Numer 1/Marzec/2014

UNIWERSYTET KARDYNAA STEFANA WYSZYSKIEGO

WYDZIA PRAWA I ADMINISTRACJI

Kolegium Redakcyjne

Pawe Izdebski student WPiA UKSW

Magorzata Judkiewicz - studentka WPiA UKSW

Kamila Walaszczyk studentka WPiA UKSW

Opiekun naukowy

Prof. dr hab. Marek Michalski

Recenzenci

Prof. dr hab. Marek Michalski, Dr hab. Piotr Zapadka, Dr hab. Grayna Szpor,

Dr Micha Bdkowski Kozio, Dr Marcin Biaecki, Dr Krzysztof Buk, Dr Aleksandra Gawrysiak

Zabocka, Dr Marek Jeewski, Dr Ewa Skibiska, Dr Tomasz Szczurowski, Dr Marcin Wielec,

Mgr ukasz Gob, Mgr Nikodem Muszyski, Mgr Mariusz Stanik, Mgr in. Krzysztof witaa

Projekt okadki i grafika

Damian Krasnodbski WA PB

Adres Redakcji

Mody Jurysta

Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego

Wydzia Prawa i Administracji

ul. Wycickiego 1/3 bud. 17

01-938 Warszawa

www.wpia.uksw.edu.pl/node/3147

e-mail: [email protected]

ISSN 2353- 1185

Warszawa 2014

M O D Y J U R Y S T A S t r o n a | 3

SPIS TRECI

Sowo wstpne... str. 4

ARTYKUY

Monika Brzeska

Podstawowe zagadnienia Integralnej Teorii Prawa R. Dworkina

(The basic assumptions of R. Dworkins conception of Law as Integrity).str. 5

Katarzyna Iwanicka

Firmanctwo dziaalnoci gospodarczej

(Trading under someone else's name as a tax fraud).................................................str.11

Mateusz Jaworski

Kilka uwag na temat koncepcji kolektywnej pozycji dominujcej

(Some remarks on the concept of collective dominance)...........................................str.17

Magdalena Polak

Ulga na ze dugi

(Bad debt tax relief)................................................................str.53

GLOSY

Monika Brzeska

Krytyczna glosa do wyroku Sdu Apelacyjnego w Katowicach

z dnia 12 lipca 2012 r. (II AKa 225/12)

(Gloss to the Judgment of Appellate Court in Katowice, 12.07.2012, II Aka 225/12).....str.60

Katarzyna Kowalczyk

Glosa do wyroku Sdu Najwyszego z 15.4.2010r. (II CSK 526/09)

(A critical commentary on the Supreme Courts judgment of 15 April 2010,

II CSK526/09)...................................................................................................................str.68

O Autorach.... str.78


Szanowni Czytelnicy,

Ju po raz trzeci mamy zaszczyt odda w Pastwa rce Studencki

Kwartalnik Naukowy Mody Jurysta, ktry powsta z myl o modych

ludziach, posiadajcych ambicje naukowe i chccych je rozwija. Pragniemy

tym samym wyrazi ogromn rado i zadowolenie, e nasze pismo spotkao

si z tak duym zainteresowaniem zarwno wrd studentw jak i zacnego

grona naukowego. To dziki Wam moemy dzisiaj wyda trzeci, a w

przyszoci mamy rwnie nadzieje, e nastpne numery Kwartalnika.

W trzecim numerze znajdziecie Pastwo m.in. komentarze dotyczce

orzecznictwa Sdu Najwyszego oraz Sdu Apelacyjnego w Katowicach z

zakresu odpowiednio prawa spek handlowych oraz prawa karnego, a take

artykuy podejmujce problematyk szeroko pojtego prawa finansowego,

prawa ochrony konkurencji oraz teorii prawa, ktrych autorami s studenci

Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynaa Stefana

Wyszyskiego w Warszawie.

Wszystkim, ktrzy wspierali nas w przygotowaniu naszego pisma,

poczwszy od momentu pomysu, a po faz realizacji, jestemy wdziczni.

Bez Waszych uwag, yczliwej i krytycznej lektury oraz powiconego przez

Was czasu to czasopismo nie mogoby powsta.

Warszawa, marzec 2014 r.

Kolegium Redakcyjne:

Pawe Izdebski

Magorzata Judkiewicz

Kamila Walaszczyk


Monika Brzeska

Podstawowe zagadnienia Integralnej Teorii Prawa R. Dworkina

The article discusses the basic assumptions underlying R. Dworkins concept of Law as

Integrity. The key issues are analyzed by being contrasted with an opposing approach

to law, namely the legal positivism represented by H. L. A. Hart. In addition, the author

reconstructs the distinction between what Dworkin calls a right in the strong sense

and in the weak sense. Finally, the approach toward the notion of civil disobedience

and the role of state in dealing with it are examined.

Celem niniejszej publikacji jest mwienie podstawowych zaoe integralnej teorii

prawa wypracowanej przez R. Dworkina. Punktem wyjcia analizy tez w niej zawartych

bdzie skontrastowanie ich z tezami krytykowanej przez autora teorii legalizmu

prawniczego. Nastpnie omwione zostanie rozrnienie midzy zasadami i reguami, ktre

stanowi baz dworkinowskiej filozofii prawa. Podjty zostanie rwnie temat obywatelskiego

nieposuszestwa i stanowiska jakie (wg wspomnianego autora) powinno obiera pastwo.

Ronald Dworkin, bdcy jednym z najwybitniejszych wspczesnych filozofw prawa,

zbudowa swoj koncepcj na krytyce powojennego tzw. mikkiego pozytywizmu

prawniczego1, ktrego czoowym reprezentantem by Herbert Hart. Dla celw polemiki

Dworkin zrekonstruowa gwne zaoenia krytykowanej przez niego teorii, ktre mona

sprowadzi do trzech tez2:

1. Prawo stanowi zamknity system regu o granicach wyznaczanych przez regu

uznania, badajc normy pod wzgldem ich pochodzenia.

2. W hard cases sdzia siga poza system prawa, kreujc now norm prawn.

3. Prawa i obowizki istniej jedynie na mocy konkretnych regulacji prawnych.

1 L. Morawski, Gwne problemy wspczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa

2003. 2 R. Dworkin, Biorc prawa powanie, Warszawa 1998, s. 47- 53.


Oprcz krytyki tych trzech zaoe na integraln czy te interpretacyjn teori prawa

Dworkina skada si rwnie szereg konceptw, dotyczcych tzw. obywatelskiego

nieposuszestwa czy rozdziau prawa i moralnoci. Poniszy opis zaoe filozofa powinien

odda sens jego integralnej teorii prawa.

Pierwsz tez, ktr poddaje w wtpliwo Dworkin, jest koncepcja Harta, zgodnie z

ktr Hart przypisuje regule uznania posta pewnego zbioru przekona podzielanych przez

wszystkich urzdnikw, wyznaczajcych kryteria uznawania okrelonych wypowiedzi za

prawo. Tak sformuowana teza o istnieniu powszechnego sprawdzianu dla prawa staje si

gwnym obiektem rozwijanej przez Dworkina krytyki pozytywistycznej teorii legitymizacji.

Posugujc si szeregiem przykadw, wykazuje on, e istnienie jakiejkolwiek reguy

spoecznej (jako pewnego wzoru zachowania uznawanego i respektowanego przez wszystkich

czonkw danej spoecznoci) a wic i reguy uznania jest wycznie fantazmatem, ktry

nie moe suy opisowi funkcjonowania prawa w praktyce.3 Odrzucenie reguy uznania nie

prowadzi jednak Dworkina do przyjcia alternatywnej dla pozytywizmu koncepcji, tj. prawa

natury. Konstruuje on wasn teori, zwan rwnie trzeci teori prawa. Wedle tej teorii

legitymizacja prawa jest wynikiem szeregu zoonych operacji mylowych, w ktrych sdzia,

interpretujc dostpny mu materia normatywny, ustala uprawnienia i obowizki stron,

jedynie odkrywajc je nie za kreujc, jak okreliliby to pozytywici. Dojcie do

takiego wniosku poprzedzone jest stworzeniem przez Dworkina nowatorskiej tezy, ktra

zakada, e prawo jest systemem zasad i regu, i dopiero dziki odkryciu mechanizmu, ktry

midzy tymi dwoma zbiorami zachodzi, sdzia moe stosowa prawo w sposb suszny.

Rnica miedzy tymi dwoma zbiorami osadza si na tym, e reguy stosuje si na zasadzie

wszystko albo nic (allornothing fashion) jeeli zaistnieje sytuacja odpowiednia do jej

zastosowania, wwczas naley przyj podyktowane przez ni rozstrzygnicie; natomiast gdy

taka sytuacja nie zachodzi, dana regua nie znajduje adnego zastosowania i wcale nie

wpywa na podejmowan decyzj.4

Druga cz dworkinowskiego pojmowania prawa jako systemu zasad i regu opisuje te

wanie zasady. Naley w tym miejscu doda, e zasady nie eliminuj regu, ale je

wspomagaj ich rola ujawnia si, gdy reguy do rozstrzygnicia sprawy nie wystarczaj.

3 R. Dworkin, op. cit., s. 101135.

4 Ibidem, s. 60.


Autor wyraa opini, i zasady (w przeciwiestwie do regu) charakteryzuje stopniowalno.

W danym przypadku istnieje moliwo uznania za waciwe dwch lub wicej zasad, nawet

jeli byyby one ze sob sprzeczne. Co wicej, mona je stosowa w stopniu mniejszym lub

wikszym. Istnieje moliwo zhierarchizowania ich, ale zawsze in concreto, gdy w danej

sytuacji wiksza ich liczba moe wchodzi ze sob w interakcje a decyzja statuujca, ktra z

nich w wikszym stopniu zasuguje na uznanie, nie moe by podejmowana abstrakcyjnie.

Ponadto reguy maj charakter pozaprawny5 istniej w normatywnej strukturze spoecznej,

nie s sformalizowane. W zwizku z tym, e zakresy zasad krzyuj si, one same nie

determinuj rezultatw, jak rwnie nie stanowi automatycznie bezporedniej podstawy

odpowiedzialnoci prawnej6. Jedn z ich najwaniejszych cech jest take to, e obowizuj ze

wzgldu na sprawiedliwo, uczciwo czy inne aspekty moralnoci.

W tym wanie miejscu pojcie zasad prawa stapia si z drug wyej przytoczon tez

pozytywizmu, a mianowicie ze stwierdzeniem, i w tzw. hard cases sdzia siga poza system

prawa, kreujc now norm prawn. Pozytywici twierdz, e prawo stanowi zamknity

system regu, zatem wraz z pojawieniem si zachowania podlegajcego prawnej ocenie, przy

jednoczesnym braku norm sankcjonujcych dane przestpstwo, sdzia ma swobodne uznanie

co do moliwoci uksztatowania sytuacji tego czowieka. Rozumieli przez to uprawnienie

sdziego do stworzenia nowej normy prawnej i nastpczego zaaplikowania jej do

przedmiotowej sprawy. Z perspektywy pozytywisty jest to jedyne logiczne rozwizanie, gdy

z uwagi na skoczono prawa szukanie innych rde norm ni te okrelone expressis

verbis w przepisach jest niedopuszczalne. W przypadku luki, naley zatem niezbdn norm

stworzy. Dla Dworkina taka sytuacja jest nie do przyjcia z rozlicznych powodw. Po

pierwsze jest to sprzeczne z elementarn zasad lex retro non agit, ktra de facto zostaaby

zrealizowana, gdyby sdzia postpowa zgodnie ze swobodnym uznaniem. Dworkin

posuguje si wspania metafor dla wykazania bezsensownoci utrzymywania, i sdziemu

przysuguje moliwo orzekania zgodnie ze swobodnym uznaniem. Porwnuje on swobodne

uznanie do otworu w pczku angielskim7 wolny obszar jest bardzo ograniczony, dziura

zewszd otoczona ciastem. Sdzia rwnie podlega okrelonym standardom m.in.:

racjonalnoci, efektywnoci i moralnoci. Odnoszc si z kolei do koncepcji prawa jako

5 J. Woleski, Integralna teoria prawa Ronalda Dworkina, Warszawa 1998.

6 () principles are legally binding, but they never determine a result, P. Gaffney, Ronald Dworkin on

Law as Integrity. Rights as Principles of Adjudication, Mellen University Press 1996:, s. 57.

7 R. Dworkin, op. cit., s.73.


zbioru regu i zasad, Dworkin twierdzi, e zbir ten moe dyktowa rezultat. Sdzia przecie

zna zasady, ktre naleaoby w danej sprawie wzi pod uwag; powinien rwnie potrafi

zway, ktra i w jakim stopniu powinna znale zastosowanie8. Dworkin trwa zatem w

przekonaniu, i nie tylko nie moe by mowy (na poziomie orzekania) o wolnym uznaniu

sdziego, ale i e istnieje tylko jedno trafne rozstrzygnicie, do ktrego sdzia moe dotrze

w sposb racjonalny9.

Nawizujc z kolei do trzeciej tezy pozytywistw statuujcej zasad, e prawa i

obowizki istniej jedynie na mocy konkretnych regulacji prawnych, naleaoby stwierdzi,

e wedug Dworkina zasady zostay wczone w system prawa uprzednio. Uprawnienia tkwi

w normatywnej strukturze spoecznej. Tytu jego ksiki Biorc prawa powanie nie jest

przypadkowy, chodzi mu wanie o powane traktowanie praw jednostki, szczeglnie w

aspekcie rwnoci10. Analizuje on argumenty, jakimi posuguj si konserwatyci i

liberaowie przy dyskusji o prawie obywatela do nieprzestrzegania prawa i kierowania si

sumieniem, jeli jest ono w konflikcie z obowizkiem11. Konserwatyci uznaj, e ludzi

zachowujcych si z ten sposb naley pitnowa, gdy nie mona tolerowa braku

poszanowania prawa. Takie zachowanie moe bowiem zachci innych do nieposuszestwa.

Liberaowie natomiast utrzymuj, e powd, dla ktrego naley dawa posuch

obowizujcym przepisom jest taki, e s one suszne. Dworkin rozprawia si szybko z

obiema argumentacjami, zarzucajc im przewrotno i sprzeczno: uznanie, e istotnie,

obywatele maj prawo do amania prawa ze wzgldu na przekonania, ale e naley ich kara

dla przykadu jest hipokryzj; natomiast kwestia susznoci przy ocenie czyich przekona

czy sumienia nie powinna w ogle by podnoszona.

Dworkin optuje rwnie za uytecznym rozrnieniem prawa [right] do zrobienia

czego, co niekoniecznie jest suszne, ale zabranianie tego nie jest potrzebne (np. hazard); od

prawa do zrobienia czego susznego lub przynajmniej czego nie niesusznego [a right thing

to do]. Mona zatem mie prawo do robienia czego niesusznego [having a right to do not a

8 But in a broader understanding of the term, Dworkin argues, principles do determine results insofar

as officials must consider relevance and weight, P. Gaffney, op. cit.

9 J. Woleski, op. cit.

10 I assume that a government has a responsibility of equal concern for all those subject to its dominion.

R. Dworkins comment on his page ://www.justiceforhedgehogs.com.

11 R. Dworkin, op. cit., s. 338.


right thing] silne znaczenie, jak i prawo do robienia czego susznego sabe znaczenie).

Dworkin uznaje prawo do nieposuszestwa w silnym sensie, gdy przepisy w sposb

niesuszny naruszaj jego prawa wzgldem rzdu.12

Dzieje si tak wtedy, kiedy rzd

argumentuje ograniczenia swobd obywatelskich, powoujc si na ogln uyteczno, tj.

wytworzenie wikszej liczby korzyci ni szkd (najczciej przejawia si to przyniesieniem

korzyci wikszej liczbie obywateli); albo gdy uzasadnia to argumentujc, e niczemu nie

zaszkodzioby istnienie takiego (ograniczajcego) prawa. Nastpnie poddawana jest analizie

kwestia praw konkurencyjnych, ktrych wspistnienie jest (wedug konserwatystw)

niemoliwe i usprawiedliwia ograniczenie jednego z nich. Dworkin dowodzi jednak, e w

istocie jest to prawo wikszoci do egzekwowania przez ni przepisw, lub prawa

wikszoci spoeczestwa do utrzymania takiego poziomu porzdku i bezpieczestwa,

jakiego ono sobie yczy.13

. Takie dziaanie jest z natury niesprawiedliwe, gdy mniejszo,

ktra z oczywistych wzgldw jest sabsza, zasuguje na tym szersz ochron ze strony

wikszoci. Innym argumentem podnoszonym przez oponentw jest to, i rzdowi wolno

ogranicza prawa osobiste obywateli w celu przeciwdziaania szkodzie spoecznej. Dworkin

zaznacza jednak, e to niebezpieczestwo musi spenia przesank realnoci, bezporednioci

i wagi; w przeciwnym razie kadego typu potencjalno bdzie moga by powodem

ograniczenia uprawnie. Naley zatem uprzednio pomnoy wielko za przez

prawdopodobiestwo jego zaistnienia14

.

Ostatnim aspektem jest analiza tzw. praw kontrowersyjnych. Chodzi o sytuacj, gdy

prawo/uprawnienie dostpne zbyt szeroko naraaoby spoeczestwo na niebezpieczestwo

lub niemal automatycznie godzio w inne prawa/uprawnienia obywatelskie. Dworkin

przedstawia trzy argumenty przywoywane przez jego przeciwnikw dla uzasadnienia

ograniczania praw obywatelskich. Chodzi mianowicie o sytuacje, gdy:

1.) zagroona jest tylko mao istotna/ograniczona posta danej wolnoci,

2.) umoliwienie korzystania z wolnoci w peni naruszyoby konkurencyjne prawo,

3.) koszt spoeczny wzrsby w wysokim stopniu.

12

Ibidem, s. 346.

13 R. Dworkin, op. cit.., s. 350.

14 Sdzia Learned Hand.


Przy kontrargumentacji pierwszej tezy Dworkin posuguje si przykadem amerykaskiej

ustawy antyzamieszkowej, przewidujca karanie za odwoujce si do emocji przemwienia,

w ktrych goszono by, e przemoc jest niekiedy uzasadniona, przez co nawoywano by do

zamieszek. Autor stoi na stanowisku, i czowiek nie moe wyraa swoich opinii w sposb

swobodny/peny, gdy nie wolno mu samodzielnie dobiera odpowiedniej formy. Nawizujc

punktu drugiego Dworkin poddaje w wtpliwo istnienie takiej rnicy w wadze

poszczeglnych praw, ktra sprawiaaby, e niektre cakowicie przestaj si liczy w

konfrontacji z innymi. Odnoszc si natomiast do znacznych spoecznych kosztw, autor

wykazuje, e zwizki przyczynowo-skutkowe s w przewaajcej czci bardzo zagmatwane,

szczeglnie jeli mowa o wpywach dugoterminowych, na wielu czonkw spoeczestwa,

przy jednoczesnej niemonoci wyizolowania jednych przyczyn od drugich. Nie mona

rwnie zgodzi si na argumenty utylitarystyczne jak ten, e ograniczenie wolnoci pomaga

radzi sobie z szeregiem problemw najtaniej bd w sposb najbardziej poprawny

politycznie. Kocowe stwierdzenie jest zarwno swego rodzaju przestrog prawo

zasadniczo wyraa pogldy wikszoci (szczeglnie w takich kwestiach jak polityka

spoeczna, gospodarcza czy zagraniczna) i w zwizku z tym nie moe ze swojej natury by

neutralne. I wobec tego stanu rzeczy instytucja praw/wolnoci obywateli ma fundamentalne

znaczenie, bo jest szczeglnego rodzaju przyrzeczeniem silniejszych, e godno i rwno

bdzie szanowana15

.

W ramach oglnej filozoficznej refleksji nad prawem, Dworkin ma jego jedn,

centraln wizj podporzdkowan jednej, powszechnej, organizujcej zasadzie. Proponuje

konsekwentne traktowanie prawa jako idei moralnej oraz uznanie nierozerwalnoci

ucielenionych w nim wartoci, ktrych tre i wzajemne zwizki ustala si w drodze

interpretacji. W rezultacie wartoci i interpretacja stanowi dwa centralne pojcia, wok

ktrych ogniskuje si mylenie Dworkina.

15

R. Dworkin, Justice for Hedgehogs, Harvard University Press 2011, s. 327- 417


Katarzyna Iwanicka

Firmanctwo dziaalnoci gospodarczej

As an individual, corporation or trust, one can conduct business under their own name

or under a trade name. But it must always reveal the real taxpayer, who is trading,

because using someone else's house during running a business to avoid paying taxes is

fraud and it is illegal. Taxpayers should pay no more or no less than the tax or fees

owed, and the majority of them seek to pay their fair share of taxes to fund the

obligatory services they receive from the state.

1. Pojcie firmanctwa w prawie polskim.

2. Przesanki odpowiedzialnoci. Schemat zjawiska.

3. Omwienie firmanctwa na przykadzie stanu faktycznego (wyrok Wojewdzkiego

Sdu Administracyjnego w Biaymstoku z 21.5.2009 r., I SA/Bk 87/09)

4. Podsumowanie

5. Summary

1. Pojcie firmanctwa w prawie polskim.

Podejmowanie i wykonywanie dziaalnoci gospodarczej, zgodnie z ustaw o

swobodzie dziaalnoci gospodarczej z 2.7.2004 (Dz. U. z 2013 r. poz. 672), dalej: SDGU,

odbywa si we wasnym imieniu (odnosi si to cile do pojcia przedsibiorcy art. 4

SDGU). Wnioskujc a contrario nie w cudzym. Ten zapis akcentuje samodzieln i

niezalen pozycj, jak zajmuje przedsibiorca w stosunkach gospodarczych, ale jest

rwnie wyrazem bezporednioci praw i obowizkw wynikajcych z prowadzenia przez

dany podmiot dziaalnoci gospodarczej. Przewanie, ale nie zawsze, moemy postawi znak

rwnoci pomidzy pojciami przedsibiorcy wykonujcego dziaalno we wasnym imieniu


oraz przedsibiorcy wykonujcego dziaalno na wasny rachunek. Przykadow sytuacj jest

prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w ramach wolnego zawodu we wasnym imieniu

i na wasny rachunek art. 19 SDGU nakada na przedsibiorc obowizek zapewnienia

wykonywania czynnoci, co do ktrych niezbdne s odpowiednie uprawnienia zawodowe,

bezporednio przez osob legitymujc si posiadaniem takich uprawnie zawodowych gdy

przedsibiorca wykonujcy wolny zawd nie zatrudnia pracownikw, musi osobicie

legitymowa si takimi kwalifikacjami. Z drugiej strony, osoby wykonujce dziaalno

gospodarcz w cudzym imieniu nie uzyskaj statusu przedsibiorcy wsplnicy spek prawa

handlowego (nie spki cywilnej), prokurenci, organy osb prawnych, syndycy16

.

1.1 Pojcie firmanctwa nie wystpuje w jzyku prawnym, ale jest tworem jzyka

prawniczego. W obecnym uregulowaniu prawnym ujte jest w art. 113 Ordynacji podatkowej

z 29.8.1997 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 749), dalej: OP, i penalizowane przez art. 55 Kodeksu

karnego skarbowego z 10.9.1999 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 186), dalej: KKS. Pod pojciem

tym rozumie si sytuacj, w ktrej podatnik firmant w rnym celu ukrywa prowadzon

przez siebie dziaalno gospodarcz, uywajc do tego firmy innego podmiotu firmujcego

(czyli nie prowadzi dziaalnoci we wasnym imieniu, ale wykorzystuje do tego cudz firm).

2. Przesanki odpowiedzialnoci. Schemat zjawiska.

Do elementw konstytutywnych firmanctwa nale:

i. Prowadzenie dziaalnoci posugujc si firm innego podmiotu, z zamiarem zatajenia

prowadzenia dziaalnoci gospodarczej lub rzeczywistych jej rozmiarw

ii. Zgoda tego podmiotu na korzystanie ze swojej firmy

iii. Powstanie zalegoci podatkowych

Przesanki te musz wystpowa kumulatywnie.

2.1. Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej posugujc si imieniem i nazwiskiem,

nazw lub firm innej osoby, nie zawsze jest traktowane jako firmanctwo, poniewa kodeks

cywilny z 23.4.1964 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 121), dalej: KC, w art. 439 2 zezwala

na upowanienie innego przedsibiorcy do korzystania z firmy, pod warunkiem, e nie

16

R. Hausner, Z. Niewiadomski, A. Wrbel, Publiczne prawo gospodarcze, System Prawa

Administracyjnego tom 8A, Warszawa 2013, s. 219-221.


wprowadza to w bd. Lakoniczne sformuowanie kodeksowe pozostawia wiele niejasnoci,

natomiast w doktrynie susznie podnosi si jako przykady takiego upowanienia umowy

licencyjne, umowy franchisingowe czy umowy dzierawy praw17. Prowadzenie dziaalnoci

gospodarczej rozumie si tutaj szeroko zarwno jako rozpoczcie nowej dziaalnoci, jak

i rozszerzenie ju istniejcej.

2.2. Przesanka wprowadzenia w bd dotyczy faktu, i firma musi by utosamiana z

jednym przedsibiorc m. in. w celu zapewnienia pewnoci obrotu. Rozpatrywanie

potencjalnego bdu przeprowadzane jest z punktu widzenia przecitnego odbiorcy i obejmuje

caoksztat oceny budowy firmy przedsibiorcw upowanionego i upowaniajcego.

Pomykom mona zapobiec wprowadzajc dodatki odrniajce (niekiedy wymagane ex lege

np. art. 434 KC firm osoby fizycznej jest jej imi i nazwisko, wic upowaniajc osob

fizyczn do korzystania z firmy przedsibiorstwa, firmy nadal bd si dostatecznie odrnia

z uwagi na wymg ustawowy wprowadzenia do firmy osoby fizycznej jej imienia i

nazwiska). Zamiar zatajenia prowadzenia lub rzeczywistych rozmiarw dziaalnoci naley

do sfery przey wewntrznych i, co za tym idzie, jest trudny do udowodnienia18

.

2.3 Zgoda podmiotu na korzystanie z firmy jest cile powizana z poprzedni

przesank. Brak zgody podmiotu firmujcego bez wtpienia wycza zaistnienie firmanctwa.

Pojcie zgody jest interpretowane na gruncie prawa karnego (zgoda dysponenta dobrem jako

kontratyp, wedug zasady volenti non fit iniuria). Nie musi by ona wyraona w konkretnej

formie, wystarczy sama wiadomo podmiotu firmujcego korzystania z firmy, godzenie si

na to. Istotne jest natomiast, by zgoda bya wyraona dobrowolnie i w stanie niewyczajcym

swobodne i wiadome skadanie owiadcze woli. Firmujcy, co wynika z istoty firmanctwa

pomaga firmowanemu lub co najmniej wspdziaa z nim w tym procederze. Cho

faktycznie nie prowadzi on dziaalnoci gospodarczej, podejmowa moe czynnoci, ktre w

kontaktach z osobami trzecimi i organami stwarzaj pozr, e w istocie j prowadzi na wasny

rachunek19

. Przy sytuacji, gdzie firmujcym jest osoba fizyczna, wyraenie zgody naley do

tej osoby, natomiast kiedy firmujc jest osoba prawna, zgod musi wyrazi waciwy jej

organ, uprawniony do skadania owiadcze woli w imieniu tej osoby prawnej

17

K. Osajda, Kodeks cywilny. Komentarz, art. 439, wyd. 7, Warszawa 2013, Legalis.

18 L. Paprzycki, Nauka o przestpstwie. Wyczenie i ograniczenie odpowiedzialnoci karnej. System

Prawa Karnego, Warszawa 2013, s. 84-86.

19 NSA , wyrok z 23.4.2009 r., sygn. akt: I FSK 285/08.


przykadowo, gdyby firmujc bya spka z ograniczon odpowiedzialnoci, byby to

zarzd20

, zgodnie z art. 201 1 kodeksu spek handlowych z 15.9.2000 r., (Dz. U. z 2013 r.

poz. 1030), dalej: KSH.

2.4. Art. 113 OP znajduje si w rozdziale 15 Odpowiedzialno osb trzecich,

dotyczy wic odpowiedzialnoci osoby trzeciej za zalegoci podatnika. Mona wyprowadzi

z tego wniosek, e firmantem moe by tylko podatnik. Konsekwencj firmanctwa bdzie

zatem powstanie odpowiedzialnoci po stronie firmujcego jako osoby trzeciej za zalegoci

podatnika (firmanta) powstae w zwizku z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej. Jest to

odpowiedzialno solidarna, ograniczona kwotowo, osobista. Zatajenie rde przychodu

w takiej sytuacji jest powizane z deniem do unikania opodatkowania, rozumianego jako

unikania kumulacji dochodw lub innych konsekwencji uzyskania przychodu.

2.5 Ustawowy termin zalegoci podatkowe naley w wietle art. 51 OP rozumie

jako wszystkie niezapacone w terminie podatki, natomiast z treci art. 113 OP wynika

dodatkowa przesanka zalegoci podatkowe musz by zwizane z prowadzon przez

firmanta dziaalnoci gospodarcz (to zwizanie nie zostao doprecyzowane przez

ustawodawc i pozostawia szerokie pole do interpretacji w doktrynie i orzecznictwie).

Powstanie zobowizania podatkowego, a nastpnie ewentualnej zalegoci podatkowej jest

uzalenione od zaistniaego obowizku podatkowego (na ktry skada si okrelony stan

faktyczny podmiot, czyli ten, kto jest zobowizany do zapaty podatku, oraz przedmiot od

czego naley w podatek zapaci). Naley koniecznie zaznaczy, i naoenie podatku musi

zosta poprzedzone przez ustalenie strony przedmiotowej podatku. W przypadku firmanctwa

i podatkw zwizanych z dziaalnoci gospodarcz, chodzi o zdarzenia bezporednio

zwizane z faktem wykonywania przez firmanta dziaalnoci gospodarczej, ktra skutkuje

powstaniem obowizku podatkowego. Co oznacza, i przy wykadni art. 113 OP koniecznym

bdzie uwzgldnienie podatku dochodowego i VAT, jak rwnie nalenoci opodatkowujce

wasno wykorzystywan do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (podatek rolny, leny,

od nieruchomoci), co i akcyz, jak rwnie PCC oraz podatek od rodkw transportu21

.

3. Analiza wyroku WSA w Biaymstoku z 22.5.2009 (sygnatura I SA/Bk 87/09)

20

Wyrok WSA w Kielcach z 27.5.2010 r., I SA/Ke 224/10.

21 D. Zalewski, Odpowiedzialno za firmanctwo, Monitor Podatkowy 4/2009, Legalis


Stan faktyczny przedstawia si nastpujco: skarcy na prob K. zaoy na swoje

dane konto uytkownika na Allegro oraz rachunek w banku, a nastpnie udostpni K.

powysze konto oraz rachunek z podaniem hase dostpu. Razem jedzili po towar, a

skarcy mia wiadomo, na czym polegaa dziaalno K. Uyczajc swojego imienia i

nazwiska dziaa zatem wiadomie, godzc si na firmowanie dziaalnoci gospodarczej

podatnika (K.), co skutkowao moliwoci ponoszenia odpowiedzialnoci za jego zalegoci

podatkowe jako osoba trzecia. Nie ma natomiast znaczenia wiadomo Skarcego co do

uchylania si przez firmowanego od opodatkowania.

Dziaanie K. miao na celu zatajenie prowadzonej przeze dziaalnoci, a przez to

rwnie uchylenie si od opodatkowania. Nie zadeklarowa on dokonanej sprzeday ani nie

wpaci podatku od towarw i usug. Jako e zobowizanie nie zostao opacone w terminach

ustawowych, stao si zalegoci podatkow na mocy art. 51 1 OP. Postpowanie w tej

sprawie ma akcesoryjny charakter i wedug art. 108 2 OP przed wszczciem postpowania

w sprawie odpowiedzialnoci osoby trzeciej, organ podatkowy powinien wykluczy istnienie

negatywnych przesanek (brak upywu terminu patnoci ustalonego zobowizania, brak

dorczenia decyzji). Inna konsekwencja tego charakteru to fakt, i orzeczenie

o odpowiedzialnoci osb trzecich nie uwalnia dunika od tej odpowiedzialnoci, ale

poszerza krg podmiotw, od ktrych organ podatkowy moe dochodzi zaspokojenia

prowadzenie egzekucji jest dopuszczalne, gdy egzekucja z majtku podatnika okazaa si

w caoci lub czci bezskuteczna, a decyzja w zakresie nalenoci, za ktre ta osoba ma

odpowiada, nie staa si ostateczna. Istotny jest tu take fakt, i nie ma znaczenia, czy i jakie

faktycznie korzyci uzyska firmujcy z udostpnienia swojego imienia i nazwiska lub firmy.

W tym stanie faktycznym Wojewdzki Sd Administracyjny orzek o oddaleniu skargi

jako bezzasadnej skarcy podnosi naruszenie przepisw prawa podatkowego przez organ

prowadzcy postpowanie w powyszej sprawie. Naczelnik Urzdu Skarbowego w B.

decyzj orzek o odpowiedzialnoci skarcego jako osoby trzeciej, ktra to decyzja zostaa

nastpnie utrzymana w mocy przez Dyrektora Izby Skarbowej i pniej zaskarona do WSA

przez skarcego.

Pogld wyraony przez Wojewdzki Sd Administracyjny naley zaaprobowa, majc

na wzgldzie bezpieczestwo obrotu, dobre obyczaje kupieckie (wszake pojcie

przedsibiorcy to legalny sukcesor pojcia kupca), prawidowo cigania nalenoci


fiskalnych przez pastwo oraz zadouczynienie pozostaym uczestnikom obrotu

gospodarczego, ktrzy legalnie prowadzc dziaalno, s w rzeczywistoci pokrzywdzeni

przez podmioty, ktre unikaj odprowadzania na rzecz fiskusa prawnie wymaganych

nalenoci.

4. Podsumowanie

Firmanctwo jest to rodzaj uchylania si od opodatkowania oraz od brania udziau

w postpowaniu podatkowym poprzez ukrywanie swojej dziaalnoci, ktra podlega

opodatkowaniu. Firmanctwo zakada posugiwanie si osob podstawion co oznacza

uycie imienia, nazwiska, nazwy czy firmy innego podmiotu. W rzeczywistoci organy

kontroli skarbowej i organy podatkowej wydaj niewiele decyzji na podstawie art. 113 OP.

Zwizane jest to z trudnociami, z jakimi wie si waciwe przeprowadzenie postpowania

dowodowego, aby stwierdzi w sposb jednoznaczny, e podmiot, ktry zosta formalnie

zarejestrowany jako podatnik jedynie firmuje dziaalno innego, ukrytego podatnika.

W zwizku z postpujc digitalizacj rwnie w zakresie prowadzenia dziaalnoci

gospodarczej, problem firmanctwa moe narasta przez przenoszenie dziaalnoci na du

skal do internetu na przykad przy uyciu internetowych serwisw aukcyjnych (jak

Allegro), co pokazuje wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Biaymstoku

z 22.5.2009 r., sygnatura: I SA/Bk 87/09. Serwisy te s nierzadko wykorzystywane

do ukrywania pod nazwiskiem czy nawet pseudonimem (nickiem) innej osoby rzeczywistych

rozmiarw wasnej dziaalnoci w celu zmniejszenia nalenoci podatkowych, czy nawet

unikania rejestrowania wasnej dziaalnoci i pacenia podatkw.


Mateusz Jaworski

Kilka uwag na temat koncepcji kolektywnej pozycji dominujcej

The article presents a concept of collective (joint dominance) in the European Union

competition law. Firstly, the author determines the legal frameworks of the concept by

indicating the Treaties and the merger control regulations. Then, after some general

comments about the concept itself, an economic aspect of collective dominance is

analyzed. This part includes references not only to tacit collusion, Games Theory and

Prisoners Dilemma, but also to the basics of the theory of oligopoly. Subsequently, the

author reviews the most important rulings in which The Court of Justice, The General

Court (current naming) and the Commission dealt with collective dominance,

additionally forming the essential criteria for it (Airtours/First Choice judgment

especially). After this part, factors that make collective dominance (tacit collusion) more

probable to occur in a relevant market are mentioned and most important ones are

precisely characterized. The last part of the article consists of doubts concerning the

law of collective dominance highlighted by the author.

1. Wprowadzenie

W unijnym prawie konkurencji pojcie pozycji dominujcej wystpuje w art. 102

Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej TFUE)22

oraz w Rozporzdzeniu Rady

(WE) Nr 139/2004 z 20.01.2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsibiorstw23

, a przed

wejciem w ycie tego ostatniego w uchylonym przeze Rozporzdzeniu Rady (EWG) nr

4064/89 z 21.12.1989 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsibiorstw24. Pamitajc, e

celem prawa konkurencji jest ochrona mechanizmu skutecznej konkurencji jako takiego,

22

Dz.Urz.UE.L 2012 Nr 112, poz. 21.

23 Dz.Urz.UE.L Nr 24, str. 1.

24 Dz.Urz.UE.L 1990 Nr 257, str. 13


trzeba jednak wskaza na konstrukcyjne rnice pomidzy nimi. Pierwsza przewiduje

bezwzgldny zakaz naduywania pozycji dominujcej na rynku wewntrznym lub na

znacznej jego czci, a ewentualne naruszenia tego zakazu rozpatrywane s ex post, druga

za ex ante kontrol koncentracji z punktu widzenia ich wpywu na rynek wewntrzny i

uznanie za niezgodne ze tych koncentracji, ktre przeszkadzaaby znaczco skutecznej

konkurencji na rynku wewntrznym lub znacznej jego czci, w szczeglnoci poprzez

powstanie lub umocnienie pozycji dominujcej25

.

2. Pojcie pozycji dominujcej. Ujcia indywidualne i kolektywne

Pojcie pozycji dominujcej jest pojciem jzyka prawnego, przy czym definicji pozycji

dominujcej nie zawiera tak prawo pierwotne, jak i prawo pochodne. Tym samym naley

odwoa si do dorobku orzeczniczego Trybunau Sprawiedliwoci (wczeniej Europejskiego

Trybunau Sprawiedliwoci; dalej cznie Trybuna) i przesanek przeze sformuowanych.

W tym miejscu naley poczyni istotne zastrzeenie pomimo wyej wskazanej odrbnoci

regulacji obecnie art. 102 TFUE26

oraz Rozporzdze Nr 139/2004 oraz Nr 4064/89,

trzeba zgodzi si ze stwierdzeniem, i pojciu pozycji dominujcej na gruncie kontroli

koncentracji powinno si nadawa to samo znaczenie, jak w zakresie art. 102 TFUE27

. I tak,

w wyroku sprawie United Brands28, Trybuna stwierdzi, i poprzez pozycj dominujc

naley rozumie pozycj, w ktrej przedsibiorca29

dysponuje si ekonomiczn pozwalajc

zapobiega skutecznej konkurencji na rynku waciwym, poprzez umoliwienie temu

przedsibiorstwu dziaania w znacznym zakresie niezalenie od swoich konkurentw,

klientw, a take ostatecznie niezalenie od konsumentw (pkt 65). Z kolei w wyroku w

sprawie Hoffman-La Roche30

Trybuna doprecyzowa, e dla istnienia pozycji dominujcej na

25

Test Significant Impediment to Effective Competition istotnego osabienia konkurencji zastpi

przewidziany w Rozporzdzeniu nr 4064/9 Dominance Test test dominacji.

26 Wczeniej art. 86 Traktatu Ustanawiajcego Europejsk Wsplnot Gospodarcz (dalej : TEWG)

oraz art. 82 Traktatu Ustanawiajcego Wsplnot Europejsk (dalej TWE). To samo dotyczy art. 101 TFUE -

odpowiednio art. 85 TEWG oraz 81 TWE.

27 Tak: K. Kohutek, Komentarz do rozporzdzenia Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w

sprawie kontroli koncentracji przedsibiorstw (Dz.U.UE.L.04.24.1), LEX/el. 2005, komentarz do art. 2 ust. 3,

uwaga nr 5, System Informacji Prawnej LEX Prestige, a take cytowana tam literatura. W istocie, definicje

formuowane przez Trybuna w sprawach dotyczcych naduywania pozycji dominujcej oraz kontroli

koncentracji byy zbiene.

28 Wyrok Trybunau w sprawie C-27/76 United Brands v. Komisja Zb. Orz. 1978, 207.

29 W dalszej czci wywodu, co do zasady, bd posugiwa si okreleniem przedsibiorca. Nie

dotyczy to jednak przytaczanych cytatw z orzecznictwa.

30 Wyrok Trybunau w sprawie C-85/76 Hoffman-La Roche v. Komisja Zb. Orz. 1979, 461.


rynku waciwym nie jest konieczne, aby konkurencja nie wystpowaa na w ogle:

Pozycja taka [dominujca] nie wyklucza istnienia pewnego stopnia konkurencji, inaczej ni

ma to miejsce w przypadku monopolu i quasi-monopolu, ale umoliwia przedsibiorstwu

ktre czerpie z tego korzyci jeli nie okrela, to przynajmniej mie istotny wpyw na

warunki, w jakich konkurencja bdzie si rozwija, w kadym razie za [umoliwia]

dziaanie w sporym zakresie niezalenie od teje [konkurencji], tak dugo, jak dziaanie to jest

ze szkod dla przedsibiorstwa (pkt 39). Z powyszymi judykatami, wydanymi na podstawie

art. 86 TEWG, koresponduj przesanki sformuowane przez Trybuna w wyroku w Gencor31

na potrzeby stosowania Rozporzdzenia 4064/89, przejta przez Komisj w Wytycznych w

sprawie oceny horyzontalnego poczenia przedsibiorstw na mocy rozporzdzenia Rady w

sprawie kontroli koncentracji przedsibiorstw32, zgodnie z pozycj dominujc mamy do

czynienia wtedy, gdy: jedno lub wicej przedsibiorstw dysponuje si ekonomiczn

pozwalajc na zapobieenie utrzymaniu skutecznej konkurencji na waciwym rynku

poprzez stworzenie moliwoci dziaania w duej mierze niezalenie od konkurencji,

klientw i ostatecznie konsumentw (pkt 170).

Wyznaczywszy, pierwszej kolejnoci, rynek waciwy (produktowo, geograficznie oraz

czasowo), nastpnie naley przystpi analizy, czy przedsibiorstwu mona przypisa

zajmowanie pozycji dominujcej. Analiza ta obejmuje szereg czynnikw, wrd ktrych

najwiksze znaczenie ma struktura udziaw w rynku waciwym33. Innymi sowy: analiz

opiera si na dwojakiego rodzaju dowodach: udziale w rynku oraz innych czynnikach

sprzyjajcych dominacji34. Zasadniczo, w orzecznictwie Trybunau oraz Sdu (wczeniej

Sd Pierwszej Instancji, dalej cznie Sd) przyjmuje si, e prg udziau w rynku

konstytuujcy pozycj dominujc wynosi 40%35, w niektrych orzeczeniach prg ten

31

Wyrok Trybunau w sprawie T-102/96 Gencor v. Komisja Zb. Orz. 1999 II-753.

32 Dz.Urz.UE.C Nr 31, str. 5.

33 S. Marco Colino, Competition law of the EU and UK, Oxford 2011, wyd. 7, s. 269 i n. Autorka

wskazuje, w zalenoci od wysokoci udziaw w rynku waciwym, naley przyj: 70% i wicej prawie na

pewno mamy do czynienia z pozycj dominujc; 50-70% moemy domniemywa, e istnieje pozycja

dominujca; 40-50 % udzia mieszczcy si w tym przedziale moe wspiera tez o istnieniu pozycji

dominujcej, opart jednak na innych argumentach; poniej 40 % jest wysoce nieprawdopodobne, e mamy

do czynienia z pozycj dominujc, chyba e przemawiaj za tym inne argumenty.

34 Problem naduywania pozycji dominujcej, Warszawa 2003, s. 12-13.

35 Tak Trybuna np. w wyroku w sprawie C-85/76 Hoffman-La Roche v. Komisja (patrz przyp. 7); por.

rwnie A. Jurkowska-Gomuka [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. II. Art. 90-222,

red. K Kowalik-Baczyk, M. Szwarc-Kuczer, A. Wrbel, Warszawa 2012, s. 324-325. Co wicej, w pkt. 14

Komunikat Komisji wytycznych w sprawie priorytetw, ktrymi Komisja bdzie si kierowa przy


wyznaczono na poziomie 50%36. Wrd innych czynnikw, przykadowo mona wskaza na

m.in. bariery wejcia na rynek czy pozycj konkurentw na rynku waciwym.

Powoany art. 102 TFUE (wczeniej art. 86 TEWG oraz art. 82 TWE) stanowi:

Niezgodne z rynkiem wewntrznym i zakazane jest naduywanie przez jedno lub wiksz

liczb przedsibiorstw pozycji dominujcej na rynku wewntrznym lub na znacznej jego

czci, w zakresie, w jakim moe wpywa na handel midzy Pastwami Czonkowskimi. Z

brzmienia tego przepisu jasno wynika, e pozycja dominujca moe wystpowa w ujciu

indywidualnym (przez jedno) oraz w ujciu kolektywnym, zbiorowym (lub wiksz

liczb przedsibiorstw). Potwierdzi to, po raz pierwszy, Sd w wyroku w sprawie Italian

Flat Glass37

, Trybuna z kolei w wyroku w sprawie Compagnie Maritime Belge38

. Expressis

verbis o konfiguracji kolektywnej nie stanowio natomiast ani Rozporzdzenie Nr 4064/89,

ani te obecnie nie stanowi Rozporzdzenie Nr 139/2004, wskazujc jedynie na pozycj

dominujc, jednak jak ju zostao wspomniane skoro pojcie pozycji dominujcej ma

by rozumiane jednolicie w unijnym porzdku prawnym, nie powinno budzi wtpliwoci, e

oba powysze rozporzdzenia obejmuj take pozycj dominujc w ujciu kolektywnym.

Komisja po raz pierwszy posuya si koncepcj kolektywnej pozycji dominujcej w sprawie

z zakresu kontroli koncentracji w decyzji w sprawie Nestle/Perrier39, Trybuna z kolei

potwierdzi powysz tez w wyroku w sprawie Kali&Salz40

.

3. Pojcie kolektywnej pozycji dominujcej w oglnoci

Sytuacj rynkow, w ktrej zajmowanie pozycji dominujcej na rynku waciwym

mona przypisa wicej ni jednemu przedsibiorstwu, w angielskojzycznej literaturze

stosowaniu art. 82 Traktatu WE w odniesieniu do szkodliwych dziaa o charakterze praktyki wyczajcej,

podejmowanych przez przedsibiorstwa dominujce (Dz.Urz.UE.C 2009 Nr 45, poz. 2.).

36 Por. np. wyrok Trybunau w sprawie C-62/86 AKZO v. Komisja Zb. Orz. 1991 I-03359.

37 Wyrok Sdu w sprawie T-68 oraz 77-78/89 Italian Flat Glass: Societa Italiana Vetro v. Komisja Zb.

Orz. 1992 II-01403

38 Wyrok Trybunau w sprawach poczonych C-395/96 oraz C-396/96 Compagnie Maritime Belge i in.

v. Komisja Zb. Orz. 2000 I-01365

39 Decyzja Komisji w sprawie C IV/M24 [1992] Nestl SA/Source Perrier SA Dz.U.WE.L 1993 Nr 356,

str. 1.

40 Wyrok Trybunau w sprawach poczonych C-68/94 oraz C-30/95 Wyrok Trybunau z dnia 31 marca

1998 r.

Republika Francuska i Socit commerciale des potasses et de l'azote (SCPA) i Entreprise minire et

chimique (EMC) v. Komisja Zb. Orz. 1998 I-01375.


przedmiotu okrela si jako collective (market) dominance, shared monopoly, tacit

coordinated interaction41, a take joint dominance oraz oligopolistic dominance.

42 W polskiej

literaturze przedmiotu przymiotnik collective tumaczony jest przede wszystkim jako

kolektywny43, ale rwnie zbiorowy oraz wsplny

44. Kolektywna pozycja dominujca

jest pojciem jzyka prawniczego z zakresu prawa konkurencji45, nie za pojciem jzyka

prawnego46

. Z drugiej jednak strony, Dyrektywa 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i

Rady z 7.03.2002 r. w sprawie wsplnych ram regulacyjnych sieci i usug cznoci

elektronicznej47

(dalej dyrektywa ramowa) w zaczniku II, stanowi, e Dwa lub wicej

przedsibiorstw moe by uznanych za posiadajce wsplnie pozycj dominujc w

rozumieniu art. 14 (). Z kolei pojcie znaczcej pozycja rynkowa, o ktrej mowa w art.

14 ust. 2 dyrektywy ramowej, naley rozumie tak samo, jak pojcie pozycji dominujcej48

.

Trzeba take pamita, e pojcie kolektywnej pozycji dominujcej wystpuje w aktach

prawa unijnego typu soft law49

.

W kontekcie kolektywnej pozycji dominujcej niezbdne jest zachowanie

terminologicznej ostronoci. Wedug Popularnego Sownika Jzyka Polskiego50

,

41

E. Stawicki [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentw. Komentarz, red. A. Stawicki, E.

Stawicki, Warszawa 2010, s. 180 i n.

42 S. Colino, Competition law, s. 274

43 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, wyd. 6, Warszawa 2011, s. 405.

44 Por. np. M. Szydo, Naduywanie pozycji dominujcej w prawie konkurencji, Warszawa 2010, s. 95; P.

Sitarek, Glosa do wyroku TS z dnia 10 lipca 2008 r., C-413/06 P, LEX/el. 2010, System Informacji Prawnej Lex

Prestige.

45 . Wieczorek, Prawne i ekonomiczne aspekty kolektywnej pozycji dominujcej w prawie konkurencji,

Przegld Prawa Handlowego 2011 Nr 7, s. 26.

46 Tak: T. Skoczny [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentw. Komentarz, T. Skoczny (red.),

Warszawa 2009, s. 250; odmiennie: E. Modzelewska-Wchal, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentw.

Komentarz, Warszawa 2002, s. 56.

47 Dz.U.UE.L.2002.108.33.

48 Art. 14 ust. 2 Dyrektywy posuguje si pojciem znaczcej pozycji rynkowej, przy czym przepis ten

zarazem odsya do pojcia pozycji dominujcej: Uznaje si, e przedsibiorstwo posiada znaczc pozycj

rynkow, jeeli samodzielnie lub wsplnie z innymi ma pozycj rwnowan pozycji dominujcej, tj. tak siln

pozycj ekonomiczn, e uprawnia go ona do postpowania wedug swojego uznania, nie baczc na innych

konkurentw, klientw i ostatecznych konsumentw. Oba pojcia naley zatem rozumie tak samo.

49 S to choby: Komunikat Komisji wytyczne w sprawie priorytetw, ktrymi Komisja bdzie si

kierowa przy stosowaniu art. 82 Traktatu WE w odniesieniu do szkodliwych dziaa o charakterze praktyki

wyczajcej, podejmowanych przez przedsibiorstwa dominujce (patrz przyp. 12); Wytyczne w sprawie oceny

horyzontalnego poczenia przedsibiorstw na mocy rozporzdzenia Rady w sprawie kontroli koncentracji

przedsibiorstw (Dz.U.UE.C.2004.31.5).

50 Popularny Sownik Jzyka Polskiego PWN, Warszawa 2001, s. 341.


kolektywny oznacza tyle, co oparty na zbiorowej pracy, umowie; zbiorowy, wsplny.

Objanienie to nie jest do koca trafne na uytek prawa konkurencji jak wskazuje T.

Skoczny, w kontekcie koncepcji kolektywnej pozycji dominujcej cecha kolektywnoci

tyczy si nie ich zachowania, lecz ich cznej pozycji na rynku waciwym51

. Chodzi wszak o

tak kombinacj czynnikw sprzyjajcych kolektywnej dominacji (o ktrych dalej)

wystpujcych na rynku waciwym o strukturze oligopolistycznej, ktre stwarzaj

przedsibiorstwom moliwo, co do zasady bez stosowania tyche porozumie lub

praktyk uzgodnionych, zapobiegania skutecznej konkurencji i dziaania w oderwaniu od

konkurentw, kontrahentw oraz konsumentw. Kolektywno tyczy si zatem

zajmowanej przeze pozycji na rynku waciwym, a nie podejmowanych dziaa. Te

ostatnie objte s zakresem przedmiotowym art. 101 TFUE. Nie jest jednak wykluczone, e

rzeczone porozumienia lub praktyki zo si za wystpienie owych czynnikw. Nawiza do

tego Rzecznik Generalny Lenz w opinii w sprawie Ahmed Saeed52, stwierdzajc, e Pozycja

dominujca na wsplnym rynku moe by zajmowana wsplnie przez kilka przedsibiorstw.

Na przykad, czonkowie kartelu lub strony umw zakazanych art. 85 [TEWG] mog

wsplnie zajmowa pozycj dominujc. W kadym wypadku, zastosowanie art. 85 nie

wyklucza zastosowania art. 86 [TEWG] (pkt 27). W orzecznictwie dopuszczono czne

stosowanie art. 101 i 102 TFUE53

. Co istotne, zaistnienie antykonkurencyjnych

porozumie lub praktyk uzgodnionych nie stanowi warunku sine qua non dla

kolektywnej pozycji dominujcej, ani te per se wycznej jej przesanki istnienia

kolektywnej pozycji dominujcej. W szczeglnoci nie jest dopuszczalne niejako

automatyczne odtwarzanie kolektywnej pozycji dominujcej z uprzednio wykazanych

antykonkurencyjnych porozumie lub praktyk uzgodnionych.

51

T. Skoczny [w:] Ustawa o ochronie, s. 606.

Nie oznacza to jednak, e porozumienia oraz praktyki uzgodniona zakazane art. 101 TFUE nie mog

czy przedsibiorcw. Na to, e w jednym stanie faktycznym moemy mie jednoczenie do czynienia

zarwno z porozumieniami lub praktykami uzgodnionymi, zakazanymi art. 101 TFUE, jak i zajmowaniem przez

tych przedsibiorcw kolektywnej pozycji dominujcej i jej naduywaniem, zakazanym art. 102 TFUE,

wskazay Sd oraz Trybuna w, odpowiednio, w wyrokach w sprawach Italian Flat Glass (patrz przyp. 14) oraz

Compagnie Maritime Belge (patrz przyp. 15).

52 Opinia Rzecznika Generalnego Lenza z 28.04.1988 r. w sprawie Ahmed Saeed Flugreisen and Silver

Line Reisebro GmbH v Zentrale zur Bekmpfung unlauteren Wettbewerbs e.V., European Court reports 1989 s.

00803

53 Patrz przyp. 27.


Nieco wicej wtpliwoci nastrcza zagadnienia naduywania kolektywnej pozycji

dominujcej. Naley pamita, e naruszenie art. 102 TFUE w ujciu kolektywnym wymaga

najpierw wykazania zajmowania kolektywnej pozycji dominujcej przez odnonych

przedsibiorcw, nastpnie za dziaa rynkowych polegajcych na jej naduywaniu. Moe

si wydawa, e naduywaniu kolektywnej pozycji dominujcej nie powinna towarzyszy

kooperacja przedsibiorcw choby w formie praktyk uzgodnionych. W takim bowiem

wypadku, choby wykazano istnienie kolektywnej pozycji dominujcej czego art. 102 nie

zakazuje miaby zastosowanie art. 101 TFUE, nie za art. 102. Podobne stanowisko to

prezentowane byo w starszym orzecznictwie Trybunau54

. Za zakazane na gruncie art. 102

TFUE naleaoby wic uzna takie dziaania przedsibiorcw, ktre polegaj na

milczcym (bez wzajemnych kontaktw i ustale) koordynowaniu strategii rynkowych,

ktre to z kolei maj charakter naduywania zajmowanej przeze kolektywnej pozycji

dominujcej. Tym niemniej, Sd w wyroku w sprawie Italian Flat Glass podzieli

zapatrywanie Komisji, i porozumienie lub praktyki uzgodnione zakazane na podstawie

art. 101 TFUE mog stanowi zarazem naduywanie kolektywnej pozycji dominujcej.

Nadto, naduywanie [kolektywnej pozycji dominujcej] nie musi by dziaaniem

podejmowanym przez wszystkie przedsibiorstwa [zajmujce t pozycj]. Wystarczy, e

naduywanie kolektywnej pozycji dominujcej wanie w ten sposb zostanie uznane za jeden

z moliwych przejaww jej istnienia. Dlatego te, przedsibiorstwa zajmujce kolektywn

pozycj dominujc mog naduywa jej wsplnie lub indywidualnie55

.

4. Ekonomiczne podstawy koncepcji kolektywnej pozycji dominujcej

Koncepcja kolektywnej pozycji dominujcej cho z prawnego punktu widzenia,

zakorzeniona w unijnym prawie pierwotnym (art. 102 TFUE) pochodzi z teorii ekonomii, a

cilej, z ekonomicznych teorii oligopolu, bdc okrelana przede wszystkim jako milczca

zmowa56. Na gruncie prawa konkurencji zmowa wskazuje, e mamy do czynienia z,

choby minimalnym, stopniem porozumienia przedsibiorstw. Jak jednak stwierdzono

powyej, kolektywna pozycja dominujca tyczy si takiej sytuacji na rynku waciwym,

54

Por. wyrok Trybunau w sprawie C-85/76 Hoffman-La Roche v. Komisja (patrz. przyp.7). Por. take

Wyrok Trybunau w sprawach poczonych C-395/96 oraz C-396/96 Compagnie Maritime Belge i in. v. Komisja

(patrz przyp. 15).

55 Wyrok Sdu w sprawie T-228/97 Irish Sugar plc v. Komisja Zb. Orz. 1999 II-02969, pkt 66.

56 Por. . Wieczorek, Prawne i ekonomiczne, s. 27 i n., wraz z wskazanymi tame okreleniami

kolektywnej pozycji dominujcej w teorii ekonomii.


w ktrej wystpujce na czynniki pozwalaj przedsibiorstwom koordynowa

dziaania na rnych paszczyznach (poda, ceny, rabaty etc.) bez koniecznoci

zawierania porozumie oraz stosowania praktyk zakazanych na podstawie art. 101

TFUE. Innymi sowy, uwarunkowania rynku waciwego pozwalaj kolektywnym

dominantom monitorowanie dziaa oraz strategii konkurentw, przy jednoczesnym

przewiadczeniu, e koordynacja tyche, pomimo moliwych strat na etapie pocztkowym, w

perspektywie dugookresowej przysienie wiksze zyski anieli w przypadku wzajemnego

konkurowania. Dlatego te naley, w mojej ocenie, naley mwi o milczcej koordynacji,

nie za milczcej zmowie57

.

Kolektywna pozycja dominujca, jak sygnalizowano, nie powstanie na kadym pod

wzgldem struktury rynku waciwym, a jedynie na takim o strukturze oligopolistycznej58

(tj. niewielka liczba oferentw przy wysokim stopniu koncentracji). Dlaczego? Mianowicie,

oligopol ma t cech charakterystyczn, e pomidzy obecnymi na rynku przedsibiorcami

istnieje jak podkrela M. Szydo, obiektywnie ujmowana59

wi wspzalenoci:

podejmowane przez przedsibiorcw decyzje istotnie wpywaj na sytuacj rynkow

pozostaych, jednoczenie za kady z przedsibiorcw musi liczy si z reakcj pozostaych

na podejmowane dziaania60. Wobec tego, przedsibiorcy mog albo prowadzi gr

konkurencyjn, osobn, indywidualn (w kadym razie nieskoordynowan) polityk

rynkow61, albo swe dziaania rynkowe koordynowa. Jeeli koordynacja per se nie stanowi

57

Co istotne, w wyroku w sprawie T-342/99 Airtours plc v. Komisja Zb. Orz. 2002 II-02585, Sd

konsekwentnie posuguje si okreleniem tacit coordination, nie za tacit collusion.

58 C. Bongard, D. Mller, A. Raimann, N. Szadkowski, U. Dubejko, Instrumenty ekonomiczne w prawie

konkurencji [publikacja UOKiK], Warszawa 2007, s. 86. Nie powinno te budzi wtpliwoci, i zjawisko

kolektywnej dominacji nie wystpi ani warunkach monopolu, ani te w warunkach konkurencji idealnej, czyli

polipolu. W tym ostatnim na rynku wystpuje wiele maych podmiotw zarwno po stronie poday, jak i popytu,

natomiast oferowany towar lub usuga spenia tzw. warunki homogenicznoci. W takich warunkach rynkowych

oferenci oraz nabywcy maj zbyt may potencja, aeby wpywa na cen. Innymi sowy, przedsibiorcw

(oferentw) oraz klientw (konsumentw) jest bardzo duo, aden z nich nie moe wpywa na ksztatowanie si

cen, a podejmowane przeze dziaania rynkowe oparte s na cenie danej z zewntrz, wobec czego cena jest w

takim ukadzie rynkowym jedynie parametrem por. s . 32, a take R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.),

Podstawy ekonomii, wyd. 3 zmienione, Warszawa 2005, s. 41. 59

M. Szydo, Naduywanie pozycji dominujcej w prawie konkurencji, Warszawa 2010, s. 95.

60 C. Bongard, D. Mller, A. Raimann, N. Szadkowski, U. Dubejko, Instrumenty ekonomiczne, s. 32. W

zakresie konkurencji cenowej, por. S. Colino, Competition law..., s. 156, a take F.M. Scherer, D. Ross,

Industrial Market Structure and Economic Performance, Boston 1990, s. 226.

61 M. Szydo pisze o niezalenej polityce rynkowej. Okrelenie niezalena nie jest waciwe, gdy

jak wskazywaem wyej na rynku oligopolistycznym przedsibiorca nie moe prowadzi dziaalnoci

(polityki rynkowej) w sposb niezaleny, tj. w oderwaniu od dziaa konkurentw. Wydaje si, e Autorowi


bezporedniego rezultatu antykonkurencyjnych porozumie lub praktyk uzgodnionych w

rozumieniu art. 101 TFUE, mamy do czynienia z milczc koordynacj.

W tym miejscu naley odwoa si do funkcjonujcej w ekonomii teorii gier (Games

Theory). Teoria ta przedstawia zbir formalnych, matematycznych instrumentw analizy,

przy pomocy ktrych mona przeanalizowa sytuacje decyzji strategicznych, za interakcje

uczestnikw rynku modeluje si w formie gry62. Kady z graczy, po pierwsze, dysponuje

okrelon liczb strategii, po drugie zysk kadego z graczy zaley od kombinacji obranej

przeze strategii oraz strategii przeciwnika, po trzecie celem kadego z graczy jest

maksymalizacja zyskw. Teoria gier ma t przewag nad klasycznymi teoriami oligopolu

modele Cournota, Bertranda i Stackelberga obejmuj one-shot game e poprzez przyjcie

zaoenia, e gra jest nieskoczona (indefinitely repeated game), pozwala na jej dostosowanie

do realiw rynku waciwego, na ktrym dochodzi przecie do niezliczonych liczby interakcji

pomidzy przedsibiorcami. W literaturze przedmiotu wskazuje si, e to wanie z teorii gier

oraz oligopolu zaczerpnita zostaa funkcjonujca w unijnym prawie konkurencji koncepcja

kolektywnej pozycji dominujcej63. W celu przyblienia, na czym polega koncepcja

milczcej koordynacji w teorii gier, posu si przykadem.

[przykad]

Na pocztku przyjmijmy nastpujce zaoenia:

1) w roli graczy wystpuje dwch przedsibiorcw (duopolici64) o zblionych udziaach

w rynku;

2) przedsibiorcy ci produkuj taki sam towar/wiadcz takie same usugi, konkurujc ze

sob na paszczynie ceny (konkurencja cenowa);

3) w chwili rozpoczcia gry ceny ustalone przez przedsibiorcw s rwne;

chodzio raczej o polityk rynkow prowadzon osobno przez przedsibiorcw, w sposb indywidualny, a nie

skoordynowany.

62 C. Bongard, D. Mller, A. Raimann, N. Szadkowski, U. Dubejko, Instrumenty ekonomiczne, s. 37.

63 T. Kseberg, Case C-413/06 P, Bertelsmann AG and Sony Corporation of America v. Independent

Music Publishers and Labels Association (Impala), Judgment of the Grand Chamber of 10 July 2008, nyr,

Common Market Law Review, 2009, vol. 46, s. 262-264.

64 Duopol jest odmian oligopolu najblisz monopolowi.


4) kady z przedsibiorcw moe zrealizowa dwie strategie w odniesieniu do ceny:

wysokiej ceny oraz niskiej ceny.

5) obaj przedsibiorcy, rzecz jasna, poprzez dziaania w zakresie cen d do

maksymalizacji zyskw.

Dla uproszczenia niniejszego przykadu zakadamy nadto, i przedsibiorcy wchodz

ze sob w pojedyncz tylko interakcj.

Zastanwmy si teraz, jakie s motywacja oraz skutki zastosowania przez

przedsibiorcw obu strategii. Po pierwsze, przedsibiorca moe zdecydowa si na strategi

niskiej ceny, wypowiadajc konkurentowi w ten sposb wojn cenow. Gdy konkurent

obierz t strategi, obaj przedsibiorcy odnotuj tylko niewielkie zyski (bd wszak

oferowa ten sam towar po tej samej, lecz niszej cenie; co oczywiste i zarazem mao

prawdopodobne, jeeli konkurent odpowie podniesieniem ceny, to on zanotuje strat,

przedsibiorca obniajcy za cen zysk, gdy przejmie cay popyt). Po drugie,

przedsibiorca moe zdecydowa si na podniesienie ceny jeeli jego konkurent obniy

cen, w ten sposb to on odnotuje zysk65, konkurent za strat. Rezultaty przyjcia przez

przedsibiorcw poszczeglnych strategii przedstawia ponisza tabelka.

Tab. 1 opracowanie wasne.

Widzimy zatem, e wynikiem kooperatywnym jest obranie strategii wysokiej ceny

przez obu przedsibiorcw (5+5=10). Z kolei strategi dominujc (tj. dajc najwiksze

65

Oczywicie najbardziej logiczne staje si wwczas pozostawienie ceny na dotychczasowym poziomie -

prezentowany uproszczony model obejmuje jednak tylko dwie strategie rynkowe kadego z graczy: podniesienie

lub obnienie ceny.

Wysoka cena Niska cena

Wysoka cena 5; 5 -5; 10

Niska cena 10; -5 1; 1

Przedsibiorca B

Przedsibiorca A


zyski, gdy przedsibiorca nie wie, jak strategi obierze konkurent) jest strategia niskiej ceny.

Oznacza to, e w sytuacji, gdy przedsibiorca nie dysponuje wiedz na temat poczyna

konkurenta, bdzie si skania ku stanowicej strategi dominujc niszej cenie,

maksymalizujc w ten sposb swj zysk. Jednake, najbardziej opacalne dla obu

przedsibiorcw jest kolektywne podniesienie ceny (wynik kooperatywny). Aby do tego

doszo, na rynek waciwy musi by uksztatowany w sposb umoliwiajcy obu

przedsibiorcom monitorowanie swych dziaa, przewidywanie obieranych strategii i w

rezultacie ich skoordynowanie (zwaszcza przejrzysto rynku oraz wysokie bariery wejcia

na). W ten sposb, przewidujc, dedukujc analogiczne zachowanie ze strony

konkurenta, obaj przedsibiorcy w sposb skoordynowany podnios ceny,

maksymalizujc w ten sposb zyski66

.

Zostawiajc powyszy przykad, operujc jednak wci na paszczynie konkurencji

cenowej, przejd teraz do sytuacji, w ktrej przedsibiorcy rzeczywicie milczco koordynuj

ceny na rynku relewantnym. W tym kontekcie odpowiedzi wymaga pytanie, w jaki sposb

milczca koordynacja moe zosta utrzymana przez przedsibiorcw w duszym okresie.

Ot trzeba pamita, e kady przedsibiorca ma indywidualn motywacj do oferowania

cen niszych ni jego konkurenci67

. Jeli jednak na rynku relewantnym wystpuj

czynniki takie jak wspomniana przejrzysto rynku i wynikajce ze mechanizmu

odwetowe ( o czym wicej dalej), i przedsibiorcy milczco koordynuj swe dziaania

rynkowe, przedsibiorca zamierzajcy wyama si i obniy cen musi rozway, czy to

swoiste oszustwo bdzie dla niego summa summarum opacalne. Co wane, nie jest

wykluczone, e przedsibiorca w pewnym momencie dojdzie do wniosku, e obnienie

ceny moe okaza si dla opacalne. Motywacja jest tym silniejsza, e przedsibiorca

ten antycypuje, e jego konkurent moe mie podobne zamiary i co do obnienia ceny;

utrzymywanie za ceny na dotychczasowym, koordynowanym poziomie, przy

rwnoczesnym oszustwie konkurenta, byoby z kolei jeszcze mniej opacalne, ni

gdyby do milczcej koordynacji w ogle nie doszo. Przedsibiorca staje zatem przed

sporym dylematem. Milczca koordynacja ze swej istoty wie si z pewnym stopniem

66

Prezentowany przykad koresponduje ze struktur teorii gier okrelan jako dylemat winia

(Prisoners Dilemma).

67 Wyej powoana strategia dominujca. Por. take: S. Ardiyok, Comparative analysis of collective

dominance (lipiec 2008), Journal of Yeditepe University Faculty of Law, Vol. 3, No. 1, 2006, podbrane z:

http://ssrn.com/abstract=1162187, s. 6.

http://ssrn.com/abstract=1162187


niepewnoci, bowiem indywidualna motywacja do wyamania si zawsze bdzie

silniejsza od motywacji do kolektywnej milczcej koordynacji 68

. Jest zatem niezwykle

istotne, aby niepewno ta bya rwnowaona obiektywnie moliwym wykryciem takiego

wyamania si i zastosowaniem skutecznego mechanizmu odwetowego wobec

przedsibiorcy dopuszczajcego si oszustwa. Dopiero to pozwala przeama dylemat

winia. Wwczas, przedsibiorca wyamujcy si odnotuje zysk jedynie w

perspektywie krtkookresowej, gdy konkurent (konkurenci) majc moliwo

wykrycia tego oszustwa oraz zastosowania rodka odwetowego, choby ustalajc cen

na jeszcze niszym poziomie zdolny bdzie zneutralizowa to dziaanie. Skutkowa to

bdzie tym, e w perspektywie rednio- i dugookresowej przedsibiorca decydujcy si

na wojn cenow poniesie straty w stosunku do tego, co przyniosaby mu milczca

koordynacja. Taka konstatacja naturalnie skania do kolektywnego utrzymywania cen

na dotychczasowym, wysokim poziomie. Wracamy wic do przytoczonego przy okazji

prezentowanego przykadu wyniku kooperatywnego. Raz jeszcze wymaga podkrelenia,

za G. J. Stieglerem, i aby milczca koordynacja przyniosa podany skutek, musi

opiera si ona na skutecznym mechanizmie odwetowym (retaliatory system)69

.

5. Ewolucja koncepcji kolektywnej pozycji dominujcej w orzecznictwie organw

unijnych

Powysze rozwaania dotyczce pojcia kolektywnej pozycji dominujcej miay za

zadanie przedstawienie oglnego zarysu teje koncepcji, uwzgldniwszy tak aspekty prawne,

jak i ekonomiczne. Dla uszczegowienia jej przesanek, w tym miejscu przystpi do analizy

kryteriw formuowanych w orzecznictwie na potrzeby unijnego prawa konkurencji na

przestrzeni lat.

5.1. Decyzja Komisji w sprawie Nestle/Perrier (rozporzdzenie nr 4064/89)

Po raz pierwszy70

Komisja posuya si explicite koncepcj kolektywnej pozycji

dominujcej w decyzji w sprawie Nestle/Perrie71

. Dotyczya ona planowanej koncentracji na

68

Ibidem, s. 6.

69 G.J. Stiegler, Theory of Oligopoly, The Journal of Political Economy, 1964/1, s. 44.

70 Jednake, S. Ardiyok wskazuje, e pocztku koncepcji kolektywnej pozycji dominujcej w

orzecznictwie unijnym naley upatrywa wczeniej, bo w latach 70. Por. S. Ardiyok, Comparative analysis,

s. 20-21 i wskazane tam: decyzj Komisji w sprawie British Petroleum Maatschappij BV v. Komisja oraz

decyzj Komisji w sprawie Magill.


francuskim rynku wody mineralnej. Rynek ten w owym czasie cechowa si struktur

oligopolistyczn, a dodatkowo panowaa na nim wysoka koncentracja. Dziaalno prowadzili

na trzej przedsibiorcy o podobnych udziaach: Nestle, Perrier oraz BSN. Nestle zamierzao

poczy si z Perrier i zwaywszy, e nowo utworzona grupa moga posiada indywidualn

pozycj dominujc, Nestle zdecydowao o sprzeday BSN nalecej do Perrier marki Volvic.

Dla Komisji nie byo to jednak wystarczajce, aby zezwoli na planowan koncentracj.

Komisja wyranie podkrelia, i moliwe jest zajmowanie pozycji dominujcej przez

dwch lub wicej przedsibiorcw i rozporzdzenia nr 4064/89 nie mona ogranicza do

powstania lub umocnienia pozycji dominujcej przez jednego tylko przedsibiorc.

Ustalono, e rynek waciwy charakteryzuje si nisk konkurencj cenow oraz

znaczcymi barierami wejcia na (ograniczona liczba rde mineralnych). W przypadku

poczenia Nestle i Perrier poziom skoncentrowania rynku wzrsby do a 95%, Komisja

zwaya przy tym przejrzysto rynku, ktra umoliwiaby duopolistom ujednolicanie dziaa

rynkowych bez koniecznoci dokonywania jakichkolwiek uzgodnie oraz wzajemne

monitorowanie swych zachowa. W tych warunkach mogaby zatem zaistnie milczca

koordynacja, w ramach ktrej przedsibiorcy monitoruj swe dziaania i na tej podstawie

decyduj si na koordynacj, dostosowanie dziaa rynkowych do tych, ktre podejmowane

s przez konkurenta.

Ostatecznie, po podjciu stosownych rodkw zaradczych, Komisja wyrazia zgod na

zgoszon koncentracj.

5.2. Wyrok Sdu w sprawie Italian Flat Glass (art. 86 TEWG)

Sd z kolei po raz pierwszy zastosowa koncepcj kolektywnej pozycji dominujcej w

wyroku w sprawie Italian Flat Glass72. Judykat ten by o tyle istotny, e pomimo decyzji

Komisji w sprawie Nestle/Perrier, Trybuna w swych wczeniejszych wypowiedziach

negowa objcie milczcej koordynacji zakresem przedmiotowym art. 102 TFUE. W

wyroku w sprawie Hoffman/La-Roche Trybuna stwierdzi: Pozycj dominujc trzeba

odrni od paralelnych zachowa przedsibiorcw, ktre to s charakterystyczne dla rynkw

o strukturze oligopolistycznej, na ktrych dziaania przedsibiorstw wzajemnie na siebie

oddziauj, podczas gdy w sytuacji, gdy przedsibiorstwo zajmuje pozycj dominujc,

71

Patrz przyp. 18.

72 Patrz przyp. 16.


dziaania tego, dziki ktrym czerpie korzyci z uwagi na zajmowania pozycji dominujcej,

w duym stopniu ustalane jest jednostronnie (pkt 39).

Omawiana sprawa dotyczya woskiego rynku produkcji szka. Trzej dziaajcy na nim

przedsibiorcy Societa Italiana Vetro, Fabbrica Pisana oraz Venrante Pennitalia zawarli ze

sob szereg porozumie, a take stosowali praktyki uzgodnione. Komisja uznaa i jedne, i

drugie za zakazane na podstawie art. 85 TEWG. Nadto, Komisja wywodzia, i

przedsibiorcy ci, dziaajc na rynku waciwym o strukturze cisego oligopolu (tight

oligopoly), w rezultacie zajmuj na kolektywn pozycj dominujc.

Sd podzieli zdanie Komisji w odniesieniu do antykonkutencyjnych porozumie oraz

praktyk uzgodnionych, jednake nie zgodzi si, i przedsibiorcy ci zajmowali kolektywn

pozycj dominujc i w tym zakresie uchyli zaskaron decyzj. Sd zwrci uwag, e co

do zasady, nie ma przeszkd, aby pomidzy dwoma lub wicej niezalenymi podmiotami

gospodarczymi [przedsibiorstw] zachodziy takie powizania o charakterze ekonomicznym,

by dziki nim zajmoway one w stosunku do pozostaych przedsibiorstw dziaajcych na

rynku waciwym pozycj dominujc. Sytuacja taka moe mie miejsce, gdy dwa lub

wicej niezalenych przedsibiorstw poprzez umowy lub licencj dysponuje

przewag technologiczn, pozwalajc im dziaa w znacznej mierze niezalene od

swych konkurentw, klientw oraz, w kocu, niezalenie od konsumentw (pkt 358).

Nadto, Sd podkreli, e z samego tylko istnienia porozumie lub praktyk uzgodnionych

zakazanych na podstawie art. 85 TEWG nie mona wywodzi naruszenia art. 86 TEWG:

Wskaza naley, e dla wykazania naruszenia art. 86 nie jest wystarczajce, jak

podnosi przedstawiciel Komisji na posiedzeniu, przetworzenie faktu naruszenia art.

85 , wywodzc ze, e strony porozumienia lub stosujce niezgodne z prawem praktyki

dysponuj znaczcym udziaem w rynku [waciwym], oraz e jest to wystarczajce dla

stwierdzenia, e przedsibiorstwa zajmuj kolektywn pozycj dominujc, za ich

niezgodne z prawem postpowanie stanowi naduycie teje pozycji (pkt 360).

Sd da wyrany sygna, e wykazania istnienia kolektywnej pozycji dominujcej nie

mona opiera jedynie na samej wspzalenoci rynkowej, kadc nacisk na powizania o

charakterze ekonomicznym (economical links).


5.3. Wyrok Trybunau w sprawie Kali&Salz (rozporzdzenie nr 4064/89)

Sprawa Kali&Salz73

dotyczya planowanej koncentracji z udziaem Kali&Salz oraz

Mitteldeutsche Kali AG, warunkowo dopuszczonej przez Komisj. Jako rynki waciwe

zostay wskazane rynki niemiecki oraz europejski technicznego wglanu potasowego. Na

pierwszym z nich w wyniku koncentracji podmiot poczony miaby 98% udziaw

rynkowych, jednake Komisja zastosowaa koncepcj failing firm defence i w rezultacie

przyja, i nie bdzie to miao negatywnych skutkw dla mechanizmu konkurencji. Z kolei

na rynku europejskim, podmiot poczony oraz francuskie Societe Commerciale des Potasses

et de lAzote zajmowayby zdaniem Komisji kolektywn pozycj dominujc. Komisja

powoywaa si na czynniki rynkowe, takie jak homogeniczno towaru, dojrzao i

stabilno rynku, wysoki stopie przejrzystoci rynku oraz brak postpu

technologicznego. Komisja wskazaa take na powizania strukturalne uczestnikw

planowanej koncentracji, jak choby wsplne joint ventures oraz porozumienia dotyczce

wzajemnej wsppracy. Po podtrzymaniu decyzji przez Sd, rozpoznaniem sprawy zaj si

Trybuna.

Trybuna stwierdzi, e Komisja nie udowodnia, e w wyniku koncentracji moe

powsta kolektywna pozycja dominujca na europejskim rynku technicznego wglanu

potasowego. Przy okazji Trybuna uzna, e rozporzdzenie nr 4064/89 obejmuje swym

zakresem przedmiotowym przypadki, w ktrych w wyniku koncentracji dochodzi do

powstania bd umocnienia kolektywnej pozycji dominujcej. Co jednak istotne, Trybuna

zwrci take uwag, e na gruncie powyszego rozporzdzenia Komisja nie jest zwizana

dorobkiem orzecznictwa na kanwie art. 82 TWE. Dalej, zaakcentowa, i istot kolektywnej

pozycji dominujcej powstaej lub umocnionej w wyniku koncentracji jest to, e obejmuje

ona take przedsibiorcw, ktre w niej nie uczestniczyy. Trybuna wskaza take

nastpujco: Komisja obowizana jest oceni dokonujc w tym celu prospektywnej analizy

rynku waciwego czy dana koncentracja prowadzi do sytuacji, w ktrej efektywna

73

Patrz przyp. 19.


konkurencja na rynku waciwym zostaje istotnie ograniczona przez przedsibiorstwa majce

w tej koncentracji uczestniczy oraz jedno lub wicej innych przedsibiorstw, ktre to w

szczeglnoci na skutek istniejcych pomidzy nimi powiza [correlative factors]

pozwalaj im przyj wspln polityk na rynku waciwym i dziaa w znacznym w stopniu

niezalenie od konkurentw, klientw oraz konumentw (pkt 221).

5.4. Wyrok Sdu w sprawie Gencor (rozporzdzenie nr 4064/89)

Wyrok Sdu w sprawie Gencor74

mia niebagatelny wpyw na ewolucj koncepcji

kolektywnej dominacji. Sprawa dotyczya koncentracji planowanej przez Gencor (metalurgia

i grnictwo) oraz Lonrho (grnictwo, metalurgia, hotelarstwo, rolnictwo, handel oglny),

ktre zamierzay przej wspln kontrol nad spk Implats (platynowce), a za jej

porednictwem kontrol nad Eastplats i Westplats (LPD, platynowce). Komisja nie wyrazia

zgody na t koncentracj, gdy w jej ocenie spowodowaaby ona stworzenie duopolistycznej

pozycji dominujcej przez Implats/LPD oraz Amplats, konkurenta Gencor oraz Lonrho na

rynku platynowcw, na wiatowym rynku platynowcw. Wskutek zaskarenia decyzji

Komisji przez Gencor, sprawa trafia przed Sd. Skarcy, opierajc swe stanowisko na

kryterium powiza strukturalnych, argumentowa, e z wyroku Sdu w sprawie Italian Flat

Glass wynika, e aby stwierdzi istnienie kolektywnej pozycji dominujcej, niezbdne jest

wykazanie powiza o charakterze strukturalnym. Zdaniem skarcego, Komisja nie

wykazaa, aby pomidzy rzekomymi kolektywnymi dominantami takie powizania istniay.

Z t argumentacj Sd si nie zgodzi. Przypomnia, e w powoanym wyroku w

sprawie Italian Flat Glass powizanie strukturalne zostao podane jedynie jako przykad75

, w

pkt 275 wskazujc, e nie mona take wywnioskowa [z wyroku w sprawie Italian Flat

Glass], e Sd ograniczy pojcie powiza ekonomicznych do pojcia powiza

strukturalnych wskazanych przez skarc. Niezwykle istotne pkt. 276-277 wyroku

wymagaj przytoczenia w caoci: Co wicej, nie ma adnego powodu, w kategoriach

prawnych ani ekonomicznych, aby wyczy z pojcia powiza ekonomicznych

stosunek wzajemnej zalenoci wystpujcy midzy stronami cisego oligopolu,

74

Patrz przyp. 10.

75 Osobn kwesti jest to, e Sd w wyroku w sprawie Italian Flat Glass uy sformuowania economic

links, za podnoszone przez Gencor powizania o charakterze strukturalnym zostay wyinterpretowane z

podanego przez Sd przykadu. Z wyroku Sdu w sprawie Italian Flat Glass wynika, e powizania strukturalne

s podtypem powiza ekonomicznych. Nie mona zatem twierdzi, e na kanwie tego judykatu powizania

strukturalne stanowi warunek sine qua non kolektywnej pozycji dominujcej.


w ramach ktrego, na rynku o waciwej charakterystyce, w szczeglnoci pod wzgldem

koncentracji, przejrzystoci i jednorodnoci produktowej, strony te mog wzajemnie

przewidzie swoje zachowania i s tym samym mocno motywowane do uzgadniania

swojego postpowania na rynku, w szczeglnoci w taki sposb, aby maksymalizowa

czne zyski poprzez ograniczanie produkcji z zamiarem podwyszania cen. W takim

kontekcie kady przedsibiorca jest wiadom, e wysoce konkurencyjne dziaanie z jego

strony majce na celu zwikszenie jego udziau w rynku (na przykad obnienie ceny)

spowodowaoby identyczne dziaanie ze strony pozostaych, tak wic nie odnisby on

adnych korzyci ze swojej inicjatywy. Obnika poziomw cen miaaby wic wpyw na

wszystkich przedsibiorcw. Ten wniosek jest jeszcze bardziej uzasadniony w dziedzinie

kontroli koncentracji, ktra ma na celu zapobieenie stworzeniu lub umocnieniu

antykonkurencyjnych struktur rynkowych. Struktury te mog powsta zarwno w wyniku

istnienia gospodarczych powiza w cisym tego sowa znaczeniu, na jakie wskazuje

skarca, jak i struktur rynkowych w rodzaju oligopolu, w ktrych kade

z przedsibiorstw moe by wiadome wsplnych interesw, a w szczeglnoci moe

podnie ceny bez koniecznoci zawierania porozumienia lub zastosowania uzgodnionej

praktyki.

Sd odszed tym samym od postrzegania powiza ekonomicznych (w tym

strukturalnym) jako swoistej przesanki warunkujcej istnienie kolektywnej pozycji

dominujcej76, skaniajc si za ku powizaniom o charakterze funkcjonalnym, wynikajcym

ze specyfiki rynku o strukturze oligopolistycznej, zwaszcza w warunkach tight oligopoly.

Tyle tylko, e w zaproponowanej koncepcji kolektywnej dominacji Sd zahaczy o

zagadnienie czystej wspzalenoci rynkowej (mere interdependece), z ktrej to, jako takiej,

na kanwie wyroku w sprawie Gencor zdaniem niektrych autorw dopuszczono

wywodzenie istnienia kolektywnej pozycji dominujcej77. Nie mona wszak zapomina, i

sama tylko wspzaleno rynkowa, jak i stanowice jej przejaw racjonalnie dobieranie

strategii rynkowej w odpowiedzi na dziaania pozostaych przedsibiorcw operujcych na

76

Tak te: C. Banasiski (red.), E. Piontek (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentw.

Komentarz, Warszawa 2009, s. 136.

77 F.E. Gonzalez Diaz, Recent developments in EC merger control law: the Gencor judgement, 1999,

World Competition 22(3), s. 3-28.


rynku waciwym, nie s zasadniczo zakazane78. Uznajc tez t za trafn, trzeba pj nieco

dalej i skonstatowa, e wraz z wyrokiem Sdu w sprawie Gencor kryteria wyznaczajce

kolektywn pozycj dominujc stay si jeszcze bardziej pynne i trudne do

uchwycenia. Naley to oceni negatywnie, gdy nie daje si to pogodzi z zasad pewnoci

prawa, dotyczcej tak prawa unijnego, jak i prawa wewntrznego pastw czonkowskich,

ktre przy analizie rynku relewantnego pod ktem kolektywnej pozycji dominujcej

odwoywa si bd wszak do dorobku orzecznictwa organw unijnych.

5.5. Wyrok ETS w sprawie Compagnie Maritime Belge (art. 82 TWE)

Liberalne stanowisko przyjte przez SPI w sprawie Gencor znalazo swe

odzwierciedlenie w pniejszym orzecznictwie. Sprawa Compagnie Maritime Belge79

obejmowaa nastpujcy stan faktyczny: Compagnie Maritime Belge byo czonkiem

Associated Central West Africa Lines (Cewal), ktra to z kolei stanowia konferencj linii

eglugowych w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. b Rozporzdzenia Rady (EWG) nr 4056/86 z

22.12.1986 r. ustanawiajce szczegowe zasady stosowania art. 85 i 86 Traktatu do

transportu morskiego80. Do Cewal naleeli armatorzy obsugujcy regularne linie eglugowe

pomidzy portami wczesnego Zairu (obecnie Demokratyczna Republika Konga), Angoli i

Europy Pnocnej. W swej decyzji Komisja stwierdzia naruszenie art. 81 i 82 TWE nie tylko

przez sam Cewal, ale rwnie przez niektrych jej czonkw. Cewal oraz inne konferencje

linii eglugowych Cowac i Ukwal, a take ich czonkowie, naruszyy art. 81 TWE poprzez

zawarcie porozumie o wzajemnym niekonkurowaniu oraz podziale geograficznym rynku

liniowcw pywajcych na trasie pomidzy Europ Pnocn oraz Afryk Zachodni. Z kolei

czonkowie Cewal naduyli zajmowanej przeze kolektywnej pozycji dominujcej poprzez:

udzia we wdroeniu umowy kooperacyjnej zawartej z zairskim Office de Gestion du Fret

Maritime; zmian cen poprzez obnienie ich do poziomu cen oferowanych przez gwnego

niezalenego konkurenta (Grimaldi and Cobelfret), a nawet poniej tego poziomu, za

przewozy statkami w tych samych dniach lub pobliskich dniach (tzw. ship fighting);

78

Por. S.Marco Colino, Competition law, s. 144-145. W wyroku w sprawie C-48/69 Imperial Chemical

Industries Ltd. v. Komisja Zb. Orz. 1972 00619, Trybuna stwierdzi: Cho kady producent moe zmienia

ceny oferowanych przez siebie towarw, biorc przy tym pod uwag obecne lub przewidywalne

zachowanie swych konkurentw, niemniej jest sprzeczne z zasadami prawa konkurencji zawartymi w

Traktacie kooperacja z konkurentami, w jakikolwiek sposb, w celu ustalenia skoordynowanego sposobu

dziaania ().

79 Patrz przyp. 17.

80 Dz.U. L Nr 378 str. 4-13.


wprowadzenie zakazanych na podstawie powyszego porozumienia porozumie

lojalnociowych.

Sd utrzyma w mocy decyzj Komisji. W odwoaniu skarcy podnosili przede

wszystkim, i Sd bdnie zaoy, e samo stwierdzenie stosowania praktyk uzgodnionych

zakazanych art. 81 TWE pozwala przyj, e przedsibiorcy zajmuj kolektywn pozycj

dominujcej. Dalej, zdaniem skarcych, wtpliwe byo czne (rwnoczesne) stosowanie art.

81 i 82 TWE. W ich ocenie, wzajemna relacja tych przepisw nie pozwala przyj, i

przedsibiorcy zajmujcy kolektywn pozycj dominujc, zatem dziaajcy jako de facto

podmiot kolektywny, mog by rwnoczenie stronami wspomnianych porozumie lub

stosowa praktyki uzgodnione.

Trybuna, za Sdem, wyrni trzy kryteria, ktra musz zosta spenione

kumulatywnie, aby wykaza naruszenie art. 82 TWE w ujciu kolektywnym. Po pierwsze,

czy przedsibiorcy tworz de facto podmiot kolektywny; po drugie, czy jako tene de facto

podmiot kolektywny zajmuj pozycj dominujc; po trzecie czy doszo do naduycia

teje pozycji dominujcej (pkt 40).

Trybuna zwrci uwag na istnienie powiza o charakterze ekonomicznym (pkt 41),

jednoczenie raz ju kolejny podkrelajc, e samo w sobie stwierdzenie porozumie lub

praktyk zakazanych na gruncie art. 81 TWE nie pozwala na wyprowadzenie wniosku, i

przedsibiorcy tacy tworz de facto podmiot kolektywny (pkt 43), przy czym nie jest

wykluczone, e w konkretnym przypadku powizania wynikajce z tych porozumie lub

praktyk bd na tyle silne, e wyprowadzenie takiego wniosku bdzie uprawnione (pkt 44). W

pkt. 45 Trybuna stwierdzi za: Istnienie kolektywnej pozycji dominujcej moe zatem

wynika z natury oraz warunkw umowy, ze sposobu, w jaki zostaa ona wdroona, a

take w rezultacie z powiza oraz z czynnikw powodujcych zwizek pomidzy

przedsibiorstwami wynikajcy z tej umowy. Trybuna doda: Niemniej jednak,

wystpowanie takiej umowy lub innych powiza () nie jest niezbdne do stwierdzenia

kolektywnej pozycji dominujcej. Mona je [stwierdzenie kolektywnej pozycji

dominujcej] bowiem oprze na innych powizaniach i bdzie to zaleao od analizy

ekonomicznej oraz, w szczeglnoci, analizy struktury danego rynku waciwego. Tym


samym Trybuna potwierdzi, e kolektywna pozycja dominujca moe opiera si take na

powizaniach funkcjonalnych (struktura rynku waciwego).

Ostatecznie w sprawie Compagnie Maritime Belge Trybuna zmuszony by stwierdzi

niewano decyzji Komisji z powodu bdw proceduralnych przy ustalaniu wysokoci kar

pieninych.

Wyrok spotka si z krytyk niektrych autorw. W kontekcie niebezpieczestwa

wywodzenia kolektywnej pozycji dominujcej z samej tylko wspzalenoci rynkowej (mere

interdependence), B.E. Hawk i G.A. Motta, przywoujc te w tym kontekcie pogldy

wyraone przez choby C. Withersa i M. Jephcotta, wskazuj, e uznanie czynnikw

funkcjonalnych za wystarczajce dla stwierdzenia wystpowania kolektywnej pozycji

dominujcej pozwala zaliczy do sam tylko wspzaleno rynkow (mere

interdependence) i na tej tylko podstawie zgodnie z wyrokiem Trybunau w sprawie

Compagnie Maritime Belge uzna, i na rynku relewantnym wystpuje kolektywna pozycja

dominujca81

.

5.6. Wyrok Sdu w sprawie Airtours/First Choice (rozporzdzenie nr 4064/89)

W wyrok w sprawie Airtours/First Choice82

Sd sformuowa nowy katalog przesanek

kolektywnej pozycji dominujcej (tzw. kryteria Airtours/First Choice). Niektrzy autorzy

okrelili go nawet jako zamykajcy Puszk Pandory83

.

Stan faktyczny klarowa si nastpujco: Na brytyjskim rynku krtkodystansowych

wyjazdw turystycznych dziaali czterej przedsibiorcy o nastpujcych udziaach: Thomson

27%, Airtours 21%, Thomas Cook 20%, First Choice 11%. W 1999 r. Airtours ogosi

ofert publiczn przejcia First Choice poprzez nabycie wszystkich akcji i zgosi Komisji

zamiar koncentracji zgodnie z rozporzdzeniem nr 4064/89. Komisja wydaa decyzj

zakazujc zamierzonej koncentracji, argumentujc, e w jej wyniku na rynku waciwym

81

B.E. Hawk, G.A. Motta, Oligopolies and collective dominance: a solution in search of problem,

Treviso Conference on Antitrust Between EC Law and National Law, Eighth Edition; Fordham Law Legal

Studies Research Paper No. 1301693, pobrane z: http://ssrn.com/abstract=1301693, s. 91, 100-101.

82 Patrz przyp. 36.

83 K.U. Khn, Closing Pandora's Box? Joint Dominance after the 'Airtours' Judgment (padziernik

2002), Michigan Law and Economics Research Paper No. 02-013, pobrane z: http://ssrn.com/abstract=349521, s.

14.

http://ssrn.com/abstract=1301693http://ssrn.com/abstract=349521


powstaa by kolektywna pozycja dominujca zajmowana przez Airtours/First Choice,

Thomson oraz Thomas Cook (czne udziau po koncentracji wynosiyby a 79%), przez co

konkurencja zostaaby w znaczcym stopniu ograniczona. Komisja zwrcia uwag, e

wysoki czny udzia przedsibiorcw w rynku waciwym (79%) skaniaaby ich do dziaania

w znacznym zakresie niezalenie od konkurentw, kontrahentw i konsumentw, zwaszcza

poprzez ograniczanie poday oraz podnoszenie cen.

Decyzja Komisji zostaa zaskarona przez Airtours i nastpnie uniewaniona przez Sd.

Zdani

Numer 1/Marzec/2014

Documents

Transcript of Numer 1/Marzec/2014

Kurier Święciechowski - numer 51 - Marzec 2016

2014 numer 1/2014

Numer 07 Marzec March 2015

2014 marzec

RemediuM marzec 2014

Outsourcing&More - numer 15, marzec-kwiecień 2014

Numer 14 (marzec 1997)

Pasje i smaki luty marzec numer 5

NUMER 1-3/292 Styczeń-Marzec/2020 ceNa 4 zł -2020.pdf/D_2020_1-3_292.… · NUMER 1-3/292 Styczeń-Marzec/2020 ceNa 4 z ł Młode jeszcze gałęzie tężą się pokrótce W zielonej,

Herbasencja - marzec 2014

Numer 35. Marzec 2013

Numer 3 (61) marzec 2011 Urz - tuWiązowna.pl · 2019. 11. 28. · Nr ISSN 1509-4103 Wydawca: Numer 3 (61) marzec 2011 Urząd Gminy Wiązowna W NUMERZE: KONFLIKT WOKÓ Ł WCK –

MAMO! marzec kwiecien 2014

MARZEC 2015 NUMER 7 (49)

Nr 3 / 2014 (49) marzec 2014fundacjabieszczadzka.org/.../2014/biuletyn-marzec-2014.pdf · 2019. 5. 31. · Nr 3 / 2014 (49) marzec 2014 10 lat Fundacji Bieszczadzkiej Zapraszamy do

TROPletter - marzec 2014 - Inspiracje

Newsletter VOICE - marzec 2014

Mrowka Łomża marzec 2014

Nasze Oborniki marzec 2014

K150 marzec 2014