P R O F. D R H A B . E WA N O W IŃ S K A

OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH; „OSOBY PUBLICZNE”

DOBRA OSOBISTE; UWAGI WPROWADZAJĄCE

•  Próba definicji:

•  S.Grzybowski: są to dobra przedstawiające dla człowieka wartości niemajątkowe, psychiczne, jak dobra sława, cześć, nietykalność cielesna,

wolność (ujęcie subiektywne). •  A.Szpunar: są to wartości niemajątkowe, wiążące się z osobowością

człowieka, uznane powszechnie w danym społeczeństwie (ujęcie obiektywne);

•  Z.Radwański: są to uznane przez system prawny wartości, obejmujące fizyczną i psychiczna integralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie, co stanowi przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej;

CHARAKTER PRAW

•  Chronią je prawa podmiotowe bezwzględne (skuteczne erga omnes), niezbywalne, niedziedziczne.

•  Odosobniona koncepcja B.Gawlika: prawo chroniące dobra ma charakter wyłącznie zakazowy, brak jest ochrony bezwzględnej w odniesieniu do poszczególnych dóbr, ochrona jest zrelatywizowana, związana z różnymi interesami i ich wyważeniem. Proponuje konstrukcję „instytucjonalnej ochrony dóbr osobistych”, zastępującej prawa podmiotowe „normami postępowania regulującymi konflikty wartości i interesów we wzajemnych oddziaływaniach społecznych”

A PRZEPISY?

•  Kodeks cywilny

•  Art. 23

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim,

wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i

racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych

przepisach

Art. 24.  § 1.  Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego

działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba,

która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby

złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może

on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel

społeczny. 

•  § 2.  Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może

żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

•  § 3.  Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności

w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. • 

PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI NA GRUNCIE KC

•  Domniemanie bezprawności ; przesuniecie c iężaru dowodu(wykazanie, że działanie naruszyciela nie było bezprawne, co nie oznacza, domniemania nieprawdziwości informacji; co do ich prawdziwości pozycja procesowa stron jest jednakowa);

Bezprawność: sprzeczność z normami prawa lub zasadami współżycia społecznego Bez znaczenia jest wina sprawcy i stan jego świadomości; Zobiektywizowane kryteria ocenne, z uwzględnieniem stopnia dolegliwości (nieznaczny stopnień naruszenia); Ochrona przed zagrożeniem naruszenia danego dobra

UCHYLENIE BEZPRAWNOŚCI NARUSZENIA

•  Działanie w ramach porządku prawnego (np. prasa n a p o d s t a w i e u s t . 6 a r t . 1 4 p r . p r a s . ; rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej); •  Działanie ze względu na uzasadniony (ważny)

in te res spo łeczny (np . rea l i zac ja zadań informacyjnych prasy) lub jednostki (dyskusyjne); czy dla obrony uzasadnionego interesu? Zapewne zwrot obojętny; •  Wątpliwość: czy działanie powyższe mieści się w

ramach zasad współżycia społecznego, czy jest niezależne?

CD PODSTAW UCHYLENIA

•  Zgoda na naruszenie (czynność prawna) – kont rowersy jna: czy uchy la bezprawność naruszenia, czy nie ma naruszenia? •  Zgoda odwołalna, choć konsekwencjami (np.

odszkodowawczymi ; przykład zgoda na użycie nazwiska jako nazwy np. stowarzyszenia czy firmy i jej cofnięcie)

PODSTAWOWE DOBRA CHRONIONE

•  Godność: nie wymieniona w Kodeksie, jednak art.30 Konstytucji (Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.) – granica uchylenia bezprawności;

•  Cześć, życie prywatne, dobre imię – art.47 Konstytucji : Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

•  Wyjątki ochrony czci (dobrego imienia)dotyczą tzw osób publicznych (w tym osoby z historii współczesnej; public figure), a przede wszystkim polityków: zderzenie praw indywidualnych ze społecznym prawem do informacji i wolnością wypowiedzi.

OSOBY PUBLICZNE

•  Osoby wykonujące działalność publiczną; osoby pełniące funkcje publiczne; osoby powszechnie znane – czy są tożsame?

•  Zwykle za „osobę publiczną” uważa się osobę, która pełni szczególną rolę w społeczeństwie, uczestniczy (stale) w wydarzeniach budzących powszechne zainteresowanie; pojęcie to rozumiane jest szeroko i obejmuje uczestniczenie tak w polityce, jak i w sferze kultury, gospodarki, sportu.

•  Czy są równocześnie osobami powszechnie znanymi?

ROZPOZNAWALNOŚĆ

•  Warunkiem ochrony jest rozpoznawalność danej osoby, adresata wypowiedzi; także w sposób pośredni np. poprzez zbudowanie postaci fikcyjnej.

•  Spór Rosati/Żuławski o odbiór fikcyjnej bohaterki książki pt „Nocnik” - Esterki. Wygrała. Sąd uznał, iż Esterka ma cechy „pozwalające zidentyfikować ją jako Weronikę Rosati. I tym samym przypisać jej treści obraźliwe i fałszywe”. Sąd nie zakazał sprzedaży publikacji.

•  I tytuł w Super Ekspresie: „Wygrała 100 tysięcy od starego kochanka” •  A Mickiewicz spokojnie pisał: „kobieto, puchu marny” o Maryli Wereszczakównie. Jednak sytuacje opisane w

„Nocniku” były znacznie mocniejsze w wymowie.

•  Film „Jesteś Bogiem". Producent muzyczny Krzysztof Kozak chce od twórców i  dystrybutora filmu przeprosin i  zadośćuczynienia, twierdząc, że został w  nim pokazany nieprawdziwie. Film pokazuje historię zespołu hiphopowego Paktofonika. Odnalazł siebie w filmowej postaci wydawcy Krzysztofa Kozy ps. Kozak. Dotknęły go sceny, w których "Kozak" miał próbować przejechać hiphopowców, grozić im czy przebywać w towarzystwie dziewczyn Jak dowodził przez sądem, sportretowano go jako czarny charakter, oszusta, gangstera, który wykorzystał młodych muzyków, wydając bez zgody ich płytę.

•  Sąd uznał, że: postać filmowa jest tożsama z postacią realną, choć występuje w scenach, które się nie zdarzyły. Film nie może naruszać dóbr osobistych realnych osób, które pokazano nawet w fikcyjnej fabule, ale w złym świetle. Z uzasadnienia: Twórcy filmu nie wszystko wolno. Swoboda twórcza korzysta z ochrony, ale nie jest nieograniczona, absolutna. Wizja twórcza nie może obrażać. Wyrok nieprawomocny.

•  Dla ochrony dóbr osobistych nie ma znaczenia zastrzeżenie: „podobieństwo postaci przypadkowe”

KTO MA ROZPOZNAĆ?

•  Aby mówić o naruszeniu, odpowiednie wypowiedzi muszą dotrzeć do osób trzecich, które połączą je z poszukującym ochrony. Może to być rodzina, sąsiedzi, środowisko zawodowe, towarzyskie, „wszyscy”. •  W amerykańskim orzeczeniu „Touching” (sprawa

lekarza psychiatry i jego metod leczeni) uznano, że nawet, jeśli tylko jedna osoba rozpozna postać fikcyjną, może dojść do naruszenia. •  Nie jest tu istotny dla ocen ani zamiar twórcy, ani

zalecane rozumienie dzieła.

DOBRE IMIĘ ZBIOROWOŚCI

•  Kwestia naruszenia dobrego imienia grupy i równocześnie jej członka; problem identyfikacji; •  „komunistyczny kapuś” – naruszyciel podkreślał, że

nie użył tego określenia w odniesieniu do konkretnej osoby, choć przybliżył, że chodzi o osobę stojąc na czele ZCHN. Była rozpoznawalna. •  Ale: orzeczenie SN z 21.09.2006 (ICSK 118/06): tylko

wtedy można domagać się ochrony, gdy ogólna wypowiedź może być przypisana także do konkretnej osoby; nie wystarczy sama przynależność (SLD – organizacja przestępcza).

ZWYKLE NARUSZONO DOBRE IMIĘ (CZEŚĆ ZEWNĘTRZNA)

•  Uznano za naruszenie określenia: •  - towarzystwo przaśno-buraczane; •  - stwierdzenie: audycja prezentuje żenująco niski

poziom; •  - wątpliwie moralna postawa i brak odwagi; •  - przypisanie cechy nieróbstwa; •  - nazwanie kogoś osobą zazdrosną, mściwą i

zawziętą, a prowadzoną działalność – polskim piekłem; •  - stalinowscy urzędnicy;

USTAWA O PRAWIE AUTORSKIM I PRAWACH POKREWNYCH

•  Art.81 •  1.Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby

na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

•  2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku: 1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych; 2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

SZCZEGÓŁ CAŁOŚCI

•  „Rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga zezwolenia, jeśli stanowi on jedynie element akcydentalny lub akcesoryjny przedstawionej całości, tzn. w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia (wyrok SA w Krakowie z 19 grudnia 2001 r., I ACa 957/01, TPP 2002, nr 3, str. 107).

REKLAMA

•  Robert Korzeniowski wystąpił na drogę sądową przeciwko firmie TOP 2000. Firma ta, powołując się właśnie na przepisy art. 81 ust. 2 ustawy o prawie autorskim, bez zgody zainteresowanego opatrzyła opublikowaną w dwóch popularnych gazetach reklamę swoich produktów zdjęciem z imprezy sportowej przedstawiającym chodziarzy, w tym Korzeniowskiego. Całość dodatkowo opatrzona została napisami sugerującymi, jakoby TOP 2000 brała udział w sponsorowaniu kariery sportowca.

REKLAMA

•  Sprawa dotyczy zdjęć Grażyny Szapołowskiej opublikowanych w numerze magazynu "Marie Claire" z listopada 1999 roku. Zdjęcia, które zamieszczono obok wywiadu z aktorką, powstały na specjalnie przygotowanej sesji zdjęciowej. Szapołowska przed publikacją oglądała je i wybrała te, które ostatecznie znalazły się w piśmie. Jednak władze MC Press, ówczesnego wydawcy "Marie Claire", nie podpisały umowy przygotowanej przez agenta aktorki, dotyczącej warunków publikacji fotografii.

•  Aktorka zarzuci, że pismo wykorzystało fotografie w reklamie. Fotografia Szapołowskiej znalazła się bowiem na okładce pisma, a okładka była na bannerach eksponowanych na przystankach komunikacji miejskiej. Aktorka wygrała proces przed Sądem Okręgowym w Warszawie, a także przed Sądem Apelacyjnym. Edipresse - wydawca, który w międzyczasie przejął "Marie Claire" - wypłacił jej odszkodowanie w wysokości 40 tys. zł.

UCHYLENIE NARUSZENIA

•  Zgoda osoby portretowanej: zgody na publikację wizerunku nie domniemywa się (tak: sądy);

•  Wyrok SA w Warszawie z 12.12. 2012 (sygn. akt I ACa 839/12): •  Powódka nie miała obowiązku czynienia wyraźnego zastrzeżenia, iż nie wyraża zgody na

publikację wizerunku w prasie, skoro udzieliła zgody na publikację w określonym miejscu ( na stronach internetowych Stowarzyszenia) a zakres tej zgody nie budził wątpliwości podmiotów zainteresowanych. Brak zastrzeżenia nie jest równoznaczny z wyrażeniem zgody i osoby chcące wykorzystać cudzy wizerunek nie mogą poprzestać na braku zastrzeżeń osoby fotografowanej w sytuacji, gdy nie ujawniła ona wyraźnej zgody na określoną formę publikacji .

•  Nawet jeśli osoba, której robione jest zdjęcie lub która jest nagrywana nie sprzeciwia się temu, nie musi oznaczać, że wyraziła zgodę. Istotne jest więc zachowanie „pozytywne” (zezwolenie) a nie brak „negatywnego” (sprzeciwu) – tak orzekł np. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 30.5.2006 r. (I ACa 246/05);

•  Zgoda, nawet generalna, nie oznacza, że można wykorzystać wizerunek w dowolny sposób, bowiem może dojść do naruszenia innych dóbr osobistych.

OSOBA POWSZECHNIE ZNANA

•  Wyrok SN z z dnia 5 czerwca 2009 r. I CSK 465/08 Do osób powszechnie znanych można zaliczyć takie osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu, w tym także osoby prowadzące działalność gospodarczą lub społeczną. Są to osoby, które uczestniczą w życiu publicznym. Uczestnictwem w życiu publicznym jest branie udziału w charakterze eksperta w posiedzeniach komisji czy podkomisji sejmowych, skoro relacje z takich posiedzeń przekazywane są do publicznej wiadomości. Warunkiem jest ukazanie wizerunku osoby powszechnie znanej w związku z pełnieniem funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych lub zawodowych. Niedopuszczalne jest zatem publikacja związana z sytuacją o charakterze prywatnym (np. wakacje rodzinne czy spotkanie towarzyskie) oraz działalnością reklamową (np. publikacja na pocztówce, kalendarzu) bez zezwolenia osoby, której wizerunek ma zostać wykorzystany. Jednakże, za osobę powszechnie znaną nie można uznać każdego, kogo aktywność życiowa wykracza poza przeciętny poziom, nawet jeśli nazwisko tejże osoby pojawiło się już wcześniej w środkach masowego przekazu.

JAKIE DOBRA?

• 

WIZERUNEK CZY INNE DOBRA OSOBISTE?

I JESZCZE JEDNO DOBRO „AUTORSKIE”

•  Art.16 ustawy •  Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste

chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

•  1) autorstwa utworu; •  2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem

albo do udostępniania go anonimowo; •  3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego

wykorzystania; •  4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu

publiczności; •  5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. •  • 

FILAR DEMOKRACJI CZY PUŁAPKA INTERPRETACYJNA? CZYLI O WOLNOŚCI SŁOWA

•  Europejska konwencja praw człowieka (pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.; podpisana przez wszystkich członków Rady Europy; Polska od 1991 r.

•  Art.10: 1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych. 2. Korzystanie z tych wolności, jako pociągające za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego, ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji tajnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

•  Art.54 Konstytucji: Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

•  Art.31 Konstytucji: 1.Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

•  2.Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

A CO MOŻE PRASA?

•  Art.14 ust.6. Nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz danych dotyczących prywatnej sfery życia, chyba że wiąże się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby.

•  Art.41 •  Publikowanie zgodnych z prawdą i rzetelnych sprawozdań z jawnych

posiedzeń Sejmu i rad narodowych oraz ich organów, a także publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujemnych ocen dzieł naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub publicznej służy realizacji zadań określonych w art. 1 i pozostaje pod ochroną prawa; przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury.

CO TO TAKIEGO PRYWATNOŚĆ?

•  Gdzie kończy się „dozwolona ciekawość”? •  Czy chodzi wyłącznie o „dom”, czy też jesteśmy .

prywatnie – w miejscach publicznych. Zależy od okoliczności, np. ślub jest publiczny ale okoliczności towarzyszące np. rozmowy – nie. •  Teoria sfer: •  Informacje publicznie dostępne •  Sfera prywatności •  Sfera intymności

SPRAWA SENATORA PIESIEWICZA

•  Czy informacje opublikowane w Super Expresie mieściły się w ramach przepisu? •  E.Górniak: wprawdzie chętnie udzielała informacji o

sobie, jednak granicą był pobyt w szpitalu, relacjonowany przez niezwodny Super Expres •  Co oznacza zwrot „osoba prowadząca działalność

publiczną”. Przyjmuje się podział na: osoby bezwzględnie znane; osoby sławne (celebryci); osoby względnie znane (lokalnie, krótkotrwale, towarzyszące innym, znanym)