o m a r S u d r a M

60
o m a r S u d r a biografiuli narkvevebi mogonebebis (Tbilisi, 2010 w.) me_2 gadamuSavebuli da Sesworebuli gamocemis Semoklebuli internet_versia: ,,rogor iqmneboda Cveni instituti” redaqtori: istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori vaxtang guruli koreqtori: nodar zedelaSvili recenzentები: saq.mecn.akademiis wevr-korespondenti al.kvinixiZe mecnierebis istoriis saqarTvelos sazogadoebis prezidenti, prof. r. Ciqovani kompiuteruli dakabadoneba: qeTi TomaZe 59 gverdi 38 fotoilustracia garnitura-acadNusx formati MS Word 97-2003 failis zoma 11. 2 MB wignSi gamoyenebulia fotodokumentebi o.Sudras piradi arqividan, Tsu maRali energiebis fizikis institutis arqividan, agreTve fotokorespondentTa fotografiebi Tbilisi 2 0 1 2 © o. Sudra 2012

Transcript of o m a r S u d r a M

Page 1: o m a r S u d r a M

o m a r S u d r a M

biografiuli narkvevebi

mogonebebis (Tbilisi, 2010 w.) me_2 gadamuSavebuli da Sesworebuli gamocemis

Semoklebuli internet_versia: ,,rogor iqmneboda Cveni instituti”

redaqtori: istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori

vaxtang guruli

koreqtori: nodar zedelaSvili

recenzentები: saq.mecn.akademiis wevr-korespondenti al.kvinixiZe

mecnierebis istoriis saqarTvelos

sazogadoebis prezidenti, prof. r. Ciqovani

kompiuteruli dakabadoneba: qeTi TomaZe UUUU

UUUUUUUU 59 gverdi

38 fotoilustracia

garnitura-acadNusx

formati MS Word 97-2003

failis zoma 11. 2 MMB

wignSi gamoyenebulia fotodokumentebi o.Sudras piradi arqividan, Tsu maRali

energiebis fizikis institutis arqividan, agreTve fotokorespondentTa

fotografiebi

Tbilisi 2 0 1 2

© o. Sudra 2012

Page 2: o m a r S u d r a M

2

S i n a a r s i

redaqtoris winasityvaoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Sesavali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

universitetis fizikis fakultetze (1959_1964ww.). . . . . 7

dubna. moskovis olqi (1966_1970ww.) . . . . . . . . . . . . . . . 10

Tbilisi. institutis gaxsnamde (1970_1979ww.) . . . . . . . . 20

institutis direqciaSi (1980_1996ww.) . . . . . . . . . . . . . 28

nebisyofa (akad. nodar amaRlobeli) . . . . . . . . . . . . . 37

xasiaTi (akad. aleko TavxeliZe) . . . . . . . . . . . . . . . . 47

kurCatovis moadgile (akad. Mm.g. meSCeriakovi) . . . . . 51

profesori vl. kekeliZe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

bolosityva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Page 3: o m a r S u d r a M

3

redaqtoris winasityvaoba

istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori

vaxtang guruli

zeciuris dedamiwaze ganxorcielebis mcdeloba

yovelTvis jojoxeTs iwvevs

karl poperi

avtori iv. javaxiSvilis sax. saxelmwifo universitetSi jer problemuri

laboratoriis, xolo Semdeg maRali energiebis fizikis institutis Seqmnis da

Camoyalibebis uSualo mowme da monawilea. is iyo avtomatizaciis jgufis ufrosi,

institutis swavluli mdivani, Semdeg ki wamyvani mecnier TanamSromeli.

wignSi kargadaa gadmocemuli epoqis aromati_ TvalsaCinod da realisturadaa

aRwerili samecniero dawesebulebebis TanamSromelTa yofa, samuSao atmosfero,

maTi mentaliteti da istoriuli fsiqologia.

gansxvavebiT sxva JamTaRmwerelTa ,,saiubileo laqirebuli qronikisgan”, Seiqmna

epoqis cocxali dokumenti, dawerili kargi (,,Jurnalisturi”) eniT, sadac avtori

arc Tavis Tavs ar indobs da arc sxvebs.

Page 4: o m a r S u d r a M

4

jer kidev aris saSualeba, aRvadginoT da SevunarCunoT istorias me-20 saukunis

meore naxevris qarTvel fizikosTa saxeebi, wminda adamianuri Stixebi. ufro metic,

es Cveni movaleoba da aucileblobaa.

amJamad, albaT saqarTvelos rTuli socialur-ekonomikuri mdgomareobis gamo,

Cveni kulturis am aspeqts yuradReba ar eqceva. Tumca, imedia, momavalSi mogonebebis

saarqivo kulturas, sazogadoeba Tavis kuTvnil adgils miuCens.

Tbilisi, 2011 w.

Page 5: o m a r S u d r a M

5

S e s a v a l i

Меж датами рождения и кончины

(A перед ними наши имена)

Cтоит тире, черта, стоит знак минус

A в этом знаке жизнь заключена

Э. Рязанов

Cvens saukuneSi mkiTxveli sakmaod informirebulia da SeuZlia movlenebis

damoukideblad Sefaseba. roca saqme istoriul movlenas exeba, mkiTxvels ara

mxolod avtoris mza, Camoyalibebuli azri ainteresebs, aramed TviTonac surs

Seafasos wakiTxuli (radgan istoria, rogorc balzakma SeniSna, yalbdeba swored im

momentSi, roca is iqmneba).

fizikosTa jgufi: doc. g.WilaSvili, prof. a.TavxeliZe, akad.n.bogoliubovi, doc. v.Selesti, prof. i.vaSakiZe, prof. v. WavWaniZe,

... …( ? ), doc. i.budagovi, doc. r.saluqvaZe. Tbilisi. 1969 w.

Page 6: o m a r S u d r a M

6

Tu mkiTxvels moeCveneba, rom zogierT adgilebSi mogonebebs Zalze piraduli

xasiaTi aqvT, SeuZlia gaixsenos aRiarebuli profesionalebis _ akademikos

l. landaus1, musikos m. rostoropoviCis2

1 lev landau _ Tanamedroveobis gamoCenili fizikosi (dab. 1908w.), nobelis premiis laureati,

ssrk mecn.akademiis akademikosi, soc.Sromis gmiri. daibada baqoSi. mama SeZlebuli inJineri

iyo, deda_profesori. baqos ekonomikuri teqnikumis damTavrebis Semdeg swavla leningradis

universitetSi gaagrZela. 1927 wels miavlines ucxoeTSi, maT Soris, n. borTan. 1937 wels

unda dawyebuliyo “fizikosTa saqme”, amitom daapatimres, magram akad. p.kapicas ZalisxmeviT,

male gaanTavisufles. atomuri bombis gaTvlebSi misi wvlilicaa, magram ar undoda teqnikis

ganxriT muSaoba. amitom daavala Suamavloba da saavtoro uflebebi gadasca axalgazrda

b.zeldoviCs, romelic Semdgom samgzis soc. Sromis gmiri gaxda.

1962 wlis ianvarSi mis sayvarel mowafes_ s.gernSteins (amJamad cnobil akademikoss),

dubnaSi coli gacilda da sioma mZime depresiaSi Cavarda.

dubnis fizikosebic daJinebiT sTxovdnen seminarze Casvlas. moskovidan dubnaSi erT-

erTi mowafis avtomanqaniT gaemgzavra (sadac moyva avtokatastrofaSi). avtoavariis Sedegad

dainvalidda. amave wels misces nobelis premia. xangrZlivi avadmyofobis Semdeg

gardaicvala 1979 wels.

meuRle kora drobanceva, qimikosi, ulamazesi, Zlieri xasiaTis qali iyo. maT darCaT

erTi Svili – igori. koram darCenili sicocxle mogonebebis weras moandoma da 16 wlis

Semdeg gardaicvala.

2 mstislav rostropoviCi (dab. 1927w., baqo) _Tanamedroveobis gamoCenili violonCelisti,

diriJori da sazogado moRvawe. daibada musikosebis SeZlebul ojaxSi. mamis gardacvalebis

Semdeg gauWirda cxovreba, iswavla sayofacxovrebo teqnikis remonti. 1951 w. miiRo

saxelmwifo, 1964 w._leninuri premia. breJnevis mmarTvelobis wlebSi (mweral solJenicinis

mxardaWeris gamo) SeuzRudes sakoncerto moRvaweoba. genialuri musikosi itanjeboda

provinciebSi Catarebuli koncertebiT. daiwyo loToba. . .

1974w. iZulebuli gaxda daetovebina qveyana. 4 wlis Semdeg ki meuRlesTan erTad

CamoarTves ssrk moqalaqeoba. aSS-Si rostropoviCma didi aRiareba moipova. gaxda bevri

qalaqis sapatio moqalaqe, msoflios 11 qalaqSi daido bina. gorbaCovis iniciativiT

dabrunda moskovSi. gardaicvala 2007 w.

meuRle galina viSnevskaia (pirveli qmris gvaria) cnobili saopero momRerali, ssrk

saxalxo artisti, Zlieri nebisyofis, ulamazesi qali iyo. dawera saintereso mogonebebi. is

dResac muSaobs, 85 wlis asakSi, mis mier Camoyalibebul saopero saswavlebelSi. hyavs ori

qaliSvili.

Sesaxeb maTi meuRleebis, akademikosebis: l.

pontriaginis, g.Saxnazarovis, anri ruxaZis da sxvaTa intimuri, yofiTi detalebiT

gamaognebeli memuarebi.

TiTqmis naxevari saukunea gasuli, da aRwerili epoqis adamianTa umetesoba ukve

im, ukeTes qveyanaSia. rasakvirvelia, isini, rogorc TviT avtori, ar iyvnen unaklo

pirovnebebi. Aamitom, an simarTle unda dawero, an araferi (yvelaze uaresi ki

naxevarsimarTlis weraa).

Page 7: o m a r S u d r a M

7

kidev erTi mizezi - cnobilia rom, ,,eSmaki detalebSi imaleba” da me

darwmunebuli var, rom didi saqmeebis warmateba Tu CaSla swored am

`wvrilmanebzea~ damokidebuli, maRali Tanamdebobis iqiTa, adamianur faqtorze,

Tavisi patara sisusteebiT. SeiZleba es ,,wvrilmanebi” didi istoriisaTvis arc ise

mniSvnelovania, magram cnobilia Zalin mcire wrisTvisa (an iqneb, saerTod, mxolod

CemTvis...).

mogonebebis wera yovelTvis Znelia (miT umetes, roca ici, rom misi sruli

versiis gamoqveynebisgan Tavs ikaveb). xelaxla ixseneb warsuls.. moqmedebs nervebze,

ganwyobaze. sul cdilob, wvrilman kinklaobaze ar daiyvano didi saqme, radgan

gaxsovs, rom ,,daTvs vinc klavs, tyavic misia”.…

es wigni piradi gamocdilebis prizmaSi Cveni sazogadoebis zogierTi problemis

ganxilvis mcdelobaa. warsulis interpretaciisas avtors uxdeba, Tavis Tavze, Tavis

damokidebulebaze bevri saubari, magram aseTia TviT Janris buneba. Mme mainc

vcdilobdi, yvelgan fiqsirebuli vyofiliyavi, rogorc ,,gverdiTi”, ,,samsaxurebrivi”

figura.

istoriaSi usamarTlobis datoveba ar SeiZleba. rac ar gamogivida, isic ar

unda damalo, radgan axali Taoba mxolod Secdomebze swavlobs.

maS ase, warmoSobiT (mamis gvariT) me dasavleT ukrainidan var; eniT,

kulturiT, msoflSegrZnebiT _qarTveli; aRzrdiT _imereli; ganaTlebiT_

radiofizikosi da kibernetikosi; mowodebiT _pedagogi da organizatori; gonebis

wyobiT _mecnieri; gatacebiT ki _ turisti, Jurnalisti da ofis-menejeri. aseTia Cemi

avtoportreti.

Uuniversitetis fizikis fakultetze

Надо любить людей, но

не говорить им об этом

Сент-экзюпери

1959 wels skola oqros medalze davamTavre da universitetis fizikis

fakultetze gamocdebi Cavabare.

Page 8: o m a r S u d r a M

8

radiofizikis jgufSi vswavlobdi. ramodenime kargi leqtori gvyavda:

profesori givi xuciSvili, docentebi aleko iSxneli, guram WilaSvili, ivane

vaSakiZe, ufrosi maswavlebeli arkadi qurCiSvili. 1961 wels fizikis did

auditoriaSi veswrebodi nils boris, n.musxeliSvilis, i.beritaSvilis sajaro

leqciebs. samwuxarod, ar momismenia iseTi cnobili pedagogebis leqciebi,

rogorebic iyvnen profesorebi: vagan mamasaxlisovi da maTe mirianaSvili. veraferi

gavuge doc. gogi aleqsandrias (cnobili moWadrakis mama). misi ,,samiani” maTematikur

fizikaSi ise ganvicade, rom fizikaze xeli Caviqnie da geofizikis specialobaze

gadavedi, Semdeg ki kibernetikam gamitaca da davamTavre fizikis fakulteti

kibernetikis ganxriT.

Tanakurselebi

Cveni (kibernetikis) kaTedris gamge docenti givi qanTaria iyo – simpaTiuri,

energiuli, sufTad Cacmuli, ucolo. kargad vswavlobdi da ramdenime amxanagTan

erTad sadiplomo Sromaze kievSi gamiSva. samuSaoze ganawilebisas ki kibernetikis

kvleviTma institutma (direqtori v.WavWaniZe), kaTedraze warmoadgina 30 kaciani

,,aRmosavluri wesiT,” nacnobobiT Sedgenili moTxovna, romelSic me, friadosani,

ar Sevdiodi.

1964 wlis noemberSi kievidan, sadac kibernetikis institutSi (direqtori akad.

gluSkovi) sadiplomo Sromas vakeTebdi, amxanagebze adre Camovedi. universitetis

birTvuli fizikis laboratoriaSi, rogorc SeTanxmebuli viyaviT, uxelfasod

daviwye muSaoba. diplomis dacva dekemberSi Sedga. ianvarSi ki pirveli xelfasic

aviRe.

im wlebSi fakultetis dekani doc. guram WilaSvili iyo. CemTan erTad oTaxSi

muSaobdnen: iuri TevzaZe, Tamaz saCaleli (Cemi Tanakurselebi), ciala ioseliani da

nodar axobaZe.

Page 9: o m a r S u d r a M

9

laboratoriaSi awyobili

pirveli ,,naxevradavtomati”, 1965w.

nodar amaRlobeli, maSin mecnierebaTa kandidati, 33 wlis iyo, daojaxebuli,

magram Svili jer ar hyavda. radgan Statebi ar gvyofnida, nabeWdi platebis

montaJze skolis maRali klasis moswavleebs viwvevdiT. maT Soris iyo SoTa

vaSakiZe, SemdgomSi profesori, romelic didxans cxovrobda amerikaSi, 2005-2006

wlebSi ki universitetis reqtorobis kandidatic iyo.

mezobel oTaxSi ki mecn.kandidatis, rezo saluqvaZis jgufi muSaobda: inJiner-

konstruqtorebi jemal bakaSvili, vadim Svarcmani, gaioz eraZe, fizikosi tarasi

yorbesaSvili da yofili pedagogi fridon TaTriSvili. gaioz eraZem, romelic

niWiT udavod yvelaze maRla idga, ramodenime wlis Semdeg ver moiTmina

,,amaRlobel-saluqvaZis diqtati” (misi sityvebia), ajanyda da politeqnikur

institutSi gadavida. gaxda cnobili gamomgonebeli, profesori. misi gvari xSiradaa

presaSi.

sardafis sarTulis naxevradbnel oTaxSi vmuSaobdiT. yvelani axalgazrdebi

viyaviT da ukeTes cxovrebaze vocnebobdiT. me, Zalian mindoda swavlis gagrZeleba

aspiranturaSi – ruseTSi, mSoblebisgan Sors kvalifikaciis amaRleba. es

axalgazrdobis saerTo egoizmia, damaxasiaTebeli yvela erovnebisTvis da

erTdroulad, istoriis mamoZravebeli Zalaa.

.

Page 10: o m a r S u d r a M

10

dubna, moskovis olqi (1966 – 1970ww.)

Люди нелепы.Они никогда не пользуются свободой, которая у них есть и требуют той, которой у них нет

Нильс Бор

1965w. Semdgomaze n.amaRlobelma SemomTavaza serpuxovos amCqarebelze (daba

protvino) iuri prokoSkinTan da iuri popovTan staJireba (aspirantura).

i.prokoSkini Tbiliseli iyo da Sedeg akademikosi gaxda, i.popovma ki male

leninuri premia miRo.

protvino jer kidev mSeneblobis procesSi iyo, amitom me gamixarda, roca

sabolood, xangrZlivi mivlineba dubnis saerTaSiriso centrSi SemomTavazes.

q. dubnaSi Tbilisidan zafxulSi Cavedi. gamanawiles yvelaze prestiJul

saerTo sacxovrebelSi, orsarTulian saxlSi _ Jolიo-kiuris quCaze. derefnis

bolos, e.w. `qarTvelebis oTaxSi~, adgili ar iyo da rogorc `aziats~, kuTxe

uzbekebis oTxkacian oTaxSi gamomiyves.

Teoriuli fizikis laboratoria. 1965 w.

kargi biWebi iyvnen, maT Soris tolibi (SemdgomSi, uzbekeTis ck pirveli mdivnis,

S.raშidovis siZe, profesori) da maqsudi (samaryandis un.iversitetis momavali

proreqtori). mezobel oTaxebSi mcxovrebi amxanagebic dRes cnobili mecnierebi

Page 11: o m a r S u d r a M

11

arian: baqoeli akademikosi_ rufat mir-kasimovi, profesorebi v. garsevaniSvili, j.

xubua, l. Rlonti da sxv.

naqiravebSi an sxva saerTo sacxovrebelSi cxovrobdnen momavali profesorebi:

a.kvinixiZe, f. tyebuCava, l. slepCenko, m. eliaSvili, S. vaSakiZe, i. TevzaZe, m.

mestviriSvili, T. grigalaSvili, S. SoSiaSvili, g. rCeuliSvili, m.jRarkava, v.

alizade , k. nioraZe, b. WilaZe .

marcxnidan marjvniv: a. kvinixiZe, m. eliaSvili, z.kereseliZe, l. Rlonti, ...( ? )... l. slepCenko , f.tyebuCava, o.Sudra, m.jRakava, n.kucidi, m.CavleiSvili. sastumro ,,dubna”-sTan 1969 w.

Cemi xelmZRvaneli iuri karJavini (maSin simpaTiuri garegnobis axalgazrda

mecn.kandidati, avtomatizaciis ganyofilebis gamge), ramdenime TviT gaxldaT

mivlinebiT JenevaSi. kvira dRe iyo. laboratoriaSi kabeliT informaciis gadacemis

axal proeqts vamzadebdi. SenobaSi marto me viyavi. am dros Semovida i.karJavini .

dainteresda proeqtiT, gaitana Tavis oTaxSi da aTiode wuTSi masTan samuSaod

gadasvla SemomTavaza. cxadia, rom gadavsuliyavi, meti xelfasi meqneboda, magram

universitetis Ralati gamodioda, amitoმ uari vuTxari…... Semdeg ki, ufrosi inJinris

naxevarganakveTze SevTanxmdiT. ase viRebdi xelfass aspiranturis stipendiasTan

erTad 1970 wlamde.

Page 12: o m a r S u d r a M

12

U i.karJavini (dgas) eqskursiaze

uzbekebidan male oTxadgilian oTaxSi gadavedi, sadac sul orni viyaviT.

Semdeg ki momixda binis daqiraveba, rac did problemas warmoadgenda dubnaSi.,

i.karJavinma, Cemi TandaswrebiT sTxova saerTo sacxovrebelze laboratoriaSi

mosul TviT institutis direqtoris moadgiles. mis pasuxze: Нет мест, я даже физикам

ГДР отказал, i.karJavinma iumoriT upasuxa: Он тоже из ГДР -Грузинская Демократическая

Республика.

yvelas gaecina, maSin gavrcelebuli აnekdoti gagvaxsenda: Поезд отправляется из

Тбилиси в Советский союз.

dubna 1967 wels

naqiraveb binaSi Sxapi ar iyo. xSirad miwevda xolme saerTo sacxovrebelSi

Separva, Semdeg i.TevzaZesTan mosveneba da gareT saRamos 10 saaTze minus 20 -30

gradusian yinvaSi avtobusis lodini. albaT, axalgazrdobis gamo, Torem axlac

mikvirs, rogor ar gavcivdi aseT pirobebSi. ubralo gripiT Cawolac ki problema

Page 13: o m a r S u d r a M

13

gaxldaT _Torem vin iyo an sadilis gamkeTebeli an wamlis momtani? gamosavali ...

Tbilisidan xelosnebisTvis gamotanebuli sawolis qveS mudam mtvriani ramdenime

aryis Tu spirtis boTli ewyo (radgan, sasmels saerTod ar vsvam dRemde). sicxiani,

Zlivs vaxerxebdi boTlis gamoRebas, sacobis moxsnas... es iyo Cemi sadilic, vaxSamiც

da wamalic. meore dRes ki, Tavs ukeT vgrZnobdi da ase davdiodi samsaxurSi.

wamyvani mecnierebi, akademikosebi ki orsarTulian kotejebSi cxovrobdnen,

sadac, ratomRac, ezoSi balaxi yovelTvis mouTibavi iyo. avtomanqana `volგis~

garda ezoSi patara katarRa _ gliseric Canda. Tumca es aravis ukvirda da

samsaxurSi mainc velosipediT dadiodnen. Kkotejebi ubralod iyo mowyobili da

derefnebSi `bunebrivi cxovrebis stili~ igrZnoboda: rezinis Ceqmebi, TevzsaWeri

badeebi, Cognebi, wylis Txilamurebi da a.S... parketi, e.w. `xrustali~ da `evro-

remonti~ me iq ar minaxavs. mTel qveyanaSi aRiarebuli `birTvuli fizikis~

საxelmZRvaneloebis avtorebs, moskovis universitetis leqtorebs, avtoritetis

garegnuli atributika ubralod, ar sWirdebodaT.

mecnierTa kotejebi

Tbilisis Semdeg Zalian gamiWirda patara qalaqis fsiqologiis Segueba,

samsaxuris derefanSi mTeli dRe rom xedav adamians, igives xedav sasadiloSi.

saRamos, roca dRis STabeWdilebebs ginda gamoeTiSo, igive TanamSromelia kinoSi,

skverSi.

dubnaSi, im wlebSi 15 aTasi mosaxle iyo (2008 wels 30 aTasi gaxda. მeore,

saqarxno napiris CaTvliT ki_ 60 aTasi).3

3 volgis meore napirze 1942 wlamde a.tupolevis da a.miqoianis mier Seqmnili №30 aviaqarxana muSaobda, sadac hidroTviTmfrinavebs cdidnen, omis Semdeg ki tyve germaneli aviainJinrebi

muSaobdnen. “moskovis zRvis”adgilze iyo qalaqi korCevi da asamde sofeli. es teritoria

berias sayvareli sanadiro adgili yofila, amitom ciklotroni aaSena aq.

Page 14: o m a r S u d r a M

14

ufro patara qalaqia fizikosTa meore centri serpuxovoს axlos _ protvino,

romelzec aseTi anekdoti miambes: dubnaSi, Senobidan gamoxval Tu ara, Senze Wori

maSinve vrceldeba, protvinoSi ki _ Senobidan gamosvlamdeo ...

dubnaSi gansakuTrebuli momarageba iyo, cxovreba ki Zalian iafi, Cemi ormagi

xelfasi sad wameRo, ar vicodi (naqiravebi bina 25 maneTi Rirda).

axla Zneli warmosadgenia magram, rodesac 1956 wels qalaqis saxelze

kamaTobdnen, mecnierTa winadadeba „lepilovi“ an „meSCeriakovi@“ iyo, Tumca moskovma

mdinaris saxeli_ dubna daamtkica (wina wlebSi ki dasaxlebas dubno erqva).

Wkvianuri gadawyvetileba iyo, radgan 2000 wels, roca dubnis mSeneblis, lepilovis

Zeglis dadgma undodaT, wamyvani mecnierebi winaRmdegi iyvnen, radgan is,

faqtobrivad, damonebul patimarTa banakis ufrosi gaxldaT. 4

im wlebSi gardaicvala msoflioSi Tavis droze udidisi sinqrofazotronis

Semqmneli, akademikosi v.veqsleri. daveswari mecnierebaTa akademiidan mis

gamosvenebas. kubo gamoitanes: akademiis prezidentma m.keldiSma

lepilovi

avtoavariaSi gardaivcala.

5

akademikosi v.veqsleri (marjvnidan mesame)

, akademikosma

milionSCikovma da sxvebma.

4 patimrebis garda dubnas aSenebdnen . . .baltiispireTis meZavebi, romlebic omis dros

germnelebTan TanamSromlobdnen.

5 mstislav keldiSi (dab. 1911w., riga) - gamoCenili maTematikosi, ssrk mecn. Aakademiis

akademikosi (35 wlis asakSi), samgzis soc.Sromis gmiri. am wodebiT dajildoebuli iyo

mxolod 11 mecnieri: tupolevi, saxarovi, kurCatovi, iliuSini, aleqsandrovi, SColkini,

slavski, vanikovi, zeldoviCi, xaritoni da duxovi. M 1973 wels operaciis Semdeg dakarga

Sromis unari da 64 wlis asakSi moiTxova (ar uSvebdnen), mecn.akademiis prezidentobis

Tanamdebobidan gaTavisufleba.

Page 15: o m a r S u d r a M

15

m.keldiSis deda _ skvorcოვა Tbiliseli iyo. mamiT ki boSur-polonuri

warmoSoba hqonda (amitomac iyo SavTvalwarba). mas Semdeg, rac amerikelebma

mTvareze kosmonavtebi gauSves da sabWouri kosmosuri programa samarcxvinod

CamorCa, m.keldiSma jer gancxadeba dawera wasvlaze, Semdeg ki depresia daewyo da

Tavis agarakis garaJSi, manqanis gamonabolqviT, Tavi moikla. milionSCikovma ki

(romelic mudam saxeawiTlebuli iyo xolme), imdeni gaakeTa, rom avtoavariaSi

moxvedrili akademikosi l.landauს saavadmyofodan Sin gadayvana Sua zamTarSi

moiTxova. landaus ezoSi სeirnobisas fexis TiTis moyinvisgan janmrTeloba Seerya

da male gardaicvala.……

v.veqsleri 14 wlis asakSi gaeqca dedas, saeWvo yofaqcevis qals da komunaSi

cxovrobda (veqsleri maminacvlis gvaria). meuRle moskovis universitetis

profesori hyavda. gasaidumloebis gamo, misi aRmoCena ver waradgines nobelis

premiaze. 56 wlis asakSi, meore colTan Svili SeeZina. TviTon ki 3 weliwadSi

gardaicvala. dakrZalvisas, axalgazrda, 25 wlis Savkabian gogonas danaxvaze

sazogadoeba samwuxarod, oxunjobda: ,,60 wels mitanebuli qmari uyvars, Tu misi

datovebuli qonebao?!”

iseve, rogorc evropaSi, dubnaSic samsaxurSi velosipediT siaruli modaSi iyo.

erTxel, sapirvelmaiso demonstraciis Semdeg tribunaze avedi, Cveni direqtoris

moadgilis, n. govorunis6

sufTa, patara, mwvane qalaqs, keTilmowyobili saerTaSoriso klasis

sastumroTi, xSirad iyenebdnen sportsmenebis dasasveneblad. სwored aq gavicani im

sanaxavad. mas Sarvlis totze... sarecxiს xis saWeri ekida

_ velosipedis gapoxili jaWvisgan dasacavad...

im wlebSi, qalaqSi qurdobaს adgili ar hqonda. erTxel, sastumros win

velosipedi mTeli RamiT damrCa. diliT, binidan rom gavedi, mere gamaxsenda. eWvic

ar mepareboda, rom adgilze damxvdeboda.

6 nikoloz govoruni (dab. 1930w.) _ maTematikosi, ssrk mecn.akademiis wevr-korespondenti.

bavSvoba samamulo omis dros okupirebul luganskSi (ukraina) gaatara. daiWra fexSi,

mkurnalobda saqarTveloSi. didxans muSaobda dubnaSi, gamoTvliTi teqnikis laboratoriis

direqtoris moadgiled, sadac misi xelmZRvanelobiT Seiqmna egm “besm-6”-is programuli

uzrunvelyofa.

Page 16: o m a r S u d r a M

16

droisTvis cnobili moWadrake ala kuSniri (nona gafrindaSvilis moskoveli

metoqe), moskoveli Jurnalisti klara abramia da sxvebi.

dubna.xedi volgidan

dubnaSi SeviZine megobrebi da amxanagebi. yvela mendoboda. CemTan mivlinebiT

Camodiodnen moskovidan (maxsovs ФИАН, saaviacio motorebis centraluri instituti

ЦНИИАМ, moskovis universiteti), tomskis universitetidan, alma-aTis fizikis

institutidan, Jukovskidan (ЦАГИ), Tbilisidan (“vekuas”, fizikis instutiti) da sxv.

imdenad gavTamamdi, rom roca nobelis premiis laureats, akademikos pavle

Cerეnkovs, TanamSromlebis mivlinebiT gamogzavna undoda, me (axalgazrduli

familarobiT), cota mSrali depeSa gavugzavne, romelic (rogorc Cveni direqtoris

mdivanma miTxra), mas ar moewona. karg samuSao formaSi viyavi, amitom Cemi gadabireba

i.karJavinis garda sxvebmac moindomes.

Tbilisidan Camovida fizikis institutis TanamSromeli, cnobili mecnieri, nino

roiniSvili, romelmac saubari Camomigdo samsaxuris Secvlis Taobaze, magram

bolos, TvalebSi Semomxeda da miTxra _ `Tumca, isic vici, rom amaRlobelis

erTguli xarT da araferi gamova~...

Cveni gacnobis istoria ki aseTi iyo: ………me yirimSi, aluStis konferenciaze

viyavi. Cvens avtobuss gavyevi aeroportSi, konferenciis monawileebis dasaxvedrad.

gzaSi gavicani simpaTiuri, axalgazrda Tbiliseli qali, romelmac miTxra, rom

kompiuteris daპrogramebaSi muSaobs. ramdenime dRe plaჟze mis ukeT gacnobas

vcdilobdi, vidre Cvenma TanamSromelma, biWiko cincaZem ar miTxra, rom es qali

cnobili mecnieri nino roiniSvilia, gaTxovilia da qmaric fizikis institutSi

direqtoris moadgileao. . .…

Tbilisidan sistematurad migzavnidnen xolme maTTvis deficitur

radiodetalebis sias. Cveni laboratoriis davalebebis garda, momaragebas

Page 17: o m a r S u d r a M

17

(n.amaRlobelTan SeTanxmebiT), sxva laboratoriebic mTxovdnen. aseTi iyo,

magaliTad, muriko CixlaZis laboratoria.

saqmiani mimowera n.amaRlobelTan

erT wvimian dRes, dubnis sacdel warmoebaSi, Cveni SekveTis momaragebisTvis

Tbilisidan gamogzavnes universitetis gamoyenebiTi maTematikis institutis

inJineri_ jumber leJava. mavTulis mZime Sekvra eWira. saamqromde mivacile. da im

dRidan davmegobrdiT. jumberi mecnierebis da teqnologiebis saministroSic

muSaobda. meuRlis gardacvaleba Zalzed ganicada, erT-erT oTaxSi misi muzeumic

moawyo. male stresisgan Tavis dasaRwevad sportze gadaerTo, ginesis rekordebis

wignSic Sevida da cnobili velomogzauri gaxda.

gamoTvliTi teqnikis laboratoriis direqtoris, m.meSCeriakovis moadgile

giorgi zabiakini iyo. Cems xelmZRvanels, karJavins masTan cudi urTierToba hqonda

(miaCnda, rom JenevaSi yofnisas misi Tanamdeboba daikava).

g.zabiakinma, karieris zenits rom miaRwia (mecnierebaTa doqtori, kargi manqana,

kargi ojaxi, moskovSi sxvadasxva sakavSiro komitetis wevri), Tavisi mdivani

sayvarlad gaixada, saqmeebi aeria, mouwia moskovSi gadasvla da ise galoTda, rom

gelenjikSi, avtomatizaciis tradiciul sakavSiro konferenciaze, davinaxe, Tu

rogor Semovida mTvrali auditoriaSi da sityva gaawyvetina momxsenebels. ბolos

is moskovSi kosmosuri kvlevis institutSi (ИКИ) mivlinebisas vnaxe. institutis

direqtori cnobili akademikosi r. sagdeevi iyo (2000-ian wlebSi amerikaSi gadavida

sacxovreblad).

g.zabiakini erT patara, mtvrian, aparaturiT gawyobil oTaxSi ijda. motexili

cxovrebisagan, loTobisagan, apaTiuri. CemTvis saSvis daSvebas aWianurebda _ albaT,

ar undoda, rom am mdgomareobaSi menaxa...

Page 18: o m a r S u d r a M

18

daaxloebiT erTi weli, me, inJineri slava semionovi da almaaTeli Jenia

lobanovi axali avtomatizebuli sistemis Seqmnaze vmuSaobdiT. racionaluri

winadadebebis mowmobebic ki miviReT. aravin ereoda Cvens saqmeSi (aragegmiuri

samuSao iyo). moaxloebul adgilobriv konferenciaze (n. govoruni

xelmZRvanelobda) gadavwyviteT Cveni naSromis gatana. Eეs Cemi pirveli samecniero

naSromi iyo da bunebrivia, Zalian mondomebuli viyavi, magram ...

Cven mier Seqmnili eleqtronika (interfeisi)

besm-4 kompiuterisTvis. 1967 w.

konferenciaze gamosvlas eswreboda Cveni kolega, inJineri v.ermolaevi,

romelsac Turme, es masala Tavisi disertaciisTvis undoda, magram, CvenTan am

Temaze saubrisgan Tavs ikavebda (Tumca, wvrilman intrigebs ki miwyobda). isargebla

Cemi gamoucdelobiT (ganyofilebis gamge i.karJavini Tanaavtorad ar Seviyvane),

konferenciaze ganxiluli moxseneba amoiRo Sromebis Tezisebidan da TanamSromlebi

amimxedra. ramdenime weliwadSi, dacvis Semdeg, ermolaevi samuSaod qarxanaSi

gadavida. magram, maSin me imdenad viyavi gaognebuli, rom Tavis dacvac ki ar micdia:

axalgazrda mecniers pirvel SromaSi, piriqiT, xeli unda gaumarTo. yvelaferi

dasrulda i.karJavinis `brZnuli~ gadawyvetilebiT:¿Езжайте в свою Грузию и там

защититесь...

n.amaRlobelmac CaTvala, rom rusebTan winaaRmdegobas azri ar hqonda da Cemi

namuSevari ase miewera sxvis disertacias.

i.karJavins ramdenime weliwadSi ganyofileba dauxures da mouwia moskovSi

gadasvla i.kurჩatovis saxelobis atomuri energiis institutSi, Semdeg sxva kvleviT

institutSi. is 2003 wels gardaicvala.

Page 19: o m a r S u d r a M

19

erTxel Tbilisidan levan markozaSvili (Cveni kompiuteris `razdan-2” inJineri)

Camovida. inJiner vadim kotovTan erTad voroneJSi 2-3 dRiT matarebliT unda

wavsuliyaviT, sabWoTa kavSirSi pirveli samagido, personaluri kompiuteris,

`eleqtronika-100” SesakveTad. sakmarisi masala mqonda disertaciisTvis da es

Tematika me ar mexeboda.

universiteti (radgan TbilisSi ar viyavi), mivlinebas ver miformebda. dubnis

kadrebis ganyofilebam ki (radgan 0,5 ganakveTze viyavi), Tavi Seikava. momiwia

mivlinebis xarjebis Cemi xelfasidan gadaxda. sabolood, n.amaRlobelma es axali

kompiuteri miiRo, albaT sabWoTa kavSirSi erT-erTma pirvelma 7

integralur sqemebze gadasvla,

nabeWdi platebis daproeqteba pirvelad sakonstrutoro dafebze daviwyeT.

dubna. 1969w.

1969 wlis zafxulSi, dubnis axlos rkinigzis sadgurTan (bolSaia volga)

naqiravebi binis diasaxlisma axali wlisTvis binis dacla moiTxova. miuxedavad

imisa, rom bolo wlebSi yvelaferi aewyo, aRar SemeZlo isev binis Zebna (Tan

ratomRac milicia Tbilisidan amoweras mTxovda da wlobiT TiTqmis aralegalurad

vcxovrobdi). AAAamitom, gadavwyvite TbilisSi dabruneba.

(cxadia,

samxedroebis da kosmosuri Tematikis Semdeg).

7 pirveli sabWoTa mini-egm da saerTod, mikroeleqtronikis mimarTulebis SeqmnaSi, didia

filip starosis (1917- 1979ww.) Rvawli. erovnebiT berZeni, is muSaobda aSS-Si atomur

proeqtze (misi namdvili gvaria alfred saranta). rogorc berias agenti, is 1950 wlidan

gamoiqca q.praRaSi, xolo 1956wels miiwvies samuSaod q.leningradSi. male marSal

d.ustinovis iniciativiT is gaxda zelinogradis (moskovis olqi) kompleqsis mecnier-

xelmZRvaneli. CinovnikTa intrigebis gamo sicocxlis bolo wlebSi muSaobda

q.vladivostokSi.

Page 20: o m a r S u d r a M

20

dekembris TveSi, moskovSi seirnobisas davinaxe, rom kliment voroSilovis

panaSvidze, sastumro ,,moskovi”-s axlos, rigSi uamravi xalxi idga. samxedroebi

miyvars, rigSi mec Cavdeqi. paltos zeda jibeSi im dRes nayidi saTvale medo.

moulodnelad, uknidan xalxis nakadi momawva. Cems win mdgom jariskacebs mouwiaT

cocxali jaWviT xalxis masis SeCereba. me saerTod ver vinZreodi, ise viyavi

Caxutebuli jariskacebTan da gadavwyvite Wyletisgan Tavis daRweva:

- Очки, очки сломаются – vyvirodi me.

- Какие очки, они же на нoсу, ё.т.м... mpasuxobs jariskaci.

Zlivs gavagebine, rom rigidan gamosvla mindoda. gamomaTria da erTi panRuric

momayola...

ase damamaxsovra Tavi k. voroSilovma, romelsac Surda marSal m.tuxaCevskis

da misi represiebis mizezad Tvlian.

Tbilisi. institutis gaxsnamde (1970-1979 ww.)

Хорошо только полная правда – Полуправда ничего не стоит

Стефан Цвейг

Живя с людьми, не забывай того, что узнал в уединении; В уединении обдумывай то, что узнал из общения с людьми

Л. Толстой

dubnidan TbilisSi sabolood 1970 wlis ianvarSi, rigaSi dasvenebis Semdeg,

davbrundi. Cvens laboratoriaSi Cinebul gunebaze da didi imedebiT mivedi.

_ me bevri vifiqre da gadavwyvite, samuSaod calke oTaxi mogce. meore magidaze

ki ciala ioselians gadmoviyvan, – miTxra amaRlobelma.

Page 21: o m a r S u d r a M

21

es iyo universitetis meore korpusis sardafis sarTulze patara, myudro,

sakmaod bneli oTaxi. Mmezobel oTaxSi egm ,,razdan-2” muSaobda. did, saerTo

oTaxSi n.amaRlobels Tavisi Zveleburi, didi saweri magida, faqtobrivad,

`samontaJo saamqroSi” edga. rezo saluqvaZes ganyofilebas ki derefnis gadatixvra

mouwia.

Uukve am wlebSi hqonda Nn.amaRlobels sqeli saqaRalde momavali institutis

saStato ganrigiT da sxva sabuTebiT. warwera ydaze ,,institutis masalebi” maSindel

realobaSi fantastikur STabeWdilebas stovebda.

ZiriTad saqmes, risTvisac dubnidan Camovedi, ver viwyebdi... maRliv korpusSi,

Tsu gamoyenebiTi maTematikis institutSi (`vekuas institutSi”),8

1972 wlis agvistoSi Cveni problemuri laboratoria universitetis me-2

korpusidan axal, orsarTulian SenobaSi gadavida (maRlivi korpusidan 500 metrSi).

TanamSromlebma yvela oTaxi ,,Cveneburad”, stiqiurad daikaves da me Cemi samuSao

magidis Setana... saaqto darbazSi momiwia. es rom n.amaRlobelma dainaxa, gamixsna a.

Cveni oTaxi

jer kidev gasaremontebeli iyo. lodinSi 2 weli SeumCnevlad gavida.

erTxel, n.amaRlobelma sarCilaviT kostiumi daiwva. dilidanve wavida

sayidlad, iafi ver iSova da xelcarieli dabrunda, guljavriani cialasTan

Semovida (ase icoda xolme) da bolos, meCxuba. aseTi gaugebari, emociaze agebuli

`garCevebi” sul ufro gaxSirda da ruseTSi, mSvid garemoSi muSaobas SeCveuls,

Zalian mTrgunavda. 1971 wels gazafxulze Cveni urTierToba daiZaba. rasakvirvelia,

amaSi Cemi wvlilic iyo – gamiWirda `Tbilisur” samuSao stilze gadasvla (`iman

Tqva, aman Tqva”) – wvrilmani kontroliT.

1972 wlis ivnisi iyo. me da axalgazrda inJineri miSa cxvaraZe mSeneblebs axali

laboratoriis parketis dagebaSi vexmarebodiT. gudronic ki Cven movxarSeT

koconze. oTaxis gamyof minis tixars pulverizatoriT vRebavdi. saRamos 9 saaTze

n.amaRlobeli da r.saluqvaZe maTi amxanagis dabadebis dRidan movidnen. saWesTan

rezos megobari j.caava ijda. Seqeifianebulebi iyvnen. gamomarTves pulverizatori

da, ase vTqvaT, `damexmarnen” SeRebvaSi. Semdeg, miuxedavad Cemi uarisa (yvela iqve

cxovrobda), manqanaSi Camsves da Sin wamiyvanes.

8 ilia vekua (dab. 1907w., sof.SeSeleTi) _ssrk mecnierebaTa akademiis akademikosi,

soc.Sromis gmiri. 1951 wlamde TbilisSi muSaobda. 1950 wels miRebul stalinur premias

male mohyva saq. kp ck partiuli sasjeli (akad. n.musxeliSvilTan erTad) ,,kadrebis

dawinaurebaSi SecdomebisTvis”. i.vekuam muSaoba daiwyo moskovis olqSi (ЦАГИ), Semdeg gaxda novosibirskis universitetis reqtori. TbilisSi 1965 wels dabrunda. iyo Tsu reqtori, Tsu

gamoyenebiTi maTematikis institutis mecn. xelmZRvaneli, mecn. akademiis prezidenti.

sicocxlis bolo wlebSi operaciis gamo saubari uWirda. am wlebSi dawerilma misma

monografiam ssrk saxelmwifo premia miiRo. gardaicvala 1977 wels.

Page 22: o m a r S u d r a M

22

TavxeliZisTvis gankuTvnili saukeTeso, didi kabineti da radgan is moskovSi iyo, 7

weli (n.amaRlobelis direqtorad daniSvnamde) iq vmuSaobdi.

eqsperimentuli informaciis damuSavebis sistemis montaJis win didi

gamomTvleli manqanis - `besm-4”-is gadakeTeba iyo saWiro (manqanis ufrosebi: zurab

didiSvili da juni qelbaqiani). amaze n.amaRlobeli rezo berulavas (`vekuas”

institutis modernizaciis ganyofilebis gamge) moelaparaka. radgan CemTvis ucxo

koleqtivTan mqonda saqme, gadavwyvite, didi seminaris Catareba, sadac Cvengan

ramdenime momxsenebeli gamovidoda. cxadia, nodaris Sesaval sityvas did

mniSvnelobas vaniWebdi.

seminarisTvis erTi Tve vemzadebodi. me ar vicodi, rom `vekuas” institutSi

(rogorc TiTqmis yvelgan TbilisSi), bevri nacnobobiT mowyobili inJineri

muSaobda, maTematikosebs ki (fizikosebisgan gansxvavebiT) intrigebisken

midrekileba9

daiwyo daZabuli muSaoba maRlivi korpusis isev umzeo, naxevradbnel

laboratoriaSi, dasvenebis dReebis gareSe. laboratoria ganTavsebuli iyo

ormetriani ventilatorebisa da ezos centrSi damontaJebuli mZlavri

kondencioneris gverdiT. saSineli guguni idga (albaT, mavne, dabali sixSiris

infrabgerebis gamosxivebiT).

hqoniaT. yovelive es n.amaRlobelma Cemze ukeT icoda, amitom seminaris

wina dReebSi CemTan Zalian aRelvebuli Semovida - `ra aucilebeli iyo es

seminari?”_ imeorebda is. seminaris wina saRamos Cveni fakultetis TanamSromelma

SoTa gelaSvilma, romelmac birTvul fizikaSi sakandidato disertacia daicva,

mTeli laboratoria Sin dagvpatiJa. me sasmelisgan Tavi Sevikave, Tumca bevri

maZales da n.amaRlobelis dacinvac davimsaxure: `ciala Senze magariao” (uyvarda

xolme sufraze aseTi xumrobebi).

meore dRes seminarze n.amaRlobeli iseTi nabaxusevi iyo, rom sul ukana rigSi

dajda da merxidan Tavi ar auwevia. sityviT gamosvlaze laparaki xom zedmeti iyo.

me da izo ustiaSvilma Zalian mSvidad CavatareT seminari. yvelas kargi

STabeWdileba darCa axal proeqtze, maT Soris direqtoris moadgiles SoTa

nikolaiSvils, romelmac seminaris muSaoba Seajama.

roca daviSaleT, Cveni jgufi Semomexvia. ciala ioseliani, rogorc yovelTvis,

emociurad yveboda: `ramdeni aZales guSin omars, ra ar uTxres, mainc ar dalia” da

a.S.

9 gamoCenil maTematikoss, moskovis maTematikuri skolis fuZemdebels, Cinebul pedagogs,

akademikos n.n.luzins misi mowafeebis, akademikosebis a.kolmogorovis, l.pontriaginis,

p.vinogradovis da sxvaTa iniciativiT 1936 wels ,,saqme” Seuqmnes. n. luzini i.stalinis Carevis

Semdeg cocxali gadarCa, magram darCenili 14 weli umuSevari, yvelasgan gariyuli iyo.

Page 23: o m a r S u d r a M

23

SabaT-kviras zogjer modioda xolme n.amaRlobeli, idga Sav paltosa da kepis

qudSi gamowyobili, TiTqmis uTqmelad, ase vTqvaT, `akontrolebda situacias”. ufro

iSviaTad, emociurad Caereoda xolme aparaturis gamocdaSi (faqtobrivad ki xels

miSlida). dRis bolos ki Sin mivyavdi manqaniT.

informaciis damuSavebis sistemis

ZiriTadi kvanZi _ egm besm-4 -Tan kavSiris aparatura

oqtomberSi dubnidan sistemis programis avtori zina ivanCenko da wamyvani

inJineri vadim kotovi Camovidnen. Cemi sistema sabolood ar iyo gamarTuli. maTi

moTxovniT (miuxedavad Cemi uarisa) amaRlobelma mkacrad momTxova sistemis CarTva.

me da programisti izo ustiaSvili davemorCileT brZanebas (distanciuri xmamaRali

kavSiriT vmuSaobdiT) da... rogorc mosalodneli iyo, SevrcxviT kolegebis winaSe.

laboratoriaSi isev erTkviriani skandali atyda…...

Cveni sistema 1973 wlis TebervalSi amuSavda. am momentisTvis ise gadaviRale,

rom muSaoba miWirda. vijeqi gabruebuli bnel oTaxSi, sistemis daxvewaze ki

n.amaRlobeli, Tamaz ficxelauri, i.ustiaSvili, c.xomasuriZe da m.abesalaSvili

muSaobdnen. Cveni muSaoba presam, radiom gaaSuqes. sistemis amuSavebis Semdeg,

miuxedavad warmatebisa, rogorc saerTod xdeba xolme, didi martooba vigrZeni da

gadaRlili da apaTiuri... erT TveSi davqorwindi.

Page 24: o m a r S u d r a M

24

TebarvalSi gadavwyviteT im droisaTvis sakmaod prestiJul, axalgazrdul,

saqarTvelos leninuri komkavSiris premiaze Cveni naSromi wargvedgina. instruqciis

mixedviT, gamovyaviT 4 avtori. aqedan erTi, „vekuas institutis“ inJineri l.

WumburiZe, S. nikolaiSvilma amoSala (`roca instituts uWirda, wasvla undoda

Cvengano”).

ase CaiSala direqtoris moadgilis S. nikolaiSvilisa da sxvaTa uprincipo

poziciis gamo Cemi da Tanaavtorebis laureatobis saqme.

mZime wlebi idga. 1974 wlidan iwyeba l.breJnevis avadmyofoba da `uZraobis

wlebi”. ВАК-Si (umaRlesi saatestacio komisia) reorganizaciis gamo Cemi disertacia

(iseve rogorc bevri sxvis) daikarga. CavakiTxe moskovSi. Zveli, WuWyiani Senobis

viwro derefnis erT mxares mtvriani disertaciebi adamianis simaRleze ewyo, meore

mxares ki asakovani, cudad Cacmuli, gaqonil pijakebSi, smisgan moRuSuli saxeebiT

uhaero derefanSi momavali doqtorebis da kandidatebis daZabuli grZeli rigi

idga. Sediodnen axalgazrda qalTan saTiTaod da raRac gaurkvevel, damamcirebel

pasuxs ismendnen.

im wlebSi disertaciebi da, saerTod, mecniereba vaWrobis obieqtad iqca.

moskovis profesorebi erTmaneTs provinciidan aspirantis `Sovnas” Txovdnen. me

TviTon var mowme, cnobili profesori_ekonomisti v. f. erevanSi Tavis somex

disertantTan, erTkviriani `drostarebis” periodSi, rogor iRebda mis saCuqrebs

pirdapir maRaziis daxlTan.

meore magaliTi: dubnaSi gamoTvliTi teqnikis laboratoriis direqtoris

moadgiled Zveli nacnobi, saSa karlovi daniSnes. erToblivi Tematika SevTavaze.

dameTanxma, magram Sengan araferi gvinda, oRondac gagraSi colTan erTad

dasvenebis saqme mogvigvareo.

yvelaferma aman guli amicrua. sadoqtoroze muSaoba aRar movindome da

n.amaRlobels, (romelmac sadoqtoro 1975w. daicva), gamovucxade, axal disertacias

xels ar movkideb-meTqi.

amrigad, 1975 wels Tsu informaciis damuSavebis centri ukve meSaobda.

teqnikuri momsaxureba axalgazrda inJiners jein gegias daevala, meToduri mxare –

fizikos marina dasaevas. sistemas iyenebdnen Cveni fizikosebi: i. TevzaZe, m.nioraZe,

m. CargeiSvili, l. CxaiZe da sxvebi. sistema iSviaTi saimedoobiT muSaobda (da ase

muSaobda 13 weli, vidre egm `besm-4” ar daSales).

1975 wels `besm-4”-is darbazSi xanZari gaCnda, Zlier dazianda manqanis pulti

da iqve mierTebuli ramdenime metri Cveni kabeli. diliT, samuSaoze rom mivedi,

`vekuas institutis” erT-erT oTaxSi Zalze Sewuxebuli n.amaRlobeli da l. CxaiZe

Page 25: o m a r S u d r a M

25

damxvdnen. `ra vqnaT axla omar?” – mkiTxes me – maTi mniSvnelovani eqsperimenti

gaurkveveli vadiT Wianurdeboda.

pesimizmidan orive isev me gamoviyvane - `me gaTvaliswinebuli maqvs 5- metriani

rezervi kabelebSi, ase rom mxolod montaJi dagvWirdeba. am saqmes miSa cxvaraZe

erT kviraSi daasrulebs”. ar elodnen aseT iol gamosavals.

marTlac, qarxnidan or kviraSi axali pulti Camoitanes da kompleqsi

Zveleburad amuSavda.

male am sistemis gamoyenebiT n.amaRlobelma, r.saluqvaZem, i.TevzaZem,

m.CargeiSvilma p. meliqiSvilis saxelobis premia miiRes.

1976 wels, Cveni laboratoriis iniciativiT, TbilisSi dagegmili iyo didi, 1500

kaciani saerTaSoriso (e.w. roCesteris) konferencia maRali energiebis fizikaSi.

universitetis orive korpusSi Catarda remonti, darbazebSi daayenes mZlavri

kondencionerebi. sameurneo samsaxurma ratomRac gaaWianura fizikis didi

auditoriis kondencionerisTvis miwis samuSaoebis Sesruleba. n.amaRlobelma mTeli

laboratoria darazma da TviTonac CvenTan erTad muSaobda sardafSi. miwa

vedroebiT, `cocxali jaWviT” gagvqonda. f.tyebuCavac CvenTan iyo da Sesvenebisas

moskovis ambebiT gvarTobda. Cveni mommaragebeli aleko janeliZe mere xumrobda:

`nodari didi ormos ZirSi niCbiT idga da zevidan SoTa gigauri eufrosebodao” (S.

gigauri maSin universitetis mTavari inJineri iyo).

konferenciis saorganizacio komiteti pirvel korpusSi muSaobda. Tsu-s

administraciis yvela samsaxuri mobilizebuli iyo. proreqtor guram WilaSvilis

kabinetSi uamravi xalxi ireoda. saRamos saaTebSi derefnis iatakze imdeni SesafuTi

qaRaldi eyara, rom zed davdiodiT.

me institutSi vmuSaobdi j. bakaSvilis ,,gaformebis jgufTan” erTad

(warwerebs vakeTebdiT). moulodnelad, oTaxSi Semovida n.amaRlobeli, Camomacila

jgufs da manqaniT mimiyvana saorganizacio komitetSi, dubnel profesor i.

budagovTan.

damavales oTxi didi darbazis teqnikuri samsaxuris xelmZRvaneloba.

gamomiyves 50 samkerde niSani-saSvi da amdenive xelqveiTi. yvelaze sapasuxismgeblo

mainc Tsu-s saaqto darbazi iyo (aq xelmZRvanelad nukri grigalaSvili davniSne).

konferenciis gaxsnis wina dRes fizikis fakultetis dekanatma stumrebis

mikrofonebiT momsaxurebisTvis eqvsi ulamazesi gogona gamogzavna rusuli

seqtoridan... saerTo ZalisxmeviT, udidesi moculobis saorganizacio samuSaos

warmatebiT gavarTviT Tavi.

Page 26: o m a r S u d r a M

26

laboratoriaSi ki Statebis miReba Wianurdeboda. n.amaRlobels undoda Cemi

raime `saqmeSi CarTva”. didi avtomaturi sistema `spiraluri gamzomi “ (rogorc

yvelgan) 10

institutis stumrebi eqskursiaze. centrSi_v.kotovi, ukana planze_n.amaRlobeli

1977 wlis seqtemberSi amRlobelma T. ficxelauris TematikaSi CamrTo, Tumca

amis survili ar mqonda. CvenTan erTad egm `eleqtronika-100” eqspluataciis

Tematikaze muSaobdnen guram gabedava, lali axobaZe, mimozi kutalia.

CvenTanac umoqmedod idga. n.amaRlobelma damavala, or dReSi

warmomedgina Cemi mosazrebebi misi amuSavebis Sesaxeb.

davukavSirdi inJinrebs m. cxvaraZes da l. markozaSvils, yvelaferi avwon-

davwone, gaviTvaliswine, rom breJnevis sicocxlis bolo wlebSi yvelaferi `gaiyina”

da SevTavaze sistemis `dakonserveba” (es teqnikuri terminia) ukeTes dromde.

aRelvebulma nodarma muSti daartya magidas: `omar, Sen daberebulxar... es ra

SemomTavaze”. samwuxarod, maSin marTali aRmovCndi. gavida ramdenime weli, rTuli,

ZviradRirebuli germanuli optika-meqanika wvimam daaziana, Tavisi pirvandeli saxe

dakarga da saCuqradac aravis sWirdeboda. ase gadaiyara wyalSi Cveni

specialistebis l.markozaSvilis, g.gabedavas, m. cxvaraZis da gansakuTrebiT levan

Rlontis mravalwliani Sroma. laboratoriis samecniero produqcias ki isev Zveli

sistema iZleoda.

Tamaz ficxelauris sakandidato disertaciaSi dasaxmareblad Cems garda

radiofizikosi oleg namiCeiSvilic CarTes, magram Tamazma disertacia mainc ver

10 sistemis mTavari konstruqtori, dubneli v. kotovi, romelic m.meSCeriakovis mxardaWeriT cdilobda naSromi pirdapir sadoqtoro disertaciaze waredgina, TbilisSi yofnisas mimtkicebda, rom mTavaria mivlinebebi, premiebi, Sromebi da ara xelsawyos muSaoba.

Page 27: o m a r S u d r a M

27

dawera, Tumca praqtikaSi Zlieri iyo da kosmosidan internetis signalis misaRebad

kargi sistema aawyo.

institutis gaxsna Wianurdeboda. samsaxurSi iSviaTad davdiodiT. ,,nodaris

laparaks institutis gaxsnaze ukve aRaravin usmens”_ ambobdnen mcire xelfasiT

Sewuxebuli TanamSromlebi. TviT amaRlobelic ki eWviT ucqerda momavals _ aRar

ewinaaRmdegeboda gamocdili TanamSromlebis wasvlas.

radgan laboratoriis SenobaSi saqmianoba sul Cakvda, me saqarTvelos

axalgazrda mecnierTa sabWoSi gavaZliere muSaoba. Zalian gvexmareboda komkavSiris

ck pirveli mdivani, SemdgomSi cnobili sazogado moRvawe Jiuli Sartava.

komkavSiris ck mfarvelobis qveS maSin kargi saqmeebis gakeTeba SeiZleboda.

male sabWos Tavmjdomaris, maTematikos hamlet melaZis moadgile gavxdi.

erTxel, `vekuas institutis” vestibulSi, direqciis win, n.amaRlobelTan erTad

videqi da vsaubrobdiT. nodari cota xniT Sevida ilia vekuas kabinetSi. me ki gareT

velodebodi. roca gamovida, dawyebuli saubris gagrZeleba mindoda, magram

Semawyvetina: `axla ar gvinda, vekuam miTxra, institutis direqtori Sen unda iyo da

ara TavxeliZeo, rasac ar movelodi ...”

davubrundeT 1979 wels. amaRlobeli akademiis w/k gaxda. Cemi dacvis Semdeg 5

weli ise gavida, igive Tanamdebobaze, igive xelfasze viyavi. Zalian gamiWirda

ojaxis Senaxva (sadgurTan, Tambaqos fabrikis gverdiT, erToTaxian komunalur

binaSi vcxovrobdi). erTxel j. bakaSvilis oTaxSi, v. Svarcmanis magidaze momavali

institutis struqturis naxazi davinaxe. tuSiT daxazul `direqtoris” oTxkuTxedis

gverdiT `swavluli mdivani” exata. am struqturaSi me, sadRac qveviT, sul didi,

laboratoriis gamged veZebdi Cems Tavs da verc warmomedgina Tu erT TveSi

swavluli mdivnis (Cemi warmodgeniT - sapatio) Tanamdebobas SemomTavazebdnen.

magram roca realurad n.amaRlobelma SemomTavaza es Tanamdeboba: `Sen Cemi

kandidatura xar, Tumca unda SevuTanxmo a.TavxeliZes da r.saluqvaZeso”, me uaris

Tqma mindoda (ar mindoda qaRaldebSi muSaoba). maSin n.amaRlobelma mkacrad miTxra:

`Tu Zveli TanamSromlebi daiwyeben spekulacias, gavyri da axlebs aviyvano”.

Page 28: o m a r S u d r a M

28

institutis direqciaSi (1980-1996ww.)

siwmindis gza codvaze gadis

sioren kirkegori

I

1979 wlis seqtemberSi miviReT moskovis dadgenileba TbilisSi maRali

energiebis fizikis institutis gaxsnis Sesaxeb. manamde ki, ramdenime TviT adre,

CvenTan movida eduard SevardnaZe, respublikis pirveli piri.

SabaTis, mziani dRe iyo, amaRlobels undoda e.SevardnaZe Cems oTaxSi mieRo,

radgan yvelaze kargi aveji iq idga. videqiT meore sarTulis fanjarasTan da

velodiT manqanis gamoCenas. magidaze institutis fotoalbomi da Cveni sacdeli

warmoebis produqcia _ nabeWdi plata davdeT. Nn.amaRlobeli nerviulobda,

ramdenjerme Semaxsena, rom me droulad gavsuliyavi oTaxidan...

Mmale gamoCnda e.SevardnaZe, gzaze fexiT modioda, ukan ki Savi `volga~

mohyveboda, romelSic mxolod mZRoli ijda. . .

n.amaRlobeli Tvlida, rom 200-300 - kaciani instituti arferia…. . . Cven

cxraaskaciani unda gavxdeT, rogorc fizikis institutiao... saerTo krebaze gviCveneს

arqiteqtorebis namuSevari stendebi _ ori mravalsarTuliani korpusi. nodari xazs

usvamda, rom radgan wyneTis gzidan instituti kargad Canda (sadac mTavroba

dadioda), es Cinebuli reklama iqneboda. . .

breJnevis mmarTvelobis bolo wlebSi cxovreba gaCerebuli iyo. im dros

institutis gaxsna, rogorc n.amaRlobeli ityoda xolme, marTlac `fluqtuaciad~

Canda. Cven vicodiT, rom es e.SevardnaZis da akademiis prezident evgeნi xaraZis

damsaxureba iyo.

institutisTvis Statebis gamoyofamde, 1980 wels nodarma dubnidan Cemi

xelmZRvaneli, profesori iuri karJavini moiwvia _ konsultacia sჭirdeboda

sacdeli warmoebis amocanebis Sesaxeb.

Page 29: o m a r S u d r a M

29

eqsperimentuli informaciis damuSavebis sistema (sagamofeno maketi).

davaTvalierebineT Cveni eqsperimentebi, Cemi laboratoria (,,vekuas institutis”

SenobaSi).

nodaris davalebiT i.karJavins wavyevi xelovnebis muzeumSi firosmanis

naxatebis sanaxavad. man veraferi gaugo am naxatebs. marTali giTxraT, mec ver

avuxseni, raSia suraTebis genialuroba. isedac cud xasiaTze viyavi. sul

maxsendeboda misi uyuradReboba dubnis wlebSi.

sacdeli warmoebis problemebze moviwvieT agreTve germaneli რudolf poze

dubnis direqciidan. aeroportSi daxvedris Semdeg restoran `krwanisSi~ (mtkvris

sanapiroze) vivaxSmeT, meore dRes ki restoran `saqarTveloSi~.

poze ivlisis TveSi Camovida, saSinel sicxeSi. ofli nakadebad Camomdioda

nodaris gaxurebul `moskviCSi~. botanikuri baRis gvirabi am sicxeSi samoTxed

mogveCvena _ iq kosmosuri sxivebis laboratoria vaCveneT.

ase Caeyara safuZveli 1980 wels Cveni institutis kontaqtebs germaniis

samecniero centrebTan. institutis Statebi 1980 wlis gazafxulze miviReT.

samdivnosTvis SevarCie ramdenime gogოna, ZiriTadad, nucubiZis platoze arsebuli

memenqaneTa kursebidan.

kancelariis gamge m. sturua

Page 30: o m a r S u d r a M

30

kadrebis inspeqtorad veravin SevarCie. maSin amaRlobelma miTxra: `mTavrobis

saxlSi mTxoves manana mesxis (axvledianis) dasaqmeba~. mec daveTanxme.

– rogor ggonia, vin unda iyos Cveni partkomi? _mkiTxa man.

_ mebonia jemali, _ vupasuxe me _ kargad erkveva saerTaSoriso da politikur

sakiTxebSi, uyvars kamaTi.

Cemi rekomendaciiT ayvanili TanamSromelebidan dRemde maxsovs v.kekeliZe,

g.kekeliZe, j.gegia, z.modebaZe, m.xaindrava, v.mamniaSvili, m.gabadaZe, m.jRarkava,

m.janaSvili, l.lipartiani, a.zirova, d.sixaruliZe, m. sturua, n. yavelaSvili, n.

skogoreva, v.dvali, m.daviTaSvili, g. erisTavi, a.odiSvili, n.keCxuaSvili, n.miqaberiZe,

x.SanSiaSvili, n.oganezova-axalaia.

kancelariis gamged (da Semdeg Cems TanaSemwed) SevarCie marina (manana)

janaSvili, universitetdamTavrebuli, aRmosavleTmcodne, romlis saqmiani Tvisebebi,

muSaobis kultura imdenad maRali iyo, rom bolos direqtoris TanaSemwed

daawinaures.

institutis gaxsnis pirvel TveebSi, derefanSi saSineli qaosi iyo. 200_ mde

TanamSromeli meore sarTulis mokle, naxevradbnel derefanSi mTeli dRe

aforiaqebuli iqiT-aqeT dadioda. `instituti gaixsna da yvela Wkuaze Seiryao~ _

ambobda Cveni mommaragebeli, iumoriT savse aleko janeliZe. Mmaxsovs, me mTeli Cemi

saorganizacio gamoცdilebis wyalobiT, TavSekavebiTa da simSvidiT wეsrigis

damyarebas vcdilobdi. marTlac, ramdenime TveSi yvelaferi dalagda.

ramdenime dawesebulebaSi viyavi, saarqivo aRricxvaze aviyvane instituti,

mivaniWe safosto misamarTi (ase vTqvaT, Cems doneze, radgan orjonikiZis raionis

xelmZRvanelobam yuradReba ar momaqcia). ase miewera Cvens Senobas `universitetis

quCa #9~ maSin, rodesac 2008 wels Tbilisis rukaze aRmovaCine, rom universitetis

quCa maRlivi korpusidan qavTaraZis quCisken uxvevda da Cvenamde arc aRwevda...……

xSirad miwevda mTavrobis saxlSi Sesvla. Cveni saministro iq iyo ganTavsebuli.

ise davamuSave Sesvlis teqnika (Cacma, ieri, romelime TanamSromlis ukan gayola),

rom wlobiT CemTvis saSvi ar mouTxoviaT.

Ggadavwyvite, tradiciulad mosawyeni `qaRaldebis saqme~ sainteresod

gadameqcia da masSi profesionalizmi Semetana, radgan “saSualo rgolze”,

administraciul aparatze, bevria damokidebuli.

vTvlidi, rom direqtoris Tanaშemwis Tanamdeboba Cemgan CrdilSi yofnas

moiTxovda, amitom arasdros gamovdiodi TaTbirze, arc vkamaTobdi. me mwamda, rom

unda Semeqmna e.w. „damcavi Sre“ fizikaSi momuSave mecnierTaTvis, direqtorisaTvis,

Page 31: o m a r S u d r a M

31

raTa yovel zedmet qaRalds da zemdgom (gansakuTrebiT, moskovis) Cinovnikur

ჩarevas xeli ar SeeSala ZiriTadi saqmisaTvis.

institutis samecniero sabWoze. Mmarjvnidan marcxniv: o.Sudra, T.kopaleiSvili,

n.amaRlobeli, b.WilaZe, l.Rlonti, j.mebonia, m. nioraZe

institutSi demokratiuli atmosfero Camoyalibda da arsebobda

sazogadoebrivi azri. aq ar iyo gaRmerTebuli formlizmi. es urTierTobebi aisaxa

agreTve sameurneo samsaxurebis muSaobaze.

1980 wels, seqtemberSi institutis administracia ukve Camoyalibebuli iyo.

muSaobaSi menejmentis bolo miRwevebi, profesionalizmi davnerge. naTesavebis

StatSi ayvana arc ki mifiqria. me mindoda myoloda Zlieri koleqtivi, ase vTqvaT,

`Cems Wkuaze aRzrdili”.

am periodSi n.amaRlobelma studentis SerCeva damavala dubnaSi

`kompiuteruli qselebis” Tematikaze samuSaod. im wlebSi TbilisSi es sruliad

axali saqme iyo. ramdenime Tvis uSedego Zebnis Semdeg SevarCie universitetis

maTematikis fakultetis me-5 kurseli zurab modebaZe. dubnaSi man moamzada

sakandidato disertacia, romelic Cemi daxmarebiT warmatebiT daicva gamoTvliTi

maTematikis institutSi (direqtori – n.vaxania). male zurabi daojaxda, gaxda

universitetis sainformacio teqnologiebis departamentis ufrosi. g.xubuas

reqtorobis periodSi is ratomRac Seamcires da gadaerTo samecniero-pedagogiur

muSaobaze (Tsu kibernetikis mimarTulebis profesoria). zurabi yvelas uyvars misi

Tavaziani, mSvidi xasiaTis gamo.

Page 32: o m a r S u d r a M

32

z.modebaZe (marjvniv) prof. StroerTan. Ggermania, 2007 w.

dubnaSi gavagzavne studenti m.xaindravac, romelic disertaciis dacvis

Semdeg, TbilisSi tragikulad daiRupa.

institutis gaxsnis ZiriTadi idea is iyo, rom Cvens axalgazrdebs dubnaSi

mivlinebis gareSe aemaRlebinaT profesiuli kvalifikacia. magram gaxsnidan 25

weliwadSi axalma mTavrobam 300_ kaciani koleqtivi 20-mde daiyvana da isic

univerisitetis fakultets dauqvemdebara...

I I

1981 wlis oqtomberSi prof. f.tyebuCava fizikis fakultetis dekanis

Tanamdebobidan institutis direqtoris moadgiled gadmoiyvanes. institutis axali,

meore korpusis mSeneblobis Tanxa rezo saluqvaZem (soxumSi fiz.-teqnikis inst.

direqtorma) iSovna ministr efim slavskis daxmarebiT. mSeneblobis swrafi tempi

ki f.tyebuCavas damsaxurebaa.

erTxel, moskovis komisia iyo CvenTan samecniero Temebis registraciis

sakiTxze. Temis nomrebi erTgan SecdomiT yofila dabeWdili. n.amaRlobeli

ukmayofilo iyo CemiT: `ramdeni komisia movida, imdeni SeniSvna mogvces...”…

daZabuli situaciidan f.tyebuCavam gamogviyvana: komisiis wevri samive qali Casva

Tavis ,,volgaSi”, qalaqi daaTalierebina, bolos funikulorze aiyvana. . . qalebi

mSvenier xasiaTze dabrundnen moskovSi. . .

Page 33: o m a r S u d r a M

33

institutis TanamSromelTa

jgufi. marjvnidan: m.miqaia, T.jobava,…...?..., n.bokelavaZe, l.lipartiani, m.janaSvili,

l.abesalaSvili, n.karsaniZe.

1984 wels, institutis bazaze sami konferencia Catarda. ase vTqvaT, `Cemi”,

`amaRlobelis” da `kopaleiSvilis”. me, rogorc swavluli mdivani, organizaciulad

samiveSi unda CavrTuliyavi.

fizikuri eqsperimentis avtomatizaciis sakavSiro konferenciis organizacia

daavales marTvis sistemebis institutis direqtoris moadgiles, inJiner ramaz

sakandeliZes. saorganizacio komitetSi gvexmarebodnen fizikis institutidan mecn.

kandidati sara SrabSteini (mere israelSi wavida) da mecn. kandidati devi

RaribaSvili (misi Svili irakli, Semdgom akademiis biblioTekis direqtori gaxda).

dRemde maxsovs ulamazo scena: konferenciis gaxsnamde ramdenime wuTiT adre amdeni

samsaxurebis koordinaciiT da yvelaferze pasuxismgeblobiT daZabuli, marTvis

sistemebis institutis kibeebTan videqi. amodian n.amaRlobeli da r.saluqvaZe. etyoba

r.saluqvaZem, rogorc ufro ambiciurma, n.amaRlobels hkiTxa, Tu ratom araa misi

gvari naxsenebi programaSi (seqciis xelmZRvanelis rangSi). nodarma ki SemCneva

sakmaod uxeSad momca. ra unda mepasuxa – dabeWdvis win programis teqsti xom mas

SevuTanxme. pasuxisagan Sevikave Tavi, radgan Cems ukan SemsrulebelTa mTeli armia

idga... da gavagrZele Cemi movaleobebi...

Page 34: o m a r S u d r a M

34

1986 wlis dadgoma Cemi iniciativiT grandiozuli zeimiT aRvniSneT.

institutis saaqto darbazSi scenaze mocekvaveebi moviwvie (debi miqelaZeebi), iyo

mikrofoniani wamyvani – lia lipartiani samdivnodan, idga didi naZvis xe. bolos

Cvenma profkomma ramaz qvTaZem, marTalia, didi dagvianebiT, kinofilmi moitana.

`institutSi axal tradicias Caeyara safuZveli” – gamoacxada gaxarebulma

n.amaRlobelma. marTlac, Semdegi saaxalwlo zeimi axalgazrda mecnierTa klubSi

Cavatare.

institutis TanamSromelTa jgufi (marcxnidan marjvniv):

l.axobaZe, o.Sudra, m.janaSvili, c.ioseliani, T.gulbaTaSvili, d.baxtaZe

T.nadareiSvili, l.abesalaSvili, f.baqraZe, a.xujaZe, m.baqraZe, n.bokelavaZe

male n.amaRlobeli reqtorad daawinaures.

proreqtorobidan ganTavisuflebuli profesori guram WilaSvili, Cveni

sayvareli leqtori, male saavadmyofoSi moxvda. dubnaSi mivlinebis win movikiTxe.

is qavTaraZis quCaze `leCkombinatSi” iwva. insulti hqonda, vestibiulSi invalidis

etlSi ijda da axalgazrda eqimi-qali da coli mis alaparakebas cdilobdnen.

mokled, Zalian Semecoda am dReSi myofi g.WilaSvili.

- icani guram? – hkiTxa eqimma Cemze.

- ki...… … Sudra...… – amoiluRluRa guramma. oriode frazis Semdeg ki palataSi

dabruneba iTxova. Cven etli palataSi SevagoreT da sawolSi gadavawvineT. gurams

Tvalebze cremlebi SevamCnie. amis Semdeg is ramdenime TveSi gardaicvala.

Page 35: o m a r S u d r a M

35

I I I

male prezidentma zviad gamsaxurdiam n.amaRlobeli ise moxsna Tanamdebobidan,

rom man es SemTxveviT, televiziiT Seityo.

erTi saintereso fsiqologiuri momenti SevamCnie: Tanamdebobidan

gadayenebul adamianebs Zveleburi yuradRebis, pativiscemis moTxovnileba uCndebaT.

akademikosi vladimer (vova) WavWaniZe, didebuli pirovneba, kibernetikis institutis

direqtorobidan gaTavisuflebis Semdeg marTvis sistemebis institutis patara

ganyofilebis gamge gaxda. erTxel, reqtoratidan erTad gamovediT da varazisxevze

rom gadavediT, taqsis gaCereba da samsaxurSi wayvana momTxova. rasakvirvelia,

Sevusrule es Txovna disertaciis yofil oponents.

meore magaliTi: profesori zurab foraqiSvili ganaTlebis ministris

moadgile, Semdeg universitetis proreqtori iyo, bolos ki kerZo, susti

institutebis leqtori gaxda. erTxel, amaRlobelis kabinetidan gamosulma

misaRebSi rom daminaxa, momTxova: `Sudra, aba palto Camacvi...”

institutis Teoretikosebsa da warmoebis muSakebs Soris urTierToba

daZabuli iyo. Teoretikosebi maT uyurebdnen rogorc muSebs, xelosnebs. maxsovs,

profesorma (Semdeg akademiis wevr-korespondentma) anzor xelaSvilma TaTbirze

ukmayofileba gamoTqva, rom institutis WiSkarTan warmoebis muSebi ,,koWs”

agorebdnen. akademikosi T.kopaleiSvilic aRrenili iyo xolme jemal bakaSvilze da

amaRlobels TaTbirze mouwia eTqva: `vici rac ar mogwons – kaxeli romaa”... aseTi

ganwyobilebis sawinaaRmdegod n.amaRlobeli Cven xSirad gvetyoda xolme: `RmerTma

xelosani da profesori erTi masalisgan Seqmnao”...

institutis TanamSromelTa jgufi. centrSi - j.bakaSvili,

Page 36: o m a r S u d r a M

36

samwuxarod, Zalian adre gardaicvala warmoebis mTeli xelmZRvaneloba:

j.bakaSvili, kote xizderi, Suqri barabaZe, vadim Svarcmani, iura CxeiZe... es

ukanaskneli, TbilisSi rom cxovreba Cakvda, moskovSi wavida da iq upoviaT

samSeneblo moedanze, mokluli.

davubrundeT 1995 wels. dekemberSi direqtori a.TavxeliZe gaxda. n.amaRlobeli

parlamentSi gadavida da direqtoris moadgileoba daitova. f.tyebuCava, rogorc

z.gamsaxurdias mTavrobis kavSirgabmulobis ministri, saqarTvelodan gaqceuli iyo.

misi kabinetiT isev n.amaRlobeli sargebloda. mecnierebis dafinanseba sul ufro

mcirdeboda. Cems muSaobaSi SemoiWra uZlurebis, uazrobis da mowyenilobis gancda.

institutis ezoSi. sacdli warmoebis direqtori b.WilaZe

da swavluli mdivani o.Sudra

1996 wlis TebervalSi saqmeebi gadavabare givi nikobaZes, romelic samecniero

sabWos swavluli mdivani iyo (erTi oTaxi gvqonda).

direqciidan wasvlis Semdeg mivxvdi, rom administraciuli muSaoba, rogorc

wesi, adamians aClungebs da sulierad ryvnis.

amave wels zafxulSi statistikis departamentis gamomcemlobis daxmarebiT

damxmare saxelmZRvanelo (leqciebis konspeqti) or TveSi davwere.

direqciidan wamosvlis Semdeg intensiurad daviwye leqciebis kiTxva da

meToduri statiebis wera. Cemi statiebi rubrikiT `marTvis kultura” wlobiT

ibeWdeboda qarTul Jurnal-gazeTebSi, ZiriTadad ki Jurnal `saqarTvelos

ekonomika”-Si (red. Eemzar jgerenaia).

Page 37: o m a r S u d r a M

37

nebisyofa (akademikosi nodar amaRlobeli)

`qveynis RerZs marto is atrialebs, visac mihmadlebia

gulTa sruloba, didxasiaToba, imisda miuxedavad,

triali emarjvaT Tu emarcxaT. yovelivე didebuli

saqme, riTac ki kacobrioba hqadulobs da Tavs iwonebs,

qmnilia xasiaTian kacTa mier da ara visimე sxvisagan~.

ilia WavWavaZe

mas Semdeg, rac doc. givi qanTariam (kaTedris gamgem), 1964 wels universitetis

pirveli korpusis vestibiulSi gamacno nodar amaRlobeli, 40 weli masTan erTad

gavatare. me n.amaRlobels vicnobdi, rogorc universitetis birTvuli fizikis

laboratoriis ganyofilebis gamges, პroblemuri samecniero-kvleviTi laboratoriis

gamges, institutis direqtors, universitetis proreqtors, reqtors, ssrk umaRlesi

sabWoს deputats, parlamentis mecnierebis komitetis Tavmjdomaris moadgiles da,

bolos, amave komitetis Tavmjdomares.

Mme misgan ise didad var davalebuli, rom advilia gavaidealo igi, rasac

xSirad vxvdebiT xolme gamoCenil adamianTa mogonebebSi. aseTi kanonikuri saxe

Zalze ucxoa TviT Cveni ,,SefisTvis” (rogorc mas vuwodebdiT xolme erTmaneTSi

TanamSromlebi). is iyo temperamentiani da mebrZoli, amasTan adamianisaTvis

damaxasiaTebeli winaaRmdegobebiTa da sisusteebiT. swored misi naturis es

Senadnobi qmnis cocxal Caumqral saxes...

me minaxavs amaRlobeli dinjad mosaubre, mSvidi da gonieri, keTili RimiliT

savse, minaxavs Zlier aforiaqebuli, Seupovari da zogjer dauzogavic ...

mis ZiriTad Tvisebebs unda mivakuTvnoT saqarTvelos siyvaruli da aqedan

gamomdinare, Zlieri mizanswrafva, uSreti energia, Sinagani siZliere, saqmisaTvis

Tavdadeba. masze TiTqmis arafers werdnen sicocxlis periodSi, amitom minda, zogi

ram movigono Cveni erTad muSaobidan. imedia, zogierTi saidumlos gamxelas is

mapatiebs ...

Page 38: o m a r S u d r a M

38

aspiranti n. amaRlobeli dubnaSi

I

1964 wels n.amaRlobelს Tsu fizikis fakultetis pirvel sarTulze birTvuli

fizikis laboratoriaSi (gamge prof. giga mirianaSvili) erTi patara oTaxi hqonda

gamoyofili. M Mmas yvela pativiscemiT eqceoda. miuxedavad asakisa (33 wlis iyo)

Camoyalibebuli pirovneba gaxldaT da ukvirda, roca `qerqeta~ (misi sayvareli

sityvaა) kolegebi saqmiani molaparakebis pirobebs gadaTqvamdnen xolme. `ki, magram,

xom movilaparakeT?~ _ xSirad gamigia misgan. Zalian momewona misi frazac: `ras

nerviulob, ver xedav rom gaunaTlebeli xalxia garSemo?~

Cven, 23-24 wlis TanamSromlebs, gvinergavda profesionalizms. mas yvelani

ubralod, saxeliT mivmarTavdiT (iseve rogorc aleko TavxeliZes). radgan is

saRamoobiT rCeboda xolme, Cvenც misi mibaZviT, 8-9 saaTamde Sin ar mivdiodiT.

erTxelac gvirCia: `me ki vrCebi, magram Tqven axalgazrdebi xarT, unda gaiar-

gamoiaroT, ase rom, me nu miyurebT~.

maxsovs, axali wlis saRamos, mis samuSao magidaze mokrZalebuli sufra

gavSaleT. aTiode axalgazrda visxediT. fizikosma c.burWulaZem (romelic Semdeg

mTavrobis saxlSi muSaobda), n.amaRlobelis sadRegrZelo warmoTqva: `ra bednieri

xarT, rom aseTi yuradRebiani xelmZRvaneli gyavT. . . “

n.amaRlobelma axalgazrdebs cxovrebis ramdenime principi Segvaxsena:

. . . ar unda awyeninoT adamians; rac met xalxs icnob, ufro advilia cxovreba;

radgan mecnier-TanamSromlebi varT, Cvens saqmeSi profesionalebi unda viyoT. erT-

erTi principiთ ki _ adamians ar unda misce ufleba Tavisi saqcieliT CagaSxamos

cxovreba da amis TvalsaCino magaliTi moiyvana:

Page 39: o m a r S u d r a M

39

_ me, rezo saluqvaZe da aleko TavxeliZe moskovidan matarebliT vmgzavrobdiT.

rezo da aleko qveviT iwvnen, me ki zeviT avZveri. iqve eZina viRac mTvrals, romelic

matareblidan SuaRames Casula. diliT, TbilisSi rom SemovdiodiT da Cacma

daviwyeT, gavigoneT rezos gamwarebuli gineba: misi fexsacmeli im loTis S...diT iyo

savse ...

saerTod, n.amaRlobels uyvarda aseT `faqiz~ Temebze xumroba. (vidre reqtori

gaxdeboda, ufro `xalxuri~ terminebiT azavebda xolme Tavis anekdotebs).

n.amaRlobeli universitetis

laboratoriaSi (kolegebTan erTad). 1964 w.

im wlebSi aRfrTovanebuli viyavi n.amaRlobelis wesierebiT da patiosnebiT.

erTxel, mezobeli laboratoriis gamgem nodar gvilavam, romelTanac n.amaRlobelis

meuRle meri geTia muSaobda, igi Cvens laboratoriaSi radionawilebis

`sasesxeblad~ gamogzavna. n.amaRlobeli ar iyo da rasakvirvelia, „Sefis“ meuRles,

yvelaferi gavataneT, rac sWirdeboda.

rogorc Semdgom m. geTia ჰyveboda, roca es ambavi Sin gvian dabrunebulma

nodarma gaigo, miuxedavad imisa, rom stumrebi daxvda, ar moerida da magrad

iCxubao.

,,ase yvelaferi Cems winaaRmdeg rogoraa momarTuli”, ,,aferistebisaa es

cxovreba”, ,,socializmis formula garkveul etapze adamianis maRal zneobas

moiTxovs,” „wesierebas da kulturas sisusteSi miTvlian” _xSirad UuTqvams CemTvis.

n.amaRlobeli siamovnebiT exmianeboda garemomcvelTa interesis gamovlenas

fizikisadmi, xolo manqanis saWesTan rom dajda, fexiT mosiaruleebs

gadasasvlelze, sxvebisgan gasxvavebiT, gzas uTmobda xolme.

Page 40: o m a r S u d r a M

40

institutis pirveli korpusis mSenebloba, 1968 w.

xaraCoebSi (ukana planze) , Tsu maRlivi korpusia

n. amaRlobelis kabineti da samuSao magida (wina planze), 1970 w.

saerTod, aRsaniSnavia Cveni koleqtivis saerTo atmosfero da misi moralur-

eTikuri safuZveli _ demokratiuli suli. iSviaTad minaxavs laboratoriis gamge,

institutis direqtori, romelsac nebismieri axalgazrda TanamSromeli sakmaod

mwvaved ekamaTebodes...

jer kidev im wlebSi jamrTelobis problemebi hqonda, Tumca ar imCnevda.

Semdgom wlebSi, ukve institutis periodSi, miTxra_ `am dReebSi Turme

mikroinfarqti fexze gadamitania~. Tumca Zalian bevrs eweoda, magram iseTi

nebisyofa hqonda rom, eqimis moTxovniT Tavi erT dReSi daaneba .

Page 41: o m a r S u d r a M

41

institutis meore korpusis mSenebloba. 80-iani wlebi.

ver itanda egoizms. Teoretikosebze ambobda xolme: `mTeli dRe wignebSi rom

iyurebian, mere egoistebi xdebian”. ცudad ar gamigoT, magram rogorc zog mecniers,

fizikaze wignebis kiTxva ar uyvarda (SeZeniT ki iZenda). `yvelafers xom ar

waikiTxav, zogi ram TviTon unda moifiqro~_ uTqvაms xSirad. SeiZleba, marTalic

iyo,Mmagram swored amas mohyva misi xangrZlivi konfliqti universitetis

centraluri biblioTekis koleqtivTan _ ,,rogor Tu proreqtorma Cvens wignebs

makulatura uwodao”?! samagierod, wera exerxeboda. Cemi disertaciis teqsts

didxans ver vwerdi, vidre man ar damakvaliana.

axalgazrdobaSi n.amaRlobeli akademikos elefTer andronikaSvilTan, fizikis

institutSi muSaobda. Mman gagzavna nodari aspiranturis wlebSi dubnaSi. Semdeg

binac misca diRomSi. Nn.amaRlobeli male aujanyda mas (maswavleblis kritika xom

mecnieris zrdis niSania), da wamovida universitetSi. ,,kruxiviT unda rom yvelafers

gadaefaros, _ ambobda nodari , _me xom vici Cemi SesaZleblobebi”.

I I

universitetSi ki uwesrigoba igrZnoboda. reqtoris, akademikos vaJa okujavas

avtoriteti sul ufro ecemoda. ganTavisuflebis Semdeg okujavam sportul CanTaSi

Cayara piradi nivTebi da dacala kabineti. 1985 wlis ivnisSi, nodari reqtorad

waradgina saq. kompartiis ck mdivanma guram enuqiZem. Aim dRes Cven, direqcia, jemal

bakaSvilis manqaniT pirveli korpusidan institutSi vbrundebodiT. universitetis

sxdomaTa darbazSi saxealewili nodaris garSemo saerTo aJiotaJisa da taSis

grialis miuxedavad, j.bakaSvilma delikaturad Cailaparaka: me meeWveba, rom

n.amaRloblis janmrTelobam aseT mZime tvirTs gauZlos. Mmec daveTanxme. cxovrebam

aCvena, rom asec moxda.

Page 42: o m a r S u d r a M

42

reqtorobis pirveli Tve n.amaRlobels Zalian gauWirda. institutis

samecniero sabWoze Zalian aforiaqebuli modioda xolme.

1998 wels, n.amaRlobelma saq. mecn. akademiis namdvil wevrad waradgina Tavi

(sabuTebi me gamatana Casabareblad). misi konkurenti iyo kargi mecnieri,

Tanakurseli Tengiz sanaZe. sainteresoa, rom orsafexuriani akademia mxolod

sabWoTa kavSirSi iyo. istoriulad, mefis dros ruseTis akademikosebi peterburgSi

cxovrobdnen, xolo vinc dedaqalaqSi ar cxovrobda da peterburgSi iSviaTad

Cadioda xolme, iyo wevr-korespondenti. Semdgom, cxadia, am sistemam sawyisi azri

dakarga.

n.amaRlobelis reqtorobis periodi (1985 -1991ww.), daemTxva gorbaCovis

,,perestroikis” rTul periods. dResac Tvalwin midgas (im dros disidenti) zviad

gamsaxurdia, romelic universitetis ezoSi, mitingze, ucxoel korespondetebs

administraciasTan Sexla-Semoxlis Sedegad garRveul pijaks aCvenebda. aRelvebuli

nodari ki, romelic karTan, SeamaRlebulze idga, mouwodebda egzaltirebul

axalgazrdobas: ,,CamodiT wminda saflavebidano...”

maxsovs, saaqto darbazSi reqtoris ,,koleqtiuri damuSaveba” (maSin es modaSi

iyo), rodesac scenaze profesori ciala svaniZe (geografia-geologiis

fakultetidan) CaciebiT, kargad dayenebuli diqciiT ekiTxeboda pirvel rigSi

mjdom n.amaRlobels: ,,sad gaqra is qva?” ( sameurneo samsaxurs ezodan raRac

istoriuli qva wauRia...). ,,Semdeg... kvalificiuri specialisti, docenti r. f. Tqvens

gamo didxans ver aviyvaneT StatSi...” (r.f. Cemi Tanaklaseli iyo da ise daamTavra

skola, orianze meti niSani ar miuRia, magram es xom ar icoda nodarma).

erTxel ck pirveli mdivanTan, jumber patiaSvilTan aseTive xmauriani

Sexvedrisas saaqto darbazis Weridan prezidiumis magidis win sakmaod didi, cudad

miwebebuli keramikis fila Camovarda... yvelas provokacia gvegona, SemTxveviT ki

Camovardnila.

bunebiT moridebul n.amaRlobels aseT mRelvare wlebSic muSaobis Tavisi

stili hqonda: arasdros mdivans zariT ar gamoiZaxebda, TviTon gamovidoda

kabinetidan da ise aZlevda davalebas. Kkadrebis ganyofilebaSi gaocebuli iyvnen,

rom maTTan saqmeze Tavad reqtori Sedioda. Cveni institutis kancelariis

gogonebTan seleqtoriT saubrisas aucileblad etyoda: ,,amaRlobeli gawuxebT...”

reqtoratSi ,,Wrel xalxTan” urTierTobiT gadaRlili, saRamos 5 - 6 saaTze

institutSi Semoivlida, motanil ZaRlis saWmels, konservs, ZvlebiT savse parks

Tavisi xeliT gaxsnida xolme... etyoba, Cveni kavkasiuri nagazis erTgulebiT

sulierad isvenebda. ar uyvarda, roca am dros me, rogorc direqciis wevri,

Page 43: o m a r S u d r a M

43

moskovis Cinovnikebis mier gamogzavnil (yovelTvis uazro) qaRaldebiT mivadgebidi,

an saqmeze vesaubrebodi xolme.

saerTod, dasvenebis romelime aqtiur formaze, rigoricaa alpinizmi,

Txilamurebi da sxva, dros ar kargavda. ise, sporti yovelTvis uyvarda.

axalgazrdobaSi (r.saluqvaZesTan erTad) kalaTburTs TamaSobda, Semdeg frenburTma

gaitaca da reqtorobis drosac ki, universitetis darbazSi, saRamoobiT frenburTs

TamaSobda. Mmis kabinetSi yovelTvis iyo sportuli forma. ,,ofli Tu ar gamoidine,

ise araferi gamova,” – uTqvams CemTvis.

sufrze ki, rogorc TviTon ambobda, ,,filosofia” uyvarda. sasmelis Semdeg,

ratomRac, romelime TanamSromeli misi msubuqi ironiis da gakenwvlis msxverpli

xdeboda.

1990 wlis 24 agvistos amaRlobels 60 weli usruldeboda. amasTan

dakavSirebiT mas mianiWes saq. mecn. damsax. moRvawis wodeba (1989 wlidan is ssrk

umaRlesi sabWos deputati iyo). ramdenime TviT adre gadavwyvite, rogorc

swavlulma mdivanma, standartuli saiubileo rubrikiT damewera saq. mecn. akademiis

,,moambeSi” misi samecniero biografia. yvela masala Cems xelT iyo. teqsti swrafad

davwere, boloSi ki damaklda erTi fraza – ordenebis Tu medlebis raodenoba.

institutSi es aravin icoda, amitom mivedi universitetis samecniero proreqtorTan.

man, imis nacvlad, rom iqve, teqstSi (saqmianad) Caewera jildoebis ricxvi, gareT

mocda momTxova, Semdeg wamiyvana (ise rom xma ar amouRia) me_2 korpusis me-2

sarTulze, Sevida Cemi teqstiT n.gvilavas laboratoriaSi (sadac n.amaRlobelis

meuRle muSaobda), me ki gareT damtova. xuTi wuTis Semdeg orive gareT gamovida.

Mmeri geTia dabneuli miyurebda : ,,isev badris unda vTxovoT amis dawera...”

proreqtori ki miyviroda: ,,amaRlobeli iseTi didi mecnieria... amdeni aRmoCena aqvs,

araferi es ar Cans teqstSi...”

meore dRes me da direqtoris moadgilem badri WilaZem kidev erTxel

wavikiTxeT teqsti, n.amaRlobels movatanineT akademikos a.logunovis daxasiaTebebi,

magram axali, bunebrivia, veraferi davamateT da ise gadaveciT Jurnals. . .

n.amaRlobeli zviad gamsaxurdiam 1991 w. reqtorobidan rom gaaTavisufla,

institutis direqtoris kabinetSi dabrunda. reqtorobidan moulodneli

ganTavisuflebis Semdeg, institutis sabWos sxdomaze, TiTqos Tavis marTlebiT,

n.amaRlobelma gviTxra, mas ar hyolia ,,biZa”, rom karieraSi daxmareboda. rom

saqarTveloSi Tanamdebobas did yuradRebas aqceven da is iZulebuli iyo

reqtorobis mZime tvirTi etvirTa, raTa institutis mimarTuleba gadaerCina.

Page 44: o m a r S u d r a M

44

z.gamsaxurdias wasvlis Semdeg nodari (e.SevardnaZis xelSewyobiT)

parlamentis mecnierebis da ganaTlebis komitetis Tavmjdomaris moadgile gaxda.

Tavmjdomaris – r.miminoSvilis gardacvalebis Semdeg ki - komitetis Tavmjdomare.

,,afxazeTis omi” rom daiwyo, n.amaRlobeli institutis gzaze Semxvda. raRac

vigrZeni instiqturad da salmis Semdeg gavCerdi. ,,aCiko omSi wavida “ - momaxala.

,,es rogor, mere... Tqven gauSviT?”_ gamikvirda. ,,aba, ra meqna... damarwmunes biWebma...”

male revaz saluqvaZis vaJma_ zazam TviTmfrinaviT aCiko da profesor guram

doliZis Svili_ malxazi Camoasvena. Aaq ivaJkaca institutis direqtoris moadgilem

jumber TaTriSvilma, romelmac aeroportSi oTaxSi uwesrigod dayrili, gaSeSebuli

gvamebis sazareli grovidan aCiko moZebna.

dakrZalvidan ramdenime dRis Semdeg n.amaRlobeli isev institutis gzaze

davinaxe. gamexarda, gadavkocne. Tve ise gavida, derefanSi gamosuli an reqtoratSi

wasuli ar minaxavs... xalxs erideboda. ijda da leqsikoniT uazrod, meqanikurad

inglisuridan Targmnida..… Tu ki kabinetSi Sevidodi, Svilze melaparakeboda.

amaRlobelis pirad tragedias bevri iyenebda da faqtobrivad, masze cud

zemoqmedebas axdenda.

Mme ukve avRniSne, rom Cveni ,,Sefi” ar iyo moklebuli adamianur sisusteebs.

misTvis ucxo ar iyo pativmoyvareoba, zedmetad afasebda Tanamdebobebs. zogjer ki

Zalze rbili da damTmobi iyo, rac xSirad misi mowafeebis ukmayofilebas iwvevda...

institutSi Sewyda patiosani, ,,upatrono” TanamSromlebis ayvana. ukanaskneli,

Tu ar vcdebi, valeri Cunixini iyo. es,E Cems garda, sxva TanamSromlebsac awuxebda.

Statebis Sevsebisas gavleniani adamianebis xeli igrZnoboda.

I I I

M

2004 wels n.amaRlobels filtvis kibos diagnoziT naxevari filtvi amokveTes.

mainc mxned gamoiyureboda. Ggaxarebuli iyo, rom miiRo kanoni mecnier muSakTa

pensiebze (mag. Ddocents- 400 lari). es kanoni axalma mTavrobam erT weliwadSi

gaauqma.

Page 45: o m a r S u d r a M

45

n.amaRlobeli, b.WilaZe (direqtoris moadgile), m.nioraZe

(institutis direqtori 2004 wlidan).

bolo wlebSi tradiciasaviT damkvidrda, rom 2 - 3 TveSi mis kabinetSi unda

mivsuliyavi da erTgvari angariSi Camebarebina. Aam vadas Tu gadavacilebdi, ,,sad

xar dakargulio”- metyoda. Ees Sexvedrebi 15 - 20 wuTs ar aRemateboda. Bbolo

wlebSi arafers vTxovdi, amitom, Cveni Sexvedrebi yovelgari urTierTvaldebulebis

gareSe, Zalze sasiamovno atmosferoSi mimdinareobda.

erT-erTi aseTi Sexvedra parlamentSi unda Semdgariyo paraskevs, 2005 wlis 1

aprils, SuadRis, 12 saaTze.

mis misaRebSi 12 saaTze rom Sevedi, iqve idga. SemipatiJa kabinetSi. Cveni

saubrebi yovelTvis kabinetis siRrmeSi, sawer magidasTan maxsovs: telefonis

zarebi, mdivnis mier Semotanili qaRaldebi, werilebiT savse magida…- Cvens saubars

cota oficialur elfers aZlevda xolme. Aaxla ki Sinaurulad, grZeli magidis

boloSi karTan axlos CamovjeqiT da saubaric ufro gulaxdili gamovida: naxevari

saaTi arc telefons daurekia, arc aravin Semosula.

SeiZleba vcdebi, magram momeCvena, rom is gripis garTulebisgan Tu kibos

metastazebisgan xmawarTmeuli, yvela karieristisgan mitovebuli, gulgatexili iyo.

rogorc yvela xandazmuli, viRacaze da raRacaze nawyeni iyo. ,,yvelaferze

nerviulobs,”- miTxra gulistkeniT samdivnos xnierma qalma.

misi sadeputato vada gasuli iyo, MTumca kabinetidan jer ar gamodioda. dRe-

dReze gasaRebi unda Caebarebina. etyoboda, amasac ganicdida. wasvlis win SevekiTxe,

Tu sad Sedgeboda Cveni Semdgomi Sexvedra. ,,ar vici,”- mipasuxa dabneulad.

Page 46: o m a r S u d r a M

46

xelmeored SekiTxvis Semdeg ki iumoriT daazusta: ,,jer-jerobiT institutSi oTaxi

SeminarCunes da albaT iq SeiZleba... ver var kargad ... ukve 75 wels mivaRwie” _

Tumca adre asaks ki ar umatebda, iklebda xolme.

imave dRes 17 saaTze universitetSi, fizikis did auditoriaSi TanamSromelTa

Sekrebaze misula, sadac universitetSi mecnierebis egreTwodebuli ,,reformis”

proeqtze avelina daviTuliani (akad. Tengiz sanaZis meuRle) saubrobda. Ees misi

bolo kreba iyo. Aaqac gulistkena...

kviras Sin stumrebi hyolia, Semdeg badri WilaZesTan SeTanxmebula orSabaTs

institutSi Sexvedraze.

orSabaT dilas ki saavadmyofoSi wauyvaniaT insultis diagnoziT. Kkviras, gvian

saRamos, n.amaRlobeli gardaicvala.

dakrZalvis Semdeg ra gunebazec viyavi, kargad gadmoscems lermontovis fraza:

«И жизнь, как поcмотришь с холодным вниманием вокруг ,- такая пустая и глупая штука».

Ddabolos, amaRlobelis adamianuri sisusteebi ver gadafaravs mis udides

nebisyofas (rac saxezec etyoboda), samecniero-organizaciul da, gansakuTrebiT,

strategiul niWs. man Cvens respublikaSi, susti samecniero-teqnikuri potencialis

(yovel SemTxvevaSi, eqsperimentul fizikaSi) miuxedavad, SeZlo samecniero kvlevebis

organizacia da kvalificiuri kadrebis momzadeba.

saerTod, nodari did yuradRebas uTmobda axali kadrebis aRzrdas,

momaragebas, rezervebs. misi goneba yovelTvis 5-7 wliT uswrebda realobas.

muSaobaSi mas SeeZlo gamoeyo Zalisxmevis mTavari mimarTuleba. Cvenc amas

gvaswavlida.

me amaRlobelis mowafe viyavi da bevri ram viswavle misgan. wlebis

ganmavlobaSi misi pirovnebis Sarmis qveS viyavi. misi saxe, Tvalebi, raRac Sinagani

sinaTliT iyo gasxivosnebuli da rwmundebodiT, rom is araCveulebrivi adamiania,

didi inteleqtiT. masTan saubris Semdeg gindoda meti muSaoba, metis gageba, meti

siyvaruli, meti siZulvili…. . . magram yovelTvis meti!

maRali, warmosadegi nodari gamoirCeoda adamianebisadmi gansakuTrebuli

yuradRebiT, mudam fiqrobda da zrunavda mravali adamianis bedze. is orjer

miiwvies aSS-Si eqsperimentebSi samuSaod, magram Cven ver dagvtova...

uazro akrZalvebis CarCoebSi SeuZlebeli iyo saqmis keTilsindisierad keTeba,

rom kanoni ar dagerRvia. ,,yvela instruqcia rom Seasrulo, maSin araferi ar unda

akeTo”_ ambobda n.amaRlobeli. Ees xom Zveli siuJetia _kargi adamiani Znel

adgilze, mZime wlebSi. Uunda gavugoT, rogor uWirda mas.

Page 47: o m a r S u d r a M

47

axla, roca gavida wlebi, xedav, rom misi ,,susti wertilebi” Sedegi iyo

uzomod gazrdili pirovnebisa, romelmac Cveni cxovrebiT nakveb asTavian

urCxulTan brZolaSi, adamianebs Zalze gauswro, xolo Sinagani martoobisa da

tkivilisagan nihilizmi ganuviTarda...…

rogorc sCans, niWier da patiosan adamians avtoritarul-biurokratiuli

sistemis pirobebSi (karieris mwvervals miRweulsac ki), ar SeuZlia qveynisaTvis (da

ara misTvis) Zalin saWiros, Cafiqrebulis realizacia. Mmagram SeuZlia, principSi,

SeinarCunos sufTa xelebi da wavides Rirseulad, SesaZloa im imediT, rom mas

STamomavloba daafasebs, magram ufro xSirad, am imedis gareSe...

xasiaTi (akademikosi albert TavxeliZe)

О мертвых надо говоритъ правду, либо ничего

Академик В.Л.Гинзбург

roca naklze, Secdomebze ar werT, sakiTxavadac ise saintereso ar aris.

ai, naxe, rogor weren frangebi TavianT did mwerlebze, msaxiobebze . . .

adamianuri sisuste ufro sainteresoa mkiTxvelTaTvis, vidre qeba.

erosi manjgalaZe

dubnaSi Casvlamde profesor albert TavxeliZes ar vicnobdi. Aamitom,

axalgazrdobis gamo, TvalSi misi naklovanebebi ufro mxvdeboda. Tbilisis

universiteti hqonda damTavrebuli, magram laparaki rusulad uyvarda. vidre

gavicnobdi, amxanagebma miTxres: Tu xedavs rom qarTveli quCaSi usaqmodaa an

erToba, ver itans da Tavad esalmeba: ,,Здравствуйте”, Tu ki xedavs, rom biblioTekaSi

an sadme muSaobs - maSin „gamarjobaT“ da SeiZleba xelic CamoarTvaso.

Page 48: o m a r S u d r a M

48

1969 wels dubnis administraciam gamafrTxila, rom TbilisSi gasagzavni

optikuri aparatura (ori didi „gamzomi“ magida) rkinigziT SeiZleba daziandes da

amitom kargi iqneboda sabargo manqanis gamogzavna (ase wauRia erevnis fizikis

instituts).

mivwere werili n.amaRlobels. ,,marsidan Camosuli xom ar xaro“ – momwera

misma TanaSemwem, ciala ioselianma. maSin gadavwyvite a.TavxeliZesTan misvla.

mecnierTa saxlis samkiTxveloSi Jurnal-gazeTebs aTvalierebda. saxe alewili

hqonda, albaT gadaRlisgan. Sevedi da n.amaRloblis saxeliT gadaveci Txovna

manqaniT daxmarebaze.

,,Ви научный сотрудник и должны хорошо соображатъ...“ damiwyo damtvreuli

rusuliT... me ise Seuracxyofilad vigrZeni Tavi, bolomde arc momismenia pasuxi.

bolos me da Cvenma fizikosma iuri TevzaZem (amJamad universitetis

profesoria), Cemi naxazebiT xis konteinerebs wvimis saxuravi gavukeTeT da ,,gamzomi

magidebi“ rkinigziT gavagzavneT. maTi daxmarebiT ramdenime TanamSromelma

sadoqtoro disertacia daicva.

institutis ezoSi. marjvniv prof.i.TevzaZe, 1994w..

es istoria n.amaRlobels rom SevCivle, ,,nu, aseTi xasiaTi aqvs, Senc moeride

xolme“ - mipasuxa.

Page 49: o m a r S u d r a M

49

sxedan (marcxnidan marjvniv): doc. a.xelaSvili, doc. r.saluqvaZe, prof. a.TavxeliZe, asp. m.jRarkava, doc. n.amaRlobeli, doc. f.tyebuCava. dganan: umcrosi mecn. TanamSromlebi: v.kekeliZe, m.CargeiSvili, l.markozaSvili, S.SoSiaSvili, v.gogoxia,

b.WilaZe, m. nioraZe, m.CavleiSvili, d.gersamia, v.xmalaZe. dubna. 1970 w.

imave wlebSi dubnis plaJze ramdenime qarTveli visvenebdiT, iqve skamze viRacis

datovebuli radiomimRebi „spidola“ ido. movida a.TavxeliZe, gaixada, icurva,

Semdeg moridebulad visaubreT, Tumca merab eliaSvili (amJamad profesoria),

rogorc mis ojaxTan daaxloebuli, ufro Tamamad iyo. me (bunebiT melanqoliuri

var), cxadia, xmac ar amomiRia.

bolos, yvelam CavicviT da mivdivarT. „А радио кто из вас забыл?“- motrialda

TavxeliZe. Cven vupasuxeT, rom Cveni araa. „А я думал всё время, который из вас такой

дурак, что ходит со „Спидолой“.

ratomRac es „komplimenti“ Cems Tavze miviRe, radgan danarCeni Teoretikosebi

misi mkacri filtraciiT iyvnen datovebulni dubnSi samuSaod.

mis aspirantebs uzomod eSinodaT misi. isini gulnatkeni darCnen, roca

erT-erTi ukraineli aspirantis, v.Selestis disertaciis banketze mis mSoblebs

calke sadRegrZelo miuZRvna: „За здоровье уважаемых родителей“... Selestis mama,

moskovSi breJnvis politbiuros wevri iyo da man Tavis Svils kievSi Teoriuli

fizikis instituti gauxsna, politbiurodan gaTavisuflebis Semdeg ki Svilic

gaaTavisufles direqtorobidan.

erTxel, aspiranti aleqsandre kvinixiZe (axla saq. erovnuli akademiis wevr-

korespondenti, romelic ZiriTadad, ucxoeTSi cxovrobs, Cven ki maSin saSas

veZaxdiT), saRamos 9 saaTze Sewuxebuli movida sastumroSi, Sioda da iqneb rame

Page 50: o m a r S u d r a M

50

gaqvso. Ggamikvirda, am dros pirvel sarTulze bufetic da sasadilo-restoranic

muSaobda, mecnierTa saxlis kafec iqve iyo. ,,alekom dRes ukve mnaxa mecnierTa

saxlSi, Semdeg quCaSi da axla rom qveviT daminaxos, TbilisSi gamagdebs.“ _

Semecoda saSa, radgan nomerSi araferi mqonda da is im saRamos vaxSmis gareSe

darCa.

a.TavxeliZem (iseve rogorc n.amaRlobelma, r.saluqvaZem, g.niqobaZem,

T.kopaleiSvilma, T.sanaZem da sxva cnobilma mecnierma), Tbilisis universitetSi 1948

wels Seqmnil fizika-teqnikur fakultetze Seitana sabuTebi. es fakulteti

akademikos p.kapicas iniciativiT Seiqmna. Semdeg p.kapica CamoaSores atomur bombze

muSaobas (i.kurCatovis metoqes, beriasTan mudmivi konfliqti hqonda). Aamitom,

samwliani muSaobis Semdeg es fakultetebi gaauqmes rogorc moskovSi, ise

provinciebSi, maTi studentebi ki sxvadasxva institutebSi gadaanawiles (Tbilisis

universitetis studentebi me-4 kursidan fizikis fakultetis rusulis seqtoris

msmenelebs SeuerTes).

a.TavxeliZes TbilisSi samuSaod Camosvla ar undoda - „iq, muSaobis nacvlad

panaSvidebze sirbili momiwevso“, magram asakSi rom Sevida da moskovis cxovrebis

tempiT daiRala, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis prezidentoba moindoma. es

iolad ver gadawyda. me viyavi mowme, rogor urekavda wlobiT TbilisSi

n.amaRlobels laboratoriis erTaderT telefonze, romelic derefanSi idga da

nodari (ise, rom me ver gamego), pasuxobda: ,,pirvelia winaaRmdegi, masTan enebi

SeaqvTo“...e.i. e.SevardnaZes gulisxmobda, partiis ck pirvel mdivans.

1995w. a.TavxeliZe axali wlis dReebSi moskovSi Tavis mowafeebTan wavida,

(akademikos v.matveevis birTvuli kvlevebis institutSi) da iqidan Seatyobina

sazogadoebas, rom akademiis prezidentobidan janmrTelobis gamo gadadga...

79 wlis asakSi is moskovis universitetis kaTedris gamge gaxda da erT

weliwadSi gardaicvala.

rogorc mecnieri a.TavxeliZe, rasakvirvelia iyo Zlieri, iSviaTi Sromismoyvare,

kargi fsiqologi, maxvili Tvalis mqone. warmoSobiT baRdadidanaa (misi sapatio

moqalaqea), Tumca Tbilisis me-8 vaJTa skola daamTavra. is iyo vaJkacuri bunebis (me

TviTon var mowme, rogor gadaarCina dubnSi qali ZaRlis dakbenas). mas ar uyvarda

dabadebis dRis aRniSvna da ucxoeTSi mivlinebiT emaleboda mliqvnelebs.

a.TavxeliZe orjer iyo wardgenili nobelis premiaze, is leninuri da saxelmwifo

premiis laureaticaa, aqvs sxva saxelmwifo jildoebic.

rac Seexeba mis xasiaTs, n.amaRlobelisa ar iyos, ,,ra vqnaT, aseTi xasiTi aqvs“.

Page 51: o m a r S u d r a M

51

kurCatovis moadgile (m. meSCeriakovi)

mogonebebi erTaderTi samoTxea, saidanac ver gamogaZeveben

Jan pol rixteri

mixeil grigolis Ze meSCeriakovi (metsaxelad ,,em-ge”) `atomur proeqtSi~ 11

aspiranti m.meSCeriakovi i.kurCatovTan erTad

akademikos i.kurCatovis moadgile iyo.

taganrogis raionSi, kazakis ojaxSi dabadebuli, umaRlesi ganaTlebis

misaRebad q.leningradSi lamis fexiT Casula. ocdaaTian wlebSi i.kurCatovis

aspiranti gaxda, iqve daojaxda. SeeZina qaliSvili tania, magram Semdeg ojaxi

daiSala.

11 atomuri bombis moqmedebis principi pirvelad akad. n.semionovma Camoayaliba 1940 w.

werilSi, romelic man gaagzavna. . . navTobis saxalxo komisariatSi,sadac werli dakarges.

Page 52: o m a r S u d r a M

52

fineTTan omis da leningradis blokadis dros bevrjer daiWra, magram Zlieri

janmrTelobiT gamoirCeoda.

1946 wels, gaeros misiiT, naxevari wliT amerikaSi miavlines. iq, wynar

okeaneSi, atol `bikinize~ morigi atomuri bombis afeTqebis damkvirveblebs Soris

iyo, amitom sabWouri bombis pirveli afeTqebisas12

Tu misi kolegebi _ giorgi flerovi

mis movaleobaSi `atomuri sokos~

zomebis Sedareba Sedioda.

13 , kirile SColkini 14 da a.zaveniagini 15

bolo wuTebamde uSualod bombTan 30 metrian koSkze iyvnen, m.meSCeriakovi aTiode

kilometriT dacilebul bunkerSi iyo i.kurCatovTan,16 i.xaritonTan17, beriasTan18

mecnierebaTa akademiis wevr-korespondentoba swored am eqsperimentis Catarebis

Semdeg mianiWes m.meSCeriakovs, g.flerovs, b.jelepovs da sxvebs. 50-ian wlebSi

i.kurCatovma ,,em-ge” dubnis centris xelmZRvanelad daniSna. is simkacriT

gamoirCeoda: erTxel rkinigzis xidi xanZarma mTlianad gaanadgura (xisgan yofila).

da

sxva xelmZRvanelebTan erTad. warmatebuli afeTqebis Semdeg berias iq myofni

gadaukocnia da Tan uTqvამს: `Tqven ver warmoidgenT, ra usiamovnebas gadaurCiT, ra

gelodaT, bombi rom ar afeTqebuliyo~.

12 atomuri bombis pirveli gamocda Catarda 1949 wlis 29 agvistos, orSabaTs, dilis 7 saaTze, yazaxeTSi q. semipalatinskidan 100 kilometrze, udabnoSi ganlagebul poligonze. atol ,,bikinize” ki _1946w. moda bikinis tarebaze swored am eqsperimentis socialuri Sedegia. 13 giorgi flerovi (dab. 1913w., rostovi donze) –akademikosi (1968 wlidan), soc. Sromis gmiri, oTxgzis saxelmwifo premiis laureati. 14 SColkini k.i. (dab. 1911w., Tbilisi) – mecn. akademiis wevr-korespondenti, samgzis soc. Sromis gmiri, cimbirSi qveynis raketul-birTvuli TavdacviTi faris Semqmneli (misi Zegli vake-saburTalos SemaerTebel gzaze, fizikis institutTan 2010w. daSales). Zalze principuli iyo; gamalebuli SeiaraRebis winaaRmdeg gamovida xruSCovis da miqoianis winaaRmdeg. ministri e. slavski amoSala leninuri premiebis siidan. amitom, ar airCies akademikosad, Camoaciles saqmes. dauniSnes mcire pensia, ar aRuniSnavT arc erTi misi iubile. bolo wlebSi moskovSi kiTxulobda leqciebs. gardaicvala 49 wlis asakSi. 15 zaveniagini a.p. (dab. 1901w., tulis gubernia) – iyo mZime mrewvelobis ministris (s. orjonikiZis) moadgile. misi TviTmkvlelobis Semdeg norilskis kombinatis direqtoroba daavales. Semdeg gaxda ssrk ministrTa sabWos Tavmjdomaris moadgile. igi gamoirCeoda gansakuTrebuli patiosnebiT da humanuri TvisebebiT. 16 i.kurCatovamde atomuri proeqtis xelmZRvaneloba nils bors SesTavazes. 1949 wlidan i.kurCatovi (beriasTan erTad) ssrk sapatio moqalaqe iyo. 17 xaritoni i.b. (dab. 1904w., peteburgi) akademikosi, samgzis soc. Sromis gmiri. axalgazrdobaSi muSaobda rezerfordTan (kapicasTan erTad). 50 weli iyo arzamas – 16-is

(amJamad q. sarovi) atomuri centris mecnier-xelmZRvანeli. mas mama dapatimrebuli ჰyavda. deda ucxoeTSi gaiqca. `atomur proeqtze~ muSaobisas, usafrTxoebis mizniT, gamouyves mefis salon-vagoni. gamoirCeoda Tavaziani manerebiT da iSviaTi patiosnebiT, sigamxdriT. 1982 w. xelmZRvanelobda zemaRal sixSireze moqmedi kosmosuri iaraRis Seqmnas. gardaicvala 93 wlis asakSi. 18 sabWouri wyalbadis bombic l. p. berias kuratorobiT Seiqmna, amitom is ver daxvrites mis pirvel gamocdamde (1953 w. 12 agvisto).

Page 53: o m a r S u d r a M

53

amis gamo dubnaSi matareblis moZraoba Sewyda. m.meSCeriakovma SeuZlebeli SeZlo da

xidi erT dReSi aRadgina.

g.flerovi kotejis ezoSi i.kurCatovTan erTad.

misi simkacre bevr kolegasac ar moswonda. gadamwyveti yofila akademikos

bruno pontekorvos19

bruno pontekorvo (centrSi) Tbilisis universitetSi. 1981 w.

gamosvla 1956 wlis partiul krebaze: _ `misi yvelas eSinia”…...

19 pontekorvo b.m. (dab. 1913w., piza, italia) – akademikosi. muSaobda enriko fermisTan

italiaSi. 1938 wels, daqorwinda Sved marina nordblomze. 37 wlis asakSi, aSS-Si germaneli

fuksis (romelmac 1945w. gadmosca atomuri bombis naxazebi sabWoTa kavSirs) dapatimrebis

Semdeg gadmosaxlda dubnaSi. uyvarda saqarTvelo. gardaicvala 80 wlis asakSi.

Page 54: o m a r S u d r a M

54

masze nawyeni iyo n.xruSCovic: 1954 wels m.meSCeriakovs SesTavazes wyalbadis

bombis 20

g.flerovi, (marcxnidan meore), m.meSCeriakovi, (marcxnidan mesame),

b.jelepovi (marjvnidan pirveli).

am wlebSi, ,,em-ge”-sTan muSaobda n. amaRlobeli. imdenad daaxloebulan, rom

nodaris TqmiT, amCqarebelze (cxel dReebSi) xSirad trusebSi muSaobdnen.

Tematikaze muSaoba, arcimoviCis moadgilis Tanamdebobaze, razec man uari

Tqva. m. meSCeriakovi gaaTavisufles xelmZRvaneli Tanamdebobidan da mecnier-

TanamSromlad CamoaqveiTes. mis adgilze ki yofili moadgile, benediqt jelepovi

daniSnes. Aamitom iyo maT Soris cudi urTierToba.

1967 wels, m.meSCeriakovi axladgaxsnili gamoTvliTi teqnikis laboratoriis

direqtorad daniSnes (maSin me ukve dubnaSi vmuSaobdi, institutis direqtori ki

n.bogoliubovi21

20 wyalbadis bombis pirveli gamocda 1953w Catarda. amave wels gaxdnen akademikosebi

a.saxarovi, n.bogoliubovi, i.xaritoni, a. aleqsandrovi da sxv.

21 bogoliubovi n.n. (dab. 1909w., niJni novgorodi) – akademikosi, orgzis soc. Sromis gmiri.

Aarzamas-16-Si muSaobda `atomuri proeqtis~ Teoriul gaTvlebze. dubnis saerTaSoriso

institutis direqtori 1965_1988 wlebSi. darCa ori Svili.

iyo). niWier adamians ar gaსWirvebia misTvis axal sferoSi muSaoba.

mas jer kidev amerikaSi yofnisas mosmenili hqonda @,,kibernetikis mamis~, norbert

vineris, leqciebi.

Page 55: o m a r S u d r a M

55

sxva dro iyo. m.meSCeriakovi naklebad mkacri da uxeSi gaxldaT, miuxedavad

amisa, roca Cemma xelmZRvanelma (i.karJavinma) mTxova Sevyolodi axali proeqtiT

kabinetSi, Sesvlis momentSi ikiTxa: `Что за х……ня ?“. . .

uyvarda saqarTvelo, qarTvelebi. `mecnierTa saxlis~ TiTqmis cariel

kinodarbazSi, Zvel, saSualo donis qarTul films bolomde ucqerda xolme.

monRoleTisTvis gankuTvnili eqsperimentuli danadgarebi (`gamzomi magidebi~ da

sxv.), m.meSCeriakovis brZolis Sedegad Tbilisis universitetSi moxvda. dubnaSi erT-

erTi Camosvlisas n.amaRlobelma sastumroSi dilis 9 saaTze damibara. davakakune da

naxevradRia karSi namZinarevma nodarma miTxra: `meSCeriakovma guSin restoranSi

dampatiJa,_ didi xania ar dagvileviao,_ amitom gadavdoT dRevandeli Sexvedrao...~ .

erT-erT konferenciaze, me da m.meSCeriakovi erTmaneTis gverdiT movxvdiT.

gavesaubre ucxoeTis STabeWdilebebze (fineTidan axali Camosuli iyo). gaocebuli

iyo ucxoel mecnierTa xelfasebiT.

axla, dubnis sastumros skverSi, kulturis saxlis ukan, im Zelskamis nacvlad,

sadac mas fiqri uyvarda, misi Zegli dgas.

profesori vl. kekeliZe

cxovrebaSi mxolod ori tragediaa,

pirveli _ roca ver axorcieleb

sanukvar ocnebas da meore,

roca miaRwev mis ganxorcielebas

oskar uaildi

dubnidan dabrunebis Semdeg aqtiurad daviwye Cemi Semcvlelis Zebna.

laboratorias sWirdeboda Zlieri studenti, me-5 kurseli. radgan rusuli seqtori

yovelTvis qarTulze ufro Zlieri iyo, dekanis moadgiles, g. aslanidიs, vTxove

daesaxelebina ori friadosani. ` fokina da kekeliZe~ - miTxra g.aslanidim. vidre

sabolood gadavwyvetdi, Cems oTaxSi davbrundi da c. ioselians moveTaTbire.

Page 56: o m a r S u d r a M

56

dubna. maRali energiebis laboratoria(ЛВЭ).

_arc fokina gvinda da arc kekeliZe. sul rus-qarTvela xalxi mogyavs,

Taviseburad gajavrda ciala. maxsovda n.amaRlobelis miTiTebac: rusebis dubnaSi

gagzavnas azri ar aqvs – ukan aRar dabrundebiano.

sxva gza ar iyo, daვureke Sin vova kekeliZes da SevTavaze

laboratoriaSi Sexvedra dubnaSi gamgzavrebisTvis.

_`Я такие шутки не принимаю~. - mipasuxa da damikida yurmili. momiwia fakultetis

mdivnisTvis, elena pavlovnasTvis, yvelaferi amexsna. man daureka da dekanatSi

saswrafod mosvla mosTxova.

mokle saubris Semdeg (mas radiofizikis specialobis diplomი hqonda),

v.kekeliZes miveci eqsperimentis avtomatიzaciis dargSi ramdenime danadgaris

aRwera (Cveni specifikis gasacnobad). erTi kviris Semdeg saqaRalde damibruna da

aRelvebulma, am mimarTulebiT muSaobaze uari miTxra. iqve mTxova, iqneb fizikis

mimarTulebiT daerTo neba n.amaRlobels.

v.kekeliZe. 80-ani wlebi.

yvelaferi n. amaRlobels movaxsene. Tu ar vcdebi, iqve iyo r.saluqvaZe da

gadavwyviteT, gamosacdelad Caetarebina seminari fizikis erT-erT sakiTxze.

Page 57: o m a r S u d r a M

57

erTi kviris Semdeg xuTiode kacma movismineT es seminari da v. kekeliZe ise

wavida dubnaSi, erTi dRec ar umuSvia TbilisSi momuSave eqsperimentatoris mZime

pirobebSi.

ramdenime welSi man miiRo saqarTvelos saxelmwifo premia (TanaavtorebTan

erTad), iqve daojaxda, daicva sakandidato, Semdeg sadoqtoro disertacia.

axla dubnaSi profesori vladimer kekeliZe erT-erTi didi laboratoriis (e.i.

institutis) direqtori da cnobili sazogado moRvawea.

n.amaRlobelis dakrZalvaze universitetSi samgloviaro mitingze v.kekeliZe

sityviT gamovida, rogorc dubnis saerTaSoriso institutis direqciis

warmomadgeneli.

b o l o s i t y v a

yvela adamiani monawileobs istoriis SeqmnaSi,

maSasadame, TviTeuli CvenTagani,

Tundac mcireodeni wvliliT,

valdebulia xeli Seuwyos mis silamazes da

xeli SeuSalos mis met umsgavsebas.

J.lametri

sul ramdenime TveSi, 2013 wels, sruldeba 50 weli mas Semdeg, rac

n.amaRlobelma (1963 wels) Tbilisis saxelmwifo universitetSi fizikis axal,

Tanamedrove mimarTulebas Cauyara safuZveli.

dRes es mimarTuleba misi mowafeebis da TanamSromlebis mier warmatebiT

viTardeba da sxvadasxva qveynebTan TanamSromlobis donezea gasuli.

Page 58: o m a r S u d r a M

58

eWvsgareSea, es saerTaSoriso aRiareba didi koleqtivis mravalwliani,

daZabuli Sromis Sedegia. mis ukan dgas istoria, tradiciebi, viRacis mxardaWera,

kvleviTi institutis farTo da mdidari SesaZleblobebi.

Nnaxevari saukune sakmarisi droa, rom gavlil epoqas retroskopiuli mzeriT

gadavxedoT. CvenTvis gansakuTrebiT Zneli iyo pirveli 10_15 weli, roca yvelaferi

enTuziazmiT, pirvelad keTdeboda, materialuri resursebis, dafinansebis, kadrebis

da gamocdilebis gareSe.

,,Cven, ufrosobam, kidevac rom daviviwyoT Tqveni Tavdadeba da Rvawli, Tqvenive

amxanagebi ar dauSveben amas”_gvarwmunebda nodari erT-erT krebaze ,,uZraobis

periodis” umZimes, 1978 wels, rodesac institutis gaxsnis, kvlevebis dafinansebis da

,,Statebis” miRebis ukve aRaravis sjeroda. am frazaSi kargad Cans madlierebis

kulturis gansakuTrebuli adgili Cvens cxovrebaSi. marTlac, enTuziastebis

Tavdadebuli Sroma istoriis sakuTreba gaxda. istoria ki ubralod, mecnierebis

ganxra rodia_ is Cvens sindiss aRviZebs.

imedi maqvs, mkiTxveli ar damZraxavs, Tu mogonebebis dasrulebisas ramdenime

abzacs dauTmobT Cveni samecniero koleqtivis wevrebs, gansakuTrebiT ki _teqnikur,

momsaxure personals, romlis uangaro profesionalizms didi mniSvneloba aqvs

eqsperimentatorisTvis. mainc, ra iSviaTad vixsenebT am adamianebs. . .

es iyo meore msoflio omis, ormocian wlebSi dabadebuli Taoba, romelmac

patiosnad, kargad zida jvari Znel gzaze. siZneleebTan WidilSi, fizikuri da

moraluri Zalebis ukiduresi daZabvis Sedegad, zogs janmrTelobis, zogs_ojaxuri

problemebi Seeqmna, bevri ki sruliad axalgazrda gardaicvala. E wignis formatis

gamo zogierTi maTgani teqstSi (an ilustaciebSi) ver moxvda: 22

i.avaliani, b.aladaSvili, o.barTaia, i.baRaTuria, a.gavaSeli, g.doliZe, g.deviZe,

g.erisTavi, S.esakia, T.Tofuria, i.Tuliani, T.kvaWaZe, g.kurataSvili, a.liparteliani,

22 saukeTeso, 1986-1988 wlebSi institutis TanamSromelTa ricxvi 300 kacs aRwevda. aq CamoTvlilia mxolod Cemi kolegebi da uSualo xelqveiTebi, romelTac, rogorc

eqsperimentatori, kargad vicnobdi.

Page 59: o m a r S u d r a M

59

n.lomiZe, m.margvelaSvili, i.maCabeli, g.maWaraSvili, i.minaSvili, d.mirianaSvili,

z.merebaSvili, k.mestviriSvili, z.menTeSaSvili, z.metreveli, a.mWedliSvili, d.mJavia

q.natroSvili, T.rogava, z.saluqvaZe, t.saxelaSvili, m.tabiZe, g.tatiSvili, a.tomaraZe,

l.xarxelauri, d.xelaSvili, v.xmalaZe, r.SaniZe, m.CaCxunaSvili, e.Ciqovani, g.jibuti,

d.jinWaraZe, v.jorjaZe;

inJiner-teqnikuri da administraciuli personali: q.avaliani, v.alTabaevi,

i.andRulaZe, j.asaTiani, c.aroSiZe, d.axvlediani, l.afaqiZe, e.baraTaSvili, m.basilia,

j.buJgulaSvili, z.gobroniZe, l.gogitiZe, l.goguaZe, l.gvenetaZe, i.gurgeniSvili,

v.daviTaSvili, v.dvali, n.dudinova, n.endelaZe, l.eiCisi, g.vaSakiZe, g.varazi,

z.iaSvili, k.luxava, e.managaZe, l.mirianaSvili, q.miqaZe, n.melaSvili, g.meliTauri,

i.novikovi, n.nozaZe, a.pavlovskaia, m.razmaZe, c.sariSvili, z.svetliCnaia, e.sxilaZe,

b.tokvi, g.tyeSelaSvili, n.qadagiZe, g.qavTaraZe, r.xomeriki, t.yorbesaSvili, s.cirekiZe,

j.CubinaSvili, m.CubinaSvili, c.CxeiZe, l.SublaZe, d.WavWaniZe, b.WankotaZe,

s.jojua, l.julayiZe;

Tqvens winaSea Cveni Taobis cxovreba, savse ZiebiT, gulistkeniT, SecdomebiT

da mignebebiT _ namdvili cxovreba. axal TaobasTan SedarebiT, Cven ufro miamitni

viyaviT. amasTan,Yyoveli Taoba jiutad cdilobs misces STamomavlobas rac SeiZleba

meti informacia Tavis Tavze, imis rwmeniT, rom am gziT didi xniT (Tu mudmivad

ara) gaagrZelebs Tavis yofnas qveyanaze.

da bolos, bodiSs vuxdi im ojaxebs, romelTa Rirsebasac, SesaZloa uneburad,

Crdili miadga Cemi ,,biografiuli narkvevebis” gamoqveynebiT.

Page 60: o m a r S u d r a M

60