O·CHRONA PRZYRODY

ROCZNIK ZAKŁADU OCHRONY PRZYRODY POLSKIEJ AKADEMII N A UK

21

KRAKÓW 1953 NAKŁADEM ZAKŁADU OCHRONY PRZYRODY

POLSKIEJ AKADEMII NAUK

OCHRONA PRZYRODY WYDAWNICTWO ZAKŁADU OCHRONY PRZYRODY

POLSKIEJ AKADEMII NAUK ROCZNIK 21

TREŚĆ:

Stanisława Pawłowska, Rośliny endemiczne w Polsce i ich ochrona. . . . . . . 1 Janina Jentys-Szaferowa, Studia nad brzozą ojcowską (Betzila oycoviensis Bess.) 34 Kazimierz Kowalski, Nietoperze jaskiniowe Polski i ich ochrona . . . . . . . . 58 Bronisław Ferens, Puchacz Bubo bubo (Lin n e) w Polsce- jego biologia i obyczaje 78 Roch Mackowicz i Jan Sokołowski, Rezerwat kormoranów nad Brdą w powiecie

człuchowskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Maciej Borczyński i Jan Sokołowski, Wpływ skrzynek lęgowych na rozmieszcze-

nie niektórych ptaków leśnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Wacław Skuratowicz i Jarosław Urbański, Rezerwat leśny na Bukowej Górze

koło Zwierzyńca w województwie lubelskim i jego fauna . . . . . . . . . . 193 Jan Rafalski, Fauna pajęczaków Parku Narodowego na Wyspie Wolinie w świetle

dotychczasowych badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

OXPAHA II P I1 P O J.( bl H3,I{ATEJibCTBO HHCTHTYTA OXPAHbi IIPHPO.I{bl

IIOJibCIWM ARA.IJ:EMHH HAYR EJ-I\ErO.IJ:HHK 21 CO,I{EPJKAHHE:

C T a H H C JI a B a li a B JI O B C R a H, 9H)J,8Mll'IHI,Ie pacTeHIIH B liOJII..IIIe II H X: OXpaHa l H H H H a E H T I..I c- III a <P e p, IIsc.Jie,n;oBaHIIH Ha)J, o:th:~;oBcrwfi 6epesofi ( Betula oycoviensis

B e s s.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 R a 3 II M II p RoB a JI b c RH n, IIerr~epHI..Ie JieTy'Ine MI:.IIIIII liOJibiiiii H HX oxpaHa 58 B p o H II c JI a B <I> 9 p e H c, WHJIIIH Bttbo bu bo (L inne) B lio.Jibiiie- ero 6IIo.1J:oriiH II o6hi'IaH 78 P o x M a u RoB H q H H H C o R o JI o B c R II fi, 3arroBe)~HIIR ROpl1WpaHoB Ha,n; p. Bp,n;ofi

B 1!JiyXOBCROM yes,n;e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 M a n e il: B o p q II H c R II fi H H n C o R o JI o B c R II fi, BJIIIRHIIe B:r..mo,n;RoB:r..rx H1II.!1ROB Ha

pacce.JieHIIe HeROTOp.b!X JieCHI:.IX IITIIIJ; . . . . . . . . . . . . . . . . . • 160 B a n JI a B C I\ y p a T o B H q II H p o c JI a B Y p 6 a H c R II .fi, JiecHofi sarroBe)J,HIIR Ha

ByROBOfi rope 6JIII3 3BeiRIIHIJ;a (B JII06JIIIHCROM BOeBO)J,CTBe) II ero <flayna 193 .H H P a rp a JI b c R II .fi, <I>ayna rrayRoo6pasHI.IX Hapo,n;naro IIapRa Ha ocTpoBe BoJIIIIle Ha

OCHOBaHIIIl cyriJ;eCTBYI01IIIIX )J,O CIIX IIOp ll3CJie)J,OBaHI1H 217

OCHRANA PRlRODY NAKŁADEM USTAVU OCHRANY PRfRODY

POLSKE AKADEMIE. VED ROĆNfK 21

OBSAH:

Stanisława Pawłowska, Endemicke rostliny v Polsku a jejich ochrana . Janina Jentys-Szaferowa, Studie o brize ojcovske (Bctula oycoviensis Bess.) . Kazimierz Kowalski, Netopyl'i polskych jeskyn a jejich ochrana ....... . Bronisław Ferens, Vyr vdky Bubo hubo (Li nne) v Polsku- jeho biologie a zvyky Roch Mackowicz a Jan Sokołowski, Reservace kormoninu nad Brdou v okrese

cluchovskem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maciej Borczyński a Jan Sokołowski, Vliv hnizdnich ptacich budek na rozSil'eni

nekterych lesnich ptaku . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wacław Skuratowicz a Jarosław Urbański, Lesni reservace na Bukove hore

u Zverince (ve vojvodstvi lubelsk6r1) a jeho fauna . Jan Rafalski, Pavouci fauna narodniho parku na ostrove volynskem podle dosava­

dnich vyzkumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

•

1 34 58 78

115

160

193

217

Jan Rafałski

FAUNA PAJĘCZAKÓW PARKU NARODOWEGO NA WYSPIE . WOLINIE W .ŚWIETLE DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ

ARACHNIDAN FAUNA OF THE WOLIN NATIONAL PARK AS HITHERTO INVESTIGATED

Wstęp.- l. Charakterystyka fizjograficzna wyspy Wolina. - 2. Przegląd fauny pajęczaków: A. Kosarze (Opiliones), B. Kleszczotki (Pseudoscorpionidea), C. Roztocze (Acari), D. Pająki ( Araneae).- 3. Charakterystyka fauny pajęczaków. - 4. Rozmieszczenie ważniejszych ga-

tunków.- 5. Postulaty ochrony przyrody.

Wstęp

Wyspa Wolin odznaczająca się malowniczym krajobrazem i urozmaiconą szatą roślinną, pod względem zoologicznym poznana jest stosunkowo słabo. Gdy w r. 1947 rozpoczynaliśmy wraz z prof. Jarosławem Urbańskim systematyczne badania nad fauną Wolina, nie znalazłem w dostęrnej mi literaturze żadnej pracy o pajęczakach tej wyspy. Od r. 1947 podczas corocz­nych badań, prowadzonych z zasiłku Komitetu Fizjograficznego Poznańs1 iego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, zgromadziliśmy wraz z kilku współpracowni­kami bardzo opfity materiał ze wszystkich grup występujących u nas pajęcza­ków, przy czym szczególną uwagę poświęciliśmy terenom projektowanego Parku Narodowego. Ponadto zebrałem również dość obfity materiał z innych okolic Pomorza, pozwalający na chociaż częściowe porównanie fauny pa­jęczaków pochodzących z obu tych terenów. Dotychczas opracowałem tylko część tych materiałów, lecz prace omawiające je z wyjątkiem dwóch streszczeń nie ukazały się jeszcze w druku.

Przedstawienie wyników dotychczasowych badań jest zadaniem niniejszej rozprawy. Zadanie to jest trudne, a to z następujących powodów.

Przede wszystkim pajęczaki należące dQ wszystkich rzędów, a w tym i do pająków właściwych ( Aranea.e.), są o wiele mniej dokładnie poznane, zwłaszcza pod względem wymagań ekologicznych i rozmieszczenia geogra­ficznego niż rtp. owady i mięczaki, nie mówiąc już o kręgowcach. Z tego powodu w mniejszym stopniu nadają się one do charakterystyki zoogeo­gra,ficznej jakiegoś terenu niż wymienione grupy .

. Po wtóre nie tylko sama wyspa Wolin przedstawia pod względem zna­jomości pajęczaków teren niemal nieznany, ale i obszary sąsiednie, zwłaszcza wyspa Uznam i Pomorze Zachodnie są bardzo słabo zbadane, co utrudnia wszelkie porównania.

Wreszcie, jak wspomniano, zebrane materiały opracowane zostały tylko częściowo, a mianowicie spośród czterech występujących w kraju rzędów paję­czaków: kosarzy (Opiliones), kleszczotków= zaleszczotków (Pseudoscorpioni-

218 JAN RAFAŁSKI

. de a), pająków ( Araneae) i roztoczy ( Acari) tylko dwa pierwsze opracowano zadowalająco, pająki zaś właściwe i roztocze, a więc dwa rzędy najliczniejsze są ledwie tknięte. Mimo że badania nad pajęczakami Wolina znajdują się, jak widzimy, zaledwie w fazie początkowej, pozwalają one już jednak uchwycić pewne' charakterystyczne cechy fauny pajęczaków wyspy, chociaż o jej pełnej charakterystyce oczywiście na razie nie może być mowy.

Ryc. 152. Wyspa Wolin z zaznaczoną granicą projektowanego parku narodowego. Wolin Island with Jhe boundaries of the projected National Park.

l. Charakterystyka fizjograficzna wyspy Wolina

Wyspa Wolin odznacza się tak wielką różnorodnością środowisk ży­ciowych, że w poniższej krótkiej charakterystyce można było uwzglęqnić jedynie środowiska najważniejsze, zamieszkałe przez najbogatszą i najbarcJziej urozmaiconą faunę pajęczaków. Dane geologiczne zaczerpnięto z pracy Cze­kańskiej (1948).

Krajobraz Wolina jest młodym krajobrazem polodowcowym, który dzi­siejsze swe kształty zaczął przybierać dopiero w okresie Morza Littorina, to jest mniej więcej 6-· 7 tysięcy lat temu. Na miejscu dzisiejszej Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczec~ńskiego rozciągała się do tego czasu płaska nizina moreny dennej, urozmaicona wzniesieniami moren czołowych i przecięta licznymi korytami ówczesnej Odry. Główne z tych koryt uchodziło do morza przez szeroką bramę Świny, ograniczoną dyluwialnymi wzniesieniami Uznamu i Wolina.

FAUNA PAJĘCZAKÓW PARKU NARODOWEGO NA WYSPIE WOLINIE 219

Obniżenie południowych wybrzeży Bałtyku w okresie Littorina spowo­dowało zalanie tej niziny przez morze, co zamieniło wyższe wzniesienia mo­renowe w szereg wysp ciągnących się wzdłuż wybrzeża. Największe z tych wysp tworzyły dyluwialne wzniesienia Uznamu i Wolina. Stan taki nie trwał jednak długo, gdyż dzięki działalności morza, dookoła tych wysp zaczął narastać ląd, co z biegiem czasu doprowadziło do połączenia się niektórych z nich w jedną całość i do zupełnego prawie odcięcia «Szczecińskiej» zatoki

A Y

........... ··.10 ..

Ryc. 153. Obszary dyluwialne i aluwialne wysp Uznamu i Wolina (według Czekańskiej). Diluvial and alluvial terrains of Uznam and Wolin (after Czekańska).

morskiej, która przekształciła się w ten sposób w dzisiejszy Zalew Szcze­ciński (ryc. 153).

Mniejszy i·· mniej rozczłonkowany od Uznamu Wolin posiada po­wierzchnię 265 km2 • Środkowa, wyniosła część wyspy, która ciągnie się szerokim pasem Qd morza aż do zalewu, zbudowana jest z utworów dylu­wialnych, zawierających tu i ówdzie wielkie porwaki kredowe, wychodzące na powierzchnię w okolicy Lubina i Wapnicy. Między Lubinem na po­łudniowo-zachodnim, a Kolezewem na północno-wschodnim krańcu dylu­wialnej części wyspy ciągnie się zbudowany ze żwirów i piasków pas wzgórzy moreny czołowej.

Dylu~ialny trzon wyspy obniża się łagodnie ku wschodowi, gdzie przy­legają doń niskie, aluwialne obszary wydmowe i torfowiskowe. w zachodniej części Wolina wysokie jego brzegi opadają bądź to w postaci urwistego klifu ku morzu i ku zalewowi, bądź też mniej stromymi i zalesionymi zbo­czami. ku niskiej, zachodniej, aluwialnej części wyspy.

220 JAN RAFAŁSKI

Te, stumetrowej niekiedy wysokości zbocza dyluwialnego trzonu Wo­lina są najbardziej charakterystycznym i najbardziej rzucającym się w oczy elem!:mtem jego krajobrazu.

Wschodnią część wyspy, na której znajduje się też większość osiedli, zajmują rozległe pola oraz przeważnie. błotniste łąki, z rzadka tylko urozmai­cone kępami drzew lub niewielkimi laskami.

Cała niemal zachodnia część wyspy mniej więcej po linię Dargobądz -Warnowo- Kolczewo, pokrytajest lasem (ryc. 152). Najpierwotniejsze i naj­bogatsze faunistycznie lasy liściaste i mieszane ciągną się węższym lub szer­szym pasem wzdłuż zachodniej krawędzi dyluwialnej wysoczyzny Wolina

Ryc. 154. Pokryty lasem klif nadmorski na wschód od Międzyzdrojów. Forest-covered coastal cliff to the east of Międzyzdroje. Fot. J. Urbański

i częściowo na wzgórzach moreny czołowej, położonych dalej w głębi wyspy: Przeważają tu lasy bukowo-dębowe i bukowo-dębowo-sosnowe, których cha­rakter zmienia się w zależności od przewagijednego z tych gatunków. Często, jak np. na zboczach pod Międzyzdrojami i Wiekiem óraz w południowej części wyspy są one gęsto podszyte leszczyną.

Szczególnie piękne partie tych lasów zachowały się w okolicy Jeziora Grodna oraz koło Międzyzdrojów i Wieka, gdzie niestety w ostatnich latach (np. w marcu 1951 r.) wycięto znaczną ilość najstarszych dębów, które da­wały schronienie rzadkim gatunkom pajęczaków oraz licznym nietoperzom. Lasy te, zwłaszcza z przewagą buka, należą do najbardziej interesujących pod względem fauny pajęczaków. Partie. te mieszają się z czystymi buczynami,

FAUNA PAJĘCZAkÓW PARKU NARODOWEGO NA WYSP:ffi WOLINI]j 221

których najpiękniejsze fragmenty. spotykamy nad. morzem, ria wschód od Międzyzdrojów oraz w południowej części wyspy w pobliżu Wapnicy i Trzcią­gowa (ryc. 155). Buczyny te w porównaniu z buczynami w południowej części kraju odznaczają sięuboższym runem i-dużym w jego składzie udziałem traW, które w partiach przerzedzonych tworzą całe hiny. Buczyny w południowej części wyspy, choć są młodsze i bardziej zmienione działalnością człowieka, posiadają w runie pewne gatunki, jak np. rzadki na niżu żywiec cebulkowy

Ryc. 155. Las bukowy na południe od Międzyzdrojów. Buczyny należą do najbogatszych i najbardziej interesujących środowisk na wyspie.

Beechwood to the south of Międzyzdroje. Beechwoods belong to the most luxuriant and· most interestjng habitats on the island. Fot. 1. Urbalskl

( Dentaria bulbifera), których brak w buczynach nadmorskich. Faunistycznie są one uboższe od tych ostatnich.

Na wzmiankę zasługują również widne, suche dąbrowy z domieszką sosny i grabu, jakie spotykamy w południowo-zachodniej części wyspy np.

"' koło Lubina. Największy obszar zajmują monotonne i ubogie zwykle bory sosnowe,

częściowo wprowad~one na miejsce lasów liściastych. Wśród borów tych można wyróżnić kilka typów. W dyluwialnej części wyspy najczęstsze są suche, słoneczne bory sosnowe z runem złożonym głównie z wrzosu i borówki brusznicy (Vaccinium vitis idaea), które nieraz np. w okolicy Międzyzdrojów ustępują miejsca mniej lub bardziej zwartej pokrywie mchów i porostów, a wśród nich zwłaszcza chrobotków ( Cladonia). Częste są również wilgotniejsze bory z domieszką brzozy lub dębu, których runo tworzą zwarte kobierce

JAN 'RAF'Alskt

borówki czernicy (Vaccinium myrtillus.). W wilgotniejszych, starych partiach spotyka się gdzieniegdzie np. w leśnictwie Trzciągowie zimoziół północny ( Linnaea borealis,).

Bory na aluwialnych częściach wyspy pąsiadają nieco odmienny charakter. Suche, nadmorskie tereny wydmowe pokrywa bór chro botko'Wy~ cechujący się małym zazwyczaj zwarciem lub bót, w runie którego oprócz wrzosu spo­tykamy całe darnie bażyny czarnojagodowej (Emp~trum nigrum). W wil­gotnych miejscach pomiędzy wydmami spotykamy zabagnione partie sosnowe z mchem torfow~em (.$phagnum), borówką bagienną. (Vaccinium uliginosum) i bagnem zwyczajnym (Le dum palust re). Czasem rośnie tu również wrzosiec bagienny ( Erica tetralix).

Znaczne przestrzenie zajmują również olszyny i partie mie&zane z buj­nym podszyciem i runem. Najładniejszy fragment takiego lasu mieszanego spotykamy koło leśniczówki «Paprocie». Z rzadszych roślin rosną tu obficie: paproć długosz królewski (Osmunda regali.r.}, wiciokrzew pomorski (Loni­cerapericlymenum) i nieliczne krzewy woskownicy europejskiej (MyriCagale).

Niestety, pierwotniejsze, suche i słoneczne bory sosnowe, zarówno na wydmach nadmorskich jak i w głębi wyspy, dotychczas nie były przeze mnie badane, chociaż,. być może, występują w nich niektóre północno-zachodnie gatunki kleszczotków, znane np. z Boniholmu i Gotlandu, oraz interesujący pająk AtJfpus af.finis Eichw., złowiony na niedalekim Świętym Ostrowie. Bory czernicowe natomiast, jeżeli chodzi o pajęczaki, należą do najuboższych i najmniej interesujących środowisk na wyspie. ·

Środowiska z roślinnością· kserotermiczną spotykamy przede ·wszystkim na nasłonecznionych, zwróconych na południe zb.oczach nad zalewem. Naj­bardziej jednak interesujące południowe i południowo-wschodnie gatunki roślin, jak ostnicawłosowata (Stipa capillata),marzankapagórkowa (Asperula cynanchica) i dzwonek syberyjski (Campanula sibirica), nie były tu już od dawna widziane.

Torfowiska mszarne są na Wolinie nieliczne i stosunkowo słabo wykształ­cone. Do najładniejszych należy śródleśny mszar,· położony na zac.hód -od Jeziora Kolczewskiego. Rosną na nim rzadkie gdzie indziej na wyspie gatunki: P\zygi~łka biała ( R/zynchospora alba), rosiczka okrągłolistna ( Drosera rotun­difolia); żurawina błotna. (Oxycoccos quadripetala) i modrzewnica zwyczajna (Andromeda polifolia). Innym, większymlecz uboższym florystycznie mszarem jest mszar dookoła jeziora «Linowo» koło _Warnowa. Fauna tych torfowisk wydaje sięrównież zubożała w stosunku do fauny innych mszarów pomorskich.

Również słabo wykształcone i ubogie są zespoły roślinności wydmowej. Na tzw. wydmach białych tj. na niezajętych przez las wydmach nadmorskich nigdzie tu nie spotykamy tylu gatunków roślin charakterystycznych dla tego środowiska ani tak gęstych i dużych płatów piaskownicy zwyczajnej ( Am­mophila ar.enariaJ, wydmuchrzycy piaskowej ( Elymus arenarius) i innych traw, jak np. na Helu lub w okolicach Łeby, gdzie pod leżącymi pękami tych traw żyje swoista i bogata fauna pajęczaków.

Należy jeszcze wspomnieć o nie badanych dotąd na wyspie solniskach, które spotykamy np. nad zalewem koło Przytoru. Jak interesujące gatunki spośród pajęczaków mogą występować w tym biotopie, dowodzi wydana niedawno praca Willmanna (1949), w której ze .solnisk w okolicy Ciecho-

•

flADNA PĄJĘCZAKÓW PARKU NARODOWEGO NA WYSPIE WóLlNIE 223

cinka opisal on cały szereg nowych gatunków, częściowo właściwych wyłącz­nie temu środowisku (halobiontów).

2. Przegląd fauny pajęczaków

Przypatrzmy się teraz, jak przedstawia się nasza obecna znajomość poszczególnych, wyżej wymienionych rzędów pajęczaków i jakie formy za­sługują wśród nich na szczególną uwa,gę. Poszczególne rzędy stosownie do stopnia ich zbadania potraktowane będą z konieczności bardzo nierówno­miernie.

A. Kosarze- Opiliones

Kosarze wyspy po do b niej ak i całego naszego Pomorza są o hecnie do brze poznane. Szczegółowe ich opracowanie na podstawie obfitego materiału przy­gotowane jest do druku. Z wyspy, a w tym i z obszaru projektowanego parku narodowego znamy 16 gatunków kosarzy, co stanowi 50% ilości gatunków znanych 1Ili z obszaru całego kraju. Są to gatunki następujące:

l. Nernastoma chrysomelas (Hermann) 2. Nernastoma lugubre (Miiller) 7. Oligolophus tridens (C. L. Koch) 4. Oligolophus hansenii (Kraepelin) 5. 0/igolophus agrestis (Meade) 6. Mitopus morio (Fabr.) 7. Lacinius horridus (Panzer) 8. Lacinius ephippiatus CC. L. Koc h) 9. Odiellus palpinalis (Herbst)

l O. Phalangium opi/io L. 11. Opilio parie,tinus (de Geer) 12. Opilio saxatilis C. L. Koch 13. Platybunus triangu/aris (Herbst) 14. Liobunum rupestre (Herbst) 15. Liobunum rotundurn (Latreille) 16. Liobunum blackwalli Meade.

Większość wymienionych gatunków kosarzy posiada szerokie rozmiesz­czenie geograficzne, które jest zresztą przeważnie niedokładnie znane, tak że dla charakterystyki zoogeograficznej wyspy mają znaczenie jedynie trzy następujące gatunki:

l. 0/igo/ophus hansenii (Kraepelin), ryc. 156. - Rozmieszczenie tego gatunkuznane jest dosyć fragmentarycznie. Występuje on w Anglii, Danii, południowej Szwecji oraz na niżu środkowo-europejskim aż po dolną Wisłę na wschodzie. Nad Łabą jest on pospolity, po czym w miarę posuwania się na wschód, staje się coraz rzadszy. W Meklemburgii jest on jeszcze dość częsty, a na Pomorzu, na wschód od Odry znany jest zaledwie z kilku rozpro­szonych stanowisk. Przypuszczalnie więc stanowiska wschodnio-pomorskie znajdują się już niedaleko wschodniej granicy zasięgu tego gatunku.

. 0/lgo/opnus hansenii (Kraepelin) spotyka się na Pomorzu głównie w cienistych lasach liściastych oraz w pasach zadrzewień i zarośli nad wodami.

224

Przebywa on najczęściej na pniach a nawet w gałęziach drzew, zwłaszcza buków.

2. Oligalophus agrestis (Meade), ryc. 157. - Gatunek ten nie był znany dotąd z Pomorza ani w ogóle z terenów Polski. Rozmieszczenie jego obejmuje Wyspy Brytyjskie, Danię i zachodnią Skandynawię, Francję i Niemcy. Znany on jest również z Alp, gdzie dochodzi do wysokości l 600 m n. p. m. Na niżu środkowo-europejskim na wschód od Meklemburgii gatunku tego dotychczas nie. znaleziono. Na Pomorzu stwierdziłem go dotąd tylko na wyspie Wolinie oraz w okolicach Dziwnowa. Ponieważ dane z literatury wskazują, że w zachodnich częściach swego obszaru występowania jest on bardzo pospolity, pospolitszy nawet niż najbardziej rozpowszechniony euro-

. pejski gatunek tego rodzaju O, tridens (C. L. Koc h), a na wschodzie rzadszy

o t 2 = mm

Ryc. 156. Kosarz Oligalophus hansenii (Kraepelin) C{. Oryg. W Polsce znany tylko z kilku stanowisk na Pomorzu. Źyje najczęściej w cienistych miejscach nad wodami.

Tte harvestman Oligalophus hansenii (Kraepelin) O• Original.

i mniej częsty od tego ostatniego, a ponadto, ponieważ we wschodniej, dobrze zbadanej części Pomorza nie został on znaleziony, przypuszczam więc, że przez zachodnią część tej dzielnicy przebiega wschodnia granica jego zasięgu; prawdopodobnie niedaleko przekracza on Odrę.

O Iigotophus agrestis (M e a d e) występuje licznie na wydmach nadmorskich, gdzie w dzień ukrywa się pod kępami wydmuchrzycy piaskowej i innych roślin. Swym pstrym lub plaskowym ubarwieniem zlewa się on zupełnie z otoczeniem, tak że jest trudny do zauważenia. Poza wydmami nadmorskimi spotyka się go czasem w lasach mieszanych, zwłaszcza przerzedzonych i widnych, niekiedy zaś na nielicznych na wyspie torfowiskach.

3. Opilio saxatilis C. L. Koc h.-Gatunek ten, chociaż został opisany prze,. szło sto lat temu, przez długi czas nie był odróżniany od pospolitego Opilio parietinus (de Geer), toteż rozmieszczenie jego znane jest niedos~atecznie. Zasiąg jego obejmuje Anglię, gdzie jest gatunkiem pospolitym, Francję,

FAUNA PAJĘCZAKÓW PARKU NARÓDOWEGO NA WYSP!'E WÓLlNIE 22Ś

Niemcy, Czechy i Słowację (Węgry?), poza tym znany jest z Wioch i Wysp Kanaryjskich.

W Polsce O. saxatilis C. L. Koch podany był przez Nowickiego z Tatr, jed,nak wobec trudności w odróżnieniugo-bez badania narządów rozrodczych- od pospolitego O.parietinus (de Geer), stanowisko to nie jest pewne. Według moich dotychczasowych wiadomości, w Polsce gatunek ten jest bardzo rzadki. Poza północno-zachodnim skrawkiem Pomorza, gdzie spotyka się go częściej, posiadam go tylko z okolic Sierakowa w Wielkopolsce i ze Zwierzyńca nad Wieprzem. Z literatury można wywnioskować, że gatunek ten jest znacznie częstszy w zachodnich i południowych obszarach swego za­sięgu niż w części północno-wschodniej, co równieżwskazywałoby na zachodni czy południowo-zachodni charakter tego niedostatecznie znanego gatunku.

N aj odpowiedniejszym środowiskiem życiowym dla O. saxatilis C. L. Koc h zdają się być, podobnie jak dla Oligalophus agrestis (Meade), wydmy

' l

o 1 2 = mm

Ryc. 157. Kosarz 0/igolophus agrestis (Meade) t3. Oryg. Znany tylko z Wolina i północno­zachodniego skrawka Pomorza. Najliczniej występuje na wydmach nadmorskich.

The harvestman Oligalophus agrestis (Meade) c)'. Original.

nadmorskie. W głębi lądu spotyka się go zwykle w pobliżu wód, a czasami- zwłaszcza na wschodzie - i syriantropijnie, np. w ogrodach i zabudowaniach podobnie jak i O. parietinus (de Geer).

Ten zachodni charakter zasięgu O. saxatilis C. L. Ko ch może być tylko pozorny i może wynikać z nierównomiernego stanu zbadania krajów euro­pejskich, za czym do pewnego stopnia przemawiałby fakt, że większość ga­tunków rodzaju Opilio skupia się w Azji. Na razie jednak gatunek ten musimy traktować jako taki, którego głównym terenem występowania jest Europa południowo-zachodnia.

Jak widzimy, opisane gatunki mają ośrodek swego rozmieszczenia w Europie zachodniej (Oligolophus hansenii [Kraep.] i O. dgrestis [Me ad e]), względnie południowo-zachodniej (Vpilio saxatilis C. L. Koc h), toteż ogólnie można je nazwać zachodnimi. W faunie kosarzy wyspy obejmują one około 20%, reszta są to gatunki posiadające bardzo szerokie rozmieszczenie. W sto-Ochrolla Przyrody. R. XXI. 15

226 JAN RAFALSK1

sunku do fauny kosarzy całego Pomorza, fauna Wolina uboższa jest o dwa gaturtki, z których na uwagę zasługuje tu przede wszystkim Trogulus tricari­natus L.

Rozmieszczenie tego gatunku znane jest jeszcze niedokładnie. W ogól­nych zarysach przedstawia się ono następująco: gatunek ten występuje w gó­rach i na pogórzach Europy od Alp po Karpaty oraz w górach Półwyspu Bałkańskiego. Na niżu mniej więcej zwarty jego zasiąg obejmuje Francję oraz południową część Anglii, poza tym znany jest tylko z nielicznych stano­wisk skupiających się w dolnym oiegu Łaby, Odry i Wisły. Niewątpliwie za pośrednictwem tych rzek ten mało ruchliwy gatunek dotarł na wymienione stanowiska z leżącego na południu obszaru zwartego zasięgu. Nad dolną Odrą Trogulus tricarinatus L. znany jest z Odrzycka (Oderberg) po stronie niemieckiej oraz z rezerwatu w Bielinku, gdzie zbierałem go w starym lesie bukowo-dębowym. Jest to gatunek wapniolubny, który żyje w cienistych lasach liściastych i gęstych zaroślach, gdzie przebywa pod kłodami, kamie­niami i w detritusie.

Nie przypuszczam, żeby gatunek ten został mi wyspie przeoczony, gdyż właśnie środowiska właściwe dla niego były terenem naszych najbardziej intensywnych poszukiwań. Brak jego pomimo obfitości -jakby się wyda­wało -idealnych wprost dla niego warunków, spowodowany jest niewątpliwie wyspowym charakterem Wolina. Jeszcze bardziej wyspowe położenie Uznamu uniemożliwiło np. dotarcie nań występującego na Wolinie stonoga Porcellh.m conspersum (C. L. Ko ch), jak to wykazał Hero Id (1925).

B. Kleszczotki (zaleszczotki)- Pseudoscorpionidea

Obfity materiał kleszczotków z Wolina przede wszystkim z terenów projektowanego parku narodowego został już opracowany z wyjątkiem nie­których form, wymagających bardziej szczegółowej analizy morfologicznej i systematycznej. Szczegółowe opracowanie kleszczotków Wolina wejdzie w skład przygotowywanej przeze mnie monografii kleszczotków Polski.

Na podstawie opracowanego dotąd materiału stwierdziłem na Wolinie występowanie 12 następujących gatunków kleszczotków, co obejmuje około 30% ilości gatunków, znanych mi z całej Polski.

l. Chthonius (E.) tetrachelatus (Preyssl.) 2. Neobisium (N.) muscorum muscorum (Leach) 3. Microbisium parvulum suecicum Lo hm. 4. Larca lata (H. J. Hansen) 5. Cheiridium museorum (;Leach) 6. Apocheirźdium ferum (E. Sim.) 7. Lamprochernes chy,zeri (Tom.) · 8. Pselaphochernes scorpioides (Herm.) 9. Allochemes wideri (C. L. Koch)

10. Toxochernes panzeri (C. L. Koch) 11. Chemes cimicoides (Fabr.) 12. Chelifer cancroides (L.)

244 JAN RAFAŁSKI

wiście jeszcze większe znaczenie niż pojedyncze drzewa mają pod tym wzglę­dem ich skupienia, gdyż pomiędzy nimi może się nawet zachować część fauny naziemnej pierwotnego środowiska; lecz nawet pojedyncze drzewa mogą Wo niemałym stopniu przyczynić się do utrzymania obecnie istniejącej lub nawet do częściowej restytucji biocenozy pierwotnej.

Utrzymanie takich, możliwie pierwotnych lub choćby bogatszych bio­cenoz posiada jak wiadomo duże znaczenie teoretyczne i praktyczne. Z tego powodu wydaje się, że powyższe rozważania wskazują na niektóre nowe motywy ochrony drzew zabytkowych (patrz: Szafer 1950). Chronione drzewa i nieliczne stosunkowo rezerwaty nie wystarczają jednak do trwałego zabez­pieczenia na większych oszarach biocenoz istniejących, ale ciągle naruszanych a tym więcej do restytucji biocenoz bardziej pierwotnych. W tym celu należa­łoby utworzyć całą sieć takich «mateczników». Nie chodzi przy tym o tworze­nie nowych rezerwatów lub o większe obiekty, lecz o trwałą ochronę naj­drobniejszych choćby, a raczej równomiernie rozmieszczonych w terenie fragmentów bogatszej przyrody, takich jak np. stare drzewa lub ich niewielkie grupy, skałki, płaty zarośli lub nawet pokryte mchem kłody. Szczególne znaczenie miało by to na terenach leśnych, zwłaszcza na wielkich o b szara ch ubogich «kultur'» sosnowych. Ponieważ na terenach takich nie zawsze istnieją odpowiednie do tego celu obiekty, należałoby przed ciągłą ingerencją czło­wieka zabezpieczyć młodsze choćby drzewa lub drobne skrawki terenu. Z bie­giem czasu stałyby się one punktem oparcia dla wielu gatunków roślin i zwierząt, skąd gatunki te mogłyby się rozprzestrzeniać po otoczeniu.

\Vracając do poprzednich rozważań należy stwierdzrć, że fauna pajęcza­ków Wolina a przede wszystkim terenów projektowanego parku narodowego, podobnie jak i fauna innych, żyjących tam zwierząt jest wyjątkowo bogata i urozmaicona. Zawiera ona wiele gatunków gdzie indziej u nas nie występu­jących lub bardzo rzadkich. Szczególnie interesująca jest fauna niektórych partii lasów bukowych i bukowo-dębowych, która wskazuje na ich w znacz­nym stopniu pierwotny charakter. To bogactwo świata zwierzęcego a przy tym różnorodność i stosunkowo duża pierwotność środowisk życiowych nasuwa, jak to przedstawiono na przykładzie pajęczaków, szczególnie dużo interesują­cych zagadnień, dzięki . czemu tereny te przedstawiają wyjątkowo dogodny warsztat pracy naukowej dla przyrodnika. Jest to jeszcze jeden argument, który przemawia za utworzeniem dawno oczekiwanego Parku Narodowego na Wolinie. Do czasu jego utworzenia, nie cierpiąca zwłoki jest ochrona naj­pierwotniejszych a niestety w dalszym ciągu niszczonych partii leśnych.

LITERATURA

l. Beier M. 1932, Pseudoscorpionidea I u. II. Das Tierreich, Lief. 57. u. 58. Berlin u. Leipzig. 2. Czekańska M. 1948, Obszar ujściowy Odry (Bałtyk i jego lądowe obrzeżenia u ujścia

Odry). Monografia Odry. Poznań. 3. Czubiński Z. 1950, Zagadnienia geobotaniczne Pomorza.- Badania Fizjograficzne nad

Polską Zachodnią. T. II, z. 4. Poznań. 4. Czubiński Z. i Urbański J. 1951, Park Narodowy na Wyspie Wolinie.- Chrońmy

przyrodę ojczystą. R. VII, nr 7-8. Kraków. 5. Herold W. 1925, Untersuchungen zur Okologie und Morphologie einiger Landaseln. -

Zeitschrift fUr Morphologie und Okologie der Tiere. Bd. 4, H. 3. Berlin.

FAUNA PAJĘCZAKÓW PARKU NARODOWEGO NA WYSPIE WOLINIE 245

6. Hesse E. 1935, Beitdige zur Arachnoidenfauna der Mark.-Markische Tierwelt. Bd. l, H. 4. Berlin.

7. - 1936, Arachnoidea. Fauna der Binnendline bei Bellinchen (Oder).- Markische Tierwelt. Bd. 2, H. 2. Berlin.

8. - 1937, Die Arachnoidenfauna des Naturschutzgebietes Bellinchen (Oder), l. Beitrag.­Markische Tierwelt. Bd. 3, H. 1-2. Berlin.

9. - 1939, Die Arachnoidenfauna des Naturschutzgebietes Bellinchen (Oder), 2. Beitrag.­Markische Tierwelt. Bd. 4, H. l. Berlin.

10. Kaisila J. 1949, A revision of the Pseudoscorpion Fauna of Bastern Fennoscandia.­Annales Entomologici Fennici, V. 15, No 2. Helsinki.

11. Kastner A. 1934, Eioe Verwandte der Vogelspinne ( Atypus) als Bewohner Pommerns festgestellt.- Dohrniana. Bd. 13. Stettin.

12. Kew H. W. 1911, A Synopsis ofthe False-Scorpions ofBritain and Ireland.- Proceedings of the Royal Irish Academy, V. 29.

13. Kosicki S. 1951. Nowe stanowisko pięknego pająka (Argiope bruennichii Scop.). -Wszechświat, z. 6. Kraków.

14. Kuntze R. 1931, Studia porównawcze nad fauną kserotermiczną na Podolu, w Branden­burgii, Austrii i Szwajcarii- Archiwum Tow. Naukowego we Lwowie. Dział III, T. 5, z. 6. Lwów.

15. Lohmander H. 1939, Zur Kenntnis der Pseudoscorpionfauna Schwedens.- Entomo­logisk Tidskrift, V. 60, Stockholm.

16. - 1945, Ober eine flir schwedische Fauna neue Pseudoscorpionart. - Arachnologische Fragmente l. Meddelanden fn1n Goteborgs Kungl. Vetenskaps-och Vitterhets-Sam­tralles Handlingar (6) Ser. B, Bd. 3, No 9. Goteborg.

17. N oskiewicz J. 1950, Charakterystyka faunistyczna Pomorza Zachodniego. (Fizjo­grafia Ziem Zachodnich i Pólnocnych).-Gospodarstwo Wiejskie na ·Ziemiach Za­chodnich Nr 12. Warszawa.

18. Petruse wic z K. 1937, Katalog der echten Spinnen ( Araneae) Polens. Festschrift zum 60. Geburtstage von Prof. dr Embrik Strand. Vol. 3. Riga.

19. Pomerancew B. l. 1950, Iksodowyje kleszczy (Ixodidae).- Fauna SSSR. Nowa Seria Nr 41. Moskwa-Leningrad.

20. Rabeler W. 1929, Mecklenburgische Weberknechte (Opiliones). Zur Kenntnis der meck­lenburgischen Fauna III (Teil 9-13).- Archiv der Freunde der Naturgeschichte in Mecklenburg. Neue Folge, Bd. 4.

21. Rafaiski J. 1949, Kosarze (Opiliones) Pomorza. - Cz. l. Sprawozdania Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk za I i II kwartał.

22. - Kosarze (Opiliones) Pomorza. (Przygotowane do druku). 23. - Wyniki dotychczasowych badań nad zaleszczotkami (Pseudoscorpionidea) Parku

Narodowego na Wolinie. (Oddane do druku do Sprawozdań Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk).

24. Roi O. Ie 1913, Zur Kenntnis der Opilionidenfauna von Norddeutschland. - Schriften der Physikalisch-Okonomischen Gesellschaft zu Konigsberg (Pr.) Bd. 54, H. 3. Konigsberg.

25. Sankey J. H. P. 1949, On the Harvestman, Opilio saxatilis C. L. Koch. - Proceedings of the Zoological Society of London, 119. London.

26. Schulze P. u. Schlotke E. 1929, KleinhOhlenbewohnende deutsche Zecken u. s. w.­Sitzungsberichte u. Abhandlungen der Naturf. Gesellschaft zu Rostock (III), Bd. 2, 1927/29. Rostock.

27. Schulze P. 1937, Die KleinhOhlenbewohnenden Zecken der Artengruppe um Ixodes autumnalis Leach 1915.- Zeitschrift flir Parasitenkunde, Bd. 9. H. 3. Berlin.

28. Sokołowski J. 1952, Ptaki Gór Świętokrzyskich. Ochrona Przyrody 20. Kraków. 29. Szafer W. 1950. Znaczenie rezerwatów leśnych oraz zabytkowych drzew dla utrzymania

i hodowli rodzimych ras drzew. -L. c. 19. Kraków. 30. Urbahn E. 1933, Argyope bruennichii Scop., eine flir Pommern neue Spinne.- Dohrniana,

Bd. 12. Stettin. 31. Urbański J. 1948, Argyope bruennichii (Scopoli) 1772- na Wyspie Wolinie oraz roz­

mieszczenie tego gatunku na ziemiach polskich. - Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią. Tom I. Poznań. ..

246 JAN RAFAŁSKI

32. Urbański J. 1948, Reliktowe mięczaki ziem polskich i niektórych krajów przyległych.­Ochrona Przyrody 18. Kraków.

33. - 1950, Równonogi (Isopoda Crust.) Pomorza. - Badania nad Polską Zachodnią. Tom. II, z. 3. Poznań.

34. Wiehle H. 1937, Theridiidae oder Haubenetzspinnen (Kugelspinnen). - Die Tierwelt Deutschlands, Teil 33 (Arachnoidea VIII). Jena.

35. Willmann C. 1931, Moosmilben oder Oribatiden (Oribatei). Die Tierwelt Deutschlands, Teil 22 (Arachnoidea V, 1). Jena.

36. - 1949, Milben aus den Salzwiesen und Salzmooren von Ciechocinek an der Weichsel.­Veroffentlichungen aus Museum in Bremen, Bd. l. Bremen.

37. Wodziczka A. 1948, Przyroda i znaczenie Parku Narodowego na Wyspie Wolinie.­Ziemia. R. 39, t. XXVII, nr 5. Warszawa.

SUMMARY

The autbor presents the results ofinv.::stigations hitberto carried out by himself, concerning the arachnidan fauna of Wolin Island, with particular reference to the area of the projected National Park. Previously hardly anything was known a bo ut the arachnidan fauna o f the island. In the course of his investigations, conducted since 1947, the author collected very abundant materials pertaining to all the orders of Arachnida which occur there. These materials have been hitberto elabonited only in part and in a very unequal manner; satisfactorily elaborated are only harvestmen (Opiliones} and pseudoscorpions (Pseudoscorpionidea}, while hardly begun is the elaboration of spiders ( Araneae) and mites ( Acari).

Harvestmen (Opiliones). In the investigated area the author discovered the occurrence of 16 species listed on page 223. Undoubtedly, these are all ofthe species Iiving on the island. This is. c. 501/ 0 of the number of species living in allPoland. Among these, the mostinteresting are the following:

Oligalophus hansenii (Kraep.), Fig. 156. This species, common in West Europe, hecomes rarer and rarer as one proceeds eastward. In Pomerania, to the east ofthe Oder River, it is known to live in but a few dispersed stations. The eastern boundary o f i ts distributional area is probably the Vistula.

Oligalophus agrestis (Meade), Fig. 157. This species was hitberto unknown to live on Polish territory. In Pomerania it occurs only on Wolin Island, and apart from this it slightly transgresses the Oder towards the east; thus the eastern boundary of its distributional area runs through Polish West Pomerania. It is most numerous on coastal dunes.

Opilio saxatilis C. L. Koch. In Poland this species is very rare. It is encountered relati­vely most frequently on Wolin Island and in the north-western part of Pomerania. It also is most numerous on coastal dunes.

Pseudoscorpions (Pseudoscorpionidea). In the material from Wolin hitberto elaborated, the autbor discavered 12 spec i es o f pseudoscorpions listed on page 226. This is about 30% of the number of species known to the autbor from all Poland. Worthy of particular attention are the following:

Chthonius tetrachelafus (Preyssl.), Fig. 158. As a matter of fact, this speqies is quite common, but on Polish territory only on Wolinisiand bas it been discovered in stations that are completely natural. Elsewhere it occurs only synanthropically, becoming more and more dependent upon man as one proceeds towards the north-east. Its stations on Wolin, similarly as those discavered by Lohmander on the islands Oland and Gotland, lie along the old coast­line of the Littorina Sea.

Microbisium parvulum suecicum Lo hm., Fig. 159. This form, with an uncertain taxonomic position, had been hitberto known to live only in sciuthern Sweden. On Wolin, the same as in Sweden, i t occurs in completely natura! habitats, in fact only in the most primitive parts of beech-oak forests with an undergrowth of hazel. Ali known stations of the species are mar­ked on the appended map (Fig. 161).

Larca lata (H. J. Hansen), Fig. 160. This interesting species was hitberto known only from five stations: one in Sweden (Gotland), three in Denmark and one in Poland (Białowieża Forest, Beier, in litt.). A part from these, the author discoverediton Wolin, in thereservationat :ęielinek on the Oder, near the estate Dziwogóra (district Białogard) and at Sartowice near Swiecie. All the stations of this species are marked on the appended map (Fig. 161). On Wolin,

FAUNA PAlĘCZAKÓW PARKU NARODÓWEGO NA WYSPlE WOLINIE 247

and elsewhere in Pomerania, this species lives exclusively in holes insicle the oldest inouldering oak-trees, among the mould and dry leaves. This species, therefore, is markedly stenotopic.

Apocheiridiumferum (E. Sim.), Fig. 162. This species was hitberto known to live in coun­tries o f western and southern Europe: southern France, Switzerland, Italy and Sardinia. Beier also quoted Nuremberg as a doubtful station. Actually, the compact distributional area of A.ferum (E. Sim) probably extends from the west (France) along the North Sea and the Baltic eastward, being hitberto overlooked on account of the small dimensions of this species and its similarity to the common Cheiridium museorum (Leach). The stations on Wolin probably Iie at the limit of its distributional area, because the species bas not been discavered fartber to the east.

Mites ( Acari). From the abundant material of Acari 60 species of beetle-mites (Oribatei) and some species of other groups have been determined. Among these the most interestiu g are the following:

l. Camisia biverrucata (C. L. Koch) of beetle-mites. This very rare species was hit­berto known to live in Western Europe. On Wolin it was found in the detritus under grasses on sunny slopes.

2. Wilmannia sejiformis Balogh of Gamasides. This species was described in 1938 from Transsylvania.

S pi der s ( Araneae). Among the few spiders hitberto determined, worthy of special at­tention is only Argiope bruennichii (Scop.) (Fig. 165), discavered here by Prof. Urbański. This southern species has on Wolin its most northerly station. Its distribution in Poland and neighbouring countries is shown on the appended map (Fig. 166). In view of the fact that the stations of this spider in western Poland are separated from the nearest point of its compact distributional area in Podolia (U. S. S. R.) by an extensive disjunction, it may be assumed that the species did not arrive to Poland from the south-east, nor from the south (by way of the Moravian Gateway), but from the west, this supposition being supported by the existence of dispersed stations in Germany and a west-east route of plant migrations along old river-valleys and sandur areas. Certain data indicate that even at present the above-mentioned spider is extending its distributional area; perhaps human beings are instrumental in this: the destruction of broad-leaved forests or transformation of the latter into open pinewoods creates for the spider an increasing number o f suitable biotopes. Expansion o f the species towards the north is perhaps also facilitated by the fact that it hibernates in the form of eggs concealed in a thick cocoon.

In spite of the fact that the two most numerous orders have been insufficiently studied, i t i s already possible on the basis of the accomplished investigations to determine certain distinc­tive characteristics of the arachnictan fauna of Wolin Island; they will probably not be altered by the progress of furtber investigations.

The most characteristic phenomenon concerning the island's fauna is the large partici­pation (in comparison with the remaining part of the country) of species which have their chief distributional area in West Europe. These species may be designated in a generał manner as western ones. E. g., on Wolin western species among harvestmen amount to c. 20°/0, and among pseudoscorpions: c. 300fo, while in Great Poland (Wielkopolska), which in this respect has been investigated comparatively well, such species among harvestmen constitute only c. 7°/0 , and among pseudoscorpions: c. 10°/0 of the total number of species. This group of western species, however, i s not altogether uniform. On the basisof our present knowledge o f their distributional areas, the following species are distinguishable in this gro up:

l. Narth-western (North Atlantic) species. The distributional areas of the species which belong to this group mostly include narth-western Europe: the British Isles, Denmark, western Scandinavia and northern Germany. From among pseudoscorpions the authar includes in this group Microbisium parvulum suecicum Lo hm. and Larca lata (H. J. Hansen), although their distribution has not been sufficiently investigated.

2. Western (Atlantic) species, in a strict sense. The centre of their distributional area is in West Europe and in the western part of Central Europe. Included here are the harvestmen Oligolophus agrestis (Meade) and O. hansenii (Kraep.). These species extend eastward along the shores of the North Sea and the Baltic, forming at first a wide belt which hecomes narrower and narrower as the climate hecomes progressively more continental, so that at the eastern limits of the distributional areas their occurrence is usually restricted to the coast itself.

248 iAN RAFAŁSKI

3. South-western (Atlanto-Mediterranean) species. These species are distributed chiefly in West Europe and in the Mediterranean countries. The pseudoscarpion Apocheiridium ferum (E. Sim.) belongs here.

In some cases i t is possible with quite a great degree of probability to determine also the route and date of arrival of the above-mentioned species on Wolin Island or adjacent territory, subsequent to the retreat of the ice-cap. For instance, the stenotopic character of the pseudo­scarpion Larca lata (H. J. Hansen) and its association with the oak indicate that this species arrived during the postglacial thermic optimum, in the period when oakwoods dominated towards the end of the Ancylus Lake or in the early period of the Littorina Sea. The distribu­tion and ecology of the harvestmen Oligolophus hansenii (Kraep.) and O. agrestis (Meade) and of the pseudoscarpion Chthonius tetrachelatus (Preyssl.) indicate that these species arrived here from the west together with the expansion of the beech in the period when the climate became more humid. In certain cases it is even possible to determine how some species arrived

·on the island itself. Thus, for instance, Oligolophus agrestis (Meade) arrived on the island when the old river-mouth of the Dziwna was filled up and a new channel excavated farther to the east, in a similar manner as the isopod Porcellium conspersum (C. L. Koch), as demonstrated by Herold (1925).

Another distinctive characteristic of t4e arachnidan fauna of Wolin together with the adjacent north-western section of the mainland of Polish Pomerania is the absence of certain ~stern species occuring everywhere else throughout Poland. e. g., the pseudoscarpion Neobi-sium erythrodactylum (L. Koch.). ·

Wolin Island displays moreover a lack of certain species, the distributional areas of which include the adjacent territodes or at least occur there in dispersed stations. The absence o f these species on the island must b:!, consequently, dependent upon other causes, not climatic ones. Some of these species do not occur on the island in spite of an abundance of suitable ha...bitats, because they did not manage to cross over from the mainland; consequently, their absence is the result of topographic obstacles. To such sp:!cies belongs, probably, the harvestman Trogulus tricarinafus L., known to live at several statlons on the lower Oder River. Unexplainably absent is .. the pseudoscarpion Microbisium brevifemoratum (Ellings.), perhaps on account of the scircity of moss-covered peat-bogs.

The authar also deals in detail with the distribution of some species on the island. In this respect the most detailed studies concerned the pseudoscorpions. The most abundant and most diversified fauna exists in old beech-oak forests and in beech-oak forests with an admixture ofpine. On the appendedmap (Fig. 169) it is observable that the stations of the most interesting species are situated within the territary of the projected National Park: they extend in a wide arc along the edge of the diluvlal part of the island. Only Apocheridium Jerurn (E. Sim.) encro­aches slightly upon the alluvial terrain. Such a distribution of the most interesting species and their richest associations is connected with the most diversified and best preserved vegetation, but undoubtedly a great role is also played here by other factors as well, perhaps such as greater atmospheric humidity or situation protected · from eastern winds; the latter do not favour the occurrence o f some spe:::ies in the more easterly parts o f the island. The existence o f these hitberto undeterminable differences between the two territories is indicated, among others, by such facts as the one that Toxochernes panzeri (C. L. Koch), a species very common beneath tree-bark in the central and eastern parts of the island, does not occur at all or very rarely at Między­zdroje, which abounds in suitable biotopes, or in the south-western part of the island, and not beneath tree-bark, as usual, but in holes in trees and in ant-hills. Perhaps even the generał outline of the present distribution of the above-mentioned species has been preserved from the period of the Littorina Sea, as it may be assumed almost with certainty for Chthonius tetra­chelatus (Preyssl.).

In conclusion the authar discusses the importance of fragments of primitive nature, parti­cularly old trees, for the preservation and spre~-"ng of the fauna, as well as their significance from the point of view of nature protection.