Mirosław RosakMarek Pękała

Obszary niepewności

w procesie wizualizacjiśladów linii papilarnychw ujęciu statystycznym

Wstęp

We współczesnych uwarunkowa­niach procesu wykrywczego mamydo czynienia z nieustannym napły­

wem różnych informacji oraz danych.Jeśli nie są one w odpowiedni spo­sób przetworzone i selekcjonowane,trudno uczynić je użytecznymi wewtaściwym wnioskowaniu i podejmo­waniu decyzji. Można to także od­nieść do doskonalenia jakości badań

kryminalistycznych, w tym procesówwizualizacji śladów linii papilarnych.Z tego też powodu w wymaganiachnorm serii ISO zostały zawarte wy­raźne wskazania związane z utrzy­maniem i doskonaleniem jakości wy­robów i usług , w tym stosowaniemtechnik statystycznych do monitoro­wania akredytowanych procesów'.Według M. Urbaniaka akredytowanelaboratoria mogą mieć także prawodo modyfikowania wtasnych metodbadawczych lub do stosowania zno­welizowanych metod znormalizowa­nych, na które posiadają akredyta­cję2.

Wykorzystanie technik statystycz­nych może pomóc w zrozumieniuzmienności występującej w procesiewizualizacji śladów linii papilarnych,a tym samym ukierunkować laborato­ria kryminalistyczne na rozwiązywa­

nie problemów związanych z utrzy­maniem i doskonaleniem jakości

świadczonych ustug, czyli w konse­kwencji poprawić skuteczność i efek­tywność procesu wykrywczego.

Cel badań

Celem badań prezentowanychw niniejszej publikacji jest ocenawpływu wybranych czynników na wy-

16

nik procesu wizualizacji śladów liniipapilarnych oraz poprawę ich czytel­ności. W trakcie analizy uzyskanychdanych ankietowych dokonano ze­stawienia czynników, które według

respondentów mają wpływ na j akość

procesu wizualizacji śladów. Wynikiprzedstawiono w ujęciu tabelarycz­nym, w formie wykresów i poddanoopracowaniu za pomocą narzędz i

statystycznych. Na podstawie prze­prowadzonych analiz sfo rmułowano

wnioski końcowe oraz wskazano nabłędy i uchybienia, które są wynikiempierwszego cyklu badań .

Zmienność kont ro lowana/ n/ekon tro lowana oraz jej wpfywna jakość w aspekciemonitorowania procesu

Zainteresowanie statystyczną

kontro l ą przebiegu procesu nie wyni­ka tylko z chęci poznania nowych,dotychczas nieanalizowanych zagad­nień . Poprzez SPC staramy się do­skona lić sam proces oraz ok reś lać

obszary niepewności w trakcie stoso­wania metod, zarówno tych walido­wanych, jak i nlewahdowanych-'. Po­wszechnie wiadomym jest, że labora­torium, które chce p rzedstawić wiary­godne dane, musi wdrożyć odpo­wiednie procedury za rządzania jako­ścią , które zapewn iają:

• że metody stosowane w labora­torium zostały poddane walida­cji przed ich wykorzystaniem.Metody te powinny być szcze­gółowo opisane, personel prze­szkolony, a laboratorium powin­no zapewnić stałą kontrolę sta­tystyczną wyników,

• że laboratorium stosuje odpo­wiednie wewnętrzne kryteria ja-

kości uzyskiwanych wynikówumoż liwiające określanie nie­pewności pomiaru,

• uczestnictwo w programach ba­dania bieqło ści" ,

Aby wypracować właściwe podej­ście do powyższego problemu, nale­ży powrócić do początku XX wieku,kiedy to pionierzy wdrażan ia zarzą­

dzania jakością stworzyli tzw. wiruso­wą teorię zarządzantaś , Edward De­ming, uczeń Waltera Shewharta,twierdził bowiem, że doskonalenie ja­kości opiera się na analizie dwóch ro­dzajów zmienności :

1. niekontrolowanej, wynikającej

ze szczególnych lub określonych

przyczyn, spowodowanych np. zmia­nami w technologii produkcji lub sto­sowanych procedurach, zamianamiw składzie surowców, uszkodzeniamiwyrobów czy innymi czynnikami ze­wnętrznym i oddz iałującymi na pro­ces i zakłócającymi jego prawidłowe

funkcjonowanie;2. kontrolowanej, wyn i kającej

z n ieokreślonych , trudnych do pro­gnozowania losowych lub przypadko­wych zdarzeń, które mogą występo­

wać w samym procesleś .

Zmienność niekontrolowana wyni­ka z realnego oddziaływania otocze­nia i często nie sposób jest ocenić

zmiany, która dokonuje się w proce­sie, nawet jeś li znamy przyczynę/

przyczyny jej powstania . Zmianatechnologii wy1warzania produktu czypowstawania usług i pociąga za sobą

konieczność modyfikacji procesu,a w konsekwencji zmianę samej pro­cedury. Przykładem tego może być

wdrożen ie systemu AFIS w identyfi­kacji daktyloskopijnej - część zadań

wykonywanych dotychczas przez

PROBLEMY KRYMINALI STYKI 258/07

eksperta daktyloskopii wykonuje pro­gram komputerowy?

Pojęcie zmienności kontrolowanejdotyczy natomiast sytuacji . gdy już

po rozpozna niu wszystk ich szczegól­nych przyczyn zmienności niekontro­lowanej pozostają do analizy tylkozwykłe przyczyny wynikające z loso­wych lub przypadkowych zdarzeń

w samym procesie. Doskonalenie ja­kości może dokonać się wtedy wy­łączn ie poprzez przeprojektowanielub zmodyfikowani e samego proce­su. Można zatem zaryzykować twier­dzenie, że doskonalenie jakości to wzasadzie pewien sposób rozwiązy­

wania problemów wynikających z od­działywania na proces czynnikówzmienności , zarówno tej niekontrolo­wanej. jak i kontrolowanej . Połącze ­

nie przypadków niekontrolowaneji kontrolowanej zmienności obrazujeogólny przeb ieg procesu.

Odkrycie Shewharta dotyczące

występowan ia "wirusa zmienności "

doprowadzi ło do powstania pojęcia

Statystycznej Kontroli Procesów, któ­ra znajduje także swoje odzwiercie­dlenie w normie PN EN ISO/lEC17025:2005, w pkt 5.4 .6. dotyczącymszacowania niepewności pomiaru ,a także w pkt 5.9. związanym z za­pewnieniem jakości wyników badań

i wzorcowanlaś . Niewiele osób maświadomość, w jaki sposób niekon­trolowana zmienność może wpłynąć

na efektywność procesu . Dotyczy totakże złożoności procesu wykryw­czego, którego efektywność należy

rozpatrywać nie tylko w ujęciu ekono­micznym, czyli kosztów jego przepro­wadzenia, lecz ta kże - a może

przede wszystkim - w aspekcie po­noszonych kosztów społecznych .

Jeś l i z któregokolwiek procesuusunie się przyczynę zmienności ,

czyli "wirusa zmienności" , stanie s ię

on bardziej przewidywalny i tym sa­mym będzie można go " kontro lować"

czy też monitorować . Sposobem nato może być Statystyczna KontrolaProcesów, także procesu wizualizacjiśladów linii pap ilarnych w warunkachlaboratoryjnych. Na leży także pod­kreśl ić , że właściwa kontrola proce ­su ujawniania śladów linii papilar­nych w warunkach laboratorium słu -

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/0?

ży także spełnieniu wymagań pkt5.4.5 . normy ISO 17025, związanegoz walidacją stosowanych metod ba­dawczych'ł,

Wprowadzenie technik statystycz­nych do monitorowania procesów ja­ko narzędzi doskonalenia zarządza­

nia ja kością wspiera propagację dzia­łań zapobiegawczych , mających

w konsekwencji zastąpić dz iałan i a

kontrolne ukierunkowane na docelo­we wykrywanie błędów1 0 .

Metodyka badań własnych

Jakość oznacza zarówno wydaj­ność, n iezawodność, trwałość, kom­patyb i l ność, czyli ogół właściwości

obiektu wiążących się z jego zdolno­ścią do zaspokojenia potrzeb stwier­dzonych lub oczekiwanych . Z tegoteż względu na potrzeby niniejszegoopracowania dokonano analizy jedy ­nie kwestii jakości wykonania , czylizgodnośc i wyrobu z wymaganiamiprocesu - jego wyniku, czyli ujawnio­nego śladu , oraz wpływu procesuujawniania czynników, na jegoefektywność.

Zmiennośćw procesie można ob­serwować w przebiegu i wynikachwielu działań, nawet w warunkachpozornej jego sta bilności, zarównow mierzalnych - ilościowych, jak i ja­kościowych cechach procesu lub wy­robu. Takie podejście do zmienności

cech stwarza jednak pewne proble­my wynikające z zastosowania odpo­wiednich metod zbierania danych,jak i ich przetwarzania.

Stosowanie statystycznej kontroliprocesów ogranicza si ę zazwyczajdo trzech etapów postępowan ia :

1. pobrania wstępnej próby doty­czącej wybranego procesu - odbywasię to poprzez zgromadzen ie danychpoczątkowych, przeprowadzan ie ba­dań wstępnych , także za pomocą na­rzędzi statystycznych.

2. regularnego pobierania prób, coodbywa się poprzez cykl iczną reje­strację danych i prowadzen ie analizdanych statystycznych. Umożliwia tociągłą kontrolę przebiegu procesu .

3. prowadzenia badań możliwości

procesu w celu określenia jego zdolno­ści do osiągnięcia zakładanych celów11.

Problem analizy statystycznej da­nych dotyczących procesu sprowa­dza się do opracowania odpow iedniejmetody ich zbierania, a następnie za­stosowania takiego narzędzia lub se­kwencji narzędzi statystycznych, któ­re pomogą w analizie przyczynzmienności oraz wskażą na zależno­

ści w procesie poddanym kontroli sta­tystycznej. W efekcie takie działanie

powinno umożliwić określenie przy­czyn powodujących n iezgodnośc i

w procesie wizualizacji śladów.

Badania statystyczne dzielą się napełne, a więc obejmujące całą popu­lację generalną oraz częściowe, do,tyczące określonej próby (reprezen­tacj i populacji). Prowadzen ie pomia­rów wiąże się między innymi z wy­znaczaniem niepewności pomiarów,czyli inaczej błędu, który może doty­czyć samej metody, tu - procesu wi­zualizacj i lub też urządzenia .

Niepewność jest różnicą między

wynikiem badania, analizy, obserwa­cji a wartością rzeczywi stą lub przyję­

tą wartością odniesie nia. Jest to więc

parametr, który może być determino­wany jedną lub dwiema przyczynami:

1. przypadkową - rozumianą jakolosowy rozrzut wartości badania, któ­re można w uzasadniony sposóbp rzypisać wie lkości badanej.W przedmiotowych badaniach może

to być praca ekspertów w różnych

warunkach, czy też rzetelność wypeł·

nienia ankiet.2. odchylenie statystyczne wielko­

ści badanej od wartości rzeczywistej.Określanie niepewnośc i metody

badawczej ma na celu oszacowanieprzedziału , wewnątrz którego znajdu­je się wartość prawdziwa wiel kości

mierzonej. Szacowanie może bazo­wać na pomiarach statystycznych(np. obliczanie odchylen ia standardo­wego serii pomiarów) bądż opierać

się na stosowaniu innych narzędzi ,

np. wykorzystaniu doświadczenia

pracowników przy zbieraniu danych.W celu zebrania danych empirycz­

nych związanych ze specjalistycz­nym procesem wizualizacji śladów li­nii papilarnych w warunkach labera­toryjnych, w niniejszej publikacji po­służono się tzw. metodą ekspertów ­współczesną modyfikacją metody

17

Kwestionariusze dotyczące wizualizacji śladów linII papilarnych w skali kraju

Ouestionnaires conceming detection ot tingermarks throughout Poland

Lp . Laboratorium Krymi nalistyczneliczba wypełnionych

kwestionariuszy1. Bi ałystok 342. Bydgoszcz 123. Gdańsk 514. Gorzów W ielkopolski 675. Katowice 436. Kielce 407. Kraków 128. Lublin 329 . Łódź 2110. Olsztyn 3611. Opole 812. Poznań 6313. Radom 2314. Rzeszó w 4415. Szczecin 2416. Wrocław 1217. KSP Warszaw a 15618. e LK KGP 22

RAZEM 700

delfickiej, która znalazła zastosowa­nie jako narzędzie analizy strategicz­nej makrootoczenia organizacji. We­dług G. Gierszewskiej i M. Roma­nowskiej metoda ekspertów została

zastosowana w badaniach rynko­wych, marketingowych, a także jakometoda selekcji zmiennych do innychanaliz12.

W związku z wdrożeniem w pol­skiej kryminalistyce Systemu Zarzą­

dzania Jakością (SZJ), a co za tymidzie kon iecznością spełnienia wy­magań normy ISO 17025:2005, pod­jęto próbę analizy wpływu niektórychczynników na wynik procesu wizuali­zacji oraz poprawę czytelności śla­

dów. W tym celu opracowano kwe­stionariusz, który przesłano dowszystkich laboratoriów kryminali­stycznych w Polsce. W badaniachprowadzonych w 2005 roku uczestni­czyli wszyscy eksperc i mający

uprawnienia do wykonywania eks­pertyz z zakresu wizualizacji śladów,

stąd też należy stwierdzić , że były tobadania pełne . Dodatkowo trzebazauważyć , że kwestionariusze wy­pełniano anonimowo, co podkreśla

wiarygodność i rzetelność uzyska­nych danych. Cykl badań obejmował

1 kwartał. W wyniku zastosowania tejmetody badawczej otrzymano 700wypełn ionych kwestionariuszy.

Omówienie wyn ikówbadań własnych

Czynniki wpływające na przebiegprocesu wizualizacji śladów linii papi­larnych w warunkach laboratoryj­nych, czy też mogące stanowić ź ró ­

dło zmienności, w literaturze opisy­wane są dość rzadko. Nigdy nie pod­l egały one weryfikacji empirycznejpoprzez zastosowan ie chociażby

prostych narzędzi statystycznych.Wypełnieniu tej luki służą przeprowa­dzone badania empiryczne.

Wszystkie nadesłane do Wydziału

Daktyloskopii CLK KGP kwestiona­riusze zostały zakwalifikowane dodalszych analiz, w tym również doanalizy statystycznej . Należy przytym zaznaczyć , że w celu zachowa­nia pełnej anonimowości badań w to­ku dalszych analiz zastosowano

18

oznaczenia numeryczn e dla po­szczególnych laboratoriów (rejonów),które nie odzwierciedlają numeracjizestawienia laboratoriów przyjętej

w poniższej tabeli. Zestawienie uzy-

skanego materiału według miejscawypełnienia kwestionariusza, czyli la­boratoriów kryminalistycznych, obra­zuje tabela 1.

W kwestionariuszu uwzględniono

wybrane, według autorów najważ­

niejsze, czynniki wpływające na wy­nik procesu wizualizacji śladów orazpoprawę ich czytelności . Przedsta­wiono je w następującym ujęciu :

Etap I - ujawnianie i zabezoiecza­nie materiału badawczego

1. Kompetencje specjalisty (pyta­nie 1).

2. Technicznezabezpieczenie ś la­

dów (pytanie 2).3. Upływ czasu od oględzin do

przyjęcia zlecenia w laboratorium(pytanie 3).

4. Warunki przechowywania śla­

dów przed podjęciem badań (pyta­nie 4).

Etap II - przechowywanie materia­łu badawczego

1. Warunki do przechowywaniamateriału badawczego w laborato­rium (pytanie 5);

Tabela 1

2. Zaburzenia w warunkach prze­chowywania materiału badawczego(pytanie 6).

3. Upływ czasu między wpływem

materiału do LK a wykonaniem bada­nia (pytanie 7).

4. Upływ czasu między zabezpie­czeniem materiału badawczegoa wykonaniem badania (pytanie 8).

Etap III - przygotowanie przed­miotu wizualizacji i poprawa czytelno­ści Śladów

1. Właściwa ocena podłoża (pyta­nie 9).

2. Ograniczenia w doborze metodbadawczych i poprawy czytelności

śladów (pytanie 10).3. Technika "ś l adów próbnych"

(pytanie 11).4. Właściwa sekwencja metod za­

stosowanych w badaniu (pytanie 12).Etap IV - wykorzystanie wyników

wizualizacji

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

Kwestionariusz do wstępnej oceny wpływu różnych czyn nikówna wyn ik procesu wiz ualizacji I poprawy czytelności śladów linii papilarnych

Questionnaire tor preliminary evetuetion ot influence ot varioustactors on result ot cetection and enhancement ot tinger marks

Etap I. Ujawnianie i zabezpieczanie materiału badawczegoTAK NIE

1. Czy kompetencje specja listy zabezpieczającego materiał bada wczy miały wpływ najego przydatność do badań ?

2. Czy uznajesz techniczny sposób zabezpieczen ia mat eriału za wlaściw y?

3 . Czy upływ czasu od zabezp ieczen ia materiału do dostarczenia go do laborat oriumma wpływ na w ynik ujawniania?

4 . Czy występują cechy ś wia dczące o możliwym neg atyw nym wpływie w arunkówprzechowywa nia mate ri ału na j akość znajdujących się na ni m śladów doujawniania?

Etap II. Przechowywanie mate riału badawczego

5 . Czy laboratorium ma od pow iednie warunk i do przechowywania takiego materiału

badawczego?6 . Czy w tr akcie przec howywania mater ia łu wy stąpiły ist ot ne zaburzenia w

warunkach jeg o przechowywania?7. Czy upływ czasu pomiędzy wpływem materi ału do laboratorium a wykonaniem

badan ia mógł mieć wpływ na wyn ik ujaw niania?

8. Czy czas, który upłynął pom ięd zy zabezpieczeniem materiału a wykonaniemczynności mógł mieć wpływ na wynik ujawniania?

Etap III. Przygotowanie przedmiotu wizualizacji i poprawa czyte lności śladów

9. Czy w tra kcie plano wania procesu w izualizacj i (dobór me tod i ustalanie kolejności

ich stos owania) właściwie oceniono charakterystykę padł oża?

10 . Czy przy w ykonywaniu badania występowały ogran iczen ia w możliwości doborumetod uiawniania i pop ra wy czytel ności ś ladów?

Jeś!i TAK , to jakie? -

Czy poCzy uzys ka nyobraz śladów

Metoda Metoda fa ktyczn ie Parametry ujawnianiazastosowaniu

kwalif i kował sięLp. metody

zaplano wana zastosowana (temperatura, wilgotność. czas)ujawniono

do w ykonaniaw badaniach

nowe ślady?identyfi kacy jnych?

TAK NIE

1, . Czy przy doborz e me tod wyko rzys tywano tech nikę " ś ladów pró bnych"?

12 . Czy ost at ecznie przeprowadzoną sekwencj ę metod , po za k ończen iu bad ania,uznajesz za właściwą i wystarczającą ?

Etap IV . Wykorzystanie wyników wizualizacji śladów

13 . Czy ujawnione ślady były wykorzystane w bad aniach identyf ika cy jnych?

14. Czy wykonu jący badania identyf ikacyjne zgłaszał uwagi co do jako ści

dostarczonych mu odwzorowań?

15 . Czy w toku sporządzania sprawozdania i w czasie jego spra wdzan ia pojawiła s i ę

konieczność uzupełnień Jub popraw ek 716 . Czy zlecający po ot rzymaniu sprawozd ania zgłaszał potrzebę dodatkow ych

wyjaśnień lub uzupełnień?

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07 19

1. Ślady wykorzystane w bada­niach identyfikacyjnych (pytanie13);

2. Uwagi zleceniodawcy dotyczą­

ce jakości dostarczonych odwzoro­wań (pytanie 14);

3. Poprawki i uzupełnienia w spra­wozdaniu (pytanie 15);

4. Wyjaśnienia i uzupełnienia narzecz zleceniodawcy (pytanie 16).

Jak wynika z powyższego zesta­wienia, kwestionariusz badawczy od­nosił się do czterech etapów procesuwizualizacji. Ocena prawidłowości

przebiegu każdego etapu obejmowa­ła cztery czynniki, które według auto­rów mogły mieć wpływ na przebiegprocesu wizualizacji i jego efekt. Każ­

dy czynnik był oceniany według skalizero-jedynkowej (odpowiedzi TAK ­NIE).

Ranking laboratoriów pod względem

prawidłowej realizacjiprocesu wizualizacji śladów

Uzyskane wyniki umożliwiły spo­rządzenie rankingu 18 laboratoriówkryminalistycznych (rejonów) obję­

tych badan iami. Wyniki rankingumiały umożliwić dokonanie porów­nań między laboratoriami pod ką­

tem prawidłowości przebiegu proce­su wizualizacji, a w dalszej kolejno­ści określenie wpływu czynnikówzestawionych w kwestionariuszubadawczym na wynik tego procesu.W tym celu, na poziomie poszcze­gólnych laboratoriów krym inali­stycznych, dla każdego etapu wizu­alizacji skonstruowano sumarycznewskażniki obejmujące wszystkieuwzględnione w badaniach czynni-

ki, które wpływają na wynik procesuwizualizacji śladów i poprawę ichczytelnośc i. Uzyskane wyniki ran­kingów dla poszczególnych etapówwizualizacji , odzwiercied lające łącz­

ny odsetek czynnikó w realizowa­nych prawidłowo w poszczególnychlaboratoriach, zostały zilustrowanena rycinach 1-4.

Widoczne na wykresach 1-4 war­tości wskazują, że przeciętnie w ana­lizowanych laboratoriach kryminali­stycznych sytuacja przedstawia się

najlepiej pod względem wykonaniaczynności etapu II związanego

z przechowywaniem materi ału ba­dawczego, zaś najmniej korzystniejawi się pod względem realizacji po­szczególnych czynności etapu III,który dotyczy przygotowania przed­miotu wizualizacji i poprawy czytelno-

100.090000000,0500

~,

"""'U'~'""1",,1)(

"'li"" X

""'M iV"",,,,, Jłl

'- '"""",WI,_w

Ryc. 1. Sumaryczny wskaźnik prawidłowości dla etapu 1- ujawnianie i za­bezpieczanie materiału badawczego (łączny odsetek czynnikówprawid ło­

wych)Fig. 1. G/obaJmaiesterot correctness at slage J - detection and recovery otevidence (lotaj percentageot correct factars)

Ryc. 2. Sumaryczny wskaźnik prawidłowości dla etapu II - przechowywaniemateriału badawczego (łączny odsetek czynników prawidłowych)

Fig. 2. Globalinoceterat stage /I - storing ot evidence (total percentage otcorrect lactors)

~n lM

,~ ~

f\ep =-­R"", X r---­R." nU

Rep nJtlIR.. ",,~

R""", JMI

R,,!"" )O

R<lon VIII

,

...... ~~~~~~~~~~~~~ :""":--.......,

A""", t

ROJ>"*''-'AfIj<ln \ll

R""", ~ I

' .p'''A." n JłV

Re"n Y

Ol" 00,0 roo 000 90,0 100,0 500 00,0 roo 00.0 ,""O 100,0

Rye. 3. Sumaryczny wskaźnik prawidłowości dla etapu III - przygotowanieprzedmiotu wizualizacji i poprawa czytelności śladów (łączny odsetek czyn ­ników prawidłowych)

Fig. 3. Global indicator ot correctness lor stage 11/ - preparation ot markstoderectionand enhancemenr (total percentage ot correc! tectots)

Ryc. 4. Sumaryczny wskaźnik prawidłowości dla etapu IV - wykorzystaniewyników identyfikacji śladów (łączny odsetek czynników prawidłowych)

Fig. 4. G/obal matestor otcorrectness at stage IV - usage of mark iaentitice­tionresults (total percentage ot correct lactors)

20 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

ści śladów. W tym przypadku szcze­gólnie mały odsetek prawidłowej re­alizacji wszystkich czynników tegoetapu, zdecydowanie "odb iegający"

od pozostałych laboratoriów, wystąpi!w rejonie XII. Spośród wszystkich ob­jętych badaniami laboratoriów naj­większy odsetek prawidłowej realiza­cji etapów II, III oraz IV zanotowanow rejonie XVI. Można zatem przyjąć ,

że proces wizualizacji śladów był re­alizowany w tym laboratorium w spo­sób optymalny.

Analiza zależności

między badanymi czynnikami

W drugim etapie pogłęb ionych

analiz wyznaczano zależności mię­

dzy poszczególnymi czynnikami, czy­li określano , czy istnieją korelacjemiędzy przebiegiem procesu ujaw­niania śladów linii papilarnych w po­szczególnych etapach a wpływem

określonych w kwestionariuszu czyn­ników na jego efekt (wynik). Analizę

zależności przeprowadzono z wyko­rzystaniem współczynnika korelacji.

Pomiar każdego z badanych czyn­ników na skali zero-jedynkowejumożliwi! określenie występowania

zależności korelacyjnej między po­szczególnymi czynnikami. Obliczonewspółczynn i ki korelacji są miernikamiprzyjmującymi wartości z przedziału

<-1; 1> i umoż l iwiają przeprowadze­nie następującego wnioskowania sta­tystycznego:

- wartości bliskie O wskazują nabrak związku m iędzy analizowanymiczynnikami;

- wartości dodatnie, przekraczają­

ce wartość kry1yczną , wskazują nawystępowanie zależności zgodnej,która oznacza, że prawidłowa reali­zacja jednego czynnika współwystę­

puje z prawidłową rea lizacją drugie­go czynnika;

- wartości ujemne mniejsze odwartości kry1ycznej ( ujętej ze zna­kiem minus) obrazują występowanie

zależności przeciwnej, oznaczającej ,

że p rawidłowa realizacja jednegoczynnika współwystępuje z nieprawi­dłową realizacją drugiego czynnika.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258107

'" -,,;0-mW

M - sc

'"~ O

O-O

mW

N - "- OlM O

~ O O

O- ci ciSw

- - '" "- "-"- "' M

~ O - O

O-O O O

mw

'" - - "' co N

'" N M

- O O O O

O- ci O ci OSw

M - Ol O co N coO '" O '"- - O O - O

O- ci O O ci ciSW

N - '" '" '" "- N ccO '" cc M r-,

- O e- O O O O- ci ci O ci O ci0-mW

- - "- '" O - Ol O "-N M io co M O

- - O N O O O O

O- ci ci O ci ci O OSw

-e- - O N Ol M '" co -"' O "- N Ol -e-- - O O O O - O O-O- ci ci O O O O ci O.'Jw

M - - O - '" '" O O '" "''" "- N "' "' "' "- N M= Ul O O - O O O O OO- O ci 9- O O O O O OSw

N - O co N O N O - e- N Ol"- cc M '" N "' N Ol

- O O O O O O O O O -O- O O O ci O O O ci O O•W

- - - N '" -e cc Ol '" '" Ol "' -e~ '" OD O N O '" O M N M

- O .. M O O O O O O O OO- ci ci ci 9" O ci ci O O O Omw"': - N OD O OD N N N Ol Ol N co

OD "- O "- N OD .. N .. .. "- sO- - O N N O O O O O O O

m ci O O O ci O O O O O O ciW

M - "- .. '" "- N O O M M OD O M -- - - N OD M O - '" '" O Ol -0-

N N O M Ul - - - O O O - O

m O 9" ci O O ci ci O O O O ci ciW

N - OD '" '" N M co '" "- '" cc Ol N N co- OD .. "- '" Ol co "- M O N O .. O N

0-N M O O - N O O - O O - O O

S ci ci O O ci ci O ci ci ci ci ci ci Ow

- - <X> r-, N r-, N N co - '" r-, M - N - O~ '" - Ol "- "- Ol '" N O Ol O Ol

O-O N O O - O O O O - O O O O O

m ci O O ci ci O O ci O O O O ci 9" ciw

- N M "': - N M "': - N M ..- N M :'; - ,,; ~ ~ ,,;- - = - - -- -O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- 0-

S m m S S • .'J S m S S S m S S mw w w w w W w w W w w w W w w W

21

Ryc. 5. Zależnośc i między warunkami do przechowywania materiału badawczego (Etap II. 1) a pozo­stałymi cechami tego etapuFig. 5. Relationships between conditions ot storing evidence (stage 1/. 1) and remaining featuresot this8t8ge

śladów. W tej grupie szczególniemocno zostały uwypuklone związki

m iędzy posiadaniem przez laborato­rium odpo wiednich warunków doprzechowywania materiału badaw­czego a innymi czynnikami. W grupieekspertyz, w których nie ujawnionoś l adów, szczególnie mocno uwidocz­n iły się zależności występujące mię­

dzy warunkami do przechowywaniamateri ału badawczego (etap II, pyta­nie 5) a upływem czasu od wpływu

materiału do laboratorium do wyko­nania badania (etap II, pytanie 7).Ujemny znak współczynn i ka korelacji(-0,568) wskazuje na występowan ie

Etap 11.4

I I z ujaw nieniem śladów

zależności przeciwnej - oznaczają­

cej , że w laboratoriach, mających od­powiednie warunki do przechowywa­nia mate riału badawczego, upływ

czasu pomiędzy przyjęciem materia­łu do badań a wykonaniem badanianie miał wpływu na wynik procesuujawniania.

Również istotna - przeciwna za­leżność , wystąpiła w ana lizowanejgrupie danych między pytaniami5 i 8 w etapie II (r ~ -0,402). Taka war­tość współczynnika korelacji ozna­cza, że w laboratoriach mających wa­runki do przechowywania materiału

badawczego upływ czasu między za­bezpieczeniem materiału badawcze­go a wykonaniem badania najczę­

ściej nie ma wpływu na wynik proce­su wizualizacji.

Etap 11.3

• bez ujawnienia ś ladów

-0,6

·0,5

-0 ,4

·0,3

-0,107-0,2

Etap 11.2

0,0260-. -1-0 ,1

0,1 "~--------

Czynnikiem mającym istotny wpływ

na realizację pozostałych elementówtego etapu okazały się warunki doprzechowywania materiał u badaw­czego (etap II, czynnik 1, pytanie nr5 w kwestionariuszu). Zgodnie z kwe­stionariuszem p rzyjęto oznaczenia :

• O - w labo ratorium nie mawarunków do przechowywaniamateriału ;

• 1 - w laboratorium są warunkido przechowywania materiału .

Za l eżności w wyod rębnionych

grupach danych przedstawia rycina5.

gdzie,- etap 11.2 dotyczy zaburzeń w warun­

kach przechowywania materiału badaw­

czego (pytanie nr 6 w kwestionariuszu);- etap 11.3 wskazuje na upływ czasu

pomiędzy wpływem materiału badawcze­

go do LK a wykonaniem badania (pytanienr 7 w kwestionariuszu);

- etap 11 .4 dotyczy upływu czasu po­między zabez pieczeniem materiału ba­

dawczego a wykonaniem badania (pyta­

nie nr 8 w kwestionariuszu).

Przedstawione na wykresie 5 war­tości współczynników zależności wy­kazują zróżnicowanie w wyodrębnio­

nych dwóch grupach danych. Zdecy ­dowanie silniejsze , istotne korelacjewystąpiły w przypadku danych , dlaktórych wynik procesu wizualizacjibył negatywny, czyli nie ujawniono

W przypadku realizowanych ba­dań pełnych przyjęto w powyższym

wnioskowaniu wartość krytyczną

równą 0,3. Analiza korelacyjna zosta­ła przeprowadzona dla wszystkichdanych. Wartości współczynn ików

korelacj i między objętym i badaniamiczynnikami dla całego uzyskanegomateriału empirycznego ilustruje ta­bela 2.

Przedstawione w tabeli 2 wartości

współczynn i ków korelacji wskazują

na występowanie pewnych zależno­

ści między analizowanym i danymi .Najsilniejsze skorelowanie wystąpiło

między czynnikami związanymi z eta­pem II procesu wizualizacji a efektemprocesu wizualizacji.

Z uwagi na fakt, że zgromadzonymateriał empiryczny różnił się

w aspekcie efektów wizualizacji, sfor­mułowano przypuszczenie , że mogą

występować różnice w procesach,w których wyniku ujawniono ślady liniipapi larnych lub ich nie ujawniono .W tym celu przeprowadzono pogłę­

bioną analizę zależności w wyodręb­

nionych dwóch grupach , zróżnicowa­nych ze wzg lędu na efekt procesu wi­zualizacji:

- dane (ekspertyzy), w którychwynikiem procesu było ujawnie­nie śladów;

- dane (ekspertyzy), w którychwynik procesu był negatywny,czyli śladów takich nie ujawnio­no.

Następnie obliczono współczynni ­

ki zależności między poszczególnymiczynnikami w wyodrębnionych gru­pach (wynik procesu ujawniania), tj.:dane - ekspertyzy, których wynikiembyło ujawn ienie śladów na badanychprzedm iotach (N ~ 275) oraz danedla ekspertyz, w wyniku których nieujawniono śladów linii papilarnych napoddanych procesowi wizualizacjiprzedmiotach (N ~ 425). Wynika stąd

fakt , że w 60,7% przeprowadzonychprocesów wizualizacji śladów linii pa­pilarnych nie ujawniono .

Pogłębione anal izy statystycznerównież wskazały na występowanie

istotnych zależności między czynni­kami etapu II, który dotyczy przecho­wywania materiału badawczegow analizowanych grupach danych.

22 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

Podsumowanie i wnioski

Badania niepewności pomiaru lubmetody polegają na znalezieniu od­chylenia wartości badanej - uzyska­nych wyników badań , od wartości

rzeczywistej lub przyjętej wartości

odniesienia, Można zatem założyć ,

że taką wartością jest efekt procesuwizualizacji śladów. Aby obliczyć od­chylenie wartości badanej - czyli uzy­skanych wyników - od wartości rze­czywistej, czy też przyjętej wartości

odniesienia , należałoby uzyskać da­ne ilościowe opisujące wpływ danegoczynnika na proces wizualizacji, wy­korzystując przy tym skalę liczbową.

Z uwagi na fakt, że opisywane w ni­niejszej publikacji badania prowadzo­no w polskiej kryminalistyce po razpierwszy i że miały one charakter in­nowatorski, takimi danymi obecnienie dysponuje się . Z tego powodu na­leży udoskonalić kwestionariusz ba­dawczy (ankietę) , co umożliwi uzy­skanie pełnych danych związanych

z określeniem wpływu wybranychczynników na proces wizualizacji śla­

dów linii papilarnych oraz poprawę

ich czytelności . Zamierzeniem auto­rów badań jest uzyskanie takich da­nych, które umożliwiłyby obliczeniewspółczynników korelacji określają­

cych zarówno zależności między po­szczególnymi czynnikami, jak i eta­pami procesu wizualizacji oraz okre­śienie istniejących zależności w kon­tekście efektywności procesu ujaw­niania śladów linii papilarnych w wa­runkach laboratoryjnych .

Przeprowadzona pierwsza edycjabadań potwierdziła istnienie zależno­

ści w ujęciu statystycznym szczegól­nie pomiędzy czynnikami II etapuprocesu wizualizacji oraz udowodniła

ich wpływ na efekt ujawniania śladów

linii papilarnych w warunkach labora­toryjnych . Na podstawie dotychcza­sowych badań empirycznych przed­stawiono następujące wnioski i spo­strzeżenia:

O Najsiln iejsza zależność korela­cyjna występuje między warunkamido przechowywania materiału ba­dawczego a upływem czasu od wpły­

wu materiału do laboratorium do wy­konania badania. Siła tej zależności

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07

jest zróżnicowana ; w całej badanejpróbie wynosi -0,452. W grupie obej­mującej ekspertyzy, w których nieujawniono śladów linii papilarnych nabadanych przedmiotach , jest onawyższa (-0,568), zaś w grupie badań ,

w których takie ślady ujawniono niż­

sza (-0,277) i wskazuje na brak wy­stępowani a istot nych zależ ności .

Ujemne znaki mierników zależności

oznaczają , że w laboratoriach, w któ­rych nie ma warunków do przecho­wywania materiału badawczego,częściej można zaobserwować od­działywanie upływu czasu między

dostarczeniem materiału do badań

a badaniem na wynik ujawniania .Związek ten jest najsilniejszy, w przy­padku gdy w procesie wizualizacji nieujawniono śladów linii papilarnych .

6 Istotna zależność występuje

równ ież między posiadaniem (lubnieposiadaniem) przez laboratoriumwarunków do przechowywania mate­riału badawczego a upływem czasupomiędzy zabezpieczeniem materiału

badawczego i samym wykonaniembadania. Siła tej zależności jest takżezróżnicowana i w całej badanej pró­bie wynosi -0,304. W grupie obejmu­jącej ekspertyzy, w wyniku których nieujawniono śladów, jest wyższa

(-0,402), zaś w grupie obejmującej

badania, w których ujawniono ślady li­nii papilarnych niska (-0,162), i wska­zuje na brak występowania istotnychzależności. Może to wskazywać nawpływ braku odpowiednich warunkówdo przechowywania materiału badaw­czego na pozytywny wynik - efektprocesu wizualizacji śladów.

ł} W badaniach nie wskazano naistotne zależności między posiada­niem przez laboratorium odpowied­nich warunków do przechowywaniamateriału badawczego a występowa­

niem znaczących zaburzeń w warun­kach jego przechowywania. Takiekształtowanie się współczynnika ko­relacji przemawia za poszukiwaniemrozwiązań umożliwiających przecho­wywanie materiału badawczegow warunkach, które nie powodują po­gorszenia jego przydatności badaw­czej - dowodowej.

(I W wyniku przeprowadzaniawstępnych badań oraz na podstawie

analizy uzyskanych wskażn i ków ko­relacji wskazano na praktyczneaspekty odnoszące się do poszcze­gólnych etapów procesu wizualizacji:

- należy zwrócić uwagę , że w eta­pie pierwszym istotne oddziały­

wanie na wynik procesu wizuali­zacji ma czas , jaki minie odoględzin do przyjęcia zleceniaw laboratorium;

- w etapie drugim badań najsil­niejsza zależność korelacyjnawystąp i ła między posiadaniem(lub nieposiadaniem) przez la­boratorium odpo wiedni ch wa­runków do przechowywania ma­teriału bada wczego , upływem

czasu między przyjęciem mate­riału do laboratorium a wykona­niem badania. Oznacza to, że

ww. czynniki mają istotny wpływ

na wynik procesu wizualizacji;- dla etapu trzeciego istotny mbodżcem mającym wpływ na po­zostałe czynniki determinujące

przygotowywanie przedmiotuwizualizacji i poprawę czytelno­ści śladów okazało się stosowa­nie właściwej sekwencji metodw trakcie procesu ujawniania;

- w etapie czwartym najważniej­

szym czynnikiem okazały się

poprawki i uzupełnienia dokony­wane w sprawozdaniu z badań ,

czyli błędy edycyjne.W podsumowaniu należy zwrócić

także uwagę na pewne niedociągnię­

cia pojawiające się podczas wypeł­

niania kwestionariuszy badawczych:ankiety wypełniano według jednegoschematu; respondenci w badaniachwskazywali, że nie stosowali w pro­cesie wizuaiizacji żadnych metod,a jednak ślady zostały ujawnione;zdarzały się przypadki niewypełnie­

nia wszystkich rubryk ankiety ; auto­rzy publikacji odnieśli wrażenie , że

ankiety wypełniano tuż przed wysył­

ką do CLK KGP.

tab, i wykresy: autorzy

Autorzy publikacji dziękująwszystkim ekspertom badań wizuali­zacyjnych w kraju za pomoc i udzial

w badaniach.

23

Cennik publikacji Wydawnictwa CLK KGP

Kształtowanie s ię osobniczych cech pisma (ZM 3) _ 18 zł

Podstawy fizjologii węc hu, uczenia si ę i etoiogii zw ierząt (ZM 4) 15 zł

Deformacje pisma ręcznego (ZM 5) 18 zł

Badania mineralogiczne śladów kryminalistycznych (ZM 6) 10 zł

Badanie polimorfizmu DNA przy użyciu techniki PCR (ZM 7) 10 zł

Analiza nieorganiczna w praktyce CLK KGP (ZM 10) 15 zł

Czynniki wpływając e na obraz pisma (ZM 12) 15 zł

Aktualne zagadnienia biologii kryminalistycznej (ZM 15) 16 zł

Wpływ czynników wolicjonalnych i pozawolicjonalnych

na obraz podpisu (ZM 18) . 13,5 zł

Wybrane zagadnienia dotyczące rekonstrukcji wypadków drogowych

(ZM 19) 20 zł

Ś lady małżowiny usznej (ZM 20) 16 zł

Wybuch i jego skutki - kryminalistyczne badania materiałów

i u rządze ń wybuchowych (ZM 21) .. _ 37 zł

Analiza DNA w systemie SGM PLUS (ZM 22) 22 zł

Portret pam ięciowy - wybrane zagadnienia (ZM 23) 28 zł

Zbigniew Ruszkowski: Fizykochemia kryminal istyczna 15 zł

J arosław Moszczyńs ki ; Daktyloskopia 26zł

Andrzej Filewicz: Kryminalistyczne badania pozostałości

po wystrzale z broni palnej (GSR) 35 zł

Leonarda Rodowicz: Kryminalistyczne badanie śladów obuwia 10 zł

Waldemar S. Krawczyk: Profi lowanie narkotyków 25 zł

Waldemar S. Krawczyk: Chromatografia gazowa w kryminalistyce 25zł

Andrzej Pletrych; Fałszerstwa oznaczeń identyfikacyjnych

w pojazdach samochodowych i ichwykrywanie 18 zł

Waldemar S. Krawczyk: Nielegalne laboratoria narkotykowe 29 zł

PRZYPISY

1 J. Szkoda, A. Świderski: Za stoso­

wanie technik statystycznych w sys­temach zarządzan ia, "Problemy Ja­

kości" 2007, nr 1, s. 29;

2 M. Urbaniak: Zarządzaniejakością,

Wyd. Dil in, Warszawa 2004, s. 371;

3 SPC (Statistical Process Contro l)

znanej dziś jako SKP (Statystycz na

Kontrola Procesów);4 P. Bode : Zapewnienie ja kości i kon­

trola jakości w pracachbadawczych ,Intertaculty Reactor Institute, Delft

University of Technology, rozdz . 3,

s. 1;5 "Wirusowa teoria zarządzania" zo­

stała szeroko opisana w: J. Bank:

Zarządzanie przez jakość, Felberg

SJA 1999, s. 73-78;

6 Ibidem, s. 73;

7 AFIS (Automated Fingerprint Identi­

fication Systems) - Systemy Auto­

matycznej Identyfikacji Daktylosko­

pijnej. Najbardziej znane na świecie :

NEC, COGENT, PRINTRAC K, PA­

PILION , czy stosowany w Polsce

MORPHO SAGEM;8 PN EN ISO/ iEC 17025: 2005 ­

Ogólne wymagania dotyczące kom­

petencji laboratoriów badawczych

i wzorcujących , s. 39 i 49;9 Pkt 5.4 .5.2. nakazuje laboratorium

przeprowadzenie wa lidacji metod

nieznormalizowanych, metod zapro­

jektowanych/rozw ijanych w labora­

torium, metod znormalizowanych

wykorzystywanych poza prze widzia­

nym dla nich za kresem oraz metod

znor malizowanych , które zostały

rozsz erzone lub zmodyfikowa ne,

aby potwierdzić , że są one właściwe

do zam ierzonego stosowa nia.

W tym ujęciu normy mieści się rów·

nleż proces wizualizacji ś l adów linii

papilarnych w warunkach laborato­

ryjnych.

10 R. Karaszews ki: Zarządzanie jako­

ścią, koncepcje , metody i narzędzia

stosowane przez liderów światowe­

go biznesu, Wyd. Dom Organiza tora

TNOiK, Toruń 2005 , s. 236;11 cyt. za : R. Kar aszewski , op. clt .,

s.237;

12 G. Gierszewska, M. Romanowska:

Analiza strategiczna przedsiębior­

stwa, PWE, Warszawa 1999, s. 53.

BIBLI OGRA FIA

1. Bank J.: Zarządzanie przez jakość,

Felberg SJA, Warszawa 1999.

2. Bode P.: Zapewnienie jakośc i i kon­

trola jakości w pracach badawczych, ln­

teriac ulty Reac tor lnst itute, Delft Universi­

ty of Technology.

3. Gierszewska G., Romanows ka

M.: Analiza strategiczna przedsiębior­

stwa, PWE, Warszawa 1999.

4 . Karaszewski R. : Zarządzanie jako­

ścią , koncepcje , metody i narzędzia sto-

sowane przez liderów światowego bizne­

su, Wyd . Dom Organizatora TNOiK, To­

ru ń 2005.

5. Szkoda J., Świderski A.: Zastoso­

wa nie technik statystycznych w syste­

mach zarządzania, "Problemy Jakości"

2007, nr 1.

6. Urban iak M.: Za rządzani e jako­

ścią. Teoria i praktyka , Wyd. Dilin, War­

szawa 2004 .

7. PN-EN ISO/lEC 17025:2005 - Ogól­

ne wymagania dotyczące kompetencji la­

boratoriów badawczych i wzorcujących .

III

24 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 258/07