DEM SUNGURLU MEZARLIINDAK ESK YAZILI MEZAR TALARI

Yrd. Do. Dr. Bilal SEZER*

zet zmirin demi ilesindeki Sungurlu Mezarlnda drt adet eski yazl

mezarta bulunmaktadr. Bunlar, ilk kaymakam Vmk Efendi, Emmioullarndan Mustafa Bey ve torunu ve jandarma yzbas smail Aann mezar talardr. Bu mezar talar demiin yakn gemii hakknda nemli bilgiler vermektedirler.

Anahtar Kelimeler: demi, Sungurlu Mezarl, Mezarta, Yaz.

Gravestones With Ottoman Scripture n The demi Sungurlu Graveyard

Abstract There are four ancient curved gravestones at Sungurlu graveyard in demi,

zmir. These are burial stones of the first district governor Vmk Efendi, Mustafa Bey and his grandson from the family of Emmioullar, gendermarie captain smail Aa. These stones give important imformation about the near past of demi.

Key Words: demi, Sungurlu Graveyard, gravestone, calligraphy

zmirin demi ilesindeki Sungurlu Mezarl, eski Sungurlu kyne ait mezarlktr. demiin eski mezarlklar ise, bugnk Mezarlkba denen semt ile eski zmir yolundaki Dombakl mezarldr. Bu mezarlklar dolunca ehrin hemen yaknndaki Sungurlu kyne it mezarlk kullanlmaya balanmtr. ehrin iinde kalan mezarlklar tamamen tasfiye edilmitir. Sungurlu mezarlnda eski yazl mezar ta drt adettir.

Mezar talar insanlar iin yegne bilgi kaynaklardr. Gnmz insan o devirle ilgili en salam bilgileri mezar talarndan renmektedirler. Mezar talar tarih asndan bir veska, bir toplum iin tapu senedi hkmndedir. Ayrca, mezar talar yaplar itibriyle birer sanat eserleridir. Bnyesinde ta iiliini, ssleme

* Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Geleneksel Trk El Sanatlar Blm

157

ve hat sanatn barndrr. Ayrca dnemlerinin dil ve ifde zelliklerini yanstmalar asndan Trk dili ve edebiyatnn mhim kaynaklarndan birini tekil eder.

Bir mezar tanda genel itibriyle be blm bulunur. Bunlar; balk ve sembol, serlevha, kimlik, du ve trih (izim 1). Genelde, kadn ve erkek mezar ta olarak iki gurupta toplanan bu talar, kendi iinde de farkllklar gstermektedir. Erkek mezar talarnda, sosyal statlerini belli eden balklar ok eitlidir. Kadn mezar talarnda balk olmayp, daha ok kadnn zarfetini yanstan iek motifleri bulunmaktadr.1 Sungurlu mezarlndakilerin tamam erkek mezar talar olup unlardr:

1-VMIK EFEND Vmk Efendi, demiin ilk kaymakam olup, 1868 ylnda bu greve

getirilmi ayn yl grevi banda vefat etmitir.2 Vmk Efendinin ba tandaki yaz cel talik olup mil olarak 14 paftadr. Yaz gayet gzel olup, hattat imzas yoktur. Vmk Efendinin ba ta fesli olup 35x170, ayak ta 32x130cm.dir. Ayak tanda yaprakl bir aa motifi vardr (Foto. 1). Kitbenin son satrnda Vmk Efendinin veftna ebced hesabyla tarih dlmtr. Kitbesi yledir:

1 Sleyman Berk, Zaman Aan Talar Zeytinburnunun Tarihi Mezar Talar, stanbul

2006, s.24. 2 Halil Dural, demi Tarihi (Yay. Haz. Dr. Sabri Yetkin), demi Belediyesi Kltr

Yaynlar, zmir 2004, s. 145.

158

Hvel- Bki Eyledi Vmk Efendi irtihl Can atp el-hakk huzur- izzete Silk-i vult ire bir ho dr idi Ola mustarak bihr- rahmete demi ehrinde evvel kimmakam Mazhar oldu nice hsn-i hizmete Kaldlar mahzun ve bkes bnev Yandlar hep ehli nr- hasrete r nr olacak elbet olur areler yoktur kaz-i kudrete Fevtine tarih cevher geldi akk- hmeden Rh- Vmk gitti imdi cennete Sene 1285

2-EMMZDE MUSTAFA EFEND; Emmioullar hnedn, demiin ekonomik, sosyal ve kltrel sahalarda

gelime ve kalknmasnda nemli rol oynamtr. Ad geen ile aslen Anadolulu olup 1700l yllarda almak iin bu verimli blgeye g etmilerdir. Hac Hseyin b. Molla Hasan gelen ilk ahs olup, emmiolu diye hret yapan adamdr. Mustafa Efendi bu ztn oludur.3 Bu ile zellikle suyollar, sebil ve eme yaptrarak hayr- hasenatta bulunmutur. Gnmzde demite bir mahalle bu ilenin adyla zikredilir. Sungurlu mezarlnda bu ileden iki mezar bulunmaktadr. Vefat tarihlerine baklrsa biri dede, dieri torun olmaldr. Dede Mustafa Efendinin mezar kitbesi cel sls ile mil olarak yazlm olup,12 paftadr. Hattat imzas yoktur. Ba ta rf destarl kavuklu olup 30x130cmdir (Foto. 2). Kitbenin son satrnda Mustafa Efendinin vefatna ebced hesabyla tarih dlmtr. Ayak tanda selvi aacna dolanm iek motifi vardr. Kitbesi yledir:

3 Halil Dural, a.g.e., s. 83.

159

Hvel- mun Bunca hayrta slik etti pr seh Sayesinde geinirdi bunca by- geda Nam- hreti Ammizde el-hc Mustafa Eyleye maherde efet Muhammed Mustafa Medrese sebil hem kpr ki etti mheyy Geerken destgr ola ol yezdan- hud Onca dahi emeleridir mi musaff ildike ruhuna nn vere rabbim saf Gelip bir ehl-i dua okudukta tarihini Sebul- mesndir bunun canna saf Sene 1224

3-EMMZDE MUSTAFA EFEND (Torun) Dedesiyle ayn ad tayan bu zt, Mustafa Efendinin torunu olmaldr.

Mustafa Efendinin mezar ta cel talikle mil olarak 14 paftadr. Yaz gayet gzel olup hattat imzas yoktur. Ba ta fesli olup 35x170, ayak ta 32x130cmdir. Kitbenin son satrnda Mustafa Efendinin veftna ebced hesabyla tarih dlmtr. Ayak ta krk olup, selvi aacna dolanan zm aac motifi vardr (Foto. 3). Kitbesi yledir:

160

Hvel-bk Hnedn- demi zbde-i erbb- seh Ammizde kerem verde kesrul-enm Cismine hayf nzl etti isbet ngh sene yatt fir- gam ve mihnette tamam Hasr- vakt eyleyerek cmle etibby- zaman Sdkla eylediler emr-i mdvta kyam Olmayp bunca tedbir-i hekimne mfd irci emrini g eyledi gitti encm Geldi bir kimse mcerred dedi tarihini tam Eyledi Mustafa Bey cennet-i firdevsi makam Ruhuna ftiha 1282

4-YZBAI SMAL AA Kitbesinden de anlalaca gibi bu zt Piritineli olup, ekiyalarla

atrken vefat etmi bir jandarma yzbasdr. smail Aann mezar kitbesi cel talikle 13 satr halinde mil olarak yazlmtr. Hattat imzas yoktur. Ba tanda seyf bir balk olup, 33x145cmdir (Foto.4). Ayak ta yoktur. Mezar da hemen hemen kaybolmutur. Kitbesi yledir:

161

162

Ah minel-mevt sene 7 recep1324 (h)- 14 austos 1322(r) Grmemiti mader-i dehr byle bir cesur Rh- sadkatte yekta idi bir merd-i b ftr Aver-i din- devlette fed etti cnn Brakmad blerde sebt ve uur Anldka nm- ismail etraf- vilyette Her azdan medh- sen ederdi zuhr Cidl ederken bir b ile bu fedkr ehir Etti iltihk hedya ne memt- tuhur Krk yanda iken ufl etti bu garip yiit Etsin mevl kabrini t ebed pr nur Piritineli jandarma yzbas smail Aa Ruhuna ftiha. Mezar talarnn asl amac bir insan tasvri yaratmak deil, sahibini ksaca

tantmaktr. demiin yeni mezarlndaki drt adet mezar ta, demiin ilk

163

kaymakam, demi hnednn ve yaptklarn, klerle mcdelede hayatn yitiren jandarma yzbas hakknda mlumat vermektedir.

ncelediimiz mezar talar mermer malzeme kullanlarak vcda getirilmitir. Malzeme zerindeki yaz ve tezyn unsurlar kabartmadr. Mezarlarn ba hidelerinde, Osmanl mezarta anlayna uygun olarak balklar vardr. Bunlardan ikisi fes, ikisi de sarktr. Ba hidede yaznn haricinde ssleme yoktur. Mezarlarn ba hidelerindeki yazlar, kitbelerde ok yaygn olarak kullanlan cel talik ve cel sls iledir. Yazlar gayet gzel olup hattat imzalar yoktur. Metinlerdeki ifdeler Trkedir. Mezarlarn ayak hidelerinde grlen sslemeler tamamen bitkiseldir. Bunlar arasnda, hayatn sembol olan selvi aac, iekli ve meyveli aa motifleri bulunmaktadr.

Mezarlardan ikisinin fiziki durumu gayet iyidir. Birinin ayak ta krk, birinin ise yoktur. Fakat bu mezarlar, demiin yakn gemii hakknda nemli bilgileri iermeleri asndan son derece nemlidirler.

izim 1: Kadn ve Erkek Mezar Ta (S.Berkden)

164

Foto-1: Vmk Efendinin mezar ta.

Foto-2: Emmiolu Mustafa Beyin mezar

ta.

Foto-3: Mustafa Beyin mezar ta (Torun).

Foto-4: smail Aann mezar ta.

165

DEM SUNGURLU MEZARLIINDAK ESK YAZILI MEZAR TALARIzetGravestones With Ottoman Scripture n The demi Sungurlu Graveyard Abstract1-VMIK EFEND2-EMMZDE MUSTAFA EFEND; 3-EMMZDE MUSTAFA EFEND (Torun)4-YZBAI SMAL AA