heyvanları isə heç kimə bağlana bilməz.

Ġnsana bağlanması üçün heyvana nəvaziĢ

göstərmək lazımdır. Aslan isə yaxĢı bilirdi

ki, bunu etməyə cəhd etsə, iĢ əlsiz qalmaqla

bitə bilər. Ona görə qəfəsin yanında oturub

onu vecinə almayan heyvanlarla sakitcə

danıĢırdı. Bəzən quĢlardan anasını görüb-

görmədiklərini soruĢurdu... Bəzən də onun

anasını axtarmadıqlarına görə baĢı nəhəng

qəfəslərdə dən dimdikləməyə qarıĢmıĢ

göyərçinləri, qırqovulları, hətta qartalları da

ümidsizcəsinə danlayardı...

Aslanın doqquz yaĢı olanda zooparkın

yaxınlığındakı evlərdən çoxlu dostu vardı.

Yaxın məhlələrin uĢaqları hər gün yığıĢıb

zooparkın önünə gələr, onların yanına

çıxmıĢ Aslan zooparkda baĢ verən maraqlı

hadisələrdən danıĢar, heyvanların nə

yediyini, nə içdiyini, necə səs çıxardığını

ağzı açıla qalmıĢ uĢaqlara saatlarla

danıĢardı. Sonra uĢaqlar gah qartal, gah

canavar, gah da at olub oyunlar oynayar,

lap gec saatlarda dağılıĢardılar. Aslan onları

bəzən xəlvətcə iki-iki içəri salar, zoopark

iĢçilərinin gözünə dəyməməyə çalıĢaraq

uĢaqlara heyvanların özünü, ya da yenicə

doğulmuĢ balalarını göstərərdi.

Aslan məktəbə getmirdi. Heç kəsin ağlına

gəlmirdi ki, bu uĢağın adi zoopark

heyvanlarından biri olmadığını xatırlayıb,

onu əlindən tutub məktəbə aparsın. Lakin

bütün uĢaqlar ona həsəd aparır, məktəb,

kitab, yazı-pozu bilməyən, çirklənmiĢ paltar

üstündə heç vaxt danlanmayan, istədiyini

edən Aslanın sahib olduğu azadlığa sahib

olmaqdan ötrü hər Ģeylərini verməyə hazır

olardılar.


Aslanın ən böyük dostu vaxtilə keçi südünü

onunla bölüĢmüĢ Ģir balası – Keçi idi. O,

hər gün Keçiyə baĢ çəkirdi. Keçi digər

Ģirlərlə birlikdə hər tərəfdən xəndəklə əhatə

olunmuĢ mağarada yaĢayırdı. Mağaraya

təkcə arxa tərəfdən keçmək olurdu. Zoopark

iĢçiləri Aslana tapĢırmıĢdılar ki, həmin arxa

qapını açmağa heç cəhd də etməsin.

Qəfəsdə Keçidən baĢqa daha dörd Ģir vardı.

Bəzən Aslanın onlardan əl çəkmədiyini

görən Ģirlər qəzəblə nərildəyirdilər. Elə

olanda yazıq uĢağa elə gəlirdi ki, Ģirlər Keçi

ilə onun dostluğundan məmnun deyillər,

ona görə də onları daha çox

hirsləndirməmək üçün tez qaçıb gedirdi.

ƏĢyalar, insanlar, münasibətlər, lap elə

həyatın özü də birdən-birə olmasa da,

tədricən dəyiĢə bilmək kimi qəribə bir

xüsusiyyətə malikdir. Aslanın da bu firavan

həyatı bu cür davam edə bilməzdi. Ömrünü

zoopark kimi kiçik, sakit, yalnız gündəlik,

yeknəsəq dərdləri və sevincləri olan bir

yerdə keçirsə də, Aslan yenə də həyatın bir

parçası idi. O, həyatın axınından kənarda

qala bilməzdi...

Dostlarının Aslana tuĢlanmıĢ həsəd dolu

baxıĢlarındakı qığılcım zaman keçdikcə

sönməyə baĢladı. Məktəbə gedən, çoxlu

kitab oxuyan, yaxĢı Ģəraitdə yaĢayan

uĢaqlar onun hər gün təkrar-təkrar danıĢdığı

əhvalatlardan, heç vaxt dəyiĢməyən həyat

tərzindən, çirkli üst-baĢından bezməyə

baĢladılar. Aslanın yanına gələn uĢaqların

sayı hər gün daha da azalırdı. Bu miskin

mənzərə qarĢısında göyərçinləri uzaqlara

uçub getmiĢ quĢçuya bənzəyən Aslan nə

edəcəyini bilmirdi.

Zaman öz iĢini görürdü. Ġnsanların

maraqları daim artır, dəyiĢir. Günlərin bir

günü Aslan bu maraqlardan kənarda, tək-

tənha qaldı.

Aslanın dostlarının sayı azaldıqca onun

dünyası zooparkın hüdudları daxilində

birdəfəlik cəmləndi və Aslan buna xüsusi

cəhd göstərmədən özünü kənar dünya üçün

qapadı. Bütün varlığı onun özü kimi qəfəsə

salınmıĢ canlılara – heyvanlara məxsus

oldu. Onunla insanlar arasında keçilməz

sədd yarandı. Bu sədd heç vaxt

dağılmayacaqdı. Nə Aslan səddin digər

tərəfinə keçməyə cəhd edəcək, nə də qarĢı

tərəf belə bir addım atacaqdı.

Bəlkə də, bu vəziyyət Aslanın gənc oğlan

olduğu, orta yaĢa çatdığı, qocaldığı, düz elə

öldüyü günədək dəyiĢməz olaraq məhz belə

davam edəcəkdi. Lakin həyatda hər Ģeyin

axarını dəyiĢə bilmək gücünə sahib olan bir

bəla var: müharibə.

Aslanın yalnız zooparkını tanıdığı

vətənində müharibə baĢladı. O,

müharibənin nə olduğunu bilmirdi. Bu onu

heç maraqlandırmırdı da. Aslanın baĢqa

qayğıları vardı. Ceyranların otunu vaxtında

vermək, bayquĢ yatmıĢkən qəfəsinə ət

qoymaq, ortada bir az Keçi ilə söhbət

etməyə cəhd etmək, quĢlara dən vermək,

onlara Keçidən bir az giley-güzar etmək,

sonra... Bu, ardı-arası bitməyən iĢlər içində

Aslanın müharibə haqda düĢünməyə vaxtı

olmurdu. Amma müharibə özü hər Ģeyin

qayğısına elə qalırdı ki, hətta Aslan kimi

dünyadan bixəbər biri də günlərin bir günü

müharibə sözünü qalan sözlərdən iki-üç

dəfə artıq iĢlətməyə baĢladı.

Müharibə baĢladıqdan sonra zoopark

unuduldu. Əvvəl zooparka dən gətirilmədi.

QuĢlar əziyyət çəkməyə baĢladılar. Sonra

ot, ət, dərmanlar, peyvəndlər daha

gətirilmədi. Zoopark iĢçiləri çıxılmaz

vəziyyətdə qalmıĢdılar. Çarə yox idi.

Aclıqdan daha taqəti qalmayan bir neçə

qırqovulu və tetra quĢunu tutub canavar,

tülkü, ayı və Ģirlərə vermək qərarına

gəldilər. Bu xəbər Aslana gəlib çatdıqda o,

göz yaĢlarını saxlaya bilmədi. On dörd yaĢlı

uĢaq yaĢadıqları daxmaya qaçıb orada

114 № 4 (16) QıĢ 2015

gizləndi. Ona elə gəlirdi ki, o, yazıq

quĢların ölümünə tab gətirə bilməz.

Gözünün qarĢısında, əslində, olmayan

səhnələri canlandırıb axırda elə vəziyyətə

gəldi ki, quĢlardan birini daxmasına gətirib

biĢirməyə hazırlaĢan atası onu huĢsuz

vəziyyətdə tapdı.

Aslanın həqiqəti dərk etməsi üçün bir neçə

gün lazım oldu. Keçinin məĢəqqətli halını

gördükdə o özü quĢların qəfəsinə girib

aclıqdan huĢsuz qalmıĢ iki flaminqonu

Ģirlərin qəfəsinə sarı sürüdü. Arxa qapıdan

yemək qoymaq ona hələ də yasaq idi. Odur

ki qəfəsin dəmir barmaqlığına dırmaĢıb

flaminqoları qəfəsin içinə tulladı. ġirlər

xəndəyə düĢmüĢ quĢların üstünə cəld atılıb

onları bir göz qırpımında yox etdilər. Külək

lələkləri havaya qaldırıb zoopark boyu

uçuraraq sanki Aslanın ağ bayrağı

qaldırdığını bəyan edirdi.

Həmin gündən etibarən Aslan ölüm

ayağında olan heyvanları daha çox Ģirlərə

verməyə baĢladı. Zoopark iĢçiləri bunu bilir

və ona heç bir söz demirdilər. Hər kəs çox

yaxĢı anlayırdı ki, bu mübarizədə ən güclü

heyvan qalib gəlməlidir.

Zooparkın içində canlılar vurnuxan

qəfəsləri yavaĢ-yavaĢ boĢalırdı, amma

heyvanlar qəfəsdən təbiətin qoynuna

dönmək üçün deyil, Ģirlərə yem olmaq üçün

çıxırdılar.

BoĢalan təkcə qəfəslər deyildi, zooparkın

arxa həyətindəki daxmalar da getdikcə

boĢalırdı. Müharibə hamını çəkib aparırdı.

Müharibə baĢladıqdan altı-yeddi ay sonra

zooparkda Aslandan baĢqa heç kəs qalmadı,

hətta atası da getməli oldu. Amma qəfəsləri

bomboĢ olduğu üçün Aslan atasının

sorağını quĢlardan ala bilmədi.

Həmin vaxt zooparkda bir ayı və üç Ģirdən

savayı heyvan qalmamıĢdı. Ayını öldürmək

asan iĢ deyildi. Amma o da ac idi, bir az

gözləmək lazım gəldi. Bu müddətdə Keçi

digər erkək Ģirlə birlikdə diĢi Ģiri parçalayıb

yedi.

Bir neçə gün sonra ayı da Ģirlərə yem oldu.

Yenidən ac qaldıqda Keçi ilə digər erkək Ģir

ölüm-dirim mübarizəsinə girdilər. Aslan

onların qəfəsinə söykənib Ģirlərin döyüĢünü

sakitcə seyr edirdi. O, Keçinin qalib

gələcəyinə əmin idi.

Keçi öz qəfəs yoldaĢının cəmdəyi ilə daha

bir neçə gün dolandı. Aslan bütün bu

müddəti elə Keçinin qəfəsinə söykənib

qaldı. Payız girsə də, hava hələ isti idi.

Aslan açıq havada, öz sevimli dostunun

yaxınlığında yatmaq istəyirdi. O ac idi. Çox

ac idi. Amma bu haqda düĢünməməyə

çalĢırdı. Ġlk dəfə idi ki, onun Keçi ilə

rahatca danıĢmaq imkanı yaranmıĢdı. Lakin

o susurdu. Arabir Keçiyə tərəf dönüb onu

kədərli gözləri ilə izləyir, sonra ona arxasını

çevirirdi. Keçi bəzən nərildəyir, bəzən də

narazı halda mırıldayırdı.

Aslan hiss edirdi ki, yolun sonuna gəlib və

bununla əlaqədar nə isə danıĢmaq, ya da,

heç olmasa, nə isə haqda düĢünmək

lazımdır, amma aclıqdan dumanlanmıĢ

beyin özünə əziyyət vermək istəmirdi.

Aslan çuxura düĢmür gözlərini Keçiyə

zilləyib son qərarını vermək üzrə idi.

Keçi daha aclığa tab gətirməyib bütün

qəfəsi alt-üst etdikdən sonra Aslan birtəhər

ayağa qalxdı. Bircə anlıq Keçiyə baxıb

onun gücünün hələ də tükənmədiyinə

heyrət etdi. Sonra ayaqlarını sürüyə-sürüyə

qəfəsin arxa tərəfinə dolandı. Həyatı boyu

ona yaxınlaĢmaq qadağan olunmuĢ dəmir

qapıya, çöldən rahatca açılan qıfıla bir-iki

dəqiqə baxdı. Ani olaraq tərəddüd etdi.

Birdən düz qapının yanında hənirti eĢitdi.

Keçini qucaqlamaq keçdi könlündən.

Boynuna sarılıb sakitcə ağlamaq, həm

anası, həm atası, həm də özü üçün acı-acı

ağlamaq...


Əlini qıfıla sarı uzadıb onu açdı. Qapını

itələdi. Keçi qapının arxasında dayandığı

üçün onu əvvəl aça bilmədi. Özünü ələ alıb

zəif səslə Ģiri qapının yanından çəkilməsi

üçün dilə tutmağa baĢladı. Keçi yavaĢ-

yavaĢ geri çəkildi. O çəkildikcə qapı açıldı.

Aslan içəri bir addım atdı. Keçi sakitcə

oturub düz onun gözlərinə baxırdı. Aslan

gülümsədi. Dostunu ilk dəfə idi ki, bu qədər

yaxından görürdü. Keçi yerindən tərpənib

qəfəsin o biri küncünə çəkilməyə baĢladı.

GörünüĢündən bəlli idi ki, sıçrayıĢa

hazırlaĢır. Aslan tez əlini qapıya atıb onu

içəridən bağladı. Sonra Keçiyə tərəf döndü.

Vaxtı yalnız “Ġndi sənin növbəndir”

sözlərini düĢünməyə çatdı...

ZAMİQ MEHDİSOY

ÖLÜM QOXUSU

Gecədən xeyli keçmiĢdi. Hava çox

soyuq idi. AxĢamüstü yağan yağıĢdan sonra

hər tərəf palçıq olmuĢdu. Əsgər yoldaĢım

Orxanla blindajdan çıxıb palçığa bata-bata

posta tərəf addımlayırdıq. Dumandan göz

gözü görmürdü. Sanki gecənin zülmət

üzünə bozumtul pərdə çəkilmiĢdi. Önümü

görməsəm də, ayaqlarım hara gedəcəyimi

yaxĢı bilirdi. Artıq iki ay idi ki, o ərazidə

xidmət edirdim. Bu ötən iki ayda çox

çətinliklər, çox ağrı-acılar görmüĢdüm.

AtəĢkəs olsa da, düĢmən tez-tez

mövqelərimizi güllə-boran edirdi. Neçə

dəfə güllə qulağımın dibini yalayıb

keçmiĢdi. Ġki əsgər yoldaĢımın həyatına

gözümün önündəcə qırmızı nöqtə

qoyulmuĢdu. Lakin sınmamıĢdım. Ġndi isə

daha bir çətin sınaqdan keçməliydim. Artıq

iki gün idi ki,bizim posta ərzaq verilmirdi.

Deyilənə görə, ərzaq gətirən maĢın xarab

olmuĢdu.

Postu təhvil götürüb öz yerimizi aldıq.

Soyuq bir yandan,aclıq da o biri yandan

məni rahat buraxmırdı. Soyuğa dözmək

olardı birtəhər, amma aclıq dözülməz həddə

çatmıĢdı. Əsgərliyə baĢladığım gündən bəri

doyunca yemək yeyə bilməmiĢdim. Birdən

hiss etdim ki, silahı əlimdə tuta bilmirəm.

Əllərimə qəribə bir titrəmə gəlmiĢdi.

”Aman Allah, bu nə iĢdi! DüĢmən indi

üzərimə hücum etsə tətiyi çəkə bilmərəm.

Yox!!! Mən bu cür ölmək istəmirəm!..”

Orxanı çağırmaq istəsəm də səsim çıxmadı.

Fikrə getdim. ÇıxıĢ yolu tapmaq lazım

idi.Aclıqdan qurtulmağın yolu var idi

əslində. Bu yol isə olduqca təhlükəliydi.

Postla üzbəüz ərazidə geniĢ bir üzümlük

sahəsinin olduğunu bilirdim. Heyf ki,

üzümlüyün ətrafı düĢmən tərəfindən

minalanmıĢdı. Ona görə də ora getməyə

tərəddüd edirdim. Amma getməliydim.

Sanki hansısa bir qüvvə məni üzümlüyə

tərəf çəkirdi. Birtəhər özümdə güc tapıb

ayağa qalxdım. Silahı çiynimə keçirib,

özümü sürüyərək səngərdən çölə atdım.

Hava dumanlı olduğu üçün arxayın idim ki,

düĢmən snayperi məni fərq etməz. Öncə

istiqaməti müəyyənləĢdirdim və irəliləməyə

baĢladım. Addımlarım bir korun yeriyiĢini

xatırladırdı. Ayağımı hara atdığımı

116 № 4 (16) QıĢ 2015

bilmirdim. Çəkmələrim yarıya qədər

palçığa batıb çıxırdı.Yıxılmamağa

çalıĢırdım. Özümü zorla tarazlayırdım. Hər

dəfə ayağımı yerə basıb götürdükcə,”Bu ,

sonuncu addımdır” deyə təlaĢ keçirirdim.

Ölümün qoxusu gəlirdi burnuma; hər an öz

ovunun üzərinə Ģığımağa hazır olan yirtıcı

kimi pusquda dayanıb, diĢlərini qıcayaraq

fürsət gözləyirdi. Mən isə ölümün nəzərləri

altında yoluma davam edirdim. Birdən

ayağım kola iliĢdi. Anladım ki, mən artıq

üzümlüyə çatmıĢam. Baxımsızlıqdan kol-

kos basmıĢdı tənəkləri. Kolların arasıyla

irəliləyirdim. Sol çiynimə toxunan salxımı

görəndə uĢaq kimi sevindim. Neçə salxım

üzüm yediyimi xatırlamıram. Hələ

ömrümdə o cür dadlı üzüm yeməmiĢdim.

Qarnımı yaxĢıca doyurduqdan sonra

gözlərimə iĢıq gəlmiĢdi.Səhər açılmaq

üzrəydi. Duman da çəkilmiĢdi. Artıq geriyə,

posta qayıtmalıydım. Cəld yük torbamı

kürəyimdən endirib ağzına qədər üzümlə

doldurdum və yenidən kürəyimə aĢırıb yola

düzəldim. Ayaq izlərimlə gəldiym

istiqamətdə geri qayıtdım. Posta çatan kimi

səngərə - Orxanın olduğu mövqeyə tərəf

getdim. Lakin, o, yerində yox idi. Elə o an

gözüm səngərdə düĢüb qalməĢ papağa

iliĢdi. Bu,onun papağı idi. Mən təlaĢ

keçirməyə baĢladım.Silahı atəĢə hazır

vəziyyətə gətirib səngərboyu getməyə

baĢladım. Bir az getmiĢdim ki, məni

Orxanın cansız cəsədi qarĢıladı. Nə

edəcəyimi bilmədim. Sadəcə, donub

qalmıĢdım. Sonradan bildim ki, mən

üzümlüyə getdikdə düĢmənin kəĢfiyyat

qrupu postumuza hücum edərək əsgər

yoldaĢımı qətlə yetirib.

O hadisədən neçə illər keçib, mən hələ

də həyatda olduğuma inanmıram.

POEZİYA GUŞƏSİ

ə

***

Taleyin, qismətin yolları,

ah, dolam-dolam.

boynumda həsrətin qolları-

ah, dolam-dolam.

Fələk mənlə gəc düĢdü,

Rüzgarlardan güc düĢdü,

Bürcündən kərpic düĢdü,

ah, qalam, qalam!

Ömür qara yazı kimi,

dərd qoyun-quzu kimi,

Yaram yalama duzu kimi,

ah yalam-yayam!

burdan keçən atdı,

atını elə oynatdı...

Dərd dadıb... bir də daddı,

ah, balam, balam!

ġaiq Vəli, ahın bülənd,

Gedəmmədim gedən ilən...

...hara gəlirsən, ah, gələn,

ah! salam, salam!


ə

Pəncərələrdəki ağ bayraqlar

axĢam yeməklərindən sonra

süfrələrini yığıĢdırıb

pəncərədən çırpmaz

çörək qırıntılarını atmaz

bizim elin qadınları

çocuqlarının gecəgözü

yavan-yavan

gəvələyib yerə tökdüyü

çörək qırıntılarını

diz atıb əlləriylə dənləyər

səhəri gözləyərlər

evdən zibil çıxartmazlar

qonĢuya ağartı verməzlər

evlərinin bərəkəti qaçmasın deyə

amma yenə nəsə kəm olar süfrələrində

xiyar doğrasalar salatlarına

pomidor qalar

pomidor doğrasalar

xiyar

qarpız kəssələr

yemiĢ olmaz yanında

yemiĢ kəssələr

qarpız

bəzilərinin heç biri olmaz hətta....

səhər ki açıldı

pəncərələrdən ağ bayraq kimi dalğalanar

süfrələr

yoxsulluğa ağ bayraq qaldırarlar beləcə

bizim elin qadınları....

QuĢlar

Damında quĢlar gecələyən evlərimiz vardı

QuĢların ayaq səsləri

Civiltiləriylə yuxuya gedərdik

Layla kimiydi...

PiĢiklər dırmaĢırdı damlarımıza

O quĢların yuvalarına hücum çəkirdilər

Seyrçi qalar

Bir Ģey etməzdik...

Bizə sığınmıĢdılar oysa

Bizim evimizə

Sonra

Yandı

Uçdu

Dağıldı evlərimiz qanlı döyüĢlərdə

QuĢlar pırr eləyib uçdu damlarımızdan

Yuvalarında ətcə balaları qaldı...

Indi qaçqın kimi sığındığımız böyük

Ģəhərlərdə

QuĢ damı boyda evlərimizdə

QuĢ səslərinə həsrətik biz...

***

DəyiĢən təzyiqim kimi

Nə düĢməyini istəyirəm

Nə qalxmağını

Mən dayandığım pillədən

AĢağıda olanda sən

Özünə inamını itirirsən

Yüksələndə

Mənə olan inamını....

Hər zaman bərabər qalaq istəyirəm

***

Alma kimi ismətlidi

Bizim elin qızları

118 № 4 (16) QıĢ 2015

Öpüb-diĢlədikcə qızarırlar......

***

Çocuqluğumuzda

Bizə danıĢılan nağıllarda

ġiĢman olurdu zəngin xanımlar

ġiĢdikcə qəddarlaĢır

Ögey qızlarını daha çox ağladırdılar

Amma indi

IĢtahsız çocuqlarının boĢqablarındakı

Yemək artıqlarını atmağa

Israf etməyə əli gəlməyən

Yoxsul ev xanımları

Evlərinin həm piĢiyi

Həm iti olurlar...

Çocuqlarının qarnına yeyirmiĢ kimi

yeyirlər

əlləri gəlmir çocuqlarının payını

küçə itlərinə yedirməyə

eyinlərinə deyil televiziyaların

arıqlama proqramları

“adım AiĢədi”

“adım RövĢəndi” deyib boĢqabı aldadırlar

Çocuqlarının adını çəkərək...

özgəsinin payını yeyənin

dilinə pay çıxar deyirlər ya

bizim yerlərdə....

Çocuq da inanır az qalsın

Yeməyi özünün yediyinə....

Çocuqlarının yarıda buraxdığı hər iĢi

Boynuna çəkməyə

Qaldırmağa gücləri yetməyən

Hər yükü çəkməyə

Razıdı analar...

***

Qan azlığından əziyyət çəkən

Hamilə qadın

Hər gecə yuxudan üĢüyərək oyanıb

əriylə oğlunun açılmıĢ üstünü örtür

yuxularına hər gecə ağappaq qar yağır

qar kraliçasına dönür

qan azlığından əziyyət çəkən hamilə

qadın....

***

Ayağındakı köhnə çəkələkləri

Məktəbli çantasının arxasında gizlədən

qızcığaz

Bilirdi bu çanta bu gün olduğu kimi

Sabah da

Saman çöpü olacaq ondan ötəri

DüĢdüyü qəm dənizində

Içindəki kitab-dəftərlər onu batmağa

qoymayacaq....

Süpürülüb atılan kədərlər

təzəcə kəsdirdiyi saçlarının

ona çox yaraĢdığını söylədi hicablı rəfiqəsi

ustasını təriflədi

“hansı ustaya saçlarını kəsdirdin”-dedi

“mən də saçlarımı kəsdirmək istəyirəm”....

“sən özün də saçlarını kəsə bilərsən

hansısa stili neynirsən

görünmür ki saçların sənin”-

güldü saçlarını kəsdirən qadın

bir az acımasızlığı da vardı....

qızardı öncə

saçlarını gizləyən

küləyə öpdürməyən qadın

“güzgüdə gözlərimə

bir ayrı görünmək istəyirəm”- söylədi....

söylədi amma

heç biri etiraf etmədi

təkcə gözəl görünməkçün

saçlarını kəsmir qadınlar

darıxırlar

boğulurlar

bu dünyada gücləri çatan tək Ģey


elə saçlarıdı ancaq

dünya dağılsa

əvvəl saçlarına əl atırlar

yolurlar

kəsirlər

üzlərindən qovurlar gücləri yetdiyi qədər....

bir ömür boyu qadınlar

saç uzadırlar hədər

kəsilən saçların bir adı da kədər

gözəllik salonlarında

süpürülərək xəkəndazlara yığılan saçlar

kədərin Ģəklidi bir az da...

sən o kədəri süpürüb atdıqca

yenə uzanar

yenə gələr...

ə

***

Bu soyuq yoxuĢun vüsalı yoxmuĢ,

Sənə gələn yollar gözümdən keçir.

Ta ömrüm ötürüb payız təqvimin,

Ta sənə gəlmirəm özümdən keçib...

Yandırdım bu bayat möhnəti, yükü

Ta bundan o yana yox olmaq olmaz,

Ovcumda bir qırıq son ümid büküb,

Həsrətin qoynuna yıxılmaq olmaz...

Daha dodağımda can verir adın,

Bu bədən eĢqimin yorğun cismidir.

Sinəmdə döyünən ət deyil,qadın

DaĢ üstə çəkilmiĢ ürək rəsmidir..

.

Sən gedəndən dağınığam

Bu taleyin nədir mənlə davası,

Ümidlərim zərrə-zərrə kiçilmiĢ.

Qəlbim olub intizarın yuvası,

Kədər sanki lap əynimə biçilmiĢ...

Möhürlüdür bircə Ģirin öpüĢə,

Yad gözəlin dodağında dad olmur.

Xatirələr bağlı qalıb keçmiĢə,

O sevgi də,o öpüĢ də yad olmur...

Ətrin gələn bircə mektub yaz barı,

Gümanım yox baĢqa nəsə ummağa.

Xəyalların heç buraxmır yaxami,

Day qorxuram gözlərimi yummağa...

Qalmayıbdı daha o od,o həvəs,

Zaman ötub,o gedənsən o gedən.

Səndən sonra bir darıxmaq,bir qəfəs,

Unudulmur, unudulmur hər ötən...

Dönməyinə ümid qalıb azacıq,

Gündə yüz yol alovlanıb sönmüĢəm.

Sən gedəndən dağınıqam dagınıq,

Qafiyəsiz Ģeirlerə dönmüĢəm...

Bir yarpaq Ģeir

Yıxılar budaqdan yolun üstünə,

Bir yarpaq ömrü də qalar yarıda.

Xəfif payız yeli durar qəsdinə,

Küsdürər özündən durnaları da...

Oyanar nisgilli xatirələrim,

O yarpaq bahara qayıtmaz daha.

Payızda kövrələn düĢüncələrim

Bir Ģair ömrünü ovutmaz daha...

Xəlvətdə alıĢıb yanar ürəyim,

Tənha bir daxmanın sobası kimi.

Bir soyuq baxıĢdan sınar ürəyim,

Dağılar qaranquĢ yuvası kimi...

120 № 4 (16) QıĢ 2015

Tökülər çiynimə bəyaz tellərim,

Çılpaq budaqlara düĢən qar kimi.

Hərdən xatirənin soyuq yelləri,

Gələr bir əsimlik gilavar kimi...

Ürəyim çırpınar qızıl qəfəsdə,

Sinəmdə Ģeirlər aĢıb-daĢarlar.

Xəzəllər xıĢıldar sarı sim üstə,

Gözümdə buludlar topalaĢarlar...

Ömür də əcələ eyləyər təlaĢ,

Yollar da köhnələr ayaqlarımda.

Ötdükcə fəsillər,çoxaldıqca yaĢ,

ġuxluğun itirər dodaqlarım da...

Bir yarpaq altından boylanar çiçək,

Gözləri mürgülü, baxıĢı xumar.

Təbiət aĢiqi, bu payız ürək,

Bir yarpaq Ģeirdən təsəlli umar...

Dekabr ayrılıqları

Soyuq bir qıĢın darıxqan və qaranlıq

gecəsindən yazıram.

Əslində heçnə qoyub getdiyin kimi deyil

biləsən...

Səndən sonra saatın bütün əqrəbləri

darıxmağa möhürləndi.

Səndən sonra bütün ayrılıqlara dekabr adını

verdim,

Səndən sonra doğuldu bütün Ģeirlər, səndən

sonra baĢladi Ģairliklər...

Bilinməz adamlara,ünvansız nöqtələrə

yazmağa baĢladım məktublarımı.

Naməlum Ģahzadələrə

ithaf etməyə baĢladım xoĢbəxt sonla

bitməyən sevgi Ģeirlərimi,

UzaqlaĢdım bütün

yaxınlarımdan,yaxınlaĢdım bütün

uzaqlıqlara.

Heç nə qoyub getdiyin kimi deyil,biləsən..

Hər sabah alnımdan süzülən soyuq tər

damlalarının titrəyiĢi ilə oyanmağa

baĢladım.Hər açılan səhər, günəĢ yerinə

ölüm doğdu mənimçün,biləsən.

Darıxmaq - sənin olmadığın hər yer,

çərçivədən boylanan rəsminlə söhbət etmək

və dolmuĢ külqabını tez-tez boĢaltmaqdir

indi,biləsən...

Sənsizlik təkce zorla yuxuya getmək deyil,

sənsizlik hər gecə ruhunu zorlamaqdir,

sənsizlik ovucuna süzülən göz yaĢları ilə

yuyunmaqdır hər səhər, biləsən...

Sağ qalmıĢ cismimin sol tərəfindəki bütün

ağrilarda da, qaranlıq sükutun pıçıltısında

da,əsən küləyin uğultusunda da bir az sən

varsan.

Ġndi mənim darıxmağım, sahibi ölmüĢ

bütün itlərdən də betərdi, biləsən...

Bu Ģəhər-körpəsini itirən ana

yuxusuzluğudur.Bu Ģəhər-torpağı,daĢı

acizanə təkliklərə məhkum qəbristanlıqdır.

Sənə aparan bütün yollar uzundu,sənə

uzanan bütün qollar qısadır, biləsən...

Ġndi bütün təsəllilər ümidlə yox, unutla

baĢlayır.

Gözlərimi yollardan yığmamıĢam hələ,

biləsən...

Alnımdaki ütülü qırıĢlara and olsun,

And olsun həsrət qaldığım bir buket

təbəssümə,

And olsun sonuncu siqaretimin son

tüstüsünə,

And olsun çiliklənmiĢ ürəyimin sancısına,

And olsun içdiyim Ģərabın son damcısına...

Kor taleyimin bir küncünə qısılmıĢ

sərxoĢluqdu sənin yoxluğun,

Ümidsizcə hayqırılan bir boĢluqdu sənin

yoxluğun,

Biləsən...

Əslində sənsizlik-ümidlərin ölməsi

deyil,ölümün umidlənməsidir.

Əslində sənsizlik - bitməmiĢ cümlənin

sonuna qoyulan üç nöqtədir...


Bu qorxunun dadı

Bax bu gecə, gecəqondu otağının qapısı

Haray salan küləklərlə bəhsə girir nədənsə

YavaĢ-yavaĢ dınqadınqla zəhlətökür

pəncərə

Yalqız qalan bir it kimi zingildəyir nədənsə

Adam kimi xoruldamır daha küncdə

sobamız

Bir ömürlük nəfəs yoxdu daha otağımızda

Üç adamlıq ev idi

Daha onun çarpayısı daha yorğan döĢəyi

Siqaret qoxuyan paltosuyla qara köynəyi –

O qoxumur

O boylanmır paltarların içindən

Evimizdə bir adamlıq yer boĢaldı

Otaqlarda bir adamlıq süküt qaldı

Süfrəmizdə bir boĢqab da azaldı

Artıq onun adına çox biĢdi xörəklərimiz

Nə olsun ki

Zəhmətinin dadı gəlmir çörəkdən

Özü dadmır adına asılan həmin xörəkdən..

Kimsəsizin ümidinə döndü qiyafətləri

Təsəlliyə döndü hər gün məzar ziyarətləri

Məzarlıqda bir daĢ onunkulaĢdı

Artıq onun öz cüməsi ildönümü yaradı

Adamların gözlərindəki yaĢ onunkulaĢdı

Artıq hər ildönümündə , doğum günündə

çəkiləcək adı var..

Ġndi nəfəs duymamaq kimi qorxu var

içimdə

Bir adamın yaĢadığın duymaq üçün

yatmıram

Cənnətimin nəfəsindən doymaq üçün

yatmıram

Bu qorxunun sən boyda bir itgisitək dadı

var

“ atam boyda yoxluğu” içində daĢıyan

qadın

Ġtirmək qorxusutək qəlbimdə yaĢayan qadın

Oktyabr

Bu gün yerə bulud-bulud qəm töküldü

Körpə kimi yanıq-yanıq qığıldadı.

Ġldırımlar arvad kimi öz ərinə

Hey deyindi , dayanmadan dığıldadı.

GünəĢ küsdü , boĢ cibimiz küsən kimi

yer üzündən göy üzünə döndü sifət.

Külək əsdi , körpəmizin sözləritək

“Ata , mənə nə almısan ?” , gülə-gülə

əllərimin boĢluğunda söndü sifət.

Çətir açdım, bir ər kimi dırhadırdan

qaça-qaça , xəcalətə düĢə-düĢə.

Vicdanımla söhbətləĢdim masalarda

Gecə-gündüz , qədəh-qədəh , ĢüĢə-ĢüĢə.

Xəzan gözlüm yarpaq-yarpaq sızıldadı ,

Ömür boyu heç vaxt belə solmamıĢdı.

Çox payızlar hönkür-hönkür doldu , getdi

Heç vaxt belə oktyabr olmamıĢdı.

Müəllimin qazancıtək əldən düĢsəm

Lal olaram danıĢmaram oktyabr.

Fevral gəlsə xəzan gözlüm gəl deməsə

Mən səninlə barıĢmaram oktyabr.

122 № 4 (16) QıĢ 2015

***

Dünən ürəyimdə bitən arzuya,

Bu gün baĢqa cürə don geydirirlər.

Mən elə kədərlə çox xoĢbəxt idim,

Nədən sevinc ilə sevindirirlər?

***

Bir zaman yatmağa beĢik gəzərdim,

Ġndisə, ay Ana məzar gəzirəm.

Ġçimdə sevinci öldürmək üçün,

ĠĢə bax, özümə azar gəzirəm.

***

Mən özü-özümün üsyankarıyam,

Gecələr yatmağa yuxum agrıyır.

Yerlərin ən bədbəxt günahkarıyam,

Göylərə çatmağa ruhum ağrıyır

ġaiq Vəliyə Neçə yoxuĢ, neçə dərə keçmiĢəm,

Azaraq göylərdən yerə köçmüĢəm.

Mən xeyir deyilən Ģərə düĢmüĢəm,

Sözümdən inciyib sənə gəlirəm.

Həyat qəfəs kimi görünür mənə,

Hər Ģey nəfəs kimi bürünür mənə.

Ölüm addım-addım sürünür mənə,

Ġzimdən inciyib sənə gəlirəm.

Mənəm, Zaur Sahil, tanı, ay Allah,

Köhnəlib bu ömrün donu, ay Allah.

TapĢırıb torpağa canı, ay Allah,

Özümdən inciyib sənə gəlirəm.

ə

SƏNSĠZLĠK DƏRDĠ...

Yana-yana gəlmiĢəm,

Külüm qalıb yollarda.

Sənsiz indi bilmiĢəm,

Yetim imiĢ qollar da.

Öldürələr, itirələr,

Sənsiz mənə dözüm yox.

Hara baxdım xatirən,

Hara baxdım özün yox.

Taleyin günahı nə?

Yazanı belə yazıb.

Baxarsan ürəyinə,

Orda bir yazıq azıb.

Gecənin yox əlacı,

Qəmə qısılıb qalıb.

Kipriyim dar ağacı,

Yuxum asılıb qalıb.


KƏSDĠYĠN CƏZA SEVMƏK...

ġirin-Ģirin-

asta-asta ağlamaq,

Səni unuda bilməmək,

Sənsiz heç nəyə gülməmək.

Səni sevmək...sevmək,Zalım!

Dilin:-,,Hardasan-

qayıt,,deməsi,

Gecənin ayrılıq səsi,

Əlin gözdən inciməsi,

Səni sevmək...sevmək,zalım!

Ömrüm düĢdüyü-

qəzamı?

Ha baxıram,yox nizamı.

Elə kəsmisən cəzamı,

Cəzam sevmək...sevmək,zalım!

ÖMÜR BUMU? Sevgin ürəyimdə bir kitab kimi,

Hər vərəqi həsrətindir-

oxunmur...

Səndən sonra,

Sənsiz qalan əllərim,

Bu dünyanın,

Bir gülünə,içəyinə toxunmur...

Getməyə yolum yox-

ölməyə yerim.

Gözüm yol axtarır-

ürəyim məzar.

Kim açıb oxusa-

ömür səhifəmi,

Kədərimdə itər-

dərdimdə azar.

BULUDDA BAR HAVASI VAR

Dil-dodaq ağa bürünüb,

Sozlərdə qar havası var.

Arzularımı asmıĢam,

Tabut, məzar havası var.

Lalımaqdır iĢim-peĢəm,

Çətin yolumu dəyiĢəm.

Göyün budağın əymiĢəm,

Buludda bar havası var.

Allah, göz düĢdü, dərdi nə?

Gözlər bilər, göz dərdi nə!

Elə düĢmüĢəm dərdinə,

Könlümdə yar havası var.

Ə

Bu sevgiyə nağıl demə əzizim

Bənzətmə sevgini quru nağıla,

Qıyma ümidlərim sına,dağıla,

Ġnsan gərək sevgi ilə doğula,

Bu sevgiyə nağıl demə, əzizim.

XoĢ ovqatı, səfası var sevginin,

Bəzən üzən cəfası var sevginin,

Hər ürəkdə yuvası var sevginin,


Ġnsanlara əl uzadar əli yox,

Qəlb oxĢayar, könül açar dili yox,

Bu sevginin nöqtəsi, vergülü yox,


Sevgi bitməz əsla, böyüyər, ĢiĢər,

Sevən ürək eĢqlə közərər, biĢər,

Nağıl bitər, göydən üç alma düĢər,


124 № 4 (16) QıĢ 2015

GÜNEY

AZƏRBAYCAN

ElĢən Böyükvənd

Mifik Təbrizdən

gərçək Təbrizə

Demokratiya iki xüsusiyyəti əsas sayır:

birincisi plüralizm,

ikincisi tənqidi düĢüncə.

Edward Forster

GiriĢ: Ġranda yenidənqurma siyasəti,

avropalılaĢmaq, siyasi izmlərin yaranıb

geniĢlənməsi (solçuluq və millətçilik) ədəbi

tənqid və Avropa yönümlü ədəbiyyat və

incəsənətin beĢiyi kimi uzun-uzadı tərif

yağıĢı və alqıĢına tutulan Təbriz və güney

azərbaycanlı ziyalılar haqda yenidən

düĢünməli, baxıĢımız və gözlüyümüzə

vurulmuĢ mifik və utopik pərdələri sökməli,

yırtmalı və yenidən toxumalıyıq.

Çünki C. Meriç demiĢkən, “üç hücrəli bir

məhbəsdəyik; ideologiya, mif və utopiya”.

Təbriz və təbrizlilərin kimliyimiz, dilimiz

və düĢüncə tariximizə verdiyi töhfələr,

vurduğu zərbələrlə yanaĢı, bu Ģəhərin

ziyalılıq tarixi və siyasi-ictimai hərəkatlarda

tutuğu mövqe və tutumu düzgün və tərəfsiz

Ģəkildə tənqid süzgəcindən keçirməliyik.

Siyasi düĢüncələr əlvanlığı, göyqurĢağı

Ģəhəri olan Təbriz, MəĢrutə dövründən bu

günə qədər at çapdığı, qılınc və qələm

oynatdığı islamçılıq, irançılıq, solçuluq,

farsçılıq, türkçülük və azərbaycançılıq

məfkurəsnin oylağıdır.

Qaradağlı Səttarxan, ġəbüstərli

Xiyabani və Xalxallı PiĢəvəri tərəfindən

çağdaĢ Azərbaycan-mərkəz hərəkatın

paytaxtına çevrilmiĢ Təbriz bir yandan

Ġranın qurucusu və qoruyucusu rolunu

oyayıb, bir yandan isə ona dağıdıcı və

sarsıdıcı zərbə vurmaq gücünə yiyələnib.

Orta və çağdaĢ dövrdən baĢlayaraq,

Avropa-Qafqaz ticarət yolları ilə yeni

mədəniyyətlə tanıĢ olan Azərbaycan əyaləti

(o zaman belə adlanırdı) Ġran və Güney

Azərbaycanın siyasi-ictimai və iqtsadi

inkiĢafı baxımdan böyük rol oynayıb.

Güney Azərbaycan Ġranın Quzey-

Qərbində yerləĢdiyi strateji məkan,

əkinçilik və yeraltı qaynaqlarla zəngin bir

coğrafiya olmaqla yanaĢı, Avropa

mədəniyyəti və iqtisadiyyatı ilə sıx

münasibətlərinə görə daha inkiĢaf etmiĢ bir

əyalət halna gəlib

(Mənbə: "Eqtesade Siyasi Ġran-Homayun

Katuziyan-Motərceman: Mohməmməd

Reza Nəfisi və Kambize Əzizi-NəĢre

Mərkəz. Tehran. Səh.194)

Azərbaycan Ġranın Bəluçistan, Kürdistan

və yaxud Xuzistan əyalətlərinin coğrafi

məkanında yerləĢsəydi, yenə də həmin

statusa malik olacaqdımı, görəsən?

Buna görə Ġran modernlik və modernizmi

birbaĢa Azərbaycan yolubaylığı, bələdçiliyi

və baĢçılığı altında meydana gəlib.

Ziyalı və elitlərimiz Avropa

mədəniyyəti və düĢüncəsi yerinə dini


təməliçilik, irançılıq-farsçılıq və kütlə-yığın

adət-ənənələrindən sonra hansı dünyəvi və

modern düĢüncə sovxasının (bu sözü miras

sözü yerinə iĢlətmək olar) bulağından su

içəcəkdilər?

ÇağdaĢ Ġran tarixinin bəlli çatlarından

biri ənənə-modernlik, sekulyarizm-islam

fundamentalizmi, hakim və məhkum

kimliklər qarĢıdurması və iqtisadi haqsızlıq

yarıqları üzərində qurulub.

Bütün bu çatlaqların hər iki tərəfində fəal

rol oynamıĢ Azərbaycan ziyalılarının payını

görmək mümkündür.

M.F.Axundov, Sabir, Cəlil, Sahir,

Rəsulzadə, PiĢəvəri, Xiyabani və yüzlərcə

maarifçi, yenilikçi mütəfəkirlər Avropa

mədəniyyəti, düĢüncəsi və ədəbiyyatı ilə

tanıĢ olmasaydılar, hansı gündə, hansı

haldaydıq, görəsən?

Çar və sonra Sovet dövründə Quzey

Azərbaycanın Ġran, Ġslam fundamentalizmi

və Ģərq despotizmindən nisbi Ģəkildə

qoparılıb sümürülməsinin bütün mənfi

yönləri ilə yanaĢı, dilimiz, kimliyimiz və

düĢüncəmizin dirilməsi və yeniləĢməsinə

verdiyi töhfələri dana bilmərik.

Çar və sovet dövlətlərinin dilimiz,

kimliyimiz və düĢüncəmizə qarĢı

yürütdükləri bütün məqsədyönlü

siyasətlərin mənfi yönlərinə baxmayaraq,

onların bizə açdıqları pəncərələrdən içəriyə

dolan düĢüncələr və nəsnələr Ġranın bizə

verdiyi və verəcəyi dil, kimlik qırlığından

(səhrasından) daha xeyirli olub.

O zamankı Azərbaycan əyaləti və bugünkü

Təbrizin Ġran nasionalizmi, Ġran solçuluğu

və Ġslamçılığı inkiĢafında oynadığı rolu göz

ardına vuran dostların səmimiliyinə inana

bilmirəm.

AĢağıdakı Ģəxsiyyətləri Təbriz yetirmiĢdir.

Rasizim ayaqyolundakı böcəklərin sayı

olduqca çoxdur.

Əhməd Kəsrəvi (fars irqçiliyinin ən

görkəmli nümayəndələrindən biri)

“Azərbaycanın əski dili Azəri” tezisi ilə

bizim türklüyümüz və türkcəmizə qarĢı o

qədər ağır zərbə vurub kı, hələ də onun

yarası qaysaq bağlamayıb.

O, təkbaĢına bir anti-türk ordunun iĢini

görüb. ArınmıĢ farscanın inkiĢafı və Ġranın

parçalanmamasının qabağını almaq üçün

nəĢr etdirdiyi kitablar, məqalələr və

qəzetlərdə dəridən-qabıqdan çıxaraq,

azərbaycanlıların farslaĢdırılması və milli

birlik bağlarının güclənməsi haqda

düĢüncələrini yazırdı.

Əli Heyyət, rəhmətlik Cavad Heyyətin

atası idi. Əli Heyyət baĢqa Ġrançı-Farsçı

Ģəxsiyyətlərlə birlikdə ġeyx Məhəmməd

Xiyabani tərəfidən Azərbaycan əyalətindən

qovulmuĢdu.

O, Xiyabaninin öldürülməsi və hərəkatın

yenilməsindən sonra Təbrizə ayaq qoya

bildi. Heyyət həm Xiyabani həm də

PiĢəvəri hərəkatının qatı düĢməni idi.

Pəhləvi ordusu Azərbaycan və Təbrizə

basqın edərək Milli Hökuməti devirib neçə

min nəfəri qanına qəltan edəndən sonra o,

bu qələbəni Ġranın o çağkı baĢ naziri

Əhməd Qəvam cənabları və Ġran Dövlətinə

təbrik etmiĢ və separatçı qüvələrin qabağını

almaq üçün onlara öz dillərində təhsil

imkanı verillməsi təklifini söyləmiĢdi

(Mənbə: Varlıq dərgisi-1379-cu il-117-

2,116-1 nömrə. Səh.81)

Hüseyn Kazımzadə ĠranĢehr (fars

irqçiliyinin ən görkəmli nümayəndələrindən

biri) "ĠranĢəhr" kimi fars millətçiliyi

düĢüncəsini təbliğ edən bir dərginin

qurucusu idi.

Onun fikrincə, azərbaycanlılar sonradan

türkləĢmiĢ iranlılardır və Azərbaycan dili

onlara zor gücü ilə tətbiq olunub.

Əli Süheyli Ġkinci Dünya SavaĢı zamanı

Ġranın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyünün

126 № 4 (16) QıĢ 2015

rəsmən tanınıb qorunacağı və separatçı

qüvvələrin Sovet, Ġngiltərə və Amerika

tərəfindən dəstəklənməyəcəyinə dair

imzalanan müqavilənin təĢəbbüskarı idi.

Ġbrahim Həkimi baĢnazirliyi zamanında

Milli Hökumət məsələsi BMT-nın

Təhlükəsizlik ġurasına göndərilmiĢdi. Elə

həmin müraciəti təbrizli Seyid Həsən

Tağızadə təntənəli Ģəkildə ümumi iclasda

oxumuĢdu.

Tağı Əranı isə Ġran solçuluğunun ən

görkəmli nümayəndəsi və 53 nəfərlik

qrupunun baĢçılarından biri kimi

azərbaycanlıların farslaĢdırılması, türkcənin

məhvi və Ġran millətini azərbaycanlılara

qarĢı daha diqqətli Ģəkildə assimilyasiya

siyasəti tətbiq etməyə çağırırdı.

Əmir Nüsrət Ġskəndəri - 14-cü Ġran

məclisində PiĢəvərinin etimadaməsinin ləğv

olunmasında misilsiz canfəĢanlıq etmiĢ

təbrizli.

Dr. Mənuçöhr Mürtəzəvi

“Azərbaycanın əski dili” kitabı ilə Kəsrəvi

tezisinin əsaslarını gücləndirməyə çalıĢırdı.

Dr. S.Cavad Təbatəbayi, bu filosofun

fikrincə, biz türk deyilik və dilimiz də

Əhməd Kəsrəvinin dediyi kimi, Azəricədir.

Təbatəbayi Ġran kəndlisinin savadının

Azərbaycan Respublikası universitetlərinin

professorlarından daha çox olduğunu iddia

edirdi.

Dr. S.R.ġəfəq də yuxarıdakı rasistlər

kimi bizi iranlılaĢdırıb farslaĢdırmaq

uğrunda qələm çalmıĢ və tər tökmüĢdür.

(Yuxarıdakı Ģəxsiyyətlər haqda baxın:

“Recale Azərbaycan Dər Əsre MəĢrutiyyət-

Mehdi Moctəhedi-çape əvvəl bedune tarix-

enteĢarate Səhənde Azərbaycan”)

Ġranın siyasi-ictimai tarixində

Azərbaycanlılıq-Türklük varlığı və

kimliyini qurmağa və qorumağa qalxan (bir

sıra fərqlərlə) üç div Ģəxsiyyətin heç biri isə

təbrizli deyildilər.

Təbrizin türk dünyasında tutduğu sevimlilik

və ucalığı qeyri-təbrizli olan üç siyasi-

ictimai liderin baĢçılığı altında baĢ tutmuĢ

MəĢrutə, Xiyabani və PiĢəvəri hərəkatında

görməyimiz heç də yersiz və əsassız

deyildir.

Yuxarıda adı gedən hərəkata

qoĢulanların içində Azərbaycanın fərqli-

fərqli bölgə və Ģəhərlərindən ziyalı və

siyasi-ictimai aktivistlər iĢtirak etmiĢ,

mübarizə aparmıĢdılar.

Qaradağlı Səttarxandan baĢlayan

Azərbaycan-mərkəz hərəkatın axsaqlıqları

və bütün problemlərini ġəbüstərli Xiyabani

və Xalxallı PiĢəvəri düzəltməyə və çözüb

azaltmağa qalxmıĢdılar.

Kütlə Ģüurunda olan o çağkı iranlıları

seçkinlər zəkası və dühası nəticəsində

səfərbər etmək mümkünmüĢ.

Demokratik düĢüncədən məhrum olan Ġran

kütləsi onlarca dona, minlərcə düĢüncəyə

bəzənə və düzənə bilərdilər. Sivil,

demokratik və modern düĢüncəli vətəndaĢ

ilə kütlə arasındakı çox fərqlərdən biri də

kütlənin faĢizm, nazisim, kommunizm,

islam fundamentalizmi ideologiyalarına

daha rahat cəlb və səfərbər olmalarındadır.

(Mənbə: CameeĢenasi-e Siyasi, nəqĢe

niruhaye ectemayi də zendegi

siyasi.Hoseyne BəĢiriyyə.NəĢre Ney.

Tehran -1390)

Təbrizin ortaya qoyduğu bircə

Səttarxan, Xiyabani və PiĢəvərisi yoxdur və

olmayıb da.

Bu üç Ģəxsiyyətin bütün oxĢar və fərqli

düĢüncələrinə baxmayaraq, milli hərəkatın

doğuĢu, dirçəliĢi və yüksəlib-alçalıĢındakı

rolu danılmaz bir faktdır.

Nədən və niyə Təbrizin Ayətullah

Kazım ġəriyətmədaridən baĢqa, dirisi,

yaxud ölüsünü qonaq qabağına apara

biləcəyimiz bircə siyasi Ģəxsiyyətimiz

yoxdur?


ġəriyətmədari Möhsün Kədivər demiĢkən,

o, yumĢaq tutumlu Ġslamın nümayəndəsi

kimi çıxıĢ edirdi (Mənbə: Əsnadi dər

morede Ģekəstən namuse enqelab-Mohsen

Kədivər. PDF)

Ayətullah ġəriətmədarinin Ġran Ġslam

Ġnqilabı liderlərinə qarĢı tutuğu əsas iradlar

və açdığı özünəməxsus savaĢ Vilayet-i

Fəqih anlayıĢı, konstutusiya problemləri,

Ġranın federal Ģəkildə idarə olunması,

demokratikləĢmə və millətin seçim

haqqının dövlət tərəfindən qəbul olunması

üstündə idi.

ġəriətmədari hərəkatının əsas

uğursuzluqlarından biri ali dini liderin

Azərbaycan millətininın dəvətini qəbul edib

Qumdan Təbrizə getməməsi (Onun

fikrincə, bu iĢi ilə separatizmi və Güney

Azərbaycanın Ġrandan ayrılmasını

dəstəkləmiĢ olardı) liberal, solçu və islamçı

qüvvələrin gücünü toplayıb səfərbər edə

bilməməsi, dövlətin Azərbaycana qarĢı

hərbi müdaxilə fərmanı verməsindən sonra

geri çəkilməsi, radikal Hizbullah qüvvələrə

qarĢı dini liderin yumĢaq və mədəni tutumu

idi. Həmçinin, Ġranlılıq, Türklük-

Azərbaycanlılq və Müsəlmanlıq kimliyi

arasında balans və tarazlılığı qorumağa

çalıĢdığına görə ġəriətmədari demokratiyası

Tehran müstəbidliyi çəkməsi altında

əzilməli oldu (Mənbə: Mərzha və bəradəri-

Branda ġaffer-Tərcomeye YaĢar

Sedghiyani Azər. Tehran-1385) Bu

hərəkatların otu üstə cücərən və göyərən

Milli Hərəkat Təbriz və Azərbaycanın öz

keçmiĢ tarixini böyüdücü gözlüklər

arxasından süzməli və yaradıcı düĢüncələr

süzgəcindən keçirməlidirlər.

Təbriz, Avropa yönümlü siyasi-ictimai

düĢüncə, modern mədəniyyət və sənətin

yaranması, boy atması və inkiĢafı

baxımıdan Qafqaz (Azərbaycan

respublikası)-Rus, Osmanlı-Türkiyə

cumhuriyyətinə olan borcunun ölçüsü və

böyüklüyünün fərqindədirmi, görəsən?

Ġranda yenidənqurma siyasəti və

proyektinin ilkin qığılcımı və addımı demək

olar ki, Qacarlı Abbas Mirzə tərəfindən və

avropalı müstəĢarlar vasitəsilə

gerçəkləĢdirilib.

Bu baĢlanğıc birbaĢa Çar-Qacar savaĢları

zamanı olub (Mənbə: Ġran beyne do enqelab

- Y.Abrahamiyan. NəĢre Ney.Tərcomeye

Əhməd Qol Mohəmmədi və Mohəəd

Ebrahim Fəttahi- Tehran- 1391)

Qacarlı-Çar savaĢları zamanı rus topxanası

tərəfindən darmadağın edilən qacarlı

ordusunun süvari və sıravi əsgrləri və rus

ordusunun ağır zərbələri qarĢısında dözüm

gətirə bilməyən elat dəstələrini görən

Abbas Mirzə “GünəĢ Ģərqdən doğur”

deyibən ordunun basılması və Qacarlıların

yenilməsi qorxusu qarĢısında düĢüncəyə

dalır.Abbas Mirzə Avropa elmi,

mədəniyyəti və gücünü Rus ordusu ilə

üzləĢəndən sonra görməyə və anlamağa

baĢladı.Onun düĢüncəsində yaranan

suallardan baĢlayaraq, Ġran və baĢda

Azərbaycan olmaqla yeni Avropa düĢüncəsi

və mədəniyyətinə qarĢı meyllənmə və

maraq daha ciddi Ģəkildə artmağa baĢladı

(Mənbə: Sonnət və modernitə-Sadegh

Zibakəlam- enteĢarate Rozəne-Tehran -

1389)Təbriz Darü-l Səltənəsi,

universitetləri, ziyalıları, siyasi-ictimai

aktivistləri, qələm və düĢüncə yolçularının

dəyəri və əhəmiyyətini yerli mədəniyyətin,

düĢüncənin yox, birbaĢa Qafqaz-Rus,

Osmanlı-Türkiyə yolu ilə Avropa

mədəniyyətinin açdığı bollu-bərəkətli

süfrədə görmək olar.

Oxucuların yorulmaması üçün maraqlı bir

hadisəyə iĢarə etməyi lazım görürəm.

Nasireddin ġah Rusiyaya gedib oradakı

Ģəhərlərdə ucaldılan heykəlləri gördükdən

128 № 4 (16) QıĢ 2015

sonra Tehrana qayıdıb öz heykəlini

ucaltmıĢdı.

Ġslam Ģəriyəti çərçivəsində və bir sıra

Tehran müctəhidləri fitvaları əsasında etiraz

aksiyaları günü-gündən böyük vüsət alır.

Heykəlin haram və qeyri-islami olması

haqda fitvalar verilir.

Zavallı Ģah bunları görüb kütlə- yığının

xofundan təcili Ģəkildə öz heykəlini Ģəhər

meydanından götürməyə məcbur olur.

(Mənbə: M.Etimadü-l Səltənə. Əl-Maser

və-l Asar.Tehran. Səh.107)

Qacarlı sülaləsi baĢçılarının Avropa

mədəniyyəti ilə tanıĢ olması nəticəsində

Nasireddin ġah bir sıra islahatlara əl

atmıĢdı.Din xadimlərinin yalnız rözəxanlıq

və din ehkamı ilə məĢğul olmaları, ümum-

kütlə gözü qarĢısında qol kəsmə və baĢ

vurulmasının yığıĢması onun yeni

mədəniyyətlə tanıĢ olmasının nəticəsi

idi.Təbriz Ģəhərinin Azərbaycan Türkcəsi

dilinə əmək vermiĢ və tər tökmüĢ ünlü

imzalarına baxdığımızda təbii olaraq,

onların fərqli və oxĢar siyasi axınlara,

cərəyanlara mənsub olduqlarını görəcəyik.

Bu Ģəxsiyyətlərin ana dilimiz və

kimliyimizə verdikləri bütün mənfi-müsbət

cəhətləri araĢdırmadan mifləĢdirmə

xəstəliyindən yaxa qurtara bilməyəcəyik.

ġəhriyar, Oxtay, Cavad Heyyət siyasi

düĢüncələrinin Ġran-Azərbaycan, Türçülük-

Solçuluq və ġiə fundamentalizmi arasında

oynadığı haqda dərindən düĢünməyə dəyər.

Oxtay Ġran çərçivəsində siniflər savaĢı

tərəfdarı kimi PiĢəvərini siniflər savaĢını

buraxıb milli məsələyə veridyi əhəmiyyətə

görə qınaq, təhqir və tənqid atəĢinə tutur.

O, Pəhləvilərə qarĢı partizancasına

döyüĢdüyü zaman öldürüldü.

Oxtayın Ana Dilimizə pay verdiyi Ģeir

kitabı divan Ģeir forması və sərbəst Ģeir

üslubu arasında yazılmıĢ Ģeirlərdən

ibarətdir.

ġəhriyar Azərbaycan Türkcəsində

yazmağa öz nənəsinin xahiĢi və yalvarıĢı ilə

baĢlamıĢdı.

ġəhriyar, Pəhləvilər diktatorluğu zamanı

onların və Ġran Ġslam Ġnqilabı zamanı isə

bunların saray Ģairi və ideologiya çarçısı və

qulluqçusu kimi çıxıĢ etmiĢdi.Demokrat

firqəsinin çöküĢündən sonra Təbrizə gələn

M.R.ġah Pəhləviyə yazdığı Ģeiri hələ də

böyük ürək ağrısı ilə anmaqdayıq.

Onun ikiüzlü və yaltaqca davranıĢını görən

Həbib Sahir qəzəblənərək belə bir Ģeir

yazmıĢdı.

“Otur evdə bürün kürkə!

Dağda vardı boran Ģair!

Qarabağda xalan vardı

Xalan sənə qurban Ģair,

Burax aĢsın daĢsın Araz

Sən get ġaha mədhiyyə yaz!

El düĢməni, dil düĢməni

Gəl aldatma el obanı!”

("Səhər iĢıqlanır" Ģeir kitabı. 61-ci səhifə)

Ari irqi, Ġrançılıq məfkurəsi və ġirazlı

Hafizin bulağından ilham və güc alan

ġəhriyarı türkçü-azərbaycançı

göstərməkdənsə, Kitab-i Dədə Qorqud

yolçusu və davamçısı olan Səhəndin

qəribliyinə diqqət yetirməliyik.ġəhriyarın

ilham qaynağı ġirazlı Hafiz və Səhəndin

ədəbi kökü Dədə Qorqud kitabı üzərində

qurulub.Səhənd də mühafizəkar siyasi

düĢüncə və ġirazlı Hafizin çağında iliĢib

qalmıĢ ġəhriyarı baĢa salmağa çalıĢırdı.

“Özgə çırağına yağ olmaq bəsdir,

Doğma ellərimiz qaranlıqdadır.

Yanıb, yandırmayaq yadın ocağın,

Evimiz soyuqdur, qıĢdır, Ģaxtadır”.

Buna görə ġəhriyarın ədəbi dili ləhcə,

folklor və ümumkütlə dilinə, Səhəndin

ədəbi dili isə onurğalı, sümüklü, samballı

ədəbi köklər üstə qurulmuĢdu.

ġəhriyar farsca yazdığı bir Ģeirdə “Ana

Dilimiz əzizdir, ancaq Ġran istəmədiyi və


izn vermədyi halda lal olmalıyıq”

deyir.ġəhriyar rəhmətlik Cavad Heyyəti

Ġran türkcəsində yazmadığına görə tənqid

edirmiĢ. Sonra baĢa düĢüb ki, bu dilin ədəbi

forması, kökləri və mirası var.

Rəhmətlik Cavad Heyyətin dilimiz və

ədəbiyyatımıza verdiyi əmək və tökdüyü tər

unudulası deyildir. O da Ġran Türkləri

kimliyi və Ġran coğrafiyası içərisində

Türkcənin rəsmi bir dil olmasını istəyir və

vurğulayırdı.

Ġran coğrafiyasında yaĢayanlar Avropa

mədəniyyəti qığılcımı və dalğasının

canqurtarıcı nəfəsini duymadan öncə xoruz

döyüĢdürmək, it boğuĢdurmaq, baĢ yarıb

zəncir qırmaq, yol inĢa etməyin biliyi və

bacarığından məhrum, islam və Ģiə

firqələrinə bölünüb Ģəhər və əyalətlərdə bir-

birini parçalamaq (Neməti-Heydəri, ġeyxi-

MütəĢərriye və Ģiə-sünnü qırğınları), tayfa

arası çəkiĢmələr və qan tökməklə uğraĢmaq,

divan ədəbiyyatında qadın və qız

gözəlliyini öymək yerinə sütül oğlanları

cinsi istismara məruz qoymaqla ömür

sürürdülər.

Nəticə: Demokratiya, qanun

hakimiyyəti, liberalizm, fərdi azadlıqlar,

parlament, hüquq anlayıĢı, yeni qərb

fəlsəfəsi və ədəbiyyatı, insan haqları,

partiya və ideologiya, vətəndaĢ cəmiyyət,

respublika sistemi və konstutusiya, elm,

texnologiya və baĢqa qavramları Ģərq

insanından alsaq, yerində nə qalar, görəsən?

Buna görə, Ġran və Azərbaycanlılar özlərini

öyməkdənsə qərb mədəniyyətinə olan

borclarının böyüklüyü və ölçüsü haqqında

düĢünməlidilər, məncə.

Zaman PaĢazadə

Qal ma Qal

Özümün edənə qədər, Zoom edirəm səni!

Özümdən boĢalır tökülürəm üçboyutlu

gözlüyümə.

baxıram minyatur gözəlliyinə

qabarırsan dodağını manitorumdan,

öpüĢürük...

QarıĢır boyutlar

Zoom oluram

düĢürəm manitoruna

gözlərimi qırpmadan

baxırsan gözlərimə

dodaqlanan sözcükləri öyrədirsən

dodaqlarıma

büz dodaqlarını deyirsən;

yum

xəyala cum

gözlərini

yumuram

somururam

cumuram, cum-culu...

Dayan!

-Öncəoxucuları azdır

baĢqa bir dizədə

yoxsa oxlarının ucu, gözümüzə dəyər

özümüz çəkdiyimiz yaydan.

130 № 4 (16) QıĢ 2015

-olsun!

Buyurun ilk "beyt "ə əziz ox ucular

bağıĢlayın!!!

Ġlk "dizə"yə

çünkü bizdən daha öncə uçurulub bu ev.

Lütfən axar-baxarlıqdan asılmıĢ minyatura

toxunmayın!

Qiç-qolunuzu rahatca uzadın.

-Cumculuq uzanmıĢ yerdən qiç qolunu...

Davam edimmi?

-Yox ?!

BaĢ barmağının altında,

Genetiksəl dirçəlməmi sınayırsan sıçanla

labratuvarda

gah kiçilir

gah böyüyürəm

iliĢib qalıram torunda

qal-ma-qal yaranır

Qal xəstəliyi qıcıqlandırır sözlükləri

qalma sözcüyünə dərman tapırsan!

diĢləyir əlini sıçan

düĢür gözümdən üçboyutlu gözlük...

Qutsal qarınqulu

sən,

yenicə doğulmuĢ körpənin

nostalogiyasında,

ölüm ayağında qocanın

gələcək planlarındasan.

Ġlk ağlayiĢimda unutduğumdan,

içimdə açımsız giz kimi gizlənmiĢsən.

Səni özümdə aradığım çağ,

güzgüdə gözəlrimə dalıb

alnımı-alnıma

burnumu-burnuma dayadığım çağ,

necədə aydın görünürdü içimdəki təpə göz.

bu sənmi?

Bu mənmi?

Yoxsa sənəm midir?!

Qorxuyla qaranlığın,

Sevgiylə gərəyin

qarıĢığı,

mən ilə sənin birləĢiyidir

önümdəki qutsal bu qarınqulu.

Həə, sənəm!

səni qandırıb mənimsəyə bilməsəmə də

səni sındırıb ögeyləĢə bilməsəmə də

hər barmağımdan Basat

və hər dırnağımdan qılınc doğulacaq.

Ya bir kərəlik hop

ya bir kərəlik qop.

Çevrilmə

Sən çevrilib olursan Nəs-

damarına düĢür

sümüyünə düĢür

tello a tello

Tanqo dansının arasında badalağına tuĢ

gəlirəm

damağına xoĢ gəlirm

dodaqlarının arasından Drakula qan kolası

içir

boynumdan

yoluxuram Vampirlyiinə.

SeviĢirik bir-birimizin Ģah nəs damarını

əmərək

Nəsnəyə çevrilərək.

DaĢınmaz mülk kimi yiyələnilirik

daĢınar mal kimi daĢınırıq_

düĢüncələrimizdən

yerdən

göydən,

yerləĢirik göydə

göyləĢirik yerdə.

SeviĢərək cin atından düĢürsən!


ləhləyərək

tövĢəyərək

yumĢalır damarın

boĢalır qan-tər içındə içindəkilər.

Mən səni atandan alıram

qolunu bilərziklərinlə,

boynunu boyunbağınla bağlayıram

Sən məni anamdan alırsan

nıĢan üzüyünlə nıĢanlayırsan məni

ġifrələyirsən

ġilfələyirsən.

Gələnək Gəlinliyini Bəyənməyən, sən!

dəyənək Bəyliyini Gəlinməyən, mən,

axıdırıq qızdırmamızın qırmızı civəsini

yaĢam hərarətində sus dayandırırıq.

Protez diĢəlrimizi alkolda gülümsədirik

daha bir-birimizə batmır Vampir dıĢlərimiz

bir-birimizi yegələyir qırıĢlarımız

Ġlkin Tomar

ANAMIN ƏLLƏRĠ

Anamın çox gözəl əlləri varidi. Neçə

illər əzablı-əziyyətli iĢlərdə iĢləsə də

anamın əlləri öz gözəlliyini itirməmiĢdi.

Anam o əlləri ilə mənə, xüsusən də

qardaĢıma dünya vermiĢdi. QardaĢımla ən

çox davamız kimin birinci anamızın

əllərindən öpməyinin mübahisəsi sonrası

yaranardı. QardaĢım məndən kiçik

beləcə qocalır

solur

ölürük-

desəm yalan olacaq

Doğrusu budur;

sən qız

mən yalqız

sən sağ

mən sol

sağsollaĢmalıyıq.

olduğundan, ona güzəĢt edərdim. Və ilk

olaraq anamın əllərindən o öpərdi.

Mənim altı, qardaĢımın dörd yaĢı vardı.

Atam, qonĢumuz Muxtarın arvadı Səbinəyə

uyub evimizi tərk edəndən sonra anam bizə

tək baxmağa məcbur oldu. Buna məncə

məcburiyyət yox, fədakarlıq və ya sevgi də

demək olar, amma nənəmgil buna

məcburiyyəy adı vermiĢdilər. Muxtar isə bu

hadisədən sonra içkiyə qurĢandı. Heç iki ay

keçməmiĢ özünü həyətlərindəki tut

ağacından asmıĢdı. Maraqlısı bu idi ki, elə

həmin tut ağacının meyvəsindən çəkdiyi

araqdan içib ruhunu xoĢ etdikdən sonra,

cismini də bu tut ağacına təslim etmək

qərarına gəlmiĢdi.

Anam bizə baxmaq üçün iki yerdə iĢləyirdi.

Səhərlər daĢ karxanasında, gecələr isə çörək

zavodunda. O yaĢda biz anamızın nə üçün

belə əzaba qatlaĢdığınıanlamırdıq. Elə

düĢünürdü ki, atam harasa səfərə çıxıb və

indicə qapını açıb içəri girəcək. Anam da

ƏDƏBĠ BĠRLĠKLƏR

“Yumruq” ədəbi birliyi qonağımızdır

132 № 4 (16) QıĢ 2015

atamın yaxın günlərdə gələcəyini deyərdi

bizə. Qəribəsi o idi ki, nənəmgil atama lənət

oxusalar da, anam heç zaman atam

haqqında pis danıĢmazdı.

Səkkiz yaĢım olanda mən də artıq

iĢləməyə baĢladım. Gah ayyaqqabı boyayar,

gah siqaret və su satar, gah da avtoyumada

iĢləyərdim. Bir sözlə, çörəyim haradan

çıxsa ora qaçardım. Mən iĢləməyə

baĢlayanda qardaĢımın artıq məktəbə

getmək yaĢı idi. oxumağa çox həvəsli

olduğundan anam onu yaxınlıqdakı

məktəbə yazdırdı. Mənim də oxumaqla

aram yaxĢı idi. Ancaq adımın hərfləri sayda

hərif tanıyıram. Və adımı rahatlıqla yaza

bilirəm. "noy-ruz, hə, noyruz” tamam

unutmuĢdum, axı, adlar böyük hərflə

yazılır. Fərqi yoxdur kiçik insan olsun, ya

böyük insan olsun. "Noy-ruz, Noyruz”

Məsələn, Rafiq müəllimin oğlu, Noyruz üç

restoran, bir otel sahibidir, amma hər ikimiz

adı Noyruzdur. Və hər ikisi böyük hərflə

yazılır. Əlqərəz, anam qardaĢımın oxuyub

böyük adam olmağını istəyirdi. QardaĢım

da buna çox həvəsli idi. Mən iĢləyəndən

sonra artıq anam iki yerdə yox, bir yerdə

iĢləməyə baĢlamıĢdı. Ali təhsili olmasa da,

oxuyub-yazmağı, hesab-kitabı çox yaxĢı

bilirdi. Odur ki, qardaĢımla anam məĢğul

olurdu.

Bir neçə ildən sonra qardaĢımla mən

tamam fərqli adamlar olmuĢduq. Sanki

dünən idi məktəbə getməyi, amma bir

həftədən sonra son zəngi idi. Belimdəki

fəqərə əyriliyi nəticəsində həyata yarasız

olduğum kimi, hərbi xidmətə də yarasız

oldum. On dörd yaĢımdan artıq ciyərlərimi

tütünə məskən etmiĢdim. QardaĢımla məni

yan-yana qoysaydılar çətin ki, bizim bir ata

və bir anadan olduğumuzu bilə bilərdilər.

QardaĢım yaraĢıqlı, səliqə, boylu-buxunlu

biridir. Mənsə onun yanında, aslanın

yanında duran çaqqal kimiyəm.

Bir gün qardaĢıma sinif yoldaĢları ilə

son zənglərini qeyd etmək üçün bir miqdar

pul lazım idi. Anamdansa istəməyə üzü

gəlmirdi. Son zəngə bir gün qalmıĢdı. O

gecə qardaĢıma istədiyi pulu tapıb gətirdim.

Ġki gündən sonra isə oğurluğa görə mən

artıq həbsdə idim.Həbsxanada olduğum

müddətdə qardaĢımın universitetə qəbul

olduğunu eĢitdim. Bu məni çox sevindirdi.

Ürəyimdən onu vəkil kimi görmək keçdi.

Bilmirəm niyə bunu istədim? Bəlkə də

həbsdən qurtulmaq üçün ən çox ehtiyacım

olan Ģeyin vəkil olmağı idi, ona görə.

Çıxmağıma üç ay qalmıĢ mənə ana

söyüĢü söydüyünə görə həbsxana yoldaĢım

olan Elnuru boğub öldürdüyüm üçün on beĢ

aylıq iĢim, on beĢ ilə çevrildi. Anam da

daxil olmaqla heç kimin yanıma gəlməyini

istəmirdim. QardaĢımdansa yeni xəbərlər

alırdım. O hüququ yox, iqtisadiyyatı

seçmiĢdi. Bu məni bir az üzdü. Çünki vəkil

olsaydı bəlkə də daha tez çıxardım burdan.

Sonra bir xəbər də eĢitdim ki, oxumaq üçün

xaricə gedib. Bu məni çox sevindirdi.

Ġçəridə keçirdiyim hər gün azı bir ilə

dəyərdi. Çox iĢgəncəli və ağır keçirdi o

günlər. Elnurun qohumları pulla "muzdlu

kiĢi” tutmuĢdular mənə. Məni demək olar ki

hər gün zorlayırdılar.

Nəzarətçilər də eyni yerdən

qidalandıqlarına görə, olanlara göz yumur,

bəzən isə buna Ģərait yaradırdılar. Bəxtim

onda gətirdi ki, psixi problemlərimə görə

yerimi dəyiĢərək Ģəhərin baĢqa bir

həbsxanasına göndərdilər. Özü də

təknəfərlik kameraları olan həbsxanaya.

Ġnanın burada olmaq zorlanmaqdan betər

idi.

Üç ilimi də burada keçirdikdən sonra

məni məhkumların iĢləmək Ģəraiti olan

qonĢu vilayətdəki düĢərgəyə göndərdilər.

Bura gələndə doqquz ilim qalırdı. Burada

bənnalığı, dülgərliyi öyrəndim. ĠĢimiz ağır

olsa da, saat hesabı məvacibimiz bir ədəd

siqaret ala biləcəyimiz qədər idi. Gün

ərzində iyirmi saat və bir qutu üçüncü-

dördüncü sort siqaret.

Üç ilim qalmıĢ adımı əfv edilmiĢlərin

siyahısında görəndə nə edəcəyimi

bilmirdim. Çünki artıq yeddi il idi ki, nə

anamdan, nə də qardaĢımdan bir xəbər

almamıĢdım.

Anam çox qocalmıĢdı. Yanağındakı xalı

olmasaydı, onu heç tanımayacaqdım.

Saçları ağarmıĢ, beli bükülmüĢ, diĢləri


tökülmüĢ, yaddaĢı itmiĢdi. Elə hey mənim

adımı çəkib məni lənətləyir, qardaĢımın

adını çəkib ona tərif yağdırıdı.

QonĢuların sözlərinə görə, üç ildən

çoxdur ki, qardaĢımdan bir xəbər yoxdur.

Mənim də həbsdə olmağım anamın dərdinin

üstünə dərd gətirmiĢdi.

Ġki il olardı ki, xəstə anama mənbaxırdım.

Düzü mənim kim olduğumu bilmirdi,

amma ona qulluq etdiyimi anlayırdı.

Dilində isə iki cümlə vardı. Mənə lənət,

qardaĢıma tərif. Bu məni daha əvvəlki kimi

narahat etmirdi. Artıq öyrəĢmiĢdim.

Bir gün iĢdən evə tez gəlmiĢdim. Qapıda bir

məktub var idi. Məktubu götütüb içəri

keçdim. Anamın altını dəyiĢib, yeməyini

verdikdən sonra, aynabəndin qabağında

dayanıb bir siqret yandırdım. Cibimdəki

məktubu çıxardım. Markasından o saat

bilinirdi ki, bu məktub xaricdən gəlib.

Məktubu açıb ucadan höccələyərək

oxumağa baĢladı:

"Əziz Anama.

Ana, bilirəm ki, son illər səni

axtarmadığıma görə məndən incimisən.

Amma oğlunun baĢı burada çox böyük

iĢlərə qarıĢıb. Ana, istədyin kimi, böyük

adam oldum. Burada evlənmiĢəm. Ġki nəvən

var. Yaxınlarda gələcəm vətənə.

QardaĢımdan nə xəbər? Bitib cəzası yoxsa

hələ var? Hamınız üçün darıxıram. Xüsusən

sənin əllərinlə hazırladığın yeməklər üçün.

Öpürəm əllərindən. Ümidvaram bu

məktubdan sonra ürəyin bir az yumuĢalar.

Hesabına keçirdiyim pullar olduğu kimi

qalıb. XahiĢ edirəm, bu incikliyi qoy bir

qırağa, get hesabındakı pulları çıxar. Nəyə

ehtiyacın varsa al.

Bir qonĢulardan xahiĢ elə bura qeyd

etdiyim nömrə ilə əlaqə saxlasınlar səninlə

danıĢım”

24.03.2015 oğlun; Əkbər

Mən hər sözü diqqətlə dinlədim. Və

qonĢudan məktubu bir də oxumasını

istədim.

iki gün sonra özümdə cəsarət tapıb qeyd

olunan nömrəyə yığdım. Çox qəribə hisslər

keçirirdim. Iki dəfə çağırdıqdan sonra

dəstəyin o tərəfindən tanıĢ səs eĢitdim

- Alo, Bəli???

-Aaaalooo...

-Bəli, buyurun?

-Əkbər????

-Bəli, kimdirki?

-Mənəm, Nicat, qardaĢın

-Nicat?? Necəsən, qardaĢ,

buraxıblarsəni?

- YaxĢıyam.

Həburaxıblar.Ikiildənçoxdurburaxıblar

-ÇoxĢükür, qardaĢ. Anam

necədir?Məndən inciyib deyəsən?Amma

eybi yox, yayda artıq vətəndəyəm,

birdəfəlik qayıdıram.

-Hə?? Lap yaxĢı.Anamız da yaxĢıdır.

-Sükür, qardaĢ, anamım o

gözələllərindənöp.

-Anamınəlləridahayoxdur.

-Nə? QardaĢ, alo??

-............

-Alo, alooo???

Ġsmayıl Rizvanoğlu

ZƏHƏR

Ġntiqam əlində yarımçıq pivə ĢüĢəsi ilə,

çexolu yırtılmıĢ köhnə divanında

mürgüləyirdi. Bütün otaq içki və siqaret

qoxuyurdu. Tüstüdən pərdələri saralmıĢ,

iyirmi kvadrat metrlik kiçik mənzil sanki,

ağ iĢığa bürünmüĢdü. Qutusundakı sonuncu

siqaret isə külqabıda əriməkdə idi. O, qəfil

Ģaqqıldayan ildırımın səsinə yerindən dik

atıldı. Əlindəki pivə ĢüĢəsi qasığına tökülüb

134 № 4 (16) QıĢ 2015

üstünü islatdı. Deyinə-deyinə yerini

rahatlamağa baĢlayırdı ki, qapının zəngi

aramsız vuruldu. Bu dəfə yox ki, deyinərək,

qorxaraq yerindən qalxdı. Bütün bədənini

bir anlıq soyuq tər bürüdü Ġntiqamın.

BaĢından qalxan küt ağrı və ürək bulanma

onu yenidən divana sərələdi. Zəng isə

aramsız çalınırdı. Gözü bir anlıq külqabının

yanında olan, atası rəhmətlikdən yadigar

qalan saata sataĢdı. Gözucu nəzər

yetirdikdə, əqrəblərin gecə saat 03:30 - u

göstərdiyini gördü. Özünü ələ alıb zibilə

qalmıĢ zəngin səsini kəsməyə cəhd göstərdi.

Ġçindəki qorxu isə qapıya yaxınlaĢmağa

doğru elədiyi çabanın ağrısına qarıĢmıĢdı.

Birtəhər divandan qalxıb qapıya yaxınlaĢdı.

Gözlükdən baxdı, amma qapının qarĢısında

heç kimi görmədi. Zəng isə artıq yerini

sükuta vermiĢdi. Onu Ģirin yuxusundan

edən mərdimazarın arxasınca yağlı söyüĢlər

yağdıraraq geri dönüb divana doğru

addımladı. BaĢının ağrısı, ürəkbulanma isə

yavaĢ-yavaĢ səngiyirdi. Artıq bayırda

Ģaqqıldayan ildırımlar yerini leysana

vermiĢdi. Divana yaxınlaĢsa da fikrini

dəyiĢib pəncərəyə tərəf addımladı. SaralmıĢ

və siqaret qoxusu verən pərdəni aralayıb

pəncərəni açdı. Ġçəri soyuq noyabr küləyi

daxil oldu. Bolluca ciyərlərinə çəkib

gözlərini yumdu bir anlıq. YağıĢ üzünə

çırpırdı öz damlalarını. Özünü bu

dəqiqələrdə o qədər rahat hiss edirdi ki,

ayaq üstə mürgüləməyə baĢladı.

Xəyallarında Havay adalarında istirahətdə

idi. Üzünə çırpılan yağıĢ damlaları ona

dalğaların narın sıçrayıĢlarını daddırırdı.

Çox xəfif hisslər yaĢayırdı. Dərin-dərin

nəfəs alırdı. Xəyallarının eyfariyasında

ikən, yenidən qapının zəngi çalındı. Amma

zəngə qətiyyən önəm vermir, auranı

pozmamaq üçün özünü eĢitməzliyə

vururdu. Növbəti dəfə zəng aramsız

dəlisovluğu ilə bütün əsəblərinə iĢlədi.

Qaçaraq gözlükdən baxmadan qapını açdı.

Bu dəfə də heç kim yox idi, amma qapının

kandarında bir qutu var idi. Müəmmalı

qutunu götürüb götürməməyi düĢündü.

Birdən gülümsədi. Yadına Hollywood filmi

olan "Hədiyyə" düĢdü. BaĢını yellədərək

qutunu yerdən qaldırıb qapını bağladı.

Köhnə, içliyi bərkimiĢ divanına əyləĢib,

qutunu açıb-açmamaq barədə fikirləĢdi. Öz-

özünə, danıĢa-danıĢa siqaret yandırmaq

istədi, amma sonuncu siqaretinin külqabının

içində söndüyünü görüb köks ötürdü.

Yarımçıq pivəsindən bir qurtum alıb,

qutuya tamaĢa edərək danıĢmağa baĢladı:

- Hə... Görəsən sənin içində nə var belə,

hörmətli qutu? Mənə xoĢbəxtlik

gətirəcəksən ya bədbəxtlik? Bax, birdən

səni açdım, "boomm" və öldüm. Bəlkə də

heç ölmədim. Amma ölsəm bi lki, qatilim

sən olacaqsan. YaxĢı, birdən səni açdım və

içində ömrüm boyu həsrət qaldığım çoxlu

pulu görsəm, onda necə? Hə?... Mənə

kömək elə dəəəə... Axı sənin içində nə var?

Səni kim mənə göndərib? Ümumiyyətlə

sənin nə itin azıb mənim qapımın ağzında?

Ġntiqam sanki bir dəli kimi öz-özünə, qutu

ilə danıĢaraq arada fasilələr edirdi. Yaranan

sükut boyunca hey istəyirdi qutunu açsın,

amma cəsarət etmirdi.

- Niyə susursan, möhtərəm qutu? DanıĢ

da... Fikir ver ha, sən də otağım kimi

həmiĢə susursan, ürəyimi sındıran qadınlar

kimi... Yalandan özünü həmdəmim, dostum

kimi göstərənlər tək susursan... Anam kimi

susursan... Atam kimi susursan... Sonuncu

dəfə hamilə olduğunu, nədi nədi uĢağı

məndən gizlin tələf etsin deyə sevgilim

kimi susursan... Gizlində iĢ çevirmiĢ

uĢaqlar, cinayət törədib polis zabitinin

qarĢısında cəzası yüngül olsun deyə, adam

öldürmüĢ eee adam öldürmüĢ qatilin

məhkəmədə hakimin yanında müddəti qısa

olsun deyə susduğu kimi susursan...

Haqsızlığı görə-görə vəzifəsini itirməmək

üçün ədalətsizliyə susanlar kimi susursan...

Bax, bax hələ də susursan... Deyəsən elə

təkcə danıĢan mənəm. Düz deyirlər ee

danıĢdıqca batarsan... Bax, onun kimi bir

Ģeydi... Ha ha.... Sus, sus, sus... Susun

hamınız, susun görək axırı nə olacaq?!.

Hm... Ġndi neynəyim, açım səni? Söz

verirsən ki öldürməyəcəksən? Söz verirsən?

Bir cavab ver dəəəəəə... Ġtəm hürürəm

burda???. DəhĢətsən vallah, insanlardan

betərsən ki!!! Amma, qulaq as ee, birdən


bax haa, səni açaram çaĢıb yaxĢı surprizlə

qarĢılaĢdırarsan məni, sonra da bu yaxĢının

da zibilindən qurtara bilmərəm. Bilirsən

nəyi deyirəm, möhtərəm qutu? Bilmirsənsə

deyim. Bax, səni açdım və içindən çox yox,

adam ola biləcəyim qədər pul çıxsa,

əminsən ki, mən qudurmayacam? Birdən

"ağa" olmayacam? Hə? .... Görürsən

susursan yenə də... Demək əmin deyilsən.

Odur ki, yaxĢısı budur, elə mən səni açıb

eləmədən qaytarıb qoyum öz yerinə. Xətanı

məndən uzaq elə qurban olum.

Ġntiqam pivəsindən sonuncu qurtumu alıb,

boĢ ĢüĢəni divanın küncünə ataraq qutu

əlində yerindən qalxıb qapıya doğru

addımladı. Qapının açılıb-örtüldüyü an

çıxan cırıltı səsi onun bayaqki baĢ ağrısına

bir iĢarə verdi sanki. Əlini baĢına apararaq

saçlarına sığal çəkib otaqda özünə siqaret

axtarmağa baĢladı. Bayaqdan açıq qalan

pəncərədən içəriyə yağan yağıĢ döĢəməni,

kitablarını islatmıĢdı. Bunu görən kimi,

əlini əlinə Ģappıldadıb cəld pəncərəni

bağladı. Kitablarını qurulamağa baĢladı.

Birdən hiss etdi ki, qasığı nəmlənib. Əlini

aĢağıya doğru aparıb sonra isə barmaqlarını

qoxulamağa baĢladı. Pivənin qoxusunu hiss

etdikdə rahatlanıb iĢinə davam etdi. Fikri

isə hələ də qutunun yanında idi. Birdən ani

sükutdan sonra, hövlank ayağa qalxıb

qapıya doğru qaçdı. Qapını cəld açdığında

qutunu yerində görüb sevincək halda köks

ötürdü. Bu dəfə fərqinə varmadan onu

həmən açdı. Qutunun içərisində bir ĢüĢə var

idi. Üzərində isə böyük kiril hərfləri ilə

"ZƏHƏR" yazılmıĢdı. Heç nə anlamadı.

Qapını örtüb içəri keçmək istəyəndə

burnuna dollar əsginazlarının xüsusi ətri

vurdu. Binanın dəhlizinə göz gəzdirmək

istədi ki, qoxunun mənbəyini tapsın. Bir

anlıq, dəhlizin o biri baĢında özü yaĢlarında

birinin oturub dollar əsginazlarını necə

saydığını gördü. Gözlərini ovxalayıb

yenidən nəzər yetirdi. Yuxuda olmadığını

anlayıb yenidən bir köks ötürdü. Bu dəfə isə

sevinci hiss yox idi bu köks ötürmədə.

Bayaqdan qutunun içində nə olduğu ilə

bağlı suallar onu düĢündürürdüsə də artıq,

beynində tamam baĢqa suallar yaranmıĢdır.

- "Görəsən o pullar mənim idimi?", " YaxĢı

mənim idisə də, bu adamda nə gəzir?",

"Niyə məhz zəhər?"

Nicat HəĢimzadə

Vəba qoxulu eĢq məktubu

Sena çayının sahillərini birləĢdirən

körpülərin üzərindən səs-küylü bazarlar,

poçt məntəqələri, lombard dükanları

görünür. Bura Parisdir. Fəqət klassik

rəssamların solğun tablolarında əks olunan

Ģəhər deyil. Tutqun rənglər əlvan çalarlarla

əvəzlənib. Əfsanəvi məhəbbət hekayələrinə

Ģahidlik etmiĢ zəngin Ģəhər həm dünyanın

ən xoĢbəxt qadınını, həm də ən bədbəxt

kiĢisini xatırladır. Həqiqi eĢqlər tükənmək

üzrədir. Zira bir zamanlar canlı sevgilər

yaĢayıb bu Ģəhər. Dekorativ baxımdan

mükəmməl quruluĢa malik Ģəhərin Pyer adlı

səfil sakini var. Sent- ġapel kilsəsinin

qarĢısında dayanan gənc düĢünür:

- Əgər səhv etmirəmsə, Didro Sofi

Valona ünvanladığı ilk sevgi məktubunu

burada yazıb. Bəlkə mən Laraya yazacağım

son məktubu burada yazım. Yəqin ki,

Didronun ruhu mənə ayrılıq məktubu

yazmağa yardım edər. Həyat bəzən

materialisti ruhun mövcudluğuna inanmağa

məcbur edir. Bəlkə Notrdam kilsəsinə -

Hüqonun izdivac qurduğu yerə gedim.

Lənətə gəlmiĢ serroz məni məhv edir.

Laranın kobud səs tembri Pyerin eĢqinə

kölgə salmıĢdı. Xırıltılı səsi Pyeri

qıcıqlandırırdı.

136 № 4 (16) QıĢ 2015

- ġərab gənclik atəĢimi söndürdü.

Tezliklə öləcəm. Məktubu yazmağa

tələsməliyəm.

“ Əzizim Lara, səni itirsəm, mənim

təsəllim nə olacaq? Əgər sən məni qazansan

sənin uğurun nə olacaq? Serroz məni

öldürür. Ömrümün sonuna 2-3 gün qalıb.

Sənə zamanında həqiqəti deməyə cəsarətim

çatmadı. Yalvarıram, məni bağıĢla. Mən

zamanı itirdim. Həyat məni sərxoĢ olmağa

məcbur etdi. Mən dünyaya ayıq gözlərlə

baxa bilmədim. Mən klassik adamam.

KeçmiĢdə olmalı idim. Dörd əsr öncə

yaĢasaydım, daha xoĢbəxt olardım. Əgər

bacarsan, məni əfv et”

Əbədi məhəbbətin Pyer

Dörd əsr əvvəl Parisə səyahət edən ispan

rəssam Serxio Gonzalez fransız gözəli

Laranın rəsmini çəkmiĢdi. Ġncəsənət

muzeyində tablonu görən Pyer qadına aĢiq

olmuĢdu. Xəyalında onunla seviĢmiĢ,

birlikdə teatr tamaĢalarına baxmıĢdı. Pyer

canlı dünya ilə xəyali həyat arasındakı fərqi

müəyyən edə bilmirdi. Lara 4 əsr öncə

vəbadan ölmüĢdü. Məktubda Pyer öz evinin

ünvanını qoymuĢdu. Elə bilirdi ki, Lara ilə

qanuni ər arvaddırlar. O bir daha evə

qayıtmayacaqdı. Onu heç kim gözləmirdi.

Pyersə elə düĢünürdü ki, Lara onu gözləyir.

Sevdiyi qadının qəlbini qırmamaq üçün evə

dönmürdü.

Murad

Ramazanov

Qanla bitən sətirlər Qar yağırdı. Güclü yağan qar ətrafı öz

sehrinə almıĢdı. Anası ilə son

qucaqlaĢmasından sonra yavaĢ-yavaĢ

qapıya doğru yönəldi. Hələ də anasını necə

dərindən qucaqladığını, öpdüyünü unuda

bilmir.

“Orxan, özündən muğayət ol.” O, öz

oğluna son anda yalnız bu sözləri demiĢdi.

Çünki göz yaĢları daha artığını deməsinə

imkan vermirdi. Oğlu əli ilə ananın göz

yaĢlarını anasının üzündən təmizlədi.

“Ana narahat olma. Getdiyim kimi də

qayıdacam.” Son sözləri dedikdən sonra

anasının göz yaĢlarına bürünmüĢ üzündən

öpərək otaqdan çıxdı.

Son dəfə arxaya çönərək pəncərədən

gözü yaĢlı anasına baxdı. Özü də ağlamağa

baĢladı.

Zaman keçdikcə Orxan əsgərliyə

öyrəĢməyə çalıĢırdı. Ancaq buradakı

ədalətsizlikləri gördükdə isə ürəyi dözə

bilmirdi. Bəzən doyunca yemək belə

olmurdu.

“Orxan, təbriklər, anandan məktubuna

cavab gəldi.” Həsənin dediyi Orxanın son

zamanda eĢitdiyi ən gözəl xəbərlərdən biri

oldu. Cəld məktubu əlinə alaraq bir qədər

qoxusunu içinə çəkdi.

Əziz balam. Hər gün Tanrıya dualar

edirəm ki, səni məndən almamasın. Çox

qorxuram. Oğlum, məndən narahat olma.

Burada hər Ģey yaxĢıdır. QonĢumuzun qızı

məndən köməyini əsirgəmir, hər istədiyimi

edir. Bilirsən hər ötən gün bir az daha

qocalıram, bəzən yeriməyə belə taqətim


olmur. Ancaq səndən yeni bir məktub alan

zaman sanki həyata yeni gəlmiĢ kimi

oluram. Orxan, yolunu gözləyirəm.

Məktubun son sətirlərindən sonra səhifə

göz yaĢlarına bürünmüĢdü. Onsuz hər

zaman belə olardı.

Əsgərlik zamanı Orxan demək olar hər

zaman anası ilə məktublaĢırdı. Beləcə bir-

birindən xəbər alan iki doğma insan bir

qədər də olsa rahatlayırdılar. Orxanın

əsgərlik müddətinin bir ili keçmiĢdi.

... “Həsən bu nə səslərdi?” Orxan təĢviĢ

içində üzünü dostuna tutdu.

“Əclaflar yenidən hücuma keçiblər.”

Həsən əsəbi halda Orxana cavab verdi.

Onlar dayanmadan düĢmənə atəĢ

açırdılar.

“Həsən bizim buradan sağ çıxmağımız

qeyri-mümkündü.”

Ara bir az sakitləĢən kimi Orxan kağız-

qələm çıxartdı.

“Orxan sən nə edirsən? Dəlisən? DöyüĢ

zamanı məktub yazırsan?” Həsən çaĢqınlıq

içərisində Orxana baxmağa baĢladı.

“Həsən biz burdan sağ çıxa bilməyəcik,

ona görə də anama hökmən məktub

göndərməliyəm.”

Ġki saatdan artıq idi döyüĢ davam edirdi.

Ətraf qan içərisində idi.

“Həsəəəəənnnnn...” Son güllə səsindən

sonra Həsənin qanı Orxanın düz üzünə

çiləndi. Dostunun cəsədi isə elə onun

üzərinə yıxıldı. Artıq ölüm belə Orxan üçün

heçnə idi. Bitmək bilməyən güllə səsləri

davam etməkdə idi. AtəĢ aça-aça irəlilədi...

Bir qədər də irəlilədi. Daha sonra isə

büdrədi. Vuruldu, amma yenə də irəlilədi.

Bir qədər də irəlilədikdən sonra dayandı,

üzünü səmaya tutaraq göz yaĢları içində

yerə yıxıldı.. Ancaq əlindəki məktubu bərk

sıxmıĢdı. Al-qan içində məktubu...

Əziz anam... Mən bu məktubu sənə elə

döyüĢ yerindən yazıram. Səni çox sevirəm!

Ana, düĢmənə baĢ əymədim. Bax buna çox

sevinirəm. Ana, Səni çooo.....

Oğlundan aldığı son məktubu dəli kimi

oxudu. Sonluğu isə Orxan bitirə

bilməmiĢdi. Məktubun son sətirləri qanla

bitmiĢdi...

ÇEVİRMƏ Qabriel Qarsiya

Markez

Yalnız zəng etmək üçün

gəlmişəm hekayə

YağıĢlı bir yaz günü Barselonaya tək

səyahət edərkən Mariya de la Luz

Servantesin kirayə götürdüyü avtomobil

Monegros çöllüyündə xarab oldu. Ġyirmi

yeddi yaĢlı gözəl və ciddi görkəmli bu

meksikalı qadın illər öncə məĢhur estrada

artisti kimi də tanınırdı. O, kübar bir

sehrbazla ailə qurmuĢ və indi Saraqosadakı

valideynlərinə baĢ çəkdikdən sonra ərinin

yanına qayıdırdı. ġıdırğı yağıĢda sürətlə

Ģütüyən avtomobil və yük maĢınlarına bir

saat ümidsizcə əl etdikdən sonra köhnə bir

avtobusun sürücüsü onun halına acıyıb

götürdü. Ancaq xəbərdarlıq etdi ki, çox

uzağa getməyəcək.

- Eybi yox ,– Mariya dedi. – Mənə

sadəcə zəng etmək üçün telefon lazımdır.

Bəlli ki, zəng etmək, sadəcə ərini axĢam

saat yeddidən tez gələ bilməyəcəyi haqda

xəbərdar etmək üçün lazım idi. Tələbə

paltosunda və çimərlik ayaqqabısında

138 № 4 (16) QıĢ 2015

iliklərinə qədər islanmıĢ quĢcığaza

oxĢayırdı. BaĢına gələn bu bədbəxtlikdən

özünü elə itirmiĢdi ki, avtomobilin

açarlarını da götürməyi unutmuĢdu.

Sürücünün yanındakı zabitəli, ancaq

üzündən Ģirinlik yağan bir qadın ona dəsmal

və ədyal verib öz yanında əyləĢməsi üçün

kənara çəkildi. Yarıya qədər qurulandıqdan

sonra Mariya oturdu, ədyala bürünüb

siqaret yandırmağa çalıĢdı, amma kibrit yaĢ

idi. Yanındakı xanım ona kibrit uzatdı və

quru qalmıĢ az saylı siqaretlərdən birini də

ona verməyi xahiĢ etdi. Siqaret çəkərkən

Mariya ürəyini boĢaltmaq istəyini saxlaya

bilmədi və onun səsi yağıĢın və ya avtobus

mühərrikinin səsində daha çox eĢidilirdi.

Ancaq o biri qadın Ģəhadət barmağını

dodaqlarına qoyaraq sözünü kəsdi:

- Onlar yatıblar – pıçıldadı.

Mariya baĢını çevirəndə gördü ki, avtobus

yaĢı bilinməyən, müxtəlif vəziyyətli, ondakı

kimi ədyallara bürünmüĢ qadınlarla doludu.

Onların sakitliyi Mariyaya da yoluxdu və

oturacağı istiqamətinə çevrilib yağıĢın

Ģırıltısına təslim oldu. Oyananda artıq gecə

düĢmüĢ, leysan isə buzlu gecə soyuğunda

ərimiĢdi. Nə qədər yatdığı, dünyanın hansı

yerində olduğu barədə heç bir fikri yox idi.

Yanında oturmuĢ qadının vəziyyəti

həyəcanlı görünürdü.

- Hardayıq? – Mariya ondan soruĢdu.

- ÇatmıĢıq – qadın cavab verdi.

Avtobus nəhəng ağaclardan ibarət bir

meĢədə köhnə monastırı xatırladan böyük

və qaranlıq binanın döĢənmiĢ həyətinə daxil

olurdu. Həyətdəki fənərin çox zəif iĢığı

altında sərniĢinlər bayaqkı zabitəli xanımın

məktəbəqədərki təhsil müəssisələrində

olduğu kimi ilkin əmrlər sistemi ilə onları

endirməsinə qədər hərəkətsiz görünürdülər.

Qadınlar yaĢlı olsalar da, elə soyuqqanlı

Ģəkildə hərəkət edirdilər ki, sanki bir

yuxunun obrazları idilər. Avtobusdan

sonuncu enən Mariya onların rahibə

olduqlarını düĢündü. Ancaq onları

avtobusun qapısı qarĢısında qarĢılayan,

islanmamaları üçün baĢlarını ədyalla

bürüyən, sonra onları qatar kimi bir sıraya

düzüb danıĢmadan, əllərini bir-birinə ritmik

və tələsik vuraraq idarə edən müxtəlif

uniformalı qadınları görəndə bu fikirdən əl

çəkdi. Avtobusdakı yanında oturan qadınla

vidalaĢandan sonra Mariya ədyalı ona

qaytarmaq istədi, ancaq qadın dedi ki,

həyəti keçmək üçün onu baĢına salsın və

oradakı qapıçıya qaytarsın.

- Orada telefon varmı? – Mariya ondan

soruĢdu.

- Əlbəttə, - qadın dedi, – indi sizə

göstərərlər.

Qadın Mariyadan yenə siqaret istəyəndə

islanmıĢ qutudakı qalanları uzadaraq:

“Yolda hamısı quruyub” dedi. Qadın

avtobusun ayaq yerindən ona əlini yellədi

və demək olar ki, “Uğurlar” deyə qıĢqırdı.

Avtobus ona əlavə nəsə deməyə imkan

vermədən yerindən götürüldü.

Mariya binanın giriĢinə doğru qaçmağa

baĢladı. Bir gözətçi qadın onu əllərini bir-

birinə bərk vurmaqla saxlamaq istədi, ancaq

amiranə səslə qıĢqırmalı oldu: "Dayan,

dedim!". Mariya ədyalın altından baxdı, bir

neçə buz kimi gözləri və ona sıradakı yerini

göstərən Ģəhadət barmağının qətiyyətini

görüb tabe oldu. Binanın dəhlizində iki

qrupa ayrılanda Mariya qapıçıdan telefonun

harada olduğunu soruĢdu. Gözətçi

qadınlardan biri əli ilə onun çiyninə yüngül

toxunaraq sıraya qaytardı və nəvaziĢlə dedi:

- Buradadır, gözəl, telefon burda

var.

Mariya digər qadınlarla qaranlıq dəhlizdən

keçdilər və sonda gözətçilərin döĢəkağını

götürüb yataqları payladıqları ümumi yataq

otağına daxil oldular. Mariyanın daha insani

və yüksək vəzifəli hesab etdiyi baĢqa bir


qadın sıranı gəzərək qadınların korsajına1

tikilmiĢ kiçik karton parçasında yazılmıĢ

adları öz siyahısında yeni gələnlərin adları

ilə tutuĢdururdu. Mariyanın qarĢısında

dayananda onun adının yazılmadığına

təəccübləndi.

- Bilirsiz, mən yalnız zəng etmək

üçün gəlmiĢəm, – Mariya ona dedi.

Və tələm-tələsik izah etməyə baĢladı ki,

avtomobili Ģosse yolda xarab oldu. Sehrbaz

əri gecəyə qədər olan üç çıxıĢını etmək

üçün indi Barselonada onu gözləyir. Xəbər

verməlidir ki, onu müĢayiət etmək üçün

vaxtında yetiĢə bilməyəcək. Saat yeddiyə az

qalıb. Əri hardasa on dəqiqəyə evdən

çıxmalıdır və Mariya qorxur ki, məhz onun

gecikməsinə görə bütün iĢlərini ləğv edə

bilər. Görünürdü ki, gözətçi qadın onu

diqqətlə dinləyirdi.

- Adın nədir? – Mariyadan soruĢdu.

Mariya adını deyib yüngülcə içini çəkdi.

Ancaq qadın bir neçə dəfə siyahıya nəzər

salsa da, onun adını tapa bilmədi. Təcili

baĢqa bir gözətçi qadını çağırdı və sonuncu

heç nə demədən çiyinlərini atdı.

- ĠĢ ondadır ki, mən ancaq telefonla zəng

etmək üçün gəlmiĢəm, – Mariya dedi.

- YaxĢı, gözəl – onu doğru dediyinə

inandırmaq üçün həddindən artıq aĢkar

Ģəkildə mehribanlıqla yatağına apararaq

böyük tibb bacısı dedi - əgər özünü yaxĢı

aparsan, kimə istəsən zəng edə bilərsən.

Amma bugün yox, sabah.

Bu zaman Mariyanın beyni aydınlaĢdı və

avtobusdakı qadınların akvariumun

dibindəymiĢ kimi hərəkət etmələrini baĢa

düĢdü. Əslində yonulmuĢ daĢlardan ibarət

qalın divarları, soyuq pilləkənləri olan

həmin qaranlıq saray ağrıkəsicilərlə

sakitləĢdirilmiĢ əqli xəstələr üçün xəstəxana

idi. Qorxu içində yataq otağından qaçaraq

çıxdı və dəhlizə çatmamıĢ iricüssəli gözətçi

qadın qeyri-Ģüuri məmlük2 kimi onu əli ilə

saxlayıb usta bir fəndlə döĢəmədə

hərəkətsiz hala gətirdi. Mariya qorxudan

iflic olmuĢ Ģəkildə ona baxaraq:

- Allah xətrinə, - dedi, – anamın

qəbrinə and olsun ki, bura ancaq telefonla

zəng etmək üçün gəlmiĢəm.

Onun üzünə baxmaq müstəsna gücünə görə

Herkulina adlanan bu qəzəbli məmlük

qarĢısında yalvarmağın mümkün olmadığını

anlamağa kifayət edirdi. Çətin iĢlərə o

baxırdı və iki xəstə onun etinasızlıqdan

öldürmək sənətinə alıĢmıĢ ağ ayı pəncələri

kimi qollarında boğulmuĢdu. Birinci hal

bədbəxt hadisə kimi təsdiqlənərək həll

olundu. Ġkinci hal tam aydınlaĢdırılmadı,

amma Herkulinanı danladılar və xəbərdar

etdilər ki, bir daha belə hadisə olsa, daha

dərindən araĢdırılacaq. DolaĢan Ģayiələrə

görə, böyük soyadlar ailəsindən olan yolunu

azmıĢ həmin adamın Ġspaniyanın bir neçə

psixiatrik xəstəxanalarında Ģübhəli bədbəxt

hadisələrlə bağlı qaranlıq peĢəsi var.

Birinci gecəni yatması üçün Mariyaya

yuxugətirici iynə vurmalı oldular. Siqaret

çəkmək yanğısı dan yeri ağarmamıĢ onu

oyadanda gördü ki, bilək və topuqlarını

yatağa bağlayıblar. QıĢqırığına kimsə

gəlmədi. Ertəsi gün əri Barselonada onun

olduğu yer haqda heç bir iz tapa bilmədiyi

saatda Mariyanı lazaretə3 aparırdılar, çünki

onu öz bədbəxtliyinin bataqlığında huĢsuz

halda tapmıĢdılar.

Özünə gələndə nə qədər vaxt ötdüyünü

bilmədi. Ancaq indi dünya ona sevgi ilə

dolu görünürdü. Yatağının qarĢısında

pəncəsi üzərində yeriĢi, sakitləĢdirici

təbəssümü və ikicə passı4 ilə yaĢamaq

səadətini ona qaytaran sanballı bir qoca

dayanmıĢdı. Bu, sanatoriyanın direktoru idi.

Bir söz deməzdən, hətta salamlamazdan

qabaq Mariya ondan bir siqaret istədi.

Siqareti yandırıb verdi və ona demək olar

140 № 4 (16) QıĢ 2015

ki, dolu bir qutunu hədiyyə etdi. Mariya göz

yaĢlarını saxlaya bilmədi.

- Nə qədər istəyirsən, ağlamaqdan

faydalan – həkim bihuĢedici səslə dedi –

göz yaĢlarından daha yaxĢı dərman yoxdur.

Mariya təsadüfi sevgililəri ilə seviĢdikdən

sonra xiffət edərkən heç vaxt ağlamağa nail

ola bilmədiyi kimi indi utanc hiss

keçirmədən ürəyini boĢaltmağa baĢladı.

Səsinə qulaq asdıqca həkim onun saçlarını

barmaqları ilə darayır, rahat nəfəs alması

üçün yastığını düzəldir, ona Ģübhələr

dolanbacından elə müdriklik və nəvaziĢlə

keçirir ki, Mariya bunu heç vaxt xəyalına

da gətirməmiĢdi. Həyatında ilk dəfə möcüzə

baĢ verirdi: bir kiĢi bütün qəlbi ilə onu

dinləyir, baĢa düĢür və buna görə mükafat

olaraq onunla yatmağı gözləmirdi. Bir saat

ürəyini tam boĢaltdıqdan sonra ərinə

telefonla zəng edib danıĢmaq üçün icazə

istədi.

Həkim öz vəzifəsinə əzəmət qataraq biraz

dikəldi. “Hələki yox, gözəl” – dedi və onun

yanağını heç vaxt hiss etmədiyi qədər

xəfifcə dartdı. “Hər Ģeyin öz vaxtı var”.

Qapıdan çıxarkən ona yepiskopal xeyir-dua

verdi və həmiĢəlik yox oldu:

- Mənə güvən – dedi.

Həmin axĢam Mariyanı sıra nömrəsi altında

sirli mənĢəyi və Ģəxsiyyəti haqqında

müxtəsər bir rəylə sığınacağın sakinləri

siyahısına daxil etdilər. Rəyin kənarında

direktorun öz dəsti-xətti ilə belə bir qeyd

vardı: qızğın.

Mariyanın təxmin etdiyi kimi əri üç çıxıĢını

yerinə yetirmək üçün Horta məhləsindəki

sadə mənzilindən yarım saat gec çıxmıĢdı.

Azad və yolunda gedən münasibətlərin

qurulduğu iki ilə yaxın müddət ərzində

Mariya ilk dəfə idi ki, vaxtında gəlmirdi.

Əri həmin həftə sonu bütün əyaləti məhv

edən Ģiddətli yağıĢlara görə gecikməni baĢa

düĢürdü. Ona görə də çıxmazdan qabaq

qapıya gecəki çıxıĢlarının cədvəli ilə yanaĢı

bir ismarıc da buraxdı.

Bütün uĢaqların kenquru maskası taxdığı

birinci Ģənlikdə görünməz balıqlarla olan

məĢhur fokusunu göstərməkdən imtina etdi,

çünki Mariyanın köməyi olmadan onu edə

bilməzdi. Ġkinci çıxıĢı ömrünün son otuz

ildəki hər ad gününü fərqli sehrbazla qeyd

etməkdən lovğalanan, təkərli kresloda

oturan doxsan üç yaĢlı bir qarının evində

idi. O, Mariyanın gecikməsinə o qədər

məyus olmuĢdu ki, adi nömrələrin

göstərilməsində də fikrini cəmləyə bilmirdi.

Üçüncü çıxıĢı Ramblas kafesindəki

gündəlik gecə çıxıĢlarından idi ki,

sehrbazlığa inanmamaqdan dolayı

gördüklərinə inana bilməyən fransız

turistlər üçün ruh düĢkünlüyü ilə fokuslar

göstərirdi. Hər nömrədən sonra evə zəng

edir, Mariyanın cavab verməsinə qədər

ümidsizcə gözləyirdi. Sonuncu zəngdə artıq

nəsə pis bir hadisənin baĢ verdiyi barədə öz

narahatlığını saxlaya bilmədi.

Ġctimai tamaĢalar üçün hazırlanmıĢ

mikroavtobusda evə qayıdarkən Paseo de

Qrasiyanın palmalığında yazın Ģəfəqini

gördükdə ağlına Ģəhərin Mariyasız necə

yaĢaya biləcəyi kimi gələn qara fikir onu

sarsıtdı. Qapıdan asdığı ismarıcının hələ də

yerində qalması ilə son ümidini də itirdi. O

qədər kədərli idi ki, piĢiyə yemək verməyi

belə unutdu.

Yalnız indi bunu yazarkən baĢa düĢdüm ki,

əslində onun adını heç vaxt bilməmiĢəm,

çünki Barselonada onu ancaq sənəti ilə

əlaqədar olaraq Sehrbaz Saturno adı ilə

tanıyırdıq. Nadir xarakterli, əvəzsiz sosial

biçimsizliyə malik biri idi, amma onda

çatmayan məlahət və zəriflik Mariyada

həddən artıq idi. Onu böyük sirlərlə dolu bu

insan cəmiyyətinə də məhz Mariya

gətirmiĢdi və bu cəmiyyətdə heç kimin

ağlına gəlməzdi ki, gecə yarısından keçmiĢ


kiməsə zəng edib öz arvadını soraqlayasan.

Saturno bunu Barselonaya təzə gələndə bir

dəfə etmiĢdi və indi onu xatırlamaq

istəmirdi. Odur ki, Saraqosaya zəng

etməklə kifayətlənməli oldu. Dəstəyin o biri

baĢında yarıyuxulu qoca bir qadın heç təlaĢ

keçirmədən Mariyanın nahardan sonra yola

düĢdüyünü söylədi. Hava iĢıqlanana qədər

bir saatdan artıq yata bilmədi. Bulanıq

yuxusunda gördü ki, Mariya cırıq və qan

sıçramıĢ gəlin paltarındadır. DəhĢətli bir

yəqinlik içərisində oyandı ki, Mariya onu

yenə tək buraxıb, özü də bu dəfə həmiĢəlik

və bu gen dünyada o, artıq Mariyasız qalıb.

Mariya bunu son beĢ ildə üç dəfə və hazırkı

ərini də saysaq üç müxtəlif kiĢi ilə etmiĢdi.

O, ərini tanıĢ olduqlarından altı ay sonra

Mexikoda, Anzure rayonunun xidməti

otağında dəlisov sevgi ilə xoĢbəxtlikdən

məst olduqları vaxtda tərk edib getmiĢdi.

Son dərəcə azğın sevgi əyləncələrini

keçirdikləri gecənin səhərisi günü Mariya

evdə görünmədi. Ona aid olan hər Ģeyi,

hətta əvvəlki izdivacdan olan niĢan

üzüyünü də özü ilə götürməmiĢ və

buraxdığı məktubda yazmıĢdı ki, artıq bu

dəlisov sevgi təlatümünü yaĢamaq

iqtidarında deyil. Saturno fikirləĢdi ki,

bəlkə sinif yoldaĢı olmuĢ birinci ərinin

yanına gedib. AzyaĢlı olduğuna görə gizli

evlənmiĢdilər və iki ildən sonra Mariya onu

sevmədiyinə görə tərk etmiĢdi. Amma yox:

valideynlərinin evinə qayıtmıĢ və Saturno

isə nəyin bahasına olsa da, onu axtarmağa

getmiĢdi. Heç bir Ģərt qoymadan ona

yalvarmıĢ, imkanından daha artığını

edəcəyinə söz vermiĢdi, amma inanılmaz

qətiyyətlə qarĢılaĢmıĢdı: “Elə sevgi var ki,

ömrü qısadır, eləsi də var ki, uzun yaĢar” –

Mariya demiĢ və sonra da amansızcasına

yekun vurmuĢdu: “Bizimkinin ömrü az

oldu”. Saturno onun ciddiyyətinə tabe

olmuĢdu. Bununla belə, Müqəddəslər

bayramı günü sübh çağında demək olar ki,

bir il unutduğu kimsəsiz otağına qayıdarkən

onun baĢında güldən tac və qız sevgililərin

köpüklü uzun Ģleyfi5 ilə yatdığını gördü.

Mariya həqiqəti ona danıĢdı. Dul, övladsız,

həyatı sahmanlı və katolik kilsəsi vasitəsilə

daimi ailə qurmağa hazır olan yeni sevgilisi

onu bu qiyafədə kilsədə gözlətmiĢ, özü isə

gəlməmiĢdi. Amma valideynləri hər halda

Ģənliyi qeyd etməyə qərar vermiĢlər. Mariya

isə bu oyunu davam etdirmiĢ: oynamıĢ,

maryaçi6 ilə oxumuĢ, xeyli içmiĢ və

gecikmiĢ, dəhĢətli vicdan əzabı çəkərək

gecənin bir yarısında Saturnonu axtarmağa

getmiĢdi.

Saturno evdə olmayınca açarı həmiĢə

gizlətdikləri yerdən - dəhlizdəki gül

dibçəyinin içindən tapmıĢdı. Bu dəfə heç

bir Ģərt irəli sürmədən tabe olan tərəf məhz

Mariya olmuĢdu.

- Bəs indi bu sevgi nə vaxtacandır?

– Saturno soruĢmuĢdu.

O isə suala Vinisius de Moraesin Ģeiri

ilə cavab vermiĢdi:

- “Sevgi davam etdikcə əbədidir”.

O vaxtdan bəri ötən iki ildə əbədi

olmağa davam edirdi.

Görünür, Mariya artıq böyümüĢdü. Aktrisa

olmaq arzusundan imtina etmiĢ, özünü həm

iĢdə, həm də yataqda Saturnoya həsr

etmiĢdi. Keçən ilin sonlarında Perpiqnanda

keçirilmiĢ sehrbazların yığıncağında iĢtirak

etmiĢdilər və geri qayıdarkən Barselona ilə

tanıĢ oldular. ġəhər o qədər xoĢlarına gəldi

ki, orada artıq səkkiz ay idi qalırdılar və

iĢləri o qədər səhmanda gedirdi ki, səs-

küylü və dalandarsız Horta adlı əsl katalan

məhəlləsində hətta beĢ uĢaq üçün də böyük

olan bir mənzil aldılar. XoĢbəxtlik ötən

həftənin sonlarına - Mariyanın icarəyə

avtomobil götürərək bazar ertəsi axĢam saat

yeddiyə qayıdacağını söz verməklə

Saraqosaya valideynlərinə baĢ çəkməyə

142 № 4 (16) QıĢ 2015

getməsinə qədər mümkün görünürdü. Cümə

axĢamı dan yeri ağararkən onun həyatda

olub-olmaması haqqında hələ də heç bir

əlamət yox idi.

Növbəti həftənin bazar ertəsi icarəyə

götürülmüĢ avtomobil üzrə sığorta Ģirkəti

evə zəng edərək Mariyanı soruĢdu. “Heç nə

bilmirəm. Onu Saraqosada axtarın” – deyə

Saturno cavab verdi və dəstəyi asdı. Bir

həftə sonra mülki polis Kadiz

yaxınlığındakı xəlvət yolda, Mariyanın tərk

etdiyi yerdən doqquz yüz kilometr

məsafədə sadəcə dəmirləri qalmıĢ

avtomobilin tapıldığı barədə xəbərlə onun

evinə getdi. Polis soyğun haqqında

Mariyanın nəsə bilib-bilməməsini

öyrənmək istəyirdi. Bu vaxtı Saturno piĢiyi

yedizdirirdi və yüngülvari çevrilərək polisə

heç baxmadan dedi ki, boĢuna vaxt

itirməsinlər, çünki arvadı evdən qaçıb və

kimlə hara getdiyini bilmir. O qədər

inandırıcı dedi ki, polis agenti özünü

narahat hiss etdi və suallarına görə üzr

istədi. ĠĢ də beləcə bağlandı.

Mariyanın yenə də onu buraxıb getməsi

haqda Ģübhələr Saturnoya Kadakesdə

Pasxada Rosa Reqasın dəvəti ilə yelkəndə

gəzərkən hücum etmiĢdi. Franko rejiminin

tənəzzülü zamanı gauche divine-nin (“ilahi

solçular” (fr.) – tərc.) izdihamlı və natəmiz

“Marítim” barında altı adamın çətinliklə

sığıĢa bildiyi dəmir masaların ətrafındakı

dəmir kürsülərdə iyirmi adam oturmuĢduq.

Gecənin ikinci siqaret qutusunu da

boĢaldandan sonra Mariya gördü ki, kibrit

qurtarıb. Arıq, tüklü, gümüĢ roma bilərzikli

bir kiĢi qolu masa ətrafındakı basabasda

özünə yer açdı və siqaretinə od tutdu.

Mariya kim olduğuna belə baxmadan ona

təĢəkkür edərkən, Sehrbaz Saturno bunu

gördü. O, sümükləri görünən, bığsız, ölü

kimi solğun sifət və at quyruğu kimi

kəmərinə qədər uzanan zil qara saçlara

malik bir yeniyetmə idi. Bar ĢüĢələri yaz

küləyinin qəzəbinə güclə tab gətirdiyi halda

onun əynində xam pambıqdan olan küçə

pijama növündən paltar, ayağında isə kəndli

səndəlləri vardı.

Payızın sonlarına qədər onu bir daha

görməsələr də, La Barseloneta

məhəlləsindəki dəniz məhsullarından

xörəklər verilən hosteldə rast gəldilər. Bu

dəfə də adi çit parçadan kostyum

geyinmiĢdi, qatırquyruğu saçını isə uzun

hörüklə əvəz etmiĢdi. Onları köhnə dostlar

kimi salamladı, Mariyanı necə bir tərzdə

öpdüsə, Mariya da öpüĢə həmin tərzdə də

cavab verərkən Saturno onların xəlvət

görüĢməsindən Ģübhəyə düĢdü. Bir neçə

gün sonra Saturno Mariyanın telefon

kitabçasında yeni ad və yeni nömrə görəndə

amansız qısqanclıq məntiqi onun kimə aid

olduğunu müəyyən etdi. Yad adamın sosial

həyatı haqqında izahat isə onun lap axırına

çıxdı: iyirmi iki yaĢlı, zəngin ailənin tək

övladı, ikicinslilər arasında asanlıqla Ģöhrət

qazanmıĢ və evli qadınları müəyyən haqq

almaqla ovutmaqda yaxĢı nüfuza sahib,

moda vitrinlərinin dekoratoru. Ancaq

Mariyanın evə gəlmədiyi gecəyə qədər

özünü saxlaya bildi. Onda hər gün, əvvəlcə

hər iki-üç saatdan bir, sonra isə sübh tezdən

saat altıdan növbəti günün iĢıqlanmasına

kimi, axırda isə hər dəfə əlinə telefon

düĢdükcə o nömrəyə zəng etməyə baĢladı.

Və heç kimin cavab verməməsi ona daha

çox əzab verirdi.

Nəhayət, dördüncü gün təmizlik iĢinə baxan

bir əndəlüs qızı cavab verdi. “Cənab gedib”

– adamı dəli edəcək qədər qeyri-müəyyən

cavab verdi. Saturno - “təsadüfən senyorita

Mariya orada deyil ki”? – soruĢmaq

marağına qarĢı dura bilmədi.

- Burada heç bir Mariya yaĢamır, – dedi. –

Cənab subaydır.


- Onu bilirəm, – Saturno dedi. – YaĢamır,

arada bir gəlir, yox?

Qadın özündən çıxdı.

- Kimdi danıĢan axı, lənət Ģeytana?

Saturno dəstəyi asdı. Qadının inkar cavabı

onda artıq heç bir Ģübhə doğurmayan acı

yəqinliyinin təsdiqindən baĢqa bir Ģey

deyildi. Müvazinətini itirdi. Növbəti

günlərdə əlifba sırası ilə Barselonadakı

bütün tanıĢlarına zəng etdi. Kimsə bir söz

deyə bilmədi, ancaq hər zəng onun dərdini

daha da dərinləĢdirirdi, çünki onun

qısqanclıq sərsəmləmələri la gauche divine-

nin gec yatmağa mübtəla olmuĢları arasında

məĢhur idi, ona görə də zəng edib Mariyanı

soruĢduğu adamlar onu zarafata tuturdular

ki, bu da ona əzab verirdi. Yalnız o zaman

belə gözəl, dəlisov və sirli Ģəhərdə nə

dərəcədə tənha olduğunu anladı. Səhər

tezdən, piĢiyə yemək verdikdən sonra

ölməmək üçün özü də doyunca yedi və

qərara aldı ki, Mariyanı unutsun.

Ġki ay keçmiĢdi, amma Mariya hələ də

sanatoriya həyatına alıĢmamıĢdı. Orta əsr

süfrəsini xatırladan bu kədərli yeməkxanaya

sanki baĢçılıq edən general Fransisko

Frankonun Ģəklinə gözünü zilləyərək,

yonulmamıĢ taxtadan olan piĢtaxtaya

bağlanmıĢ qab-qacaqda verilən həbsxana

yeməyindən güclə bir-iki tikə almaqla

həyatda qalmağa çalıĢırdı. Ġlk günlər çox

vaxt aparan səhər ibadəti haqqında axmaq

adətlərlə dolu kilsə qaydaları ilə müəyyən

edilmiĢ cədvələ, mədhiyyələrə, axĢam

dualarına və digər kilsə ibadətlərinə qarĢı

çıxırdı. Asudə vaxtlarda həyətdə topla

oynamaqdan, bir qrup xəstənin coĢqun

səylə iĢlədiyi süni güllər emalatxanasında

iĢləməkdən imtina edirdi. Ancaq üçüncü

həftədən etibarən yavaĢ-yavaĢ monastır

həyatına qoĢulmağa baĢladı. Hər halda

həkimlər deyirdilər ki, hamı əvvəl belə

baĢlayır, sonra gec-tez ordakı cəmiyyətə

alıĢmaqla yekunlaĢır.

Siqaretin olmaması - ilk günlərdə onu bir

gözətçi qadın od bahasına təĢkil edirdi –

ona əziyyət verirdi, çünki artıq özü ilə

götürdüyü pullar bitmiĢdi. Sonra bəzi xəstə

qadınların zibilliklərdən götürdükləri

siqaret kötükləri və qəzet kağızından

hazırladıqları eĢmə papiroslarla təsəlli

tapmağa baĢladı, artıq telefona olduğu kimi

siqaretə də düĢkünlüyü daha intensiv

xarakter artmıĢdı. Daha sonra süni güllər

hazırlamaqla qazandığı cüzi pezetlər7 ona

müvəqqəti yüngüllük gətirirdi.

Ən betəri isə gecələr tənha olması idi. Bir

çox xəstə qadınlar da onun kimi

alaqaranlıqda oyaq qalırdı, ancaq kimsə

nəsə etməyə cürət etmirdi. Çünki gecə

növbətçisi də kilid və zəncirlə qıfıllanmıĢ

qapının ağzında növbə çəkirdi. Bununla

belə bir gecə içindəki narahatlıqdan

boğulan Mariya yataq qonĢusunun eĢidə

bilməsi üçün kifayət qədər ucadan soruĢdu:

- Bir hardayıq?

QonĢu qadının bəm və aydın səsi cavab

verdi:

- Cəhənnəmin dibində.

- Deyirlər, bura mavrların torpağıdır – biraz

uzaqdan, yataq otağına yayılan baĢqa bir

səs dedi – özü də, deyəsən, dəqiqdir, çünki

yayda dəniz kənarında itlərin Aya hürmələri

eĢidilir.

Sanki yelkən gəmisinin lövbəri kimi

halqalarda kilid səsi eĢidildi və qapı açıldı.

Ani səssizlikdə yaĢayan yeganə varlıq olan

bu yuxubilməz sərt gözətçi qadın yataq

otağının bir baĢından o biri baĢınacan

gəziĢməyə baĢladı. Mariya bərk qorxuya

düĢdü və bunun səbəbini yalnız o gözətçi

qadın bilirdi.

Sanatoriyaya ilk gəliĢindən etibarən gecə

keĢikçisi Mariyaya gözətçi otağında onunla

yatmağı aydın Ģəkildə təklif etmiĢdi.

144 № 4 (16) QıĢ 2015

Əvvəlcə konkret iĢgüzar tonda dedi: siqaret,

Ģokolad, istənilən Ģeyin qarĢılığında sevgi.

“Hər Ģeyin olacaq” – ehtirasdan titrəyərək

deyirdi – “Kraliça olacaqsan”. Mariya rədd

etdikdə isə gözətçi qadın üsulu dəyiĢdi.

Yastığının altına, xalatının ciblərinə, ən

aglagəlməz yerlərə sevgi sözləri yazılmıĢ

kiçik kağızlar buraxırdı. Təsiredici və

ürəksızladıcı məktublar daĢları belə

yerindən oynatmaq iqtidarında idi. Artıq bir

ay idi, darmadağınla barıĢmıĢdı ki, yataq

otağında bu hadisə baĢ verdi.

Bütün xəstələrin yatdığına əmin olduqdan

sonra gözətçi qadın Mariyanın yatağına

yaxınlaĢıb qulağına bütün növ ədəbsiz

sözləri nəvaziĢlə pıçıldayaraq üzündən,

qorxudan əsən boynunu, boĢalmıĢ qollarını

və arıqlamıĢ ayaqlarını öpməyə baĢladı.

Nəhayət, Mariyanın qorxudan deyil,

məmnuniyyətdən hərəkətsiz olduğuna

inanaraq daha da dərinə getməyə cürət etdi.

Bu zaman Mariyanın əlinin tərsi ilə

iliĢdirdiyi zərbə onu qonĢu yatağa atdı.

Gözətçi qadın ağlını itirmiĢ xəstələrin səs-

küyü içində qəzəbli Ģəkildə dik atıldı.

- Qancıq qızı, – qıĢqırdı. – Sən

məndən ötrü dəli olana kimi bu donuz

damında bərabər çürüyəcəyik.

Yay xəbər etmədən iyunun ilk bazar günü

gəldi. Təcili tədbirlər görmək lazım idi,

çünki istidən nəfəsi kəsilən xəstələr dua

zamanı etamindən – yun parçadan olan

libaslarını çıxarırdılar. Mariya gözətçi

qadınların gözbağlıca oyunu kimi çılpaq

xəstələrin arxasınca qaçması tamaĢasında

əylənərək iĢtirak edirdi. QarıĢıqlıq içində

yanlıĢ zərbələrdən qorunmağa çalıĢarkən

özü də bilmədən bir də gördü ki, bomboĢ

bir ofisdədir və telefon isə sanki yalvarıĢ

zəngi ilə dayanmadan çalırdı. Mariya

düĢünmədən dəstəyi qaldırdı və yad, Ģən bir

səsin saat haqqında telefon xidmətini

yamsılamaqla məzələndiyini eĢitdi:

- Saat qırx beĢ, doxsan iki dəqiqə və yüz altı

saniyədir.

- Cındır! – Mariya dedi.

Əyləncəli Ģəkildə dəstəyi asdı. Getmək

istəyirdi ki, birdən ağlına gəldi ki,

təkrarolunmaz fürsəti əlindən qaçırdır. Tez

gərginlik içində və tələm-tələsik altı rəqəm

yığdı, amma evinin nömrəsi olduğuna özü

də əmin deyildi. Ürək çırpıntıları ilə

gözlədi, zəng getdi, birinci, ikinci, üçüncü

çağırıĢ səsi və nəhayət, onun olmadığı evdə

həyatındakı kiĢinin səsi eĢidildi:

- Bəli?

Boğazında yığılıb qalmıĢ qəhərin keçməsini

gözləməli oldu.

- DooĢan, həyatım - pıçıldadı.

Göz yaĢlarını saxlaya bilmədi. Xəttin o biri

baĢında qorxudan qısa bir səssizlik yarandı

və qısqanclıqdan həyəcanlı bir səs sözü

sanki tüpürdü:

- Qəhbə! – Və dəstəyi soyuqqanlı

Ģəkildə asdı.

Həmin gecə, Mariya Ģiddətli ürəktutmaları

içində yeməkxanadakı generalissimusun

Ģəklini divardan çıxadaraq bağçanın rəngli

pəncərə ĢüĢəsinə var gücü ilə çırpdı və qan

içində yerə yıxıldı. Güclü qəzəbi sayəsində

onu tabe etməyə müvəffəq ola bilməyən

gözətçilərin zərbələrinə qarĢı hələ də

müqavimət göstərə bilirdi. Ta ki qapının

ağzında, qolları qoynunda dayanaraq ona

baxan Herkulinanı görənə qədər. Təslim

oldu. Bununla belə onu azğın dəlilərin

kamerasına qədər sürüdülər, Ģlanqdan buz

kimi su vurmaqla söndürdülər və

ayaqlarına terpentin8 iynəsi vurdular.

Ġynənin təsirindən hərəkət etməsi çətinləĢən

Mariya baĢa düĢdü ki, bu cəhənnəmdən

qurtulmaq üçün dünyada edə bilməyəcəyi

heç bir Ģey yoxdur. Növbəti həftə artıq

ümumi yataq otağına qayıtmıĢ qadın

barmaqlarının ucunda qalxaraq gecə

keĢikçisinin hücrəsini tıqqıldatdı.


Mariya növbətçidən öncədən tələb olunan

qiymətini dedi: ərinə məktub aparmalı idi.

KeĢikçi qadın bu hərəkətin tamamilə gizli

qalacağı Ģərtilə qəbul etdi. Və Ģəhadət

barmağı ilə sərt Ģəkildə vurğuladı:

- Nə vaxt məlum olsa, özünü ölmüĢ

bil.

Beləcə Sehrbaz Saturno növbəti Ģəbə günü

Mariyanı qaytarmağı qeyd etmək üçün

hazırlanmıĢ sirkin yük avtomobili ilə dəlilər

xəstəxasına getdi. Direktor onu müharibə

gəmisi kimi təmiz və səliqəli ofisində

Ģəxsən qarĢıladı və arvadının vəziyyəti

haqqında səmimi məlumat verdi. Heç kim

Mariyanın haradan, necə və nə vaxt

gəldiyini bilmirdi, onun buraya giriĢi

haqqında ilk məlumat onunla görüĢən

direktorun rəsmi diktəsi əsasında

qeydiyyata alınmıĢdı. Həmin gün araĢdırma

aparılmıĢ, ancaq nəticəsiz qalmıĢdı. Hər

halda Saturnonun arvadının harada

yerləĢdiyini necə bilməsi direktoru daha

çox maraqlandırırdı. Ancaq Saturno keĢikçi

qadını ələ vermədi:

- Mənə bu barədə avtomobil

sığortası Ģirkəti məlumat verdi – dedi.

Direktor məmnun Ģəkildə baĢını yırğaladı.

“Bu sığorta Ģirkətləri hər Ģeyi necə öyrənir,

bilmirəm” – dedi. Sonra kənardakı yazı

masasının üstündə olan sənədlərə göz atdı

və sözünün tamamladı:

- Yeganə aydın olan odur ki, onun

vəziyyəti ağırdır.

Direktor ona öz arvadını lazımi

təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etməklə

görməyə icazə verməyə hazır idi, amma

gərək Sehrbaz Saturno, öz arvadının

yaxĢılığı naminə, söz versin ki, Mariya ilə

rəftarında, xüsusi ilə də qəzəbdən əmələ

gələn, tez-tez və hər dəfəsində daha

təhlükəli olan tutma hallarına düĢməməsi

üçün davranıĢ üsulunda məhz direktorun

dediklərinə riayət edəcək.

- Qəribədir, – Saturno ded,i – o,

həmiĢə güclü xarakterə, özü də daha çox

hökmran təbiətə malik olub.

Həkim müdrik adam kimi bir jest etdi: “Elə

davranıĢlar var ki, uzun illər ərzində gizli

qalır və bir gün partlayır”, – dedi. –

“Bununla belə, bəxti gətirib ki, bura düĢüb,

çünki qüvvətli əllər tələb olunan hallarda

biz mütəxəssisik”. Sonda ona Mariyanın

telefona olan nadir düĢkünlüyü barədə

xəbərdarlıq etdi.

- ÇalıĢın onun axdığı istiqamətdə üzəsiniz,

– dedi.

- Sakit olun, doktor, – Saturno Ģən halda

dedi. – Bu, mənim ixtisasımdır.

Yarı həbsxana, yarı tövbə hücrəsini

xatırladan görüĢ otağı əvvəllər monastıra

gələnlərin qəbul otağı idi. Saturnonun otağa

giriĢi hər ikisinin gözlədiyi kimi alovlu

sevinc yaratmadı. Mariya otağın ortasında,

ətrafında iki stul və üstündə isə çiçəksiz bir

güldan olan kiçik masanın yanında ayaqüstə

dayanmıĢdı. AĢkar görünürdü ki, çiyələk

rəngli dəyərsiz paltosu və kiminsə yazığı

gələrək ona verdiyi çirkli ayaqqabıları ilə

buradan getməyə hazır idi. Otağın

küncündə, demək olar ki, gözəgörünməz

halda Herkulina əllərini qoynunda

çarpazlayıb durmuĢdu. Əri otağa daxil

olarkən Mariya nə yerindən tərpəndi, nə də

pəncərə ĢüĢəsinin saldığı çapıq yarasının

hələ də qaldığı üzündə həyəcan göstərdi.

Sadəcə adi qaydada öpüĢdülər.

- Özünü necə hiss edirsən? – Saturno

soruĢdu.

- Nəhayət gəldiyin üçün xoĢbəxt, dooĢan, –

Mariya dedi. – Bu, bir ölüm idi.

Oturmağa vaxtları yox idi. Göz yaĢlarında

boğularaq Mariya monastırdakı

bədbəxtlikləri, gözətçi qadınların

vəhĢiliklərini, it yalı kimi yeməklərini,

qorxudan göz yummadan keçirdiyi

bitməyən gecələri nağıl elədi.

146 № 4 (16) QıĢ 2015

- Artıq bilmirəm neçə gün, neçə ay, neçə

ildir burdayam, amma bilirəm ki, hər gün

əvvəlkindən daha pis olurdu – dedi və

dərindən nəfəs aldı: Ġnanıram ki, eyni Ģeylər

bir daha baĢ verməyəcək.

- Artıq hər Ģey geridə qaldı – deyərək

barmaqlarının ucu ilə üzündəki təzə yara

yerini sığalladı – Mən hər Ģənbə yanına

gələcəm, hətta daha tez-tez, əgər direktor

mənə icazə verərsə. Görəcəksən, hər Ģey

yaxĢı olacaq.

Mariya qorxmuĢ gözləri ilə onun gözlərinin

içinə baxdı. Saturno yüngül zarafat etməyə

çalıĢırdı. Saturno onunla yalançı adamların

istifadə etdikləri uĢaqsayağı tonda, həkimin

tapĢırığı əsasında ĢirinləĢdirilmiĢ versiyada

danıĢırdı: “Qısası” – fikrini tamamladı –

“tam sağalmağın üçün hələ bir neçə gün

qalıb”. Mariya həqiqəti baĢa düĢdü:

- DooĢan, bəsdi sən Allah! – heyrətlə dedi –

Bircə demə ki, sən də mənim dəli olduğuma

inanırsan.

- Belə bir Ģey necə ağlına ələ bilər? –

gülməyə çalıĢaraq dedi – Burada bir müddət

qalmağın hamımız üçün daha çox uyğun

olacaq. Əlbəttə ki, daha yaxĢı Ģərtlər

altında.

- Axı mənə sənə deyirəm ki, bura yalnız

telefonla zəng etmək üçün gəlmiĢdim –

Mariya dedi.

Saturno bilmədi ki, bu qorxulu düĢkünlüyə

necə reaksiya versin. Herkulinaya baxdı.

Gözətçi qadın bu baxıĢdan istifadə edib

biləyindəki saatı göstərməklə görüĢ vaxtının

bitdiyinə iĢarə etdi. Mariya iĢarəni tutdu,

geriyə baxdı və gördü ki, Herkulina hər an

hücum etmək üçün gərilmiĢ vəziyyətdədir.

Tez ərinin boynundan yapıĢıb əsl dəli kimi

qıĢqırmağa baĢladı. Saturno isə bacara

bildiyi qədər sevgi ilə ondan yaxasını çəkdi

və Mariyanı arxadan sıçrayan Herkulinanın

ixtiyarına buraxdı. Reaksiya göstərməyə

belə aman vermədən gözətçi sol əli ilə

qapını açarla açıb, dəmir kimi sağ əli ilə

Mariyanın boynundan tutub Sehrbaz

Saturnoya qıĢqırdı:

-Gedin!

Saturno bərk qorxu içində qaçdı.

Bununla belə növbəti Ģənbə günü artıq

əvvəlki qorxudan özünə gəlmiĢ Saturno

piĢiyi də sanatoriyaya gətirdi. PiĢiyi də özü

kimi geyindirmiĢdi: rəqqas kostyumu kimi

qırmızılı-sarılı triko9, baĢında silindr10 və

sanki uçmaq üçün yarım plaĢ. Sirk

maĢınında monastırın həyətinə qədər getdi

və orada hardasa üç saat möcüzəli nömrələr

göstərdi. Xəstələr eyvandan müxtəlif

qıĢqırıqlar və yersiz alqıĢlar etməklə seyr

edib əyləndilər. Bircə Mariya yox idi.

Nəinki əri ilə görüĢməyi qəbul etməmiĢ,

hətta eyvandan belə onu görməkdən imtina

etmiĢdi. Saturno özünü ölümcül yaralı hiss

etdi.

- Bu, səciyyəvi reaksiyadır –

direktor ona təsəlli verdi – Ötüb keçəcək.

Amma heç vaxt keçmədi. Mariyanı yenidən

görmək üçün etdiyi cəhdlərdən sonra

Saturno ona göndərdiyi məktubu qəbul

etməsi üçün mümkünsüz Ģeylər edirdi,

amma əbəs yerə. Dörd dəfə məktub bağlı və

heç bir qeydsiz geri qayıtmıĢdı. Saturno əl

çəkdi, amma həqiqət ona qalib gələnə qədər

hətta Mariyaya çatıb-çatmadığını bilmədən

belə onun siqaret payını hospitalın

qapıçısına buraxırdı.

Saturnonun evlənməsi və öz ölkəsinə geri

dönməsindən baĢqa onun haqqında daha

heç vaxt nəsə məlum olmadı. Barselonadan

getməzdən qabaq aclıqdan yarımcan qalmıĢ

piĢiyi təsadüfi görüĢdüyü bir qıza verdi. Qız

Mariyaya siqaret aparmağı da boynuna

götürdü. Amma o da bir müddət sonra yoxa

çıxdı. Rosa Reqas xatırlayır ki, o qızı 12 il

qabaq “Korte Ġnqles”də görəndə baĢı

qırxılmıĢ, hansısa Ģərq dini məzhəbinə aid

narıncı uzun geyimdə idi və qarnı da


burnuna dəyirdi. Qız ona danıĢırmıĢ ki, pis

vaxtların acı xatirələr kimi məhv edilmiĢ

hospitalın dağıntılarını gördüyü günə qədər

Mariyaya həmiĢə bacardıqca siqaret

aparırmıĢ. Sonuncu dəfə görəndə Mariya

ona iti ağla malik bir adam təəssüratı

bağıĢlamıĢdı, bir qədər kökəlmiĢdi və

monastırın sakitliyindən razı imiĢ. Həmin

gün piĢiyi ona aparmıĢdı, çünki Saturnonun

piĢiyi yedizdirmək üçün qoyduğu pul artıq

qurtarmıĢdı.

İspan dilindən tərcümə etdi: Kamil İlqar

Zeynalov

----------------------------

Korsaj1 - qadın paltarının döĢü örtən hissəsi

Məmlük2 – burada: sadəcə “əsgər” mənasında

Lazaret3 – hərbi rejimli xəstəxana

Pass4 - əl hərəkəti

ġleyf5 - qadın paltarının yerlə sürünən uzun dal

ətəyi

Maryaçi6 – Meksika xalq musiqisinin ən geniĢ

yayılmıĢ janrlarından biri

Pezet7 - Ġspaniyada pul vahidi

Terpentin8 - iynəyarpaqlı ağaclardan alınan

qatranlı Ģəffaf Ģirə. Burada: o Ģirədən alınan

maye qatıĢığı

Triko9 - yun parça

Silindr10 – burada: təpəsi hündür bərk Ģlyapa

Svetlana Alekseyeviç

“Mənsə yenə də

anamı istəyirəm”

Zina Kosyak – 8 yaş.

Hazırda – saç ustası.

Minskdə yaşayır.

Qırx birinci ildə mən birinci sinfi

bitirdim və yayda valideynlərim məni

Minsk yaxınlığındakı “QorodiĢe” pioner

düĢərgəsinə göndərdilər. Oraya gəlib

çatdım, iki gün sonra müharibə baĢladı. Bizi

düĢərgədən çıxardılar, qatara yığıb

apardılar. Biz uĢaqlar heç nə baĢa

düĢmürdük. Alman təyyarələri uçurdular,

biz “Ura!” deyib qıĢqırırdıq. Düz bizi

bombalamağa baĢlayana qədər. Sonra

148 № 4 (16) QıĢ 2015

Minskin necə yandığını gördük. Onda

içimizə qorxu düĢdü.

Biz düĢərgədən gedəndə hərəmizin

əlinə bir balıĢ üzü verib onun içinə əllərinə

keçəni doldururdular – kimə yarma, kimə

qənd düĢürdü. Ən balacaları da əliboĢ

qoymamıĢdılar. Hamıya nə isə verirdilər.

Hər kəs istəyirdi ki, bacardıqca çox ərzaq

götürsün. Sonra da onları çox ehtiyatla

saxlayırdıq. Amma qatarda yaralı əsgərləri

gördük. Onlar əziyyət çəkirdilər, elə

ağrıyırdılar ki, əlimizdə olanların hamısını

əsgərlərə verirdik. Bunun adı da vardı:

“Ataları yedirtmək”. Biz bütün hərbçi

kiĢilərə ata deyirdik.

Qatarda bir aydan çox getdik. Hansısa

Ģəhərə aparırdılar, ora çatırdıq, amma qatarı

saxlaya bilmirdilər, çünki almanlar artıq

yaxınlaĢmıĢ olurdular. Beləcə,

Mordoviyaya gedib çıxdıq.

Ora çox gözəl idi, hər tərəfdə kilsələr

vardı. Ancaq yatmağa yerimiz yox idi,

samanın üstündə gecələyirdik. QıĢ gələndə

dörd nəfərə bir cüt çəkmə geyinirdik. Sonra

aclıq baĢladı. Aclıq çəkən təkcə uĢaq evi

deyildi, ətrafımızdakı hər kəs aclıqdan

əziyyət çəkirdi, çünki hər Ģeyi cəbhəyə

göndərirdik. UĢaq evində iki yüz əlli uĢaq

vardı. Bir dəfə elə oldu ki, hamımız nahara

gəldik, amma yeməyə heç nə yox idi.

Tərbiyəçilərlə direktor yeməkxanada

oturublar, bizə baxırlar, hamısının da gözü

dolub. Bizimsə bir atımız vardı − Mayka

adında. Çox mehriban at idi. Biz onunla su

daĢıyırdıq. Ertəsi gün Maykanı kəsib

hərəmizə su və Maykadan balaca bir parça

verdilər. Biz sonradan bildik ki, Maykanı

kəsiblər. Bunu bizdən gizləmiĢdilər, çünki

hamımız onu çox istəyirdik. O, uĢaq

evindəki yeganə ev heyvanı idi.

Hamımızın qarnı hədsiz iri olurdu.

Məsələn, mən bir vedrə Ģorba içə bilərdim,

çünki Ģorbanın içində heç nə olmurdu.

Qabağıma nə qədər qoyurdularsa, hamısını

yeyib bitirirdim. Bizi xilas edən təbiət idi.

GövĢəyən heyvanlar kimi idik. Yazda uĢaq

evinin bir neçə kilometrliyində bir dənə də

olsun ağac yarpaq açmırdı, çünki biz

tumurcuqlarını yeyirdik. Ot da yeyirdik, nə

otu olmasına fikir vermədən. Bizə buĢlat

paylamıĢdılar. Onlarda dəlik açıb cib

düzəltmiĢdik və özümüzlə ot gəzdirirdik.

Onu çeynəyirdik. Yay bizi xilas edirdi,

qıĢda isə çox əziyyət çəkirdik. Balacaları -

biz qırx nəfərə yaxın olardıq - ayrıca otağa

yerləĢdirmiĢdilər. Gecələr ağlaĢma səsi

uzun müddət kəsmirdi. Hamı anası ilə

atasını çağırırdı. Tərbiyəçilərlə müəllimlər

çalıĢırdılar ki, dillərinə “ana” sözünü

gətirməsinlər. Onlar bizə nağıl danıĢanda da

elə kitablar seçirdilər ki, orda bu söz

olmasın. Kimsə qəfildən “ana” deyəndə o

saat ağlaĢma baĢlanırdı.

Mən yenidən birinci sinfi oxumalı

oldum. Bu, belə oldu: mən birinci sinfi

tərifnamə ilə bitirmiĢdim. Biz uĢaq evinə

gələndə isə hamımızdan soruĢdular ki,

kimin təkrar imtahanı var? Dedim, mənim.

Elə baĢa düĢmüĢdüm ki, təkrar imtahan elə

tərifnamə deməkdir. Üçüncü sinifdə

oxuyanda uĢaq evindən qaçdım. Anamı

axtarmağa yollandım. MeĢədə məni ac və

əldən düĢmüĢ halda BolĢakov baba tapdı.

UĢaq evindən olduğumu öyrəndi və öz

evinə apardı. O, arvadı ilə birlikdə

yaĢayırdı. Mən möhkəmlənib özümə

gələndən sonra onlara ev iĢlərində kömək

etməyə baĢladım: ot yığırdım, kartofun

alağını təmizləyirdim, hər cür iĢ görürdüm.

Biz çörək yesək də, bu elə bir Ģey idi ki,

çörəyi çox az xatırladırdı. Unun içinə əlinə

keçəni üyüdürdük: sirkan, kartofun


yarpaqları, qozun çiçəkləri, kartof. Mən elə

indiyəcən yağlı ota sakitcə baxa bilmirəm

və çoxlu çörək yeyirəm. Çörəkdən heç cür

doya bilmirəm.

Bütün müharibə ərzində deyirdim və

gözləyirdim ki, müharibə qurtaran kimi

baba ilə birlikdə atı arabaya qoĢub anamı

axtarmağa yollanacağıq. Bizə evakuasiya

olunmuĢlar gələndə hamısına eyni sualı

verirdim: “Anamı görməmisiz?”

Evakuasiya olunmuĢlar çox idi. Elə çox idi

ki, hər evdə bir qazan ilıq gicitkən olurdu.

Kimsə gəlsə, ona yeməyə isti bir Ģey verə

bilsinlər deyə. Vermək üçün baĢqa heç nə

yox idi, amma bir qazan gicitkən hər evdə

vardı. Bu, yaxĢı yadımdadır.

Müharibə bitdi. Bir gün, iki gün

gözlədim, gördüm, heç kim dalımca gəlmir.

Anam məni aparmağa gəlmir, atamınsa

müharibədə olduğunu bilirdim. Onda hələ

bilmirdim ki, ikisi də həlak olub. Beləcə, iki

həftəyə yaxın gözlədim, daha gözləməyə

taqətim qalmamıĢdı. Hansısa qatara minib

skamyanın altında gizləndim və getdim...

Hara? Bilmirdim. Onda hələ uĢaq idim, elə

bilirdim ki, bütün qatarlar Minskə gedir,

Minskdə isə məni anam gözləyir!

Ġndi mənim əlli bir yaĢım var, öz

balalarım var. Mənsə yenə də anamı

istəyirəm..

Çevirən Svetlana Turan

Voldemar Balyazin

RUSĠYANIN QEYRĠ-

RƏSMĠ TARĠXĠ

ƏZABKEġ YEVDOKĠYA VƏ

BÖYÜK ƏZABKEġ STEPAN

1669-cu ildə boyar Ġllarion

Abramoviç Lopuxinin ailəsində bir qız

doğuldu, adını Proskoviya qoydular.

Üstündən iyirmi il keçəndən sonra bu qızı I

Pyotrun anası oğlu üçün gəlin seçdi. O

çağların qaydasınca gəlinin və ona

evlənəcək ərinin rəyini öyrənmədən onları

adaxladılar. Pyotrun anası bu qohumluqla

oğluna arxa olacaq bir adam tapmaq

istəyirdi, Lopuxinlər çox varlı olmasalar da,

ancaq böyük, adlı-sanlı və çoxsaylı bir nəsil

sayılırdılar. Pyotrun anası bu nəsilin Pyotra

dayaq olacağını düĢünürdü. Bu qohumluq

münasibəti ilə, boyar Ġllarionun adını

dəyiĢib Romanovlar ailəsinin sevimlisi olan

Fyodr obrazlı Məryəm Ana ikonasının

Ģərəfinə, Fyodr qoydular. Praskoviyanın da

adını dəyiĢib Yevdokiya qoydular, o çar

arvadı olacaqdı deyə gərək yaxĢı səslənən

bir ad daĢıyaydı. Köhnə adət-ənənələr üzrə

böyüdülmüĢ Yevdokiya xasiyyətcə

mühafizəkar bir qadın idi. Onların

150 № 4 (16) QıĢ 2015

evliliyinin ilk illəri söz-sovsuz keçsə də,

belə təbiətli bir qadın gənc və enerjili çarın

xoĢuna gələ bilməzdi. Yevdokiya adət-

ənənəyə uyğun sakit bir ailə həyatı sürmək

istəyir, gənc ərinin onu yalqız qoyub tez-tez

uzaq səfərlərə çıxması ilə heç cür barıĢmaq

istəmirdi, bu isə gənc ailədə tez-tez baĢ

verən söz-sova gətirib çıxarırdı. Ər-arvad

arasındakı soyuqluq getdikcə artmaqda idi.

Ġki oğlanlarının doğulması da gənc çar

ailəsində istiqanlıq yarada bilməmiĢdi. Ġlk

doğulan oğlanları körpə yaĢlarında

ölmüĢdü. Yalnız 1690-cı ildə doğulan

üçüncü oğlanları Aleksey sağ qalmıĢdı.

Ancaq onun da sonradan taleyi

gətirməyəcək, 1718-ci ildə, atasının

buyuruğu ilə, dönüklükdə suçlanaraq

öldürüləcəkdi. Pyotrun alman gözəli Anna

Monsla baĢlayan sevgi romanı da ər-arvad

münasibətlərinin korlanmasında böyük rol

oynamıĢdı. 1696-cı ildə Pyotr Avropaya

uzunmüddətli səfərə gedir, Yevdokiya isə

ərinə bir neçə məktub yazaraq onu atıb

getməsinə görə Pyotru qınasa da, ancaq

məktublarının heç birinə cavab almır. Artıq

bütünlüklə öz arvadından soyuyan çar

Moskvaya, dayısı L. K. NarıĢkinə məktub

yazaraq Yevdokiyanı monastra gedib rahibə

olmağa razı salmağı xahiĢ eləyir, bu isə

çarın öz arvadını boĢaya bilməsi üçün tək

çıxıĢ yolu idi. NarıĢkin Yevdokiyanı çox

dilə tutsa da, o monastra getməkdən boyun

qaçırır, ancaq Pyotr Moskvaya qayıdan

kimi arvadını güclə Suzdaldakı Pokrov

monastrına göndərib rahibə olmasını əmr

eləyir. Yevdokiyanın könüllü olaraq rahibə

olmaq istəmədiyini öyrənən monastrın

baĢçısı onu rahibəliyə qəbul eləmək üçün

gərəkən ayini yerinə yetirməkdən boyun

qaçırır və buna görə də, Pyotrun buyuruğu

ilə dustaq olunur. Biraz sonra isə,

Yevdokiyanı rahibə elan eləyib ona yeni,

Yelena adını verirlər. Ancaq onun rahibə

paltarı geyinib monastr həyatının ağır

Ģərtləri ilə yaĢaması çox da uzun çəkmir...

Beləliklə də, keçmiĢ çar arvadı

Evdokiya Yelena adı alıb monastrın

hücrəsində dustaq oldu. Çox keçmədən

onun buradakı yaĢamı yoluna düĢməyə

baĢladı, qohumlarından bir neçəsi, gizlincə,

ona yemək və geyim göndərməyə

baĢladılar, ayrılğına dözə bilmədiyi səkkiz

yaĢlı oğlu Alekseydən də yaxĢı soraqlar

gəlməyə baĢladı. Deyilənlərə görə Aleksey

pis yaĢamırdı, atası onu bütünlüklə öz

himayəsinə almıĢ, gələcəkdə çar olması

üçün gərəkən nə vardısa ona öyrətməyə

baĢlamıĢdı, ancaq bu xəbərlər onun ana

ürəyini sonadək ovundura da bilmirdi, o,

necə olursa olsun, oğlunu görmək istəyirdi;

bundan baĢqa da, mühafizəkar düĢüncəli

ana oğluna alman müəllimlərinin dərs

keçdiyini eĢidib bir az da darıxmağa

baĢlamıĢdı, axı pravoslav olmayan bu

kafirlər onun oğluna nə öyrədə bilərdilər?

Belə getsə uĢağı dindən uzaqlaĢdırıb kafir

eləyəcəkdilər. Düzdür, müəllimlərin

arasında bir-iki rus olanları da vardı, ancaq

deyilənə görə onlar içki və qadın düĢkünü

olan yaramazlar idi. Ancaq Yevdokiyanın

çar sarayındakı dayısı knyaz Nikifor

Vyazemskinin, bir də ürək qızdırdığı ruhani

Yakov Ġqnatevin Alekseyin yanında olması

onu biraz sakitləĢdirirdi.

Yevdokiya belə bir darıxdırıcı və cansıxıcı

ömür sürür, tez-tez onu yandırıb-yaxan və

ürəyini sındıran xəbərlər alırdı, habelə,

keçmiĢlə bağlı xatirələr də onun sınıq

könlünü incidir, indi ona uzaq bir nağıl kimi

görünən çar arvadı olduğu çağlar, o

günlərdə yaĢadığı ağrı-acılar da yadına

düĢüb bir yandan dərdinin üstünə dərd

gətirirdi. Beləliklə də, biri-birinin ardınca

bu sayağı dəyiĢməyən, biri-birinə bənzəyən

ürək sıxan illər keçib gedir, gənc qadın

düĢdüyü bu qara günlərinə ağlayır, bu


qaragünlükdən çıxmaq üçün haradansa bir

iĢıq ucu olacağına inamını itirməyə

baĢlayırdı...

Monastrda keçən bu qargünlüyün onuncu

ilində, 1707-ci ilin yeni il bayramı

günlərində, birdən onun darısqal hücrəsinə

iĢıq düĢdü: keçmiĢ tanıĢı, çar sarayında

yaĢayan Yakov Ġqnatyev, gizlincə, 17 yaĢlı

Alekseyi onun yanına gətirdi. Sevincindən

hönkürüb ağlayan Yevdokiya artıq yaĢa

dolmuĢ oğlu ilə görüĢəndə birdən-birə

özünün də artıq yaĢlandığını, 38 yaĢına

çatdığını xatırladı və dərin hüznlə qadın

kimi yaĢaya bilmədiyi, bir ağ gün

görmədiyi ömrünə acıyıb sevinc yaĢlarına

qarıĢan acı göz yaĢları tökməyə baĢladı.

1708-ci ilin yayında isə onun ağlına belə

gətirmədiyi təəcüblü bir olay baĢ verdi:

Yevdokiyanın ürəyində, nə ata evində, nə

də çar sarayında heç vaxt uma bilməyəcəyi

alovlu bir sevgi duyğusu baĢ qaldırdı...

Bu belə olmuĢdu: 1708-ci ilin qızmar bir

iyul günündə, günorta çağı, onun yaĢadığı

hücrənin qapısı açıldı və Yevdokiya

kandarda monastr baxıcısı Fyodr Pustınniki

və onunla yanaĢı dayanan, yaĢıl boyalı

Preobrajenski alayı zabiti formasını

geyinmiĢ, tanımadığı bir zabiti gördü,

ucaboylu, bığlı, qonurgözlü zabit, sanasan,

heç bir səbəb olmadan ona baxıb

gülümsəyirdi. “Salam YevdoĢa”, deyə

qonurgözlu və azman zabit istiqanlıq

duyulan bir səslə dilləndi. Yevdokiya bu

səsi eĢidən kimi, ilk baxĢdan tanımadığı bu

zabitin Stepan Qlebov olduğunu anladı. Bir

anın içində beyninə qan sıçrayan

Yevdokiya dayandığı yerdə səntirlədi və

Qleb Stepanovla bağlı Ģirin, gözəl və

unudullmaz uĢaqlıq xatirələrini yada saldı.

Fyodr ata ilə yaxınlıqda dayanan rahibə

bacı Kaptelina özlərinin burada artıq

olduqlarını anlayıb, onları ikilikdə

buraxaraq çıxıb getdilər. Ah, bilsəniz onlar

necə Ģirin-Ģirin danıĢıb biri-birinə qulaq

asırdılar! Onlar aradan keçən və biri-biri ilə

bağlı demək olar heç nə bilmədikləri bu

uzun illər boyunca, baĢlarına gələn

müsibətləri danıĢdıqca biri-biri ilə

dərdlərini bölüĢür, biri-birinin acılarına

ortaq olurdular!

Qlebovun deməsinə görə, o artıq 18 ildir

evlənib və elə evləndiyi vaxtdan da

baĢlayaraq Preobrajenski polkunun atlı

bölüyündə qulluq eləyir. Ancaq hərbi

qulluqda da, evlilikdə də onun bəxti

gətirməmiĢdi. Evləndiyi qadın çox

keçmədən xəstələnmiĢ və indiyədək də bu

xəstəliyi davam eləyirdi, ən pisi isə, onların

uĢaqları və biri-birinə sevgisi də yox idi.

Qulluğunda isə ilk günlərdən baaĢlayaraq

iĢləri düz gətirməmiĢdi. Çar Pyotr

Alekseyeviçin onu görməyə gözü yox idi,

bunun niyəsi isə, Stepanın ona qarĢı

saymazyanalığı olmuĢdu: günlərin birində

çar öz sevimli əyləncəsi üzrə 18 yaĢlı

Stepanla güləĢməyə çıxanda, o, çara

yarınmaq istəməmiĢ, çoxsaylı zabit və

əsgərlərin gözü qabağında Pyotrun

kürəklərini yerə vurmuĢdu.

Çar üzdə onunla yaxĢı davransa da, ancaq

Stepan polkda hamının “bombardmançı

ağa” adlandırdığı Pyotr Alekseyeviçin heç

vaxt köhnə incikləri unutmadığını və bunu

kimsəyə bağıĢlamadığını yaxĢı bilirdi.

UĢaqlıq dostları xoruzların birinci banına

kimi yorulmaq bilmədən danıĢdılar, sonra

Stepan Suzdala ordu üçün əsgər toplamağa

getdi, o gündən baĢlayaraq, buralarda

olduğu hər gün Stepan Yevdokiyanın

yanına gəlir və onun hücrəsində gecələyirdi.

Beləliklə də, sevgiyə və nəvaziĢə ehtiyacı

olan bu iki insanın arasında incə duyğular

yaranmağa baĢladı.

O gündən sonra Stepan iĢlə bağlı bu yerlərə

tez-tez gəlir və buralarda olanda

Yevdokiyanın yanında gecələyirdi. Stepan

152 № 4 (16) QıĢ 2015

uzaqlarda olanda isə, Yevdokiya ona demək

olar eyni məzmunlu məktublar yazırdı:

“Tanrı eĢqinə məni burada tək qoyma, çalıĢ

buralarda bir iĢə düzəl”. Yevdokiya Qlebin

Suzdalın voyevodası olmasını arzu eləyirdi,

belə olarsa, onlar biri-birinin yaxınlığında

olmaqla, tez-tez görüĢə bilərdilər və

Yevdokiya həftələrlə, aylarla çəkən bu

ayrılıqdan biryolluq can qurtaradı, eləcə də,

ona olduqca qısa görünən bu görüĢlərin

yerini birgə yaĢamağın sevinci tutardı.

Beləliklə də, Yevdokiya ilə Stepan üçün

ömürlərində yeni bir dönəm baĢlamıĢ oldu,

onların bu sevinc dolu həyatları 10 il çəkdi.

Suzdala gələndə Stepan keçmiĢ çar

arvadına sarayda baĢ verən müxtəlif

olaylardan söz açardı: çarın oğlu Alekseyi

Avropaya oxumağa göndərməsini, Alekseyi

BraunĢveyq prinsessası Sofya-ġarlotta ilə

evləndirməsini, bu evliliyin uğursuzluqla

bitməsini, onların evliliyinin dördüncü

ilində Sofya-ġarlottanın ölməsini, bu birgə

evlilikdən biryaĢlı qızları Natalya və yenicə

doğulmuĢ Pyotrun olmasını Yevdokiya

burada ondan öyrənə bilmiĢdi. Stepanın

deməsinə görə, alman prinsessası dərddən

çərləyib ölmüĢdü, dərdə düĢməsinin səbəbi

isə, Alekseyin ona dönük çıxıb günlərini

knyaz Vyazemskinin təhkimli kəndlisi olan

Yefrosiniya ilə sevgi macəraları içində

keçirməsi olmuĢdu.

Stepanın onun yanında gecələdiyi vaxtlarda

Yevdokiya yatağını qızdıran bu kiĢinin

qoynunda özünü dünyanın ən ağgünlü

qadını sayırdı. Yevdokiya o çağlarda, onun

Stepanla olan sevgisi qədər ehtiraslı bir

sevginin yer üzündə haçansa ola biləcəyinə

də inanmırdı.

“Məni səndən yalnız ölüm ayıra bilər”,

Yevdokiya bu sözləri Stepana dönə-dönə

deməkdən yorulmazdı. Stepan çıxıb

gedəndən sonra, Yevdokiya coĢqun

sevgisindən və onu bərk qısqandığından,

özünə yer tapa bilməz, özünün ruhani anası

sayılan Kaptelinanın yardımı ilə, oturub

Stepana alovlu sevgi məktubları yazardı, bu

məktubları alıb oxuyan Stepan, çox

keçmədən baĢını itirib, çaparaq Suzdala

gələrdi.

Bu məktublardan doqquzu bugünümüzədək

gəlib çatmıĢdır. Onlarınn yeddisindən bəzi

parçaları diqqətinizə çatdırıram. Onları

oxumağı sizdən xahiĢ eləyirəm. Bu

məktubları oxuyandan sonra, siz indiyədək

bu dünyada həqiqi sevginin olmadığına

inanırdınızsa, indi artıq, ölümü də üstələyən

belə bir sevginin həmiĢə olduğuna və indi

də belə bir sevginin varlığına inanacaqsınız.

Oxuyun, bu məktublardan burada verdiyim

çıxarıĢları, üstündə əl gəzdirilmədən, necə

yazılmıĢsa eləcə də, baxıĢlarınıza

çatdırıram.

“Mən öz kədərimi necə və nə ilə ovudum

indi? Sən məni belə tez unutdun! Mən

burada sənin bəyənəcəyin kimi olmağı

bacarmadım. Sənin üzünü, əllərini, bütün

bədənini, dirsəyini və dizini gərəyincə

oxĢaya, yetərincə göz yaĢlarımla yuya

bilmədim, görünür sənin ürəyincə olmağı

bacarmadım...”

“Gözlərimin iĢığı, atam mənim,

ruhum mənim, sevincim mənim! Mənə elə

gəlir, sənin məndən biryolluq ayrılacağın o

qorxunc zaman gəlib çatıbdır artıq. Belə bir

ayrılıqdansa, nə olaydı, mənim ruhum

bədənimdən ayrılaydı! Ah, gözlərimin iĢığı,

mən sənsiz bu iĢıqlı dünyaya necə baxım,

necə yaĢayım? Mən artıq məhv olmaq

üzrəyəm! Bir allah bilir, sən mənim üçün

necə doğmasan. And olsun Allaha, yer

üzündə səndən də doğma olan bir adamım

yoxdur!... Mən səni ölənədək unutmaram,

nə qədər sağam, sən mənim ağlımdan heç

vaxt çıxmayacaqsan...”


“Ah, gözlərimin iĢığı, ayrılmaz dostum

mənim, sevgilim mənim, mənə nəsə yaz,

nəsə danıĢ, məni qüssəsədən ölməyə

qoyma... Sənə bir qalstuk göndərirəm.

Sənin üstündə məni xatırladaacaq heç nə

yoxdur, barı bu məni yadına salsın. Ah,

bilsən ürəyim necə sənə can atır! Bilmirəm

sənsiz necə yaĢayım, sənin ayrılığına necə

dözüm? Sənsiz olmaqdan yaranan acılarımı

sözlə demək olmur, gözümün iĢığı...”

“StepaĢenka, sənə iki ədəd sabun

göndərdim, deyirəm, buraya gələnə kimi

yuyunub biraz ağarasan bəlkə...”

“Ah, mənim əziz dostum! Sən məni

niyə təklikdə qoyub getdin? Mənə niyə

acığın tutdu belə? Mən nə ilə səni incitdim?

Məndən sənə nə dedilər? Mənim xəzinəmi

kim taladı? Mənim gözümün iĢığını kim

oğurladı? Məni atıb kimin yanına getdin?

Məni kiminlə dəyiĢdin? Mənə nədən

yazığın gəlmir? Nə üçün qayıdıb gəlmirsən,

əziz dostum? Mən sənsiz bu iĢıqlı dünyada

necə yaĢayım? Sən bu ayrılığınla məni necə

məhv elədiyini bilsəydin!.. Allah eĢqinə, bu

ayrılığı bunca uzatma, qayıt gəl. Sənsiz mən

məhv olmaqdayam artıq!..”

“Mənim sevincim! Mənə oğlumdan

ürəkaçan kiçik bir soraq ver... Mən səni nə

ilə incitmi Ģəm, görən? Mənə nədən

acığın tutdu? Ah, bu ayrılıqdansa kaĢ mən

öləydim, sən məni öz əllərinlə qara torpağa

göməydin! Mən onsuz da yavaĢ-yavaĢ

məhv olmaqdayam. Ġsa Məsihin, Allahın

eĢqinə məni atma. Sənin ayağından

baĢınadək bütün bədənini öpürəm. Mənim

ölməyimi istəmirsənsə, tez buraya gəlməyə

çalıĢ, ürəyim mənim...”

“Ürəyim mənim, StepaĢenka, canım

gözüm, mənə ən çox sevdiyin kamzolunu

göndər, qoy sənin ətrini ondan alım.

DiĢlədiyin bir tikəni mənə göndər...

BaĢqasını sevib məni unutma. Mən sənə nə

etmiĢəm, desənə, məni belə yetim, yazıq,

qaragünlü durumda atıb getmisən?”

Bir neçə il sonra Yevdokiya Stepandan

çarın yeni arvadı olan Yekatirinadan Pyotr

adında bir oğlu olduğu eĢidib dərdə batdı, o

artıq Alekseyin yerinə yenu vəliəhdin

gələcəyini, öz oğlunun isə yazıq günlərə

qalacağını, çox ola bilsin, lap

öldürüləcəyini anlamıĢdı.

Çox keçmədən onun bu düĢüncələri

doğruldu: 1716-cı ilin payızında Stepan

onun yanına gələndə Alekseyin Almaniyada

müalicə olunan atasının yanına getmək adı

ilə Rusiyadan Avropaya yollandığını, ancaq

yolda, gözlənilmədən, yoxa çıxdığını

danıĢmıĢdı, bunu eĢidənlərin çoxu

Alekseyin atasından qaçıb gizləndiyini

düĢünürdü...

Ah, bilsəniz oğlundan aldığı bu soraq

Yevdokiyanın necə qorxutmuĢdu! O keçmiĢ

ərinin necə amansız və qaniçən birisi

olduğunu yaxĢı bilirdi, Ģəxsi maraqları güc

gələndə o oğlunun ömrünə də bir quruĢluq

dəyər verməzdi. Ancaq Avropaya qaçmıĢ

çar oğlu, elə bil, orada ot tayasına düĢmüĢ

iynə kimi yoxa çıxmıĢdı. Buna görə də,

Yevdokiya biraz toxdaqlıq tapmıĢdı və bu

iĢlərin sonunun yaxĢı qurtaracağına

inanmağa baĢlamıĢdı. Ancaq çox keçmədən

tale ona və oğlu Alekseyə qarĢı hazırladığı

qara günlərini ortaya çıxarmağa baĢladı:

1718-ci ilin baĢlanğıcında, günlərin birində,

onun monastrdakı hücrəsinin qapısını

döymədən açdılar və Preobrajenski alayının

zabiti icazəsiz içəri soxuldu.

Tanımadığı bu adamın bu gəliĢi Yevdokiya

üçün çox gözlənilməz olduğundan o

həyəcandan az qala huĢunu itirəcəkdi. Zabit

hücrəyə göz gəzdirib küncdəki sandığın

üstünə cumdu və onun qapağını açıb

içindəkiləri döĢəməyə tökdü.

154 № 4 (16) QıĢ 2015

Sandığın dibində Yevdokiyaya yazılan

məktublar var idi və indi sandığın

içindəkilər yerə töküləndə bu məktublar

Ģeylərin üstündə qalmıĢdı. Bu məktubların

içində Qlebdən aldığı sevgi məktublarından

baĢqa, oğlunun qaçması ilə bağlı, onu

olduqca çıxılmaz bir duruma sala biləcək,

iki məktub da vardı. Bu məktubları

oxuyanda Yevdokiyanın və onun sevgilisi

Qlebovun çar oğlunun qaçıĢını bilib bunu

çardan gizlətdiyi aydın olurdu...

Yevdokiyanı, Kaptelinanı, monastrın

baĢçısı Fyodr Pustınniki, Suzdalın

arximandriti Dosifeyi və iyirmiyə yaxın

rahibi, rahibə Yelenanın(Yevdokiyanın

rahibəlikdə daĢıdığı adı belə idi) mayor

Qlebovla pozğunluq elədiyini bilib

gizlətməkdə suçlayaraq, arabalara mindirib

Moskvaya göndərdilər.

Yevdokiyanın monastr hücrəsində axtarıĢ

aparılan günü Qlebovun Kostramada olan

mülkünə də bir atlı bölüyü gəlib orada

axtarıĢ aparmağa baĢlamıĢdı və biraz öncə

bir sıra parçaları ilə tanıĢ olduğunuz,

Yevdokiyanın sevgi məktublarını tapıb üzə

çıxarmıĢdılar. Məktubları oxuyandan sonra

mayor Qlebovu qandallayıb Moskva

ətrafındakı Preobrajenski kəndində yerləĢən

qorxunc, “Taynıy prikaz” adlanan idarənin

qazamatına gətirdilər. 22 fevralda

Yevdokiyanı və onunla əlbir olmaqda

Ģübhəli bilinərək tutuqlanan baĢqa adamları

da buraya gətirdilər. Sonra Qlebovla

Yevdokiyanı iĢgəncə otağına gətirib üzbəüz

saxladılar, Qlebovu anadangəlmə

soyundurub əllərini arxadan, yerə

basdırılmıĢ dirəyə bağladılar, ayaqlarını

taxdadan yonulmuĢ iti mıxların üstünə

qoyub ayaq üstə saxladılar. Bugünə gəlib

çatmıĢ istintaq protokulunda yazıldığına

görə: “Stepana 25 qamçı zərbəsi vurludu, o

Yevdokiya ilə pozğunluq eləməsindən

baĢqa ona deyilən suçlardan heç birini

boynuna almadı”.

ĠĢgəncə üçün iĢlədilən cəllad qamçısı

arabaçıların və çobanların iĢlətdiyi adi

qamçılardan deyildi. Təcrübəli cəllad bu

qamçının bir zərbəsi ilə iĢgəncə verdiyi

adamın onurğa sütununu sındıra bilərdi.

Ancaq cəlladlara belə bir göstəriĢ

verilmiĢdi: onlar Qlebovu öldürməməli,

iĢgəncə yolu ilə onun dövlətə xəyanət

elədiyini etiraf elətdirməli, bununla da,

Yevdokiyanın da dövlətə xəyanət elədiyini

sübuta yetirməli idilər.

Qlebov isə yalnız Yevdokiya ilə aralarında

sevgi olduğunu deyir, qalan heç nəyi

boynuna almayaraq susurdu. Cəlladlar onu

əti sümükdən ayrılana qədər döydülər.

Onların indiyədək iĢgəncə verdiyi adamlar,

adətən, üç-dörd qamçı zərbəsindən sonra

onlardan nə tələb olunurdusa hamısını

boynuna alırdı. Bu iĢgəncə ustaları arasında

onların ürəkdən inandıqları və sevərək

dedikləri belə bir söz də vardı: “Qamçı

Allah deyil, ancaq o həqiqəti daha tez üzə

çıxara bilir”. Ancaq Qlebov Yevdokiyanın

ziyanına ola biləcək bir söz belə demədən,

bütün iĢgəncələrə dözürdü. Qamçı

zərbələrindən onun dərisi parça-parça olub

sallanırdı, yan-yörəsi qan gölünə

dönmüĢdü, dağ basmaq üçün qoyulan

közlərdən və qızmıĢ dəmir parçalarından

bədəni tüstülənirdi... Onu üç gün, ardıcıl

olaraq, gündüzlər iĢgəncə verməklə

dindirdilər, gecələr isə onu yaralı kürəyi

üstə taxta mıxların üstünə uzandırıb

bağlayırdılar. Ona onaltı sual vermiĢdilər və

protokolda bunların hamısının qarĢısında:

“suala cavab vermədən susur” deyə

yazılmıĢdır.

Stepandan heç bir etirafedici söz ala

bilməyəndən sonra, onu, Yevdokiyanı və

onlarla əlaqədə olmaqda Ģübhəli bilinən

monax qadın və kiĢiləri Moskvanın Qızıl


Meydanına gətirdilər, burada kimlərisə

atların quyruğuna bağlayıb Ģaqqaladılar, bir

baĢqlarını dəmir təkərə bağlayıb iĢgəncə ilə

öldürdülər, bir neçəsinin boynunu vurdular,

mayor Stepan Qlebovu isə dəmir payaya

keçirdilər.

Burada, ötən çağlarda “inferal”, daha

doğrusu cəhənnəmlik adlanan bir

predmetdən danıĢmalı olduğum üçün siz

oxuculardan üzr istəyirəm. Ancaq mən bu

predmetin nə olduğunu və ondan necə

yararlandıqlarını bütün dərinliyi ilə sizin

üçün aydınlaĢdırmasam onda danıĢdığım

olaylarda bir çox durumlar kölgədə qala

bilər və bu olaylarda acılarla üzləĢən

insanların xarakteri və yaĢadıqları qorxunc

dram bütünlüklə açıqlanmazdı.

Beləliklə də, Stepan Qlebovu lüt

soyundurub payaya keçirdilər. Ancaq o

çağlarda bu əzablı ölüm alətinin bir neçə

növü vardı. Bu dəfə onlardan ən qorxuncu

olan “fars payasını” seçmiĢdilər. Bu üsulla

payaya keçirəndə, dəmir payanın hər iki

tərəfinə oturacaq rolu oynayan iki taxta

lövhə bərkidirdilər. Dəmir payanın iti ucu

bu lövhələrdən 5 santimetrə yaxın yuxarıda

qalırdı və öldürüləcək adamın bədəninə

öncə bu yuxarıda qalan hissə yeridilirdi.

Daha sonra, payaya bərkidilmiĢ bu iki taxta

lövhəni götürürdülər və dəmir paya yavaĢ-

yavaĢ öldürüləcək adamın içərisinə doğru

daha da dərinlərə iĢləyirdi.

Mayor Qlebovu belə bir payaya keçirmə

yolu ilə, 15 saat ərzində, iĢgəncə ilə

öldürmüĢdülər. Bütün bu vaxt ərzində çar I

Pyotr, isti karetada knyaz Aleksand

MenĢikovla birgə oturmuĢ, araq içərək

kolyaskanın pəncərəsindən Qlebovun necə

öldüyünə tamaĢa eləmiĢdi. Mart ayının

ortaları olsa da, bayırda güclü Ģaxta var idi.

Pyotr Qlebovun soyuqdan tez ölə

biləcəyindən ehtiyat eləyərək karetadan

düĢüb onun çiyinlərinə qalın kürk salmıĢ,

ayaqlarına keçə çəkmələr geydirməyi

buyurmuĢdu. Sonra Pyotr Qlebova

yaxınlaĢıb, əyilərək, onun baĢına papaq

geyindirmək istəmiĢdi. Bu anda ölməkdə

olan Qlebov axzındakı laxtalanmıĢ qanı

onun üzünə tüpürmüĢdü.

Biraz aralıda isə, Preobrajenski alayının

əsgərləri Yevdokiyanı ayaq üstə saxlayıb

onu sevgilisinin bu qorxunc ölümünə

tamaĢa eləməyə məcbur eləyir və onun

huĢunu itirməyə qoymurdular. Aradabir,

qadın huĢnu itirəndə, onu özünə gətirir və

yenidən bu dəhĢətli ölüm səhnəsinə

baxmağa məcbur eləyirdilər. Yevdokiyanı,

gözünü bir an da olsa belə yummağa da

imkan verməyərək, bu əzablı ölümü

sonacan izləməyə məcbur eləmiĢdilər.

Stepanın ölümündən sonra Yevdokiyanı

çılpaq soyunduraraq ona üç qamçı zərbəsi

vurmuĢ, sonra isə arabaya mindirib Ladoqa

gölünün üstündəki Uspenski monastrına

aparmıĢdılar, biraz sonra isə onu

ġlisselburqdakı qazamatın yeraltı

otaqlarından birinə aparıb orada dustaq

eləmiĢdilər. Yayda Yevdokiya oğlu

Alekseyin Petropavlosk qalasında, çar

Pyotrun buyuruğu ilə, iĢgəncə verilərək

öldürüldüyünü eĢitmiĢdi. Bundan sonra o

beĢ il də bu qəbirə oxĢayan yeraltı

qazamatda oturmalı olmuĢdu.

Yevdokiyanın 57 yaĢı olanda, çariça

Yekatiranın ölümündən sonra, onun oğlu

Alekseydən olan nəvəsi II Pyotr taxta

çıxmıĢdı və onu dustaqlıqdan buraxmıĢ,

yaĢamaq üçün Kremlin Voskrenski

monastrında yerləĢdirmiĢdilər.

60 ildən biraz artıq yaĢayaraq, ömrünün

yarısından çoxunu dözlüməz ağrı-acılar

içində keçirmiĢ Yevdokiya 27 avqust 1731-

ci ildə ölmüĢdü.

Rus dilindən Araz Gündüz çeviribdir.

156 № 4 (16) QıĢ 2015

Ġ.V.GÖTE

Bədirlənən aya (1828)

Məni tərk edirsən bu saat, bu dəm,

Bir anlıq nə qədər yaxındın mənə.

Bürüyür dövrəni zülmət buludlar,

Əsla görünmürsən, batırsan yenə.

Amma hiss edirsən necə qəmliyəm,

Yuxarı baxırsan bir ulduz kimi!

ġahidlik edirsən mən sevməliyəm,

Uzaqda olmağın üzür qəlbimi.

Qalx daha yuxarı, iĢıqlı, parlaq,

Getdiyin o yolun ağarır necə!

Ağrıyan ürəyim döyünür tez-tez

Nə qədər xoĢbəxtdir bu ülvi gecə.

TapıĢdılar (1814)

Vaxtından bir az öncə

AçılmıĢdı bir qönçə.

Yalqız idi çəməndə

O nazənin, o incə.

Gəlib gülün Ģəhdini

Çəkər zərqanaq arı.

Hər ikisi fərəhli,

TapmıĢ idi yar yarı.

Çevirən Əlhəsən Şirvanlı

Orxan Vəli

YENĠSĠ* (Orxan Vəlinin şeirləri

A.Qaradərəlinin çevirməsində)

MƏHZUN DURMAQ

Sevdiyim insanlara acıqlana bilərdim,

Əgər sevmək mənə

Məhzun dayanmağı

Öyrətməsəydi.

MEYXANƏ

Madam ki sevmirəm

O halda hər axĢam

Onu düĢünərək içdiyim

Meyxanənin önündən

Nə adla keçim

SƏYAHƏT ġEĠRLƏRĠ

1.

Səyahət etdiyi zamanlarda

Unduzlar danıĢır.

Söylədikləri Ģeylərin

Əksəriyyəti hüzünlü.

2.

SərxoĢ olduğu axĢamlar

Fitlə çalınan nəğmələr


NəĢəlidir.

Halbuki eyni nəğmələr

Bir qatarın pəncərəsində

NəĢəli deyil.

XATIRLAMA

Alnımdakı bıçaq yarası

Sənin üzündən,

Təbəqəm sənin yadigqrın.

“Ġki əlin bir qanda olsa da gəl” deyir

Teleqrafın.

Necə unudaram səni

Vəsiqəli yarım?

BĠR Ġġ VAR

Hər gün bu qədər gözəlmi dəniz?

Beləmi görünür göy üzü hər zaman?

Hər zaman gözəlmi bu qədər

Bu əĢya, bu pəncərə?

Deyil.

Vallah deyil;

Bir iĢ var bu iĢin içində.

SABAHA QƏDƏR

Bu Ģairlər sevgililərdən betər,

Nədir bu adamlardan çəkdiyim?

Olarmı belə, bütün bir gecəni

Bir misranın məhrəmliyində keçirmək?

Dinlə görüm, bilə bilərmisən

Damların, bacaların türküsünü

Yaxu da qarıĢqaların buğda daĢıdıqlarını

Yuvalarına?

Gözləməsəm olmazmı günəĢin doğmasın

ĠĢlənilmiĢ qafiyələri yollamaq üçün

Qapıma gələcək zibilyığanlarla

Dəniz qırağına?

ġeytan deyir ki: “Aç pəncərəni;

Bağır, bağır, bağır;

Sabaha qədər.”

ƏSGƏR GEDƏN

Əsgər gedən sarı saçlı oğlan,

Yenə belə gözəl dön;

Dodaqlarında dəniz qoxusu,

Kipriklərində duz,

Əsgər gedən sarı saçlı oğlan.

RÖYA

Anamı ölmüĢ gördüm röyamda

Ağlayaraq oyandım

Xatırlatdı mənə

Bir bayram sabahı

Göy üzünə uçan Ģarıma baxıb

Ağladığımı.

*Tərcüməçidən:

Bu ilin yazında Türkiyəyə getmişdim.

İstanbulun və Ankaranın çeşidli kitab

mağazalarını gəzib bəzi kitablar aldım.

Aldıqlarımın içində sevdiyim şair Orxan

Vəlinin bir cildliyi də vardı. Düşündüm ki,

həm özüm oxuyaram, həm “Yazı”nın

oxucuları üçün çevirərəm. Kitabı

vərəqləyəndə gördüm ki, hələ 1947-ci ildə

şairin “Yenisi” adlı şeirlər kitabı çıxıb. Elə

bu ad altında bir neçə şeirini dərgimizin

şeir həvəskarları üçün çevirdim.

158 № 4 (16) QıĢ 2015

AZAD QARADƏRƏLİ

ġÜġƏ EV

roman

(əvvəli ötən saylarımızda)

III HĠSSƏ

“Sular yüksəlincə balıqlar

qarışqaları yeyir. Sular çəkilincə

qarışqalar balıqları yeyir. Kimsə

bugünkü üstünlüyünə və gücünə

güvənməməlidir. Çünki kimin kimi

yeyəcəyinə “suyun axışı” qərar

verəcək...”

Platon

NADĠR ġAHIN 3 BÖYÜK

BRĠLYANTI VƏ ƏMƏNOVUN

TƏK BRĠLYANTI

Dünya binə olandan insanla birgə

bu yer üzündə nadir metallar da dövriyəyə

girdi. Əslində bu metallar insandan qədim

idi. Amma onlara qiyməti insan oğlu verdi.

Digər daĢlardan brilyantı, o biri metallardan

qızılı fərqləndirdi, mataha çevirdi. Kimi

qızıl həvəskarı oldu, kimi almaz... GümüĢə

də həvəs göstərən vardısa da, bu o qədər də

deyildi. Amma Əmənov qızılı sevərdi

əvvəldən. Sovet höküməti dağılhadağılda

iki kiloyacan qızılı vardı: saat kimi, sırğa

kimi, qolbaq kimi, üzük kimi, lap elə

Nikolay 5-liyi, 10-luğu kimi alıb atmıĢdı.

Elə bil ürəyinə dammıĢdı ki, bu böyük

imperiya uzun yaĢayana oxĢamır. Nədən ki,

birinci katibdən polis rəisinəcən, kolxoz

sədrindən məktəb direktorunacan hamı

qurĢanmıĢdı rüĢvətə. Axır vaxtlar gizli

Ģəkildə dollar alırdılar. Qiyməti 96 qəpik

olan bir dollar qara bazarda üç manat

satılırdı. AĢağı təbəqənin heç tanımadığı

dollar paytaxt Bakıda Ģıdırğı satılıb-alınırdı.

Yad və ideoloji düĢmən olduqları bir

ölkənin pulu SSRĠ deyilən bu nəhəng

dövlətin bazarını tənzimləyirdisə, demək bu

ölkənin sonu gəlib.

Bunu yaxĢı ki, Əmənov da tez dərk

elədi və dollara etibarı olmasa da, xalis

Nikolay qızılına və qadınlarçün zər-ziba

rolunu oynayan qızıl aksesuarlarına

üstünlük verdi. Pay verəndə də qızıl verdi,

pay alanda da qızıl aldı. Hətta məlum

pambıq məsələsində də çox vaxt diqqət

çəkməmək üçün bir çamadan pul yerinə

yarım kilo qızılı sağdakı döĢ cibinə, bir ayrı

yarım kilonu da soldakına qoyub minərdi

maĢına, təyyarəyə... Elə bu keyfiyyətinə

görə dostlar arasında onun “Qırğı


Mayıl”dan baĢqa bir “kliçkası” da vardı:

“Qızıl Mayıl”.

Ġndi dostlarının xeyir-duası ilə

Bakıdan aldırdığı çox qiymətli bir

cavahiratı neçə gün idi ki, döĢ cibində

daĢıyır və bu qoca vaxtında onu həyata

bağlayan, ona böyük sevgi bəxĢ edən

qadının yanına tələsirdi.

***

Əmənov özünü bərk-bərk sıxırdı ki,

əlləri əsməsin, amma olmurdu. Əlləri təkcə

əsmirdi, kəndçiləri Lakçi Ələddinin əlləri

kimi titrəyirdi. (Bu Lakçi Ələddinin burda

yeri olmadı, dəmi gələndə onu da sizə

tanıdacağam.) Qadının alt paltarını

soyundurmazdan öncə, onu uzun

barmaqları ilə tumarlamağa bir növ adət

etmiĢdi. Sinəsinə qısılmıĢ bu qırx yaĢlı

gəlinin gözəlliyi kiĢini valeh eləsə də, bir

təcrübəli adam kimi tələsmir, hər Ģeyi öz

qaydasınca idarə etməyə çalıĢırdı.

Barmaqları qadının ürəyinin baĢından

döĢlərinin arasına, oradan göbəyinə və

nəhayət, can evinə enəndə qadından bir

“uf” nidası qopdu. Elə kiĢi də bir ah çəkdi.

Amma bu “ah”dan çox “ıh”a bənzədi. Yəni

hıqqıltıya, qocaların hıqqıltısına-

zıqqıltısına. Ürəyində “Ay qoca köpək,

qocalırsan deyəsən? Bəs bu ağ maya dilbəri

kimə qoyub gedirsən? Özünü ələ al və

unutma ki, sizin nəsil ölüncən Ģeyini dimdik

saxlayıb. Sən hıqqıldasan da, zıqqıldasan

da, bilməlisən ki, indi bir gözəlin döĢləri

arasındasan və bu döĢlərdən əmdiyin nur

sənə ikinci gənclik bəxĢ edəcək!” Elə bunu

demiĢ oldu. Qadının qabarıb ĢiĢmiĢ qız

məməsi kimi göz tökən döĢlərini əvvəl əli

ilə tutub sıxçaladı, sonra bir-bir ağzına salıb

körpə uĢaq anasını əmən kimi

marçhamarçla əmməyə baĢladı. Arada

protezləri qadının döĢünü incitdiyindən o

dartınıb döĢünü kiĢinin ağzından çıxartmaq

istədi. KiĢi məsələni anlayıb protezləri

ehmalca çıxartdı, həmiĢə yanında ehtiyat

saxladığı nəm salfetə büküb kamotun

üstünə qoyub və bu dəfə qadının doĢab kimi

luğablanmıĢ dodaqlarını ağzına saldı. Bu

dəm qadın da dirçəldi, onu dost-düĢmən

içində həmiĢə Ģux, həmiĢə geyimli-keçimli,

qızıllı-brilyantlı saxlayan, altına bahalı

maĢın, paytaxtda ev, bağ alan bu qoca

sevgilisinə qarĢılıq vermək üçün yanaki

dayanıb onu köksünə sıxdı və kiĢinin hələ

də qırıĢ görməyən Ģumal üzünü, pəmbə,

tüksüz sinəsini yaladı və kiçik kiĢi döĢlərini

ağzına salıb sordu, sordu. KiĢinin az qala

inildədiyini anlayıb onu tez də buraxdı. Bir

rəfiqəsi vardı, yaman bic qadındı, onu baĢa

salmıĢdı ki, nəbadə kiĢini çox həvəsə

gətirəsən! Ürəyi dayanar, düĢərsən xataya,

bu bir, ikincisi də belə varlı-hallı kiĢi

əlindən çıxar...

Ona görə kiĢinin döĢlərini buraxıb

onun yavaĢ-yavaĢ hazır olduğunu görüncə

özü alt paltarını çıxardıb at kimi qocanı

mindi və ağırlığını üstünə salmadan

yırğalanmağa baĢladı. Bir azdan artıq onlar

bu dünya ilə əlaqələrini kəsmiĢ, hardasa

cənnət bir gülüstanda idilər...

***

Süfrə arxasında əyləĢib Nailənin

biĢirdiyi dadlı yeməklərdən yeyir, bahalı

italyan Ģərabından içirdilər. KiĢi, bahalı

Ģifon parçadan tikilmiĢ, sinəsi qismən açıq,

zər yaxalıqlı, ayağından üç barmaq yuxarı,

sağ və sol tərəfdən iki qarıĢacan yarıqları

olan göyümtül, əyninə kip oturmuĢ

qonaqlıq paltarında bərq vuran gənc

sevgilisini fərəhlə süzüb ilk badəni onun

sağlığına qaldırdı və bəlağətli bir səslə

dedi:

-Sən yəqin bilirsən, mən Nadir Ģah

ƏfĢarın adını daĢıyan qəsəbədə yaĢayıram.

Əslində elə o qəsəbə mənimdir. Və biləsən

160 № 4 (16) QıĢ 2015

ki, bu zəmanənin də Nadiri elə mənəm.

Nadirin bir salnaməçisi olub, Astrabadi

adında; güman edilirdi ki, MəĢədi Ġbadın

dediyi “Tarixi-Nadir” əsəri də onundur.

Amma bu yaxınlarda Masallıda bir

axundun evində tapılan həmin kitabın

müəllifinin baĢqası olduğu üzə çıxdı. Hə, o

salnaməçi yazırdı ki, Nadir Ģah ƏfĢarın üç

böyük brilyantı olub. Mənim isə tək bircə

brilyantım var. O da sənsən!

Qadın bu sözdən xoĢhallansa da,

sevgilisindən israrla Nadirin

brilyantlarından danıĢmasını xahiĢ etdi.

Əmənov isə ayağa qalxıb çox bahalı

brilyant qaĢları olan medalyonu cibindən

çıxartdı, gənc xanımın arxasına keçib

saçlarını qoxlaya-qoxlaya boynuna bağladı

və davam etdi:

-BaĢqa cür baĢa düĢmə, amma

sadəcə qiymətini bilsən yaxĢıdır: bu son

ayda Bakıda satılan ən bahalı brilyantdır.

Qiyməti düz yüz min dollardır! Yüz min

dollar da, Əmənov da qurban olsun

sevgilimin bir telinə!.. ġair nə gözəl deyib:

Rəssam, sevgilimin Ģəklini sən çək,

Sevgilim gözəldir, sən də gözəl çək.

Nazına çatanda fırçadan əl çək,

Qoy onun nazını mən özüm çəkim!

Əmənov dayanıb nəfəsini dərdi,

boğazını artladı və onu heyranlıqla dinləyən

bu bəstəboylu, qıpçaq gözlü, doğuĢdan

gözəl xanıma üz tutub nitqinə davam etdi:

-Həəə, o ki qaldı Nadirin

brilyantlarına, onlardan biri Kuhi-Nurdur.

Hazırda Londonda kral tacındadır ki, çəkisi

500 karatdır. Bilirsən də, bir karat 0,2

qramdır... Ġngilislər Ġranı tutanda bu daĢ

kraliçaya hədiyyə olunub. Ġndi Londonda

kral xəzinəsində – Kral Muzeyində saxlanır.

Ġkinci böyük daĢ Göy brilyant adlanır.

Qriboyedov Tehranda öldürüləndə, həmin

göy brilyantı Qriboyedovun ölümünə

təzminat kimi Rusiyaya veriblər. Bu daĢ da

rus kraliçasına hədiyyə olunub, indi

Moskvada Almaz Fondunda saxlanır. Mən

Moskvada olanda Almaz Fondunda o daĢa

baxmıĢam. Üçüncü daĢ Dəryayi-nur adlanır

və Tehran Muzeyindədir.

Qadın qoca sevgilisinin belə yerli-

yataqlı söhbətindənmi, ya boynundan

asılmıĢ böyük bir sərvətin təsirindənmi, ya

içdiyi bahalı italyan Ģərabının buraxdığı

keflənmədənmi ayağa qalxıb Əmənovu

bağrına basdı, sonra iri ayfon telefonunun

düyməsini basdı, ġopenin Ģaqraq valsının

sədaları otağa dolan kimi onlar bir-birinə

sarılıb rəqs etməyə baĢladılar.

QIRMIZI TISBAĞA. ƏMƏNOVUN

QARINAĞRISI VƏ TƏQĠB

Elə maĢına minən kimi arxa

oturacağa yayxandı və gözləri yumuldu.

Heç beĢ dəqiqə keçməmiĢ qəribə yuxu

görməyə baĢladı. Elə yuxuda da maĢınla

yol gedirdi. Qəribədir ki, bu dəfə sürücü

bacısı oğlu DadaĢ deyil, tanımadığı

birisiydi.

Gördü ki, qarnı bərk sancılanıb.

DüĢündü ki, keçib gedər. Amma daha da

bərkitdi. BaĢa düĢdü ki, belə getsə, altını

batıracaq. “Nə yedim, ə, mən? Elə

həminkiləriydi dayna. Yazıq qız təptəzə

Ģeylər biĢirmiĢdi. Quzu ətindən olar? Hə də,

bir tikə quyruq da yedim axı... Ay Əmənov,

ay Əmənov! Sənin nəfsıa sıçalar!..”

Yolun kənarına göz gəzdirdi.

Çöllü-biyaban idi. Hərdən tək-tük maĢınlar

ötməsini nəzərə almasan, gözə dəyən adam

yoxuydu. Bir böyürtkənliyə yaxınlaĢanda

sürücüyə qıĢqırdı:

-Ə, bırda saxla,ə. Özümü pis hiss

eliyirəm...


MaĢında həmiĢə ehtiyat saxladığı

nəm salfeti də götürüb özünü güc-bəla ilə

böyürtkənliyə saldı. Elə Ģalvarını təzəcə

sivirmiĢdi ki, Ģıqqıltı eĢitdi. “Eeee, bu nə

gün oldu? Çəkdiyim kef də burnumdan

töküldü!.. Ġlan olmasın ki?..”

Bir qırmızı tısbağa idi. Hə, hə,

qırmızı. KiĢi ilandan da betər bu tısbağadan

qorxdu. Üç metrliyində burnu ilə yer eĢən

bu heyvana baxa-baxa özünü rahatladı.

“Belə də Ģey olar? Bəlkə gözümə görünür?

Axı qırmızı tısbağa olmaz... Bəs onda...

Allah sən saxla!”

Nəm salfetlə özünü təmizlədi.

Əllərini də sildi və Ģalvarını bağlayıb

tısbağaya yaxınlaĢdı. Və gördüyü

mənzərədən az qaldı ağlı baĢından çıxa: elə

bil kimsə bu yazıq heyvanı rəngləmiĢdi. Ya

elə allah bunu belə yaratmıĢdı, kiĢi bunu

kəsdirə bilmirdi...

-Dayı...

-Ay dayı!..

Sürücünün səsindən ayılantəhər

olsa da hələ də fikri qırmızı tısbağanın

yanındaydı.

Bacısı oğlu, sürücü DadaĢ - Nailənin

yanına gedəndə ancaq ona etibar edirdi –

güzgüdə gah arxalarıncan düĢən maĢınlara,

gah da maĢının arxa oturacağına sərilib

mürgüləyən dayısına baxıb həyəcanla dedi:

-Dayı, iki cip düĢüb dalımızca...

Əmənov dik atıldı. Əvvəlcə belinə

taxdığı “etibarlı dostu” Makarov

tapançasını yoxlayırmıĢ kimi əlini üstünə

qoydu, sonra qanrılıb arxaya baxdı və quru

bir səslə dilləndi:

-Sən özünü o yerə qoyma. Guya

heç nə bilmirsən... Ola da bilər ki, təsadüfən

arxamızca gəlirlər, yavaĢıt, qoy ötüb

keçsinlər...

DadaĢ elə də etdi. Amma cipin biri

ötüb yüz metr qabaqda getsə də, o biri

arxada qaldı. Bu, açıq təhdid idi. Əmənov

telefonunu çıxardıb ġərifə zəng etdi və

mühafizəçilərdən 5-6 nəfər də götürüb trasa

gəlməsini tapĢırdı.

-Bunların markası nədi? – Bahalı,

yoxsa ucuzluqları ilə hara mənsub

olmalarını bilmək olardı. Bacıoğlu

kəkələdi:

-Rang RRR-o-vverdilər iiikisi də...

Biri dövlət nömrəsidi, o biri də...

-Kəkələmə ə! – Əmənov acığını

bacıoğlusunun üstünə tökdü. – ġərif indi

uĢaqlarla çathaçatdadır. Onlar gəlməmiĢ

saxlama. Özünü də tox tut. Sən Əmənovun

bacısı oğlusan!

Arxadakı maĢın lap bir metrlikdə

idi. Qabaqda gedən də sürətini elə

tənzimləmiĢdi ki, üç-dörd metrlikdə sürüdü.

Daha bu, açıq-aĢkar təqib idi. Əmənov

tapançanı çıxardıb hazır saxladı. Bu vaxt

arxadakı maĢın onların maĢını ilə yan-yana

sürməyə baĢlayanda Əmənov həmin

maĢındakı adamı tanıdı və tapançanı tez

qaytarıb yerinə qoydu. MaĢındakı MTN-in

rayon Ģöbəsinin sədr müavini Cəfərov idi.

“Zemlyak” dediyi bu Ģərurlu gənclə rayon

səviyyəli tədbirdə tanıĢ olmuĢdular.

Əmənov tez telefonunu çıxardıb

ġərifi yığdı və izah etdi ki, gəlmələri lazım

olmadı, geri qayıtsınlar. Sürücüyə isə

maĢını saxlamağı tapĢırdı. Qabağa ötən

ikinci maĢının sürücüsü isə iĢarə etdi ki,

saxlamayın, ardımızca gəlin.

Əmənovgilin öz kafesində

kabinetlərin birində üz-üzə oturmuĢdular.

Cəfərov Bakıdan gələn əməliyyatçını

Əmənova təqdim etdi, özü isə tualet

bəhanəsi ilə kabinetdən çıxdı. ToppuĢsifət

əməliyyatçı gülümsündü, cibindən bir fləĢ-

kart çıxardıb əlində tutdu və dedi:

-Mayıl müəllim, bizə daxil olan

məlumata görə paytaxtda ən bahalı brilyantı

son bir ayda siz almısınız, eləmi?

162 № 4 (16) QıĢ 2015

Əmənovun heç tükü də

tərpənmədi.

-Bəli, mən almıĢam... Burda nə var

ki? Mən biznesmenəm. Cənab Prezident biz

sahibkarlara...

Əməliyyatçı sırtıqcasına qocanın

sözünü kəsdi:

-Biz nə deyirik ki? Sizin imkanlı

adam olduğunuzu kim bilmir ki?! Sadəcə o

brilyant oğurluq imiĢ. Onun sahibi

öldürülüb. Meyidi də yandırılıb... MəĢhur

ginekoloq xanımmıĢ... Buyurun, bu da

qəzetdə gedən yazı...

KiĢinin dalağı sancdı, onu

dolaĢdırmaq istədiklərini anlasa da, arxasını

yerə vurmadı:

-Siz bunu mənnən niyə

soruĢursunuz axı?! Mən ki, bunu

mağazadan almıĢam?! Mağazanın çekini də

təqdim edə bilərəm...

-Mağazanın sahibi artıq həbs

olunub. Cənab nazirin göstəriĢi ilə sizi də

istintaq üçün Bakıya aparmalıyam... Amma

təbii ki, getməyə də bilərsiniz...

-Necə yəni? – Əmənovun

burnunun ucu giciĢdi. Sövq-təbii barmağını

uzadıb burnunun o qırğı dimdiyinə oxĢayan

hissəsini qaĢıdı və Cəfərovun da içəri

girməsini görüb ürəkləndi. – Mən nə

etməliyəm?

Bu dəfə Cəfərov dilləndi. Söhbəti

eĢitməsə də, məsələdən tam hali biri kimi

dedi:

-Zemlyak, heç nə. Elə o brilyantın

dəyərində yüngülcə bir ödəniĢ, hörmət...

Dost payı. Bundan yuxarının da xəbəri

var...

-Yuxarı deyərkən?.. –Əmənov

təslim olmaq istəmirdi.

Əməliyyatçı bu dəfə lap sırtıq

yerinə saldı və qıĢqırdı:

-Bizi niyə incidirsiniz?! Bizim

yuxarımız kim olmalıdır ki?! Cənab nazirin

öz tapĢırığıdır bu! Sadəcə sizin

ağsaqqallığınızı nəzərə almağı da

tapĢırmıĢdı... Siz isə... Mən çıxıram bayırda

bir siqaret çəkəm, sonra da zəng edəsi

yerim var. Siz Cəfərovla bu fləĢdəki

videoya da baxın mən gəlincən. Çox deyil,

on dəqiqəlikdir... Bu da notbuk...

KiĢinin əlləri yenə Lakçi Ələddinin

əlləri kimi baĢladı əsməyə.

(Dəmi gəlib, bu Lakçi Ələddindən

danıĢım sizə, bir az gərginlik götürülsün.

Demək, Mayılgilin kəndində bir Ələddin

vardı, boyu əsl basketbolçu boyu idi, iki

metr yeddi santımetr! Di gəl ki, arvadı

kəndin ən balacaboy qadını idi. Adı

Qəmzə olan bu qadın düz səkkiz uĢaq

doğmuĢdu ki, səkkisi də elə kəndin o biri

uĢaqları kimi orta boylu idi. Hamı qalmıĢdı

məəttəl: ən hündür adamla ən qısaboy

qadının övladları nə təhər oldu ki, belə

ortaboylu oldular. Onu da deyək ki,

Ələddinə cavanlıqda kəndin heç bir qızı

getmədi. Əvvəla, çox çirkin idi. Ġkincisi də,

deyilənə görə Ələddinin cinsiyyət orqanı o

qədər yekə imiĢ ki, dizinəcən sallanırmıĢ.

Bu da gənc kəndli qızları qorxutmuĢdu.

Amma əsas məsələ qaldı. Bu Ələddin çox

zəvzək adam idi. Birini gördümü, salırdı

çənəsinin altına, beynəlxalq vəziyyətdən

tutmuĢ, çayda balığın azalmasınacan

qırıldadırdı. Adam olmayanda Ələddin öz-

özünə danıĢardı. Bir də bu bədbəxtin əlləri

əsirdi. əsmirdi, bəlkə titrəyirdi. Üzünə,

əllərinə elə bil Ģabalıdı lak çəkmiĢdilər.

Qolları çox uzun idi, ona görə az qala

dirsəyinəcən pencəkdən çöldə qaldığından

üzü kimi əllərinin də dərisi laklı döĢəmə

kimi parıldayırdı. Tay-tuĢları zarafatla

deyirdilər ki, bu doğulanda bədənini

laklayıblar. Ona görə həm dərisi parlakdır,

həm də özü zəvzək. Nə ağzı sözünə baxırdı,

nə əlləri. Bu səbəbdən də kənddə ona Lakçı

Ələddin deyirdilər... Bax, indi Əmənovun


əlləri titrəyirdi, üstəlik baĢı da əsməyə

baĢlamıĢdı.)

Nə qədər cəhd eləsə də, əlləri

titrədiyindən fləĢ-kartı netbookun yuvasına

sala bilmədi. Axırda Cəfərov fləĢ-kartı özü

alıb yerinə taxdı, düyməsini basıb siqaret

çıxarda-çıxarda dedi:

-Lazım olsa, deyərsiniz mən də

çıxaram.

Ekranda əvvəl Nailə göründü.

Sonra o özü gənc qadını qucaqlayıb özünə

tərəf çəkdi və...

KiĢi netbooku götürüb döĢəməyə

çırpdı. Sonra tərs-tərs Cəfərovu süzüb

bağırdı:

-Sabah gəlib istədiyinizi alarsınız...

zemlyak!

***

KiĢi mülkə çatanda sancı yenə

qarnını doğrayırdı. Özünü güclə tualetə

çatdırdı. Nə illah eləsə də, bir az səsli

yeldən baĢqa heç nə gəlmədi. “Quru

sancıymıĢ ki... Yox, bu ayrı sancıdır... Nə

təhər oldu, Nailəni satın aldılar bunlar?

Qorxutdular? Yox, inanmıram. UĢağı

bağçaya qoyannan sonra məktəbə gedir.

Gizlicə evə giriblər... Pəncərənin

reĢotkasını doğrayıblar... KKB-ni

tanımırsan? Bunların əli uzundu axı...

Ucubulux kimi... Eynən... Gərək gedim pul

çıxardım... Yox olmaz, kabinetdəki seyfi

açam gərək... Məndə də az yoxdu... Sənə

deyən gərək, ay Əmənov, sənin harana 100

minnik medalyon yaraĢır?! 10 minlik

alaydın də!.. Vay qarnım, bu nə sancıdı, ə?!.

O nə yuxuydu görürdüm, ay allah? Qırmızı

tısnbğa, qara sancı, böyürtkənlikdə Ģalvarını

sivirmək... Eh... Görəcəkli günlərimiz

varmıĢ...”

MƏSCĠD

Kəndin lap ortasında tikilmiĢ tək

minarəli məscid Əmənovların mülkündən

sonra ən gözəgəlimli tikilidir. Uzaqdan

kəndə baxanda ilk görünən Əmənovun

ġüĢəli mülkü, ikinci gözədəyən məscidin

tək minarəsi idi. Gümbəzi kaĢılarla

bəzədilmiĢ, ərəb hürufatıyla qızılı xətlə

yazılmıĢ allah kəlamı göz oxĢayırdı. GiriĢ

qapısının sağında üstü yazılı qara bayraq,

solunda isə yaĢıl bayraq asılıb. Məscidin

hündür minbəri, geniĢ namaz zalı vardı.

Kəndin əhalisi üç yüz əlli nəfər olduğu

halda, məscid 500 nəfərlik idi.

ġərif fikirli halda məscidin

qabağında dayanmıĢdı. Bura niyə gəldiyini,

nə axtardığını yadına salmaq istəyirdi.

QızarmıĢ gözlərindən, batmıĢ ovurdundan

və ruhu uçmuĢ kimi görünən simasından

onun çox əzab çəkdiyi bilinirdi.

Beynində nəsə yanıb söndü. Niyə

gəldiyini xatırladı.

ġərif axund Süleymanı məsçiddə

tapmadı. Əslində atasının tikdirdiyi bu təzə

məscidə (qədimlərdə burda məscid

olmamıĢdı, sovet dağılhadağılda iki otaqlı

günbəzsiz, minarəsiz bir məscid tikmiĢdilər

ki, indi təzə məscidin həyətində olan həmin

otaqlardan mədrəsə kimi istifadə olunur)

mollalıq az iĢ vardı. Ölü düĢəndən-düĢənə,

kəbin kəsdirən olanda, bir də kimsə kitab

açdırıb taleyinə-filanına baxdıranda gələn

olurdu bura. Son zamanlarda məsciddə

mədrəsə açılmıĢdı və kəndin özündən, elə

qonĢu kənddən də bura ərəb əlifbasını,

Quranı öyrənməyə uĢaqlar gəlirdi. Böyüklər

isə səhərdən-axĢamacan o qədər çalıĢırdı ki,

məscid-zad yada düĢmürdü. Ona görə

Süleyman da ya kəndin ayağındakı Aralıq

dedikləri yerdə özünə bab adamlarla

söhbətləĢər, ya da çayxanada çay içə-içə

164 № 4 (16) QıĢ 2015

dost-tanıĢıyla gaplaĢardı. Buna görə ġərif

maĢını Aralıq tərəfə sürəndə yolda axundu

görüb saxladı və siqnal verib onu maĢına

çağırdı.

-Əssalamün-əleküm, xoĢ gördük,

ya allah! Ya allah!

ġərif bu adamdan heç xoĢlanmasa

da, indi iĢi düĢdüyündən məcburən Ģirin

dilini iĢə saldı və mollanın cibinə bir əllilik

basıb dedi:

-Axund, sənə iĢim düĢüb, amma

gərək yox demiyəsən...

Axund bir istədi tərəzi götü yerə

döysün, amma bu ġərifin ondan

xoĢlanmadığını yadına salıb tez dilləndi:

-Boyyy, bu nə sözdür? ġəxsinizə,

cəmiyyən ailənizə, ələlxüsus də atanız

Mayıl müəllimə hörmət və ehtiramım

sonsuzdur...

ġərifin hövsələsi daraldı:

-Molla, sən mənim canım, qanım

onsuz da it qanından betərdir bu saat, gödəy

elə...

Heç söhbətə-filana elə sən deyən

ehtiyac qalmadı. Molla məsələdən hali idi,

amma iĢ poxlu iĢ olduğundan bir az çəm-

xəm eləyirdi. Bir də ġərifin ayaq üstə

ölməsi mollaya yer eləmiĢdi. Bu pullu gədə

həftədə də olmasa, ayda bir dəfə mollaya

görüm-baxım edərdi.

...- Sən gərək bunu eliyəsən...

Mənim vəziyyətimi ki görürsən? Bir xata

idi oldu... Gərək kənddə səs-küy düĢməmiĢ

yoluna qoyaq bunu...

Mollanın boğazı biçilmiĢdi. DanıĢa

da bilmirdi.

Söhbət ağır keçsə də, razılaĢdı.

Daha doğrusu, cibinə qoyulan pula bir az da

əlavə olunandan sonra “oldu” deyib

maĢından düĢdü.

QƏBĠR DAġA ÇIXIR

Ġsti adamın baĢını deĢirdi. Yenə

baĢqa yer olsa, cəhənnəmə, vay o gündən

ki, belə istidə qəbiristanda olasan.

Qəbirlərdən qalxan qaramat da istiyə

qarıĢıb çökür adamın üstünə. Elə bil o dini

kitablarda deyilən qır qazanındasan. Bir

yandan da istidən ağırlaĢmıĢ meyitdən

qalxan iy-qox. O biri ölülərə nə var ki?!

Onları yuyurlar, sidri-kafir, vaciba səpirlər,

kəfənə tuturlar. Bu bədbəxtinki danıĢılası

deyil. Ailə də imtina edib. Nə məscidə

yaxın qoydular, nə yuyata apardılar, nə

kəfənə tutdular, eləcə öz paltarında

gətiriblər qəbiristana. Özü də tək deyil,

yalançılar sözü, ikicanlıymıĢ...

Adətən meyit basırılanda kəndin

kiĢilərinin yarıdan çoxu dəfndə iĢtirak

edərdi. (Qadınların burada dəfnə

gəlmədiyini bilirsiniz.) Ġlk dəfəydi ki, belə

mərasim olurdu burada. Cəmi altı adam

idilər. Onun da üçü pulla tutulan qəbir

qazanlar.

Allahın almıĢlığına bax ki, səhərdən

bəri iki yerdən qəbir qazıblar. Ġkisi də daĢa

çıxıb. Torpaqlayıb, təzəsini qazıblar.

Nisbətən yaĢlıları deyir ki, bu da daĢa çıxsa,

elə əhlədsiz-zadsız, atın çalaya, üstünü

torpaqlayın?! Bə nədi?! Torpaq qəbul

eləmir də...

Allahdan üçüncü daĢa çıxmadı.

Meyidi qəbiristanın ayağında qazılmıĢ

qəbirin əhlədinə böyrü üstə qoyub üstünə

beton piltələr döĢədilər və bir müddət bir-

birinə baxdılar. Molla da gəlməmiĢdi, ona

görə nə edəcəklərini bilmədilər. Ġçlərində

daha yaĢlı görünəni əlini göyə tutub dilinin

altında nəsə dedi və əzbər bilmədiyi fatihə

surəsinin son cümlələrini söyləyib salavat

çevirdi:


-Surətil mübarəkətil fatihə...

Allahın məsəlli əla Məhəmməd və ali

Məhəmməd. Allah keçsin günahınnan.

Allah Ģeytana lənət eləsin...

Sonra belləri götürüb qəbiri torpaqla

doldurmağa baĢladılar.

Yasəmənin ailəsi, eləcə də kənd

camaatı meyidi el adətiylə dəfn eləməkdən

imtina eləmiĢdi. Ona görə də ġərifin

Ģəhərdən gətirdiyi bu iĢçilər qızın

cənazəsini gətirib necə gəldi basdırdılar...

ĠĢin sonuna yaxın kənd məscidinin

axundu özünü yetirdi. Cibindən kiçik bir

“Bəyaz” (el arasında kiçik həcmli dini

kitaba belə deyirdilər) çıxardıb “Yasin”

surəsini bəlağətli səslə, son hecaları uzada-

uzada oxumağa baĢladı. Amma ölünü dəfn

edən həmin altı nəfər gözləĢərək bir-bir

aradan çıxdılar. Qəbiristanda tək qalan

molla isə yarıkönül də olsa oxuyurdu.

Ürəyində ġərifin əbəəcdadını qəbirdən

çıxardırdı: “Ġt oğlu, sənin yeddi arxa

dönəninin ağzını... öz poxundu, özün də

qaĢıqla, məni niyə zibilə salırsan? Beləsinin

üstündə Quran oxumaq haramdır axı, ay

allahın tuği-lənəti... Nolsun məscidi atan

tikdirib?! Bu əslində elin malıyla elə xidmət

etməkdir, bunun baĢqa adı yoxdur ki, ay

allahın bəlaları! Allah sizin bəlanızı versin

elə... mənim kimi bir namaz əhlini, din

adamını da öz zibillərinizə ortaq etməyin,

allah xatirinə!..”

Dili isə baĢqa sözlər deyirdi:

...-bissimillahi rəhmanil rəhiiiim,

əzzü billahi Ģeytani rəciiiim...

***

-Dünən kənddə nə baĢ verib? Kimi

dəfn edirmiĢlər?

Səhər yeməyindən sonra Mayıl kiĢi

üzünü gözləri quyunun dibinə batmıĢ

ġərifə tutub sual verəndə oğlan əvvəl çaĢdı.

Atasının bunu hardan eĢitdiyinə təəccüb

etsə də, bu qoca çekistin (atası gəncliyində

bir neçə il milli təhlükəsizlik sistemində

çalıĢmıĢdı) neçə gözü, neçə qulağı

olduğunu yadına salıb özünü topladı və heç

hazır olmadığı bu suala qeyri-müəyyən

cavab verdi:

-Mən də eĢitmiĢəm... amma...

-Nə amma?! Mən sənə demiĢəm

ki, burda ölü düĢsə, mütləq yasda iĢtirak

et... Toy olsa, yenə iĢtirak et... Sən mənim

sözlərimi niyə bu qulağınnan alıb o birinə

verirsən? Böyük qardaĢın gəlsin, səni ora –

broylerə göndərəsi olacam deyəsən...

Yerinizi dəyiĢsəniz yaxĢıdı...

ġərif tez əl-ayağa düĢdü:

-Ay papa, insafın olsun də!.. Kim

dedi ki, mən iĢtirak etməmiĢəm? Molla

Süleymanı xahiĢ-minnətlə qəbiristana mən

göndərmiĢəm! Qəbir qazanların pulunu mən

vermiĢəm!.. Dəfndə iĢtirak etməməyimin də

səbəbi vardı...

-Nə səbəb? Bax o səbəb nə idi?! –

Qoca az qala bağırdı. Arvadı gəlib onun

yanında dayanıb yalvardı ki, qıĢqırmasın,

təzyiqi qalxar.

-Səbəb oydu ki, hamı – ailəsi də,

kənd də ölənnən imtina etmiĢdi. Heç

məsciddə yumağa belə qoymadılar... Elə

paltar-palazda basırdılar getdi...

Humay xanım da dil-dodağı əsə-

əsə oğlunun sözünün üstünü gəldi:

-Mayıl, deyirlər, ölən qız əxlaqsız

imiĢ... UĢağı qınama...

-Bizim iĢçiydimi? – kiĢi oğlundan

əl çəkənə oxĢamırdı.

-Hə, fermanın qızlarınnandı...

-Get, ailəyə mənim adımnan

baĢsağlığı ver... Ġki meĢok un, bir meĢok

qənd, bir kilo çay, bir də fermadan bir əlli

kilo ət verən cöngə apar ver yas evinə...

Qızın iki aylıq maaĢını da ver ailəsinə...

166 № 4 (16) QıĢ 2015

Mollaya da pul ver, gedib məclisdə Quran

oxusun...

“ÖZLƏRĠNƏ QƏBĠR YERĠ

SEÇMƏYƏ GƏLĠBLƏR...”

Bir dəstə oğlan kəndin ayağındakı

qəbiristandan bir az aralıda, çəmənlikdə

uzanıb söhbətləĢir, hərdən də xısın-xısın

danıĢır və gülüĢürdülər. Dörd nəfər kart

çəkir, qalanları hay-küylə onlara tamaĢa

edirdilər. Birdən onlardan biri ayağa qalxıb

sağa-sola ləngər vura-vura kəndə tərəf üz

qoydu. Gənclərdən biri gözləri axa-axa,

ağzından sözlər tökülə-tökülə onu göstərib

qıĢqırdı:

-Qoymuyun, kəndə gedir...

O birilər bircə anda ləngərləyən

oğlanı tutub saxladılar, eynən onun kimi

yıxıla-yıxıla hamısı bir ağızdan:

-Kazım, hara??? Belə olmaz kiii...

Oğlan zulum-zulum ağladı:

-Mənim bacım... Yasəmən...

Oğlan baĢala barmağını

dodaqlarına tərəf aparıb “sussss” dedi.

Amma birdən özü bağıra-bağıra gülməyə

baĢladı:

-Ayyy uuuĢaxlar... Mən.. mən...

ha-ha-haaaaa... Mən... uçuraaaam! Ha-ha-

ha...

O biri qardaĢ gəlib Kazımın qoluna

girdi. Hiss olunur ki, o da nəĢəlidir, amma

ayaq üstdə dayana bilir. Gözünü dolandırıb

qəbiristana baxdı, özləri kimi nəĢədən

gözləri çevrilən gənclərə baxdı və bağırdı:

-Mənə silah verin!!!

Bu vaxt yerdən çıxıbmıĢ kimi iki

saqqallı adam onlara yaxınlaĢdı. Nisbətən

yaĢlısı, bu ara adamına oxĢamayan Kazımla

Nazimi qucaqladı, qulaqlarına “dərdinizə

Ģərik oluram, allah təbariki və talə öz

yaratdıqlarını tək qoymur, axtardığınızı

bizim vasitəmizlə sizə çatdırar inĢaallah”

deyib digər gəncləri süzdü, yanındakı gənci

göstərdi və gülümsündü:

-Mən sizin kəndçiniz Ġmdadın

dostuyam. Kəndinizə qonaq gəlmiĢəm,

inĢəaallah tezliynən görüĢərik!..

Saqqallılar qəfil gəldikləri kimi də

yox oldular.

Kazım da onların ardınca qaçmaq

istədi. Oğlanlar onu tutub yerə yıxdılar.

Hərəsi bir tərəfindən yapıĢıb xısın-xısın

gülüĢdülər. Və elə gülə-gülə qəfildəncə

ağlaĢmağa baĢladılar.

Qəbiristandan çıxan iki qəbirqazan

onlara baxa-baxa baĢlarını buladılar.

Nisbətən cavan qəbirqazan yaĢlı həmkarına

baxdı:

-Bunlar burda neynirlər?

Usta hirslə dedi:

-Mən nə bilim neynirlər?! Özlərinə

qəbir yeri seçməyə gəliblər!..

Bu vaxt qəbiristanın nisbətən

hündür yerində olan ailə qəbirlərini ziyarət

edən filosof Nazim Niyaz torpaqda sürünə-

sürünə gah ağlayan, gah gülən gənclərə

baxır, bir-birindən tuta-tuta az qala

iməkləyən bu biçarələrin dərdini anlamağa

çalıĢırdı.

Qəbiristanın alçaq hasarlarının

dibində Ģaqqıltı eĢidib diksindi. Yaxına

gəlib səsə eĢitdiyi yerə nəzər saldı. Ġki

tısbağa idi. Biri arxası üstdə aĢmıĢdı. O biri

isə geri çəkilir, sonra sürətlə (əlbəttə,

tısbağa sürətiylə) gəlib yoldaĢına zərbə ilə

vurur, onu düĢdüyü vəziyyətdən xilas etmək

istəyirdi. Bir neçə dəfə belə etdikdən sonra

həmin tısbağa, deyəsən anladı ki, bu cür

olmur. Ona görə dah geri çəkilib sürətlə

gəlmədi, sadəcə baĢını yoldaĢının altına

soxub onu baĢı ilə qaldırmağa cəhd etdi.

Bir-iki belə həmlədən sonra, nəhayət, o

istəyinə çatdı – ikinci tısbağa artıq ayaqları


üstdə idi. Onlar indi baĢ-baĢa dayanıb bu

qələbələrini qeyd edirdilər...

Filosof tısbağalara baxa-baxa

qalmıĢdı. O, uĢaqlıqdan bu qəribə

məxluqları seyr etməkdən doymazdı.

Amma onların belə məharətini ilk dəfə idi

görürdü.

MĠNAYƏ VƏ GƏRAY ƏHVALATI.

DAġQALAQ

Nazim Niyaz qəbiristandan çıxanda

Narıngül qarıyla rastlaĢdı. Qarı əlini

gözünün üstünə qoyub inəyini hohalayırdı:

-Bijjjjje, bijjjjjjje, ooooooo-

hoooo... bijjjjje....

O qarının qənĢərində dayanıb

təəccüblə soruĢdu:

-Narıngül nənə, bu nə hal? Nə

hohalıyırsan?

Qarı diqqətlə baxdısa da onu

tanıya bilmədi:

-Ədə, o Əmənofun oğlusanmı?

-Yo-ox, Narıngül nənə, mən Mirzə

Məmmədin nəslinnənəm... QarakiĢinin,

Səlbinazın oğlanlarıyam... Yadındamı,

boğazım gələndə anam sənin yanına

gətirmiĢdi. Barmağını duza batırıb basdın

boğazımı...

-Həəə... Tanımazmıyım? NəaxĢı

gəlmisən Ģəhərdən? – Qarının üzü iĢıqlandı.

-Gəldim də, dedim bir ayağım

torpağa dəysin... Sən burda nə axtarırsan?

-Bevaya torpağa qadam... Qaçın,

gəlmeyin bı yannara... Ġnəyim neçə gündü

yoxa çıxıb... Qurd-quĢamı yemmi oldu?

Oğurladılarmı? Nəvlim axı? Biri də deyir

nəvən Əmənova satıb? O boyda Əmənov

mənim inəyiməmi qalıb? Hıy?

Filosof kənddə olub-bitənləri

öyrənmiĢdi deyin, dərinə getmədi.

Qəbiristandakı baĢ daĢlarını oxuyub onlara

tərəf gələn Qayım Qədimi görüb üzünü ona

tərəf tutdu:

-ġair, gəl səni gör kiminlə tanıĢ

edəcəm? Kəndimizin ən yaĢlı sakini

Narıngül nənədir...

-Bu kimdi, ədə? Əmənovun

gədələrinnənmidi?

-Yox, nənə, yox. Bu, Ģairdir...

-Nə, Ģairmi? Səməd Vurğun kimi?

-Yox, onnan da yaxĢı Ģairdir.

ġair qarının yanıb kösöv olmuĢ

əllərindən tutdu, dodaqlarına sarı aparıb

öpdü:

-Necəsən, nənə?

Arvad əllərinə toxunan kiĢi

nəfəsindən titrədi. Silkələndi, ağzının

qıraqlarında yığılmıĢ ağappaq kəfi həmin

öpülən əlinin dalıyla silib qəddini düzəltdi:

-Sağ ol, yaxĢıyam... Allah razı

olsun...

ġair arvadın bu halını seyr edib

dedi:

-Ay nənə, qəbiristanın ayağında bir

daĢ qalağı var, o nədi elə? Axı bu boz

çöllərdə bir daĢ tapmaq müĢkül iĢdir, bu

boyda daĢı kim ora töküb?

Nazim Niyaz Ģairin onu yaman pis

yerdə haxladığından sarsıldı. Qarıya mane

olmaq istədi. Amma artıq gec idi. Arvad

baĢlamıĢdı danıĢmağa.

-Ədə, bala, bu yeddi para kənd

üzülüb-büzülüb bu OfĢara yığıĢanda

QaraĢalvar tayfasıyla ġahsevən yola

getmədi... Ona görə qəbirsannıxları da ayrı-

ayrıdı... Nə baĢınızı ağrıdım, QaraĢalvardan

Minayə adında qız ġahsevənnən Gəray adlı

oğlanla alıĢıb-veriĢillər, yanı səviĢillər...

Gün o gün olur ki, Minayənin qarnı

burnuna dəyir... Amma nə ġahsevən oğlanı

o qızla evlənməyə qoyur, nə QaraĢalvar o

qızı oğlana verir. Biçarə qız arada qalır...

Öyünnəri ölən, meyidi arada qalan

Yasəmən kimi... Nə baĢıızı ağrıdım, qızın

168 № 4 (16) QıĢ 2015

da qarnı gün-günnən iriləĢir... ĠĢdən xəbər

tutan QaraĢalvar camahatı qızı burda

daĢqalağ eliyirlər...

-Nə təhər yanı?! – ġairin rəngi

qaçdı. – Siz bunu öz gözlərinizlə

gördünüzmü?

-Yox, ay bala, mən onda çox xırda

olardım... Amma böyük bacım öz gözləri

ilə görmüĢdü... Yazıq bacım o hadisədən

sonra havalandı... Kənddə o yaĢda olan

qızların çoxu havalanmıĢdı... Allah Mirzə

Məmmədə irəhmət eləsin... Onun böyük

oğlu həkimmiĢ... Gəlib o xəstə qızları

malicə elədi... Mənim bacımnan baĢqa

hamısı sağaldı... Bacımsa bir gün quyuya

düĢüb öldü...Üüüüüü-ühüüüü... Can ay bacı,

can, can... Elə o hadisədən sohra bı

QaraĢalvar camahatı nəhlətləndi... O

vaxtdan üstlərinə gün doğmur... Yadınızda

qalsın: o yerdə ki, qadın ayaq altda oldu,

orda çayır da bitməz...

SarsılmıĢ Ģair əyilmiĢ üzünü uzun

dırnaqlı çeçələ barmağıyla qaĢıya-qaĢıya

dedi:

-Bə bu daĢı hardan gətiriblər, axı

burda daĢ olmur?

-Ġki ağac o yanda qaraĢalvarların

öz kəndləri vardı, elə adı da QaraĢalvardı.

Orda yerin altı sal ağappaq daĢdı, qazıb

ordan arabaynan gətirmiĢdilər, daĢqalax

eləməydən ötrü... Özü də birinci daĢı qızın

özcə dədəsi atmıĢdı, sohra nənəsi, sohra

qardaĢ-bacıları, sohra əmisi, dayısı, xalaları,

mamaları, əmi uĢaxlar, xalauĢaxları... Day

yerdə qalannar atanda qız ölmüĢmüĢ... Elə

ölüsünə atıblar... Əyər o yana yoluuz düĢsə,

mınnan da yekə qalaxlar göreyissıız...

Düzdü, indi boyunnarına almıllar, dellər ki,

orda zəmi yerlərini daĢdan təmizdəməydən

ötəri o daĢ qalaxları toplanıb, amma yalan

dellər, öz ağızdarınnan eĢitmiĢəm....

Derdilər kin, binamus iĢ tutan adamları

oralarda daĢ-qalax eliyiblər... Eyzən

Yasəmən kimi... Onu daĢ-qalax eləmədilər,

amba adam kimi ölməyə də qoymadılar,

ölüsün biavza elədilər – Quransız, kəfənsiz

quyladılar... YaxĢı... Mən gedim inəyimi

axtarım, gün qalxdı...

Qarı yaĢsız gözlərini baĢındakı

cunanın ucuyla sildi. Sonra heç nə olmamıĢ

kimi üzünü çevirib yanlarını basa-basa

getdi. Bir azdan qəbiristanın üstünü ağıya

bənzər bir səs bürüdü:

-Bijjjje, bijjjje, oooooo-hooooo....

– Arvad qəfil döndü Ģairə tərəf və baĢını

buladı. – Ədə, a bala, indi siz bu boyda yolu

vurub bura gəlmisıız ki, Əmənov sizə

nəmər verəcək? Ay-hay... Ə, gedin özüuza

sənət tapın, a bala... Ona da Əmənov

deyəllər... Sıxsan, suyu da damlamaz...

ġairlə filosof mat-mat qarının

arxasıncan baxa-baxa qaldılar. Əslində

filosof iĢdən agah idi, qarının

görücülüyündən xəbərdardı. Amma bunu

Ģairə çətin ki, inandıra biləcəkdi. Ona görə

elə baĢıaĢağı “eeehhh” eləyib susdu.

ġair isə son vaxtlar özündə baĢ

verən ikiləĢmədən əziyyət çəkirdi. Ġndi

budur, savadsız bir kəndçi qarı da onları

ittiham etdi. O isə haqq ilə nahaqqın

arasında qalmıĢdı. Bir tərəfdə evdə yemək,

paltar, kirayə pulu gözləyən ailəyə pul

aparmaq üçün imkanlıların qabağında ikiqat

olmağa hazır olan miskin bir Ģair Qayım

Qədim, o biri tərəfdə bütöv, əyilməz,

vüqarlı olub gözəl əsərlər yazmaq istəyən

Ģair Qayım Qədim vardı. Bəs o hansını

seçsin?

Yadına qraf Tolstoyun məĢhur

kəlamı düĢdü:”ġəri tanımaq üçün onun

meyvələrindən dadmaq gərəkdir.” Elə bu

düĢüncələrlə hələ də baĢını yerdən

qaldırmayan filosofa sarı döndü:

-Didronun “Rahibə”si yadındadır?

-Hə, təkcə zəmanəsinin deyil,

bütün zamanların ən cəsarətli romanıdır.


-Orada təxminən belə sözlər vardı:

“Tabe olacağına, boyun əyəcəyinə and

içmək, insanın ən təməl haqqından -

azadlığından imtina etməsidir.”

-Vəkilin məhkəmə çıxıĢındandır...

-Həəə, cənab filosof... Belə-belə

iĢlər... Nə deyirsən, bəlkə gedək köhnə

QaraĢalvara?

ġair baĢını buladı:

-Biz Hadıyevə söz verdik axı,

onunla Əmənovgilə getməliydik?

QaraĢalvar qaçmır ki...

Qarının söhbətindən sonra

darmadağın olan Ģair tez özünü yığıĢdırdı:

-Elədir, qrafın məsləhətindən

çıxmaq günah olardı...

Nazim Niyaz dostuna elə baxdı ki,

elə bil onu təzə görürdü. ġairin hərdən

hallüsinasiyalı vəziyyətdə olduğundan

xəbərdar idi. Ona görə üstünü vurmadı.

QIRMIZI. QIPQIRMIZI

Kəndin bütün küçə-bacalarını bir

günün içində qırmızı rənglə rəngləməyə

baĢladılar. Ona yaxın adam əllərində iri,

uzunqol fırça elektrik dirəklərini, ağ miĢar

daĢıyla hündür hasara alınmıĢ kəndin baĢ

küçəsinin hasarlarını, hasarın ora-

burasından görünən köhnə-külüĢ kənd

evlərinin qapı-bacalarını, hətta evlərin

damına vurulmuĢ Ģiferləri belə qırmızıya

tutmuĢdular. Kəndin baĢ küçəsi bir günün

içində baĢdan-baĢa iĢıqlara qərq olmuĢdu:

az qala hər elektrik dirəyinə ağ lüminissent

lampalar taxmıĢdılar. Lampalardan bir az

aĢağıda dirəklərin arasına bərkidilmiĢ iplərə

yol boyu rəngbərəng Ģarlar düzülmüĢ,

bayraqcıqlar asılmıĢdı. Yüz metrdən bir

yolun sağ-solunda ölkə baĢçısının və onun

atasının iri, gülümsəyən portretləri

asılmıĢdı. Bir portretdə isə onlar qarĢı-

qarĢıya duraraq dərin fikrə getmiĢ, nə

barədə isə düĢünürdülər. BaĢqa bir Ģəkildə

onlar krantdan su kimi axan nefti üzlərinə

sürtürdülər...

BaĢ küçənin sağ-solunda tikilmiĢ

hündür hasarların üstündə bəzi yerlərdə Ģir,

bəzisində pələng heykəlləri qoyulmuĢdu.

Qəribədir ki, bu fiqurlar da qırmızı, daha

doğrusu qıpqırmızı rənglə boyadılmıĢdı.

Bu vaxt hasarın dibindən bir

tısbağa çıxıb bu hündür divarı ürkək

nəzərlərlə seyr edə-edə tələsmədən yoluna

davam elədi. Əslində bu divar dünən burada

yox idi və yazıq tısbağa da təzəcə tikilmiĢ

divarın o üzünə keçmək istəyirdi. Amma

bayaqdan yola çıxsa da bu hay-həĢirin, ağlı-

qırmızılı iĢıqların, rənglərin içində özünü

narahat hiss edirdi və tərs kimi divar da

qurtarmaq bilmirdi. Elə bu vaxt əli fırçalı

rəngsazlardan birinin gözü tısbağanı aldı.

Eləməyib tənbəllik fırçasını vedrədəki

qıpqırmızı boyaya batırıb tısbağanı da

rəngləməyə baĢladı. BaĢını, gödərək

quyruğunu və ayaqlarını içəri çəksə də

tısbağa əslində onun üstündə çox qəribə bir

oyunun oynanıldığının fərqindəydi.

Uzaqdan burnunun aldığı bu baĢgicəllədən

qoxu və zəhər tamı burnuna, gözlərinə

dolaraq onu varmıĢnan yoxmuĢun arasına

soxurdu. Özünü bu qorxunc təmaslardan

xilas eləməkçün baĢını və ayaqlarını çölə

çıxardaraq haragəldi sürünməyə baĢladı.

Cavan rəngsaz uğunub gedir, maĢın yoluna

çıxmaqda olan qıpqırmızı tısbağaya baxa-

baxa atılıb-düĢürdü. Yanındakı yaĢlı kiĢi

ona təpindi:

-A gədə, allaha naxoĢ gedər, nə

qayırırsan?!

-Qırmızı tısbağa, qıpqırmızı,

qırmızı... – deyib uğunan oğlan nəhayət

yaĢlı yoldaĢının təpkisindən sonra yaĢarmıĢ

gözlərini silib gülməyinə ara verdi. YaĢlı

kiĢi acıqlı-acıqlı dedi:

170 № 4 (16) QıĢ 2015

-Kraskanın qoxusu onu piyan kimi

eləyib... Gedib maĢın altına düĢər, yazıxdı.

Götür onu, at hasarın o üzünə...

Oğlan əlinin rəngə batacağından

ehtiyat edərək tısbağanı qəzet parçasıyla

tutub daĢ atırmıĢ kimi hasarın o üzünə

tulladı...

...Bir az sonra özünü ora-bura

çırpan rəngli tısbağa axır ki, imsiləyib

həmcinsini tapdı. Tısbağalar bir saniyə

qabaq-qənĢər dayandılar və o biri tısbağa

üstü qıpqırmızı olmuĢ, özündən də bəd

qoxu və acı tam gələn tısbağanı qabaq

taxtasıyla ĢaqqhaĢaqq vuraraq itələyib öz

ərazisindən çıxartdı. Onu döyə-döyə qovub

TISBAĞALIQDAN çıxardan həmcinsinə

tısbağa dilində nə qədər and-aman eləsə də,

qulaq asmadı. Hətta bir az sonra səsə baĢqa

tısbağalar da çıxıb qırmızı tısbağanı

vurmağa baĢladılar.

Calayi-vətən olan qırmızı tısbağa

gəlib hündür hasarın dibindəki iki daĢın

arasına girdi. Bir az sonra iki sağ ayağıyla

qalxıb daĢlardan birinin üstünə çıxdı və

özünü böyrü üstə yerə atdı. Yerə

düĢməyiylə tərsinə çevrilməyi bir oldu –

ayaqları göydə fırlanan tısbağa əslində

intihar eləmiĢdi: 10-12 günə ac-susuz qalan

bu tısbağa elə bu vəziyyətdə də öləcəkdi...

QARA. QAPQARA

Dabbağ Ġdris aĢkarada

Əmənovlarla barıĢsa da, ürəyinin

dərinliyində qoruyub saxladığı kinini hər

gün yoxlayır, tərpədib dindirir, böyüdüb

bəsləyirdi. Bunu gizlicə eləsə də, düĢünürdü

ki, bir gün gələcək, onu oradan çıxardıb

hisli çıraq kimi ortalığa qoyacaq, özü ilə

həmrəy olan adamlarla əl-ələ verib o kinin

hisli-paslı iĢığında Əmənovlara qarĢı nə isə

edəcəkdi. O əmin idi ki, var belə adamlar.

Amma qorxudan səslərini çıxartmırlar.

Əvvəla, ona görə ki, çörəkləri Əmənovdan

gəlirdi, ikincisi Əmənovun qardaĢı, bacısı

uĢaqları, qohum-övladının iri cüssəli

oğlanları əllərini bellərinə verib kəndin

fermasının, dabbağxanasının, çiyələk və

taxıl tarlalarının, broylerin, asfaltzavodun

və Əmənovlara aid olan baĢqa obyektlərin

keĢiyini çəkir, dinənin, danıĢanın ağzının

üstündən vururdular. Hələ sonrası da vardı:

döydüklərini maĢına atıb polisə təhvil verir,

türməyə saldırırdılar.

Dabbağ Ġdrisin qardaĢı oğlu Ġmdad

bu yaxınlarda Əmənovların üzümlüyünə

düĢən atlarını çıxartmağa gedəndə

gözətçilər nəinki atı oğlana verməmiĢdilər,

hələ aralarında dava-dalaĢ da çıxmıĢdı.

Babası Zöhrab kimi güclü olan Ġmdad

Əmənovun iki qarovulçusunu basıb döysə

də, üçüncü, dördüncü də gəlib çıxmıĢ,

oğlanı qara tuluğa döndərib aparıb

cinayətkar kimi polisə vermiĢdilər. Həmin

atı da, üstəlik iki cöngələrini də satandan

sonra Ġmdadı türmədən çıxarda bildilər. Və

Ġmdad bir gecə əmisi Ġdrisin evinə gödək

Ģalvarlı, uzun saqqallı özündən nisbətən

yaĢlı bir oğlanla gəldi.

-Əmi, bu Ġmrandı, bizim rayondan

deyil, amma mənimlə türmədə qardaĢ olub.

Biz qolumuzu lezvaynan kəsib qanımızı

bir-birinə qatıb qardaĢ olmuĢuq. Özü də din

adamıdı, oruc tutur, namaz qılır...

Dabbağ Ġdris Ģalvarının ayağı bir

qarıĢ ayaqqabısından yuxarı olan bu

uzunsaqqal adama Ģübhəylə baxsa da,

marağını boğa bilmədi:

-Ə, bı vəhabi-zad dəyil ki?!

Ġmdadın rəngi qaçdı, özünü bir

təhər düzəldib dedi:

-Əmi, qurban olduğum allah

təbəriki və talə öz Qurani-Ģərifində buyurub

ki, səninlə savaĢanla sən də savaĢ... Biz

əhli-sünnəyə, din əhlinə, allah adamlarına


böhtan ataraq min cür adlar quraĢdırıblar.

Kimi vəhabi deyir, kimi Bin-Ladençi deyir,

kimi taliban, kimi də nə bilim nə?! Amma

dostum Ġmran da, mən də, bizim üzv

olduğumuz iman-Quran sahiblərinin cəm

olduğu Cümə Camaatı bir məsləkə qulluq

edirik: haqq yolunda savaĢmaq, allah

yolunda vuruĢmaq, Qarabağımızı da, elə

Vətənimizi də iĢğaldan qurtarmaq!

-YaxĢı, yaxĢı, qoy sənin dostun

mənim bir sualıma cavab versin: sizin

adamlar, elə bax bu qonağımız da, baxıram

ki, hələ sən özün də çustunuzdan bir qarıĢ

yuxarı Ģalvar geyinirsiniz. Bunun səbəbi

nədi? Hay?

Ġmdad Ġmrana baxdı. Ġmran

saqqalını tumarlayıb gülümsündü:

-Əmi, Ġmdadın əmisi, mənim də

əmim sayılır, Ģəriətə görə insan pak yerdə

oturub-durmalıdır. Bizim isə ətrafımız

çirkabnan doludur. ġalvarlarımızın balağını

ona görə qısa eləmiĢik ki, çirkaba

bulaĢmasın... Tualetlərimiz cəhənnəmə,

küçələrimiz də tualet kimidir axı...

Ġdris belə cavab gözləmirdi. Qırx

yaĢlarında bu adamın sərrast danıĢığı onu

ovsunladı. Amma daha bir sual da verməyi

üstün tutdu:

-Cəmi iki nəfərləmi haqq davasına

çıxacaxsınız?

-Yox, əlbəttə ki! Bizim sayımız

indi dünya üzrə milyonlarladır.

Əfqanıstanda, Çeçenistanda, Ġraqda,

Suriyada bizim döyüĢçülərimiz din, islam

yolunda vuruĢurlar. ĠġĠD – Ġraq Ġslam ġam

Dövlətini biz qurmuĢuq. Təbii ki, sizin kimi

ağsaqqalların, möhtərəm insanların köməyi

olmadan biz bu səviyyəyə çata bilmərik.

Baxın, Əmənovlar burada bir Ģər imperiyası

qurub. Ġnsanların torpağını, mal-qarasını

əlindən alıb, insanları kölə kimi iĢlədirlər.

Biz insanları belə alçaqlara qarĢı cihada

çağırırıq! Onların qanı halaldır! Ya allah!

Ġmdad da qonağa qoĢulub “ya

allah!” bağıranda Ġdrisin kürkünə birə

düĢdü. Kəndin ən nəhəng adamı olsa da

canında bir qorxu gəzdirən bu pəzəvəng

adam içindəki kini qovub yerinə salmaq

istəsə də o sözünə baxmadı, əksinə Dabbağ

Ġdrisə bunları dedirtdi:

-Mən allah yolunda sizə nə kömək

desəniz eliyəcəm...

Və dediyinə özü də mat qaldı.

...O gündən Dabbağ Ġdrisin bağının

ayağındakı köhnə daxma, hansı ki, bura

əvvəllər onların dabbağxanası idi, Ġmranla

Ġmdadın topladıqları tərəfdarların görüĢ yeri

oldu. (Qəribədir, elə bil bunlar adamları

əlləri ilə qoymuĢdular: heç bir həftə

keĢməmiĢ, ətraflarına xeyli adam

yığıĢmıĢdı.) Onlar burada namaz qılır, dini

kitablar oxuyur, rəhbərlərinin tapĢırıqlarını

tərəfdarlarına çatdırırdılar. Bir qədər sonra

isə onlara silahla davranıĢ qaydaları da

öyrədilməyə baĢlandı. Avtomatı sökmək,

yığmaq, səssiz tüfəngdən hədəfə atəĢ

açmaq və sair.

Bu köhnə dabbağxanaya tezliklə

Nazimlə Kazım – Yasəmənin qardaĢları –

da ayaq açdılar. Bu qaĢqabaqlı uĢaqların

hələ saqqalları çıxmamıĢdı, amma artıq

Ģalvarlarının ayaqlarını qısaltmıĢdılar.

Tək bir əngəl vardı: bu köhnə

dabbağxananı nə qədər yuyub-təmizləsələr

də, divarlarını ağartsalar da o köhnə pis

qoxu getmədi ki getmədi.

DABBAĞ ĠDRĠSĠN ƏNCĠRĠ VƏ

ƏBU TĠN

Ġdris çox pinti adam idi. Suyu

görməyə gözü yox idi. Ġki, bəlkə də üç

aydan bir arvadının zor-xoĢla itələyib onu

vannaya salması olmasaydı, bəlkə də

bədəninə su dəyməzdi.

172 № 4 (16) QıĢ 2015

Səhər yuxudan qalxanda ilk gördüyü

iĢ evin arxasında sement kisələrinin

kağızından düzəltdiyi tualetdə yarım

saatacan eĢələnməsi olardı. (Ġdris

dabbaqlıqdan qabaq sement boĢaldan

iĢləmiĢdi. MaĢınlara sement yükləyib-

boĢaldandan sonra yerə tökülənləri süpürüb

satar, güzaranını keçirərdi. Ona görə

həyətində indinin özündə belə çoxlu sayda

boĢ sement kisələri vardı.) Sonra taxtalara

mismarladığı elə həmin sement kağızından

bir parça cırıb özünü təmizləyər, çölə çıxıb

Ģalvarının qabağını bağlaya-bağlaya yemək

yeməyə gedərdi. Bu nəhəng adamın səhər

yeməyi də gülməli idi: azı yarım vedrə südə

iki çörəyi əli ilə doğrayar, sonra sürətlə

qaĢıqlayıb çeynəmədən udar, əlini üstünə

silib gedərdi iĢinin dalıncan.

Bu qıvrımsaç, göygöz, dar alınlı, sərt

baxıĢlı adam iyirmi il bundan qabaq necə

idisə, indi də eləydi. AltmıĢ yaĢlarında olsa

da, bir tükü ağarmamağı bir yana, o qıvrım

saçlarından bir tük belə düĢməmiĢdi.

YaĢadığı bu uzun illər ərzində onu hələ

gülən görən olmamıĢdı.

(Atası bu kənddən olsa da, anası

Ġpək arvad bura gəlmə idi. Deyirdilər ki,

Ġdrisin anası da bazburutlu, kiĢiyana qadın

imiĢ. Bir dəfə Zöhrab cavan vaxtlarında

gedib çıxır Ġpəkgilin kəndinə. Qız

oğlansayaq geyinsə də bulaqdan su

gətirməyindən qız olduğunu anlayan

Zöhrab ondan su istəyir. Qız isə nəinki su

vermir, hələ bu nahamar gədəni acılayır da.

Zöhrab qayıdır ki, belə sir-sifətlə evdə

qalarsan inĢallah!..

Nəysə, qızla oğlanın arasına pərtlik

düĢür və süpürləĢirlər. Qız da elə belə qız

deyilmiĢ haaa... Zöhrab sonralar and içirmiĢ

ki, bir az özümü boĢ qoysaydım, məni

qarmalayıb basacaqdı altına, biyabır

olacaqdım el içində... Xülasə, gədə qızı

xoĢlayır, hansı xoĢ damarınasa basır, qız

bayaq ha yıxılır yerə. Oğlan çökür onun

sinəsinə və bağırır:

-Adın nədi. aaaz?!

-Ġpəy!

-Ġpəy olmayıb kimin s....ə

osuracaxdın ki?!

Qız eĢitdiyindən sarsılır, amma

daha müqavimət də göstərmir və beləcə,

sənəyin suyunu yerə töküb alır çiyninə,

qoĢulur Zöhraba, gəlib ona arvad olur...

O sənək hələ də onların evində ən

vacib əĢya kimi qalır: hər axĢam NadirĢah

kəhrizindən onunla su gətirirlər bu evə.)

Amma indi bu köhnə

dabbaqxanada cavan müftinin Rusiya

prezidenti haqqında söylədiyi fikirlər onun

dodaqlarını qaçırdı. Saqqallı müfti gözlərini

yumaraq sözləri bir-birinin dalına qoĢaraq

danıĢırdı:

-Cəmaət, bu təvarix elə bir

təvarixdir ki, onu siz yadda saxlamalısınız

inĢallah! Neçə illərdir ki, Ġraqda, Suriyədə

qan su yerinə axır... Amerika, Ġngiltərə,

Ġsrail əlbir olub müsəlmanları yer üzündən

silirlər. Amma orada islamın bağrından

doğan bir qüvvə çıxdı meydanə: bu, Ġraq

ġam Ġslam Dövlətidir.

ƏyləĢənlər əllərini göyə tutub

bağırıĢdılar:

-Ya allah! Ya allah! Ya allah!

Müfti davam etdi:

-Ġndi düĢmənlərimizə kafir Rusiya

və onun baĢçısı kafir Putin də qoĢulub.

Rəhbərimiz Əbu Bəkr əl Bağdadinin əmri

ilə inĢallah düĢmənləri müqəddəs

məkanlardan təmizləyəcəyik!

Oturanlar bağırıĢdılar:

-ĠnĢaəlləh! ĠnĢaəllah! ĠnĢaəllah!

-Ġraqın əvam əhalisi görün Putun

həqqində nələr uydurublar?! – Müfti

gülümsünərək sözə baĢladı. – Guya Putinin

atası Ġraqın cənubunda Nasiriyə Ģəhərində

yaĢayarkən tin, yəni əncir ticarəti edib – tin


ərəbcə əncir deməkdir - xalq arasında ona

Abu Tin adı verilib. Ġkinci Dünya

Müharibəsində o, Rusiyaya yola düĢüb,

orada gözəl bir rus qızı ilə tanıĢ olub. Daha

sonra onların oğlu dünyaya gəlib, Abu Tin

oğluna Abdulamir adını verib, ruslar isə

oğlanın bu ərəb adını heç cür tələffüz edə

bilməyiblər, ona görə də onu özlərinə

məxsus Vladimir çağırmağa baĢlayıblar.

Ruslar Əbu Tini də Putin eləyiblər. Beləcə,

böyüyəndə Abdulamir Abu Tin, Vladimir

Putin olur. Ġndi isə o, öz əcdadlarının

vətəninə özününküləri ĠġĠD-dən xilas etmək

üçün gəlir”...

ƏyləĢənlər gülüĢdülər. Ġdrisin də

dodağı məhz bu zaman qaçdı. Amma əsl

gülməli iĢ sonraymıĢ. Yeniyetmə Kazım

qardaĢı Nazimin üzünə baxıb fərəhlə dedi:

-EĢitdin, qağa, Putin millətimizi

xilas etməyə gəlir! Yadındadı, atamız da

deyərdi ki, Qarabağın açarı Rusiyanın

cibindədir.

Nazim qardaĢı Kazımın ağzının

üstündən bir yumruq vurdu, uĢağın

dodaqları partladı, burnundan qan Ģorladı.

-Putinin də var-yoxunun ağzını

si......., Əbu Bəkirin də, Bağdadinin də,

sənin də!

...Ġdris həyətin ayağındakı

yarğanda bitmiĢ əncir ağacına baxır,

baxdıqca müftinin dediklərini ağlından

keçirirdi. DüĢünürdü ki, bu incir məsələsi

(onlar əncirə incir deyirdilər) elə-belə

məsələyə oxĢamır. Ġncir özü faydalı meyvə

olsa da, kölgəsi zəhərli idi. Ona görə də,

onu da ceviz kimi həyətdən kənarda

bitirirdilər. Bu Putin - Əbu Tin məsələsində

də həqiqət damarı olmamıĢ deyil. Rusiyanın

özü kimi rəhbərləri də zəhər saçıb həmiĢə.

Düzdür, Rusiya ilə mənim davam-darabam

olmuyub, əmbə dədəm Zöhrab deyirdi ki,

çar dövründə də, sovet vaxtında da Rusiya

bizim var-yoxumuza göz dikib,

torpaqlarımızın bar-bəhəri onları buralara

bağlıyıb. Ġt əl çəkdi, motal əl çəkmədi. Ode,

rayon mərkəzindəki birtəhər adı olan

benzindoldorma yeri var ha, nəydi zibilin

adı, o gün benzin də doldurtdurdum e

maĢına... Nikolaya oxĢar adı vardı... hə, hə,

Nikoyldi gərək ki, deyirlər Rusiyanın

Ģirkətidir. Adı gedib e burdan, özü hələ də

burdadı Rusiyanın... amma belə baxanda,

vallah rusun zamanında daha yaxĢıydı. Bir

qorxu-ürkü vardı, qanun-qayda vardı. Ġndi

güjdü güjsüz ayyamıdı. Yıx birinin baĢın

kəs, pul ver, qanın batır... Nəblim axı!..

ġÜġƏ EVDƏ QONAQLIQ

Hadıyev oğlu, nəvəsi və əlavə iki

nəfərlə - artıq biz onları tanıyırıq - gün

əyiləndə Əmənovun mülkünün qapısında

maĢından düĢdü. Ġki gün əvvəl gördüyü

ġərif deyil, nisbətən ondan bir az yaĢlı olan,

eyzən Mayıl kiĢinin özünə oxĢayan qırx

yaĢlarında birisi onları girəcəkdə qarĢıladı

və özünü Hadıyevə niĢan verdi:

-XoĢ gəlmisiniz, Qənimət

müəllim! Mən Mayıl Əmənovun böyük

oğlu ƏĢrəfəm. Atam sizdən bərk nigaran

qalmıĢdı. Siz gəlməsəydiniz, biz maĢına

əyləĢib dalınızca gələcəkdik...

(Mülkə adlı-sanlı adamlar qonaq

gələndə - belə Ģey azı ayda bir-iki dəfə

olurdu – ƏĢrəfə anası xəlvətcə sifariĢ edirdi.

O da heç nə olmamıĢ kimi gələr, məclisdə

iĢtirak edib, sonra hiss olunmadan çıxıb

gedərdi. Bu dəfə də belə olmuĢdu. Atası ilə

yüngülcə salamlaĢandan sonra anasını

öpmüĢ, sonra həyətə çıxıb qonaqları

qarĢılamıĢdı.)

Qonaqlar iki maĢının keçə biləcəyi

gen qapıdan içəri girdilər. Mülkün geniĢ

həyətində onları Mayıl kiĢi və arvadı

174 № 4 (16) QıĢ 2015

Humay xanım qarĢıladı. Hadıyev

yanındakıları təqdim etdi:

-Oğlumu, nəvəmi tanıyırsınız...

Bunlar isə mənim dostlarımdır. Bu Ģair

Qayım Qədimdir, filosov Nazim Niyazı da

ki allaha Ģükür, yaxĢı tanıyırsınız... Hərçənd

ki, yazdıqlarını özlərinnən baĢqa heç kim

baĢa düĢmür, amma neyniyək daha,

olanımız budur...

Qəhqəhə səsi həyəti bürüdü. ġairlə

filosof da qarınlarını tuta-tuta gülürdülər...

-Bura, bu gördüyünüz ġüĢə ev –

burda belə deyirlər, qoy elə mən də belə

deyim – mənim bu kənddə süni surətdə

yaratdığım bir Ģəhər parçasıdır. Bu mülkün

arxa tərəfi, sizinlə ora da baĢ çəkərik,

mənim ofisim, Ģirkətimin idarəsidir. Özüm

ona görə bitiĢik eləmiĢəm ki, birrik-bikirrik

olsun...

Hadıyev əyilib hasarın o üzündən

güclə görə bildiyi bayrağa iĢarəylə “kak

pasolstvo” deyərək iriĢdi. Əmənov da

“eynən” deyə-deyə gülümsündü.

Bir azdan üst mərtəbədələrdən

birində açılmıĢ masanın ətrafında

əyləĢdilər. Əvvəl çay içə-içə nərd oynadılar.

Təbii ki, Əmənovla Hadıyev oynayır, o

birilər də azarkeĢlik edirdilər.

-Əssalamün-əleykum! – BaĢına ağ

əmmamə qoymuĢ, əyninə ağ əba, ayağına

məst geyinmiĢ axund Süleymanın qəfil

gəliĢi Əmənovu çaĢdırsa da, özünü o yerə

qoymadı. “Və əleykum salam” deyib bir az

yerindən qalxan kimi oldu və qonağı təqdim

etdi:

-Axund Süleyman bizim təzə

məscidin axundudur, zəki bir adamdır.

Amma mən onu görəndə qorxuram –

sanıram ki, kimsə ölüb ki, molla özünü

yetirib.

Məclisdəkilər yenə ucadan qah-

qahla gülüĢdülər. Axund da əlacsız halda

gülümsündü.

Yerinə əyləĢib rahatlanan Əmənov

zərləri dörd barmağıyla tutub Qənimətə

uzadırmıĢ kimi elədi və dedi:

-Molla gələndə ayağa qalxan bir

alimdən mollanın ayağına qalxmağının

səbəbini soruĢublar, deyib ki, mollanın

qoltuğunda həmiĢə Quran olur, mən

Quranına görə qalxdım...

Axund ağzını açıb nəsə demək

istəyirdi ki, bu vaxt baĢqa bir qonaq da

ƏĢrəfin müĢaiyəti ilə içəri girdi. Əmənov

onu da təqdim etdi:

-Kəndin möhtərəm ziyalılarından

Səməndər müəllim... O həm də

kəndimizdəki məktəbin direktorudur...

Əmənov ayıq adam idi. Gördü ki,

axundun sözü ağzında qalıb. Ona görə

zərləri samılaya-samılaya dedi:

-Süleyman əfəndi, buyurun,

sözünüz yarımçıq qaldı.

Axund əmmaməsini düzəldə-düzəldə

udqundu, sözləri ehtiyatla seçib dilləndi:

-Lətifəsi cənabınızdan uzaq olsun,

belə bir namərbud fikir var ki, molla və

Quran ölülər üçündür. Fəqət belə deyil,

Quran əslində dirilər üçündür... Yasin

surəsində belə bir ayə var: “Va-Ģ-Ģəmsü

limustaqarrin ləhə taqdiru-l-azizi-l-alimi.”

Yəni, “GünəĢ də öz qərarınca axıb gedər

qərar tutuncaya qədər. Güclü, biləyən

Allah-ın qoyduğu qanun belədir.” Bu

tərcümə bu anlama gəlir ki, zaman

məhfumuna görə, günəĢ qiyamət gününəcən

qərar tutacaq, məkan məhfumuna görə isə

günəĢin qərar tutacağı hər hansı bir mərkəzə

doğru hərəkəti olacaq...

-Demək, günəĢin sönmə ehtimalı

varmı Qurana görə? – Qənimət müəllim

tərəddüdlə soruĢdu. –Yəni bu yaxınlarda

hay-həĢir düĢmüĢdü e, günəĢin sönəcəyi,

zülmət olacağı, Ģam-fanar məsələləri

reallaĢa bilər?


-O qədər də deyil, canım! –

Hadıyevin nəvəsi gülə-gülə dilləndi. Amma

heç kim gülmədi. Hamı axundun ağzına

baxırdı.

-Əslində Quran dindən çox elm

kitabıdır. Buradakıların hamısı kimya

oxuyub. Quranda 57-ci surə Hadid

surəsidir. Hadid bilirsinizmi ərəbcə nə

deməkdir? Dəmir. Yəni dəmir surəsi.

Bildiyiniz kimi Mendeleyev elementlərin

dövrü sistemini hazır surətdə yuxuda

görmüĢdü. Dövrü sistemdə 57-ci element

lantandır. Metal xassəli, maqnitlənən

element. Dəmirin özünün atom kütləsi də

57-dir... Quran 114 surədən ibarətdir, onun

da yarısı 57-dir... Dəmir qüdrət, güc

deməkdir. Əmma bu həddini aĢmamalıdır.

Sən hər Ģeyi dəmirə tutarsan, bu, Allahın

qəzəbinə gələr. Sovet həküməti varını-

yoxunu dəmirə verdi, insanına çörək

əvəzinə silah uzatdı. Və bir gecənin içində

künfəkün oldu... Bilirsinizmi, bu sirlər hələ

də elm tərəfindən çözülməyib. Hə... Bir də

dəmir özü Yer mənĢəli element deyil,

buralara baĢqa planetlərdən gəlmədir... Əziz

dostum Əmənov, Quranın dirilər üçün

olduğu bu deyilənlərlə təsbit olunur... Siz

əslən Allah adamısınız ... Bu camaata Allah

evini siz tikdirərkən bunu bilib də

etmiĢdiniz yəni...

-Allahı və onun böyüklüyünü

duymayanlar kafirdir. – Əmənov özündən

razı halda oturduğu stula yayxandı.

-“Yer üzündə bitən bütün ağaclar

qələmlərə dönsələr, dəniz də mürəkkəbə -

yeddi dəniz də üstəlik mürəkkəb olsa belə,

yazılmaqla bitən deyil Allahın kəlamları.” –

Axund son sözünü deyib qalxdı və “Mən

sizdən rüsxət istəyəcəm, vacib iĢim var”

deyib qapıya yönəldi.

-Süleyman əfəndi, dayan görüm,

bəs sənin mənə deyiləsi bir sözün

yoxuydumu? – qoca yerindən qımzandı.

Axund ona sarı qanrılıb gülümsündü:

-Qonağınızın olduğunu bilmirdim,

yoxsa narahat etməzdim... Əslində... Hə...

Bizim məscidin yuyat evinin motoru yanıb.

Suyumuzun da turbaları çürüyüb.

DəyiĢməlidir... GəlmiĢdim ki...

KiĢi ayağa qalxıb qonaqlarına tərəf

baxaraq “üzr istəyirəm” dedi, axundun

qoluna girib kabinetinə tərəf apardı.

Bir az sonra geri qayıdan Əmənov

üzünü Səməndər müəllimə tutub Ģövqlə

dedi:

-Səməndər müəllim, axundla

ulduzunuzun barıĢmadığını bilirəm, məncə

elə o sizə görə getdi. Bəs onun o ağıllı

sözlərinə nə əlavə edərdiniz?

Məclis əhli bu cavan kənd

müəlliminin nə deyəcəyini maraqla

gözləyirdi.

-Mən nə deyə bilərəm ki? Biz

iyirmi birinci əsrdəyik, amma hələ də

hansısa axmaq Ģeyx deyir ki, yer fırlana

bilməz, fırlansa göydəki təyyarə gəlib yerlə

toqquĢar... Yaxud baĢqa bir axmaq ərəb

Ģeyxi iddia edir ki, ər arvadının ətini yeyə

bilər. Üzr istəyirəm, bir axmaq da iddia edir

ki, ər ölmüĢ, hələ bədəni soyumamıĢ

arvadıyla cinsi əlaqədə ola bilər... Vallah

mən bilmirəm nə deyim? Bir onu bilirəm ki,

dahi Mirzə Fətəli bütün bu axmaqlara bir

kəsə cavab vermiĢdi: “Mən bütün dinləri

puç və əfsanə hesab edirəm.”

Filosof yerində qurcuxdu, Ģairin

qırıĢığı açıldı, stola içkilər düzən ƏĢrəf də

müəllimə ayaq verdi:

-Mənim kiçik qardaĢım ġərif deyir

ki, tək bu içkini qadağan etməyi olmasaydı,

dinimizə qalan Ģeyləri güzəĢtə getmək

olardı...

Soyuq-soyuq gülüĢdülər. Əmənov

əlini çənəsinə qoyub fikirli-fikirli dedi:

176 № 4 (16) QıĢ 2015

-Amma axundun arqumentləri

güclü arqumentlər idi... Bəs bunlara nə

deyirsən?

Müəllim təslim olana oxĢamırdı:

-Sokrat deyirdi ki, dediklərin

qarĢındakının anladığı dəyərindədir... Mən

Quran barədə danıĢmıram, onun

insanlarımıza bu günkü çatdırılması barədə

danıĢıram... Bəqara surəsində yer var:

“Girin bu kəndə, istədiyiniz kimi bol-bol

yeyin. Qapıdan içəri əyilərək girin...” Bizim

həmin bu axund bir dəfə vəzifə sahiblərinin

də iĢtirak etdiyi tədbirdə çıxĢ etdi və bu

ayəni misal gətirib belə Ģərh etdi:

“Ölkənizə, onun baĢçılarına səcdə edin

anlamındadır bu ayə.” Belə deyil axı! Niyə

xalqı mütiliyə, əyilməyə, sınmağa

səsləyirsən?! Yaxud baĢqa misal. Yenə

həmin surədə belə bir ayə var:”LeĢi, qanı,

donuz ətini və Allahdan qeyrisi adına

kəsiləni haram buyurmuĢ sizə Allah.” Bu

ayənin ardınca gələn fikri xalqdan

gizlədirlər. Halbuki ardınca bunlar

deyilib:”Ancaq kim məcburiyyət qarĢısında

qalarsa, baĢqasının payına əl uzatmadan və

zərurət miqdarını aĢmadan bunlardan

yeyirsə, bir günahı olmaz onun.

BağıĢlayandır, Rəhimdir Allah.” Sonuncu

səmavi kitabda Allahdan qorxmağa

çağırıĢla bərabər, onun BağıĢlayan, Adil,

Rəhman, Rəhim sifətləri də tərənnüm

olunub. Bizim mollalar bunları da xalqdan

gizlədirlər...

ġair baĢı ilə təsdiqlədi. Müəllim bir

az da vəcdə gəldi və fikrini belə tamamladı:

-Sonda mən bu fikirdəyəm ki,

Quranın insanlara göndərildiyi tarixdən

1400 il vaxt keçib. Quranın özündə, Ġslam

qayda-qanunlarında reformalara ehtiyac

var. Baxın, molla bu istidə o boyda

əmmaməni baĢına qoyub məclisə gəlib...

-Elə qəranilik haqda müxtəlif

fikirlərin olması əcaib deyilmi? – ƏĢrəf

tərəddüdlə dilləndi.

-Qəranilik... nəydi o? Hə yadıma

saldım... Əcaib məsələdir. ƏĢrəf bəy düz

deyir, çox maraqlı məsələdir... Filosof necə

izah edərdi qəraniliyi? – Hadıyev siqaretini

odlaya-odlaya Nazim Niyaza sarı döndü.

Bu toppuĢ, yumrupəsək adam iri,

domba gözlərini dolandırıb gah Əmənova,

gah qHadıyevə baxdı. Qəliz və tez-tez

danıĢan olduğundan ağsaqqal dostunun onu

sevmədiyini bildiyi üçün aramla, bir az da

aydın danıĢmaq üçün özünü topladı və içini

artlayıb nəhayət dilləndi:

-Mövzu o qədər Ģəffafdır ki,

harasınnan baxsan, rentgen Ģüası kimi bütöv

nahiyələrini görəcəksən... Karmaya görə*,

içi görünən nəsnə həqiqətə yaxındır. Sözün,

yəni qəraniliyin özü də elə Ģəffaf, bəyaz

anlamına gəlir. Ərəbcə qu quĢu, su quĢu,

bəyaz qız mənası verir.O ki qaldı qəranilik

məsələsinə... bu, əslində bir hədisdir.

“Ġslamın fəlsəfi qatları” kitabımda bunu

mən qneseoloji baxımdan açmağa cəhd

etmiĢəm. Nə dərəcədə nail olmuĢam, deyə

bilmərəm. Ġstəsəniz, həmin hissəni elə

kitabımdan oxuyardım.

Hamı bir ağızdan:

-Buyurun, - dedi.

Filosof divanın üstünə atdığı

çantasından cib kitabı formatında bir

kitabça çıxardıb vərəqlədi. Elə vərəqləyə-

vərəqləyə Əmənova baxıb “mən sonra bunu

sizinçün yazaram” deyib bir vərəq də

çevirdi, nəhayət, istədiyi səhifəni tapıb

oxumaq istədi. Qənimət müəllim yenə söz

atdı:

---------------------

*Zen fəlsəfəsində karma qanunu kənar aləmdəki

həyatı və təkrar doğuşları təyin edən universal

səbəbiyyət qanunudur


-Amma yavaĢ-yavaĢ oxu ki, bir Ģey

baĢa düĢək.

Məclisdəkilərin gülüĢ sədaları

altda filosof aramla oxudu:

-Tarixi mənbələrdə qeyd

olunduğuna görə, bir gün Kəbənin

qabağında Məhəmməd Peyğəmbər

Quranın 53-cü surəsi olan “Nəcm” surəsini

oxuyarkən 19 və 20-ci ayələri olan “(Ey

müĢriklər!) Bir deyin görək (sizin ibadət

etdiyiniz) Lat və Uzza nəyə qadirdirlər?!

Digər üçüncü (büt) olan Mənət da

həmçinin?!” ifadələrini dedikdən sonra

Ģeytanın təlqini ilə vəhyə Allahın kəlamı

olmayan bəzi ifadələr qarıĢdırılmıĢ və

bunun təsirində qalan Həzrəti Peyğəmbər

fərqinə varmadan müĢriklərin Kəbəni təvaf

edərkən öz bütlərinə tərif yağdıran ifadələri

olan “Bunlar həqiqətən ulu varlıqlardır

(tanrılardır) və onların vasitəçi olaraq Ģəfaət

etmələrindən ümidvar olunar” cümlələrini

də tələffüz etdi. Bunu eĢidən müĢriklər çox

məmnun oldular və “Nəcm” surəsinin

axırında səcdə ayəsi olduğu üçün səcdəyə

qapanan Həzrəti Peyğəmbərlə birgə onlar

da səcdəyə qapandılar. Qəranilik hadisəsi

qısaca belə baĢ vermiĢdir. Düzdür, bunun

müxtəlif cür Ģərhləri, hətta mən deyərdim

ki, qatı dindarlar tərəfindən inkarçıları da

var, fəqət fakt faktdır. ġeytan var və Allahın

elçisini də çaĢdıra biləcək gücə malikdir...

Səməndər müəllim sevincək əlini

uzadıb onun əlini sıxdı:

-Var olun! Axır ki bir həmfikir

tapa bildim bu əldən-ayaqdan uzaq

əyalətdə! Mən də deyirəm ki, Allahın

böyüklüyünə Ģübhəm yoxdur, amma

ġeytanı da küçümsəmək olmaz... O həmiĢə

aramızdadır, hər zaman bizi yoldan çıxarda

bilər... Necə ki, Peyğəmbərin özünə təsir

edibdir...

Bu çoxbilmiĢ cavan adi kənd

müəllimi olmadığını məclis əhlinə nümayiĢ

etdirirmiĢ kimi əlini çənəsinə qoyub dedi:

-Bəs qiyamət günü və Dəccal

haqqında nə deyə bilərsiniz?

Nazim Niyaz respublikada

tanınmıĢ filosof sayılırdı. Onun üstünlüyü

həm onda idi ki, Quranı ərəbcə oxuya

bilirdi, Bibliyadan, Ġncildən, Tövratdan,

həm də Buddadan, Zen fəlsəfəsindən

xəbərdar idi. Onun bir mənfi cəhəti vardı ki,

həm özünün danıĢıq dili, həm də

kitablarının dili qəliz, fəlsəfi terminlərlə

dolu olurdu. Buna baxmayaraq,

məclisdəkilərçün onun söhbətləri maraqlı

gəlirdi.

-Bilirsiniz, bütün monoteist

səmavi kitabları birləĢdirən bir kod var:

Allah təkdir, vahiddir. Quran da Allahın

tovhidliyini birmənalı müdafiə edir: Allah

təkdir, Ģəriki yoxdur. Yəhudi dilində Ġl –

Allah deməkdir. Tövrat Ġlin – Allahın

təkliyini təsdiq edir. Ġsrail sözündəki “il” də

həmin anlamdadır. Ġncil də də belədir.

Amma bir də var Ģeytani anlam, Ģeytani

kod: burada tanrıya və onun elçilərinə Ģərik

qoĢulur. Ġsəvi təlimə görə axır əz-zəmanda

Ġsa Allahın hökmüylə diriləcək və

günahkarlardan hesab soracaq. Ġslamda da

bu var: qeyb olmuĢ 12-ci imam Mehdiyi-

sahib əz-zəman Allahın hökmüylə gələcək

və günahkarlardan hesab soracaq. Bax,

bunlara tərs olaraq Dəccal ortaya atılmıĢ və

küfr Ģəklində bildirilmiĢdir ki, dünyanın

sonuna yaxın Dəccal gələcək, hamıdan

hesab soracaq. Özü də görün bu Dəccal

necə gələcək?

Əmənov əlini əlinə sürtdü:

-Sağ ol, Nazim əfəndi! DanıĢ,

danıĢ maraqlıdır...

“Əfəndi” sözündən qürrələnən

filosof nitqini bir az da sadələĢdirməyə

178 № 4 (16) QıĢ 2015

çalıĢaraq, çox astadan həvəslə danıĢmağa

baĢladı:

-“Dəccal” kəlməsi ərəbcə dəcələ

kökündəndir, mənası hiyləgər, fitnəkar

anlamındadır. Dəccalın baĢqa bir kökü

“tədcil”dir ki, onun da anlamı qızılla

örtmək, qızıl suyuna çəkmək mənası verir.

Adi dəmiri qızıl suyuna çəkib qızıl adına

satmırlarmı? O anlamdadır bu ifadə, yəni

saxta, qəlp. Batili örtülü, qaranlıq, zahiri

aldadıcı gözəlliyə bürünmüĢlər də Dəccala

xidmət edənlərdir. O sözün təsirilə Ģəklini

dəyiĢmiĢ bir söz var dilimizdə, “dəcəl”.

Adətən özünü yaxĢı aparmayan, sözə

baxmayan uĢaqlara deyilər bu söz... Ġslami

təlimə görə Dəccal hər növ yalan, hiylə,

saxta, qəlp, cadu, sehr kimi kimi çirkin

vasitələrdən istifadə edərək hər növ batil

iĢlərə haqq donu geyindirəndir... O

çirkinliyi gözəllik, pisliyi yaxĢılıq,

cəhənnəmi cənnət kimi təqdim edəcəkdir.

Onun fitnə-fəsadı Batıdan Doğuya kimi

yayılacaqdır. Onun fitnələrinin əsasını

musiqi və qadın cazibəsi təĢkil edir.

Peyğəmbərin hədislərində Dəccalın fitnələri

“əĢhədül-fitnə”, yəni fitnələrin ən böyüyü

kimi keçir. Bu dediklərim Muttəqi əl-

Hindinin“Kənz əl-Ümmal”

risaləsindəndir...

ġair filosof dostunun yerli-yataqlı

izahatından vəcdə gələrək qəfildən dedi:

-ġeyx Sədi bu misralarıyla sanki

bunu nəzərdə tutmuĢdu:

Heç seyqəl götürməz zatı pis dəmir,

Nə qədr çalıĢsan, bədgövhər olar...

-Bəs ĠġĠD haqqında nə deyə

bilərsiniz? – Əmənovun ortaya verdiyi bu

suala deyəsən, heç kim cavab vermək

fikrində deyildi. Amma araya çökən sükutu

yenə Ģair pozdu:

-Bu imperializmin yeni layihəsidir.

Əfqanıstanda, Ġrakda ortaya atılan

layihələrin davamıdır. Böyük güclər həmiĢə

müsəlmanların baĢını qatmaq üçün zaman-

zaman belə üsullardan istifadə ediblər.

Sünni-Ģiə, vəhabilik və sair təriqətlər islamı

zəiflətməyə xidmət edib.

-Qayım bəyin sözünə qüvvət, bu

dəfə hədəfdə Ġran və Türkiyədir. Suriyada

rus-amerkan savaĢı açmaq, əslində

Türkiyənin, Ġranın qulağının dibində dünya

savaĢına rəvac verməkdir. Görərsiniz, gec-

tez Ġranla Türkiyə üz-üzə gələcək...

Bu vaxt qapı açıldı, süfrəyə

baxanlardan kimsə gəlib Səməndər

müəllimin qulağına nəsə pıçıldadı. Rəngi

ağarmıĢ müəllim cəld ayağa qalxıb getməli

olduğunu dedi, məktəbdə nəsə baĢ

vermiĢdi. Əmənov təkid etsə də, o

sağollaĢıb çıxdı.

Əmənov narahat halda müəllimin

arxasınca baxdı:

-Düzü, mən bura gələn gündən

məktəbə yardım etmək istəmiĢəm... Əslində

xırda-para köməyim olub da... Amma...

Mən yeni məktəb tikmək istəyirdim...

Dedilər, kəndin məscidi yoxdur... Məcbur

olub məscidi qabağa saldırdım... Sonra bu

mülkü tikmək lazım gəldi. Daha sonra icra

baĢçısı rayon mərkəzindəki poliklinikanın

tikintisini xahiĢ etdi... Keçən il məktəb

binasını baĢlamaq istəyirdik ki, Olimpiya

kompleksini yuxarıdan sifariĢ etdilər...

Rayon mərkəziylə bizim kəndə gələn yolun

üstündə tikmiĢik... Yəqin gələndə

görmüsünüz?

-Hə, hə... Gözəl binadir! –

Qənimət müəllim təsdiqlədi.

-Nolsun? – Əmənov onun qulağına

pıçıldadı. – Bom-boĢ qalıb... camaat çörək

hayındadır, idman kimin yadına düĢür ki?..


Nərddən sonra bir az çərəzlə pivə,

viski, konyakların dadına baxdılar və

yeməyəcən söhbət ertmək qərarına gəldilər.

Yenə ilk sözü Əmənov dedi:

-Çox sevindim ki, Qənimət

müəllimin yazar dostları da bizim evə təĢrif

buyurublar... hərçənd ki, mən bir az kəndçi

olmuĢam son illərdə... amma...

Stol baĢındakılar bir-birinin

dalınca gülüĢdülər. Əslində bu “siz nə

danıĢırsınız, sizdən yoxdu” anlamına gələn

gülüĢ idi.

-...amma yəqin kitab rəflərimizi

gördünüz, bizm ailə oxuyandır; hər axĢam

ən azı bir neçə səhifə oxumasam, yata

bilmərəm. Mənimçün maraqlıdır, bu gün

Azərbaycanda ədəbiyyat yaranırmı? Səməd

Vurğun, Süleyman Rüstəm kimi, Mirzə

Ġbrahimov, Süleyman Rəhimov kimi

yazıçılarımız yetiĢirmi? Düzü, müasir

ədəbiyyatdan bir az xəbərsiz kimiyəm...

Hamı Ģairə baxdı, amma o da

filosofa göz vurdu. Qənimət müəllim

filosofun qəliz danıĢığından ehtiyatlanıb

israrla Ģairə baxdı:

-Qayim bəy, biz sizi eĢitmək

istəyirik.

ġair ƏĢrəflə yaĢıd olardı, bəlkə də

bir az cavandı. Amma üzünün solğun rəngi,

gözlərindəki həyat eĢqinin sönüklüyü, illah

da əyin-baĢının nimdaĢlığı adamı ondan

soyudur, irməndirirdi. Elə bil nəinki

danıĢmağa, yaĢamağa da ərinirdi. Amma o,

həqiqətən son illərin ümidli yazarlarından

sayılırdı. Kitabları çətinliklə çap olunsa da

(maliyyə yoxluğundan), qəzetlərdə,

saytlarda tez-tez görünürdü silsilə Ģeirləri.

Siqaret tutmaqdan saralmıĢ

barmaqlarını stola basaraq qımzandı, amma

ayağa qalxmadan dilləndi:

-Bütün zamanlarda ədəbiyyatın

meydanı dar olub. Əvvəllər çarlar,

padaĢahlar yazıçını sarayında saxlamağa

çalıĢıb, sovet vaxtı da partiya-dövlət

xadimləri...

Söz Əmənova toxundu, əlini

qaldırıb bir fırladı, yəni saxla:

-ġair, məsəl var dədənlə dədəmi

neynirsən, özümlə özünnən danıĢ... Bu gün

Azərbaycanda ədəbiyyat yaranır?

ġair pərt olmuĢdu. Amma bunu

büruzə verəcək halda deyildi təbii ki:

-Sayın Mayıl müəllim, əlbəttə

yaranır. Amma biz sənət adamlarını əzən

bir nəsnə var: pulsuzluq! Biz

yazdıqlarımıza görə qonarar ala bilmirik,

kitablarımız satılmır...

-Elə yazın ki, satılsın də... Çingiz

Abdullayevinkiləri niyə alırlar? – Bunu

Qənimət müəllim dedi. Amma filosof daha

dözə bilmədi:

-Əfəndim, o cür deyil axı məsələ,

məsələ belədir ki, biz rasional təfəkkürün

hüdudlarını düzgün müəyyən edə bilmirik,

bunu edə bilsək, irrasional fikirlərə hamilə

olmuĢ ədəbi çevrənin təhtəlĢüura

meyillənməsinə yol açmıĢ olarıq. Hələ bu

nümunəyə baxın:

Ey nakəsin cövrünə mübtəla olan

bikəs,

Səni ağrıtdımı bu soyhasoy,

kəshakəs?

Gülün bülbülə meyl etməsi deyil

fühuĢ,

FühuĢ odur ki, cismində qalmamıĢ

nəfəs, - bu əntiq misralardakı ədəbi kəĢflərə

diqqət etsəniz, ədəbiyyatımızın yenə də

yarandığını görmüĢ olarsınız.

Mayıl kiĢi doğrudan da hayıl-mayıl

olmuĢdu və dözməyib soruĢdu:

-Bu misraların avtoru kimdir?

ġair təvazökarlıqla baĢını aĢağı

salıb dedi:

-Bəndənizə aiddir, Mayıl müəllim!

-Afərin! ġəxsən mən, sizin bu

misralarınıza böyük bir qonarar verməyi

180 № 4 (16) QıĢ 2015

boynuma götürürəm. Sizi yola salanda bunu

edəcəyəm! – dedi.

Sonra filosof yenə danıĢmağa

baĢladı. Daha ona heç kim qulaq asmırdı.

Əmənov Hadıyevin qulağına dedi:

-Bu fuhuĢ nə məna verir?

O çiynini çəkdi:

-Düzü, mən də bilmirəm. Bəlkə

fiĢəng-zad mənasındadır?

Sonra yemək gəldi. Filosof isə hələ

də danıĢırdı...

AxĢam üstü filosof ata evinə baĢ

çəkmək üçün icazə alıb getdi. ƏĢrəf də

onun arxasınca çıxdı – onu yola salacaqdı.

Gənclər, nəhayət ki, özünü məclisə yetirən

ġərifin müĢaiyətilə kafeyə baĢ çəkmək üçün

mülkü tərk etdilər. Həyət qapısında Nazim

Niyaz ƏĢrəfi kənara çəkdi və pıçıltıyla dedi:

-Mən iki gün olar gəlmiĢəm. Çox

sevindim ki, sizə buranı – doğma yurdumu

niĢan verməklə səhv etməmiĢəm. Çox

dəyiĢikliklər eləmisiniz. Yeni iĢ yerləri,

məçid, idman kompleksi, elə bu gözəl

mülk... Broyler açmısız, təsərrüfat

qurmusuz... Küçələr asfalt, iĢıqlı... Əmbə

bir nigarançılığım var: kənddə adamlarda

nəsə bir naümidlik gördüm. Elə bil içləri

keçib... gənclər isə... Dünən aĢağı

qəbiristandaydım. Doğmaların qəbirlərini

ziyarət eləməyə getmiĢdim... Bir dəstə

cavan gördüm... yerlə sürünür, ağlayır,

gülürdülər... Bir nəfərdən soruĢdum bu hala

düĢmələrinin səbəbini. Dedi, nəĢəlidilər...

Hələ bir belə söz də dedi, düzdür, mən ona

inanmadım, amma dediyini deyirəm: guya

qardaĢın ġərif kənddə gizli Ģəkildə çətənə

yetiĢdirir, hətta emal etdirir... yerli

polislərin əliylə qonĢu rayonlarda, hətta

Bakıda satdırır?..

ƏĢrəf daha dözə bilmədi:

-Professor, bilirsiniz ki, Ģəxsinizə

ailəmizin böyük hörməti var... Düzdür,

qardaĢım nöqsanlardan xali deyil... əslində,

mən belə Ģayiələrə inanmıram... Amma sizə

söz verirəm: atamla bu məsələni mütləq

müzakirə edəcəyəm... Ġndi isə vaxtınız

varsa, gedək broylerə, orada elədiyimiz

yenilikləri görmənizi istəyirəm... Həm də

Ģəhərə gedəndə on ədəd toyuq

paketlətmiĢəm, götürərsiniz...

Filosof toyuq sözünü eĢidəndə

qımıĢdı “nə zəhmət” deyib xudafizləĢdi.

Qapıdan çıxa-çıxa ƏĢrəfin “gözləyəcəm ha”

kəlməsinə “gələcəm, mütləq gələcəm”

cavabını verib uzaqlaĢdı.

***

ƏĢrəf isə çox tutqun idi. Düzdür,

Nazim Niyazın qardaĢı haqqında dediyi

sözlər də onun kefini qaçırmıĢdı. Amma tək

o deyildi. Bu azdanıĢan, ciddi gəncin – gənc

də demək düz deyildi bəlkə, hardasa yaĢı

35-lə 40-ın arasındaydı – son zamanlar

ailədə problemləri yaranmıĢdı. Həyat

yoldaĢı Elvira buynuz çıxartmağa

baĢlamıĢdı. Atasının təklifi ilə doğma

rayonlarından seçib aldığı bu qızla hətta

qədim qohumluq bağları da vardı. Ġnsafən

zirək, ağıllı, savadlı bir xanım idi. Bir qız,

bir oğul anası olan Elvira son zamanlarda

namaz qılmağa baĢlamıĢdı. Ramazan

vaxtları oruc tutar, ciddi-ciddi dini rituallara

riayət edərdi. ĠĢ o yerə çatmıĢdı ki, qadın

ərinin də namaz qılmasını tələb etməyə

baĢlamıĢdı. ƏĢrəf bu iĢlərin yaxĢı nəticə

verməyəcəyini artıq görürdü, amma bir çarə

də qıla bilmirdi. Axı nə edə bilərdi? Ona

dindar olmağı qadağan edə bilməzdi ki?

Bir-birinin bəhsinə indi qadınların bir çoxu

namaz qılır, baĢlarını bağlayırdılar. Pis

orasındaydı ki, doqquz yaĢlı qızı, altı yaĢlı

oğlu da analarının tərəfini tuturdular –

ondan əməlli-baĢlı soyumuĢdular... Nəysə,

çox çətinə düĢmüĢdü ƏĢrəf.


***

Əmənov, Hadıyev və Ģair Qayım

Qədim nərdə giriĢdilər. Nərdin Ģirin yerində

qəfil Hadıyev soruĢdu:

-Mayıl müəllim, gərək ki, sizin bir

tərəfiniz ġuĢadandır?..

Samılayıb atmaq istədiyi zər

kiĢinin əlində qaldı. BaxıĢları harasa dikildi.

Bir ah çəkib lap yazıq adam kimi dedi:

-Həəəə... elədir... ana tərəfim

oaralıdır...

ġairin təklifi ilə nərdi yığıĢdırdılar.

Və Əmənovdan xahiĢ etdilər ki, bir az

ġuĢadan, o torpağa onları bağlayan tarixi

köklərdən danıĢsın. KiĢi elə bil bircə anda

büküldü, yığıĢıb yumağa döndü. Ziyası

azalsa da, hələ də dərinliyində çoxlu sirlərə

Ģahidlik etmiĢ gözlərini yuman kimi oldu və

ayrı vaxtlar adi bir adam təki danıĢan bu

adam, birdəncə dönüb bir tarixçi kimi yerli-

yataqlı danıĢmağa baĢladı:

-Yəqin “Qarabağnamə”lərdən

xəbəriniz var... Onların hamısında qeyd

olunur ki, Qarabağ xanının Mirzə Vəli

adında bir mirzəsi vardı. Day baĢınızı

ağrıdıb onun Ġrana necə girov qismində

aparıldığını-filanı geniĢ danıĢmıyacam,

bunu oxumuĢ olarsınız... Kəsə deyim ki,

Qacar ġuĢaya birinci hücumundan sonra

Ģəhərin mühasirəsini bircə Ģərtlə ləğv edir

ki, Ġbrahim xan ona üç əziz adamını girov

qismində verəcək: ordu baĢçısı Məhəmməd

bəy Batmanqılınc, əmisi oğlu, el-obada

sözü keçən ağsaqqal Əbdüssəməd bəy və

eĢikağası Mirzə Vəli... Bir alim, və

öncəgörən rəmmal olan Mirzə Vəlinin

Ġranda top ağzına qoyulub atıldığını

bilirsiniz, Əbdüssəməd bəyin də sonu

faciəli oldu... Məhəmməd bəy də meĢəyə

qaçmıĢdı... Sözüm bizim ulu babamız Mirzə

Vəliyə dairdir... Mirzə Vəlinin Ġranda

faciəli ölümündən sonra Ġbrahim xan

Zəngilan, Meğri və Ağdamda bəzi kəndləri

Əbdüssəməd bəylə Mirzə Vəlinin

övladlarına verdi qan ucundan. Əslində bu

qan bağlamaq idi... Bizim ana nəslimizin

əsas adamı olan Mirzə HaĢım Zərrinqələm,

hansı ki, Mirzə Vəlinin oğluydu, gəlib

Zəngəzurun Baharlı kəndlərində binə

qurdu, o kənd-paraların təsərrüfatına yiyə

durdu, gəlir-çıxarına sahib oldu. Sovet

qurulanda o kəndlərin bir neçəsi Zəngilan

rayonunda, biri Ağdamda, biri də

Kafandaydı... Zəngilandakı Baharlı kəndləri

Baharlı çayının üstündə yerləĢmiĢdi. Biri

Araza yaxın olan Muğadəm Baharlısıydı.

Biri ondan bir az yuxarıdakı Taydolaq

Baharlıydı, sonralar üç kəndə bölünmüĢdü:

Qaradərə, Qaragöz və Ördəkli. Biri də

Keçəllər Baharlısıydı ki, bura da üç kənd

daxildi: ġəfibəyli, (əsl adı ġahgəliymiĢ)

Rəzdərə və MəĢədiismayıllı... Mənim ana

tərəfim olan Mirzə HaĢım Zərrinqələmin

özü Muğadəm Baharlısında otururmuĢ.

Burada məktəb açıb, məscid tikdirib, kəndi

abadlaĢdırıb... Bu barədə “AĢiqlər”* adlı bir

kitab yazılıb, onun əsasında film də

çəkilib...

-Qacarın ġuĢaya hücumları nəylə

bağlıydı, iĢğalçılıq, ya ġuĢaya olan maraq?

– Bu sualı Hadıyev verdi. Əmənov həvəssiz

halda Ģairə baxdı, yəni cavabı sən ver.

-Əvvala, bu iĢğal-filan deyildi, bir

Azərbaycan Ģahı kimi torpaqlarımızı

birləĢdirmək istəyiydi... Ġkincisi də, ġuĢa

artıq hər yana səs salan bir mədəniyyət

mərkəzinə çevrilmiĢdi. Bu səbəbdən rus da,

osmanlı da, Qacar da ora maraq göstərirdi.

-ġair, ikinci hücum zamanı maraqlı

bir məktublaĢma olur Qacarla Ġbrahim xan

arasında, bəlkə onu danıĢasan? - Əmənov

dilləndi.

---------------------------------

*Burada söhbət müəllifin “Aşiqlər” elmi-

publissistik kitabından gedir.

182 № 4 (16) QıĢ 2015

ġair romantik bir Ģəkil alıb

gözlərini qıyaraq dedi:

- Səməd Vurğun “Vaqif” dramında

Qacarı çox aĢağılayıb. Halbuki

tariximizdəki bir-iki böyük Ģəxsiyyətdən

biriydi Ağa Məhəmməd Ģah Qacar. Bu türk

əsilli Ģah əslində Ġranı bir türk dövlətinə

çevirməkdəydi... Hə, 1797-ci ildə ġuĢaya

ikinci hücumu zamanı Ģah belə bir məktub

göndərmiĢdi Ġbrahim xana:

Zi-məncanaqe-fələk sənge-fitnə mibarəd,

To əbləhanə kirift miyaneyi-ġiĢə qərar.

Yəni ki,fələyin mancanağı fitnə

daĢını sənin üstünə yağdırır, sən də

axmaqcasına ĢiĢənin, yəni ġuĢanın içində

gizlənmisən.

Tarixçi yazır ki, Ġbrahim xan

məktubu oxudub çox qəzəbləndi və onu

vəziri Vaqifə verdi ki, Ģaha səhih bir cavab

yazsın. Vaqif də təbli Ģair idi axı, gərək

olanı deyəsən, Rusiyanın tərəfdarı olsa da

böyük Ģair, söz ustasıydı. O farsca yazılmıĢ

bir beytlik məktuba elə farsca da cavab

yazır:

Gər nigahdare-mən anəst ki, mən midanəm,

ġiĢəra dər bəğəle-səng nigah midarəd.

Mənası bu ki, məni qoruyub

saxlayan mən tanıdığımdırsa, inanıram ki, o

ġiĢəni daĢın içində də qoruyar. Bu barədə

rəhmətlik Yusif Vəzir Çəmənzəminli “Qan

içində” adlı gözəl bir roman yazdı.

-Əhsən, Ģair! – Bunu Hadıyev dedi

və stəkanını Ģairin stəkanıyla toqquĢdurdu.

Əmənov ayağa qalxdı, Ģairi özünə tərəf

çəkib öpdü və Ģərab dolu qədəhini Ģairin

qədəhinə vurub gülümsündü:

-ƏĢrəf, Ģairin bu gözəl söhbətini

adımıza layiq qiymətləndirərsən! Onun da,

Nazim müəllimin də kitablarına biz

sponsorluq edəcəyik bundan sonra!..

Sonra yenə qonaqlara üzünü tutub

Ģövqlə dedi:

-Hə, bir də bizim bu territoriyada

istədiyiniz yerləri gəzin, qeydlər edin,

qəzetlərə məqalə hazırlayın, amma Ģəhərə

qayıtmaq barədə fikirləĢməyin hələ... Çox

böyük. Respublika səviyyəli tədbirimiz

olasıdı... Bir neçə obyektimizin açılıĢını

edəcəyik... Siz tarixi anlara Ģahidlik

edəcəksiniz...

ġAĠR QAYIM QƏDĠM

ġair Qayım qədim kəndin ayağındakı

kafenin arxasında tikilmiĢ qonaq evində

çarpayıda uzansa da, yata bilmirdi.

Qurcuxa-qurcuxa düĢünür, düĢünürdü...

“Kiplinqin məĢhur misraları

necəydi?

Məni döyüĢdən əvvəl

Bircə Ģeydi qorxudan

DöyüĢlər qurtaranda

Birdən bəlli olsa ki,

Təkcə mənəm sağ qalan...

Bəli, indi bu dörd divar arasında

təkəm. Bir mənəm, bir də vicdanım. Ġndi

özüm-özümə hesabat verirəm. Mənim

burda nə iĢim var? Niyə Nazimin, bu düĢük

filosofun təklifini qəbul edib bura gəldim?

Bir tikə çörəyim var evdə? Var. Bəs nə

istəyirəm? MaĢın? Çoxlu pul? Vəzifə?

Onsuz da bunların heç biri olmayacaq. Olsa

belə, mən bunlarçün yaranmamıĢam axı.

ġairlik mənə görə kəfənini boynuna

dolamaqdır. Nəsimilikdir, Sabirlikdir,

Hadilikdir, Eldar BaxıĢlıqdır... Elə bu illər

ərzində mən belə yaĢamadımmı? Bəs bu

son bir neçə ildə nəydi məni sındıran?


Əyilən kimi, sınan kimi istedadım da sabun

köpüyü kimi üflənib yox oldu... Elə bil

himə bəndmiĢ... Ġndi mən nə edim? Köhnə

Ģeirlərimin havasına yaza bilərəm bir

müddət. Bilirəm. Amma bunun da sonu var

axı. ġair həmiĢə göz önündədir... Hanı

Ramiz RövĢən? Hanı Salam Sarvan?.. Hanı

AqĢin Yenisey? Bu parıltı tez çaxıb, tez də

sönən ĢimĢək kimidir... Mən heç bu ĢimĢək

qədər də ola bilmədim axı. Elə təzəcə

alıĢmaq istəyirdim ki, tüstüləndim... Fıs

çıxdı hər Ģey... O iki kitabla ədəbiyyatın

harasında qalacam?.. Necə deyib? Birdən

bəlli olsa ki, təkcə mənəm sağ qalan...

Oy!!!!!! Qoy durum bir stəkan da araq

vurum, bəlkə bu zəhər-zəmbərək

duyğulardan azad ola bildim... Cəhənnəm

ol, Kiplinq! Sən heç sınmadınmı? Nə

istəyirsiniz məndən? Nəsimi də, Sabir də,

Hadi də rədd olsunlar!.. Eldar BaxıĢa dilim

gəlmədi... bağıĢla Ģair, səndən sonra da Ģeir

yazılır. Nə yazıqlar ki...”

(ġair Qayım Qədimin ilk kitabı

çıxanda o qədər səs-küyə səbəb oldu ki,

üzdə olan həmyaĢıdları aĢkar paxıllığını

çəkməyə baĢladılar. Qızlar mesajı mesaj

dalınca yazırdı. Hər gün qonaqlıqdaydı.

Tanımadığı adamlar belə ona yarınır, hətta

zorla qonaqlıq verir, cibinə pul basırdılar.

Bir dəfə yaĢlı nəslin nümayəndələrindən

olan bir-iki Ģairin məclisinə düĢmüĢdü. Elə

oradaca ona təklif elədilər ki, kitabını

Mədəniyyət Nazirliyinin mükafatına təqdim

eləsin. Amma bununçün gərək Ģair Vidadi

Qarabağlıya bir yaxın adam tapasan

əvvəlcə. Yəni onsuz çətin olardı. Çox

vurmuĢdu deyəsən, heç nə dediyini bilmədi.

Tək o yadında qalıb ki, bunları demiĢdi: “O

nazirinə Ģeir yazan, Ģeirdə nazirə “dilinə

qurban” deyən Qarabağlı? Görün hansı sitat

gətirmiĢdi nazirdən: “Mən həyatım boyu

insanlara o qədər yaxĢılıq eləmiĢəm ki,

innən sonra nə qədər pislik eləsəm Allah

günahımdan keçər”. Siz deyin, bu cür Ģairə

mən gedib yaltaqlanımmı? Allah xatirinə, əl

çəkin məndən! Mənə mükafat-zad lazım

deyil...

Elə bu əhvalatdan bir az sonra

qəzetlər, saytlar müəmmalı Ģəkildə onun

Ģeirlərini çap eləməkdən imtina etməyə

baĢladı. Hətta çapa hazırlanan kitabının çapı

da dayandırıldı. Həmin qocalardan biri onu

baĢa saldı ki, get ORA, Ģairdən üzr istə.

Onu ilk dəfə belə sındırdılar...

Düzdür, o SINMADAN sonra ona o

mükafatı verdilər, daha o mükafat da onun

sınığına kömək olmadı. O SINIQ indi də

var ki, sızıldayır hərdən... Bir SINMA da

var onun yaddaĢında. Onu da xatırlamaq

istəyirdi, amma halı qalmamıĢdı. Beyni elə

sızıldayırdı ki, xatirə-zad yeri deyildi...)

Bir çappa stəkan arağı baĢına çəkib

para almanı diĢləsə də, yeyə bilmədi –

gözləri öz-özünə yumulurdu...

ĠLLÜZĠYA

ġair gecədən içdiyi arağın təsirilə

keyləĢmiĢ orqanizmini tənzimləmək üçün

elə yataqdaca əl-ayaq hərəkətləri elədi.

ĠdmanaoxĢar bu hərəkətlər onun halını daha

da pisləĢdirdi, ağzından qara su gəldi, zəhər

kimi tam duydu. Durub hamama qaçdı.

Öyüdü. Qaytarmağa çalıĢdı. Sonra baĢını

duĢun altına soxub bir müddət beləcə qaldı.

Hamamdan çıxandan sonra bir az

yüngülləĢdiyini hiss etdi. Amma anladı ki,

içməsə baĢı düzəlməyəcək. Kafeyə gəlib

qara çay, limon və yüz qram araq sifariĢ

elədi. Yemək isə ağlından belə keçmədi.

Nəsə yesə qaytara bilərdi. Arağı limonla

vurub üstündən isti çay içdi. BaĢı bir az

düzəldi. Nədənsə axund fikrindən çıxmırdı.

Mütləq onunla görüĢməyi düĢünürdü. Elə

bu məqsədlə Nazim Niyaza zəng vurdu və

məsciddə görüĢməyi planlaĢdırdılar.

184 № 4 (16) QıĢ 2015

Axund onları məscidin həyətində

qarĢıladı. ġairin bir saat qabaq içdiyi arağın

iyi onu vursa da, özünü o yerə qoymadı.

-Ay xoĢ gəlmisiniz, xoĢ

gəlmisiniz... – mollanın səsində bir

qəribəlik vardı. Elə bil dünənki adam

deyildi. Tam ciddi, hələ bir az da məmur

görkəmi almıĢdı.

-Axund, dünəndən sizi düĢünürəm.

Düzü, söhbətləriniz məni məftun eləmiĢdi.

Uzaq əyalətdə belə bir din xadimi ilə

qarĢılaĢacağımı güman etməzdim...

Axund araqçınını (bu dəfə

əmmaməni araqçın əvəz eləmiĢdi) götürüb

baĢını əli ilə tumarladı, sonra araqçınını

baĢına qoyub dedi:

-Mən, əslində Ģeyx həzrətləri

tərəfindən bura sürgün olunmuĢam...

Onlar böyük zaldan keçib axundun

kabinetinə girdilər. Rahat kreslolarda

əyləĢən kimi çay gəldi. Mixəyin, darçının

ətri otağı bürüdü.

Axund qarĢısındakı açıq

kompüterin məlum giriĢinə tıklayaraq onu

söndürdü.

-Necə yəni sürgün? – Ģair

təəccüblə soruĢdu.

Axund kəhraba təsbehini

Ģaqqıldada-Ģaqqıldada dedi:

-Mən universiteti bitirən kimi

təyinatımı Sumaqyıt məscidinə almıĢdım.

Amma orada iki illik iĢim Qafqaz

Müsəlmanları Ġdarəsinin, Ģəxsən Ģeyxin

xoĢuna getmədi, məni bura mədəni sürgünə

göndərdilər...

-Nə idi xoĢa gəlməyən? – bunu

Nazim Niyaz soruĢdu.

-Mən qalstuk bağlayırdım,

kostyum geyinirdim, Türkiyədəki dindarlar

kimi. Bunu irad tutdular. Amma mən onlara

bir qəzet məqaləsi ilə cavab verdim. Bunu

həzm edə bilmədilər...

-Amma burada əmmamə, araqçın

qoyursunuz, əba geyinirsiniz? - Ģair heyrətlə

dedi.

-Neyniyim, deyirsiniz burdan da

qovsunlar məni? Onsuz da onlar qələmimi

qırmıĢdılar, daha da irəli gedib özümü də

sındırmalarına imkan verə bilməzdim...

ġair ürəyində “Əslində elə

sındırıblar səni... mənim kimi...” dedi.

Axund isə həvəslə danıĢırdı:

-...özü də Əmənovun da bu cür

geyinməyimdən xoĢu gəlir. Elə rayonun

icra baĢçısı da çox hörmət qoyur mənə.

Ġnanmayacaqsınız, bunların hamısı

geyimimə görədir... Bu günlərdə rayonda,

elə bu kəndin, daha doğrusu qəsəbənin –

indi bura qəsəbə statusu alıb – özündə bir

neçə mühüm abyektin açılıĢı olacaq...

Təsəvvür edin ki, rəyasət heyətində hamısı

qara kostyumlu adamlardır, tək mən ağ

əmmamədə, ağ əbadayam... Yəni fərqlilik

budur... allah təbarüki və təalə biz islam

hümmətinə verdiyi bir xüsusiyyət də

baĢqalarından seçilməyimizdir: haqqı-

ədələti qorumaq, elmi uca tutmaq, allaha,

onun övliyalarına ehtiram bəsləmək, namaz

qılmaq, oruc tutmaq...

ġair ərklə axundun sözünü kəsdi:

-Hamısına əməl eləsək də,

birinciyə əməl eləmirik, ya axund...

Axund diksindi. Çiynini oynatdı,

əbasının aĢağı sürüĢmüĢ qolunu yerinə

oturtdu və dedi:

-Haqq-ədalətimi deyirsən? Axı...

Filosf Nazim Niyaz nəhayət

dözmədi:

-Axund Süleyman, Freydi

oxuduğundan xəbərdaram. O deyirdi:” Biz

indiyədək, mədəniyyətin psixi sursatları

sırasında ən önəmli bir yeri tutan bir

nəsnəni xatırlamağa gəlib çatmamıĢıq. Bu,

mədəniyyətlərin hamısının içində çox geniĢ

yer tutan dini baxıĢlardır...” Freyd dini


baxıĢları illüziya ilə müqayisə edirdi və elə

haqqında danıĢdığım kitabın adı da “Bir

illüziyanın gələcəyi” adlanır. Çox təəssüf

ki, biz dini baxıĢları ancaq din kimi

anlayırıq, amma din axı həm də elmdir...

Biz dini elmlikdən çıxardıb qorxu aləti

eləmiĢik... Sənin xəbərin varmı ki, indi

insanların bir çoxu vəhabizmə meyl edir?

Axund sağ əlini qaldırıb hirslə

yellədi:

-ġükür, Ģükür allahın birliyinə ki,

bizdə belə biağıllar yoxdur...

ġair zoqquldayan baĢını kreslonun

arxasına söykədi:

-Ya axund, eĢitmiĢəm ki, buralarda

bir mağara olub... –Üzünü Nazim Niyaza

tutdu: - Kimin mağarası?

Nazim Niyaz özünü itirdi.

Söhbətin bura gələcəyini zənn etməmiĢdi

deyəsən:

-Zadın... Ucubuluğun... ƏĢĢi, bu

mifdir... mifologiyadır...

Axund lap təbdən çıxdı:

-Bissmillahi-rəhmanül-rəhim,

əzzü-billahi minəĢeytani rəcim... QardaĢlar,

allah birdir, vahiddir, Ģəriki yoxdur. Onun

yer üzündəki nümayəndələri də biz din

xadimləri və yerli rəhbərlərdir. Mən bu

rayonda anadan olmuĢam, bu kənd-kəsəyə

də əlimin içi kimi bələdəm. Burda mağara-

zad olmuyub. Olubsa da, qədimlərdə olub,

içində də Ucubuluğmu, adamyeyənmi, ya

nəmi olub, olmuyub, indi bunun hamısı

unudulub gedib... day təzədən qurd-quran

açmağın nə mənası?

ġair pərt olmuĢdu. “ġəhərcik” adlı

romanda oxumuĢdu Ucubuluq barədə.

Xanqulu Ağaquliyev adlı bir vəzifəli

adamla bir dəfə bir məclisdə yoldaĢ

olmuĢdu. O kiĢi vəzifəli olsa da, pulunu

balta kəsməsə də, çox sadə və səxavətli

adam idi. ġair Qayım Qədim bir bənd

Ģeirini söyləmiĢdi o məclisdə. O bənd

beləydi:

Bizi insanların əyərindən-əskiyindənmi

yaratdın,

Tanrım?

Ya bizi yaradanda Ġblisin qanından

qanımıza qatdın,

Tanrım?

Ya bizi yaratmayaydın, heç bu yer üzünə

atmayaydın,

Ya yaradırdın qanımızı qatmayadın,

Tanırm...

Ağaquliyev Ģeiri eĢidən kimi beĢ

dənə yüzlük dolları onun döĢ cibinə basmıĢ,

sonra vizit kartını da vermiĢdi. Üç aydan bir

ona zəng edər, gedib qəbulunda gözləyər,

kabinetinə girib bir təzə Ģeir oxuyar,

nəmərini alıb gedərdi. O kiĢini də çox

gördülər Ģairə. Tutub damladılar heç nəyin

üstündə.

Ağaquliyev yadına düĢəndə

gövrəldi. Onun Ucubuluq haqqında

söhbətləri, rəssam oğlu Nəsibin dəlixanada

Ucubuluğun rəsmini sulu boya ilə iĢləməsi,

rəvayətə görə Ucubuluğun muğam səsindən

bir qalaçada, yaxud bir mağarada yuxuya

getməsi, o mağaranın, yaxud qalaçanın

OfĢar deyilən yerdə yerləĢməsi... O bunları

Nazim Niyaza danıĢanda filosof rəng verib,

rəng almıĢ, sonra demiĢdi ki, sən canın, bu

barədə mənə ağız açma, nədən ki, bu

Ucubuluq söhbəti biz tərəflərdə bir sirr kimi

qorunur, heç kim onu ağzına almaq

istəmir...

Ġndi bude, yenə eyni vəziyyət...

-Bilirsiniz, məncə siz ikiniz də

ziyalı kimi düĢünmürsünüz, yerliçilik,

qəbiləçilik, tayfaçılıq marağı sizin milli

maraqlarınızı üstələyib... – ġair əməlli-baĢlı

hirslənmiĢdi. – Siz bilirsiniz ki, bu, yəni

Ucubuluq haqda əfsanə, ya rəvayət, yaxud

olmuĢ əhvalat, hər Ģeydən öncə bir folklor

186 № 4 (16) QıĢ 2015

nümunəsi kimi maraqlıdır. Biz bunu

öyrənib yazıya almaqla tariximizə,

ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə xidmət

etmiĢ oluruq... Amma siz...

-ġair, bütün bunlar düzdür, hətta

çox düzdür, amma... Bilirsiniz, bu barədə

mətbuata danıĢmağı yuxarı dairələr qadağan

ediblər. Ġcra baĢçısı isə qəti göstəriĢ verib

ki, Ucubuluq haqda danıĢanın dilini kəsmək

lazımdır. Vallah, Ģair...

-Axı niyə?! – Ģair az qala

qıĢqıracaqdı. O birdən-birə allah evində

olduğunu düĢünüb, “üzr istəyirəm” dedi və

siqaret yandırmaq üçün çölə çıxdı.

Həyətdə o baĢ-bu baĢa gəzinərək

siqaretini sümürdü, beyninə girmiĢ

“Ucubuluq mağarası” sindromundan özünü

xilas etməyə çalıĢsa da, olmadı. Ġçindəki

baĢqa mən onu məntiqlə düĢünməyə

qoymurdu.

2-ci mən:“Nə istəyirsən, niyə

qoymursan adam kimi yaĢayaq? EĢitmədin,

deyir ki, bu barədə danıĢanın dilini

kəsirlər.”

1-ci mən:“Qələt edirlər! Məgər 37-

ci ildir?!”

2-ci mən:“Ay adam, mən bura

nəyə gəlmiĢəm? Xarabama 5-10 manat

çörəkpulu aparam. Kitabımın nəĢrinə

sponsorluq edəsi adamın xətrini xoĢ edən

çıxıĢ edəm, bir-iki misra tərif yazam... Sən

isə... Kor tutduğun buraxmayan kimi...”

1-ci mən:”Kor sənsən! Dünya malı

səni də kar və kor etdi. Niyə qoymursan öz

bildiyim yolla gedəm?!”

2-ci mən:“Get, nə durmusan?! Get

də, get o axundun da ayaqlarına yıxıl! Bu

xarabadakı bütün əxlaqsız adamlara qoĢul.

Əmənova poema yaz!..”

Ġçindəki ikinci məninin üstünə

qıĢqırmağa hazırlaĢırdı ki, qulağına

hardansa sızıltaya bənzər səslər gəldi, elə

bil ağı deyib ağlayırdılar. O belə ağlaĢma

eĢitmiĢdi. Hə, hə, mərsiyədir bu... Məscidin

həyətindəki yan-yana tikilmiĢ otaqların

birindən gəlirdi bu səs. Üstündə ərəb

əlifbasıyla “Mədrəsə” yazılmıĢ otağın

pəncərəsindən boylandı və gözü kəlləsinə

çıxdı: qırxa yaxın gənc oğlan əllərindəki

zəncirlə kürəklərinə vura-vura ağlayır və

qabaqdakı təlimçinin müĢayəti ilə aĢağı

səslə oxuyurdular:

Mərsiyəxan: EĢqdə tufan elədin

Ya Hüsen!

Gənclər xorla: Ya Hüsen!

Mərsiyəxan: Aləmi heyran elədin

Ya Hüsen!

Gənclər xorla:Ya Hüsen!

Mərsiyəxan : BaĢıva dolanım

Ya Hüsen!

Gənclər xorla:Ya Hüsen!

“BaĢıva dolanım, ya Hüsen!”

kəlməsini mərsiyəxan elə sızıldayaraq dedi

ki, gənclərdən hönkürtü qopdu, ağlaya-

ağlaya sinəzəni kəsib sinələrinə və dizlərinə

əlləri ilə daha sürətlə döyməyə baĢladılar.

Gənclərdən biri yanından asılı xəncəri

qapıb bircə anda alnının yuxarısına çəkdi,

ortalığı qan bürüdü. Mərsiyəxan yaxınlaĢıb

əli ilə yaralı gəncin yarasının üstə basıb elə

mərsiyə havasında bədahətən dedi:

Mərsiyəxan: Qanım axdı sel oldu,

Ya Hüsen!


Mərsiyəxan:Yer-göy tamam al oldu,

Ya Hüsen!


Mərsiyəxan : Qəddim döndü dal oldu

Ya Hüsen!


Mərsiyəxan : Aləmi heyran elədin,

Ya Hüsen!

EĢqdə tufan elədin,


Ya Hüsen!

Gənclər xorla : Ya Hüsen!

Va Hüsen!

Yenə gənclər Ģaxsey-vaxsey”

sədaları altında özlərini döyməyə

baĢlayanda Ģair dodaqaltı “Mərsiyəxan

hecanı pozdu” deyib geri döndü. Və elə ilk

sualı da gördüyü ilə bağlı oldu:

-Axund, mədrəsədə mərsiyə deyib,

özlərini döyürlər. Nə məsələdir? Hətta bir

gənc ekstaza girib baĢını xəncərlə yardı...

Axund diksinən kimi oldu. Amma

özünü itirmədi:

-Hə, AĢuraya hazırlaĢırlar. Bizdə

aĢura çox möhtəĢəm keĢir, kaĢ vaxtınız

olaydı, qalıb baxaydınız... Özünü

xəncərləyən isə... Biz belələrinə qarĢıyıq,

elə idarədən də icazə vermirlər baĢ

yarmağa... amma neynəmək olar, bu da bir

fədakarlıqdır. Ġmam Hüseyn məktəbi böyük

məktəbdir. Ġnsanlar neçə əsr keçsə də, o

böyük insanın yolunda hətta Ģəhid

olmaqdan çəkinmirlər. Mən Ġranda

gözlərimlə görmüĢəm: bir oğlan özünü

AĢurada doğradı, qanı sel oldu. Həkimlər nə

çara eləsələr də qanı dayandıra bilmədilər.

Elə göz önündəcə can verdi...

ġairin hövsələsi daralmıĢdı. Elə

Nazim Niyaz da himə bənd idi. GözləĢib

ayağa qalxdılar. Məscidi tərk edəndə

arxadan səslər hələ də eĢidilməkdəydi:

Kim sənilən yolda olar rubə ru

Əl çəkə bilməz dolanar kubəku

DüĢmənə verdin o biyabəndə su

Hürri pəĢiman elədin,

Ya Hüsen!

EĢqdə tufan elədin

Ya Hüsen!

Ya Hüsen!

Ya Hüsen!

Va Hüsen!

Qayım Qədim siqaret yandıra-

yandıra Nazim Niyaza sarı dönüb dedi:

-BaĢım partlayır, harda bir az

paxmelimizi düzəldək?..

Nazim Niyaz gülümsündü:

-Axı deyəsən sən vurmuĢdun?

-Az idi, boğazımı yandırdı,

vəssəlam... yaxĢıca içməsəm, dəli olacam...

Bu baĢağrısı da lap axırıma çıxıb...

Elə bu vaxt ġərifin maĢını onların

düz qabağında dayandı. Sevincək özlərini

maĢına atdılar.

RUSĠYADAN GƏLƏN

SƏRNĠġĠNLƏR

Rusiyadan gələn qatar neçə saat idi

ki, Yalamada sərhəddə qalmıĢdı. Hansı

səbəbdənsə Azərbaycan sərhədçiləri qatarın

giriĢ-çıxıĢlarını bağlamıĢ, heç kimi nə çölə,

nə içəri buraxmırdılar. Deyilənə görə,

qatarda Suriyada döyüĢməyə gedən ĠġĠD-

çilər varmıĢ. Ona görə qatarın sərniĢinlərini

çox ciddi surətdə yoxlayırdılar.

Xürrəm adlı üz-gözünü saqqal

basmıĢ 50 yaĢlarında kiĢi bağıra-bağıra

deyirdi:

-Ə, qardaĢ, mən neçə illərdir ki,

Rusiyanın çöllərindəyəm!.. Çukotun,

Alyaskanın buzlarında ölüb-dirilmiĢəm, beĢ

manat qazanmıĢam ki, saa verim?! Bir dəfə

baĢıqırxıq snıkdexlərdi-nədi onlar gəlib pul

istəyiblər, vermiĢəm. Ġki dəfə də çeçenlər

əli avtomatlı vaqona hücum eləyib hər dəfə

filan qədər pulumu alıblar... Bir axĢam da

vəhabilər gəlib ki, ĠġĠD-ə silahpulu

yığırıq... Ay azərbaycanlılar, ay qardaĢlar,

indi siz nə istəyirsiniz!? Qoyun beĢ manat

ailəmə pul aparım dayna... Boheyyy! Allah

evinizi dağıtsın!...

Bacısının əri Rizvan onu dilə tutsa

da, Xürrəm dediyindən dönmür,

188 № 4 (16) QıĢ 2015

Azərbaycan sərhədçilərinin istədiyi pulu

vermək istəmirdi. Hər vaqonda Xürrəm

kimi iki-üç adam vardı və belə çıxırdı ki,

daha bıçaq sümüyə dayanıb. Sərhədçilərin

komandiri Xürrəmin çamadanlarını götürüb

vaqondan yerə atdı və bağırdı:

-DüĢ vaqonnan! Səni Azərbaycana

buraxa bilmərik. Pasportunda problem var.

Üstəlik, məlumat var ki, ĠġĠD-ə qoĢulmaq

üçün Azərbaycana, oradan da Türkiyə yolu

ilə Suriyaya keçmək istəyənlərdənsən...

Ona görə səni ölkəyə buraxa bilmərik!

Növbəti qatarla birbaĢ Rusiyaya dönərsən!

Xürrəm çamadanlarını və

pasportunu geri almaq üçün mayorla

süpürləĢdi. Mayorun yanındakı əsgər

avtomatın qundağı ilə onun boynunun

arxasından vurdu. Xürrəm bircə dəfə “ay”

eləyib qatarın dayandığı stansiyanın

səkisinə yıxıldı. Rizvan qohumunu

qorumaq üçün əlini cibinə salıb bir dəst rus

pulu çıxartdı, mayora uzadıb dedi:

-Alın, götürün, buraxın gedək.

Allah sizin insafınızı kəssin!

HuĢunu itirmiĢ Xürrəmi güclə

vaqona çıxartdılar.

KƏND YASA BATMIġDI

Ġbtidai siniflərin dərs otağının

tavanı yatmıĢ, uĢaqlardan bir neçəsi ağır

yaralanmıĢ, bir uĢaq isə ölmüĢdü. Günel

adlı bu körpənin valideynləri neçə saat idi

ki, rayon mərkəzi xəstəxanasının qarĢısında

dayansa da, reanimasiya Ģöbəsində vəfat

etmiĢ uĢağın meyitini ala bilmirdilər.

Əvvəlcə uĢağın ölümünü gizləmək

istəmiĢdilər. Amma məktəbin direktoru

Səməndər müəllimin həkimlərə hücum

edərək Ģöbəyə girməsi və uĢağın ölməsini

gözləri ilə görməsindən sonra gizlətməyin

mənasız olduğunu baĢa düĢdülər.

Bütün kənd əhli, o cümlədən

Əmənov da oğlanları və arvadı ilə balaca

məktəblinin dəfninə yığıĢmıĢdılar.

Qızcığazı YUXARI qəbiristanda

basdırırdılar. Molla cənazənin baĢ tərəfində

dayanıb sanki nəyisə gözləyir, səsini

çıxartmırdı. Handan-hana o dilləndi:

-Həzərat, bu uĢaq cənnət quĢudur.

Ona Yasin oxumaq, meyit namazı qılmaq

belə düĢmür. Yəni onsuz da onun yeri

behiĢtdir. Amma bir müsəlman kimi mən

özümə borc bilirəm ki, Yasin oxuyum,

qulağımız Quran sədası eĢitsin, sonra dəfnə

iqdam edərik.

Molla Yasin oxuduqca ġərif

gözünə taxdığı qara eynəyin altından

qəbiristanda olub-bitəni müĢahidə edirdi.

Görürdü ki, kəndin cavanları, xüsusən yaĢı

15-lə 18-in üstündə olanlar qəbiristanın

nisbətən boĢ olan sahəsinə toplaĢmaqdadır.

Bundan narahat olub, bir neçə yöndən dəfnə

yığıĢanların içində özlərinə yer eləmiĢ

cangüdənlərə baĢıyla iĢarə elədi. Hamısı

adamların içindən hiss olunmadan çıxıb

Əmənovun və ailəsinin sağ-solunda

yerləĢdilər. Molla Yasini bitirib fatihə verdi

və buna bəndmiĢlər kimi bir neçə yerdən

gənclər qıĢqırıĢmağa baĢladılar:

-Qanımızı batıranlara!

-Namusumuza əl uzadanlara!

-Kəndin mal-mülkünü

mənimsəynlərə!

Bu dəfə hamısı birdən bağırdılar:

-Ar olsun!

-Ar olsun!

-Ar olsun!

Gənclərin arxasında bir neçə

saqqallı adam dayanmıĢdı. Bunlar bizim

yaxĢı tanıdığımız Ġmran, Ġmdad və

həmfikirləri idilər. Lap arxada, xeyli aralıda

Dabbax Ġdrisin silueti görünürdü...

Axund onları tərs-tərs süzüb əlini

ağzına apararaq:


-Bissmillahi rəmanül rəhim! Əzzü

billahi Ģeytanül rəcim! – dedi və dalıyca öz

dilimizdə əlavə etdi. – Allah Ģeytana rəhmət

eləsin.... üzr istəyirəm, lənət eləsin! Bura

qəbiristandır. Burada minlərcə insan yatır.

Burada qıĢqırmaqla onların ruhunu narahat

edirsiniz... Bir də sizin babalarınız sözü

asta-asta, sakit-sakit deyərdi... Mədəni

Ģəkildə... Nə vəhĢi kimi bağırırsınız...

Ağsaqqallar cavanlara sarı yönəldi.

Onları qolgücünə itələyə-itələyə

qəbiristandan çölə çıxardılar. Sonra uĢağın

meyidini qəbirə qoyub üstünü torpaqladılar.

“A BALA, SƏN KĠMSƏN?”

Mayıl Əmənov alatoranda

artırmadan düĢəndə pilləkəndə durmuĢ gənc

qız onun baĢmaqlarını cütləyib qabağına

qoydu, amma danıĢmadı. KiĢi təəccüblə

gənc qıza (qadına da oxĢayırdı, yançaxları

iriləĢmiĢdi) baxıb “kimsən?” desə də qızdan

səs çıxmadı. Və birdəncə qız yoxa çıxdı.

KiĢi bissimillah, bissimillah deyə-deyə

həyətə düĢüb əlini əlüzyuyana apardı.

Amma su yox idi. Geri qanrılanda su səsi

eĢidib baxdı ki, bayaqki qız vedrədən

əlüzyuyana su tökür. “A bala, sən kimsən?”

deməyiylə qızın gözdən itməsi bir oldu.

KiĢi hövülləndi, üzünü evin yuxarı qatına

tutub qıĢqırdı:

-Ay Humay!

Ġçəridən səs gəldi:

-Nədi əəə, genə səhər-səhər?

GecəquĢusan?

-Aaz, bir çölə çıx görüm!..

Qadın baĢını pəncərədən çıxardıb

acıqlı səslə:

-Noolub? – demiĢdi ki, artırmanı

süpürən qızı görüb az qala qıĢqırdı:

-Ə, bı kimdi, a Mayıl?! Ə, o gəlin

kimdi?!.

KiĢi də əllərini təəccüblə irəli

uzatdı, amma səsi zəif, lap quyunun

dibindən gələn kimi çıxdı:

-Aaz, mən də onu deyirəm də. Bu

kimdi axı?

Və qız bircə anda yenə yoxa çıxdı.

YaĢlı ər-arvad bir-birinə baxa-baxa əsməyə

baĢladılar. Görünən o ki, qorxurdular. Və

birdən-birə Humay xanımın halı dəyiĢdi, elə

gecə köynəyindəcə sallanan döĢlərini əli ilə

tutub pillələri düĢdü, üzünü ərinə tutub

çığırdı:

-Bəlkə sənin oynaĢındı bu?! Hıy,

niyə dinmirsən? Sən köhnənin

poxsaqqalısan axı?! Yadındadı, Bakıda

neçə qəhbə saxlayırdın?! Hıy?!

Ağ, Ģana barmaqları,

yaĢlandığından sallansa da, hələ də

təravətli qalmıĢ öpülməli buxağı, adamı

məst eləyən ĢiĢkin dodaqları və parıltısı

sönməyən qaynar gözləri qadının bir

zamanlar çox gözəl olduğundan xəbər

verirdi. Arvadının köhnə əyyamlarda onu

günlərlə yatağına buraxmamasını yadına

salıb kiĢi kəkələdi:

-Aaaz, ay nainsafın qqqızı, bu

adam-zad deyil e, ruh kimi bir Ģeydi... Gah

görünür, gah da yox olur... Bir ora bax, indi

də uĢağını əmizdirir... Ora bax, ora bax!

Hə, bayaq gözlərinə görünən qadın

(gerçəkdən qadınmıĢ) pilləkənlərdə oturub

uĢağını əmizdirirdi. UĢağın əmdiyi bu

döĢlər isə qız döĢü kimiydi. KiĢi deĢdə

qalmıĢ adamı odsuz-ocaqsız yandıran bu

döĢlərə elə-belə baxa bilmirdi və baxanda

da elə o uĢağın yerinə olmaq istəyirdi.

Qızın, ya gəlinin o biri döĢünü də ağzına

salıb sümürdükcə sümürmək istəyirdi. Hələ

bir udqundu, tamsındı da.

Nə oldusa, bircə anda oldu. Elə

birdəncə Humay xanımın əlləri əsdi, üzü-

gözü səyridi, baĢı sinəsinə düĢdü və tappıltı

190 № 4 (16) QıĢ 2015

ilə pilləkənin baĢındakı balkonçaya

yıxıldı...

***

Gecə müstəntiq gəlmiĢdi. ġərifi

danıĢdırdılar. Sonra Mayıl kiĢi ilə də söhbət

etmək istədilər. Amma kiĢi müstəntiqin

cibinə on yüzlük dollar qoyub dedi:

-Mən də eĢitmiĢəm ki, kənddə

gənc bir xanım ölüb. Amma deyilənə görə

doğuĢ zamanı vəfat edib. Axı heç Ģikayətçi

də olmamalıdır, düz demirəm? Daha niyə

özünüzə əziyyət verirsiniz? O verdiyim də

yolxərcidir, uzaq yol gəlmisiniz, əziyyət

çəkmisiniz... Rəisiniz məni tanımalıdr, atası

ilə çörək kəsmiĢik... Məndən salam deyin...

Müstəntiq gəldiyi kimi də çıxıb

getmiĢdi.

Həmin axĢamı Yasəmənin anasını,

bir də öz fermalarında iĢləyən iki qardaĢını

evinə çağırtdırmıĢ və demiĢdi:

-Dərdinizə Ģərik oluram. Bilirəm

ki, ağırdır sizə. Ġnanın ki, mənə də ağırdır -

ən yaxĢı iĢçilərimizdən birini itirmiĢəm.

Sonra kağıza bükülü pulu anaya

verib qəmgin hal almıĢdı:

-Qonaq-qara üçün balaca

xərclikdir...

Gələnlər pulu alıb bir söz demədən

getmiĢdilər. Amma qardaĢların yeriĢi-

duruĢu heç xoĢuna gəlməmiĢdi kiĢinin.

***

Ġl quraq gəlmiĢdi. Belə vaxtda

əkdyindən bar götürmək üçün hökmən

suvarmalısan. Sovet vaxtı çəkilmiĢ

kanaldan güclü su soranların köməyi ilə

suyu su anbarına, oradan da Əmənovların

əkin sahələrinə vururdular. Kənd

camaatının az da olsa həyət-bacası vardı və

bu həyət-bacalar suzuzdan yanıb kül oldu.

Ġt-piĢiklər də susuzdan qaçıb Əmənovların

sahəsinə vurulan sulardan içmək üçün

boğuĢurdular. Sərçələr, göyərçinlər də uçub

Əmənovların bağ-bağatına getmiĢdilər.

Kəndin digər yerlərində həyat sönmüĢdü.

Dabbaqçılar qarıĢıq, bütün kənd susuzdan

korluq çəkirdi. Belə bir vəziyyətdə Əmənov

oğlunu yanına çağırıb dedi:

-Kürəkənə tapĢırmıĢam, bu gün

Ģəhərdən artezian qazanlar göndərib, get

kəndin ortasında bir artezian qazdır... Qoy

camaat gəlib ordan içməli su aparsınlar.

Sonra da birini özümüzçün qazdırarsan.

***

Ġndi bütün kənd yollarda,

həyətlərdə qəfil peyda olan Yasəməndən

danıĢırdı. Gah belini bağlayırdı, gah uĢağını

qucağına alıb əmizdirirdi, gah da kənddəki

kafeyə gəlirdi. Axırı bu məsələ o qədər

böyüdü ki, camaat açıq-aĢkar xof içində

pıçıldaĢmağa baĢladı: allah Yasəmənin

cildində kəndə bəla göndərib.

(davamı olacaq)


ESSEİSTİKA

Nİyazi Mehdİ

Dilüstü və diliçi gəzişmələrdən

Bundan dil siyasəti üçün çıxan

sonuc

Telefon, makina, məktəb (türklərdə

«okul») kimi sözləri türkün sözləri ilə əvəz

etmək indinin iĢi deyil. Ancaq humanitar

elmi düĢüncə üçün enerji qaynağı, dağarcığı

olan «bilinc» («Ģüur»), «gərəklər»

(«tələbat»), «sonuc» («nəticə»), «nədən»

(«səbəb») kimi sözləri hamımız

iĢlətməliyik.

«Ġnternet»i, «telefon»u, «televizor»u

türkün sözləri ilə əvəz etməyi arzulayanlara

sözüm: dilimizi enerji dağarcığına çevirmək

üçün bədii, fəlsəfi, filoloji, siyasi dillərin

sözlərinə fikir verin. Özü də məqsəd ərəb,

latın sözlərini əvəz etmək olmamaldır.

Məqsəd onların türk qarıĢığılığını tapıb

yazıda geniĢ iĢlətmək olmalıdır. Yerdə

qalan dil qollarında isə çətin dyilən sözlərin

siyahısını tutub dəyiĢdirməyi düĢünməliyik.

20 il qabaq «müvəffəqiyyət» sözü çətinliyi

ilə bezdirmiĢdi. Ġndi nəsə ona rast gəlmək

olmur. «Uğur» bir dəfəlik yerini tututb.

"Düzəltmək" sözündən hansı

pıçıltılar gəlir

«Düzün» fəlsəfəsinə giriĢ

Çağımızda «ağıllı» sözü insanı

xarakterizə etməkdən çıxıb makinalara da,

avadanlıqlara da, hətta mənzillərə də

uyğulanıb, yəm Ģamil edilib. Ġndi «ağıllı

paltaryuyuan maĢın», «ağıllı ev» adi

deyimlərdir və özü-özünə çox əmliyyatları

aparan nəsnələrə deyilir. Bu kontekstdə

mən «ağıllı dil» terminini iĢldərdim.

Bununla onu bildirmək istəyirəm ki, dil

hansısa filosofun traktatında yox, özü-

özlüyündə iĢləyərək hansısa fəlsəfi

ideyalara gəlib çıxırsa, deməli, ağıllı dildir.

Ötən yazımda göstərdim ki, Azəri türkcəsi

«anlamaq» və «baĢa düĢmək» sözləri ilə

dünyanı bilməyin iki önəmli yolunu

tapmıĢdı. Ġndi isə «düzəltmək» sözündən

ağıllı dilin necə iĢləyib tapmasına çıxmaq

istəyirəm.

Fəlsəfə üçün güclü materialı türkcənin

“düz" sözü verir. Görürsən ki, adamlar

deyirlər: “bizim millət düzələn deyil".

“Düzəltmək"lə bağlı baĢqa deyimlər də var:

“düz iĢ deyil", “naxıĢları düzəltdi", “saatı

düzəldi" və s. «Düzəlmək» sözünü biz çox

sevirik və əxlaqla bağlı çox iĢlədirik:

«filankəs əsgərlikdə yaman düzəldi»,

«filankəs düzələn adam deyil» deyirik.

«Düzəltmək» sözü və platonçuluqla

heqelçilik

Ġndi isə “düzəltmək" sözündən axan

mənalara tutularaq bir milli narazılığımızla

bağlı etüd yapım. Türkcənin "düzəltmək"

sözündə gizli heqelçilik var. Heqel

Platonsayağı deyirdi ki, dünyamızda olanlar

Mütləq Ġdeyada və ya Tanrı düĢüncəsində

"ixtira" edilən ideyalardan sonra, özü də

həmin ideyaların verdiyi "plan", biçim

əsasında yaranır. Həm də bu vaxt dünyada

192 № 4 (16) QıĢ 2015

yarananlar öz ideyalarına uyğun olanda düz

yaranırlar, düzgün nəsnələr, olaylar olurlar.

Heqel gerçəklə, doğru ilə düzgünlüyü

ayıranda yazırdı ki, gerçək məsələsində

düĢüncənin nəsnəni doğru göstərməsi

həqiqəti verir. Düzgünlük məsələsində isə

nəsnənin öz ideyasına adekvat, uyğun,

uzlaĢmıĢ olması düzlüyü, düzgün nəsnələri

verir. Beləliklə, Heqelsayağı söyləyə bilərik

ki, əyri-üyrü yol salmağa biz "yol

düzəltdik" deyiriksə, o mənada deyirik ki,

yolu "yol" anlayıĢına, "yol" ideyasına

uyğun yapdıq.

Ġndi, bizim camaat deyinəndə ki, "bizim

millət düzələn deyil", mənası odur ki, əsl

millətin necə olması haqqında ideyalara

bizim millət düz gəlmir. Ancaq bu yerdə bu

camaatın yaxasından tutub soruĢmaq olar:

siz əsl millətin necə olması haqqındakı

ideyaları bilirsiniz ki, millətin hansı

ideyalara tuĢ gəlməsini də, düz gəlməməsini

də biləsiniz?

«Düz» məsləsi milli necəlikdə və nə

cürlükdə

Bax, bu məsələ çox müĢkül məsələdir.

Çoxları söyləyə bilər ki, nə var bu soruya

cavab verməyə. Bütün yaxĢı əxlaqi

keyfiyyətləri, məsələn, igidliyi, namusluğu

və s.-ni "düzgün ulusun" göstəriciləri kimi

sadala, sonra da de ki, bizim millət bütün

bunları düz gerçəkləĢdirə bilmir, ona görə

də düzəlmir ki, düzəlmir.

Ancaq məsələ göründüyü qədər asan

deyil. Bu soru ilə bağlı götürək Niççeni.

Almanların bu ekstatik filosofu

söyləyirdi ki, əxlaqın bütün dəyərləri

hakimiyyət iradəsinin özünü

gerçəkləĢdirmə vasitəsidir. Yəni "yaxĢı

adam", "vicdan" və s. idealları insanları

idarə etmək vasitələridir. Birinin boynuna

qoyursan ki, yaxĢı adam olmalısan, yaxĢı

adam olmaq isə filan hərəkətləri etməyi

tələb edir. Deməli, onun boynuna yaxĢı

adam olmağı qoyanda, onu filan hərəkətləri

etməyə vadar edirsən, beləliklə, onu idarə

edirsən. "YaxĢı adam" ideyasına onu qulluq

etdirməklə onun üzərində hakimiyyət

iradəni yeridirsən.

Niççenin fikrincə insanlar öz

üzərlərindən əxlaqi, dini ideyaları asmaqla,

özlərini onlara uyğun düzəltməklə bir səhv

ediblər. Hakimiyyət iradələrini özlərində

saxlamaq əvəzinə, bu iradəni özlərinin

yaratdıqları və "üstlərindən asdıqları"

ideyalara, ideallara tapĢırıblar. Ona görə də

özlərini yazıq vəziyyətə qoyublar.

Nitççenin bu düĢünüĢ cızığını tutub

getsək, baxdığımız məsələ ilə bağlı demək

olar ki, "bizim millət düzələn deyil"

cümləsinin əsasında hakimiyyət iradəsini

millətin içindən alıb millətdən yuxarıda

asılmıĢ ideallara tapĢırmaq istəyi durur.

Sonrası üçün isə söyləmək olar ki, ulusdan

hakimiyyət iradəsini alıb qıraq güclərə

tapĢırmaq xəstəliyi bizim ən böyük

dərdimizdir. Hərçənd heç olmasa, millət

özündən yuxarıda asılmıĢ əxlaqi dəyərlərə

tapĢırdığı hakimiyyət iradəsini təzədən

oradan alıb, gerçəkliyə ötürmək təpərində

olsaydı, bu iradəyə özü də tutulmuĢ olardı.

Əgər millətdə hakimiyyət iradəsi yoxdursa,

millət, deməli, öz tarixinin subyekti ola

bilmir. Öz tarixinin subyekti olmaq isə öz

tarixini yapmaq enerjisidir.

"YaxĢı"sözündən əxlaqa balaca

səyahət

Bu sözün gündəmə gətirilməsinin

mənası

Mənəviyyatın ən önəmli məsələlərindən

biri YaxĢı və Yaman məsələsidir (bəlkə

Xeyir və ġər mənasında YaxĢı və Yaman

sözlərini iĢlətməyi öyrənək)? Bizim

məmləkətdə isə bir xeyli adam var, bu

məsələləri elə anlayır ki, sonucda siyasi


dünyamız, gündəlik yaĢamımız (məiĢət

həyatımız və s.) qorxunc kölgələrdə,

hənirtilərdə eĢidilir. Gəlin YaxĢı, Yaman

sözlərindən Ģüalanan bilinmələrə qulaq

tutaq, toplumdakı olaylardan axan

bilinmələrlə öncəki bilinmə axınını

qovuĢduraq, görək nə alınır? Görək

bilinmələrdən aydın bələdçilik qazana

biləcəyikmi?

Bu sözün soykökü

Anadolu türkləri "yaxĢı" yerinə "iyi"

deyirlər və bizim "yaxĢı"mızı anlamırlar.

Bizə də onların "iyi"si yaddır, Hərçənd

Ortaçağ Azərbaycan türkcəsində yaxĢı

mənasında "eyi" iĢlənib, hələ indiki

ləhcələrimizdə "yey", "iyi" variantlarının

qalmasını demirəm.

Ancaq bu "yaxĢı" sözü hardandı, nədən

törəyib, bunu çoxumuz bilmirik. Bilmək

üçünsə "yaxĢı"nı bilməyən Anadolu

türkcəsi dadımıza çatır. Bu dildə "yaraĢıqlı"

anlamında "yakıĢıklı" sözü var, "yakıĢıklı"

"yaxıĢıqlı»nın bir tayıdır. Deməli, "yaxĢı"

yarayan anlamı ilə bağlıdır (yəni "yakıĢıqlı"

"yaraĢıqlı" deməkdirsə, eləcə də

"yaxıĢıqlı"ya uyğundursa, deməli hamısının

kökündə "yar-arlı"nın kökü var).

Bunu yadda saxlayaq, keçək yeni

məsələyə

Sokrat və Kant "yaxĢı" haqqında

"YaxĢı" nədir?" sualını birinci Sokrat

qoyub və cavab verib: nəsnə öz amacına

("amac" və "umacaq" eyniliyinə fikir verin)

"cavab verirsə, yaxĢıdır. Məsələn, qalxanın

vəzifəsi döyüĢçünü qılıncdan, toppuzdan,

oxdan qorumaqdır. Ona görə də qızıl qalxan

yaxĢı deyil, çünki qorumaq vəzifəsini

yetərincə görə bilmir. Dəmir qalxan isə

möhkəmliyinə görə yaxĢıdır. 18-ci yüzildə

Kant bu problemə qayıdıb söylədi: o

nəsnələr ki, bizim gərəklərimizi

(tələbatımızı) ödəyir, yaxĢıdır. Nəyinsə

yaxĢılığı gərəklərimizi ödəməsindən

asılıdır.

Ġndi mən deyə bilərəm ki, Sokrat və

Kantın "yaxĢı" haqqında fəlsəfə ilə

çıxardıqları düĢüncələr türklərin "yaxĢı"

sözündə bilincsiz, yəni Ģüurun xəbəri

olmadan gizlənib. Türkcənin bilinmələri

nəyi anladır? Onu anladır ki, yaxĢı "yararlı"

deməkdir, - Anadolu türklərinin yaraĢıqlı

mənasında "yakıĢıqlı" sözü də bunu

göstərir, - yaxĢı yaraĢıq gətirirsə, yaxĢı

yararlılıq da gətirir.

Bu yerdə yeni sual çıxır: yaxĢı nəyə

yararlıdır?

Sofistlər və Niççe yararlıq

haqqında

YaxĢı nəyə yararlı olandır? Əski yunan

filosoflarından olan Frazimax (sofistdir)

deyirdi: hər hakimiyyət özünə yararlı olan

qanunlar verir, sonra da bu qanunları

ədalətli adlandırır. Deməli, ədalətli olan

güclülərə, yuxarıda duranlara yararlı

olandır. Sonralar Niççe bunu daha aydın

söylədi: YaxĢı nədir? Üstün insanların

hakimiyyət duyğusunu, hakimiyyət istəyini,

hakimiyyətin özünü nə artırırsa, yaxĢıdır.

Buradan çoxlu konkret sonuclar çıxır.

Məsələn, hakimiyyətdə olan ürəyi daĢ olsa

da, yazıq adamın halına yanırmıĢ kimi

telekamera qarĢısında gözlərini yaĢardanda

bu riyası yaxĢı olur. Çünki vətəndaĢlar onun

qayğıkeĢliyinə heyran qalır, bu heyranlıqsa

onun hakimiyyətini gücləndirir. Deməli,

sofistlərə və Niççeyə qalsa, yaxĢı birisini

baĢqalarından güclü, baĢqalarından qüdrətli

edəndir.

BaĢqa əxlaq

Nəsə, mən var-dövləti artırmaq üçün

hakimiyyət istəyən və bu hakimiyyətə

194 № 4 (16) QıĢ 2015

yararlı olanları yaxĢı adlandıranların

yaxĢılığını qəbul edə bilmirəm. Çünki bu

yaxĢılıqda yaraĢıq yoxdur. YaxĢıda gördük

ki, yaraĢıq gizlənib. Bəs, əsl yaxĢılıq,

Allaha xoĢ gedən və ya nəcib insana

yarayan yaxĢılıq nəyə yararlı olmalıdır? Bir

etik baxıĢa görə, yaxĢılıq baĢqalarını

xoĢbəxt, mutlu etməyə yararlı olan

əməllərdir. Ancaq burada bir nəsnə var,

adamların xoĢbəxtlik haqqında təsəvvürləri

cürbə-cürdür, ona görə də bu istiqamətdə

adamlara yarınmaq istəyən çaĢbaĢ qalır.

Kimi isə xoĢbəxt etmək üçün filan yararlı

iĢi edir, sonunda isə aydın olur ki, bu adam

mutluluğu tamam baĢqa yerdə, baĢqa Ģeydə

axtarırmıĢ və ona görə də sənin

"yaxĢılığından" əsəbiləĢir. BaĢqa bir filosof

(Karl Popper) bunu nəzərə alaraq söyləyir:

yaxĢılıq baĢqalarını mutlu, xoĢbəxt etməyə

yararlı iĢləri görmək deyil. YaxĢılıq

baĢqalarının əzablarını, yaĢamaq ağırlığını

azaltmağa yararlı iĢləri görməkdir. Qoy

insanları əzaba salan vəziyyətlər az olsun,

xoĢbəxtlikləri ilə isə özləri məĢğul olarlar.

Bu deyilənlərə türkcədən bilinmələr nə

artırardı. Türkün "yaxĢı" sözündə gizlənmiĢ

"yaraĢıq" anlamından çıxıĢ edib düĢünmək

olar ki, yaxĢılıq oluma, varlığa yaraĢıq

gətirəndir. Ġnsan olumunun, daha geniĢ

götürsək, bütün olanların yaraĢığı isə

onlarda qutluluğun, ruh, mənəviyyat

payının dərəcəsindən asılıdır. Kap¬ron

yarpaqdan əsl yarpaq niyə yaraĢıqlı

görünür? Ona görə ki, əsl yarpaq dindarın

gözünə dünyanı bürümüĢ Ġlahi Ruhun

təcəssümü kimi görünür, ateist isə, bu Ruhu

qəbul etməsə də, Təbiətin yaradıcı gücünü

ölgün yox, canlı bir zənginlik kimi həmin

yarpaqdan duyur.

Dünyada qutluluq, mənəviyyat payı nədir

ki, onu azalmağa qoymamaq yaraĢıq

yararlıdır?(Fikir verin, "yaratmaq"da da

"yaramaq" feilinin kökü var. Deməli,

yaradıcılıq ya dünyada, ya da nədəsə

çatıĢmayanı aradan götürüb yararlılığı

yaratmaqdır).

Bu, artıq, yeni problemə çıxaran

ideyadır. Hələliksə, deyim ki, Ġslam və

baĢqa mənəvi dinlər, böyük filosofların,

sənətkarların çoxu "mənəviyyat nədir?"

sorusunu anlatmaqla məĢğul olublar.

Hərçənd onu da deyim ki, "mənəviyyat

nədir?" sorusunun çətinliyinə görədir ki,

anlamayanlara, özünü itirmiĢlərə

mənəviyyat adı ilə mənəviyyatsızlığı, -

bağıĢlayın, qaba sözə görə, - soxuĢdurmaq

asan olur.

(davamı olacaq)

Azər Cəfərov

TAHĠRƏ QÜRRƏTÜLEYN

- AZADLIQ AġĠQĠ XIX əsrin ortalarında Ġran məmləkəti

çaxnaĢma içində idi. ġiraz Ģəhərində Seyid

Əli Məhəmməd adlı gənc tacir 1844-cü ildə

elan etdi ki, O Ġlahi Vəhyin daĢıyıcısıdır və

bəĢəriyyətə Allahdan yeni Din nazil

etmiĢdir.O, ərəbcə mənası Qapı olan “Bab”

ləqəbini götürür və Ġranda öz miqyasına və

kütləviliyinə görə misli-bərabəri olmayan

babilər hərəkatını alovlandırır. Ona ilk 18

Ģəxs iman gətirir.Onların on yeddisi kiĢi və


biri tarixdə müxtəlif adlarla tanınan –

Tahirə Qürrətüleyn idi. Hərəkat yatırılır.

Ġranın Ģəhər və kəndlərində 150 min babi

qətlə yetirilir, həbsxanaya salınır və

ölkəndən qaçır. Bab 1850-ci il iyul ayının

9-da Təbriz Ģəhərində camaat qarĢısında

güllələnir və bütün Ģagirdləri, o cümlədən

Tahirə Qürrətülyn müxtəlif amansız

üsullarla qətlə yetirilir.

Həmin qadının əsil adı Fatimə idi.

Qəzvin Ģəhərində 1817-ci ildə

türk(azərbaycanlı) ailəsində anadan

olmuĢdu. Bu ailədən olan üç qardaĢ – Molla

Məhəmməd Taqi (həm də Tahirənin

qaynatası), MollaMəhəmməd Saleh

(Tahirənin atası) və Molla Məhəmməd Əli

yalnız tanınmıĢ və alim adamlar deyildilər,

həm də öz dövrlərinin müctəhidləri idilər.

“Qürrətüleyn” (yəni, “gözümün təsəllisi”)

adını ona dövrün mücdəhidi Seyid Kazım

RəĢti, “Tahirə” (yəni “pak”) adını isə ona

Bab vermiĢdi. Ona Zərrintac (“Qızıl Tac”)

da deyirdilər. Onun biliyi və bəlağətli

danıĢığı öz dövrünün ən bilikli kiĢilərini

mat qoyurdu. Heyrət doğuran o idi ki,

Tahirə təfsir və Ģərh məsələlərinin yalnız

kiĢilərin inhisarında olması ənənəsini

pozaraq, Ġslamın 1400 illik tarixində

Qurani-Kərimin ilk qadın təfsirçisi

olmuĢdu.Kərbəla və Nəcəf Ģəhərlərində

keçirilən dini toplantı və disputlarda pərdə

arxasında iĢtirak edən yeganə qadın idi.

Tahirə dini disputların birində təfsir və fiqh

məsələləri ilə bağlı dövrün görkəmli

alimlərini məğlub etmiĢ, lakin qadın

olduğuna görə dini titul (mücdəhid adını)

ala blməmiĢdir. Ailələli idi, iki oğlu və bir

qız övladı var idi. Babilər hərəkatına

qoĢulanda qohum-əqraba ondan imtina

etmiĢ, atası onu kafir elan etmiĢ, ərindən

boĢanmıĢ və uĢaqları əlindən alınmıĢdı.

Hərəkat baĢlayanda Tahirə həm Ġslamın

görkəmli yeganə qadın alimi, həm də

dövrünün məĢhur Ģairəsi kimi tanınmıĢ 27

yaĢlı nüfuzlu bir Ģəxsiyyət idi.

Tahirənin ictimai statusu, Onun

babilər hərəkatında tutduğu rəhbər mövqe

(Baba ilk iman gətirmiĢ 18 Ģagiridindən biri

) ilə məhdudlaĢmırdı. Onun fəaliyyətində

ictimai təlatüm doğurmuĢ, həm babilər

hərəkatında, həm də bütün dünyada ictimai-

siyasi proseslərin gediĢini dəyiĢmiĢ

məqamlar olmuĢdur. Tahirə tarixə ilk öncə

qadın azadlıqlarının carçısı kimi daxil

olmuĢdur. O, Ġslam ġərqində çadrasını

nümayiĢkanə atmıĢ ilk müsəlman qadını idi.

Bu hadisə 1848-ci ildə babilərin BədəĢt

konfransında (Xorasan əyalətində) iĢtirak

edən 80 nümayəndənin (Tahirə onların

arasında 81-ci yeganə qadın nümayəndə idi)

gözü qarĢısında baĢ vermiĢdi. Onun bu

hərəkəti konfrans nümayəndələrini o qədər

heyrətə salmıĢdı ki, nümayəndələrdən biri

hətta qəzəbindən öz boğazını kəsmiĢ,

qalanları isə nifrətlə ona hucum etmiĢdilər.

Lakin Tahirə özünün möhkəm iradəsi,

soyuqqanlığı və bəlağətli nitqi ilə

qəzəblənmiĢ kiĢiləri sakitləĢdirmiĢ, onları

geriyə çəkilməyə və ona qulaq asmağa

məcbur etmiĢdir. O üzünü onlara tutaraq

demiĢdir:

“Qalxın, qardaĢlar, Quranın

dedikləri yerinə yetdi, yeni era baĢlamıĢdır.

Mən sizin bacınız deyiləmmi, sizsə mənim

qardaĢım? Siz mənə həqiqi bir dost kimi

baxa bilməzsinizmi? Əgər siz beyninizdəki

Ģər fikirləri çıxara bilmirsinizsə, onda siz

196 № 4 (16) QıĢ 2015

həyatınızı böyük iĢ üçün necə verəcəksiniz?

Siz bilirsinizmi ki, sizin bu qədər ciddi-

cəhdlə yerinə yetirdiyiniz üzü örtmək adəti

Məhəmmədə.s.tərəfindən əmr edilməyib?

Xatırlamırmısınız ki, o ardıcıllarını

göndərirdi ki, bəzi məsələləri gedib onun

xanımından soruĢsunlar? Gəlin

qadınlarımızı azad edək və cəmiyyəti islah

edək. Gəlin mövhumat və xudbinlik

qəbirlərindən qalxaq və Qiyamət Gününün

yaxın olduğunu bəyan edək; onda bütün

dünya vicdan azadlığına və yeni həyata

cavab verəcək! Bu qiyamət ġeypurunun

səsi mənəm......”

Öz iradəsinin gücü ilə kiĢiləri onun bu

iddiası ilə razılaĢmağa məсbur etmiĢdir.

Beləliklə, dünya miqyasında qadın haqları

və qadın- kiĢi bərabərliyi uğrunda

mübarizəniilk dəfə Ģərq qadını, milliyyətcə

türk (azərbaycanlı) Tahirə Qürrətüleyn

baĢlatmıĢdır.

BədəĢt konfransında Tahirə iĢtirakçıları

arasında münaqiĢəyə səbəb olan baĢqa bir

iddia ilə çıxıĢ edir. O, özlərini Ġslam

daxilində dinin saflığıı bərpa edən

Reformasiya Hərəkatının carçıları hesab

edən və Ġslamın Ģəriət qaydalarına bağlı

olan babiləri bu dindən çıxmağa və Ģəriəti

bir kənara qoymağa çağırır, Babın təliminin

düzgün anlamadıqlarını və onun əslində

Allahdan nazil olan Yeni Ġlahi Vəhy

olduğunu söyləyir. Bu iddialar hərəkat

iĢtirakçılarını daha da çaĢqınlığa salır və

bununla razı olmayanlar babilikdən

çıxdıqlarını bəyan edib, konfransı tərk

edirlər.Yerdə qalan konfrans iĢtirakçıları

isəTahirə ilə yekdil fikirdə idilər: Bab

ondan əvvəl gəlmiĢ peyğəmbərlərdən daha

böyükdür, necə ki Məsih Musanın

qanununu aradan qaldırdı, necə ki

Məhəmməd Məsihin qanununu aradan

qaldırdı, eləcə də Bab Quranın qanununu

aradan qaldırdı. Tahirə bu söylərlə

konfrans iĢtirakçılarının imanını daha da

gücləndirdi:

“Bizim günlərimiz aralıq dövrlərdir. Bu gün

bütün dini vacibatlar aradan qaldırılır və

namaz, oruc və salavat əbəsdir. Bab yeddi

səltənəti fəth edəndə və müxtəlif dinləri

birləĢdirəndə o yeni Ģəriət gətirəcək və öz

Quranını icmaya təqdim edəcək. Onun əmr

etdiyi hər bir mükəlləfiyyət yer üzünün

insanları üçün məcburi olacaq. Ona görə də

özünüzü dəyərsiz Ģeylərlə

yükləməyin...Sizin hamınız bu gün

bilməlisiniz ki, Allah özünü zahir edib və

Quranın hökmü aradan qaldırılıb: bizə

göydən yeni kiitab nazil olub və bizə yeni

qanun verilib, biz insanlar arasında yeni

qanununu yaymalıyıq.”

Tahirə XIX əsrin 40-cı illərində ġərqin ən

görkəmli Ģairəsi idi. Ġranda babilər hərəkatı

yatırılan zaman xüsusi fətva ilə

lənətləndiyinə və öldürüldüyünə (1852-ci

ildə) görə Ģeirlərinin böyük hissəsi

toplanmıĢ və məhv edilmiĢdir. Lakin bizim

dövrə kimi gəlib çatmıĢ bəzi Ģeirləri özünün

dərin məzmunu və azadlıq ruhu ilə seçilir.

Əslində, o poetik ifadənin yeni ritmini və

yeni tərzinin banisidir. Tahirə cəmiyyətdə

modernizmin təbliğatçısı idi və onun

yayılmasına çalıĢırdı. Poeziyada isə o

eksperimentlərin və dəyiĢikliklərin tərəfdarı

idi.Tahirə modern Ġran poeziyasının banisi

idi.

Gözlərimi qaldıra bilsəm,

QarĢında dayanıb üzünə baxsam

Sənə dərdimi söyləyərdim

Nöqtəbənöqtə, sözbəsöz..... (sətri tərcümə)

Tahirənin Ġranda qadın yazarlığına töhfəsini

dəyərləndirmək mümkün deyil: O sübut

etdi ki, qadın da kiĢi kimi düĢünə, yaza və

mühakimə yürüdə bilər – həm

ictimaiyyətdə, həm də ictimaiyyət üçün.

Tahirənin poeziyasının məzmunu, onun


həyat tarixçəsi kimi, yayğındır və onun da

haqqında müxalif fikirlər

söylənilir.Tahirənin Ģeirlərinin ilk toplusu

onun ölümündən yüz il sonra çap

edilmiĢdir.Tahirənin bəzi Ģeirlərini baĢa

düĢmək çətindir. Onların dili mücərrəd

anlayıĢlarla doludur. O nəinki ərəb və fars

dillərini qarıĢdırır, həm də babi jarqon və

kodlarına təkrar-təkrar istinad edir. Onun

dini inancları onun poeziyasını doydurur və

kəlamlarına atəĢ salır. Onlar onun

poeziyasında yolundakı hər Ģeyi yandıran

bir alov kimi qızarır. Onun istifadə etdiyi

mistik eĢq obrazı və dil ilahi məzhərə hər

Ģeyi yandıran məhəbbəti və ona möhkəm

bağlılığı üzə çıxarır.

Baxmayaraq ki, Ģeirdəki Ģəxsin

əhəmiyyəti sevgilinin məziyyət və

müqəddəsliyi ilə müqayisə olunaraq

qabardılır, amma bu Ģeirdə sevgilinin

cinsini müəyyən etmək mümkün deyil. Son

misrada Tahirəninn adı olmasaydı, Ģeirin

müəllifinin də cinsini müəyyən etmək eyni

dərəcədə mümkün olmazdı.

Müstəbid Ģahın, cahil ruhanilərin Tahirənin

əleyhinə çıxmalarına baxmayaraq, o,

həqiqəti söyləməkdə bir an da olsa tərəddüd

etməmiĢ, ölümün gözünün içinə dik

baxmıĢdır.Ölümünə bir-neçə gün qalmıĢ

Nəsrəddin Ģahazadlıqdan məhrum edilmiĢ

Tahirə ilə görüĢmək arzusunda olduğunu

söyləyir. Əyanların təzyiqinə baxmayaraq,

Tahirə Ģahın görüĢünə çadrada getməkdən

imtina edir. Tahirə Ģahın məqamına daxil

olanda, onu bu görkəmdə görən Ģah özünü

bir müddət itirir. Tahirənin üzünə

baxmadan və gözlərini yerdən qaldırmadan

Tahirəyə dini qaydalara hörmətlə

yanaĢmağı, öz inancından imtna etməyi

tövsiyə edir,ona Məleykə qismində Ģah

hərəmxanasına daxil olmağı təklif edir.

Tahirə Ģahın bu təklifini istehza ilə öz

Ģerindən bir beyt söyləyib otaqdan çıxır.

Sənə sənin səltənətin, cahü-cəlalın,

Mənə isə zahidin yolu və vəsiləsi

Əgər o yaxĢıdırsa, özünə saxla,

Əgər bu pisdirsə, mənim ismətim.

Ölümə məhkum edildiyini

eĢidəndə, Ģahidlərin dediyinə görə Tahirə

edam icaraçılarına aĢağıdakıları söyləyib:

“Siz məni istədiyiniz kimi öldürə

bilərsiniz, lakin qadınların azadlıq

hərəkatını heç vaxt saxlaya bilməzsiniz”.

Tahirə Tehranın Elxani bağında

1852-ci ildə boğulub öldürülmüĢdür. Bir

ehtimala görə cəsədi suyu qurumuĢ quyuya

atılmıĢ və daĢla doldurulmuĢ, baĢqa bir

ehtimala görə isə cəsədi yandırılıb, külü

göyə sovrulmuĢdur.Fransız səfiri Qobino

1865-ci ildə çap edilmiĢ Les Religions et

les Philosophies dans L`Asie Centrale

kitablnda yazır ki, Tahirə əvvəlcə

boğulmuĢ, sonra isə Ģahidlərin gözü

qarĢısında yandırılmıĢdır. Onun qalıqları

qurumuĢ su quyusuna atılmıĢ və üstünə də

torpaq və daĢ tökülmüĢdü.

Tahirənin adını Qərbin heyranlıq

və ehtiramla çəkən məĢhur Ģəxsiyyətləri

arasında Lord Kurzon, Jozef Artur, Qobino,

Professor Çeyne, Ser Françis Advard

Yonqhasband, Arminus Vamberi, Edvard

Braun, A.L.M. Nikolas, Marta Rut, Laura

Dreyfus Barni, Klara Edc, Alessandor

Bausani, Mərziyə Qeyl, Con Hetçer, Yan

Ripka və Annemari Aximelin vardır.

Edvard Braun məĢhur A Literary History of

Persia əsərində yazır:

“Qürrətül-Eyn kimi bir qadının meydana

çıxması,istənilən ölkədə və istənilən dövrdə

nadir bir fenomendir, lakin Ġran kimi bir

ölkədə bunun olması qeyri-adi haldır– xeyr,

demək olar, bir möcüzədir. Onun ecazkar

gözəl-liyinin xüsusiyyətləri kimi, onun

nadir intellektual istedadı, onun coĢğun

bəlağəti, qorxmaz cəsarəti, Ģərəfli Ģəhidliyi

198 № 4 (16) QıĢ 2015

ilə o öz həmvətənləri arasında

müqayisəyəgəlməz və ölümsüz bir

mövqedə dayanır. Əgər Babın dini heç bir

böyüklüyə iddia etməsəydi, onun Qürrətül-

Eyn kimi bir qəhrəmanı doğurması ....

kifayət edərdi.”

Müasir ġərq fəlsəfəsinin anisi

Məhəmməd Ġqbal “Cavidnamə”

poemasında nəql etdiyi səyahətdə, xəyalı

olaraqYupiter planetinə çatır; və burada üç

nurlu ruhla görüĢür – Mənsur Həllac, Qalib

və Qürrətül-Eyn Tahirə. Ġqbal bu səyahətin

təfərrüatlarını çox gözəl təsvir edir. O, bu

üç müqəddəs ruh qarĢısında dayanır. Onlar

qırmızı libasda idilər, üzləri isə nur saçırdı.

Bu Ģəxsiyyətlər yüksək ruh halətində

idilər.Ġqbal poemada deyir:

DüĢünmə ki, Tahirə bu dünyanı

tərk etmiĢdir,

Bəlkə o öz dövrünün vicdanında qalmıĢdır.

Nazim Hikmət ona nadir bir

formada ehtiramını bildirmiĢdi: “Ey Tahirə,

min Nəsrəddin Ģah səninlə öldü. Ey insan

azadlığının Ģölə saçan alovu.”

Böyük Türk Ģairi Süleyman Nazif Tahirə

haqqında demiĢdir:

“O, Janna Darkdan daha mötəbər,

daha gerçək, daha görkəmli və daha böyük

qəhrəmandır, Həvvadan tutmuĢ doğulacaq

son qız övladına qədər, Qəzvindən olan bu

gənc Türk qadınını xatırlayarkən, gözləri

yaĢaracaq və qürurla dolacaq. Ah! Təəssüf,

Qürrətül`eyn! Sən min Nəsrəddin Ģaha, min

Qacar sülaləsinə dəyərdin. Sənin qatillərin

sənin külünü Tehranın üfüqlərinə

səpmədilər, xeyr, o üfüqlərdən bəĢəriyyətin

ürəklərinə səpdilər. Hər bir ürək sənin

məskənindir, Tahirə!”

Qərb ölkələrində Tahirənin adını daĢıyan

onlarca cəmiyyət, assosiasiya, qadın və

qeyri-qadın təĢkilatları fəaliyyət göstərir.

Dieqo Rivera (8 dekabr 1886,

Quanoxuato - 24 noyabr 1957, Mexiko) -

Yəhudi və ispan əsilli Meksika rəssamı.

Dərgimizin ötən sayında haqqında bəhs

etdiyimiz meksikalı rəssam Frida

Kahlonun həyat yoldaĢıdır.

1886-cı ildə anadan olmuĢdur. Rivera

ana tərəfdən Katolik kilsəsi dövründən

qalma yəhudi, ata tərəfdən isə ispan əsilli

idi. Mexiko Ģəhərindəki San Kalos

Akademiyasında təhsilini almıĢdır. Latın

Amerikası və ABġ-da freska yaradıcılığını

canlandırmıĢdır. Gənc yaĢlarda divar

rəsmləri yaratmağa baĢlayarkən San Karlos

Akademiyasında bir mitinqə qatıldığı üçün

akademiaydan atılmıĢdır. Təhsilini davam

etdirmək üçün Ġspaniyaya getmiĢ, daha

sonra Parisə yerləĢmiĢdir. Orada Pablo

Pikasso və Amadeo Modilyani kimi

insanlarla dost olmuĢdur. 1920-ci ildə

Ġntibah dövrünün freskalarını araĢdırmaq

üçün Ġtaliyaya səyahət etmiĢdir. Ġtaliyadakı

incəsənətdən çox təsirlənmiĢdir.

1921-ci ildə yenidənqurmaya meyilli

olan Alvero Obreqonun prezident

seçilməsinin ardından Meksikaya

qatılmıĢdır. Burada siyasi rəsmlər

çəkmiĢdir. ABġ-ın Detroyt Ģtatında Detroyt

.


Ġncəsənət Ġnstitutu və Nyu Yorkdakı

Rokfeller mərkəzi üçün çəkdiyi divar

rəsmləri siyasi mövzulara toxunduğundan

böük tənqidlərə məruz qalmıĢdır. Rivera ən

çox freska sahəsində tanınmıĢdır.

1957-ci ildə Mexikoda vəfat etmiĢdir.

Həyat yoldaĢı Frida Kahlo ilə

yaĢadıqları eĢq bu gün də dillər əzbəridir.

AĢağıdakı sətirlər də bunu yaxĢı əks etdirir.

Dieqonun Fridaya yazdıqlarından:

“Heç bir Ģey əllərinlə müqayisə edilə

bilməz, heç bir Ģey gözlərinin qızılı-yaĢılı

kimi deyil. Bədənim günlərdir sənlə dolu.

Sən gecənin aynasısan. ġiddətli bir ĢimĢək

bıçağı. Torpağın nəmi. Qoltuq altının oyuğu

mənim sığınağım”.

Frida isə öz Dieqosunu, sevimli

nəhəngini belə yansıdır:” Heç kəs heç

zaman baĢa düĢməyəcək ki, mən Dieqonu

necə sevirəm. Mən bircə Ģey istəyirəm: heç

kəs onu yaralamasın və narahat etməsin,

yaĢaması üçün - öz sevdiyi kimi yaĢaması

üçün lazım olan enerjidən onu məhrum

etməsin. Əgər mənim sağlam canım

olsaydı, mən onu bütövlüklə Dieqoya

bağıĢlardım”.

Bu da Dieqonun sözləridir: ”Ağzımda

sənin dodaqlarından qalan badam dadı var.

Dünyalarımız heç kənara çıxmadı. Bir

dağın içini ancaq baĢqa bir dağ bilə bilər”.

200 № 4 (16) QıĢ 2015

YENĠ NƏġRLƏR

Üç aylıq ədəbiyyat dərgisi 4(16)yazidergisi.com/wp-content/uploads/2016/04/jurnal-16.pdfÜç...

Documents

Transcript of Üç aylıq ədəbiyyat dərgisi 4(16)yazidergisi.com/wp-content/uploads/2016/04/jurnal-16.pdfÜç...