Analiza branży poligraficznej w województwie kujawsko-pomorskim
Ocena stanu pomocy społecznej w województwie pomorskim ...€¦ · WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZA...
Transcript of Ocena stanu pomocy społecznej w województwie pomorskim ...€¦ · WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZA...
2
SPIS TREŚCI:
1. Liczba i struktura świadczeniobiorców. Formy wsparcia. Gospodarstwa
domowe objęte pomocą społeczną – tendencje terytorialne……………. 4
1.1. Liczba osób objętych poszczególnymi formami świadczeń z pomocy
społecznej………………………………………………………………………………… 5
1.2. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną – wartość wskaźnika
w poszczególnych powiatach woj. pomorskiego…………………………………… 6
1.3. Stopa bezrobocia a udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną
w powiatach woj. pomorskiego………………………………………………........... 9
1.4. Typy rodzin objętych pomocą społeczną…………………………………….… 10
2. Koszty i struktura świadczeń z pomocy społecznej……………………….. 15
2.1. Koszty (w ujęciu procentowym) poszczególnych świadczeń z pomocy
społecznej …………………………………………………………………………. 15
2.2. Struktura świadczeń z pomocy społecznej – świadczenia pieniężne
i niepieniężne………………………………………………………………………. 16 2.3. Budżet Wojewody w obszarze pomocy społecznej ……………………..……... 18
3. Pomoc i wsparcie instytucjonalne ……………………………………….…… 20
3.1. Liczba placówek i miejsc, którymi te placówki dysponują …………….……. 20 3.2. Domy pomocy społecznej ……………………………………………….…… 21 3.3. Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej
całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom
w podeszłym wieku……………………………………………………………… 25
3.4. Środowiskowe Domy Samopomocy …………………………………..…….. 26
3.5. Pomoc świadczona bezdomnym ……………………………………….……. 31
4. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie ............................................................. 41
5. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań
pomocy społecznej……………………………………………………………..…. 50
6. Wspieranie rodziny i system pieczy zastępczej …………………………… 52
6.1. Wspieranie rodziny …………………………………………………………... 52
6.2. System pieczy zastępczej …………………………………………………….. 57
6.3. Dzieci w pieczy zastępczej …………………………………………………… 73
6.4. Ośrodki adopcyjne……………………………………………………………. 80
6.5. Gminne programy wspierania rodziny ……………………………………..… 81
6.6. Powiatowe programy rozwoju pieczy zastępczej ……………………….….… 82
7. Polityka prorodzinna …………………………………………………………..… 82
3
7.1. Realizacja „Programu 500 plus” ……………………………………………… 82
7.2. Rządowy Program „Dobry Start …………………...…………………………. 87
8. Polityka senioralna ……………………………………………………………….. 89
8.1. Program „Senior +” …………………………………………………………… 89
8.2. Program „Opieka 75+” ………………………….…………………………….. 91
9. Projekt „Wsparcie dla cudzoziemców spoza Unii Europejskiej
w województwie pomorskim w latach 2018 – 2020” współfinansowany
z Krajowego Funduszy Azylu, Migracji i Integracji (FAMI)……….… 92
10. Wsparcie osób niepełnosprawnych …………………………………..… 97
10.1. Programy realizowane w ramach Solidarnościowego Funduszu Wsparcia
Osób Niepełnosprawnych (SFWON) ………………………………………… 97
10.1.1. Program „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych” …..…….…. 97
10.1.2. Program „Opieka wytchnieniowa” ……………………………..…….… 98
10.1.3. Program „Centra opiekuńczo mieszkalne”……………………….…..…. 99
10.1.4. Program „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej” …………………. 100
10.2. Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych – Zakłady Pracy Chronionej,
Zakłady Aktywności Zawodowej…………………………………………………… 101
10.3. Ośrodki i organizatorzy turnusów rehabilitacyjnych posiadający wpis
do rejestru prowadzonego przez Wojewodę Pomorskiego ………………………..… 103
11. Zatrudnienie Socjalne ........................................................................................ 105
11.1. Centra Integracji Społecznej ………………………………………….……... 105
11.2. Kluby Integracji Społecznej ……………………………………………….… 106
12. Kadra pomocy społecznej, dostępność pracownika socjalnego ……... 107
13. Podsumowanie i kierunki działań ………………………………………….... 116
4
OCENA STANU I SKUTECZNOŚCI POMOCY SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ZA ROK 2018
(zawierająca również wybrane parametry i informacje dotyczące roku 2019)
Rok 2018 i większość roku obecnego to okres modyfikacji i wdrażania
nowych programów socjalnych, wpływających w różny sposób na całokształt
funkcjonowania systemu pomocy społecznej i formowania się jego
podstawowych wskaźników. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostały
najistotniejsze parametry i trendy, które się pojawiły w analizowanym okresie.
W materiale tym zawarto również opisy najważniejszych zagadnień i narzędzi
wspierających różnorodne działania społeczne i poszerzających możliwości
pomocy osobom najsłabszym i wykluczonym.
1. Liczba i struktura świadczeniobiorców. Formy wsparcia. Gospodarstwa
domowe objęte pomocą społeczną – tendencje terytorialne.
W 2018 roku w województwie pomorskim pomocą i wsparciem objętych było
56 566 rodzin skupiających 127 545 osób. Utrzymuje się zatem występująca
już od kilku lat tendencja spadkowa w wielkości tych wskaźników.
W przypadku liczby rodzin objętych pomocą spadek ten w porównaniu
z rokiem 2017 wyniósł 4 551 rodzin, a w przypadku liczby osób w nich
funkcjonujących 13 211 osób.
Dane te nie pokrywają się z wynikami ostatniego badania GUS dotyczącego
wartości wskaźników różnych form ubóstwa (skrajnego, relatywnego
i ustawowego) w Polsce. Badanie to wskazuje, iż w roku 2018 nastąpił wzrost
(po latach spadku) poziomu wszystkich tych wskaźników. Odnosząc się
do tych wyników należy wyjaśnić, że jednostki organizacyjne pomocy
społecznej zajmują się przede wszystkim osobami zakwalifikowanymi do tzw.
ubóstwa ustawowego. Udzielają pomocy osobom lub rodzinom, które zgodnie
5
z obowiązującymi przepisami są uprawnione do ubiegania się o świadczenia
z pomocy społecznej, czyli osiągają dochody poniżej ustawowego kryterium
dochodowego. Jednak statystyki, którymi operujemy ukazują liczbę osób, które
zwróciły się o wsparcie udzielane przez pomoc społeczną, a nie liczbę
wszystkich potencjalnych osób, które mogłyby z tej pomocy skorzystać (jak
to jest w przypadku określania tego wskaźnika przez GUS). Ponadto rodziny
posiadające dzieci i otrzymujące świadczenia wychowawcze w rzeczywistości
osiągają wyższe dochody, niż te, które brane są pod uwagę przy ustalaniu prawa
do świadczeń z pomocy społecznej (bo zgodnie z prawem świadczenie
wychowawcze nie jest uwzględnianie przy określaniu dochodu uprawniającego
do pomocy). Fakt ten może skłaniać niektóre z tych rodzin do rezygnacji ze
wsparcia.
1.1 Liczba osób objętych poszczególnymi formami świadczeń z pomocy
społecznej.
Pojawiający się jako tendencja spadek ogólnej liczby świadczeniobiorców,
ma swoje przełożenie na liczbę osób objętych różnymi formami pomocy.
Przedstawiają to dane zamieszczone w tabeli 1, zawierającej materiał o liczbach
osób objętych poszczególnymi świadczeniami na przestrzeni 3 ostatnich lat.
Zgodnie z tym trendem (utrzymującym się od dłuższego czasu) w przypadku
wielu znaczących (np. zasiłki) form wsparcia zmniejszyła się liczba osób
pobierających poszczególne świadczenia. Jedynie w przypadku osób objętych
usługami (opiekuńczymi, specjalistycznymi) zarysowała się niewielka, ale stała
tendencja wzrostowa – co jest zjawiskiem pozytywnym, szczególnie w sytuacji
zwiększającej się z każdym rokiem populacji osób starszych
i niepełnosprawnych.
6
Tabela1. Osoby objęte poszczególnymi świadczeniami pomocy społecznej w latach
2016 -2018
Liczba osób
Rodzaj świadczenia 2016 2017 2018
Zasiłek stały 18.638 18.417 17.197
Zasiłek okresowy 16.979 14.258 12.461
Usługi specjalistyczne 1.343 1.460 1.486
Składka na ubezpieczenie zdrowotne
16.717 17.586 15.516
Schronienie 2.557 2.550 2.433
Posiłek (ogółem) 43.712 35.308 31.675
- dożywianie dzieci szkolnych 39.402 31.228 27.967
Ubrania 278 199 143
Usługi opiekuńcze 6.358 6.784 7.331
Zasiłek celowy 43.385 40.062 35.578
Zasiłek celowy - klęska żywiołowa
lub ekologiczna 0 2.765 0
Praca socjalna (rodziny) 43.021 43.907 40.523
Gospodarstwa domowe objęte pomocą 65.565 61.117 56.566
Odsetek gospodarstw objętych pomocą 8,1 7,6 7,0
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , SKŁ-ZDR, opracowanie własne
1.2 Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną – wartość
wskaźnika w poszczególnych powiatach woj. pomorskiego.
Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w 2018 roku
w ogólnej liczbie gospodarstw województwa wyniósł 7,0%. W dwóch
7
poprzednich latach wielkości te kształtowały się odpowiednio na poziomie
7,6% (2017 r.) i 8,1% (2016 r.) – co wskazuje na spadkowy trend tego
wskaźnika w naszym województwie. Wartości tego istotnego, z punktu
widzenia polityki społecznej, parametru w poszczególnych powiatach ukazuje
poniższa tabela.
Tabela 2. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną
w poszczególnych powiatach woj. pomorskiego – 2018 rok.
GOSP. DOMOWE udział %
Lp. NAZWA ogółem* objęte gosp.dom.
JEDNOSTKI pomocą objętych
społ. pom. społ.
1. M.POW. GDAŃSK 189 174 6 034 3,2
2. M.POW. GDYNIA 102 867 4 234 4,1
3. M.POW. SŁUPSK 39 388 2 657 6,7
4. M.POW. SOPOT 18 298 887 4,8
5. POWIAT BYTOWSKI 24 053 2 505 10,4
6. POWIAT CHOJNICKI 29 479 2 661 9,0
7. POWIAT CZŁUCHOWSKI 18 957 1 907 10,1
8. POWIAT GDAŃSKI 32 147 2 006 6,2
9. POWIAT KARTUSKI 33 427 3 168 9,5
10. POWIAT KOŚCIERSKI 21 107 2 563 12,1
11. POWIAT KWIDZYŃSKI 27 820 3 193 11,5
12. POWIAT LĘBORSKI 22 448 2 656 11,8
13. POWIAT MALBORSKI 23 329 2 306 9,9
14. POWIAT NOWODWORSKI 12 205 1 211 9,9
15. POWIAT PUCKI 24 188 1 681 6,9
16. POWIAT SŁUPSKI 31 993 3 685 11,5
17. POWIAT STAROGARDZKI 39 870 3 243 8,1
18. POWIAT SZTUMSKI 13 778 1 524 11,1
19. POWIAT TCZEWSKI 38 089 3 188 8,4
20. POWIAT WEJHEROWSKI 63 540 5 257 8,3
Ogółem województwo 806 158 56 566 7,0
Źródło: GUS (gospodarstwa domowe ogółem - dane pochodzą z ostatniego spisu powszechnego
z 2011r.), Sprawozdanie resortowe MRPiPS-03R, opracowanie własne
8
Natomiast przestrzenną ilustrację tych danych przedstawia mapa 1 –
tzw. „mapa biedy” naszego województwa.
Mapa 1. Udział gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną –
woj. pomorskie 2018 rok.
Źródło: GUS (gospodarstwa domowe ogółem - dane pochodzą z ostatniego spisu powszechnego
z 2011r.), Sprawozdanie resortowe MRPiPS-03R, opracowanie własne
W porównaniu z rokiem 2017 rozmieszczenie powiatów o poszczególnych
wartościach procentowego udziału gospodarstw domowych objętych pomocą
społeczną nie uległo żadnym zmianom. Nadal powiat pucki, gdański,
Trójmiasto i Miasto Słupsk to tereny o najniższym poziomie tego wskaźnika,
a jego najwyższą wartość ponownie uzyskały powiaty: słupski, lęborski,
sztumski, kwidzyński i kościerski.
9
1.3 Stopa bezrobocia a udział gospodarstw domowych objętych pomocą
społeczna w powiatach woj. pomorskiego.
Korelacje między stopą bezrobocia a udziałem gospodarstw domowych
objętych pomocą społeczną w poszczególnych powiatach ukazuje wykres 1.
Wykres 1. Stopa bezrobocia o udział gospodarstw domowych objętych pomocą
społeczną w powiatach woj. pomorskiego – 2018 rok.
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R, opracowanie własne.
Zależności te nie są wprost proporcjonalne. W części powiatów można
zauważyć pewną korelację pomiędzy tymi wskaźnikami (odpowiednio wysoki
poziom bezrobocia skutkuje proporcjonalnie wysokim poziomem udziału
gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną). W innych zależności te
się rozmijają, przy czym zarysowały się dwie przeciwstawne tendencje:
10
- w przypadku takich powiatów jak: nowodworski, malborski, występuje wysoki
poziom bezrobocia, natomiast wskaźniki „pomocowe” nie osiągają najwyższych
wartości,
- w przypadku takich powiatów jak: kartuski, kwidzyński, kościerski i słupski,
zauważa się zjawisko odwrotne - przy nie najwyższych poziomach stopy
bezrobocia występuje wysoki poziomu udziału gospodarstw domowych
objętych pomocą społeczną.
1.4 Typy rodzin objętych pomocą społeczną.
Wśród typów rodzin objętych pomocą społeczną w dominującą grupę
od lat ostanowią rodziny z dziećmi - co uwidacznia materiał zamieszczony
w tabeli 3 i wykresie 2.
Tabela 3. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.
Typ rodzin 2016 2017 2018
objętych pom. społ. liczba % liczba % liczba %
rodziny ogółem 74 993 100 71 032 100 66 223 100
z tego: rodziny z dziećmi 27 958 37,3 23 717 33,4 21 453 32,4
rodziny niepełne 8 639 11,5 7 311 10,3 6 660 10,1
rodziny emerytów i rencistów 13 544 18,1 14 155 19,9 14 570 22,0
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , SKŁ-ZDR, opracowanie własne.
11
Wykres 2. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R, opracowanie własne.
Z uwagi na malejący trend rodzin objętych pomocą społeczną na przestrzeni
ostatnich trzech lat, maleje też liczba poszczególnych typów rodzin. Wyjątek
stanowią rodziny emerytów i rencistów, których liczba bezwzględna i udział
procentowy w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną nieznacznie
wzrósł. Jest to zapewne konsekwencja ogólnego wzrostu liczby osób w wieku
senioralnym w naszym społeczeństwie.
W roku 2018 odsetek rodzin z dziećmi w całej populacji rodzin objętych
pomocą społeczną wyniósł 32,4%. Nastąpił zatem, zgodnie z opisanym
wcześniej trendem, kolejny spadek tego wskaźnika w porównaniu z latami
poprzednim. Może to być również skutkiem realizacji Programu „Rodzina
500+”, w postaci poprawy sytuacji materialnej części rodzin z dziećmi.
W ramach tej grupy dominowały rodziny z dwojgiem dzieci, niewiele mniej
12
liczna była również populacja rodzin z jednym dzieckiem. Ta sytuacja
utrzymuje się od lat – co uwidacznia materiał ukazany w tabeli 4 i wykresie 3.
Tabela 4. Rodziny z dziećmi objęte pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.
Typ rodzin 2016 2017 2018
objętych pom. społ. liczba % liczba % liczba %
rodziny z dziećmi
ogółem 27 958 100 23 717 100 21 453 100
o liczbie dzieci:
1 8 991 32,2 7 786 32,8 6 816 31,8
2 9 553 34,2 7 961 33,6 7 169 33,4
3 5 862 21,0 4 962 20,9 4 667 21,8
4 2 261 8,1 1 881 7,9 1 786 8,3
5 816 2,9 704 3,0 641 3,0
6 297 1,1 275 1,2 229 1,1
7 i więcej 178 0,6 148 0,6 145 0,7
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne.
Wykres 3. Rodziny z dziećmi objęte pomocą społeczną w latach 2016 – 2018.
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne
13
W tabeli 5 przedstawiono porównanie udziału rodzin wielodzietnych
(czyli posiadających 4 i więcej dzieci – zasada przyjęta z badań GUS-owskich
w ramach ostatniego spisu powszechnego) w całej populacji rodzin z dziećmi
w województwie z udziałem tych rodzin w populacji rodzin objętych pomocą
społeczną.
Tabela 5. Udział rodzin wielodzietnych w populacji wszystkich rodzin z dziećmi oraz
w populacji rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną w woj. pomorskim
w latach 2016 – 2018.
*Dane z ostatniego spisu powszechnego z 2011 r.
Źródło: Sprawozdania resortowe: GUS, MRPiPS-03R, opracowanie własne.
Z zestawień tych wynika, iż udział rodzin wielodzietnych w populacji rodzin
objętych pomocą społeczną jest, analogicznie jak w latach poprzednich,
zdecydowanie większy (13,1%) od udziału tychże rodzin w populacji
wszystkich rodzin z dziećmi w województwie pomorskim (2,2%).
W tabeli 6 i wykresie 4 porównano te wskaźniki na poziomie poszczególnych
powiatów naszego województwa. Przedstawione tutaj dane dotyczą roku 2018.
Tabela 6. Udział rodzin wielodzietnych w populacji wszystkich rodzin z dziećmi oraz
w populacji rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną w powiatach
woj. pomorskiego w 2018 roku.
Lp. Powiat udział rodzin wielodzietnych (%)
populacja wszystkich
rodzin z dziećmi w
powiecie*
populacja rodzin z dziećmi
objętych
pomocą społeczną (2018 r.)
1. bytowski 3,8 12,5
2. chojnicki 3,4 13,6
3. człuchowski 2,8 9,4
udział rodzin wielodzietnych (%)
populacja wszystkich
rodzin z dziećmi
w województwie*
populacja rodzin z dziećmi
objętych pomocą społeczną
2016 2017 2018
2,2 12,7 12,7 13,1
14
4. gdański 2,2 10,8
5. kartuski 4,6 22,4
6. kościerski 3,2 14,2
7. kwidzyński 2,7 11,3
8. lęborski 2,9 11,5
9. malborski 2,0 12,5
10. nowodworski 3,1 9,1
11. pucki 2,5 11,1
12. słupski 2,7 13,8
13. starogardzki 2,9 14,8
14. sztumski 2,9 14,7
15. tczewski 2,4 13,9
16. wejherowski 2,8 15,7
17. m. Gdańsk 0,8 8,9
18. m. Gdynia 0,8 8,3
19. m. Słupsk 0,9 8,4
20. m. Sopot 0,3 5,0
* Dane z ostatniego spisu powszechnego - 2011 r.
Źródło: Sprawozdania resortowe: GUS, MRPiPS-03R, opracowanie własne.
Wykres 4. Odsetek rodzin wielodzietnych w powiatach woj. pomorskiego w 2018 r.
Źródło: Sprawozdania resortowe: GUS, MRPiPS-03R, opracowanie własne.
15
Przedstawienie obu wskaźników w układzie powiatowym ukazuje sytuację,
w której rozkład wartości udziału rodzin wielodzietnych w populacji wszystkich
rodzin z dziećmi w poszczególnych powiatach nie pokrywa się dokładnie
z rozkładem wartości udziału rodzin wielodzietnych objętych pomocą
społeczną. Jedynie w przypadku powiatu kartuskiego i Miasta Sopot występuje
zgodność jeśli chodzi o uzyskane poziomy tych wskaźników – w tym
pierwszym przypadku obie dane wykazują najwyższe wartości spośród
wszystkich powiatów województwa pomorskiego, a w drugim najniższe
wartości. We wszystkich przypadkach udział rodzin wielodzietnych w populacji
rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną jest wielokrotnie większy
od udziału tych rodzin w populacji wszystkich rodzin z dziećmi w powiecie
(analogicznie jak na poziomie całego województwa).
2. Koszty i struktura świadczeń z pomocy społecznej.
2.1 Koszty (w ujęciu procentowym) poszczególnych świadczeń z pomocy
społecznej.
Strukturę wydatków poniesionych w 2018 roku na poziomie całego
województwa w sferze pomocy społecznej, w tym udział kosztów
poszczególnych form świadczeń pieniężnych i niepieniężnych przedstawia
wykres 5.
Wśród świadczeń pieniężnych w 2018 r., analogicznie jak w roku
poprzednim, dominowały zasiłki stałe (59,2 %). Inaczej to się przedstawia
w przypadku liczby osób pobierających świadczenia (Tabela 1) - prym wiodą
tutaj bowiem zasiłki celowe (35 578 osoby). Jest to oczywiście związane
z wysokością jednostkowego świadczenia.
16
Wykres 5. Koszty świadczeń z pomocy społecznej - 2018 rok (ujęcie procentowe).
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne
W przypadku świadczeń niepieniężnych, w wymiarze kosztowym,
największy udział miały usługi opiekuńcze (44,6%), natomiast biorąc
pod uwagę liczbę świadczeniobiorców - największego wsparcia udzielono
w postaci posiłku (31 675 osób). Podobne zależności występowały w latach
poprzednich.
2.2 Struktura świadczeń z pomocy społecznej – świadczenia pieniężne
i niepieniężne.
Utrzymuje się rozpoczęta w 2015 roku tendencja do wyrównywania się
poziomów w liczbie osób pobierających świadczenia pieniężne i niepieniężne –
ukazuje to materiał przedstawiony w postaci wykresu 6.
17
Wykres 6. Struktura świadczeń udzielanych z pomocy społecznej w latach 2015 –
2018 (woj. pomorskie).
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne
W 2018 roku w całym województwie pomorskim udział osób, którym
przyznano świadczenie pieniężne w ogólnej liczbie osób, którym przyznano
jakiekolwiek świadczenie z pomocy społecznej wyniósł 56,1% (tylko o 0,6%
niższy od tego jaki był w roku 2017). Wartość tego wskaźnika
w poszczególnych powiatach przedstawia wykres 7. Analiza wykresu wskazuje,
iż tylko w trzech powiatach naszego województwa udział osób otrzymujących
świadczenia pieniężne jest mniejszy niż 50%. W przypadku ośmiu powiatów
ziemskich i trzech miast na prawach powiatu (wszystkie oprócz Miasta Gdańsk)
wskaźnik ten osiągnął wartość większą niż średnia wojewódzka. Największy
udział osób, którym przyznano świadczenie pieniężne w ogólnej liczbie
świadczeniobiorców wystąpił kolejny raz w Mieście Słupsk (70,7% - spadek
w porównaniu z rokiem 2017 tylko o 1 punkt procentowy).
18
Wykres 7. Procentowy udział osób, którym przyznano świadczenie pieniężne
w ogólnej liczbie osób, którym przyznano świadczenie z pomocy społecznej
wg powiatów – 2018 rok.
Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie za „Oceną Zasobów Pomocy
Społecznej dla Województwa Pomorskiego za rok 2018.
2.3 Budżet Wojewody w obszarze pomocy społecznej.
Informacje dotyczące budżetu Wojewody Pomorskiego w obszarze
pomocy społecznej, świadczeń dla rodzin oraz pieczy zastępczej przedstawiono
w Tabeli 7. Ukazuje on skalę i różnorodność wydatków ponoszonych
na poszczególne rodzaje wsparcia z środków rządowych. Największy wpływ
na wysokość tego budżetu w latach 2016 – 2018, a także planie na rok 2019 r.
(stan na 31 sierpnia) stanowi koszt świadczeń wypłacanych w ramach
rządowego Programu „Rodzina 500 plus”.
19
Tabela 7. Budżet Wojewody Pomorskiego w latach 2016 – 2018 i plan na 2019 rok – pomoc
społeczna, świadczenia dla rodzin, piecza zastępcza – wykonanie w tys. zł.
Lp. Rodzaj pomocy 2016 2017 2018 2019*
Zasiłki, pomoc w naturze oraz składki
1 na ubezpieczenia zdrowotne (wyk. gminy) 129 501 123 174 108 495 104 174
świadczenia,
2 koszty obsługi 854 364 895 002 907 415 878 409
7 ***
jednorazowe
świadczenie "Za
życiem", koszty obsługi
1 271 1 087 1 656
3 82 65 65 285
41 147 584 1 554 100 1 500 784 1 419 295
50 0 88 288 95 159
Usługi opiekuńcze (wyk. gminy), w tym:
Specjalistyczne usługi opiekuńcze 11 509 13 848 15 268 19 600
6 Program "Opieka 75+" 0 0 185 1 434
Dotacje : Program "Posiłek
7 (wyk. gminy) dla potrzebujących" 31 171 30 420 28 523 28 138
Środowiskowe domy samopomocy bieżące utrzymanie 27 055 25 027 33 235 45 018
8 (utrzym. przez gminy)nowe zadania w zw. z
ustawą "Za życiem" 852 304 2 652 1 700
oraz standardy 301 ** 1 648 ** 872 ** 1 724 **
Utrzymanie ośr. pomocy społecznej (dofinansowanie) 19 985 22 349 22 360 19 985
9 Wynagrodzenie opiekunów prawnych 1 605 2 105 2 678 2 841
Domy pomocy społecznej (bieżące utrzymanie oraz dod. 53 113 53 383 54 315 52 382
10 250 zł dla pracownika socjalnego ) (wyk. powiaty) 0 ** 0 ** 0 ** 0 **
Rządowe programy wspierające pieczę zastępczą
11 (powiaty, gminy) 5 282 1 426 4 876 0
Ośrodki adopcyjne 1 610 1 937 1 955 2 095
12 (samorząd wojewódzki)
Środowiskowe Domy bieżące utrzymanie 685 585 815 1 432
13Samopomocy (powiatowe)
nowe zadania w związku z
ustawą "Za życiem" 0 0 311 566
Dofinansowanie Sieci Ośrodków Interwencji
14 5 2 3 119 1 016
Realizacja Krajowego Programu Przeciwdziałania
15 Przemocy w Rodzinie (SOW-y, pr. korekcyjno-edukacyjne) 828 920 1 001 1 067
Łagodzenie skutków suszy /powodzi/huraganu
16 (gminy) 31 21 892 29 0
17 Wsparcie organizacji pozarządowych (wojewoda) 597 595 589 600
Pomoc cudzoziemcom gmina 17 10 0 3
18 i dzieciom cudzoziemców powiat 36 131 624 501
Razem : 2 286 220 2 750 194 2 779 541 2 679 080
* plan na rok 2019 (po zmianach - stan na 31 sierpnia 2019 r.)
** środki inwestycyjne
Źródło i opracowanie własne
Ustawa o Karcie Dużej Rodziny (gmina)
*** rządowy program wspierania osób pobierających świadczenia pielęgnacyjne, od 2016 r. zadanie to wynika z ustawy, w pozycji tej ujęto
zobowiązania skarbu państwa wynikające z realizacji tego programu w stosunku do osób pobierających świadczenia pielęgnacyjne w
poprzednich latach (od 2011 r.)
Rządowy program "Rodzina 500 plus" (gmina, powiat)
Świadczenia rodzinne, fundusz
alimentacyjny, zasiłek dla
opiekuna, skł. na ubezpiecz.
Społeczne (wyk. gminy)
Wspieranie Rodziny - Rządowy Program "Dobry
Start" (gmina, powiat)
Kryzysowej (powiaty) w zakresie dod. 250 zł oraz
tworzenie mieszkań chronionych w ramach Programu
"Za życiem"
20
3. Pomoc i wsparcie instytucjonalne.
3.1. Liczba placówek i miejsc, którymi te placówki dysponują - w wybranych
formach pomocy instytucjonalnej.
Województwo pomorskie charakteryzuje szeroka i różnorodna oferta
wsparcia instytucjonalnego. Najważniejsze formy tej pomocy prezentuje
Tabela 8, w której ukazano liczbę poszczególnych placówek (usytuowanych na
różnych poziomach samorządu terytorialnego) oraz liczbę miejsc jaką
dysponują.
Tabela 8. Pomoc i wsparcie instytucjonalne w woj. pomorskim w latach 2016 – 2018
(wybrane).
lp. Rodzaj placówki liczba
Rok
2016* 2017* 2018*
1. DOMY POMOCY SPOŁECZNEJ (prowadzone przez powiaty, gminy
i inne podmioty)
domów 44 45 45
miejsc 4.291 4.372 4.414
2. ŚRODOWISKOWE DOMY
SAMOPOMOCY
(gminy, powiaty)
domów 62 65 68
miejsc 1.770 1.852 1.923
3.
KLUBY SAMOPOMOCY DLA OSÓB
Z ZBURZENIAMI PSYCHICZNYMI
(gminy)
klubów 12 12
12
miejsc 151 151 151
4.
SPECJALISTYCZNE OŚRODKI
WSPARCIA DLA OFIAR PRZEMOCY W
RODZINIE
(powiaty)
ośrodków 2
2
2
miejsc
całodobowych 23 23 23
5.
OGRZEWALNIE, NOCLEGOWNIE, SCHRONISKA,
SCHRONISKA Z USŁUGAMI OPIEKUŃCZYMI I DOMY DLA MATEK Z MAŁOLETNIMI DZIEĆMI I KOBIET
W CIĄŻY
(gminy, powiaty)
ośrodków 64 41 61
miejsc 2.354 1.950 2.269
21
6.
PLACÓWKI ZAPEWNIAJĄCE
CAŁODOBOWĄ OPIEKĘ OSOBOM
NIEPEŁNOSPRAWNYM, PRZEWLEKLE
CHORYM, W PODESZŁYM WIEKU
(działalność gospodarcza lub statutowa)
placówek 60 63 72
miejsc 1.865 1.960 2.347
* wg stanu na koniec roku, Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne
Analiza tego materiału wskazuje, iż systematycznie z roku na rok poszerza
się oferta wsparcia instytucjonalnego, głównie w przypadku środowiskowych
domów samopomocy, placówek dla osób bezdomnych, domów pomocy
społecznej oraz palcówek zapewniających całodobową opiekę osobom
niepełnosprawnym, przewlekle chorym, w podeszłym wieku.
3.2. Domy pomocy społecznej.
W 2018 r. w województwie pomorskim funkcjonowało 45 domów pomocy
społecznej dysponujących łącznie 4.414 miejscami (wg stanu na dzień
5 września 2019 r. - 46 domów pomocy społecznej i 4.472 miejsca).
Analiza średnich kosztów utrzymania mieszkańca ponadgminnych domów
pomocy społecznej wykazuje, iż w 2018 r. nastąpił wzrost średniego kosztu
pobytu (średnio) o 235,77 zł na osobę, co stanowi wzrost o 7,01%
w porównaniu z rokiem poprzednim. Z informacji uzyskanych od ośrodków
pomocy społecznej dotyczących wysokości środków przekazywanych
na dofinansowanie pobytu mieszkańców w domach pomocy społecznej wynika,
że koszty te w skali całego województwa w sposób ciągły z roku na rok
wzrastają (tabela poniżej). W 2018 r. łączna kwota tego dofinansowania wzrosła
w porównaniu z rokiem 2017 r. o 11,2 mln zł.
22
Tabela 9. Wysokość dofinansowania kosztów pobytu mieszkańców w domach pomocy społecznej
przez gminy województwa pomorskiego (w milionach zł.) w latach 2004–2018.
Wojewód
ztw
o Lata:
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
PO
MO
RS
KIE
1,8 2,7 5,9 9,7 12,9 23,1 33,8 40,2 40,5 47,4 52,4 56,6 62,0 68,1 79,3
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Departament Statystyki Finansów „Budżet jednostek samorządu
terytorialnego w latach 2003 – 2008” (lata 2004-2005) i sprawozdanie MRPiPS-03 z Pomorskiego Urzędu
Wojewódzkiego w Gdańsku, Wydział Polityki Społecznej (lata 2005-2018).
Przeprowadzona analiza wykorzystania miejsc w domach pomocy
społecznej w 2018 r. wykazała, iż na koniec tego roku w ponadgminnych
domach pomocy społecznej na 3.955 miejsc przebywało łącznie 3.887 osób,
z czego 2.431 osób skierowanych na podstawie decyzji wydanych po dniu
1 stycznia 2004 r., czyli na „nowych zasadach”, co stanowi 62,5 % ogółu
mieszkańców. Dane te przedstawia poniższa tabela.
Tabela 10. Liczba mieszkańców ponadgminnych domów pomocy społecznej w woj. pomorskim
w latach 2012–2018, z uwzględnieniem osób wnoszących opłatę za pobyt.
Wyszczególnienie
wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
stan mieszkańców ogółem 3.840 3.868 3.910 3.911 3.895 3.897 3.887
z tego:
skierowani na podstawie decyzji
wydanej przed dniem
1 stycznia 2004 r.
(wg starych zasad)
2.070 1.960 1.851 1.735 1.624 1.539 1.456
skierowani na podstawie decyzji
wydanej po dniu
1 stycznia 2004 r.
(wg nowych zasad)
1.770 1.908 2.059 2.176 2.271 2.358 2.431
z tego:
23
wnoszący opłatę za pobyt bez
dopłaty gminy 47 41 38 42 32 33 30
w tym opłata wnoszona przez:
mieszkańca 6 6 9 14 13 8 8
członków rodziny 7 2 1 1 0 0 0
mieszkańca i członków
rodziny 34 33 28 27 19 25 22
wnoszący opłatę za pobyt
z dopłatą gminy 1.723 1.867 2.021 2.134 2.239 2.325 2.401
w tym opłata wnoszona przez:
mieszkańca 1.610 1.691 1.835 1.946 2.099 2.192 2.274
członków rodziny 0 0 0 0 0 0 0
mieszkańca i członków
rodziny 81 150 167 178 133 128 121
pełna odpłatność gminy 32 26 19 10 7 5 6
Źródło: Roczne sprawozdania z działalności ponadgminnych domów pomocy społecznej finansowanych w części
lub całości w ramach Części 85 – Budżet wojewody, Dział 852 – Pomoc społeczna, Rozdział 85202 – Domy
pomocy społecznej (Pomorski Urząd Wojewódzki Wydział Polityki Społecznej w Gdańsku).
Zestawienie to zawiera również dane dotyczące odpłatności za pobyt osób
skierowanych do ponadgminnych domów pomocy społecznej na „nowych
zasadach” i ukazuje wspomniany już udział gmin w dofinansowaniu pobytu
swoich mieszkańców w domach pomocy społecznej. Jak wynika z danych
za rok 2018, nadal większość osób kierowanych do domów pomocy społecznej
„na nowych zasadach” wymaga wsparcia gminy w dofinansowaniu kosztu
swojego pobytu– 98,8% ogółu (jedynie 30 na 2.431 osób było w stanie pokryć
samodzielnie lub przy wsparciu rodziny koszt swojego pobytu
w ponadgminnych domach pomocy społecznej - co stanowi 1,2% ogółu).
Sytuacja ta pozostaje na stałym poziomie od roku 2004
i potwierdza fakt, że udział w dofinansowaniu pobytu osób umieszczanych
w domach pomocy społecznej nadal w przeważającej większości spoczywa
po stronie gmin kierujących.
Natomiast w domach pomocy społecznej o zasięgu gminnym, na koniec
2018 r. przebywało 203 mieszkańców na 211 miejsc. Podstawowe informacje
o tego typu placówkach zawarte są w tabeli 11.
24
Tabela 11. Liczba mieszkańców gminnych domów pomocy społecznej w woj. pomorskim
w latach 2012 – 2018, z uwzględnieniem osób wnoszących opłatę za pobyt.
Wyszczególnienie wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
stan mieszkańców ogółem 221 211 200 204 201 212 203
z tego:
skierowani na podstawie decyzji
wydanej przed dniem
1 stycznia 2004 r.
(wg starych zasad)
12 11 8 5 2 0 0
skierowani na podstawie decyzji
wydanej po dniu
1 stycznia 2004 r.
(wg nowych zasad)
209 200 192 199 199 212 203
z tego:
wnoszący opłatę za pobyt bez
dopłaty gminy 9 9 4 4 3 6 4
w tym opłata wnoszona przez:
mieszkańca 1 2 2 3 1 2 1
członków rodziny 0 0 0 0 0 0 0
mieszkańca i członków
rodziny. 8 7 2 1 22 4 3
wnoszący opłatę za pobyt
z dopłatą gminy 200 191 188 195 196 206 199
w tym opłata wnoszona przez:
mieszkańca 170 173 169 174 182 188 181
członków rodziny 0 0 0 0 0 0 1
mieszkańca i członków
rodziny 30 18 19 21 14 17 11
pełna odpłatność gminy 0 0 0 0 0 1 6
Źródło: Roczne sprawozdania z działalności gminnych domów pomocy społecznej za lata 2012 - 2018
(Pomorski Urząd Wojewódzki Wydział Polityki Społecznej w Gdańsku).
25
3.3. Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej
całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym
lub osobom w podeszłym wieku .
W prowadzonym przez Wojewodę Pomorskiego Rejestrze placówek
zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle
chorym lub osobom w podeszłym wieku, na koniec 2018 r. znajdowały się 72
placówki dysponujące łącznie 2.347 miejscami. Obecnie (stan na dzień
5 września 2019 r.) do ww. Rejestru wpisanych jest już 79 placówek
zapewniających całodobową opiekę z 2.613 miejscami. Poniższa tabela
przedstawia liczbę tych placówek od czasu wprowadzenia obowiązku
posiadania zezwolenia wojewody, do chwili obecnej.
Tabela 12. Liczba placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym,
przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku znajdujących się w prowadzonym przez
Wojewodę Pomorskiego Rejestrze w latach 2006 – 2019.
Lata
Ogółem:
z tego prowadzone w ramach działalności:
statutowej gospodarczej
liczba
placówek
liczba
miejsc
liczba
placówek
liczba
miejsc
liczba
placówek
liczba
miejsc 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
2006 2 59 0 0 2 59
2007 6 123 0 0 6 123
2008 11 277 1 72 10 205
2009 15 477 2 109 13 368
2010 17 540 2 109 15 431
2011 23 758 2 109 21 649
2012 30 932 3 155 27 777
2013 41 1.339 4 171 37 1.168
2014 48 1.497 4 171 44 1.326
2015 54 1.674 4 171 50 1.503
2016 60 1.865 5 196 55 1.669
2017 63 1.960 6 250 57 1.710
2018 72 2.347 6 250 66 2.097
2019* 79 2.613 8 301 71 2.312 * wg stanu na dzień 5 września 2019 r.
26
Z uwagi na działalność w województwie pomorskim placówek
zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle
chorym lub osobom w podeszłym wieku prowadzonych bez wymaganego
zezwolenia Wojewody Pomorskiego należy, przed udostępnieniem
zainteresowanym adresu danej placówki, upewnić się czy placówka ta widnieje
w prowadzonym przez Wojewodę Pomorskiego Rejestrze placówek
zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle
chorym lub osobom w podeszłym wieku.
W przypadku podjęcia informacji, że na terenie gminy wykonywana jest
działalność wskazująca na prowadzenie tego rodzaju placówki bez wymaganego
zezwolenia, należy niezwłocznie powiadomić Wydział Polityki Społecznej
Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, co umożliwi podjęcie
stosownych działań w celu wyeliminowania stanu niezgodnego
z obowiązującym prawem.
Po raz kolejny przypomina się, że gminy nie mogą kierować i ponosić
odpłatności za osoby przebywające w placówkach zapewniających
całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym
lub osobom w podeszłym wieku. Pobyt osób w takich placówkach odbywa się
na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy osobami
korzystającymi, a podmiotem prowadzącym działalność, zaś odpłatność
za ww. usługę pokrywają zainteresowani i ich bliscy.
3.4. Środowiskowe Domy Samopomocy.
„NIE MA ZDROWIA BEZ ZDROWIA PSYCHICZNEGO” jest jednym
z najbardziej aktualnych haseł, którego realizacja jest bardzo trudnym
wyzwaniem dla wszystkich sektorów zapewniających ochronę zdrowia
publicznego, ale też niezwykle istotnym z punktu widzenia budowania całego
systemu wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
27
Kolejny rok wdrażany jest drugi Narodowy Program Ochrony Zdrowia
Psychicznego na lata 2017-2022 oparty o model wsparcia środowiskowego,
czyli oferty środowiskowych form leczenia psychiatrycznego poprzez
funkcjonowanie Centrów Zdrowia Psychicznego. W 2018 roku rozpoczęto
pilotaż, w którym w województwie pomorskim uczestniczy tylko jeden podmiot
- Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie. Będzie on trwał do 30 czerwca 2021 r.
i w tym czasie finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej objętych pilotażem
jest ryczałtowe, czyli jest iloczynem liczby osób powyżej 18 r.ż.
zamieszkujących obszar działania centrum (powiat kościerski poszerzony
o kilka ościennych gmin) i stawki rocznej na osobę. Celem pilotażu jest
przetestowanie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej
opartego na centrach zdrowia psychicznego w aspekcie organizacji,
finansowania, jakości oraz dostępności do świadczeń. Istnieje szansa,
że w najbliższym czasie powstaną jeszcze dwa Centra Zdrowia Psychicznego
w naszym województwie.
Jak co roku, po stronie pomocy społecznej, odnotowujemy dalszy, stały
rozwój istniejących i powstawanie nowych ośrodków wsparcia dziennego –
Środowiskowych Domów Samopomocy i Klubów Samopomocy.
Obecnie w województwie pomorskim funkcjonuje 69 środowiskowych domów
samopomocy, w tym 4 powiatowe, a w grudniu bieżącego roku będzie ich
już 71 dla 2047 osób z zaburzeniami psychicznymi.
ŚDS działają w prawie wszystkich powiatach, z wyjątkiem nowodworskiego!
Skupiają w ramach realizacji różnorodnych usług wszystkie podmioty publiczne
i niepubliczne zaangażowane w proces włączania osób w życie społeczne,
pełnienie ról w rodzinie i podejmowanie zatrudnienia w warunkach
chronionych, a czasem na otwartym rynku pracy. Środowiskowe domy
samopomocy sprawdzają się, jako ważny element sieci oparcia społecznego
ograniczający konieczność hospitalizacji, izolacji po zakończeniu edukacji,
ograniczający proces wykluczenia społecznego osób z zaburzeniami
28
psychicznymi pozwalają na rzeczywistą integrację społeczną oraz
przełamywanie dalej silnych stereotypów społecznych dotyczących
funkcjonowania tych osób w codziennym życiu.
Od kilu lat działają też kluby samopomocy dla osób z zaburzeniami
psychicznymi, jako kolejny element sieci wsparcia, który poszerza usługi
w środowisku oraz pozwala na lepsze wykorzystanie bazy i specjalistów.
Obecnie funkcjonuje w województwie pomorskim 13 klubów samopomocy
(najwięcej w kraju) dla 166 osób.
Praca ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi oparta jest
na idei domu, w którym w bezpieczny i adekwatny do możliwości sposób
uczestnicy mogą korzystać z kompleksowej rehabilitacji, nabywać niezbędne
umiejętności potrzebne w życiu codziennym, polegające na nauce, rozwijaniu
lub podtrzymywaniu umiejętności społecznych, umiejętności interpersonalnych,
rozwiązywania konfliktów, problemów urzędowych, umiejętności spędzania
czasu wolnego.
W roku 2018 uzyskano z rezerwy budżetowej na standaryzację 223 838 zł
i w ramach Programu „Za życiem” 1 669 800 zł na 71 nowych miejsc
i 3 nowe domy dla osób ze spektrum autyzmu lub dla osób
z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Łącznie budżet Wojewody na to
zadanie wyniósł 38 610 198 zł.
Rok 2019 to łącznie 50 439 495 zł, w tym z rezerwy budżetowej 4 024 495,
(łącznie z Programem „Za życiem”), czyli o 11 829 297 zł więcej niż w roku
2018. Dzięki tegorocznej dotacji zostaną uruchomione 3 nowe domy dla 100
osób, w tym dla 62 ze spektrum autyzmu lub dla osób
z niepełnosprawnościami sprzężonymi oraz dodatkowo 21 miejsc w już
funkcjonujących ośrodkach. Dwa z nich, to miejsca czasowego całodobowego
pobytu umożliwiające treningi życia codziennego i wytchnienie dla rodziców
oraz opiekunów uczestników.
29
Znowelizowane w 2018 i 2019 roku Rozporządzenie w sprawie
środowiskowych domów samopomocy przedłużyło do 31 grudnia 2022 r.
termin uzyskania przez wszystkie środowiskowe domy samopomocy
standardów, z wyłączeniem domów typu D, które zostały wprowadzone
do systemu w 2019 r. Jest to nowy typ środowiskowego domu samopomocy
dla osób ze spektrum autyzmu lub z niepełnosprawnościami sprzężonymi, gdzie
wskaźnik zatrudnienia pracowników zespołu wspierająco-aktywizującego
wynosi nie mniej niż 1 etat na 3 uczestników i gdzie liczba miejsc nie może
być mniejsza niż 5, w przypadku gdy uczestnikami są wyłącznie osoby
ze spektrum autyzmu oraz nie mniejsza niż 7 w przypadku gdy
uczestnikami są wyłącznie osoby z niepełnosprawnościami sprzężonymi
albo osoby z obu grup.
Zgodnie z postulatami środowiska wprowadzono też zmiany, które mają ułatwić
funkcjonowanie środowiskowych domów samopomocy. Zamknięcie domu nie
będzie ograniczane tylko do okresu ferii letnich lub zimowych.
Możliwe jest zamknięcie placówki w dowolnym, innym uzgodnionym terminie
lub terminach na 15 dni roboczych. A także liczba dodatkowych osób
skierowanych do ŚDS w związku z częstymi nieobecnościami uczestników
przekraczającymi 10 dni, nie będzie mogła stanowić więcej niż 20% ogólnej
liczby miejsc w domu. Ma to ułatwić prowadzenie pracy terapeutycznej
i zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom ŚDS.
Dostosowano też przepisy umożliwiając zakup gorącego posiłku dla
uczestników, gdy jest niemożliwe wykonanie go w ramach treningu
kulinarnego, czy w ramach zadania własnego gminy.
Należy też zwrócić uwagę na nowe rozwiązania dotyczące pokoju wyciszeń
wyodrębnionego w osobnym pomieszczeniu - w starych domach, gdy liczba
uczestników ze spektrum autyzmu przekracza 5 osób, a w nowych domach już
gdy jest 3 takich uczestników.
30
Pracownicy merytoryczni ŚDS są zobowiązani posiadać co najmniej
trzymiesięczne doświadczenie zawodowe (nie staż) w pracy z osobami
z zaburzeniami psychicznymi.
Szkolenia z zakresu nowego treningu umiejętności komunikacyjnych, w tym
z wykorzystaniem alternatywnych i wspomagających sposobów
porozumiewania się, w przypadku osób z problemami w komunikacji werbalnej,
przeprowadza się dla wszystkich pracowników nie rzadziej niż raz na trzy lata.
Proces dochodzenia do uzyskania niezbędnych standardów
w środowiskowych domach samopomocy województwa pomorskiego jest
sukcesywnie realizowany. Należy pamiętać także o konieczności wyłączenia
ŚDS ze struktur ośrodków pomocy społecznej zgodnie z art. 111a ustawy
o pomocy społecznej do dnia 31 grudnia 2019 r.
W roku 2018 poziom dotacji celowej na działalność ośrodków wsparcia
dla osób z zaburzeniami psychicznymi wynosił 1268 zł na jednego uczestnika.
Natomiast od października w 2018 r. 1458 zł, a po uwzględnieniu podwyższenia
kryteriów dochodowych dotacja wynosiła już 1612, 30 zł miesięcznie.
Zgodnie z nową regulacją od roku 2019 dotacja wynosi już nie mniej niż 250%
kryterium dochodowego osoby samodzielnie gospodarującej, czyli 1752,50 zł,
zaś dla osób z autyzmem i z niepełnoprawnością sprzężoną, dotacja może
wynosić nawet 2278 zł przy założeniu 30% (525,80 zł) zwiększenia dotacji dla
tych uczestników.
Dotacja na funkcjonowanie Klubów Samopomocy wynosi od października
2018 r. 560,80 zł na osobę miesięcznie.
Zwiększenie dotacji w 2019 r. umożliwiło podniesienie jakości usług
w środowiskowych domach samopomocy, ale już zgłaszane są problemy,
że podniesienie płacy minimalnej, cen usług i materiałów w 2020 roku
powoduje trudności w zbilansowaniu wszystkich wydatków
w przygotowywanych planach budżetowych tych jednostek.
31
Nowym źródłem finansowania ośrodków wsparcia od 2017 roku jest
„Program za Życiem”, który ułatwił dostęp do środowiskowych domów
samopomocy większej grupie osób z zaburzeniami psychicznymi,
w szczególności osobom z niepełnosprawnościami sprzężonymi i spektrum
autyzmu. Może on być przeznaczony również na rozwój bazy całodobowej
umożliwiającej całodobowy pobyt z przyczyn losowych lub na czas odpoczynku
opiekuna osoby niepełnosprawnej.
W 2018 r. już 570 uczestników uzyskało dodatkowe zwiększenie dotacji
do 30% dla osób z niepełnosprawnościami sprzężonymi lub spektrum autyzmu,
które posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności wraz
ze wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej
osoby. Rok 2019 zakończy się wsparciem 613 osób ze specjalnymi
potrzebami.
Program „Za życiem” ma zapewnione finansowanie do 2021 roku w celu
rozwoju systemu usług wspierających i rehabilitacyjnych, które będą
obejmować osoby ze spektrum autyzmu lub ze sprzężoną niepełnosprawnością
w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,
zgodnie z art.51c ust.5 ustawy o pomocy społecznej wprowadzonym ustawą
z dnia 22 czerwca 2017r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacja
tegoż Programu (Dz.U. 2017 r. poz.1292).
3.5. Pomoc świadczona osobom bezdomnym.
Bezdomność to jedna z przyczyn wykluczenia społecznego stanowiąca
złożony i wymagający wdrożenia kompleksowego systemu pomocy i wsparcia
problem społeczny. Opracowany system winien uwzględniać różnorodność
osobistych trudności, przyczyniających się do doświadczania bezdomności oraz
lokalną skalę zjawiska bezdomności, w tym specyfikę danej gminy i jej zasoby.
W odpowiedzi na rodzące się potrzeby w obszarze pomocy osobom bezdomnym
32
i zagrożonym bezdomnością zostały w ostatnich kilkunastu miesiącach
wprowadzone zmiany w ustawodawstwie, które skutkowały m.in. poszerzeniem
katalogu placówek zapewniających tymczasowe schronienie (dotychczas
obejmującego noclegownię, ogrzewalnię i schronisko dla osób bezdomnych)
o schronisko dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi. Zapełniło to lukę
w systemie udzielania wsparcia osobom bezdomnym wymagającym
wzmożonego wsparcia po leczeniu w zakresie możliwości uzyskania przez nie
usług opiekuńczych ze względu na brak miejsca zamieszkania, w którym usługi
mogłyby być świadczone.
Ostatnie zmiany w ustawodawstwie wprowadzone przez art. 16 ustawy z dnia
19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o ochronie
zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2019 r. poz.1690) dotyczą odpłatności za pobyt
osoby bezdomnej w ośrodkach wsparcia jakimi są schroniska dla osób
bezdomnych oraz schroniska z usługami opiekuńczymi. Zmiana w art. 97
polegająca na dodaniu ust. 1a wskazuje na możliwość nałożenia opłaty za pobyt
w schronisku dla osób bezdomnych, w sytuacji gdy dochód osoby samotnie
gospodarującej lub dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty kryterium
dochodowego. Opłata ta jednak nie może przekroczyć 30 % dochodu osoby
skierowanej do schroniska, a w przypadku schroniska z usługami opiekuńczymi
nie może być wyższa niż 50% tego dochodu. Zapis ten stanowi odpowiedź na
podnoszony aktywizacyjno - edukacyjny walor ponoszenia opłat za pobyt, tj.
uczenie osób bezdomnych gospodarowania środkami finansowymi, a przede
wszystkim finansowej odpowiedzialności za „dach nad głową”.
Każda placówka pełni określoną rolę w systemie kompleksowego wsparcia
noclegowego, zapewniając wsparcie osób bezdomnych przez formy o różnym
charakterze usług.
Ogrzewalnia świadczy usługi o charakterze elementarnym i podstawowym
związanym z zabezpieczeniem wsparcia w sposób doraźny, bardzo często
okazjonalny i udzielany najczęściej sezonowo. Noclegownia zapewnia przede
33
wszystkim schronienie w postaci miejsca noclegowego, nie oferuje natomiast
usług ukierunkowanych na uzyskanie samodzielności życiowej przez osoby
bezdomne. Przyznanie pomocy w formie tymczasowego schronienia
w ogrzewalni lub noclegowni nie wymaga przeprowadzenia wywiadu
środowiskowego ani wydania decyzji administracyjnej.
Schronisko dla osób bezdomnych pełni przede wszystkim funkcje
aktywizujące, pobyt w nim ma mieć charakter tymczasowy i prowadzić
docelowo do usamodzielnienia się osoby bezdomnej i wyjścia z bezdomności -
stąd konieczność podpisania kontraktu socjalnego. Kontrakt socjalny powinien
być sporządzony i podpisany po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego,
ale przed wydaniem stosownej decyzji administracyjnej o przyznaniu
schronienia. Schronisko z usługami opiekuńczymi zapewnia osobom
bezdomnym, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność
wymagają opieki i pomocy w zaspakajaniu niezbędnych potrzeb życiowych,
ale nie wymagają usług w zakresie świadczonych przez jednostkę całodobowej
opieki, zakład opiekuńczo-leczniczy lub zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy,
tymczasowe schronienie wraz z usługami opiekuńczymi oraz usługami
ukierunkowanymi na wzmacnianie aktywności społecznej, w miarę możliwości
wyjście z bezdomności i uzyskanie samodzielności życiowej.
W szczególnie uzasadnionych sytuacjach dopuszcza się przyznanie
tymczasowego schronienia w schronisku dla osób bezdomnych z usługami
opiekuńczymi osobom bezdomnym, które posiadają decyzję o skierowaniu
do domu pomocy społecznej, na okres oczekiwania na umieszczenie w domu
pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż na 4 miesiące. Schroniska dla osób
bezdomnych z usługami opiekuńczymi można łączyć ze zwykłymi schroniskami
w formie „miejsc dla osób niewymagających usług opiekuńczych”, które to
miejsca objęte są regulacjami dotyczącymi zwykłych schronisk dla osób
bezdomnych (w tym standardy). Oba ww. rodzaje schronisk są ośrodkami
34
wsparcia zgodnie z art. 51 ust 4 i 5 znowelizowanej ustawy o pomocy
społecznej.
Kluczowe znaczenie dla prowadzenia ww. placówek zapewniających
tymczasowe schronienie mają określone w obowiązującym Rozporządzeniu
Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2018 roku
w sprawie minimalnych standardów noclegowni, schronisk dla osób
bezdomnych, schronisk dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi
i ogrzewalni standardy obiektów, w których mieszczą się placówki oraz
standardy usług świadczonych w placówkach.
Proces dochodzenia do standardów placówek dla osób bezdomnych
funkcjonujących w dniu wejścia znowelizowanej ustawy kończy się 31 grudnia
2020 r. Równocześnie należy podkreślić, iż okres przejściowy nie dotyczy nowo
powstałych placówek oraz nowego typu placówek – schroniska dla osób
bezdomnych z usługami opiekuńczymi, które z chwilą powstania winne spełniać
wszystkie standardy zawarte we wspomnianym rozporządzeniu.
Na terenie województwa pomorskiego w 2018 roku funkcjonowało
58 placówek noclegowych (dysponujących prawie 2 200 miejscami), w których
osoby bezdomne mogły uzyskać tymczasowe schronienie, w tym: 5 schronisk
dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi, 25 schronisk dla osób
bezdomnych, 13 noclegowni i 10 ogrzewalni oraz 5 innego rodzaju placówek
zapewniających nocleg.
Spośród tych placówek noclegowych – 8 prowadzonych było przez gminy.
Liczba placówek prowadzonych przez inny podmiot na zlecenie jednostek
samorządu terytorialnego wyniosła 47. W obu przypadkach usługi świadczone
przez te placówki były finansowane przez gminy.
Działalność 3 placówek nie jest finansowana przez gminy, a liczba miejsc,
którymi dysponują te placówki wynosi 95 .
Należy podkreślić, że schronisko dla osób bezdomnych ma charakter
uniwersalny i ustawa nie zabrania przebywania w nim bezdomnym
35
matkom/ojcom z dziećmi, jednak przebywanie dzieci w tego typu placówkach
powinno mieć charakter krótkotrwały i dotyczyć tylko sytuacji szczególnych.
Zgodnie z postulatem Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej,
właściwymi placówkami, które powinny udzielać schronienia i wsparcia
samotnym matkom z dziećmi są domy dla matek z małoletnim dziećmi i kobiet
w ciąży, a w sytuacjach kryzysowych, ośrodki interwencji kryzysowej (OIK)
oraz specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie (SOW).
W roku 2018 na terenie województwa pomorskiego funkcjonowały 3 domy
dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży oraz 2 SOW-y.
Wspominane wcześniej zmiany w ustawodawstwie wprowadziły również nowe
brzmienie art. 48a ust. 11-13 ustawy o pomocy społecznej, które uszczegółowiło
przepisy dotyczące rejestru prowadzonego przez Wojewodę. Jest to rejestr
miejsc, w których gmina udziela tymczasowego schronienia
w schroniskach dla osób bezdomnych, schroniskach dla osób bezdomnych
z usługami opiekuńczymi, noclegowniach i ogrzewalniach. Wojewoda
udostępnia rejestr na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego. Wszelkie
zmiany do rejestru miejsc tymczasowego schronienia w poszczególnych
formach placówek zgłasza Wojewodzie gmina w terminie 14 dni od powstania
zmian.
Wiedzę dotyczącą aktualnej skali zjawiska bezdomności na poziomie
województwa dostarczyło zorganizowane po raz piąty ogólnopolskie badanie
liczby osób bezdomnych, które odbyło się w nocy z 13 na 14 lutego 2019 roku
oraz sprawozdania z realizacji działań na rzecz ludzi bezdomnych w roku 2018.
Od kilku lat województwo pomorskie znajduje się na trzecim miejscu w grupie
województw, na terenie których przebywa najwięcej osób bezdomnych.
W trakcie tegorocznego ogólnopolskiego badania udało się dotrzeć
do 3 014 osób bezdomnych. Porównując z wynikami z poprzedniego badania
w 2017 roku, zaobserwowano dziewięcioprocentowy spadek ogólnej liczby
osób zidentyfikowanych jako osoby bezdomne. Biorąc pod uwagę
36
zróżnicowanie pod względem płci można wnioskować, iż bezdomność to
problem, który dotyka głównie mężczyzn, ponieważ większość badanej
populacji stanowili mężczyźni – 83,9 % ( 2 528 osób), natomiast kobiety
stanowiły 14,2 % ujawnionych osób bezdomnych (428 osób). Podobny rozkład
procentowy utrzymuje się od wielu lat.
Podobnie jak w poprzednich latach zdecydowaną większość osób
bezdomnych – 2 299 osób (co stanowi 76 % całej populacji) zidentyfikowano
w placówkach instytucjonalnych. W przestrzeni publicznej i miejscach
niemieszkalnych zidentyfikowano 715 osób (24 % badanej populacji).
Analizując strukturę bezdomności pod względem płci zauważalny jest wzrost
liczby kobiet przebywających w miejscach niemieszkalnych ( w 2017 roku
ujawniono 18 kobiet w miejscach niemieszkalnych, a w 2019 roku 39 kobiet).
Spośród osób przebywających w placówkach instytucjonalnych
najliczniejszą grupę osób bezdomnych zdiagnozowano w schronisku dla osób
bezdomnych, zarówno kobiet – 150 osób, jak i mężczyzn – 890 osób oraz
w nowej formie placówki - schronisku dla osób bezdomnych z usługami
opiekuńczymi, w którym zidentyfikowano 59 kobiet i 330 mężczyzn, co
stanowiło 13 % całej populacji osób bezdomnych. Podobnie jak w poprzednim
badaniu najwięcej osób bezdomnych zdiagnozowano w przedziale wiekowym
41 – 60 lat (46,5 %) oraz powyżej 60 lat (36,5 %). Osoby dorosłe - do 40 roku
życia stanowiły 15 % badanej populacji. Wysoki odsetek osób bezdomnych w
wieku około 60 roku życia, wiąże się z nasilającymi się problemami natury
zdrowotnej, prowadzącymi do niepełnosprawności, ponieważ osoby te żyją lub
żyły w sytuacji ciągłego narażania zdrowia i życia. Taki stan znacząco utrudnia
osobom bezdomnym realne wychodzenie z bezdomności, powodując
konieczność uruchamiania różnych form wsparcia w stosunku do tej grupy osób
wychodzących poza zapewnieniem schronienia.
Podczas tegorocznego badania ujawniono 58 dzieci (do 18 r.ż.) (co
stanowi 1,9 % zdiagnozowanej grupy osób bezdomnych). Tendencja ma
37
charakter spadkowy, co może oznaczać, iż gminy podjęły działania
profilaktyczne ograniczające zagrożenie uwikłania małoletnich w problem
bezdomności. Dzieci z rodzin dotkniętych kryzysem bezdomności wraz
z rodzicem przebywały głównie w domach dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży
( 27 dzieci) oraz w innych placówkach tj. mieszkania wspierane (22 dzieci).
Notuje się spadek liczby dzieci, które przebywały wraz z rodziną na działkach
i pustostanach (w 2017 roku ujawniono 19 dzieci przebywających na działkach i
pustostanach, zaś w 2019 roku ujawniono 3 dzieci).
Większość osób bezdomnych, ujawnionych podczas badania, to osoby
o długim stażu w bezdomności. Najczęściej spotykamy się tutaj z fazą
chroniczną (od 5 do 10 lat) – 27 %, oraz fazą długotrwałej bezdomności (od 10
lat do 20 lat) - 21 %. W fazie adaptacyjnej (do 5 lat) ujawniono – 19 % badanej
populacji. Grupa osób pozostających w bezdomności powyżej 20 lat stanowi
8 % badanych osób. Należy przypuszczać, że umieralność osób uwikłanych
w kryzys bezdomności, obarczona zagrażającymi warunkami funkcjonowania
jest wyższa, wiele osób nie dożywa późnego wieku, stąd też w tej grupie
dominują osoby w średnim wieku.
W zakresie reprezentowanego wykształcenia, osoby bezdomne
zamieszkujące na terenie województwa pomorskiego - wzorem lat poprzednich -
najczęściej deklarowały posiadanie wykształcenia zawodowego - 43 %
badanych osób, w dalszej kolejności 28 % badanych wskazało, iż posiada
wykształcenie podstawowe, następnie wykształcenie średnie – 15 % badanych.
Wykształcenie wyższe, podobnie jak i gimnazjalne charakteryzowało nieco
powyżej 2 % badanej populacji.
Nieco zmieniły się powody, które osoby bezdomne wskazywały jako
główną przyczynę pozostawania w bezdomności. Konflikt rodzinny był
najczęściej podawanym przez osoby badane źródłem kryzysu bezdomności –
36 %. Jako kolejną przyczynę wskazywano eksmisję i wymeldowanie, jednak
z utrzymującą się zauważalną tendencją spadkową. W 2015 roku ponad połowa
38
badanych wskazywało na eksmisję jako główną przyczynę uwikłania
w bezdomność, w 2017 roku było to niewiele ponad 44 %, a podczas ostatniego
badania ¼ badanych. Prawie 25 % badanych wskazało nadal na uzależnienie
jako powód bezdomności. Dużo wyższy odsetek badanych zaznaczało pierwszy
raz wyodrębniony w katalogu przyczyn wejścia w bezdomność - rozpad
związku, który osiągnął znaczący wynik ponad 18 %. W poprzednim badaniu
przyczyna ta była wskazywana w katalogu jako „Inne” przez 0,36 % badanej
populacji. Podczas ostatniego badania ujawniono, iż prawie dwukrotnie częściej
wskazywano zadłużenie jako przyczynę wejścia w bezdomność (2017 r. –
7,7 %, 2019 r. – 14,% - badanych).
Po raz kolejny zasiłek z pomocy społecznej stanowi najczęściej podawane
źródło dochodu przez osoby objęte badaniem (42,6 %). W drugiej kolejności,
z 6 % wzrostem w porównaniu do poprzedniego badania, źródłem dochodu
stanowi renta/ emerytura (17,3%). Wciąż rośnie odsetek osób bezdomnych,
które deklarowały, iż utrzymują się ze zbieractwa – 12,5 %. W tym roku 461
osób bezdomnych wskazało, że nie posiada żadnego dochodu – czyli 15, 3 %
badanej populacji.
Wsparcie i pomoc osobom bezdomnym udzielona przez gminy w 2018 roku
w oparciu o dane ze sprawozdania z realizacji działań na rzecz ludzi
bezdomnych w roku 2018:
Liczba wszystkich zdiagnozowanych osób bezdomnych, których ostatnim
miejscem zameldowania była dana gmina - 3 616, w tym 2 971 mężczyzn,
645 kobiet.
Liczba wszystkich osób bezdomnych, którym gmina opłaciła w 2018 r. pobyt
w placówkach noclegowych dla osób bezdomnych - 2 929, w tym 2 476
mężczyzn, 453 kobiet.
Liczba osób bezdomnych, którym gmina przyznała świadczenie w postaci
mieszkania chronionego 17 w tym 14 mężczyzn, 3 kobiety.
39
Liczba osób objętych Indywidualnym Programem Wychodzenia
z Bezdomności - 134, w tym 118 mężczyzn, 16 kobiet (tendencja malejąca).
Liczba osób bezdomnych objętych Kontraktem Socjalnym 1 558, w tym
1 130 mężczyzn, 428 kobiet ( wzrost o 216 osób).
Liczba osób bezdomnych, skierowanych do Centrum Integracji Społecznej
54, w tym 48 mężczyzn, 6 kobiet (tendencja stała).
Liczba osób bezdomnych, które podjęły zatrudnienie, w tym zatrudnienie
wspierane 88, w tym 60 mężczyzn, 28 kobiety(tendencja malejąca).
Liczba osób bezdomnych, które się usamodzielniły 213, w tym 176
mężczyzn, 37 kobiety (tendencja wzrostowa dotyczy głównie mężczyzn).
Na podstawie informacji uzyskanych podczas tegorocznej edycji badania
osoby bezdomne wskazywały, iż w 2018 roku najczęściej korzystały (podobnie
jak w poprzednich latach) z pomocy w formie schronienia – 58,3 % badanej
populacji oraz posiłku – 55,2 %. Ze wsparcia finansowego oraz rzeczowego -
w postaci odzieży korzystało prawie 30 % badanych. Z żadnej pomocy w 2018
roku nie skorzystało, aż 12,7 % badanej populacji osób bezdomnych, do tego
17 % badanych w tegorocznym badaniu osób deklarowało, iż nie oczekują
żadnej pomocy. Odsetek ten wzrósł o przeszło 2 % w stosunku do badania
w 2017 roku. Sytuacja taka wiąże się z ryzykiem zwiększania się grupy osób
bezdomnych pozostających poza systemem pomocy, a grupa taka wymaga
zintensyfikowania systematycznych oddziaływań w ich miejscu pobytu
szczególnie przez streetworkerów i pracowników socjalnych, którzy
monitorując ich sytuację życiową, budując relację mogą udzielić adekwatnego
wsparcia.
Wsparcie z zakresu dostępu do posiłku, żywności, odzieży, kąpieli, zapewniały:
8 jadłodajni i stołówek, łącznie 11 punktów wydawania odzieży i żywności oraz
5 łaźni. Dodatkowo w 2018 roku funkcjonowały 3 świetlice dla osób
bezdomnych, w których z pomocą m.in. zatrudnionych w świetlicy animatorów
społecznych, opiekuna czy pracownika socjalnego osoby w kryzysie
40
bezdomności mogły bezpiecznie (szczególnie ważne w okresie zimowym)
i aktywnie spędzić dzień. Placówki dla osób bezdomnych na terenie
województwa, zgodnie z ideą niesienia pomocy osobom bezdomnym udzielają
schronienia wszystkim osobom, które zgłoszą się do placówek – szczególnie,
kiedy warunki atmosferyczne stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia.
W tym roku również w dniach 5-6 grudnia zostanie przeprowadzone
badanie socjodemograficzne „Portret osób bezdomnych na terenie województwa
pomorskiego”, które prowadzimy od 2001 roku wspólnie z Pomorskim Forum
na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności, co pozwoli na poszerzenie diagnozy
tego zjawiska.
W 2018 roku został uruchomiony program Ministra Rodziny, Pracy
i Polityki Społecznej: Pokonać bezdomność. Program pomocy osobom
bezdomnym zapewniający wsparcie finansowe projektów z zakresu pomocy
społecznej skierowanej do osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.
Głównym celem Programu było inspirowanie i wspieranie działań
nakierowanych na przeciwdziałanie i rozwiązywanie problemu bezdomności.
W ramach Programu „Pokonać bezdomność. Program pomocy osobom
bezdomnym” - edycja 2018 z terenu województwa pomorskiego dofinansowanie
działalności związanej z przeciwdziałaniem bezdomności otrzymały dwie
organizacje na łączną kwotę 306 500 zł, zaś w edycji 2019 wsparcie finansowe
w łącznej kwocie 147 793 zł otrzymały również dwie organizacje.
Obecnie popularyzuje się model rozwiązywania problemów bezdomności
oparty na mieszkalnictwie, a nie na placówkach. Pożądane jest zatem
utrzymanie tendencji wykorzystania różnych form mieszkalnictwa społecznego
w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności poprzez rozwój usług
mieszkaniowych – zarówno w obszarze prewencji (programy zapobiegania
wchodzeniu w bezdomność osób zagrożonych eksmisją), interwencji
(tzw. programy „housing first”, jako alternatywa dla instytucji zbiorowego
zamieszkania, zakładająca zapewnienie samodzielnego mieszkania jako
41
warunku otwierającego terapię, na którym opierają się dalsze działania
specjalistyczne o charakterze zindywidualizowanym), jak i reintegracji
(mieszkania wspierane, readaptacyjne, chronione).
Nadal aktualne pozostaje wypracowanie nowych metod wspierania
rosnącej liczby osób bezdomnych zgłaszających się po pomoc z poważnymi
problemami zdrowotnymi (w tym z zakresu zdrowia psychicznego i związanych
z nim kryzysów), które znacząco utrudniają korzystanie z podstawowego
systemu wsparcia. Należy również upowszechniać działania w zakresie ochrony
zdrowia i życia ukierunkowane na osoby bezdomne niekorzystające
z placówek noclegowych w okresie zimowy, tj. streetworking.
Liczne wyzwania stojące zarówno przed samorządami lokalnymi, jak i przed
organizacjami pozarządowymi, w kształtowaniu lokalnych systemów pomocy
osobom bezdomnym, wiążą się z dostosowaniem się do zmieniających się
wymogów prawnych (nowelizacje ustawy o pomocy społecznej oraz standardy
placówek świadczących pomoc osobom bezdomnym) oraz budowaniem
partnerstw lokalnych w tej sferze.
Płaszczyzną do realizacji powyższych wyzwań winno być kontynuowanie prac
nad zmianą systemu ukierunkowaną na wprowadzenie w Polsce
Miejskiej/Gminnej karty praw osób bezdomnych i dostosowanie jej do polskich
warunków. Z postanowień karty z założenia winno wynikać podstawowe
zobowiązanie władz miasta/gmin do zapewnienia takiego wsparcia danej osoby,
by mogła wyjść z bezdomności oraz by miała prawo do schronienia, przy
zagwarantowaniu ochrony przed poniżeniem, czy dyskryminacją oraz równego
dostępu do usług publicznych.
4. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.
Rozpoczęty wiele lat temu tryb tworzenia sytemu przeciwdziałania
przemocy w rodzinie jest określony w Krajowym Programie Przeciwdziałania
42
Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020 ( KPPPwR). Dokument ten wskazuje
na wieloletnią perspektywę jego funkcjonowania, określa priorytety i obszary
działań, nakładając obowiązek na wszystkie szczeble administracji publicznej
realizacji długofalowych zadań w celu zmniejszenia zjawiska przemocy
w rodzinie. Osiągnięcie funkcjonowania skutecznego systemu jest procesem
wymagającym czasu, rzeczywistej współpracy poszczególnych sektorów,
środków finansowych, i ciągle jeszcze zmiany świadomości społecznej. Obecnie
wszystkie działania powinny być skupione na systematycznej pracy wszystkich
służb przy wykorzystaniu nowoczesnych metod profilaktyki i interwencji,
stworzeniu dobrego systemu wsparcia, który konsekwentnie będzie monitorował
każdą ujawnioną sytuację i elastycznie reagował na zmiany, a nie tylko
realizował sztywno procedury.
W ramach nadzoru nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania
przemocy w rodzinie wojewoda monitoruje, wspomaga i kontroluje ich
wykonanie. Wymaga to cyklicznej, sformalizowanej i ujednoliconej oceny
realizacji zadań w oparciu o wszystkie informacje, które tylko posiadają j.s.t.
Jednak dla prawidłowego sprawowania nadzoru w tym obszarze przez służby
Wojewody niezbędne są dane, które odzwierciedlają rzeczywistą sytuację
określającą poziom realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy
w rodzinie oraz diagnozę zjawiska i faktycznych potrzeb, a także ustalony
odsetek populacji rodzin zagrożonych przemocą w rodzinie na obszarze każdej
jednostki zgodnie z działaniem 1.1.2 KPPPwR. Tymczasem nadal popełniane są
przez jednostki samorządów lokalnych błędy w sprawozdaniach z realizacji
KPPPwR, co powoduje, że nie są one spójne z innymi sprawozdaniami
resortowymi i jednorazowymi. Analiza danych z tego obszaru wykazuje,
że nadal utrzymuje się tendencja do nierównomiernego prowadzenia działań
z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie przez gminy i powiaty naszego
regionu. Nadal niepokojącym zjawiskiem jest niediagnozowanie zjawiska
43
przemocy w środowiskach lokalnych, a ograniczanie się tylko do zbierania
danych o wszczętych procedurach NK i działaniach interwencyjnych policji.
Brakuje wiedzy na temat chociażby topografii występowania przemocy, nowych
grup sprawców, form i miejsc występowania przemocy. Wciąż jest ograniczony
dostęp do specjalistów, niewystarczający dostęp do bazy pomocowej, poradni
specjalistycznych, terapii małżeńskiej, terapii systemowej rodzin oraz
niewystarczające zaangażowanie w rozwiązywanie tych problemów przez
lokalne samorządy. Dalej dominuje praktyka dotycząca prowadzenia działań
i rozwiązywania problemów wynikających z przemocy, która jest
koncentrowana na służbach pomocy społecznej i policji. W niewielu gminach
istnieją koalicje lokalne, które reprezentują wszystkie sektory i pozwalają
na poprawę systemu wspierania osób uwikłanych w przemoc, umożliwiając
w szerokim zakresie niwelowanie negatywnych skutków zdrowotnych,
ekonomicznych, psychologicznych, mieszkaniowych.
W 2018 roku tylko 57 na 139 samorządów gminnych i powiatowych
prowadziło kampanie społeczne na temat zjawiska i lokalnego systemu
przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Samorząd powiatowy, poza programem przeciwdziałania przemocy
w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, zobowiązany jest
obligatoryjnie do zapewnienia osobom doznającym przemocy miejsc
w ośrodkach wsparcia i ośrodkach interwencji kryzysowej – zadanie to wciąż
nie jest realizowane na satysfakcjonującym poziomie, co skutkuje wydawaniem
zaleceń pokontrolnych j.s.t. obligujących je do realizacji tych zadań.
Wszystkie szczeble samorządów zgłaszają brak środków finansowych na nowe
zadania oraz konieczność systematycznych szkoleń interdyscyplinarnych
dla pracowników instytucji zajmujących się tym problemem. Przypominamy,
że zadania szkoleniowe z zakresu KPPPwR realizuje samorząd wojewódzki.
44
Podstawowe dane, które opisują stan infrastruktury i poziomu realizacji
zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w 2018 roku
w województwie pomorskim przedstawiają się następująco:
- liczba osób dotkniętych przemocą w rodzinie wyniosła 14 022, z czego
10 117 objęto pomocą w formie poradnictwa medycznego i psychologicznego,
prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego,
- zmniejszyła się do 16 z 20 liczba Punktów Konsultacyjnych, które przyjęły
o 199 mniej osób niż rok temu (z 1 328 do 1 129) dotkniętych przemocą
w rodzinie,
- funkcjonowało 25 lokalnych telefonów zaufania, interwencyjnych lub
informacyjnych, w tym tylko 5 całodobowych, z których przeprowadzono
4002 rozmowy,
- funkcjonowało 11 Ośrodków Interwencji Kryzysowej (OIK)
w powiatach województwa pomorskiego (w tym tylko 2 działające całodobowo,
7 dni w tygodniu); wspierało je 6 Punktów Interwencji Kryzysowej (PIK).
Wszystkie te placówki wsparły 542 osoby, w tym 101 osób skorzystało z miejsc
całodobowego pobytu ,
- działały 3 Domy dla matek z małoletnimi Dziećmi i kobiet w ciąży,
posiadające 30 miejsc, z których skorzystało 96 osób,
- funkcjonowały 2 Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia dla Ofiar Przemocy
w Rodzinie (SOW) z 23 miejscami pobytu całodobowego, z których
skorzystało 61 osób (zaś łącznie z innymi formami pomocy oferowanymi przez
te placówki wsparciem objęte zostały 633 osoby),
- 15 edycji programów korekcyjno-edukacyjne dla osób stosujących
przemoc w rodzinie realizowało 11 powiatów. Programy te ukończyło 70
45
osób spośród 198, które je rozpoczęły. Wyniki te od kilku lat kształtują się
podobnie, ale coraz więcej powiatów jest zainteresowanych zwiększeniem
oferty skierowanej do osób stosujących przemoc. Środki finansowe, jakie są
przyznane na ten cel, nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb, dlatego
niektóre powiaty dofinansowują programy lub je w całości finansują,
- programy psychologiczno – terapeutyczne dla osób stosujących przemoc
w rodzinie prowadzone były w 3 powiatach i 6 gminach (w większości ze
środków własnych gminy) dla 64 osób, z czego 32 je ukończyły,
- programy terapeutyczne dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie
prowadzone były przez 3 powiaty i 13 gmin dla 268 osób, z których 94 je
ukończyło.
Analiza danych przekazanych w sprawozdaniach przez samorządy gminne
wskazuje na niewielki wzrost, z 3 877 do 3 908, liczby prowadzonych w 2018
roku procedur NK w stosunku do roku poprzedniego.
Nadal większość, bo aż 2 832, procedur wszczęli przedstawiciele policji,
jednocześnie nastąpił wzrost aktywności pracowników pomocy społecznej,
którzy wszczęli o 114 procedur więcej niż w roku poprzednim (z 690 do 804),
ale znowu odnotowaliśmy spadek wśród pracowników oświaty (z 213 do 186 ),
nadal zaś nikła i na stałym poziomie jest sprawczość w tym zakresie ze strony
pracowników ochrony zdrowia ( 54) i przedstawicieli GKRPA (32).
W okresie sprawozdawczym zakończono 2 333 procedury NK z powodu ustania
przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu przemocy
oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy, a aż 949 z powodu
rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań.
Kolejny raz wzrosła liczba odebranych dzieci (z 67 do 86) w trybie art. 12a
ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, w przypadku
bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą
46
w rodzinie, realizowanej przez pracowników socjalnych wraz z policjantem,
pracownikiem ochrony zdrowia. W 29 rodzinach, którym odebrano dziecko,
była prowadzona procedura NK. Procedura ta nie jest nadużywana
i zastosowane interwencje są zasadne (potwierdza to też brak przypadków
uznania przez sądy zażaleń złożonych przez opiekunów).
Nie można nie zauważyć narastającego problemu, że dzieci często stają się
ofiarami krzywdzenia fizycznego i emocjonalnego, zaniedbania oraz
wykorzystywania seksualnego. Ich potrzeby i prawa ciągle nie są
wystarczająco dostrzegane i respektowane.
W związku z wieloma przypadkami krzywdzenia dzieci i wstrząsających
okoliczności ich śmierci Fundacja Dajemy Dzieciom apeluje o podjęcie przez
Prezydenta RP inicjatywy ustawodawczej mającej na celu wprowadzenie
prawnie obowiązującej procedury analizowania okoliczności wszystkich
przypadków maltretowania dzieci – w szczególności przypadków maltretowania
ze skutkiem śmiertelnym. To kluczowa procedura stosowana w wielu krajach,
określana jako Serious Case Review lub Child Death Review. Jej wprowadzenie
pozwoli na zidentyfikowanie dysfunkcji systemu ochrony dzieci przed przemocą
i na systemowe zapobieganie takim dramatom. Skala zjawiska jest bardzo
poważna, bo co roku ponad 2 700 dzieci poniżej 1. roku życia jest
hospitalizowanych z powodu poważnych urazów głowy, w tym urazów mózgu
Wiele z tych obrażeń jest skutkiem umyślnego działania, co potwierdzają
wyniki badań, zgodnie z którymi, aż 40% dzieci w Polsce doznało przemocy
ze strony bliskich dorosłych.
Utrzymuje się tendencja i coraz więcej samorządów gminnych
i powiatowych szkoli pracowników, a także umożliwia uczestnictwo
w superwizji, grupach wsparcia dla pracujących bezpośrednio z osobami
uwikłanymi w przemoc w rodzinie. Powoduje to podniesienie skuteczności
i profesjonalizmu działań tej sferze.
47
Nadal z danych uzyskanych za 2018 rok wynika, że dominującą formą
przemocy jakiej doświadczają członkowie rodzin, jest przemoc psychiczna
(4 746 osób) i ma tendencje wzrostową, a potem w kolejności: przemoc fizyczna
(3 576 osób), ekonomiczna (599 osób), zaniedbywanie dzieci (272 osoby)
i seksualna (149 osób).
Nowe regulacje z zakresu ochrony danych osobowych zgodnie
z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej
(RODO) mają zastosowanie od dnia 25 maja 2018 r.
RODO przewiduje, że przetwarzanie danych osobowych jest zgodne z prawem
gdy spełniony jest jeden z takich warunków jak: przetwarzanie jest niezbędne
do wypełniania obowiązku prawnego ciążącego na administratorze
lub przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego
w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej
powierzonej administratorowi ( art.6 ust.1 lit.c, lit.e RODO).
W RODO stwierdza się także, że prawo do ochrony danych osobowych nie jest
prawem bezwzględnym i należy je przestrzegać w kontekście jego funkcji
społecznej i wyważyć względem innych praw podstawowych w myśl zasady
proporcjonalności.
Należy przyjąć, że administratorem w rozumieniu RODO jest gmina,
a członkowie ZI w jej imieniu przetwarzają dane osobowe i są podmiotami
przetwarzającymi dane osobowe.
Przepisy RODO mają służyć ochronie danych, ich zabezpieczeniu i zapewnieniu
sposobów przetwarzania w takim zakresie i wyłącznie w takim celu, w jakim
zostały udostępnione czy uzyskane, nie ograniczają natomiast organów
administracji publicznej w realizacji powierzonych im zadań.
Na możliwość pozyskiwania danych osobowych wskazuje art. 9c ust.1
u o p p w r, zgodnie z którym członkowi ZI/GR w zakresie niezbędnym
do realizacji zadań, o których mowa w art. 9b ust. 2 i 3, mogą przetwarzać dane
osób dotkniętych przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc dotyczące:
48
stanu zdrowia, nałogów, skazań, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń
wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, bez zgody i wiedzy
osób, których dane te dotyczą. Także w art. 9d ustawy podkreśla się,
że podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą
odbywa się w oparciu o procedurę NK i nie wymaga zgody osoby dotkniętej
przemocą w rodzinie ( ust.1). Jeżeli jest to uzasadnione z punktu widzenia
prawidłowego wykonania zadania powierzonego ZI czy pracownikowi
socjalnemu, osoby, których dane osobowe są przetwarzane, nie muszą być o tym
informowane. Jeżeli jednak taka potrzeba już nie istnieje - obowiązek
informacyjny powinien zostać wypełniony.
Wydaje się zasadnym, że wszystkie problemy przy stosowaniu RODO mogą
być wyjaśniane członkom ZI/GR przez inspektora powołanego przez gminę,
w której zespół funkcjonuje.
Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych Jan Nowak skierował 24 lipca br.
prośbę do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o znowelizowanie
przepisów NK w celu dostosowania do RODO w zakresie ograniczania dostępu
do danych osobowych osób podejrzewanych o stosowanie przemocy w rodzinie,
ponieważ obecnie „dokonuje się stygmatyzacja osób, jako sprawców przemocy
niezależnie od jakiegokolwiek postępowania karnego, zatem ograniczenia
dostępu do danych powinny być wprowadzane rozważnie i ograniczone jedynie
do tego co niezbędnie konieczne z uwagi na dobro i bezpieczeństwo ofiar
przemocy.”
Ze względu na swoją złożoność problem przemocy w rodzinie
ma wieloaspektowy charakter, posiada wiele oblicz i manifestuje się
w różnorodny sposób. Problem przemocy w rodzinie wymaga znajomości
aktualnej wiedzy, weryfikacji jej w ramach badań naukowych w celu
odpowiedzialnego kształtowania systemu ograniczającego to zjawisko.
Jednakże, aby uzyskać większą efektywność i powodzenie w realizowaniu
49
przyjętych założeń gminnych, powiatowych czy ogólnokrajowych programów
dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie potrzebne jest zawiązanie
ścisłej koalicji różnego rodzaju podmiotów pośrednio bądź bezpośrednio
związanych z tą problematyką. Potrzebujemy międzysektorowej współpracy
wielu instytucji pomocy społecznej, jednostek badawczych, służb
mundurowych, organizacji pozarządowych, sądownictwa, mieszkalnictwa,
oświaty, ochrony zdrowia, związków wyznaniowych, aby uzyskać realne
zmniejszenie liczby dokonywanych aktów przemocy w środowisku domowym.
Podsumowując należy stwierdzić, że podejmowane w tej sferze działania
rozwijają się nierównomiernie w całym naszym regionie. Niektóre samorządy
jeszcze przed nowelizacją ustawy podjęły wyzwanie i szybko zaczęły działać
interdyscyplinarnie, a niektóre z dużym opóźnieniem tworzyły zespoły i nadal
nie posiadają specjalistycznego wsparcia. Wciąż aktualne są wśród praktyków
działających w tej sferze wnioski dotyczące zmian legislacyjnych np.
doprecyzowania procedury NK, uproszczenie formularzy, ustalenie progu
interwencji uruchamiającej procedurę NK, a także znalezienia ścieżki
finansowego i merytorycznego wsparcia ZI i GR. Nadal bardzo ważnym
hamulcem ograniczającym skuteczność działań są silnie funkcjonujące
stereotypy dotyczące przemocy tj. usprawiedliwianie stosowania różnorodnych
form przemocy w wychowaniu dziecka, niski poziom świadomości społecznej
i wiedzy o przejawach przemocy, wysoki poziom tolerancji dla tego zjawiska
oraz wynikająca stąd bierność, a co za tym idzie oczekiwanie od instytucji,
że rozwiążą same te problemy bez osobistego zaangażowania obywateli.
Dlatego tylko coraz szersze angażowanie społeczności lokalnej, zgodnie
z przeprowadzoną diagnozą, do wspierania osób uwikłanych w przemoc,
podniesienie poziomu wiedzy o tym zjawisku może przyczynić się
do przełamania negatywnego obrazu dotyczącego zjawiska przemocy
w rodzinie. Jednocześnie może doprowadzić do sytuacji gdy każdy obywatel
zareaguje prawidłowo w sytuacji rozpoznania jakiegokolwiek rodzaju zachowań
50
przemocowych w swoim najbliższym otoczeniu licząc na spójną i stabilną
lokalną sieć wsparcia.
Rok 2020 będzie wymagał przygotowania nowego Krajowego Programu
Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie obowiązującego od roku 2021, który
powinien wykorzystać rozwój wiedzy i doświadczenie specjalistów
z wszystkich sektorów zdobyte w trakcie sześciu lat zmagań o tworzenie
rzeczywistego systemu przeciwdziałania i rozwiązywania problemów
wynikających z występowania tego zjawiska.
5. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań pomocy
społecznej.
Organizacje pozarządowe pełnią wiele istotnych funkcji w demokratycznym
państwie. Działają na rzecz obywateli, reprezentując ich interesy, broniąc
różnorodnych wartości, a także są ważnym partnerem w rozwiązywaniu
złożonych problemów społecznych.
Jednostki samorządu terytorialnego w naszym województwie w coraz większym
zakresie korzystają z potencjału jakim dysponuje ten sektor. Koronnym
przykładem jest wsparcie udzielane osobom bezdomnym – większość placówek
dla tych osób prowadzonych jest przez organizacje pozarządowe.
Również administracja rządowa wspiera różnorodne działania podejmowane
przez organizacje pozarządowe w sferze społecznej. W ramach corocznie
ogłaszanych przez Wojewodę Pomorskiego otwartych konkursów ofert na
zadania z zakresu pomocy społecznej dofinansowywane są liczne
przedsięwzięcia dotyczące tych ważnych kwestii (przeciwdziałanie
bezdomności, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, specjalistyczna pomoc
dla osób z zaburzeniami psychicznymi, wsparcie i aktywizacja osób starszych,
wsparcie dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych). Wysokość kwot
przeznaczanych z budżetu Wojewody na wsparcie organizacji pozarządowych
51
realizujących powyższe zadania ukazuje tabela 13. Tabela ta wskazuje również
(patrząc na status formalny współpracujących organizacji), iż głównym
partnerem służb Wojewody w konkursach na zadania zakresu pomocy
społecznej są stowarzyszenia (w 2017 stanowiły 79% wspartych organizacji,
a w 2018 odsetek ten wyniósł 71 %). Zapewne związane jest to z faktem,
że stowarzyszenie jest dominującą formą prawną organizacji pozarządowych
funkcjonujących w naszym województwie – co potwierdza raport z badań pt.
„Kondycja trzeciego sektora w województwie pomorskim – 2018”, powstały na
zlecenie Samorządu Województwa Pomorskiego. Zasady współpracy
Wojewody z organizacjami pozarządowymi reguluje Program Współpracy,
który w tym roku powstaje po raz czwarty (będzie obowiązywać w roku 2020).
Tabela 13. Wsparcie udzielone organizacjom pozarządowym w ramach ogłaszanego przez
Wojewodę Pomorskiego otwartego konkursu ofert na zadania z zakresu pomocy społecznej
(w latach 2016 – 2019).
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
2016 2017 2018 2019
liczba organizacji 83 64 61 58
Ogółem liczba projektów 87 75 66 70
kwota (w tys. zł) 600,0 600,0 600,0 600,0
liczba organizacji 65 49 48 41
Stowarzyszenia liczba projektów 69 59 53 53
kwota (w tys. zł) 458,4 461,8 493,5 443,4
liczba organizacji 13 10 7 10
Fundacje liczba projektów 13 10 7 10
kwota (w tys. zł) 106,6 88,2 57,5 105,6
Podmioty kościelne liczba organizacji 5 5 6 7
i wyznaniowe liczba projektów 5 6 6 7
kwota (w tys. zł) 35,0 50,0 49,0 51,0
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
52
6. Wspieranie rodziny i system pieczy zastępczej.
6.1 Wspieranie rodziny.
Asystent rodziny.
Zgodnie z art. 176 pkt 3 lit a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastępczej, do zadań własnych gminy należy
zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta
rodziny oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa. Zgodnie z art. 8 ust. 1
ustawy, rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-
wychowawczych wójt zapewnia wsparcie, które polega w szczególności na:
analizie sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu
w rodzinie, wzmocnieniu roli i funkcji rodziny, rozwijaniu umiejętności
opiekuńczo-wychowawczych rodziny, podniesieniu świadomości w zakresie
planowania oraz funkcjonowania rodziny, pomocy w integracji rodziny.
Wspieranie rodziny jest prowadzone za jej zgodą i aktywnym udziałem,
z uwzględnieniem zasobów własnych oraz źródeł wsparcia zewnętrznego.
Głównym zadaniem asystenta jest pedagogizacja rodziców oraz ich wspieranie
informacyjne, emocjonalne, instrumentalne poprzez towarzyszenie w różnych
czynnościach dnia codziennego. W myśl ustawy o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej istotne jest słowo „wspieranie”, które wskazuje, że
asystent rodziny nie może wyręczać rodzin, tylko im towarzyszyć
w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych.
Od 2012 roku zauważalny jest nieregularny wzrost liczby asystentów
rodziny w województwie pomorskim, a tym samym wzrost liczby rodzin
objętych wsparciem asystenta rodziny.
53
Tabela 14. Asystenci rodzin i rodziny objęte ich wsparciem w latach 2012 -2018.
Rok 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
Liczba asystentów
rodziny 126 198 234 249 242 238 242
Liczba rodzin objętych
wsparciem asystenta 1 129 1 957 2 546 2 825 2 719 2 672 2 721
Źródło: sprawozdanie resortowe WRiSPZ-G oraz WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018, opracowanie
własne.
Od 2012 r. realizowany jest „Program asystent rodziny i koordynator
rodzinnej pieczy zastępczej”, którego celem jest m.in. wspieranie jednostek
samorządu gminnego w rozwoju systemu wspierania rodzin, w tym zwiększenie
dostępu do usług asystenta rodziny. Istotą Programu jest dofinansowanie
ze środków budżetu państwa, ujętych w rezerwie celowej, kosztów
wynagrodzenia asystentów rodziny i koordynatorów rodzinnej pieczy
zastępczej. Program promuje stabilizację zatrudnienia i poczucie
bezpieczeństwa zawodowego. Zgodnie z art. 247 ustawy o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej, minister właściwy do spraw rodziny prowadzi
program na dofinansowanie w okresie 11 lat od dnia wejścia w życie ustawy
tj. do 2022 r. Po tym czasie zatrudnienie asystentów rodziny będzie w całości
finansowane przez gminę.
W 2018 r. w województwie pomorskim dwie gminy nie zatrudniały
asystenta rodziny. Ustalenia kontroli wskazują, że często problemem
w zatrudnianiu pracownika na stanowisku asystenta rodziny jest brak osób
chętnych, posiadających odpowiednie kwalifikacje.
W województwie pomorskim zauważalne są trudności w zapewnieniu
stabilnego zatrudnienia asystentom rodziny. Wśród przyczyn tego stanu można
wymienić zatrudnianie asystentów rodziny na umowę zlecenie, czego
konsekwencją jest brak stałości i ciągłości w procesie wspierania rodzin
i w podwyższaniu ich umiejętności opiekuńczo-wychowawczych, a także
zatrudnianie na stanowisku asystenta rodziny osób, dla których praca asystenta
54
jest pracą dodatkową, co wiąże się z mniejszą dostępnością ww. pracowników
dla rodzin. Nie bez znaczenia są też warunki pracy asystentów rodziny, w tym
brak dostępności do telefonów służbowych podczas pracy w terenie oraz brak
dofinansowania do środków komunikacji lub ryczałtu za paliwo. Istotną kwestią
jest też brak dostępu do poradnictwa, które ma na celu zachowanie
i wzmocnienie kompetencji oraz przeciwdziałanie zjawisku wypalenia
zawodowego.
Placówki wsparcia dziennego.
W celu wsparcia rodziny dziecko może zostać objęte opieką i wychowaniem
w placówce wsparcia dziennego, która jest prowadzona przez gminę
lub podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podst. art. 190
lub podmiot, który uzyskał zezwolenie wójta.
Placówka wsparcia dziennego współpracuje z rodzicami lub opiekunami
dziecka, a także z placówkami oświatowymi i podmiotami leczniczymi. Pobyt
dziecka w placówce wsparcia dziennego jest nieodpłatny i dobrowolny, chyba
że wychowanka do placówki skieruje sąd.
Placówka wsparcia dziennego może być prowadzona w formie:
opiekuńczej, w tym kół zainteresowań, świetlic, klubów i ognisk
wychowawczych;
specjalistycznej;
pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę.
Na przestrzeni ostatnich 6 lat odnotowano wzrost liczby placówek wsparcia
dziennego funkcjonujących na terenie województwa pomorskiego z 50
w pierwszej połowie 2013 r. do 73 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 23
względem początku analizowanego okresu).
55
Wykres 8. Liczba placówek wsparcia dziennego funkcjonujących na terenie woj.
pomorskiego w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-G za lata: 2013 – 2018.
Wraz ze wzrostem liczby placówek wzrosła liczba miejsc
w placówkach wsparcia dziennego z 1 217 w pierwszej połowie 2013 r. do
1 872 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 655 względem początku
analizowanego okresu). Nastąpił również wzrost przeciętnej liczby dzieci
umieszczonych w tychże placówkach z 977 w pierwszej połowie 2013 r.
do 1 552 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 575 względem początku
analizowanego okresu).
Rodziny wspierające.
W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych, rodzina może zostać objęta pomocą rodziny
wspierającej. Rodzina wspierająca, współpracując z asystentem rodziny,
pomaga rodzinie przeżywającej trudności w opiece i wychowaniu dziecka,
prowadzeniu gospodarstwa domowego, kształtowaniu i wypełnianiu
podstawowych ról społecznych.
Na przestrzeni ostatnich 5 lat odnotowano nieregularny wzrost liczby rodzin
wspierających funkcjonujących na terenie województwa pomorskiego z 5
w pierwszej połowie 2013 r. do 10 w drugiej połowie 2018 r. Tym samym
56
w analizowanym okresie liczba rodzin wspierających funkcjonujących
na terenie województwa pomorskiego została podwojona. Połowę tychże rodzin
stanowią rodziny udzielające wsparcia w okresie od 3 do 12 miesięcy.
Wykres 9. Rodziny wspierające funkcjonujące na terenie woj. pomorskiego w latach 2013
– 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-G za lata: 2013 – 2018.
Analogicznie w tym samym okresie na terenie województwa pomorskiego
odnotowano wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy rodzin
wspierających z 5 w pierwszej połowie 2013 r. do 10 w drugiej połowie 2018 r.
Wykres 10. Liczba rodzin korzystających z wsparcia rodzin wspierających
w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-G za lata: 2013 – 2018.
57
6.2 System pieczy zastępczej.
Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej, piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku
niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców.
Piecza zastępcza jest sprawowana w formie rodzinnej i instytucjonalnej.
Zgodnie z „Ogólnoeuropejskimi wytycznymi dotyczącymi przejścia od opieki
instytucjonalnej do opieki świadczonej na poziomie lokalnych społeczności”,
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej rekomenduje wszelkie
działania na rzecz rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej i profesjonalizacji
zawodu rodzica zastępczego.
Rodzinna piecza zastępcza.
Na przestrzeni ostatnich 5 lat na terenie województwa pomorskiego
odnotowano znaczny spadek liczby funkcjonujących rodzin zastępczych
spokrewnionych z 1 639 w pierwszym półroczu 2013 r. do 1 403 drugim
półroczu 2018 r. (spadek o 236 względem początku analizowanego okresu).
Wykres 11. Liczba rodzin zastępczych spokrewnionych funkcjonujących na terenie woj.
pomorskiego w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
58
Podobny spadek odnotowano również w przypadku liczby funkcjonujących
rodzin zastępczych niezawodowych z 881 w pierwszym półroczu 2013 r. do
649 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 232 względem początku
analizowanego okresu).
Wykres 12. Liczba rodzin zastępczych niezawodowych funkcjonujących na terenie woj.
pomorskiego w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 - 2018
Tendencję spadkową miała również w tym okresie liczba dzieci umieszczonych
w rodzinach zastępczych niezawodowych z 1 236 w pierwszym półroczu 2013 r.
do 895 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 341 względem początku
analizowanego okresu).
Od 2013 r. na terenie województwa pomorskiego zauważa się także
nieznaczny (choć nieregularny) wzrost liczby funkcjonujących rodzin
zastępczych zawodowych z 107 w pierwszym półroczu 2013 r. do 113
w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 6 względem początku analizowanego
59
okresu). Najwięcej rodzin zastępczych zawodowych funkcjonowało w pierwszej
połowie 2014r. oraz w pierwszej połowie 2018 r. (118 w trakcie obu okresów
sprawozdawczych).
Wykres 13. Liczba rodzin zastępczych zawodowych funkcjonujących na terenie woj.
pomorskiego w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Pomimo nieznacznego wzrostu liczby rodzin zastępczych zawodowych,
w analizowanym okresie na terenie województwa pomorskiego odnotowano
niewielki spadek liczby dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych
zawodowych z 618 w pierwszym półroczu 2013 r. do 546 w drugim półroczu
2018 r. (spadek o 72 względem początku analizowanego okresu).
W analizowanym okresie liczba funkcjonujących na terenie województwa
pomorskiego rodzin zastępczych zawodowych pełniących funkcję pogotowia
rodzinnego oscylowała od 43 (w pierwszym półroczu 2015 r.) do 51 (w drugim
półroczu 2016 r.). W drugim półroczu 2018 r. podobnie jak w pierwszym
60
półroczu 2013 r. na terenie województwa pomorskiego funkcjonowało już 45
tego typu rodzin.
Wykres 14. Liczba rodzin zastępczych zawodowych pełniących funkcję pogotowia
opiekuńczego funkcjonujących na terenie woj. pomorskiego w latach 2013 – 2015.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W okresie tym odnotowano także niewielki spadek liczby dzieci
umieszczonych w rodzinach zastępczych zawodowych pełniących funkcję
pogotowia rodzinnego z 161 w pierwszym półroczu 2013 r. do 123 w drugim
półroczu 2018 r. (spadek o 38 względem początku analizowanego okresu).
Na przestrzeni tych 6 lat nastąpił też nieznaczny spadek liczby
funkcjonujących rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych z 49
w pierwszym półroczu 2013 r. do 38 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 11
względem początku analizowanego okresu). W pierwszej fazie analizowanego
okresu liczba tych rodzin znacząco spadała (z 49 w pierwszej połowie 2013 r.
do 32 w pierwszej połowie 2017 r.). Jednak poczynając od drugiej połowy
61
2017r. w kolejnych przedziałach zaczęto odnotowywać niewielki, ale regularny
wzrost liczby rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych
funkcjonujących w naszym województwie. Nie uzyskano jednak stanu z roku
2013. Z uwagi na potrzeby dzieci umieszczanych w pieczy zastępczej, liczba
rodzin zastępczych specjalistycznych w województwie pomorskim jest wciąż
niewystarczająca.
Wykres 15. Liczba rodzin zastępczych zawodowych specjalistycznych funkcjonujących
na terenie woj. pomorskiego w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Wraz ze spadkiem ilości tych rodzin odnotowano także spadek liczby dzieci
umieszczonych w rodzinach zastępczych zawodowych specjalistycznych z 100
w pierwszym półroczu 2013 r. do 76 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 24
względem początku analizowanego okresu).
62
Rodzinne domy dziecka.
W okresie od 2013 r. do 2018 r. na terenie województwa pomorskiego
zauważalny jest znaczny i regularny wzrost liczby funkcjonujących rodzinnych
domów dziecka z 63 w pierwszym półroczu 2013 r. do 110 w drugim półroczu
2018 r. (wzrost o 47 względem początku analizowanego okresu). Można zatem
stwierdzić, że na przestrzeni ostatnich 5 lat liczba rodzinnych domów dziecka
funkcjonujących na terenie województwa pomorskiego została niemal
podwojona.
Wykres 16. Liczba rodzinnych domów dziecka funkcjonujących na terenie woj.
pomorskiego w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Analogicznie do wzrostu liczby rodzinnych domów dziecka,
w analizowanym okresie zauważa się także wzrost liczby dzieci umieszczonych
w rodzinnych domach dziecka z 416 w pierwszym półroczu 2013 r. do 729
w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 313 względem początku analizowanego
63
okresu). Tym samym na terenie województwa pomorskiego na przestrzeni
ostatnich sześciu lat liczba wychowanków rodzinnych domów dziecka została
niemal podwojona. Wskazana powyżej tendencja jest odzwierciedleniem
kierunków podejmowanych działań w zakresie rozwoju rodzinnych form pieczy
zastępczej i profesjonalizacji zawodu rodzica zastępczego, rekomendowanych
przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej.
W okresie ostatnich 6 lat nastąpił znaczny wzrost liczby koordynatorów
rodzinnej pieczy zastępczej zatrudnionych na terenie województwa
pomorskiego z 74 w pierwszej połowie 2013 r. do 121 w drugiej połowie 2018 r.
(wzrost o 47 względem początku analizowanego okresu). Jest to w dużej mierze
efekt realizacji działań wynikających z art. 247 ustawy z dnia 9 czerwca 2011
roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
W myśl wskazanego artykułu Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
corocznie ogłasza „Program asystent rodziny i koordynator pieczy zastępczej”,
którego celem jest wspieranie jednostek samorządu terytorialnego szczebla
gminnego i powiatowego w rozwoju systemu wspierania rodzin, w tym
zwiększenie dostępu do usług asystenta rodziny w gminie oraz do usług
koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej w powiecie. Zakres realizacji
Programu obejmuje dofinansowanie kosztów wynagrodzenia asystenta rodziny
oraz koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Program jest finansowany
ze środków budżetu państwa, a jego realizatorami są Minister Rodziny, Pracy
i Polityki Społecznej oraz wojewodowie.
64
Wykres 17. Koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej zatrudnieni w woj. pomorskim
w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Analogicznie do wzrostu liczby zatrudnionych koordynatorów rodzinnej
pieczy zastępczej, w analizowanym okresie na terenie województwa
pomorskiego odnotowano znaczny wzrost liczby rodzin zastępczych/rodzinnych
domów dziecka korzystających ze wsparcia koordynatorów rodzinnej pieczy
zastępczej z 1 548 w pierwszej połowie 2013 r. do 1 823 w drugiej połowie
2018 r. (wzrost o 275 względem początku analizowanego okresu).
Wykres 18. Liczba rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka korzystających
ze wsparcia koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej w woj. pomorskim w latach 2013
– 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
65
Rodziny pomocowe.
Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej, rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka, na
ich wniosek, mogą być wspierane przez rodziny pomocowe. Rodziną pomocową
może być:
rodzina zastępcza niezawodowa, rodzina zastępcza zawodowa
lub prowadzący rodzinny dom dziecka;
małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim przeszkoleni
do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu
dziecka lub rodziny przysposabiającej.
Na przestrzeni ostatnich 4 lat na terenie województwa pomorskiego
odnotowano wzrost liczby funkcjonujących rodzin pomocowych z 44 w 2014 r.
do 90 w 2018 r. (wzrost o 46 względem początku analizowanego okresu).
Wykres 19. Liczba rodzin pomocowych funkcjonujących w województwie pomorskim
w latach 2014 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań DSR-RP za lata: 2014 – 2018.
Analogicznie do wzrostu liczby funkcjonujących rodzin pomocowych,
w analizowanym okresie na terenie województwa pomorskiego odnotowano
również wzrost liczby rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka objętych
66
pomocą rodzin pomocowych z 41 w 2014 r. do 71 w 2018 r. (wzrost o 30
względem początku analizowanego okresu).
Wykres 20. Liczba rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka korzystających ze
wsparcia rodzin pomocowych w województwie pomorskim w latach 2014 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań DSR-RP za lata: 2014 – 2018.
W ślad za wzrostem liczby funkcjonujących rodzin pomocowych oraz
wzrostem liczby rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka objętych
pomocą tychże rodzin, w analizowanym okresie na terenie województwa
pomorskiego odnotowano zauważalny wzrost liczby dzieci umieszczonych
w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka objętych pomocą rodzin
pomocowych z 127 w 2014 r. do 246 w 2018 r. (wzrost o 119 względem
początku analizowanego okresu). Tym samym na przestrzeni ostatnich 4 lat
liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach
dziecka objętych pomocą rodzin pomocowych została podwojona.
Szkolenia dla rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka
oraz dla kandydatów do pełnienia tychże funkcji.
Od roku 2013 r. zauważa się znaczny, choć nieregularny wzrost liczby
szkoleń przeprowadzonych dla kandydatów na rodziny zastępcze spokrewnione
z 50 w pierwszej połowie 2013 r. do 89 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 39
względem początku analizowanego okresu).
67
Wykres 21. Liczba szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze spokrewnione
przeprowadzonych w województwie pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W okresie tym odnotowano nieznaczny spadek liczby szkoleń
przeprowadzonych dla kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe z 97
w pierwszej połowie 2013 r. do 89 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 8
względem początku analizowanego okresu).
Wykres 22. Liczba szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe
przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W przypadku liczby szkoleń przeprowadzonych dla kandydatów na rodziny
zastępcze zawodowe odnotowano spadek tej liczby – z 24 w pierwszej połowie
2013 r. do 17 w drugiej połowie 2018 r., co w kontekście podejmowania
rekomendowanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej -
działań na rzecz rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej i profesjonalizacji
zawodu rodzica zastępczego, należy uznać za tendencję negatywną.
68
Wykres 23. Liczba szkoleń dla kandydatów na rodziny zastępcze zawodowe
przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W analizowanym okresie odnotowano także nieznaczny wzrost liczby
szkoleń przeprowadzonych dla kandydatów na prowadzących rodzinne domy
dziecka z 2 w pierwszej połowie 2013r. do 4 w drugiej połowie 2018r.
Wykres 24. Liczba szkoleń dla kandydatów na prowadzących rodzinne domy dziecka
przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W badanym okresie zauważa się znaczący wzrost liczby szkoleń
przeprowadzonych dla rodzin zastępczych z 147 w pierwszej połowie 2013 r.
do 635 w drugiej połowie 2018 r. (wzrost o 488 względem początku
analizowanego okresu), co w kontekście podejmowania działań na rzecz
69
rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej i profesjonalizacji zawodu rodzica
zastępczego, jest tendencją pozytywną.
Wykres 25. Szkolenia dla rodzin zastępczych przeprowadzone w woj. pomorskim
w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W analizowanym okresie nastąpił także wzrost liczby szkoleń
przeprowadzonych dla prowadzących rodzinne domy dziecka z 16 w pierwszej
połowie 2013r. do 79 w drugiej połowie 2018r. (wzrost o 63 względem początku
analizowanego okresu).
Wykres 26. Liczba szkoleń dla prowadzących rodzinne domy dziecka
przeprowadzonych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
70
Instytucjonalna piecza zastępcza.
W województwie pomorskim w 2018 r. funkcjonowały 73 placówki
opiekuńczo-wychowawcze prowadzone przez powiat lub na zlecenie powiatu
oraz jedna Regionalna Placówka Opiekuńczo-Terapeutyczna posiadająca 45
miejsc, prowadzona przez samorząd województwa.
Na przestrzeni analizowanych 6 lat odnotowano spadek liczby placówek
opiekuńczo – wychowawczych funkcjonujących na terenie województwa
pomorskiego z 78 w pierwszej połowie 2013 r. do 73 w drugiej połowie 2018 r.
Wykres 27. Placówki opiekuńczo - wychowawcze funkcjonujące w województwie
pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Pomimo spadku ogólnej liczby placówek opiekuńczo – wychowawczych,
w analizowanym okresie odnotowano jednak nieznaczny wzrost liczby
placówek opiekuńczo – wychowawczych pełniących funkcję socjalizacyjną z 52
w pierwszej połowie 2013 r. do 62 w drugiej połowie 2018 r.
W 2018 r. na terenie województwa pomorskiego funkcjonowała 1 placówka
opiekuńczo – wychowawcza typu interwencyjnego w Gdańsku.
W analizowanym okresie stwierdzono niewielki wzrost liczby placówek
opiekuńczo - wychowawczych łączących zadania placówek opiekuńczo –
71
wychowawczych typu socjalizacyjnego i typu interwencyjnego z 7 w pierwszej
połowie 2013 r. do 10 w drugiej połowie 2018 r.
Odnotowano również znaczny spadek liczby placówek opiekuńczo –
wychowawczych typu rodzinnego z 24 w pierwszej połowie 2013 r. do
9 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 15 względem początku analizowanego
okresu). Większość placówek opiekuńczo-wychowawczych została
przekształcona w rodzinne domy dziecka.
Spadek liczby placówek opiekuńczo – wychowawczych, spowodował również
znaczny spadek liczby miejsc w tychże placówkach z 1 243 w pierwszej
połowie 2013 r. do 1 097 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 146 względem
początku analizowanego okresu).
Wykres 28. Liczba miejsc w placówkach opiekuńczo - wychowawczych funkcjonujących
w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Wraz ze spadkiem liczby placówek opiekuńczo – wychowawczych oraz
spadkiem liczby miejsc w tychże placówkach, na przestrzeni ostatnich 6 lat
nastąpił znaczny spadek przeciętnej liczby wychowanków placówek opiekuńczo
- wychowawczych z 1 182 w pierwszej połowie 2013 r. do 962 w drugiej
połowie 2018 r. (spadek o 220 względem początku analizowanego okresu).
72
Wykres 29. Przeciętna liczba wychowanków placówek opiekuńczo - wychowawczych
w województwie pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Nadal istotną kwestią w obszarze pieczy zastępczej w województwie
pomorskim jest standaryzacja placówek opiekuńczo - wychowawczych. Zgodnie
z art. 230 ustawy placówki opiekuńczo-wychowawcze posiadające więcej niż 14
miejsc dla dzieci mogą funkcjonować do dnia 31 grudnia 2020 r. Od dnia
1 stycznia 2021 r. w placówkach opiekuńczo-wychowawczych będzie mogło
przebywać maksymalnie 14 dzieci i osób, które osiągnęły pełnoletność
przebywając w pieczy. W województwie pomorskim w 2018 r. na terenie
8 powiatów, funkcjonowało 11 placówek, które nie spełniały standardu
dotyczącego liczby dzieci. Standaryzacja placówek wymaga również spełniania
warunku określonego w ustawie, zgodnie z którym placówka opiekuńczo-
wychowawcza nie może się mieścić na jednej nieruchomości gruntowej ani
w jednym budynku z inną placówką opiekuńczo - wychowawczą.
Zgodnie z wyznaczonym kierunkiem deinstytucjonalizacji, istotnym jest
tworzenie w placówkach warunków jak najbardziej zbliżonych do domowych,
73
czemu najlepiej sprzyja usytuowanie placówki w budynku jednorodzinnym
wśród innych zabudowań na osiedlu. W 2018 r. trzy powiaty realizowały
zadania związane z budową domów na potrzeby placówek opiekuńczo-
wychowawczych.
W obszarze instytucjonalnej pieczy zastępczej nadal istnieje potrzeba
zwiększenia liczby placówek opiekuńczo-wychowawczych typu
specjalistyczno-terapeutycznego przeznaczonych dla dzieci o indywidualnych
potrzebach, w szczególności dla dzieci wymagających stosowania specjalnych
metod wychowawczych i specjalistycznej terapii oraz zintensyfikowania działań
na rzecz rozpoznawania i zaspokajania potrzeb dzieci.
6.3 Dzieci w pieczy zastępczej.
Na przestrzeni ostatnich 6 lat na terenie województwa pomorskiego
odnotowano nieznaczny i nieregularny wzrost odsetka udziału wychowanków
rodzinnej pieczy zastępczej w ogóle populacji wychowanków pieczy zastępczej
z 75% w pierwszym półroczu 2013 r. do 77,1% w drugim półroczu 2018 r.
(wzrost o 2,1 punktu procentowego względem początku analizowanego okresu).
Tym samym odnotowano nieznaczny spadek odsetka udziału wychowanków
instytucjonalnej pieczy zastępczej w ogóle populacji wychowanków pieczy
zastępczej z 25% w pierwszym półroczu 2013 r. do 22,9% w drugim półroczu
2018 r. (spadek o 2,1 punktu procentowego względem początku analizowanego
okresu). Wskazana powyżej tendencja jest odzwierciedleniem kierunków
podejmowanych działań w zakresie rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej
i profesjonalizacji zawodu rodzica zastępczego, rekomendowanych przez
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
74
Wykres 30. Procentowy udział wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej
i instytucjonalnej pieczy zastępczej w ogóle populacji wychowanków pieczy zastępczej
w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W analizowanym okresie nie odnotowano znacznych zmian struktury
wiekowej wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej. Na przestrzeni ostatnich
6 lat najliczniej reprezentowanymi grupami wiekowymi wśród wychowanków
rodzinnej pieczy zastępczej były dzieci w wieku od 7 do 13 lat oraz w wieku
od 14 do 17 lat. Udział każdej ze wskazanych grup wiekowych w ogóle
populacji wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej na przestrzeni całego
analizowanego okresu wynosił ok. 30%.
W analizowanym okresie nie odnotowano również znaczących zmian struktury
wiekowej wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej. Na przestrzeni
ostatnich 6 lat najliczniej reprezentowaną grupą wiekową wśród
wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej były dzieci w wieku od 14
do 17 lat, które na przestrzeni całego analizowanego okresu stanowiły ponad
połowę populacji wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej.
W badanym przedziale czasowym, w grupie wychowanków rodzinnej
i instytucjonalnej pieczy zastępczej nie odnotowano znacznych zmian
w zakresie dominujących powodów umieszczenia w pieczy zastępczej.
Głównymi powodami umieszczenia w pieczy zastępczej były uzależnienia
75
rodziców oraz bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych.
Na przestrzeni całego analizowanego okresu średnio co trzeci wychowanek
pieczy zastępczej został umieszczony w pieczy zastępczej z tytułu każdego
z powodów wskazanych powyżej.
Napływ dzieci do pieczy zastępczej.
Od 2013 r. obserwowany jest nieregularny spadek liczby napływających
wychowanków do rodzinnej pieczy zastępczej z 513 w pierwszym półroczu
2013 r. do 432 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 81 względem początku
analizowanego okresu). Największy napływ wychowanków do rodzinnej pieczy
zastępczej odnotowano w drugiej połowie 2013 r., natomiast najmniej
wychowanków przyjęto łącznie do poszczególnych form rodzinnej pieczy
zastępczej w drugiej połowie 2016 r.
Wykres 31. Napływ wychowanków do rodzinnej pieczy zastepczej w woj. pomorskim
w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
W analizowanym okresie odnotowano znaczny spadek liczby
wychowanków napływających do instytucjonalnej pieczy zastępczej z 302
w pierwszym półroczu 2013 r. do 175 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 127
względem początku analizowanego okresu).
76
Wykres 32. Napływ wychowanków do instytucjonalnej pieczy zastępczej
w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Odpływ wychowanków z pieczy zastępczej.
Na przestrzeni ostatnich 6 lat odnotowano zauważalny (jednak
zróżnicowany w poszczególnych latach badanego okresu) wzrost liczby
wychowanków opuszczających rodzinną pieczę zastępczą z 359 w pierwszym
półroczu 2013 r. do 449 w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 90 względem
początku analizowanego okresu). Wzrost ten jednak jest różny,
dla poszczególnych grup wiekowych wychowanków. Minimalnie wzrosła liczba
dzieci do 18 roku życia opuszczających rodzinną pieczę zastępczą z 257
w pierwszym półroczu 2013 r. do 265 w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 8
względem początku analizowanego okresu). Znacząco wzrosła natomiast liczba
wychowanków powyżej 18 roku życia, którzy opuścili rodzinną pieczę
zastępczą ze 102 w pierwszym półroczu 2013 r. do 184 w drugim półroczu
2018r. (wzrost o 82 względem początku analizowanego okresu).
77
Wykres 33. Odpływ wychowanków z rodzinnej pieczy zastępczej w województwie
pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Na przestrzeni ostatnich 6 lat nie stwierdzono powstania zdecydowanego trendu
odnośnie ogólnej liczby wychowanków opuszczających instytucjonalną pieczę
zastępczą. Pewne tendencje można zauważyć, kiedy rozpatrujemy ten wskaźnik
w zależności od grupy wiekowej wychowanków.
W analizowanym okresie znacznie spadła bowiem liczba dzieci do 18 roku
życia opuszczających instytucjonalną pieczę zastępczą ze 144 w pierwszym
półroczu 2013 r. do 85 w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 61 względem
początku analizowanego okresu). Wzrosła natomiast liczba wychowanków
powyżej 18 roku życia, którzy opuścili instytucjonalną pieczę zastępczą z 67
w pierwszym półroczu 2013 r. do 122 w drugim półroczu 2018 r.
78
Wykres 34. Odpływ wychowanków z instytucjonalnej pieczy zastępczej w województwie
pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
Analizując kierunki odpływu wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej
w wieku do 18 roku życia należy wskazać, że na przestrzeni ostatnich 6 lat
odnotowano nieregularny spadek wartości odsetka wychowanków, którzy
umieszczeni zostali w innych formach rodzinnej pieczy zastępczej z 31,9%
w pierwszym półroczu 2013 r. do 18,9% ogółu małoletnich wychowanków
opuszczających formy rodzinnej pieczy zastępczej w drugim półroczu 2018 r.
(spadek o 13 punktów procentowych względem początku analizowanego
okresu). Ponadto należy wskazać, że przez niemal cały ten okres odsetki
niepełnoletnich wychowanków, którzy powrócili do rodziny naturalnej oraz
niepełnoletnich wychowanków, którzy zostali przysposobieni, dla każdego
z czynników mieściły się w przedziale od 20% do 30% ogółu niepełnoletnich
wychowanków opuszczających formy rodzinnej pieczy zastępczej.
Rozpatrując natomiast kierunki odpływu wychowanków rodzinnej pieczy
zastępczej w wieku powyżej 18 roku życia, należy wskazać, że na przestrzeni
ostatnich 6 lat odnotowano znaczny, choć nierównomierny w całym
79
interesującym nas okresie, wzrost wartości odsetka pełnoletnich wychowanków,
którzy założyli własne gospodarstwo domowe z 76,5% w pierwszym półroczu
2013 r. do 84,2% ogółu pełnoletnich wychowanków opuszczających wszystkie
formy rodzinnej pieczy zastępczej w drugim półroczu 2018 r. (wzrost o 7,7
punktu procentowego względem początku analizowanego okresu). Ponadto
w tym samym czasie odnotowano znaczny, ale również nieregularny spadek
odsetka pełnoletnich wychowanków opuszczających formy rodzinnej pieczy
zastępczej, którzy powrócili do rodziny naturalnej z 10,8% w pierwszym
półroczu 2013 r. do 3,3% ogółu odpływających pełnoletnich wychowanków
z rodzinnej pieczy zastępczej w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 7,5 punktu
procentowego względem początku analizowanego okresu). Analizując kierunki
odpływu wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej w wieku do 18 roku
życia należy wskazać, że na przestrzeni ostatnich 6 lat odnotowano znaczny
(choć zróżnicowany w poszczególnych latach) wzrost wartości odsetka
wychowanków, którzy powrócili do rodziny naturalnej z 21,5% w pierwszym
półroczu 2013 r. do 43,4% ogółu niepełnoletnich wychowanków
opuszczających instytucjonalną pieczę zastępczą w drugim półroczu 2018 r.
(wzrost o 21,9 punktu procentowego względem początku analizowanego
okresu). Odsetek niepełnoletnich wychowanków instytucjonalnej pieczy
zastępczej, którzy zostali umieszczeni w rodzinnej pieczy zastępczej
na przestrzeni całego analizowanego okresu mieścił się w przedziale od 11,4%
w pierwszym półroczu 2017 r. do 32,3% w drugim półroczu 2013 r.
W analizowanym okresie różnica pomiędzy skrajnymi wartościami
wspomnianego wskaźnika wyniosła 20,9%. Z kolei odsetek niepełnoletnich
wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej, którzy zostali umieszczeni
w innych formach instytucjonalnej pieczy zastępczej na przestrzeni całego
badanego okresu mieścił się w przedziale od 21,7% w drugim półroczu 2018 r.
do 43,3% w pierwszym półroczu 2014 r. W analizowanym okresie różnica
pomiędzy skrajnymi wartościami wspomnianego odsetka wyniosła 21,6%.
80
W analizowanym okresie znacznie spadł natomiast odsetek przysposobionych
wychowanków instytucjonalnej pieczy zastępczej z 18,8% w pierwszym
półroczu 2013 r. do 2,4% ogółu niepełnoletnich wychowanków opuszczających
instytucjonalną pieczę zastępczą w drugim półroczu 2018 r. (spadek o 16,4
punktu procentowego względem początku analizowanego okresu).
6.4 Ośrodki adopcyjne.
W województwie pomorskim funkcjonują dwa ośrodki adopcyjne tj.
Pomorski Ośrodek Adopcyjny, będący jednostką budżetową Województwa
Pomorskiego oraz Ośrodek Adopcyjny Fundacji „Dla Rodziny” prowadzony
na zlecenie Zarządu Województwa Pomorskiego.
Na przestrzeni ostatnich 6 lat na terenie województwa pomorskiego odnotowano
znaczny, choć nieregularny w całym tym okresie, spadek liczby kwalifikacji
dzieci do przysposobienia ze 115 w pierwszej połowie 2013 r. do 76 w drugiej
połowie 2018 r. (spadek o 39 względem początku analizowanego okresu).
Analogicznie do spadku liczby kwalifikacji dzieci do przysposobienia,
w analizowanym przedziale czasowym odnotowano również na terenie naszego
województwa spadek liczby dzieci przysposobionych z 73 w pierwszej połowie
2013 r. do 45 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 28 względem początku
analizowanego okresu).
Wykres 35. Liczba dzieci przysposobionych w woj. pomorskim w latach 2013 – 2018.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań WRiSPZ-P za lata: 2013 – 2018.
81
W analizowanym okresie na terenie województwa pomorskiego odnotowano
niewielki spadek liczby szkoleń przeprowadzonych przez ośrodki adopcyjne
dla kandydatów na rodziny przysposabiające z 94 w pierwszej połowie 2013 r.
do 83 w drugiej połowie 2018 r. (spadek o 11 względem początku
analizowanego okresu). Stwierdzono natomiast znaczny spadek liczby opinii
kwalifikacyjnych dla kandydatów do przysposobienia, wydanych przez ośrodki
adopcyjne ze 125 w pierwszej połowie 2013 r. do 58 w drugiej połowie 2018 r.
(spadek o 67 względem początku analizowanego okresu).
6.5 Gminne programy wspierania rodziny.
Zgodnie z art. 176 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastępczej do zadań własnych gminy należy
opracowywanie i realizacja 3-letnich programów wspierania rodziny.
Na dzień 31 grudnia 2018 r. stwierdzono brak aktualnych programów
w przypadku 2 gmin.
Prowadzony przez Wydział Polityki Społecznej Pomorskiego Urzędu
Wojewódzkiego w Gdańsku monitoring realizacji zadań gmin w zakresie
opracowywania i realizacji programów wspierania rodziny wykazał brak
ciągłości w uchwalaniu przedmiotowych programów w niektórych gminach.
W przypadku 15 gmin daty przyjęcia kolejnych programów były dość odległe
(od roku do 3 lat).
Ponadto przeprowadzone kontrole i analiza tych programów wykazały też inne
nieprawidłowości w tym zakresie: powoływanie się na nieprawidłową podstawę
prawną w sprawie uchwalenia programu; brak informacji o możliwych formach
wsparcia rodziny, takich jak: placówki wsparcia dziennego oraz rodziny
wspierające; brak podejmowanych działań dotyczących zwiększenia form
wsparcia rodziny w przypadkach, gdy na terenie gminy zwiększa się liczba
rodzin korzystających ze wsparcia ośrodka pomocy społecznej z uwagi
na problemy opiekuńczo-wychowawcze; brak informacji nt. liczby dzieci
82
umieszczanych w pieczy zastępczej i planowanych działaniach mających
na celu przeciwdziałanie temu zjawisku.
6.6 Powiatowe programy rozwoju pieczy zastępczej.
Zgodnie z art. 180 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastępczej do zadań własnych powiatu należy
opracowywanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących
rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin
zastępczych zawodowych. Na dzień 31 grudnia 2018 r. nie stwierdzono braku
przedmiotowego programu w powiatach na terenie województwa pomorskiego.
Analiza powiatowych programów rozwoju pieczy zastępczej wykazała jednak
obszary wymagające większego dopracowania i uszczegółowienia, a dotyczące:
określania corocznych limitów rodzin zastępczych zawodowych, liczby dzieci
w pieczy zastępczej, instytucjonalnej pieczy zastępczej, koordynatorów
rodzinnej pieczy zastępczej oraz zakresu współpracy z gminnymi ośrodkami
pomocy społecznej.
7. Polityka prorodzinna.
7.1 Realizacja „Programu 500 plus”.
Program 500+ a demografia.
Program 500 plus to główny i najważniejszy instrument polityki
prorodzinnej w naszym kraju od 2016 roku. Ma on zmniejszyć obciążenia
finansowe rodzin związane z wychowywaniem dzieci, a tym samym zachęcać
do podejmowania decyzji o posiadaniu ich większej liczby.
Jednak faktyczny wpływ tego instrumentu na sytuację demograficzną kraju
i poszczególnych regionów będzie zapewne możliwy do określenia po dłuższym
okresie jego realizacji. Trzyletni okres funkcjonowania programu nie stanowi
jeszcze podstawy do wyznaczenia stabilnego trendu w tym zakresie.
83
Potwierdzają to informacje dotyczące nowych urodzeń w naszym województwie
– po niewielkim wzroście w roku 2017, w roku 2018 nastąpił ich nieznaczny
spadek. Dane za 2018 rok wskazują bowiem, iż w województwie pomorskim
urodziło się ogółem 25 983 dzieci tj. o 855 mniej niż w roku poprzednim.
Jak te liczby przedstawiały się w poszczególnych szpitalach naszego
województwa przedstawia poniższy wykres.
Wykres 36. Urodzenia żywe w wybranych szpitalach woj. pomorskiego w latach
2016 – 2018.
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
Z danych GUS wynika, że przyrost naturalny w województwie
pomorskim na 1000 ludności w 2018 roku wynosił 1,76 (dla porównania
w roku 2017 – 2,51, w roku 2016 - 2,04). Współczynnik dzietności
w województwie pomorskim w 2018 roku, określający liczbę urodzonych dzieci
przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat), wynosił
1,598 (dla porównania w roku 2017 – 1,625, a w roku 2016 – 1,506).
84
Wnioski o świadczenia 500+.
W 2018 roku złożono 171 391 wniosków o przyznanie prawa
do świadczenia wychowawczego, tj. o około 7 % więcej wniosków niż w roku
ubiegłym. Od początku „Programu” tj. od 1 kwietnia 2016 r. do 31 grudnia
2018 r. pracownicy jednostek realizujących wypłatę świadczeń 500+ przyjęli
518 596 wniosków o ustalenie prawa do wsparcia.
Wykres 37. Liczba wniosków o przyznanie prawa do świadczenia wychowawczego
– 2017 i 2018 rok.
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze (woj. pomorskie, stan na
31 grudnia 2018 roku).
Według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. świadczeniem wychowawczym
objętych było 150 795 rodzin, z tego: 76 279 rodzin pobierało świadczenie na
pierwsze lub jedyne dziecko, 74 516 rodzin na drugie i kolejne dzieci.
Proporcje te ukazuje poniższy wykres.
85
Wykres 38. Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze – 2018 rok.
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
Z 76 279 rodzin objętych „Programem”, pobierających świadczenie
na pierwsze/jedyne dziecko, wysokiemu kryterium dochodowemu (tj. 1200 zł
netto ze względu na obecność w rodzinie dziecka niepełnosprawnego) podlegało
9 392 rodzin (około 12%). Dla pozostałych 66 887 (88%) rodzin kryterium
dochodowe wynosiło 800 zł netto.
Wykres 39. Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko wg
kryterium dochodowego– 2018 rok.
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
86
Wśród wszystkich rodzin otrzymujących wsparcie finansowe w ramach
„Programu 500 plus” najwięcej pobiera to świadczenie na 1 dziecko (61%).
Rodziny objęte tym wsparciem na dwoje dzieci stanowiły 27%. Natomiast
udział rodzin wielodzietnych, pobierających świadczenie wychowawcze na troje
i więcej dzieci wynosił około 12% wszystkich rodzin otrzymujących pomoc.
Wykres 40. Rodziny pobierające świadczenie wychowawcze wg ilości dzieci, na które to
świadczenie jest pobierane – 2018 rok.
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
Według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. w województwie pomorskim
świadczenie wychowawcze otrzymywali rodzice/opiekunowie dla około 274
tys. dzieci. Od 1 kwietnia 2016 roku do 31 grudnia 2018 r. wypłacono
8 195 603 świadczeń wychowawczych łącznie w formie pieniężnej, rzeczowej
(najczęściej: żywność, ubrania, lekarstwa) i opłacania usług (między innymi:
opłacanie żłobka, przedszkola, kosztów internatu, wykupienie obiadów, zapłata
czynszu). W samym roku 2018 wypłacono 2 927 918 wszystkich świadczeń
wychowawczych, z tego 1506 świadczeń niepieniężnych. Świadczenia
87
niepieniężne stanowiły około 0,05 % wszystkich wypłaconych w 2018 roku
świadczeń.
Warto zauważyć, że okres świadczeniowy 2018/2019 był ostatnim
okresem w którym świadczenie wychowawcze na pierwsze lub jedyne dziecko
wypłacane było ze względu na sytuację materialną rodziny tj. kryterium
dochodowe. W wyniku nowelizacji w 2019 roku ustawy o pomocy państwa
w wychowywaniu dzieci „Program” Rodzina 500 plus został rozszerzony
i objął wszystkie dzieci oraz młodzież do 18. roku życia. Była to największa
zmiana w „Programie” od momentu jego wprowadzenia w 2016 roku. Prawo
do wypłaty środków w kolejnym okresie świadczeniowym trwającym
od 1 października 2019 roku do 31 maja 2021 roku przestało zależeć
od dochodów uzyskiwanych przez rodzinę. Formularz wniosku został znacznie
uproszczony i skrócony. Dzieci włączone w „Program” po raz pierwszy
otrzymywały wyrównanie już od 1 lipca 2019 roku. Znaczącą zmianą
dla rodziców samotnie wychowujących dzieci stało się zniesienie konieczności
ustalenia alimentów na dziecko od drugiego z rodziców. Nabór wniosków
o przyznanie świadczenia wychowawczego „na nowych zasadach”, czyli bez
kryterium dochodowego, ruszył od 1 lipca 2019 roku – w wersji elektronicznej,
oraz od 1 sierpnia 2019 roku – papierowo.
Tak ogromna zmiana w polityce rodzinnej była intensywnie oczekiwana przez
rodziców i opiekunów dzieci od dłuższego czasu.
7.2 Rządowy program „Dobry Start”.
Uchwałą nr 80 Rady Ministrów z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie
ustanowienia rządowego programu „Dobry start” (M.P. poz. 514),
ustanowiono rządowy program wsparcia rodzin z dziećmi w ponoszeniu
wydatków związanych z rozpoczęciem roku szkolnego. Stanowi on 300 złotych
jednorazowego wsparcia dla wszystkich uczniów rozpoczynających rok
szkolny. Program obejmuje dzieci wychowujące się zarówno w rodzinach, jak
88
i te przebywające w pieczy zastępczej. Rodziny otrzymują świadczenie bez
względu na dochód.
W 2018 r., będącym pierwszym rokiem obowiązywania programu „Dobry
start” w województwie pomorskim rodzice, opiekunowie faktyczni,
opiekunowie prawni oraz osoby uczące się złożyły łącznie 198 768 wniosków
o przyznanie świadczenie, na podstawie których przyznano łącznie 281 343
świadczeń, w tym, 98 w związku ze sprawowaniem opieki naprzemiennej
nad dzieckiem.
Na realizację Programu „Dobry Start” w 2018 r. gminy łącznie wydatkowały
87 132 000 zł. Do opiekunów faktycznych, opiekunów prawnych oraz osób
uczących się w województwie pomorskim w ramach Programu trafiło łącznie
84 332 700 zł. Koszty obsługi Programu w gminach łącznie wyniosły
2 799 300 zł.
Z ogólnej liczy wniosków na to świadczenie, w pierwszym roku
obowiązywania programu, do organów właściwych wpłynęło łącznie 2 626
wniosków o przyznanie świadczenia dobry start od rodzin zastępczych, osób
prowadzących rodzinne domy dziecka, dyrektorów placówek opiekuńczo -
wychowawczych i dyrektorów regionalnych placówek opiekuńczo –
terapeutycznych. Na podstawie wspomnianych powyżej wniosków przyznano
3 733 świadczeń na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej. Na ich realizację
w 2018 r. powiaty łącznie wydatkowały 1 555 000 zł. Do rodzin zastępczych,
osób prowadzących rodzinne domy dziecka, dyrektorów placówek opiekuńczo -
wychowawczych i dyrektorów regionalnych placówek opiekuńczo –
terapeutycznych. w województwie pomorskim w ramach Programu trafiło
łącznie 1 119 000 zł na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej. Koszty obsługi
Programu w powiatach łącznie wyniosły 35 000 zł.
Zestawiając liczbę przyznanych świadczeń z poszczególnymi formami
pieczy zastępczej, w których umieszczone są dzieci, na które przyznano
świadczenie, należy wskazać, że największym beneficjentem programu
89
są rodziny zastępcze spokrewnione, do których trafiła 1/3 ogółu świadczeń
przyznanych na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej.
8. Polityka senioralna.
W sytuacji ostatnich trendów demograficznych, których przejawem jest
starzenie się naszego społeczeństwa, głównym celem prowadzonej od kilki lat
polityki senioralnej w Polsce jest zapewnienie naszym obywatelom w wieku
poprodukcyjnym z jednej strony dobrych warunków aktywnego starzenia się
i prowadzenia w dalszym ciągu samodzielnego życia, a z drugiej strony, gdy ta
aktywność i samodzielność jest niemożliwa, odpowiedniej opieki. Cele te
materializują się w Programach: „Senior+” oraz „Opieka 75+”.
8.1. Program „Senior +” .
Celem strategicznym tego rządowego Programu jest wsparcie aktywnego
uczestnictwa w życiu społecznym seniorów poprzez rozbudowę infrastruktury
ośrodków wsparcia w środowisku lokalnym oraz zwiększenie miejsc
w placówkach „Senior+” poprzez dofinansowanie działań jednostek samorządu
w rozwoju na ich terenie sieci Dziennych Domów „Senior+” i Klubów
„Senior+”.
Program adresowany jest do nieaktywnych zawodowo osób w wieku 60+.
Funkcjonowanie Dziennego Domu „Senior+” zapewnia stałe dzienne wsparcie,
w ramach którego można skorzystać z bogatej oferty usług: socjalnych (w tym
posiłek), edukacyjnych, kulturalno-oświatowych, aktywności ruchowej,
kinezyterapii, zajęć sportowo-rekreacyjnych, aktywizujących społecznie, terapii
zajęciowej. Działalność Klubu „Senior+” polega na motywowaniu seniorów
do działań na rzecz samopomocy. Klub „Senior+” ze względu na elastyczność
funkcjonowania pozwala na lepsze dostosowanie oferty wsparcia do potrzeb
seniorów.
90
W 2018r. w ramach Program utworzono 4 Dzienne Domy Senior+ oraz
9 Klubów Senior+. Łączna suma dofinansowania, z środków rządowych,
jaką przekazano (na podstawie umów) samorządom na ten cel to kwota
2 900 000 zł. W kolejnej edycji Programu czyli w roku 2019 Wojewoda
Pomorski podpisał umowy z jednostkami samorządu terytorialnego
na utworzenie kolejnych 9 placówek Senior + (1 Dzienny Dom i 8 Klubów).
Łączna kwota dotacji jaka została przekazana na ten cel wyniosła 2 821 755,
13 zł (1 samorząd zrezygnował z dotacji w edycji 2019).
Reasumując, w latach 2015-2019 w województwie pomorskim w ramach
realizacji Programu 31 gmin otrzymało dofinansowanie z budżetu państwa
na utworzenie i funkcjonowanie 14 Dziennych Domów i 25 Klubów Senior +.
Poniżej tabela, która przedstawia rozmieszczenie obu rodzajów placówek
w poszczególnych powiatach i gminach.
Tabela 15. Domy i kluby Senior+ w woj. pomorskim.
Powiat Dzienny Dom
Senior + Klub Senior + Liczba
uczestników Data Utworzenia
bytowski Tuchomie 15 2015
bytowski Parchowo 16 2019
bytowski Czarna Dąbrówka 40 2019
chojnicki Czersk 20 2015
człuchowski Koczała 20 2018
człuchowski Rzeczenica 15 2017
człuchowski Człuchów 15 2019
Gdańsk Gdańsk 15 2016
Gdańsk Gdańsk 30 2015
gdański Kolbudy 15 2018
gdański Kolbudy II 15 2019
gdański Przywidz 20 2019
Gdynia Gdynia 40 2018
kartuski Chmielno 15 2018
kościerski Kościerzyna 15 2018
kościerski Stara Kiszewa 15 2018
kwidzyński Kwidzyn 25 2017
kwidzyński Ryjewo 30 2018
kwidzyński Sadlinki 30 2018
lęborski Wicko 30 2018
nowodworski Nowy Dwór Gdański 20 2018
pucki Puck 20 2015
słupski Słupsk 29 2017
słupski Smołdzino 15 2019
starogardzki Skarszewy 30 2015
91
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
8.2. Program „Opieka 75 +” .
W listopadzie 2017 r. Minister Rodziny , Pracy i Polityki Społecznej
podpisała Program „Opieka 75+” na 2018 rok, który został opracowany
w odpowiedzi na wyzwania, jakie stawiają przed Polską zachodzące procesy
demograficzne, prowadzące do starzenia się społeczeństwa. Niekorzystna
sytuacja demograficzna jest szczególnie widoczna w małych gminach,
w których proces starzenia się zachodzi znacznie szybciej niż w skali kraju.
Celem Programu jest pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb
życiowych oraz zapewnienie kontaktów z otoczeniem poprzez zwiększenie
dostępności do usług opiekuńczych oraz specjalistycznych usług opiekuńczych
(z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami
psychicznymi) dla osób samotnych w wieku 75 lat i więcej.
Adresatami Programu w pierwszej fazie były gminy świadczące usługi
opiekuńcze w ramach zadań własnych obowiązkowych, posiadające
na swoim terenie do 20 tys. mieszkańców, następnie poszerzono katalog gmin
do 40 tys. i 60 tys. mieszkańców.
Gmina może skorzystać z dofinansowania ze środków budżetu
państwa w wysokości 50% kosztów realizacji zadania, jeżeli samodzielnie
starogardzki Skarszewy 20 2017
starogardzki Starogard Gdański
30 2018
sztumski Dzierzgoń 25 2019
sztumski Dzierzgoń 25 2017
sztumski Mikołajki Pomorskie 20 2018
sztumski Sztum 30 2017
tczewski Pelplin - Kulice 15 2015
tczewski Pelplin 15 2016
tczewski Pelplin-Lignowy 15 2018
tczewski Pelplin-Rajkowy 15 2017
tczewski Tczew 30 2017
tczewski Morzeszczyn 20 2019
wejherowski Linia bez dofinansowania
od 2019
15 2018
wejherowski Reda 15 2019
92
realizuje usługi opiekuńcze poprzez opiekunki zatrudnione na umowę
o pracę.
W początkowej fazie do Programu „Opieka 75+” w woj. pomorskim
przystąpiło 8 gmin liczących do 20 tys. mieszkańców, z których 5
zrezygnowało, ponieważ wystąpiły trudności z zatrudnieniem opiekunek
z powodu ich braku na terenie gminy lub sąsiadującej gminy. Ostatecznie
w 2018 roku Program realizowało 13 gmin wiejskich i miejskich, które
wydatkowały środki z budżetu państwa w wysokości 184 783 zł.
9. Projekt „Wsparcie dla cudzoziemców spoza Unii Europejskiej
w województwie pomorskim w latach 2018 – 2020” współfinansowany
w ramach Programu Krajowego Funduszu Azylu, Migracji i Integracji
(FAMI).
Projekt ma na celu zapewnienie kompleksowego wsparcia cudzoziemcom
spoza Unii Europejskiej (w tym pochodzenia polskiego) – szczególnie
w zakresie zapewnienia doradztwa i pomocy w kwestiach legalizacji pobytu,
administracyjnych i prawnych, przysługujących praw pracowniczych, doradztwa
i pomocy integracyjnej, opieki zdrowotnej, psychologicznej i socjalnej, opieki
nad dziećmi, aktywizacji zawodowej, nabywania kompetencji językowych oraz
adaptacji i integracji z polskim społeczeństwem. Istotnym elementem projektu
jest też rozwijanie i aktualizacja spójnej strategii integracyjnej na terenie
województwa oraz zapewnienie specjalistycznych szkoleń dla koalicjantów -
pracowników różnych instytucji zaangażowanych w projekt: nauczycieli,
przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej, powiatowych urzędów pracy oraz
innych instytucji i organizacji. Realizacja zamierzonych celów zawiera się
w czternastu zadaniach realizowanych w okresie grudzień 2018 - luty 2021.
Wartość całego projektu wynosi: 2.801.334 zł, w tym wkład FAMI: 2.101.000 zł
oraz wkład budżetu państwa: 700.334 zł
93
Większość działań została uruchomiona już w roku 2019. Realizacja
projektu polegała na wdrożeniu następujących przedsięwzięć:
Prowadzenie punktów informacyjno-doradczych - punkty działają
całorocznie do końca funkcjonowania projektu i świadczą bezpłatną pomoc
dla cudzoziemców. W ramach każdego punktu jest prowadzona działalność
zapewniająca doradztwo i pomoc w kwestiach legalizacji pobytu,
administracyjnych i prawnych, przysługujących praw pracowniczych, doradztwa
i pomocy integracyjnej, opieki zdrowotnej, psychologicznej i socjalnej, opieki
nad dziećmi oraz łączenia rodzin. Punkty informacyjno-doradcze utworzono
w 6 gminach woj. pomorskiego (wykaz w tabeli poniżej). Każdy punkt jest
prowadzony przez osoby w charakterze specjalisty ds. doradztwa i pomocy
integracyjnej. Pozostali zatrudnieni specjaliści to: prawnik, tłumacz, psycholog,
osoba zapewniająca opiekę nad dzieckiem (np. na czas załatwienia przez
cudzoziemca spraw w urzędzie, instytucji itp.). Dopuszcza się udzielenie
1 osobie różnego wsparcia w ramach usług specjalistycznych. Do końca
czerwca 2019r. z usług punktów skorzystało ponad 70 osób. Realizator: Caritas
Archidiecezji Gdańskiej.
Tabela 16. Lista punktów informacyjno-doradczych w województwie pomorskim.
Lp. Miejscowość Dane teleadresowe
1 Gdańsk ul. Dobra 8, 80-746 Gdańsk, tel. 533-327-348
2 Gdynia ul. Jęczmienna 8, 81-089 Gdynia, tel. 533-327-359
3 Kartuzy ul. 3 Maja 2/14, 83-300 Kartuzy, tel. 533-327-368
4 Starogard Gdański ul. Rycerska 5, 83-200 Starogard Gdański, tel. 533-
327-342
5 Chojnice ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 30 A, 89-600
Chojnice, tel. 533-327-369
6 Słupsk ul. Krasińskiego 7, 76-200 Słupsk, tel. 533-327-349
94
Kursy języka polskiego dla dorosłych – są prowadzone na różnych poziomach
nauczania. Poziom nauczania języka polskiego jest dostosowany
do zgłoszonych potrzeb cudzoziemców. Zajęcia odbywają się w miejscu
największego skupiska cudzoziemców (Gdańsk, Sopot, Gdynia). Większość
kursów będzie się odbywać w aglomeracji Trójmiasta, pozostałe – adekwatnie
do stwierdzonych potrzeb. Ilość kursów w trakcie trwania całego projektu: 32.
W roku 2019 planuje się realizację 16 kursów. Pierwsze dwa kursy ruszyły pod
koniec czerwca, ilość uczestników w I półroczu 2019r: 24 osoby. Realizator:
Accent School of Polish.
Kursy metodyczne nauki języka polskiego jako języka obcego dla
nauczycieli pracujących w województwie pomorskim – planowana jest
realizacja 6 kursów do końca 2019 roku. Celem tego działania jest wyposażenie
nauczycieli w wiedzę, kompetencje i umiejętności umożliwiające samodzielną
realizację zajęć edukacyjnych z uczniami cudzoziemskimi, nie posiadającymi
żadnej znajomości języka polskiego lub na niewielkim poziomie. Łączna ilość
nauczycieli: minimum 60 osób.
Pierwszy kurs ruszył pod koniec czerwca, ilość uczestników w I półroczu 2019r:
16 osób. Realizator: Stowarzyszenie Vox Humana i Fundacja Obywatelska
Perspektywa.
Nauka j. polskiego jako obcego dla dzieci - działanie jest skierowane do szkół,
w których jest dużo uczniów nie znających języka polskiego a pula
przyznawanych szkołom godzin dodatkowych jest zbyt mała. Lekcje są
prowadzone przez nauczycieli z danej szkoły lub zatrudnionych z zewnątrz.
Pierwsze zajęcia ruszyły na początku czerwca, ilość uczestników w I półroczu
2019r: 16 osób. Łączna ilość dzieci objętych wsparciem: minimum 80 osób.
Realizator: Stowarzyszenie Vox Humana i Fundacja Obywatelska Perspektywa.
95
Tabela 17. Wykaz szkół objętych wsparciem w ramach zadania.
L.p. Typ szkoły Numer szkoły Adres szkoły
1 podstawowa SP nr 57* ul. Aksamitna 8, 80-858 Gdańsk
2 podstawowa SP nr 81* ul. Siedleckiego 14, 80-299 Gdańsk
3 podstawowa SP nr 50 ul. Grobla IV 8, 80-837 Gdańsk
4 podstawowa SP nr 65 ul. Śluza 6, 80-770 Gdańsk
5 podstawowa SP nr 11 ul. Stryjewskiego 28, 80-620 Gdańsk
6 podstawowa SP nr 60 ul. Chłopska 64, 80-350 Gdańsk
7 podstawowa SP nr 52 ul. Kościuszki 11, 80-427 Gdańsk
8 podstawowa SP nr 5 ul. Meissnera 9, 80-462 Gdańsk
* - szkoły z oddziałami przygotowawczymi.
Zajęcia wyrównawcze dla dzieci - zajęcia pozwalają uczniom cudzoziemskim
na nadrobienie zaległości szkolnych, pomoc w specjalistycznym słownictwie
i wsparcie w odrabianiu prac domowych oraz opanowywaniu materiału
szkolnego. Zajęcia wyrównawcze są rozdysponowane w podobny sposób jak
lekcje języka polskiego – czyli w tych szkołach, gdzie dzieci cudzoziemskich
jest najwięcej a możliwości realizacji takiego wsparcia niewielkie.
Pierwsze zajęcia ruszyły na początku czerwca, ilość uczestników w I półroczu
2019r: 16 osób. Łączna ilość dzieci objętych wsparciem: minimum 80 osób.
Wykaz szkół objętych wsparciem w ramach zadania: te same co w działaniu
nauka j. polskiego jako obcego dla dzieci.
Realizator: Stowarzyszenie Vox Humana i Fundacja Obywatelska Perspektywa.
Główne działania i perspektywy na kolejny okres realizacji Projektu:
W ramach przedmiotowego Projektu planowane są w 2 połowie 2019 oraz
kolejnym roku następujące działania:
- Kursy adaptacyjne – mają na celu włączenie obywateli państw trzecich
zamieszkujących na terenie województwa pomorskiego do aktywnego życia
lokalnych społeczności, poszerzanie ich wiedzy na temat kultury, tradycji,
prawa i historii kraju przyjmującego. Realizacja kursów: od lipca 2019r.
96
- Doradztwo zawodowe oraz tłumaczenia przysięgłe – w ramach tego
działania cudzoziemcy będą mogli skorzystać ze wsparcia doradcy zawodowego
oraz tłumaczy przysięgłych w punktach informacyjno-doradczych. Działanie
rozpocznie się od września 2019r.
- Zajęcia nt. tradycji, historii i kultury polskiej dla dzieci w szkołach -
planowane wsparcie na rok szkolny 2019-2020.
- Spotkania warsztatowo-sieciujące dla koalicjantów - zajęcia przeznaczone
dla przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej, Powiatowych Urzędów Pracy
oraz instytucji współpracujących np. Kuratorium Oświaty i przedstawicieli
szkół, organizacji pozarządowych oraz pozostałych koalicjantów.
- Organizacja konferencji dla koalicjantów - w formule: 1 konferencja w roku
2020 i 1 konferencja w roku 2021. Łącznie 160-180 osób. Celem konferencji
jest integracja środowiska zawodowego szeroko rozumianych koalicjantów.
- Zajęcia konsultantów kulturowych w szkołach - konsultanci będą pracować
z nauczycielami, dyrektorami szkół, psychologami, pedagogami ze szkół
z całego województwa pomorskiego. Planowane zatrudnienie 2 osób
realizujących działania w różnych szkołach.
- Zajęcia adaptacyjne i rekreacyjno-integracyjne dla rodzin - w ramach
działania zaplanowano realizację 4 weekendowych spływów kajakowych
w okresie wakacji z elementami rekreacji i zajęć sportowo-integracyjnych.
Zajęcia przeznaczone są dla rodzin cudzoziemskich oraz polskich.
- Zatrudnienie asystentów j. ukraińskiego – w wybranych szkołach uczących
cudzoziemców. Planowane jest zatrudnienie asystentów do końca trwania
projektu.
- Wydanie przewodnika dla cudzoziemców oraz inne działania
o charakterze informacyjno-promocyjnym - przewodnik ma ułatwić
trafiającym na Pomorze cudzoziemcom uzyskać kompendium wiedzy
przydatnej do adaptacji w naszym województwie. Publikacja zostanie wydana
w języku rosyjskim, ukraińskim i angielskim.
97
10. Wsparcie osób niepełnosprawnych.
10.1. Programy realizowane w ramach Solidarnościowego Funduszu
Wsparcia Osób Niepełnosprawnych (SFWON).
W dniu 1 stycznia 2019 r. powstał państwowy fundusz celowy pn.
Solidarnościowy Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych, zwany
„Funduszem Solidarnościowym”, którego głównym celem jest wsparcie
społeczne osób niepełnosprawnych.
W pierwszym roku funkcjonowania fundusz solidarnościowy jest zasilany
przede wszystkim z części składki odprowadzanej od wynagrodzeń na Fundusz
Pracy. Składka odprowadzana przez pracodawców od wynagrodzenia wynosi
2,45%. Po zmianie składka nadal pobierana jest w tej samej wysokości, z tym że
0,15% trafia bezpośrednio do funduszu solidarnościowego. Dzięki temu pomoc
osobom niepełnosprawnym zwiększa się o ok. 650 mln złotych rocznie.
Zasadniczym źródłem finansowania funduszu wsparcia osób niepełnosprawnych
jest danina solidarnościowa. Będą ją płaciły co roku te osoby fizyczne, których
dochody w danym roku podatkowym przekroczą 1 mln zł. Wysokość daniny
solidarnościowej wyniesie 4% nadwyżki tej kwoty.
Po raz pierwszy daninę najbogatsi podatnicy zapłacą w 2020 roku od dochodów
uzyskanych w 2019 roku. W efekcie w 2020 roku do Solidarnościowego
Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych trafi ok. 1,15 mld zł. Razem
z częścią składki na fundusz pracy rząd przeznaczy w ramach funduszu
wsparcia osób niepełnosprawnych ok. 1,8 mld zł.
10.1.1. Program „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych”.
Program ma na celu zwiększenie dostępności do usług opiekuńczych,
w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób niepełnosprawnych
ze znacznym stopniem niepełnosprawności w wieku do 75 lat, a także dla dzieci
do 16 roku życia z orzeczeniem o niepełnosprawności ze szczególnymi
wskazaniami, tj. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej
98
osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej
egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna
dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, z wyłączeniem
specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Dla gmin przewiduje się dofinansowanie do 50% kosztów przeznaczonych
na organizację usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług
opiekuńczych, co umożliwi gminom zwiększenie godzin usług opiekuńczych.
Dla województwa pomorskiego zostało przyznane dofinansowanie na realizację:
Tabela 18. Usługi opiekuńcze - Środki finansowe z SFWON na 2019 rok w PLN.
Jednostka
Usługi opiekuńcze dla
osób
niepełnosprawnych
Specjalistyczne usługi opiekuńcze
dla osób niepełnosprawnych
Gminy 256 164 39 600
Miasta - Gminy 233 961 9 000
Miasta 2 650 896 132 347
Ogółem
województwo 3 303 955 180 947
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
10.1.2. Program „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2019
Program kierowany jest do dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności
oraz osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, których członkowie
rodzin lub opiekunowie sprawujący bezpośrednią opiekę, wymagają wsparcia
w postaci doraźnej, krótkotrwałej przerwy w sprawowaniu opieki oraz
podniesienia swoich umiejętności i wiedzy w zakresie opieki na tym osobami.
Program ograniczony jest do dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie
ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej
osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej
egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna
dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
99
W ramach Programu gmina/powiat może otrzymać wsparcie finansowe
na koszty realizacji zadania świadczonego w formie usług opieki
wytchnieniowej w wysokości do 80% kosztów realizacji tych usług.
Dla województwa pomorskiego zostało przyznane dofinansowanie na realizację:
Tabela19. Opieka Wytchnieniowa - Środki finansowe z SFWON na 2019 rok w PLN.
Jednostka Moduł I – pobyt
dzienny
Moduł II – pobyt
całodobowy
Moduł III –
specjalistyczne
poradnictwo
Gminy 415 200 4 032
Miasta – Gminy 265 776 4 032 23 712
Miasta 848 920 185 472 103 840
Ogółem województwo 1 529 896 193 536 127 552
Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
10.1.3. Program "Centra opiekuńczo-mieszkalne"
Z programu korzystać mogą gminy i powiaty chcące utworzyć Centra
opiekuńczo-mieszkalne lub zlecić ich prowadzenie organizacjom
pozarządowym. Program jest realizowany od 1 lipca 2019 roku. Na jego
realizacje w bieżącym roku przeznaczono 50 mln złotych.
Celem utworzenia Centrów opiekuńczo-mieszkalnych jest uzupełnienie systemu
wsparcia osób niepełnosprawnych, poprzez stworzenie dodatkowej usługi
w postaci zapewnienia możliwości zamieszkiwania w formie pobytu dziennego
lub całodobowego.
Osoby, do których kierowany jest Program, obok różnorodnego wsparcia
(w tym w zakresie potrzeb zdrowotnych, pielęgnacyjnych, zapobiegania
wtórnym powikłaniom, stymulowania i rozwijania sprawności ruchowej,
kompetencji poznawczych oraz społecznych), będą miały zapewnioną
możliwość niezależnego/samodzielnego i godnego funkcjonowania na miarę
swoich potrzeb. Potrzeby te mają właśnie zaspakajać Centra opiekuńczo-
mieszkalne. Program adresowany jest do gmin i powiatów, które zorganizują
100
usługi zamieszkiwania w formie pobytu dziennego lub całodobowego
w przedmiotowych Centrach.
Do tej pory do Wojewody Pomorskiego wnioski złożyło 10 jednostek
samorządu terytorialnego.
Po dokonaniu oceny formalnej i merytorycznej zgodnie z kryteriami zawartymi
w art. 13 ust.6 ustawy z dnia 23 października 2018 r. o Solidarnościowym
Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych oraz wytycznymi zawartymi
w Programie wysłano do zatwierdzenia przez Ministra wnioski z następujących
jednostek: Gmina Wiejska Borzytuchom, Gmina Wiejska Przechlewo, Gmina
Wiejska Kołczygłowy, Gmina Miejska Człuchów, Gmina Miejska Rumia oraz
Gmina Miejska Kępice.
10.1.4. Program "Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej"
Minister Rodziny Pracy i Polityki Społecznej Pani Bożena Borys-Szopa
w dniu 19 września 2019 r. podpisała Program "Asystent osobisty osoby
niepełnosprawnej" adresowany do osób niepełnosprawnych posiadających
orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
O środki na realizację usług asystenta w ramach Programu mogą ubiegać się
jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminnego i powiatowego, które
w ramach programu mogą otrzymać wsparcie finansowe w wysokości
do 100% kosztów realizacji.
Pierwsza edycja Programu jest realizowana od 1 października 2019 r.
do 31 grudnia 2020 roku. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
(MRPiPS) na realizację tego Programu przeznaczy w tym roku kwotę 30 mln
zł, a w przyszłym - 50 mln zł.
Celem Programu jest wprowadzenie usługi asystenta jako formy
ogólnodostępnego wsparcia dla osób niepełnosprawnych posiadających
orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Osoby
101
te będą miały możliwość skorzystania z pomocy asystenta m.in. przy
wykonywaniu codziennych czynności czy podejmowaniu aktywności
społecznej. Program ma na celu również przeciwdziałanie dyskryminacji
i wykluczeniu społecznemu ww. osób niepełnosprawnych poprzez umożliwienie
im uczestnictwa w wydarzeniach społecznych, kulturalnych czy sportowych.
Do zadań asystenta należeć będą m.in. pomoc w wyjściu, powrocie oraz
w dojazdach np. na rehabilitację i zajęcia terapeutyczne lub do ośrodków
kultury, pomoc w zakupach i w załatwieniu spraw urzędowych.
10.2. Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych - Zakłady Pracy
Chronionej, Zakłady Aktywności Zawodowej w woj. pomorskim.
Przedsiębiorstwa, które gwarantują miejsca pracy dla osób
niepełnosprawnych, a zatrudnione w nich osoby z niepełnosprawnością znajdują
zatrudnienie w specjalnych warunkach, tworzą chroniony rynek pracy.
Zatrudnienie na chronionym rynku pracy charakteryzuje się tym, iż nie
występuje konkurencja pomiędzy osobami sprawnymi i niepełnosprawnymi,
a środowisko pracy dostosowywane jest do psychofizycznych możliwości
zatrudnionego. Podstawowymi rodzajami przedsiębiorstw na chronionym rynku
pracy w Polsce są:
zakłady pracy chronionej (ZPCh),
zakłady aktywności zawodowej (ZAZ).
Pracodawcom prowadzącym zakłady pracy chronionej oraz organizatorom
zakładów aktywności zawodowej przysługują zwolnienia z różnych podatków
i opłat, miesięczne dofinansowania wynagrodzeń osób niepełnosprawnych,
a także inne formy wsparcia finansowego. W przypadku zakładów aktywności
zawodowej, ze środków publicznych dofinansowane jest również ich
utworzenie.
102
Zakłady pracy chronionej.
Zakład pracy chronionej jest jednostką biznesową, która generuje zysk,
a jednocześnie w związku z zatrudnianiem dużej liczby osób niepełnosprawnych
korzysta z szeregu form wsparcia finansowego.
W województwie pomorskim w styczniu 2018 roku w istniejących 76
zakładach pracy chronionej zatrudnionych było 9 496 osób, w tym 7 892 osoby
niepełnosprawne. Natomiast w grudniu 2018 roku już w 69 zakładach pracy
chronionej zatrudniono 9 472 osoby, w tym 7 832 osoby niepełnosprawne.
Powyższe dane wskazują, że znacząco zmniejsza się ilość zpchr, przy czym nie
ma to znaczącego wpływu na ogólną ilość osób zatrudnionych w zpchr
na terenie województwa. Mniejsze zakłady nie wytrzymują trudnych warunków
przewidzianych ustawą ( z dnia 27 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), a ich spełnienie staje
się coraz trudniejsze zarówno organizacyjnie jak i finansowo. Natomiast duże
zakłady posiadają lepsze zasoby organizacyjne i mogą powiększać zatrudnienie.
Niektórzy z pracodawców wręcz narzekają, że mają trudności poszukując
pracowników z orzeczoną niepełnosprawnością.
Analogiczna tendencja powtórzyła się w roku 2019. Na koniec czerwca br.
funkcjonowało 66 zpchr, a zatrudnienie w nich wyraźnie wzrosło. Ilość
zatrudnionych pracowników wynosiła – 9 803, w tym 8 133 niepełnosprawnych.
Zakłady aktywności zawodowej.
Zakład aktywności zawodowej jest podmiotem ekonomii społecznej,
który nie działa dla osiągnięcia zysku, a ewentualny dochód przeznacza
na działania związane z rehabilitacją swoich niepełnosprawnych pracowników.
Podmiot ten może utworzyć gmina, powiat, fundacja, stowarzyszenie albo inna
organizacja społeczna, która w statucie ma wpisane zadanie rehabilitacji
społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych.
103
Na terenie województwa pomorskiego nie ma dużego zainteresowania taką
formą zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Działają dwa zaz-y ze stabilnym
zatrudnieniem, które w styczniu 2018 r. wynosiło 154 osoby w tym 116 osób
niepełnosprawnych, w grudniu na 154 zatrudnionych było 114 osób
niepełnosprawnych. Podobna sytuacja panuje w roku 2019.
10.3 Ośrodki i organizatorzy turnusów rehabilitacyjnych posiadający wpis
do rejestru prowadzonego przez Wojewodę Pomorskiego.
Do końca pierwszego półrocza 2019 r. w województwie Pomorskim
działało aktualnie aktywnych 61 organizatorów turnusów rehabilitacyjnych
i 91 ośrodków rehabilitacyjnych, organizujących turnusy rehabilitacyjne,
w których uczestniczą osoby korzystające z dofinansowania ze środków
PFRON.
W kompetencji Wojewody jest prowadzenie rejestru ośrodków i rejestru
organizatorów turnusów rehabilitacyjnych i dokonywanie wpisów do tych
rejestrów. Wniosek o wpis do rejestru organizatorów mogą składać osoby
fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne lub inne jednostki
organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, jeżeli przynajmniej
od dwóch lat prowadzą działalność na rzecz osób niepełnosprawnych.
Ośrodki ubiegające się o wpis do rejestru wojewody powinny spełniać
określone standardy (m.in. posiadać baza noclegową i żywieniową dla minimum
20-osobowej grupy osób niepełnosprawnych oraz dla niezbędnej liczby
opiekunów i kadry, gabinet lekarski lub zabiegowy, odpowiednie zaplecze
do realizacji aktywnych form rehabilitacji, infrastrukturę przystosowaną
do określonej grupy osób niepełnosprawnych).
Organizatorzy turnusów zobligowani są do realizacji zakładanego programu
zajęć indywidualnych, grupowych, zapewnienia odpowiedniej kadry oraz stałej
opieki pielęgniarskiej.
104
Jeżeli podmiot (ośrodek lub organizator) spełnia wymagane warunki, wpis
do odpowiedniego rejestru dokonywany jest niezwłocznie.
Organizatorzy turnusów rehabilitacyjnych zobligowani są do corocznego
informowania wojewody o zrealizowanych turnusach rehabilitacyjnych,
w których uczestniczyły osoby korzystające z dofinansowania ze środków
PFRON.
Zgodnie uzyskaną za rok 2018 informacją o organizatorach turnusów
rehabilitacyjnych, w których uczestniczyły osoby niepełnosprawne korzystające
z dofinansowania ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych w województwie pomorskim zorganizowano 495
turnusów stacjonarnych dla 8 239 osób niepełnosprawnych ( w tym głównie
osoby z dysfunkcją narządu ruchu i schorzeniami układu krążenia).
Nie ma widocznej tendencji spadkowej czy zwyżkowej w ilości
organizowanych turnusów rehabilitacyjnych czy osób niepełnosprawnych
uczestniczących na tych turnusach. W analogicznym podsumowaniu za 2017
rok liczba zorganizowanych turnusów rehabilitacyjnych, w których
uczestniczyło 8 196 osób niepełnosprawnych, wyniosła 423. Można stwierdzić,
że wielkości te ukształtowały się na stałym poziomie.
Kontrolę ośrodków i organizatorów przeprowadza wojewoda lub
powiatowe centrum pomocy rodzinie.
Wojewoda Pomorski do końca pierwszego półrocza 2019 r. przeprowadził 16
kontroli w trybie zwykłym, ujętym w planie rocznym kontroli Pomorskiego
Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku. Kontrole te zakończyły się wynikiem
pozytywnym.
105
11. Zatrudnienie socjalne.
Niektóre grupy społeczne potrzebują większej uwagi i wsparcia, aby wrócić
na rynek pracy. Dlatego została wprowadzona możliwość skorzystania
z zatrudnienia socjalnego. Działalnością, która ma na celu aktywizację osób
znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, zajmują się specjalne ośrodki
zwane Centrami Integracji Społecznej (CIS) lub Klubami Integracji Społecznej
(KIS). Działalność CIS i KIS została określona w przepisach ustawy z dnia
13 czerwca 2003r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2019 poz. 217, późn. zm.)
11.1. Centra Integracji Społecznej
Centrum Integracji Społecznej to instytucja realizująca specjalistyczny
program pracy z osobami wykluczonymi społecznie lub zagrożonymi
wykluczeniem, w określonym czasie.
Misją Centrum Integracji Społecznej jest aktywizacja społeczna i zawodowa
osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz działania długofalowe
mające wpływ na postawę człowieka i jego sposób funkcjonowania
w środowisku. Jego głównym zadaniem jest odbudowywanie i podtrzymywanie
u osób wykluczonych społecznie, zdolności do samodzielnego i efektywnego
pełnienia ról społecznych a także samodzielnego poruszania się po rynku pracy,
prowadzącego do zatrudnienia w różnych formach: u pracodawcy,
samozatrudnienia (praca na własny rachunek lub w spółdzielni socjalnej).
Aktualnie w województwie pomorskim Funkcjonują 22 Centra Integracji
Społecznej. W roku 2018 reintegrację społeczno–zawodową w pomorskim
rozpoczęło 836 osób. Łącznie w zajęciach prowadzonych przez CIS
uczestniczyło 1 189 osób, z powodzeniem ukończyło je 717 osób. Spośród
uczestników zajęć 272 osoby podjęły zatrudnienie, w tym 12 osób podjęło
samodzielną działalność gospodarczą.
106
Warsztaty, w których najczęściej szkolono uczestników CIS w województwie
pomorskim, to warsztaty: naprawcze tzw. „złota rączka” , gastronomiczne,
krawieckie, konserwatorskie, itp.
Tabela 20. Struktura uczestników CIS w latach 2017-2018.
Osoby, które rozpoczęły zajęcia w latach:
Osoby, które ukończyły zajęcia w latach:
2017 2018 2017 2018 Uczestnicy zajęć
ogółem
977 836 607 717
Osoby bezdomne 35 34 26 32 Osoby uzależnione od
alkoholu 113 119 64 90
Osoby uzależnione od
narkotyków lub
innych środków
odurzających
15 8 14 6
Osoby chore
psychicznie 28 41 24 25
Osoby długotrwale
bezrobotne 367 297 213 271
Osoby zwalniane z
zakładów karnych
mające trudności w
integracji ze
środowiskiem
19 12 10 10
Uchodźcy realizujący
indywidualny program
integracji
1 0 0 0
Osoby
niepełnosprawne 210 207 111 174
inni 189 118 145 109 Źródło: Wydział Polityki Społecznej PUW, opracowanie własne.
11.2 Kluby Integracji Społecznej.
Klub Integracji Społecznej jest to jednostka, której celem działania jest
pomoc osobom oraz ich rodzinom z podobnymi problemami życiowymi
w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejętności uczestniczenia w życiu
lokalnej społeczności. Wspierają te osoby w powrocie do pełnienia określonych
ról społecznych, a także w podniesieniu swoich kwalifikacji zawodowych,
stanowiących wartość na rynku pracy.
107
Kluby integracji społecznej mają przede wszystkim za zadanie wsparcie
osób bezrobotnych, ale także zagrożonych wykluczeniem społecznym (któremu
mają przeciwdziałać), korzystających jednocześnie ze świadczeń pomocy
społecznej. Zasady działania klubów mają umożliwić wzrost aktywności
życiowej tych osób, wydostanie się z długotrwałej bierności i uzyskanie
narzędzi do samodzielnego radzenia sobie z trudnościami, z jakimi mają
do czynienia osoby przez dłuższy czas pozostające bez pracy.
W roku 2018, w województwie pomorskim zajęcia w KIS rozpoczęły 502
osoby, a ukończyło 264. Spośród absolwentów 102 osoby podjęły
zatrudnienie. Aktualnie w województwie pomorskim funkcjonuje 16 Klubów
Integracji Społecznej.
12. Kadra pomocy społecznej, dostępność pracownika socjalnego.
W 2018 roku w województwie pomorskim we wszystkich jednostkach
organizacyjnych pomocy i integracji społecznej zatrudnionych było 6 812 osób,
z czego 485 osób stanowiło kadrę powiatowych centrów pomocy rodzinie, 2 563
osoby pracowały w domach pomocy społecznej, a 3 189 osób to pracownicy
ośrodków pomocy społecznej. W grupie pracowników ośrodków pomocy
społecznej dominującą grupę stanowią pracownicy socjalni. W skali całego
województwa jest to liczba 1 134 osób (co stanowi 1 132,85 etatu).
W porównaniu z rokiem 2017 nastąpił zatem nieznaczny wzrost liczby
pracowników socjalnych pracujących w ośrodkach pomocy społecznej
(o 25 osób). Mimo to nie wszystkie gminy zapewniają swym mieszkańcom
niezbędną dostępność do pracownika socjalnego. Zgodnie z zapisem w ustawie
o pomocy społecznej funkcjonują dwa parametry warunkujące odpowiednie
zatrudnienie pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej:
1. jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy
na 2 000 mieszkańców, lub
108
2. jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy
na 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących, objętych pracą socjalną.
Oczywiście spełnienie jednego lub drugiego wymogu nie przesądza o tym,
że w konkretnym ośrodku pomocy społecznej jest optymalna liczba kadry,
gdyż zapis ustawowy wprowadza jeszcze jeden warunek, jakim jest zatrudnienie
w pełnym wymiarze czasu pracy przynajmniej trzech pracowników socjalnych.
Dlatego na koniec 2018 r. całość wymogów, określonych w ustawie o pomocy
społecznej, dotyczących zatrudnienia odpowiedniej ilości pracowników
socjalnych spełniały 93 ośrodki pomocy społecznej (wzrost o 5 jednostek
w stosunku do roku 2017), spośród 123 funkcjonujących w naszym
województwie.
Szczegółowe informacje dotyczące wartości poszczególnych parametrów
określających dostępność pracowników socjalnych w pomorskich ośrodkach
pomocy społecznej na koniec 2018 r. i I półrocze 2019 r. (tylko parametr
wskazujący liczbę mieszkańców przypadającą na 1 pracownika socjalnego)
przedstawiają poniższe tabele.
Tabela 21. Dostępność pracownika socjalnego – 2018 r. i I półrocze 2019 r. (spełnienie
wymogu: 1 pracownik socjalny na pełnym etacie na 2 000 mieszkańców).
Lp. NAZWA LICZBA Pr. socjalni Liczba Pr. socjalni Liczba
gmin Lp. JEDNOSTKI LUDNOŚCI* Ogółem ludności Ogółem ludności
w przelicz. w stosunku w przelicz. w stosunku
na pełne etaty do liczby
na pełne etaty do liczby
pracowników pracowników
socjalnych socjalnych
2018 r. 2018 r. I - VI 2019 r. I - VI 2019 r.
1. I. M.POW. GDAŃSK 466 631 212 2 201 201,76 2 313
2. II. M.POW. GDYNIA 246 309 128 1 924 124,85 1 973
3. III. M.POW. SŁUPSK 91 007 50 1 820 50 1 820
4. IV. M.POW. SOPOT 36 046 20 1 802 22 1 638
V. POWIAT BYTOWSKI
5. 1. MOPS BYTÓW 25 471 12 2 123 12 2 123
6. 2. MGOPS MIASTKO 19 610 9 2 179 9 2 179
7. 3. GOPS BORZYTUCHOM 3 314 2 1 657 2 1 657
109
8. 4. GOPS CZARNA DĄBRÓWKA 5 926 4 1 482 4 1 482
9. 5. GOPS KOŁCZYGŁOWY 4 254 3 1 418 3 1 418
10. 6. GOPS LIPNICA 5 264 2 2 632 2 2 632
11. 7. GOPS PARCHOWO 3 765 2 1 883 2 1 883
12. 8. GOPS STUDZIENICE 3 738 2 1 869 2 1 869
13. 9. GOPS TRZEBIELINO 3 699 3 1 233 3 1 233
14. 10. GOPS TUCHOMIE 4 258 3 1 419 3 1 419
razem powiat bytowski 79 299 42 1 888 42 1 888
VI. POWIAT CHOJNICKI
15. 1. MOPS CHOJNICE 39 904 22 1 814 15 2 660
16. 2. MGOPS BRUSY 14 599 5 2 920 5 2 920
17. 3. MGOPS CZERSK 21 641 10 2 164 12 1 803
18. 4. GOPS CHOJNICE 19 100 9 2 122 9 2 122
19. 5. GOPS KONARZYNY 2 307 2 1 154 1 2 307
razem powiat chojnicki 97 551 48 2 032 42 2 323
VII. POWIAT CZŁUCHOWSKI
20. 1. MOPS CZŁUCHÓW 13 708 7 1 958 6 2 285
21. 2. MGOPS CZARNE 9 111 5 1 822 5 1 822
22. 3. MGOPS DEBRZNO 9 078 6 1 513 6 1 513
23. 4. GOPS CZŁUCHÓW 11 113 5 2 223 5 2 223
24. 5. GOPS KOCZAŁA 3 375 3 1 125 3 1 125
25. 6. GOPS PRZECHLEWO 6 352 2 3 176 3 2 117
26. 7. GOPS RZECZENICA 3 633 2 1 817 3 1 211
razem powiat człuchowski 56 370 30 1 879 31 1 818
VIII. POWIAT GDAŃSKI
27. 1. MOPS PRUSZCZ GD. 30 878 10 3 088 11 2 807
28. 2. GOPS CEDRY WIELKIE 6 947 3 2 316 3 2 316
29. 3. GOPS KOLBUDY 17 417 7 2 488 8 2 177
30. 4. GOPS PRUSZCZ GDAŃSKI 30 232 10 3 023 10 3 023
31. 5. GOPS PRZYWIDZ 5 889 3 1 963 3 1 963
32. 6. GOPS PSZCZÓŁKI 9 568 3 3 189 3 3 189
33. 7. GOPS SUCHY DĄB 4 223 2,75 1 536 3 1 408
34. 8. GOPS TRĄBKI WIELKIE 11 045 5 2 209 5 2 209
razem powiat gdański 116 199 43,75 2 656 46 2 526
IX. POWIAT KARTUZY
35. 1. GOPS CHMIELNO 7 752 3 2 584 4 1 938
36. 2. GOPS KARTUZY 33 789 17 1 988 17 1 988
37. 3. GOPS PRZODKOWO 9 454 3 3 151 3 3 151
38. 4. GOPS SIERAKOWICE 19 836 11 1 803 12 1 653
39. 5. GOPS SOMONINO 10 727 5 2 145 4 2 682
40. 6. GOPS STĘŻYCA 10 504 5 2 101 6 1 751
41. 7. GOPS SULĘCZYNO 5 506 3 1 835 3 1 835
42. 8. GOPS ŻUKOWO 39 051 8 4 881 8 4 881
razem powiat kartuski 136 619 55 2 484 57 2 397
X. POWIAT KOŚCIERSKI
110
43. 1. MOPS KOŚCIERZYNA 23 759 13 1 828 13 1 828
44. 2. GOPS DZIEMIANY 4 389 3 1 463 2 2 195
45. 3. GOPS KARSIN 6 252 4 1 563 4 1 563
46. 4. GOPS KOŚCIERZYNA 16 020 8 2 003 8 2 003
47. 5. GOPS LINIEWO 4 600 3 1 533 3 1 533
48. 6. GOPS LIPUSZ 3 728 4 932 3 1 243
49. 7. GOPS NOWA KARCZMA 6 971 5 1 394 5 1 394
50. 8. GOPS STARA KISZEWA 6 809 2 3 405 2 3 405
razem powiat kościerski 72 528 42 1 727 40 1 813
XI. POWIAT KWIDZYŃSKI
51. 1. MOPS KWIDZYN 38 481 21 1 832 20 1 924
52. 2. MGOPS PRABUTY 13 144 8 1 643 8 1 643
53. 3. GOPS GARDEJA 8 450 4 2 113 4 2 113
54. 4. GOPS KWIDZYN 11 388 7 1 627 6 1 898
55. 5. GOPS RYJEWO 5 854 3 1 951 3 1 951
56. 6. GOPS SADLINKI 5 974 3 1 991 3 1 991
razem powiat kwidzyński 83 291 46 1 811 44 1 893
XII. POWIAT LĘBORSKI
57. 1. MOPS LĘBORK 35 367 17 2 080 16 2 210
58. 2. MOPS ŁEBA 3 675 4 919 4 919
59. 3. GOPS CEWICE 7 585 4 1 896 4 1 896
60. 4. GOPS NOWA WIEŚ LĘBORSKA 13 580 7 1 940 7 1 940
61. 5. GOPS WICKO 6 073 5 1 215 5 1 215
razem powiat lęborski 66 280 37 1 791 36 1 841
XIII. POWIAT MALBORSKI
62. 1. MOPS MALBORK 38 570 20 1 929 20 1 929
63. 2. MOPS NOWY STAW 7 695 4 1 924 4 1 924
64. 3. GOPS LICHNOWY 4 627 3 1 542 3 1 542
65. 4. GOPS MALBORK 4 792 3 1 597 3 1 597
66. 5. GOPS MIŁORADZ 3 387 3 1 129 3 1 129
67. 6. GOPS STARE POLE 4 677 3 1 559 3 1 559
razem powiat malborski 63 748 36 1 771 36 1 771
XIV. POWIAT NOWODWORSKI
68. 1. MOPS KRYNICA MORSKA 1 303 3 434 3 434
69. 2. MGOPS NOWY DWÓR GDAŃSKI 17 780 9 1 976 9 1 976
70. 3. GOPS OSTASZEWO 3 216 2 1 608 3 1 072
71. 4. GOPS STEGNA 9 779 5 1 956 5 1 956
72. 5. GOPS SZTUTOWO 3 668 3 1 223 4 917
razem powiat nowodworski 35 746 22 1 625 24 1 489
XV. POWIAT PUCKI
73. 1. MOPS HEL 3 285 3 1 095 3 1 095
74. 2. MOPS JASTARNIA 3 708 3 1 236 3 1 236
75. 3. MOPS PUCK 11 241 4 2 810 3 3 747
76. 4. MOPS WŁADYSŁAWOWO 15 438 6 2 573 6 2 573
111
77. 5. GOPS KOSAKOWO 14 850 6 2 475 5 2 970
78. 6. GOPS KROKOWA 10 830 6 1 805 5 2 166
79. 7. GOPS PUCK 26 374 6 4 396 7 3 768
razem powiat pucki 85 726 34 2 521 32 2 679
XVI. POWIAT SŁUPSKI
80. 1. MOPS USTKA 15 527 8 1 941 9 1 725
81. 2. MGOPS KĘPICE 9 197 5 1 839 5 1 839
82. 3. GOPS DAMNICA 6 094 3 2 031 3 2 031
83. 4. GOPS DĘBNICA KASZUBSKA 9 631 5 1 926 5 1 926
84. 5. GOPS GŁÓWCZYCE 9 075 5 1 815 5 1 815
85. 6. GOPS KOBYLNICA 12 594 6 2 099 6 2 099
86. 7. GOPS POTĘGOWO 6 953 3 2 318 4 1 738
87. 8. GOPS SŁUPSK 18 002 9 2 000 8,5 2 118
88. 9. GOPS SMOŁDZINO 3 398 3 1 133 3 1 133
89. 10. GOPS USTKA 8 345 4 2 086 4 2 086
razem powiat słupski 98 816 51 1 938 52,5 1 882
XVII. POWIAT STAROGARDZKI
90. 1. MOPS CZARNA WODA 3 189 3 1 063 3 1 063
91. 2. MOPS SKÓRCZ 3 611 2 1 806 2 1 806
92. 3. MOPS STAROGARD GD. 47 776 22 2 172 24 1 991
93. 4. GOPS BOBOWO 3 183 2 1 592 2 1 592
94. 5. GOPS KALISKA 5 400 3 1 800 3 1 800
95. 6. GOPS LUBICHOWO 6 584 3 2 195 3 2 195
96. 7. GOPS OSIECZNA 2 884 3 961 5 577
97. 8. GOPS OSIEK 2 386 2 1 193 2 1 193
98. 9. GOPS SKARSZEWY 14 807 8 1 851 9 1 645
99. 10. GOPS SKÓRCZ 4 599 3 1 533 3 1 533
100. 11. GOPS SMĘTOWO GRANICZNE 5 249 3 1 750 3 1 750
101. 12. GOPS STAROGARD GD. 16 598 7 2 371 7 2 371
102. 13. GOPS ZBLEWO 11 738 7 1 677 6 1 956
razem powiat starogardzki 128 004 68 1 882 72 1 778
XVIII. POWIAT SZTUMSKI
103. 1. MOPS DZIERZGOŃ 9 263 6 1 544 5 1 853
104. 2. MGOPS SZTUM 18 434 9 2 048 9 2 048
105. 3. GOPS MIKOŁAJKI POMORSKIE 3 649 4 912 5 730
106. 4. GOPS STARY DZIERZGOŃ 3 960 2 1 980 3 1 320
107. 5. GOPS STARY TARG 6 263 4 1 566 6 1 044
razem powiat sztumski 41 569 25 1 663 28 1 485
XIX. POWIAT TCZEWSKI
108. 1. MOPS PELPLIN 16 297 6,75 2 414 6,75 2 414
109. 2. MOPS TCZEW 60 279 28,00 2 153 28 2 153
110. 3. MGOPS GNIEW 15 544 8,00 1 943 8 1 943
111. 4. GOPS MORZESZCZYN 3 655 3,00 1 218 3 1 218
112. 5. GOPS SUBKOWY 5 473 3,00 1 824 3 1 824
113. 6. GOPS TCZEW 14 628 3,00 4 876 3 4 876
112
razem powiat tczewski 115 876 51,75 2 239 45 2 575
XX. POWIAT WEJHEROWSKI
114. 1. MOPS REDA 25 810 8 3 226 9 2 868
115. 2. MOPS RUMIA 49 031 20 2 452 20 2 452
116. 3. MOPS WEJHEROWO 49 789 21 2 371 21 2 371
117. 4. GOPS CHOCZEWO 5 529 3 1 843 3 1 843
118. 5. GOPS GNIEWINO 7 438 4 1 860 2 3 719
119. 6. GOPS LINIA 6 361 2 3 181 3 2 120
120. 7. GOPS LUZINO 16 270 6 2 712 6 2 712
121. 8. GOPS ŁĘCZYCE 12 046 6 2 008 6 2 008
122. 9. GOPS SZEMUD 17 816 6,75 2 639 6 2 969
123. 10. GOPS WEJHEROWO 25 818 12 2 152 12 2 152
razem powiat wejherowski 215 908 88,75 2 433 88 2 454
RAZEM
WOJEWÓDZTWO 2 333 523 1 132,85 2 060 1 124,50 2 075
* stan na 31.XII.2018 r. Źródło: Sprawozdania resortowe: MRPiPS-03R , MRPiPS-03P, opracowanie własne.
Tabela 22. Dostępność pracownika socjalnego – 2018 r. (spełnienie wymogu: 1 pracownik
socjalny na pełnym etacie na 50 rodzin objętych pracą socjalną).
Lp. NAZWA Liczba Pr. socjalni Liczba
gmin Lp. JEDNOSTKI rodzin ogółem rodzin obj.
objętych w przelicz. pr. socjalną
pracą na pełne w stosunku
socjalną etaty do liczby
pracowników
socjalnych
2018 r. 2018 r. 2018 r.
1. I. M.POW. GDAŃSK 7 355 212 35
2. II. M.POW. GDYNIA 2 385 128 19
3. III. M.POW. SŁUPSK 967 50 19
4. IV. M.POW. SOPOT 1 187 20 59
V. POWIAT BYTOWSKI
5. 1. MOPS BYTÓW 589 12 49
6. 2. MGOPS MIASTKO 571 9 63
7. 3. GOPS BORZYTUCHOM 33 2 17
8. 4. GOPS CZARNA DĄBRÓWKA 54 4 14
9. 5. GOPS KOŁCZYGŁOWY 24 3 8
10. 6. GOPS LIPNICA 52 2 26
11. 7. GOPS PARCHOWO 20 2 10
12. 8. GOPS STUDZIENICE 3 2 2
13. 9. GOPS TRZEBIELINO 82 3 27
14. 10. GOPS TUCHOMIE 99 3 33
razem powiat bytowski 1 527 42 36
113
VI. POWIAT CHOJNICKI
15. 1. MOPS CHOJNICE 709 22 32
16. 2. MGOPS BRUSY 76 5 15
17. 3. MGOPS CZERSK 392 10 39
18. 4. GOPS CHOJNICE 158 9 18
19. 5. GOPS KONARZYNY 43 2 22
razem powiat chojnicki 1 378 48 29
VII. POWIAT CZŁUCHOWSKI
20. 1. MOPS CZŁUCHÓW 16 7 2
21. 2. MGOPS CZARNE 470 5 94
22. 3. MGOPS DEBRZNO 201 6 34
23. 4. GOPS CZŁUCHÓW 332 5 66
24. 5. GOPS KOCZAŁA 167 3 56
25. 6. GOPS PRZECHLEWO 230 2 115
26. 7. GOPS RZECZENICA 40 2 20
razem powiat człuchowski 1 456 30 49
VIII. POWIAT GDAŃSKI
27. 1. MOPS PRUSZCZ GD. 447 10 45
28. 2. GOPS CEDRY WIELKIE 187 3 62
29. 3. GOPS KOLBUDY 295 7 42
30. 4. GOPS PRUSZCZ GDAŃSKI 567 10 57
31. 5. GOPS PRZYWIDZ 4 3 1
32. 6. GOPS PSZCZÓŁKI 160 3 53
33. 7. GOPS SUCHY DĄB 11 2,75 4
34. 8. GOPS TRĄBKI WIELKIE 338 5 68
razem powiat gdański 2 009 43,75 46
IX. POWIAT KARTUZY
35. 1. GOPS CHMIELNO 230 3 77
36. 2. GOPS KARTUZY 102 17 6
37. 3. GOPS PRZODKOWO 183 3 61
38. 4. GOPS SIERAKOWICE 557 11 51
39. 5. GOPS SOMONINO 172 5 34
40. 6. GOPS STĘŻYCA 110 5 22
41. 7. GOPS SULĘCZYNO 124 3 41
42. 8. GOPS ŻUKOWO 123 8 15
razem powiat kartuski 1 601 55 29
X. POWIAT KOŚCIERSKI
43. 1. MOPS KOŚCIERZYNA 974 13 75
44. 2. GOPS DZIEMIANY 6 3 2
45. 3. GOPS KARSIN 18 4 5
46. 4. GOPS KOŚCIERZYNA 184 8 23
47. 5. GOPS LINIEWO 183 3 61
48. 6. GOPS LIPUSZ 110 4 28
49. 7. GOPS NOWA KARCZMA 69 5 14
50. 8. GOPS STARA KISZEWA 10 2 5
razem powiat kościerski 1 554 42 37
114
XI. POWIAT KWIDZYŃSKI
51. 1. MOPS KWIDZYN 372 21 18
52. 2. MGOPS PRABUTY 480 8 60
53. 3. GOPS GARDEJA 321 4 80
54. 4. GOPS KWIDZYN 193 7 28
55. 5. GOPS RYJEWO 63 3 21
56. 6. GOPS SADLINKI 55 3 18
razem powiat kwidzyński 1 484 46 32
XII. POWIAT LĘBORSKI
57. 1. MOPS LĘBORK 902 17 53
58. 2. MOPS ŁEBA 76 4 19
59. 3. GOPS CEWICE 386 4 97
60. 4. GOPS NOWA WIEŚ LĘBORSKA 221 7 32
61. 5. GOPS WICKO 272 5 54
razem powiat lęborski 1 857 37 50
XIII. POWIAT MALBORSKI
62. 1. MOPS MALBORK 1 330 20 67
63. 2. MOPS NOWY STAW 171 4 43
64. 3. GOPS LICHNOWY 41 3 14
65. 4. GOPS MALBORK 44 3 15
66. 5. GOPS MIŁORADZ 43 3 14
67. 6. GOPS STARE POLE 184 3 61
razem powiat malborski 1 813 36 50
XIV. POWIAT NOWODWORSKI
68. 1. MOPS KRYNICA MORSKA 47 3 16
69. 2. MGOPS NOWY DWÓR GDAŃSKI 730 9 81
70. 3. GOPS OSTASZEWO 22 2 11
71. 4. GOPS STEGNA 373 5 75
72. 5. GOPS SZTUTOWO 1 3 0
razem powiat nowodworski 1 173 22 53
XV. POWIAT PUCKI
73. 1. MOPS HEL 28 3 9
74. 2. MOPS JASTARNIA 38 3 13
75. 3. MOPS PUCK 3 4 1
76. 4. MOPS WŁADYSŁAWOWO 260 6 43
77. 5. GOPS KOSAKOWO 8 6 1
78. 6. GOPS KROKOWA 213 6 36
79. 7. GOPS PUCK 251 6 42
razem powiat pucki 801 34 24
XVI. POWIAT SŁUPSKI
80. 1. MOPS USTKA 343 8 43
81. 2. MGOPS KĘPICE 238 5 48
82. 3. GOPS DAMNICA 113 3 38
83. 4. GOPS DĘBNICA KASZUBSKA 215 5 43
115
84. 5. GOPS GŁÓWCZYCE 258 5 52
85. 6. GOPS KOBYLNICA 270 6 45
86. 7. GOPS POTĘGOWO 236 3 79
87. 8. GOPS SŁUPSK 585 9 65
88. 9. GOPS SMOŁDZINO 85 3 28
89. 10. GOPS USTKA 224 4 56
razem powiat słupski 2 567 51 50
XVII. POWIAT STAROGARDZKI
90. 1. MOPS CZARNA WODA 45 3 15
91. 2. MOPS SKÓRCZ 80 2 40
92. 3. MOPS STAROGARD GD. 667 22 30
93. 4. GOPS BOBOWO 14 2 7
94. 5. GOPS KALISKA 67 3 22
95. 6. GOPS LUBICHOWO 99 3 33
96. 7. GOPS OSIECZNA 69 3 23
97. 8. GOPS OSIEK 12 2 6
98. 9. GOPS SKARSZEWY 645 8 81
99. 10. GOPS SKÓRCZ 117 3 39
100. 11. GOPS SMĘTOWO GRANICZNE 263 3 88
101. 12. GOPS STAROGARD GD. 291 7 42
102. 13. GOPS ZBLEWO 160 7 23
razem powiat starogardzki 2 529 68 37
XVIII. POWIAT SZTUMSKI
103. 1. MOPS DZIERZGOŃ 108 6 18
104. 2. MGOPS SZTUM 539 9 60
105. 3. GOPS MIKOŁAJKI POMORSKIE 35 4 9
106. 4. GOPS STARY DZIERZGOŃ 190 2 95
107. 5. GOPS STARY TARG 247 4 62
razem powiat sztumski 1 119 25 45
XIX. POWIAT TCZEWSKI
108. 1. MOPS PELPLIN 94 6,75 14
109. 2. MOPS TCZEW 1 560 28 56
110. 3. MGOPS GNIEW 421 8 53
111. 4. GOPS MORZESZCZYN 130 3 43
112. 5. GOPS SUBKOWY 85 3 28
113. 6. GOPS TCZEW 15 3 5
razem powiat tczewski 2 305 51,75 45
XX. POWIAT WEJHEROWSKI
114. 1. MOPS REDA 375 8 47
115. 2. MOPS RUMIA 878 20 44
116. 3. MOPS WEJHEROWO 814 21 39
117. 4. GOPS CHOCZEWO 10 3 3
118. 5. GOPS GNIEWINO 71 4 18
119. 6. GOPS LINIA 164 2 82
120. 7. GOPS LUZINO 96 6 16
121. 8. GOPS ŁĘCZYCE 163 6 27
116
122. 9. GOPS SZEMUD 359 6,75 53
123. 10. GOPS WEJHEROWO 366 12 31
razem powiat wejherowski 3 296 88,75 37
RAZEM
WOJEWÓDZTWO 40 391 1 132,85 36
Źródło: Sprawozdanie resortowe: MRPiPS-03R , opracowanie własne.
* * *
Podsumowanie i kierunki działań
Rok 2018 i większa część roku bieżącego to czas licznych zmian
legislacyjnych oraz wdrażania ważnych z punktu widzenia polityki społeczno-
demograficznej programów rządowych. Wszystkie te kwestie miały i mają
istotny wpływ na sposób formułowania i realizowania najważniejszych zadań
z zakresu pomocy społecznej w naszym regionie. W najbliższym okresie
istotne będą zatem następujące cele i kierunki:
Kontynuacja wysiłków mających na celu dalszą sprawną realizację
„Programu Rodzina 500 plus” (w znowelizowanej formule) oraz
„Dobry start”, stanowiących długofalowy instrument aktywnej
polityki prorodzinnej,
Poszerzanie sieci placówek służących aktywizacji osób starszych
w ramach kolejnej edycji Programu „Senior+” oraz rozwój usług
opiekuńczych przy wykorzystaniu możliwości jakie daje Program
„Opieka 75+”,
Intensyfikacja działań na rzecz wsparcia osób niepełnosprawnych
poprzez efektywne wykorzystanie narzędzi, które oferują programy
117
finansowane z Solidarnościowego Fundusz Wsparcia Osób
Niepełnosprawnych (SFWON),
Profesjonalizacja kadry pomocy społecznej i dbałość samorządów
gminnych o zapewnienie niezbędnej, określonej ustawowo, dostępności
do pracownika socjalnego w ośrodkach pomocy społecznej,
Finalizacja prac zmierzających do wydzielenia środowiskowych domów
samopomocy ze struktur ośrodków pomocy społecznej, zgodnie z art.
111a ustawy o pomocy społecznej (do dnia 31 grudnia 2019 r.).
Podejmowanie wysiłków w celu zwiększenia dostępu
do środowiskowych domów samopomocy większej grupie osób
z niepełnosprawnościami sprzężonymi i spektrum autyzmu poprzez
wykorzystanie środków i możliwości jakie daje „Program za Życiem”
(w tym rozwój bazy całodobowej) oraz nowelizacja Rozporządzenia
w sprawie środowiskowych domów samopomocy,
Poszerzenie działań i zacieśnienie współpracy wszystkich służb
w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zwiększenie
zaangażowania w doskonalenie systemu ochrony dzieci przed
przemocą. Kontynuacja działań promocyjno-edukacyjnych w celu
zmiany stereotypów dotyczących przemocy w rodzinie,
Udoskonalanie i dostosowywanie istniejących systemów pomocy
osobom bezdomnym do pojawiających się potrzeb i obowiązujących
wymogów prawnych oraz intensyfikacja działań podmiotów
samorządowych i pozarządowych ukierunkowanych na osiągnięcie
określonych w prawie minimalnych standardów placówek
świadczących tymczasowe schronienie osobom bezdomnym.
118
Doskonalenie kadr systemu wsparcia rodziny oraz wzmocnienie roli
asystenta rodziny w działaniach na rzecz rodziny przeżywającej
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Tworzenie
sprzyjających warunków do działania rodzin wspierających oraz
dostępu do specjalistycznego poradnictwa,
Rozwój rodzinnej pieczy zastępczej szczególnie w obszarze rodzin
zastępczych zawodowych specjalistycznych,
Intensyfikacja działań na rzecz standaryzacji liczby dzieci
w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Poszerzenie sieci
placówek opiekuńczo – wychowawczych typu specjalistyczno-
terapeutycznego.
* * *
Opracowali:
Tekst i materiał analityczno-statystyczny: Małgorzata Szady, Ewa Szczypior, Aneta
Ziętek –Walenciej, Marcin Kacpura, Jolanta Szubstarska, Jolanta Mazurkiewicz,
Agnieszka Babiarz, Agnieszka Depka, Maciej Gajda, Joanna Chyła, Barbara
Maszotta, Anna Dąbrowska, Tamara Bielesz, Izabela Michnowska.
Redakcja: Małgorzata Szady
Gdańsk, październik 2019 r.