çocuğun özelliklerine uygun eğitim yönteminin basamağı ya...

1

Ünite 2

ÇOCUĞUN SANATSAL GELİŞİM BASAMAKLARI

Öğr. Gör. Uygar BAYRAKDAR


Eğitimde başarıyı etkileyen önemli koşullardan biri, çocuğun özelliklerine uygun eğitim yönteminin seçilmesi ve eğitim ortamının sağlanmasıdır.

Alanının özel yapısı gereği, öğretmen çocuğun grafiksel gelişim basamaklarını kavramış olursa nitelikli bir görsel sanatlar eğitimi gerçekleştirilebilir.


Piaget çocuğun bilişsel gelişiminde üç önemli basamağı ya da dönemi ortaya koyar:

Bunlar;1) Devim-duyusal (sensorimotor) dönemi, 2) Somut işlemler basamağı, 3) Bilişsel işlemler basamağıdır.

2


Çocuk resimlerinin sistematik bir gelişme çizgisi izlediğine ilk dikkatleri çeken Gustaf Britsch, bu resimlerin kendi kuralları içinde basitten karmaşığa doğru organik bir biçimde geliştiğini söyler.

Aynı görüşü paylaşan Arnheim'e göre ise çocuk resimlerindeki gelişme algısal bir olgudur. Çocuk resimleri gerçek bir yaratmadır.

G. H. Luquet ise, çocukların çizimlerini daha ilk Yaşlarından itibaren ele alarak, çocuk resimleri aracılığıyla onlarda işlenebilecek gelişim evrelerinden söz etmiştir.


Luquet'in ;• "Saf Karalama” • “Yorumlu Karalama”, • "Başarısız Gerçekçilik” (Failed Realism), • "Zihinsel Gerçekçilik" (Intellectual Realism), • "Görsel Gerçekçilik” (Visual Realism) adını

verdiği bu gelişme evreleri klasik bir nitelik taşımaktadır.


Avusturyalı ünlü sanat eğitimcisi Victor Lowenfeld'ingelişim evrelerine yaklaşımı ise, doğallık konusunda Gestalt'cılarla (Britsch ve Arnheim) aynı yöndedir.

O da bu evreleri gelişimin doğal bir sonucu olarak alır. Lowenfeld, sanat yoluyla bireyin kendisini ifade etmesinin, sağlıklı bir duygusal gelişme açısından temel önemi olduğuna inanmıştır.


Günümüzde en çok kabul gören yaklaşım Lowenfeld'in sıralamasıdır.

1) Karalama Dönemi (2-4 Yaş)2) Şema Öncesi Dönem (4-7 Yaş)3) Şematik Dönem (7-9 Yaş)4) Gerçekçilik (Gruplaşma) Dönemi (9-11 Yaş)5) Mantık Dönemi (11-13 Yaş)

3

KARALAMA DÖNEMİ(2-4 YAŞ ARASI ÖZ ANLATIMIN İLK BELİRTİLERİ)

Her çocuk ilk resim çalışmalarına karalama ile başlar. İlk karalama ilk ağlama gibidir.

Önceleri kâğıt üzerine gelişigüzel çizgiler çizen çocuk, sonraları bunları daha organize ve kontrollü bir biçime dönüştürür.

18 ay dolaylarında çocuğun ilk karalama girişimleri dikkatimizi çeker. Aslında bu işaret çocuğun gelişimi açısından önemli bir adım sayılabilir.


Genelde araştırmacılar ilk dönem karalamalarından çoğunun herhangi bir şeyi temsil etmek niyetiyle yapmadığında birleşirler.

Hem Luguet hem de Piaget, bu ilk dönem karalamalarını yalnızca oyun ve alıştırma olarak görmüşlerdir.

Arnheim da benzer bir görüşü benimseyerek, bu ilk karalamaların 'temsiller' değil, büyük ölçüde 'motor itkilerin' ağır bastığı sunuşlar olduğunu ileri sürmüştür.


Konuşmadan önce gelen çizgi eylemi, çocuğun kendi varlığının bir ifadesidir. 2 yaş ve daha erken çocukluk döneminde 20 çeşit sembol temel karalamaları oluşturur.

Çocukların doğal kapasitelerini gösteren temel karalamaların özü, rehberlik yapmayı gerektirmeyen kaslarla ilgili gerilimin varyasyonlarıdır.

Çocukların bu bilinçsizce, içgüdüsel bir dürtü ile yaptıkları karalamalarda çevrenin etkisi görülmektedir, 18 ay dolaylarında çocuğun ilk karalama girişimleri dikkatimizi çeker.


Başlangıçta gelişigüzel şekilde görülen karalamalar, zamanla yetişkinler tarafından tanımlanabilecek düzeyde çizgilere dönüşür.

Çocukta ilk simgenin ortaya çıkışı rastlantısal değildir. Öğrendiği ve iletişim kurduğu kişiler resimlerinde ortaya çıkan simgelerdir. Genellikle sürekli çevresinde gördüğü doğrudan ilişki kurduğu kişileri (anne, baba, kardeş gibi) daha çok çizer.

1,5 yaş ile 4 yaş arasındaki dönemde, ilk görsel imajın belirdiği, çizgilerde hızlı bir gelişimin olduğu dikkati çeker.

4


Linderman çocuğun yaptığı karalamaların 3 kategoride toplandığını belirtmiştir. Bunlar:

1) İsimsiz karalamalar: Çizgiler gelişigüzeldir. Geniş kol hareketleriyle çizim yaparlar.

2) Kontrollü karalamalar: Kontrollü çizgiler çocuklarda motor koordinasyonunun gelişmesiyle gerçekleşir. Bu aşamada çocuklar kol hareketi ile Çizgiler arasındaki ilişkiyi fark ederler.


Linderman çocuğun yaptığı karalamaların 3 kategoride toplandığını belirtmiştir. Bunlar:

3) İsimlendirilen karalamalar: Çocuklar yaptıkları karalamaları bir nesne olarak adlandırmaya başlarlar. Bu davranış, onların şekiller ile düşünmeye başladıklarına işaret eder. Çevrelerindeki yaşam ile ilişki kurarlar ve şekillerin yapılarını anlarlar. Bu bakımdan çocuk canlı bir varlığı değil, zihninde kaydettiği bir imgeyi çizgileriyle ifade eder.


Çizgisel gelişim ile birlikte; çocukların üç boyutlu materyalleri kullanma becerisi de çeşitli gelişim aşamalarını gerektirir.

Çocuklar karalama evresinden anlaşılır figürler yapabildiği evreye ulaşana dek, oyun hamuru, kil, parmak boyası gibi materyallere dokunur, şekil verir, kalıbını çıkarır.


Bu önemli bir süreçtir; materyallerle etkileşim kurarak, çocuk, onların ne olduğunu ve onlarla neler yapılabileceğini öğrenir.

Bu süreçte çocuk materyallerin renk, doku ve diğer özelliklerini keşfeder.Çocuklar bu dönemde parmak kaslarını iyi kullanamamanın olumsuz izlerini taşırlar.

Kontrollü karalamaya başladıktan sonra, görsel kontrolden ve yaptığı işaretlerden haberdardırlar. Bunları keşfetmeye başlarlar. Bu tür karalamalardan büyük coşku duyarlar.

5


Bu temel karalama hareketlerinden biri olan dairesel şekiller, önceleri omuzun ve kolun daha sonraları bilek ve parmakların çalışmasıyla oluşur.

Karalama faaliyeti, çocuğun kas gelişiminden erişkinleri haberdar etmesi bakımından da önemlidir.


R. Kellogg, çocuk resimlerinin çizgisel gelişim düzeyleriyle ilgili öznel yorum gerektirmeyecek ölçüde objektif çalışmalarıyla tanınır.

Kellogg'a göre karalamalar, çocuk sanatının yapıtaşlarıdır. Çocuk büyüdükçe çizgileri düzene girer ve 3 yaşına geldiğinde yaptığı karalamaların gerçek nesnelere olan benzerliğinin farkına varır. 4 Yaşındaki çocuklar baş yuvarlağına kolları ve bacakları temsil eden uzantıları da ekleyerek ilk insan şeklini çizerler.


Bu yaştaki çocukların çizim ve boyama becerilerinde belirgin gelişmeler görülür. Çizgi ile sınırladığı yüzeylerin içini boyama eğilimleri vardır.

Ancak henüz renk kavramı gelişmemiştir. Boyama etkinlikleri onlar için oldukça zevklidir.

Zaman zaman bazı anne ve babalar karalama aşamasındaki çocuklarına yardımcı olmaya, örneğin, bir elmanın nasıl çizildiğini öğretmeye çalışırlar.


Ancak bu tür bir davranış gerek çocuk açısından, gerekse anne baba açısından duygusal bir kırıklığa neden olabilir.

Çünkü karalama faaliyeti kendi başına çocuğa haz veren bir uğraştır.

Anne babanın karalama faaliyetinde çocuğa ilgi göstermesi kuşkusuz yararlıdır; ancak bu, çocuğun faaliyeti yönünde çizme ortamı hazırlama ve malzemeyi kullanmaya cesaretlendirme şeklinde olmalıdır.

6

ŞEMA ÖNCESİ DÖNEM(4-7 YAŞ ARASI-İLK BENZETME ÇABALARI)

Bu devirde çocuklar dış dünya ile kurdukları ilişkileri zenginleştirmeye başlarlar. Genelde 4 yaş civarında, çocuklar oldukça tanınabilecek biçimler çizmeye başlar.

Bununla birlikte, kesin olarak bunların ne olduğunu söylemek oldukça zordur.

Ancak, 5-6 yaşlarında çocuk kendi duygu ve düşüncelerini ortaya koyacak girişimlerde bulunur.


En sevdiği konu insan figürüdür. Burada çocuk tipik bir baş ve ayaklardan oluşan adam çizgisini ortaya koyar ve yakın çevresinde ilişkin olduğu çok sayıdaki objeyi çizmeye başlar. Bu objeler kâğıt üzerinde gelişigüzel yer alırlar.

5 yaşındaki bir çocuk daha büyük bir çocuğa oranla genellikle daha büyük bir kafa çizer. Yaş ile birlikte kalem kontrolü de gelişir ve bu gelişim çizim kalitesini de etkiler.


Çocuk 6 yaşına geldiğinde, biçimler ve şekiller konulu Olmaya başlar. Mekân içinde nesneleri yerleştirmesinde de bir ilerleme göze çarpar.

Ayrıntılar çoğalır, sayfanın orasına burasına dağıttığı figür ya da öğeler bir merkez çevresinde toplanmaya başlar ya da yer çizgisi dediğimiz alttaki çizgi üzerine daha anlamlı biçimde dizilir.


Şema öncesi dönemde tüm çizgiler önden olup yüzeysel görünümdedir.

Son dönemlerde resimlerde derinlik faktörünü algılayabilseler bile zihinsel ve beceri gelişim düzeyleri gereği algıladıklarını ve bildiklerini çizememektedirler.

Karalama döneminde başlattığı çizgiler ile kol, bacak, gövde, baş veya yüz yapısını oluşturur. Vücut oranları gerçek dışıdır; önemli sayılan şey/şeyler oransız bir biçimde büyük ve çizgisel perspektif hiç dikkate alınmaksızın ifade edilir.

7


Çocuk bu dönemde daha bilinçli davranmaya başlar ve sürekli biçim simgeleri bulmaya çalışır.

Bu simge çeşitleme gayreti 6 yaşa yaklaştıkça durulur. Çocuk kendine has bir insan tipi yaratmaya özen gösterir.

Bu insan tipini her resminde tekrarladığı görülür.


Öyle ki, bu insan tipi, farklı cinsiyette, büyüklükte ve konumda bile olsa, aynı şekilde yinelenmeye devam eder.

Çocuklar bir sözcüğün söylenişini başardıklarında o sözcüğü yinelemeleri gibi, çizme yeteneğini elde ettiği objeleri de yinelerler.


Şema öncesi dönemdeki çocuklar genellikle yaptıkları resimleri göstermek ve açıklamak arzusundadırlar.

Renklerin, özellikle üç ana rengin (sarı, kırmızı mavi) adlarının öğrenilmesi 4-5 yaşlarına rastlar.

Bu dönemden İtibaren çocuklar, parlak ve açık renkler başta olmak üzere bol renk kullanmaya başlarlar.


Bu yaşta yapılan figür ve boyamalarda, bir nesneyi boyamak için seçilen renk ile canlandırılan nesne arasında ilişki yoktur.

Hangi renkler çocuğun hoşuna gidiyorsa, o rengi kullanır.

Örneğinyaptığı insan resmi kırmızı, mavi, yeşil ya da sarı olabilir. Önceleri çocuğun renk kullanımı, birçok resimde görüldüğü gibi çizilen objeyle ilgisiz, salt dekoratif ve süsleyici rol oynar. Gerçeğe bağlı olamayan renk anlayışı görülür. Özellikle doğa ve hayvan çizimlerinde gerçeküstü renkler kullanılır.

8


Bu dönemde çocuklar çoğunlukla yakın çevrelerin etkileri altında kaldıklarından önceden ezberlenmiş, yaratıcılık açısından sakıncalı bazı şablon çizimleri benimseyebilirler.

Örneğin, '62' rakamından tavşan resmi, 'M' harfinden kuş, uçları yatay biçimde birbirine değecek şekilde oluşturulan iki üçgenden (papyon şeklinde) kelebek resmi çizerler.


Renk üzerinde incelemelerde bulunan uzmanlar, kız çocukların renk seçimine erkek çocuklardan daha fazla önem verdikleri sonucuna varmışlardır.

Gözlemler, bazı çocukların kırmızı, sarı ve portakal rengi gibi sıcak renkleri ısrarla kullanmalarına karşılık, bazılarının da siyah, mavi, yeşil ya da kahverengi gibi soğuk seçtiklerini göstermektedir.


Araştırmalarını renk konusunda yoğunlaştıran uzmanlar, sıcak renkleri seçen çocukların çoğunlukla sevecen, uyumlu ve işbirliğine önem veren kişiler oldukları, buna karşılık sürekli olarak soğuk renkleri seçen anaokulu çocukları ise, iddiacı, çekingen, güçlükle kontrol edilebilen ve uyumsuz davranışlarıyla dikkati çeken çocuklar olduklarını belirtmektedir.

Yine aynı uzmanlara göre, ısrarla soğuk renkleri seçen anaokulu çocukları, gerçek duygularını bastırma ve gizleme eğilimindedirler. Bu çocuklar evlerinde aşırı baskı yoluyla kontrol edilmek istenen çocuklardır.

9

ŞEMATİK DÖNEM (7-9 YAŞ ARASI-BELİRLİ BİR BİÇİMİN GELİŞTİRİLMESİ)

İlkokula başlayan çocuklarda dış dünya ile iletişim artmıştır. Anne, baba, aile çevresi dışında yeni bir çevreye katılarak, öğretmeni ve arkadaşlarıyla toplumun bir ferdi olarak kendi başına ayakta durmaya çalışır.

Bu yeni başlangıç resimlere de yansır. Resimlerinde, ev dışı konulara yer verdiğinde, figürleri yerleştirmek üzere yatay bir yer çizgisi çizer.

Beş bin çocuk resmini kapsayan bir çalışmada 3 Yaşındaki çocukların % 1'inde yer çizgisine rastlanırken, bu oran 8 yaş çocuklarında %96 ya ulaşır.


Çevresinin farkına varan, kendisini de toplumun bireyi olarak gören çocuk, toplumla kurduğu ilişkide paylaşmayı öğrenir.

Şema öncesi devirde "ben”, "benim” diyen çocuk artık "biz” demeye başlar. Çocuk okul yaşında kendi isteği ile gerçeği yansıtma çabası içine girer.

Bu devirde çocuklar, boşluktaki tüm varlık ve nesnelerin birbirleriyle bağlantı İçinde olduğu sonucuna varırlar.


Resim yaparken giderek artan dikkati gerçeği gösterme tutkusu, uzam ilişkilerini (3. boyutu) yaratmaya yönelmesi gelişmenin bir başka boyutta sürdüğünü göstermektedir.

Çocuğun okuma yazma öğrenmesiyle birlikte resimlerine yazı girmiştir. Resimle anlatım çoğu kez yazı ile desteklenir.

Kimi zaman da resim, yazılı açıklamada bir yardımcı durumuna gelir. Onların bu heyecanlarını ve isteklerini kırmamalı, 'konuşan resimlerini engellememelidir.


Bu dönemde, vücudun önemli sayılan parçalarının abartılması, önemsiz parçalarının yok edilmesi, sıkça rastlanır bir özelliktir.

Resimlerde seçilen konular bakımından cinsiyet farklılığı görülmeye başlanır.

Kız ve erkek çocukların yaptıkları resimler konu ve süsleme açısından ayırt edilebilir.

10


8 yaş ve üzerindeki çocuklar çizimlerinde, yalnızca tek tek nesnelerde değil ama nesneler arasındaki ilişkilerde derinliği vermeye çalışarak resim yaparlar.

Çocuklar artık kendilerine özgü bir bakış açısına sahiptirler. Oranlar ve bağlantılar da bu görüş açısına göre ayarlanır.


Çizimdeki bu evre, Luquet tarafından "Görsel gerçeklik” diye tanımlanmıştır. Bundan sonra çocukların çizimleri ilerleme gösterir; çocuk büyüdükçe görsel açıdan daha gerçekçi olmaya başlar.

Bu dönemde renk kullanımında gerçeğe yönelim görülür. Kullanılan renkler nesnelerin gerçek renkleridir.

Şema öncesi dönemdeki gerçeküstü ve coşkulu renk kullanımı yerini nesnelerin gerçek renklerine bırakmıştır.

GERÇEKLİK DÖNEMİ (9-11 YAŞ ARASI-GERÇEĞE ÖZENTİ VE BAŞKALDIRMA DÖNEMİ)

Bu dönemde çocuklar, gerçeklerle daha fazla ilgilenmeye başlarlar. Artık çocuk, sosyal özgürlüğünün bilincine yavaş yavaş varmaktadır.

Arkadaş guruplarında cinsiyet farkı açıkça görülür. 9-11 yaşları arasında ergenlik öncesi döneme giren çocukların bilişsel gelişimleri halen fiziksel gelişimlerinin önündedir.


Temel eğitimin sonlarına sarkan bu döneme "gruplaşma” veya "başkaldırma” dönemi de denmektedir.

Realist bir anlayışın geliştiği katı gerçekçi yansımalar belirgin bir şekilde görülür.

Çocuk, çözmesi gereken birçok sorunu çözmeye bu yaşta yönelir. Bu nedenle belki resimleri biraz kuru olur ama daha gerçektir.

11


Çocuk yönünden çok az beceri gerektiren küçük yaşlardaki başarının bitimiyle sanatta gerçek anlamda öğretimin başlaması gereği, savlar arasında yer alır.

Bu dönemin özelliği olarak çocukların yalnız çizgilerinde değil konuşma, yazma, oyun oynama gibi davranışlarında okul çağında dil, anlatımda çizginin önüne geçer.


Böylece resimsel anlatım yanında bir başka anlatım alanı etkinlik kazanır. Bu ona daha kolay bir anlatım olanağı verirken, resimlerinin de gerilemesine neden olur.

Ancak, çocuğun daha önceki çalışmalarına oranla daha ayrıntılı çizgiler çizdiği ve daha gerçekçi bir yaklaşımda olduğu gözlenmektedir.


Konu seçimlerinde kızlar ve erkekler arasında ayırımlar daha belirgin duruma gelmiştir.

Kız çocukları genellikle, modaya uygun giydirilmiş kadın resimleri, gelin-damat, kral-kraliçe, süslenme, ev ve diğer canlıları çalışmayı tercih ederken, erkek çocukları, şiddet oyunları, hayali kahramanlar, macera resimleri, futbol, taşıt resimleri (araba, uçak, tank, roket, otobüs vb), savaş gibi konuları tercih etmektedirler.


Erken yılların 'naif ve özgür havası kalkmış bu çağdaki çocukta, içinde yaşadığı kültür ve toplumun bazı zevk ölçülerine uyma kaygısı egemen olmuştur. Mekân ve perspektif anlayışı kendini gösterir.

Şematik dönemdeki yer çizgisi, yukarı çıkarak ufuk çizgisi şeklinde kendini gösterir.

Resimlerdeki nesneler ise, gerçek büyüklüklerine göre resmedilmeye başlanmıştır.

Bu dönemdeki çocuklar artık resimlerini başkalarına göstermekten hoşlanmazlar. Bu yüzden çocuğun resimleri hakkında ağır eleştirilerden, kıyaslamalardan kaçınmak gerekir

12

MANTIK DÖNEMİ (11- 13 YAŞ ARASI-DOĞALCILIK)

Ergenliğin başlangıcı olan bu dönem, bedensel ve ruhsal yönden oldukça kritiktir. Duyguların gelişmesini, düşüncenin gelişmesi izler.

Görsel, bilişsel ve duygusal gelişimin belirgin özelliklerinin yaşandığı bu dönemde, Dünyanın çocukluk yaşlarında görüldüğünden daha karmaşık olduğu düşüncesi oluşur.


Bu çocuk resimlerine "gerçeği yansıtma” şeklinde yansır. Doğal çevrelerinden haberdar oldukları için, yakın çevresinde gördüğü objelerin orantılarını, boyutlarını, derinliklerini çizgilerine yansıtmaya çalışırlar.

Zengin bir yaratma gücü vardır. Fakat eleştirme bilincinden dolayı yaratıcılığını yitirme olasılığı görülür.


Bu dönemde çocukların bazıları gözle görülen şeylerle (görsel-nesnel) ilgilenirken, bazıları ise bunu yapmaya çalışır.

Perspektif gündeme gelir. Ön arka plan fikri gelişir.

Vücuttaki ayrıntılar (eklemler) artık görülür.


İnsan figürünün büyük bir ayrıntıyla çizildiği, tahmin edileceği gibi, cinsel özelliklerinden haberdar olmanın büyük ölçüde arttığı ve bunların resme yansıdığı gözlenmektedir.

Ayrıca, resimlerdeki tüm nesneleri de anlamlı şekilde, kompozisyon çabası, perspektif, plan ve derinlik anlayışları da gelişmiştir.

13


Çizim ve boyama işlemlerinde daha dikkatlidirler. Renk farklılıklarından haberdar olduğu için rengi en iyi şekilde kullanılır. Yetişkinler gibi çizme ve boyama arzusu içindedirler.

Odaklaştığı konularda kendi çabalarıyla başarılı olabilirler. Ünlü sanatçıların yapıtlarını merak ederler, ilgi duyarlar.


Bazen kendi resimlerini beğenmezler, ancak eleştiriye de tahammül edemezler; çok sık eleştirirler.

Bu dönemde içinde bulundukları bunalımlı durumdan ve çevresinde gelişen olumsuzluk ve baskıdan çok etkilenirler.


Gençlik öncesi, bunalım çağı (adolescence), ergenliğin ilk habercisi sayılan bu dönem oldukça kritik bir durumun işaretlerini verir.

Dolayısıyla çocukluk ve ergenlik yıllarında resim temalarının en coşturucu olanları, gerçeğe ve hayal gücüne dayalı olanıdır.

Örneğin, doğal afetler-fırtınalar, korkulu psikolojik temalar, şiddet öğeleri, gerçeküstü öyküler, sirk, göçmenler, tarlada çalışanlar, film yıldızları, kahramanlar vb. etkili olan konulardır.

Ünite 2

TEŞEKKÜRLER

Öğr. Gör. Uygar BAYRAKTAR

çocuğun özelliklerine uygun eğitim yönteminin basamağı ya...

Documents

Transcript of çocuğun özelliklerine uygun eğitim yönteminin basamağı ya...