O pazo baleiroXabier P. Docampo

XERAIS

O AUTOR

2

Ttulo: O pazo baleiroAutor: Xabier P. DocampoIlustrador: Xos CobasEditorial: Edicins Xerais de GaliciaColeccin: Sopa de librosN pxinas: 160ISBN: 84-8302-748-8

XABIER P. DOCAMPO naceu en Rbade(Lugo) en 1946. A sa vocacin de mestre,traballo que leva consagrado dende haivarios anos, levouno a preocuparse de creartextos dirixidos s seus propios alumnos, tempo que a sa afeccin pola lectura oempuxaba a ler literatura infantil e xuvenil.Deste xeito comezou a publicar as sas cre-acins. Confesa a sa predileccin polostemas de misterio e de intriga. A sa experiencia no cine e na televisin quizais tean influ-do na sa habelencia para situar o lector no escenario da historia e facelo partcipe da intriga.

FICHA TCNICA

O ILUSTRADOR

XOS COBAS naceu en Logrosa, Negreira (A Corua) en 1953. A sa afeccin polo debu-xo naceu de neno, na escola, cando poa en imaxes as sas aventuras nos cadernos de arit-mtica. Esta afeccin converteuse moi cedo nunha profesin que compaxinou coa ilus-tracin de libros infants e co deseo grfico. Traballa dende 1991 como deseador grfi-co na Deputacin da Corua. Ten ilustrado varios libros de Xabier P. Docampo e confe-sa que coas sas historias lle resulta doado traballar. En O pazo baleiro ofrece no encabe-zamento de cada captulo unha imaxe referida seu contido que invita a se adentrar nomisterio e na aventura.

3Esta historia de aventura e misterio est protagonizada por Nicols, un rapaz de doceanos que vive en Eiravella. O primeiro que sabemos del que hai tres meses que nonasiste escola que s foi tres das. terceiro da do curso a Nicols ntralle pnicoe toma a decisin de marchar da escola e non volver mis porque, segundo el, podeaprender pola sa conta todas cantas cousas lle interesan conforme lle vaian facendofalta. Dende que chegou vila no vern o seu modelo ideal o seu to Delio, un relo-xeiro que vive nun vello vagn de tren e que visita sempre que pode. Ambos com-parten a sa afeccin polos reloxos e o seu curioso mecanismo. Cando estn reparan-do un moi antigo descobren, dentro da sa caixa, un dobre fondo que contn tres car-tas de amor, un debuxo que representa algo parecido sol, un pano cunhas iniciaisbordadas que envolve un puado de alfaias de muller e sete moedas antigas. As cartasfan referencia a liortas familiares, herdanzas e a un obxecto misterioso que se deno-mina coas iniciais D-S. Daquela Delio proponlle a Nicols que investigue coa axudados seus amigos, Ramiro, Sol e Trsila. As sas pescudas lvanos a contactar cun anti-cuario da cidade e despois cunha seora pertencente unha nobre familia propietariadun pazo deshabitado de Eiravella, de onde inicialmente procede o reloxo. Para con-tinuar a investigacin deciden visitar o Pazo para investigar se existen mis cartas eobxectos agochados. Entre todos desean un plano de actuacin: ir falar cos caseirose tamn cun historiador de Eiravella, o pai de Trsila, para coecer datos sobre a his-toria do Pazo, sempre coa escusa de ter que facer un traballo para a escola. destexeito como descobren que todos os varns das familias relacionadas co Pazo levannomes que comezan por D e todas as mulleres nomes que comezan por S e que todose todas casaron con homes e mulleres con estas iniciais, precisamente as que aparec-an nas cartas agochadas no reloxo. O paso seguinte entrar no Pazo, guiados porCelso, o caseiro, coecer todas as sas dependencias e buscar mis pistas. Nesta pri-meira visita atopan escondidos un alfineteiro e un agulleiro con dez alfinetes de ouroe unha mensaxe escrita na tea do alfineteiro. Na segunda visita Pazo visitan o xar-dn pero non atopan nada. Cando os rapaces pensan que estn atascados, o pai deTrsila faciltalles unha rbore xenealxica da xente do Pazo coa que descobren quenasinaba as misteriosas cartas e ocrreselles quedar no pazo unha noite, sen que o saibaCelso, para revisar a basta das cortinas, onde sospeitan que pode haber algo agocha-do. Unha vez al e coa axuda de Delio, atopan o Deus Solis na torre do Pazo, o mis-terioso D-S, a xoia da que falaban as cartas. Este obxecto fora a causa de todas as des-putas familiares entre as xentes do Pazo porque todos o cobizaban. Coa axuda doscoecementos histricos de Aurelio, os rapaces coecen a complicada historia dafamilia e resolven o misterio da historia do Pazo e do Deus Solis, uns acontecementosdesgraciados provocados pola cobiza.

ARGUMENTO

4PERSONAXES

NICOLS

un rapaz de doce anos cun carcter moi particular. Pon moito aquel no que lle gustapero como se lle atravese unha cousa e se lle meta na cabeza que non vale para nada, comoo feito de ir escola, entn non hai quen lle faga facer. Non est disposto a depender deningun para aprender as cousas que lle gustan, moito mis se non llas ensinan con ama-bilidade e paciencia e ademais non pode evitar unha especial excitacin se sentir en peri-go de que o descubran. un bo rapaz, anda que rebelde e moi traste, un bo compaei-ro porque sempre se pon do lado do que mis o precisa e sabe gardar segredos e non serchivato. Ten arelas de aprender moitas cousas porque moi curioso e sempre est lendo,preguntando, estudiando e pensando. Sente admiracin polo seu to Delio e polo seu ofi-cio e nel atopa o mestre perfecto, sempre disposto a ofrecerlle un libro interesante parasatisfacer as sas curiosidades sobre o mundo e sobre o comportamento humano.

OS AMIGOS DE NICOLS

RAMIRO o mellor amigo de Nicols. Coece a sa decisin de non ir mis escola emesmo o seu cmplice porque lle deixa falsificar as sas notas. un rapaz honesto e unbo amigo, bondadoso e nobre de corazn, anda que este carcter lle ocasiona problemas,mesmo Nicols enfdase con el s veces por esa sa bondade de neno modelo. Non sabementir e non lle gustan nada as mentiras porque cre que non fan mis que enlear as cousas.

SOL , despois de Ramiro, a mellor amiga de Nicols e xunto con aquel a nica que sabeque Nicols non vai escola. unha rapaza de pelo longo e castao, ollos grises e pernasfracas e longas, ademais de valente, leal e intelixente. decidida pero mesmo temporeflexiva e nada impulsiva. Ten unha situacin familiar un tanto complicada xa que o seupai est enfermo na cama, a nai traballaba moitas horas limpando casas e ela ten que seresponsabilizar dos labores da casa e do coidado dos seus dous irmns pequenos.

TRSILA a filla de Aurelio, o historiador de Eiravella que acoden os rapaces na buscade informacin sobre o Pazo. moi frioleira e algo tmida e mesmo parece que se escon-de debaixo do seu grande abrigo. unha rapaza mis ben calada pero na investigacinmstrase disposta e moi metida no asunto.

DELIO

o to de Nicols, unha persoa curiosa e considerada polos seus vecios como un serextravagante, raro e con bastante xenio. Vive nun vagn de tren, do que nunca sae, rode-ado de libros, trebellos rarsimos, aparellos de misteriosa funcin e coleccins de obxectosestrasimos.. Delio un reloxeiro moi apreciado no seu oficio e est especializado na res-tauracin de reloxos antigos. Hai bastantes anos que regresou a Eiravella despois de andar

5medio mundo, pero moi raras veces, e sempre de moi mala gana, fala diso. Para Nicolso seu to foi todo un descubrimento porque antes de ir vivir a Eiravella non o coeca.Ningun lle falara del porque o pai de Nicols e Delio non se levan moi ben. Parece serque todo comezou coa ausencia de Delio no enterro do pai dos dous. Delio convrtese nomellor camio de Nicols para aprender porque sempre est disposto a darlle libros paraque pense e a axudarlle a solucionar as sas inquietudes. A pesar de todo isto para Delioos rapaces non son a compaa mis axeitada porque considera que non son seres anxli-cos e non se fa deles.

OS PAIS DE NICOLS

Traballan os dous fra da casa e cando chegan a penas pasan tempo co seu fillo. nai unha tola dos concursos da tele e alcuma seu fillo ene dende que caeu na conta de quenas series americanas da televisin s nenos chambanos polas iniciais do seu nome, andaque a Nicols lle d moita rabia que o chame as. A rutina familiar est marcada poloritmo do traballo e polas ceas arredor do televisor e as ata o da seguinte pola noitia. Anon ser os domingos. Estes costumes tan fixos da familia faciltanlle a Nicols non ir escola. s veces os pais deixan as sas cousas para lle botar unha man fillo pero coa cabe-za noutro sitio porque axia perden a paciencia e comezan a berrar. Qureno moito e pre-ocpanse por el, e mesmo teno polo mellor neno do mundo anda recoecendo que un pouco traste. Considrano listo, obediente e responsable.

lado da aventura que viven os protagonistas e do misterio que van descubrindo poucoa pouco coa axuda da sa intelixencia e a dos adultos, esta tamn unha historia na queaparecen temas que lles axudan a madurar e a entender o mundo e s demais.

A comprensin hacia os demais e o respecto diferencia e maneira de vivir de cada unanda que non sexa o que coecemos pola norma a seguir. A busca e o gusto pola ori-xinalidade, polo feito de ser diferentes s demais.

Estaba a se referir desexo que Nicols manifestara en coecer os segredos do oficiode reloxeiro. Haba das cousas que o encamiaron a este desexo: por unha parte aadmiracin que senta por Delio. Anda que era un home considerado como cheo derarezas polos seus convecios de Eiravella, para Nicols era un personaxe que tiaalgo de heroico. Gustballe aquela sa maneira de vivir dun xeito distinto de comoo facan todos (p. 31).

OUTROS TEMAS E VALORES

6Ti teslle moita lei a teu to, non si?E logo, a ti non che parece un to mogolln de estupendo? Non imaxinas todo oque el sabe. Estivo en case todos os sitios do mundo.Si, pero un pouco raro. Isto de vivir metido naquel vagn sen sar para nada,non normal.Non che cadra a ti andar a repetir as mesmas cousas que din todos en Eiravella.El vive como quere e non se mete con ningun. Ten moito xenio e, s veces, berra conalgun, pero sempre porque se queren meter na sa vida, ou con aqueles que noncumpren co seu deber.Visto as, tes razn. Cadaqun que faga o que queira con tal de non se meter conningun (p. 102).

O descubrimento por parte de Nicols dunha forma de aprendizaxe alternativa esco-la. Gusto por aprender pero non suxeito a unhas normas.

Nicols non a escola, pero estaba continuamente aprendendo e levaba conta polosamigos das cousas que aprendan para aprendelas el tamn (p. 26).

A importancia de valores como a lealdade e a busca da verdade.

Escoita, Ramiro, certo que en todo isto estamos a contar moitas mentiras, e a mintampouco me gusta mentir. A mentira fai que non nos poidamos fiar nin dos ami-gos. Eu espero que os gardedes sempre lealdade, a sempre a verdade custe o que custe.Neste caso ocorre que, polo de agora, non podemos dicirlle dono do Pazo as cousastal e como son, pero chegar o momento no que o fagamos, porque o importante averdade que andamos a procurar (p. 77).

A importancia de aprender bos modais e non falar todos a un tempo como moitas vecesfan os adultos.

Vostede que quere dicir con iso? Qu os grandes non falan nunca todos a un tempo?dixo Sol algo ofendida co que lle acababa de escoitar home. Ben se ve que pasamoito tempo aqu s, seguramente lle vira ben sar algo e ver mundo.Est ben dixo Delio rindo, retiro a referencia s rapaces, pero de todas manei-ras entendereivos mellor se cadaqun fala cando lle toque (p. 88).

O valor das cousas herdadas do pasado. Importancia do pasado e de conservar o que nosensinaron e deixaron os nosos antecesores.

Quero dicir que teo sentido moitas veces, e o pai de Trsila tamn o di, que moiimportante non alterar unha cousa antiga que se ten, ou que se atopa, porque pode-mos estar a estragar un documento que nos conta como foi o noso pasado (p. 90).

Os bos froitos do traballo en equipo. A importancia de saber convivir e traballar enequipo. A amizade, as como a solidariedade.

7Estou seguro de que entre os cinco atoparemos o camio que temos que coller (p. 105).

Incomprensin e incomunicacin coas figuras paternas propiciadas, en parte, por estarabsorbidos polo traballo. A pesar do moito que queren seu fillo, descoecen as saspreocupacins, as sas inquietudes, os seus gustos de a que tamn descoezan aausencia escolar de Nicols.

A influencia negativa da TV, excederse no seu uso, propicia a falta de comunicacinfamiliar e a falta de atencin que podemos observar na figura materna estar penden-te todo o tempo do televisor e coecer mis a programacin televisiva que os problemasfamiliares da sa casa.

A importancia de fomentar nos mis novos certa independencia para buscar solucinss problemas e s enigmas que se lles presentan.

A seguir propoemos un grupo de posibles actividades entre as que se poden selec-cionar aquelas que se consideren mis adecuadas s nosos fins e dependendo donmero de lectores, dos destinatarios (actividade grupal ou individual) e dos medioscos que se poden contar.

Entendemos que a biblioteca realiza unha labor fundamental na promocin da lectu-ra e na formacin do lector, polo tanto consideramos necesario manter informadas aspersoas responsables, das lecturas e actividades que realicemos co fin de que lle pro-porcionen documentacin lectorado, en caso de necesitala, e propoan actividadesparalelas e complementarias como a elaboracin de exposicins sobre a obra do autorou sobre libros que traten a mesma temtica.

ACTIVIDADES A REALIZAR

8ANTES DA LECTURA:

hora de seleccionar un libro fundamental ter en conta a portada, o resumo da con-traportada e o ttulo xa que poden incentivar ou non lectura. De a que sexa impor-tante que o lector preste atencin a estes aspectos e que o mediador os aproveite paraque gocen da lectura, comecen a saber discernir o importante do irrelevante e se llesestimule cara lectura da obra. Algunha das actividades que se poden realizar son: ima-xinar o argumento a partir do seu ttulo, averiguar qu clase de historia se esconde trasel (policaca, detectivesca, de amor, de aventuras), analizar a ilustracin da portada,preguntarlles qu informacin lles proporciona esta imaxe e despois de ler o resumo dacontraportada, comentar se se aprecia algunha relacin entre o ttulo, o argumento e ailustracin.

Logo da anlise do ttulo, o resumo da contraportada e da ilustracin da portada reali-zarase por grupos ou de forma individual un posible resumo argumental da obra.Expoeranse na clase ou recompilaranse nun dossier para comparalos final da lectu-ra coa historia de Xabier Docampo.

En moitas ocasins a lectura dalgn fragmento seleccionado ou narrar un pouco doargumento atrae o interese ou atencin do lectorado estimulando a lanzarse sa lec-tura.

A busca por parte dos rapaces das biobibliografas de Xabier Docampo e Xos Cobas,autores da obra, reforzar a lectura que realizarn a posteriori, as como o coecemen-to doutras obras destes autores que poden ser do seu interese. Esta busca pode realizar-se en grupos de maneira que unha parte do lectorado se encargue da biografa e a outrada bibliografa e por diferentes fontes (na biblioteca, en Internet, en revistas, na pren-sa) co fin de que se relacionen cos diferentes modos de documentarse sobre un tema. final entre todos completan a informacin acadada.

DURANTE A LECTURA:

Antes de comezar o primeiro captulo desta novela o lector atpase cunha rbore xenea-lxica da familia do pazo, documento que lles ser moi til s protagonistas para resolvero misterio. Cos datos proporcionados no resumo da contraportada e co ttulo o lectora-do descoece o significado deste documento e pode simplemente pasar desapercibido ataque a lectura desvele a sa importancia. Podse aproveitar este material para incentivar lectura propondolle varias preguntas lectorado como:Por que aparece esta rbore neste intre? Quen Aurelio, persoa que confeccionou a rbore? fixarnos nesta rbore Apreciamos algn aspecto destacable?Por que todos os nomes dos homes comezan con D e por que os das mulleres con S?

9Por que certos nomes aparecen sombreados? Escribir as respostas ou reflexins para comprobar, a medida que se le a historia, qunacertou ou se aproximou que acontece na novela. Con esta actividade ademais de pro-vocar curiosidade no lectorado acostmanse a que se preste atencin a todo aquilo quenun principio parece meramente anecdtico e que se pregunten sempre o por qu dascousas.

Crear foros de debate e discusin nos que se comenten diversos aspectos da lectura: A evolucin da historia narrada Por qu se esconden os obxectos no reloxo? De qunimaxinamos que son? Qu relacin pode existir entre eses obxectos? Qu cren que oD-S? Se non coecesen historiador Cmo buscaran informacin sobre o pazo? As reaccins de Nicols e dos seus compaeiros ante as situacins que viven Cmo des-cribiran s personaxes? Se tiveron que resolver algunha vez un misterio. Cmo reaccionaran eles ante as vivencias polas que pasan os protagonistas?

Nos momentos nos que se comente a lectura, por exemplo finalizar cada captulo oucada certo nmero de captulos, imaxinar que acontece a continuacin e que final llesespera s personaxes. A medida que avanza a lectura poden comprobar se algunha dasversins se axusta que averiguan Nicols e os seus amigos.

Pdese organizar a lectura de forma alternativa entre todos na clase, na biblioteca e acontinuacin cada un prosegue a lectura de forma individual. Este tipo de lectura per-mtenos seleccionar un momento de intriga. Reflexionar e comentar sobre qu faraneles cando apareceron as cartas, de qun pensan que son as cartas de amor, qu pode sero D-S, a qu se debe que todos os membros da familia tean as mesmas iniciais nos seusnomes

Resaltar as numerosas descricins espaciais presentes longo da historia, sobre todo asdo pazo e as do vagn de tren no que vive Delio coa seguinte finalidade: que digan sese imaxinaban as eses espacios, se reflicten unha realidade, se se parece a algn pazo quecoezan e comparalo con algunha foto dun pazo galego.

DESPOIS DA LECTURA:

finalizar a lectura interesante que o lectorado realice unha valoracin da obra na quedunha maneira informal e espontnea, igual que comentan unha pelcula sar duncine, expresen a sa propia opinin ou comentarios que consideren oportunos.Comentarn os momentos que lles resultaron mis emocionantes, mis aburridos, osque non entenderon, cl dos nove captulos lles gustou mis

Retomando as actividades do primeiro bloque discutirase se o ttulo o idneo, se o resu-mo da contralapela responde contido do argumento e se adecuado ou enganoso.

10

Comparamos o argumento de Xabier Docampo, o escritor, co que imaxinaron antes dalectura, apreciaremos se algn deles se achega da novela, se nos gusta mis algn dospropostos por eles

Basendose no argumento da novela realizacin de posibles resumos e ttulos alternati-vos que se poden expoer nun taboleiro ou na biblioteca e elaboracin dunha ilustra-cin para a portada.

Realizacin de coloquios en torno temtica da obra, os personaxes, as sensacinsAlgns aspectos a comentar poden ser: cmo investigaran eles o misterio; por qu nonlle gusta a escola a Nicols pero si averiguar que dan para aprendelo e ler libros; se con-sideran bo que os compaeiros mantean en segredo que o seu amigo falte s clases;cmo consegue o autor crear un ambiente de intriga e emocin; qu opinan do estilode vida do to de Nicols, da obsesin da nai de Nicols polos programas televisivosRecompilacin de fragmentos para exemplificar as sas opinins.

Outro aspecto a traballar a lectura visual de a que sexa importante valorar e comen-tar as nove ilustracins do volume: se son adecuadas, se as preferan a cor e non mon-cromas, que opinin teen do feito de que aparezan encabezando cada captulo cunhaimaxe referida seu contido, se consideraran mellor que ocupasen pxinas enteiras enon s o encabezado, se o nmero de ilustracins suficienteOutra actividade interesante, que poden incluso levar a cabo nos talleres de plstica, a creacin de novas ilustracins nas que recollan aqueles aspectos ou escenas mis des-tacables da historia, a continuacin pdense recompilar e organizar unha exposicincon estas novas ilustracins lado das orixinais.

Elaboracin das sas propias crticas ofrecendo as razns para recomendar ou non a salectura e recompilacin destas nun dossier para proporcionar biblioteca como mate-rial de consulta para futuros lectores.En caso de que no centro exista unha revista ou xornal poden seleccionar a que consi-deren mellor e enviarlla s redactores para a sa posible publicacin.

O lectorado pode organizar algunha exposicin: monogrfica dos autores, das ilustra-cins de Xos Cobas, de libros de aventuras e misterio, esta pode ser realizada tamnpola biblioteca co fin de que o lectorado poda acceder a ela e visualizar mis ttulossobre aventuras para prximas lecturas.

Para finalizar interesante ler as entrevistas do escritor e do ilustrador, reproducidas final do libro, e comentar a continuacin as respostas dos autores. Por exemplo:

1.-Xabier Docampo comenta que hai cousas neste libro que gardan relacin cos fei-tos que vivn ou coecn dnos p para que o lectorado comente se se viron inmer-sos nunha aventura semellante, se coecen algunha historia semellante ou se seidentifican con algo vivido por eles.

11

2.-Destcase na conversa con Docampo a presencia de descricins moi visuais horade presentar os espacios e ambientes coa finalidade, segundo o escritor, de situar lectorado e que se sinta dentro do escenario. Reflexionar sobre as descricins: seconsideran que son moi detallistas, se gracias a elas se fan unha idea dos espacios eambientes Aproveitando este aspecto cada un deles recolle unha das descricinse realiza un debuxo no que se reproduzca o descrito.

3.-Xos Cobas destaca a obra coma un libro cheo de imaxes e que a accin no inte-rior do pazo o que suxire as imaxes mis misteriosas. O lectorado imaxina na samente o que le de a que se lle poda preguntar se comparte a opinin do ilustra-dor, que momentos seleccionaran eles como mis intrigante e incluso poden rea-lizar o debuxo pertinente.

4.-O ilustrador confesa que a tcnica empregada nestas ilustracins foi o leo.Averiguar se coecen este tipo de tcnica, en que consiste, en qu se diferencia dou-tras, busca doutras ilustracins deste autor nas que tamn empregue leo Estasactividades poden compaxinarse coa clase de plstica ou talleres de plstica en casode que asistan a elas.

Estas actividades poden realizarse a nivel aula, a nivel centro ou con outros centros demaneira que se podan comunicar e propoer debates sobre o transcurso da historia, adefensa de posturas e a creacin de finais a travs de e-mail, foros en Internet.

Pedidos a:Comercial Grupo AnayaP o l g o n o d e B e r g o n d o1 Travesa - Parcela B115.165 Bergondo (A Corua)Telf.: 981 795 656 / Fax: 981 795 660

EDICINS XERAIS DE GALICIA

XERAISDoutor Maran, 12. 36211 VigoApartado Postal 1446. 36200 VigoTelfonos (986) 21 48 88 - 21 48 80T e l e f a x : ( 9 8 6 ) 2 0 1 3 6 6Correo electrnico: xerais@xerais.esh t t p : / / w w w . x e r a i s . e s /