NOCIONET KRYESORE

Administrata shteterore; organet e administratesshteterore; ministrite; organet ne perberje te ministrive; organete pavarura te administrates shteterore; organizatat administra-tive; organizimi i brendshem; funksioni administrativ; kontrolli;kontrolli mbi ligjshmerine; kontrolli inspektoral; administrimi;akte te pergjithshme administrative; akte konkrete administra-tive; centralizimi; dekoncentrimi; decentralizimi.

1. Pozicioni dhe parimet kryesore

Organet e administrates shteterore jane pjese e pushtetit ekzekutiv.Ato krijohen ne njesite dhe fushat te cilat jane domethenese per funk-sionimin e shtetit dhe realizimin efikas te te drejtave dhe detyrimeve teqytetareve dhe personave juridike. Qeveria si bartese e pushtetit ekzekutiv,edrejton veprimtarine e organeve shteterore dhe bell mbikqyrjen e veprim-tarise se tyre.

Kushtetuta e Republikes se Maqedonise verteton se administratashteterore perbehet nga ministrite dhe nga organet e tjera te administrates,sidhe nga organizatat e percaktuara me ligj.! Ky eshte definicioni kushtetues iadministrates shteterore ne Republiken e Maqedonise.

Organet e administrates shteterore, kompetencat e tyre i realizojne nemenyre te pavarur, ne haze te ligjit dhe ne kuader te Kushtetutes dhe perveprimtarine e tyre mbajne pergjegjesi perpara Qeverise.2 Pervec; principevete pavarsise, ligjshmerise dhe pergjegjesise, organet e administratesshteterore, kompetencat e tyre te percaktuara me ligj, i realizojne edhe nehaze te efikasitetit, ekonomizimit, transparences, barazise dhe parashi-kueshmerise.

Organet e administrates shteterore jane te detyruara qe qytetareve tusigurojne, realizim te drejte dhe efikas te te drejtave dhe lirive kushtetuesedhe tu sigurojne, realizim te drejte dhe efikas te te drejtave dhe intereseve tevertetuara me ligj, te gjthe pjesemarresve ne procedure administrative. Ato,gjithashtu, jane te detyruara te punojne ne menyre transparente, perkatesisht,ta informonje publikun per veprimtarine e tyre ne pajtim me Kushtetutendhe ligjin, pervec; kur informacionet e veprimtarise se tyre kane te bejne mesigurine kombetare, sekret shteteror ose te dhena personale te qytetareve tecilat jane te mbrojtur me ligj te vec;ante.

Me organet e administrates shteterore ne fushen, e mbrojtjes dhe tepolicise, udheheqin persona civile te cilet ne menyre direkte, para se tezgjidhen ne ato funksione, kane qene persona civile me se paku tre vjet.3

Ne organet e administrates shteterore eshte e ndaluar organizimi dhe

veprimtaria politike.4Organizimi dhe veprimtaria e organeve te administrates shteterore

rregullohet me ligj i cili nxirret me shumice votash (shumice e cilesuar), ngady te tretat e votave nga numri ipergjithshem i deputeteve.5

~

2. Llojet e organeve te administrates shteterore

Organet e administrates shteterore mund te formohen si ministri, or-gane te administrates shteterore te tjera dhe organizata administrative.

Ministrite krijohen per kryerjen e funksioneve te administratesshteterore, te grupuara ne fusha ne nje ose me shume resore te peraferta ad-ministrative.

Orgenet e tjera te administrates shteterore,ne haze te llojit te organ-izimit dhe shkalles se autonomise, mund te formohen si organe te adminis-trates shteterore te pavarura ose si organe ne perberje te ministrive.

Organet e pavarura te administrates shteterore mund te formohen sidirektorate, agjenci, dhe komisione.

Organet ne perberje te ministrive mund te krijohen per kryerjen epuneve profesionale administrative te caktuara qe jane ne kompetence teminsitrise. Ato mood te formohen si administrat, byro, sherbim, arkiv, in-

spektorat, kapetaneri.Organizatat administrative krijohen per kryerjen e puneve profesion-

ale te caktuara dhe puneve te tjera te cilat kerkojn aplikimin e metodaveshkencore dhe profesionale dhe pune administrative te lidhura me to ngafushat per te cilat krijohen ministrite.Organizatat administrative krijohen siorgane autonome te administrates shteterore dhe ne haze te formes organiza-tive mund te paraqiten si institute ose ente.

Organet e administrates shteterore, perve9 mini strive, mood te krijo-hen dhe te shbehen dhe kompetenca e tyre te vertetohet me ligj tjeter perve9Ligjit per organizimin dhe veprimtarine e organeve te administratesshteterore.

3. Organizimi i organ eve te administrates shteterore

Per kryerjen e funks ion eve te organizates shteterore ne Republiken eMaqedonise jane themeluar 14 Ministri me 45 organe, ne perberje; 5 organete pavarura te administrates shteterore dhe 3 organizata administrative. Per-berja e Ministrive, perberja e organ eve te saj, organet e pavarura te adminsi-trates shteterore dhe organizatat administrative jane te dhena ne tekstin e

metutjeshem.

SLigji i Ri per organizimin dhe veprimtarine e organeve te administrates shteterore,pasmiratimit te Kushtetutes ne vitin 1991,eshte nxjerre ne korik te vitit 2000("Gazeta zyr-tare e RM-es" r.58/2000)

15

Parimet e organizimit te brendshem, pullet e Ministrive dhe organevete tjera te administrates i percakton qeveria.6 Me parimet e organizimit tebrendshem sigurohet para se gjithash: uniteti i formave te organizimit neorgane dhe aftesimi i tyre ndaj kompetencave te organeve dhe nevojave teqytetareve, thjeshtesia ne konstruimin hierarkik te formave organizative,orientimi servisor ndaj qytetareve dhe personave juridike, si dhe kryerja epuneve dhe detyrave ne menyre ligjore, profesionale, efikase dhe eko-nomike.7

Neper Ministri, pas ministrit, zevendes ministrit dhe sekretaritshteteror themelohen sektore kurse ne nivel te tyre themelohen seksione.

Ne organet e mevetsishme te administrates shteterore ne nivel hier-arkie te drejtorit dhe te zevendes drejtorit, nese eshte emeruar, themelohensektore dhe seksione.

Ne organet te cilatveprojne ne kuader te mini strive, ne nivel hierarkiete drejtorit, themelohen seksionet. Te keto, vetem me perjashtim, round tethemelohen sektore nese ajo eshte e domosdoshme per shkak te karakterit,vel limit dhe nderlikueshmerise se runes dhe nurnrit te te punesuareve.

Sektori themelohet per shkak te bashkimit te me shume kompetencavete organit nga fusha te lidhura ngushte ne roes veti si dhe per koordinimindhe kontrollimin e puneve ne kompetence te seksioneve ne perberje te saj sidhe te ndjekjes, perparimit dhe bashkepunimit te seksioneve ne roes te tyre.

Neper Ministri dhe organet e pavarura te administrates shteterorethemelohen, me se paku nga dy seksione, prej te cilave njeri eshte seksion ipergjithshem ne te cilin kryhen rune per Qeverine me resurse njerezore, ma-terialo~financiare, investicionale, tekniko-informatike dhe rune te tjera tepergjithshme e te perbashketa.

Seksionet themelohen per shkak te kryerjes se drejtperdrejte te punevete cilat jane ne kompetence te seksioneve si<; jane pullet: normative juridike,kadrovike, profesionale, analitike, administrativo teknike, materialo financi-are, etj.

Ne <;do sektor sipas rregulles themelohen nga dy seksione. Seksionetthemelohen edhe per kryerjen e puneve nga kompetenca e organeve te ad-ministrates shteterorejashteselise se organit (seksionet territoriale) si pjese esektorit selia e se ciles eshte ne organin gjegjes. Ne haze te nevojes organete administrates per kryerjen e puneve te caktuara round te themelojne sek-sione per kohe te caktuar par jo me teper se per nje vito

6 Neni 91, paragrafi 1, alinea 6 nga Kushtetuta eRM-se7 Udhezimi mbi parimet per organizimin e oraganeve te administrates shteterore, "Ga-

zeta zyrtare e RM-se" Dr. 93/2000.

116

MINIS TRITE MEORGANET E TYRE NE PERBERJE

Ministria embrojtjes"'"

Ministria edrejtesise

Drejtoria per ekzekutimin esanksioneve

~jAdminffitmtadog"nore

I

Inspektoratishteteror devizorMinistria efinansave

Administata

per te hyrat pub like

L[-~ rezervat shteterore

7

118

Zyra per veterinari

Zyra e ekonominizmit te ujrave

Zyra per pune hidrometeorologjike

Ministria ebujqesise e

pylltarise dhe euJrave

Zyra per farera dhe materiale tefarerave

Zyrara per mbrojtjen e bimeve

Inspektorati shteteror per bujqesi

Inspaktorati shteterore per bujqesi dhegjueti

Inspektorati sanitar dhe shendetesor

Ministria eshendetesise

Byroja per barna

Inspektorati shteteror per ambientinjesore

Sherbimi per mnbientin jetesorMinistria eambientit jetesordhe planifikimit

hapesinor Sherbimi per sistemin informative dhehapesinore

Zyra kadastare dhe regjistrimi ipatundshmerise

119

Zyra per yeshtjet e lufterave dheinvalideve te luftes

Ministria epunes dhe

politikes socialeInspektorati shteteror i punes

120

ORGANET E P A V ARURA TE ADMINISTRATES SHTETERORE

Organet tjera te administratesshtaterore

Komisioni permaredhenie me

bashkesite fetare dhegrupet religjioze

Organizatat administrative

Radhitj"a hierarkike ne organet e administrates shteterore:Ministria

MINISTRI(Zevendes-ministri)

SEKRETARISHTETEROR

121

Organ i pavarur Organi ne permbajtje

Kompetencat ne roes te sektoreve dhe seksioneve nuk round te per-puthen. Forma te tjera te organizimit perve<; ne sektore dhe seksione, merregullore per organizimin e organit round te themelohen ne:

Ministrine e Mbrojtjes, Ministrine e Pun eve te Brendshme, ne entetndeshkuese-permiresuese, entet edukuese-permiresuese, te personat e uni-formuar si dhe te personat me detyra dhe autorizime te ve<;anta.

.Ministria e bujqesise, e pylltarise dhe ujerave, per personat e uni-formuar, ne Policine e Pylltarise.

.Administrata doganore;

.Administrata per te hyra pub like; dhe

.Ministria e puneve te jashtme per perfaqesite konzullaro diplo-matike te RM-se ne shtetet e huaja.

4. Kompetencat e organ eve te administrates shteterore.

Organet e administrates shteterore ne suaza te kompetencave te caktu-ara me kushtetute, ligj dhe te kontratave te ratifikuara nderkombetare:

.Zbatojne po/itiken e ekzekutimit te /igjeve dhe te akteve te tjeratepar/amentit te RM-se dhe aktet e Qeverise se RM-se. Politiken eekzekutimit te ligjeve dhe te akteve te tjera e percakton qeveria,ndersa organet e administrates shteterore e zbatojne ate politikenepermjet pergatitjes per zbatim te suksesshem dhe efikas te lig-jeve dhe akteve te tjera me nderrmarrje te masave konkretekadrovike dhe organizative, sjelljen e planeve dhe masave akcion-are per implementim, dhenien e udhezimeve profesionale per zba-timin e ligjeve dhe te akteve te tjera, duke u treguar per gjendjen

122

..

dhe dukurite me rendesi per zbatimin e akteve duke propozuarmasa deri te organet kompetente si dhe zbatimin e atyre masave te

propozuara.Jane pergjegjes per zhatimin e ligjeve dhe dispozitave. Zbatimi iligjeve eshte veprimtari standarde e administrates shteterore qequhet Veprimtari ekzekutuese. Ajo permban: a). Zbatimin e drejteperdrejte te ligjeve dhe te akteve te tjera nepermjet: 1. Sjelljes sevendimeve ne procedure administrative me te cilat vendoset per tedrejtat, obligimet dhe interesat e qytetareve dhe personave ju-ridike. 2. Sjelljes se akteve individuale jashte procedures adminis-trative. b). Kryerjen e mbikqyrjes administrative. c). Sjelljen e ak-teve nenligjore per zbatim te suksesshem te ligjeve dhe te dispozi-tave te tjera (veprimtaria normative) dhe d). Kryerjen e veprim-tarive administrative dhe marrjen e masave administrative, sido-mas gjate zbatimit te veprimtarise mbikqyrese.8Zhatojne drejtimet dhe qendrimet e qeverise per punen e or-ganeve te administrates shteterore. Qeveria e drejton pullen e or-ganeve te administrates shteterore duke caktuar drejtime dhe qen-drime per zbatimin e ligjeve dhe dispozitave, me c;:ka bell percak-timin e punes te organeve te administrates sheterore. Gjate zba-timit te ligjeve dhe te dispozitave, qeveria percakton afate persjelljen e akteve nga ana e ketyre organeve si dhe dhenien eraporteve per c;:eshtje te caktuara. Ben percaktimin e menyres sebashkepunimit me organet e tjera shteterore kur paraqitet nevoja ekryerjes se funksionit te organit te administrates shteterore. Qeve-ria, Ministri apo drejtori i cili udheheq nje organ te pavarur te ad-ministrates sheterore mund te keshilloje se si te beje zbatimin eqendrimit te qeverise.Ndjekin dhe jane pergjegjes per gjendjen ne lemine per te ciletjane themeluar. Organet e administrates jo vetem qe kane te dre-jte te ndjekin situaten ne lemine per te cilen jane themeluar parjane edhe te obliguar qe ta bejne ate per shkak se jane pergjejgjesper te. Ndjekja e situatave eshte pune kontinuive analitike e or-ganeve te administrates, qe ne nje menyre detyron te jene ne kon-takt te vazhdueshem me realitetin, sidomos per ate a jane te reali-zuara ne menyre efikase te drejtat dhe interesat e qytetareve dhepersonave juridike dhe cilat jane nevojat e zhvillimit te sho-qerise.Ndjekja e situates behet ne haze te mbledhjes te te dhenave~

.

8 Shih te drejten administrative, Simeon Gelevski, Naum Grizo, Borce Davitkovski,

"Studentski Zbor" Shkup 1997

123

.

te cilat vete i mbledhin, apo te dhenave te cilat i perpunojne dheua dorezojne organet apo organizatat e tjera te autorizuara. Kjoveprimtari analitikoprofesionale nga e cila ne rradhe te pare vareta do te zbatohen ne kohe dhe sakte nevojat per ndryshimin dhezhvillimin e gjendjes ne lemite e caktuara. Pra, kern kjo veprimtarine menyre te pashmangshme duhet te shqyrtohet ne lidhje me

veprimtarite vijuese.Inicojne zgjidhjen e puneve nga veprimtaria per te cilen janekrijuar. Ne kryerjen e kesaj veprimtarie, organet e administratesshteterore paraqiten ne rolin e inicuesit per marrjen e masave apoper caktimin e politikes per zgjidhjen e problemeve nga sfera etyre ne haze te analizave profesionale nga ndjekja e situates ne atelemi.Vendosin per punet administrative. Politiken e saj ne zgjidhjen eproblemeve nga sferat e ndryshme shoqerore, parlamenti e real-izon me sjelljen e ligjeve materiale qe i implementon ne jeten eperditshme. Roli i organeve te administrates ne zgjidhjen e puneveadministrative eshte qe te zbatoje normat juridike abstrakte neraste me numer te pacaktuara, ne raste te caktuara realisht dhepastaj te vendose per te drejta, obligime, interesa te qytetareve apote personave juridike, duke sjelle akte konkrete juridike(vendime). Kjo veprimtari e organeve te administrates shteteroreeshte karateristike per shkak te disa elementeve: (1). Gjate shqyr-timit te puneve administrative vjen ne shprehje parimi pavaresisese organit,askush nuk mund te ndikoje ne ate se <;fare vendimi dote sjelle organi i cili bell shqyrtimin e <;eshtjes juridike (kjo nukeshte ne kundershtim me parimin e dyshkallesise, dhe te drejtes nembrojtje gjyqesore kunder akteve administrative, si dhe pavaresiane vendosje te mund te kuptohet si sinonim per arbitralitet, pershkak se ligji per proceduren e pergjithshme administrative i obli-gon organet e administrates ne zgjidhjen e <;eshtjes administra-tive). (2). Parimi i ligjshmerise eshte i karakterit primar ne real-izimin e kesaj veprimtarie, qe eshte ngusht e lidhur ne realizimindhe mbrojtjen e te drejtave individuate, te obligimeve, interesavete qytetareve dhe personave juridike dhe ka ndikim te dre-jteperdrejte ne besimin e qytetareve ndaj organeve administrative.(3). Vendosja per <;eshtjet administrative eshte nje nder veprim..tarite e administrates e cila fuqimisht e manifeston vetine epushtetit-ata ne menyre autoritative vendosin per te drejtat, ob-ligimet dhe interesat dhe paraqiten ne cilesine e me te fuqishmit

.124

..

ndaj te gjithe personave te tjere qe paraqiten ne yeshtjen adminis-trative (vendimi per pagese te tatimit, leja per ndertim, leja perposedim dhe bartje te armes). Keto akte kane karakter obligativndaj qytetareve dhe personave juridike te cileve u dedikohet, dhene fast se nuk behet ekzekutimi vullnetar eshte e lejuar qe te behetekzekutim i detyruar gjegjesisht me force nga ana e organitshteteror. (4). Kryerja e kesaj veprimtarie nga ana tjeter kerkonbaraspeshen suptile te polites ne pushtet, polites se servisit ndajqytetareve dhe qasje te reja ndaj punes se organeve te pushtetitadministrativ per shkak te polites se ndryshuar te qytetarit ne sho-qerine demokratike qytetare dhe kerkeses qe organet administra-tive te sigurojne mbrojtje efikase dhe ligjore, te te drejtave, lirivedhe te interesave.Ben mbikqyrje te fig;shmerise se akteve ne punen e shoqatavetregtare, enteve dhe personave te tjere juridike kur per kite janete autorizuar me fig;; kryejne mbikqyrje administrative dhe in-spektuese dhe pune te tjera administrative kur per to jane teautorizuara me fig;.

Kryerja e veprimtarise mbikqyrese eshte nje nder veprim-tarite standarde te organeve administrative. Mbikqyrja ne kuptimte pergjithshem, ka per qellim te siguroje parimin e ligjshmeriseduke siguruar zbatimin e perpikte te ligjeve dhe te dispozitave te

tjera.Pergatisin propozimin e fig;it kur propozues i autorizuar eshteqeveria dhe dispozitat qe i sjell qeveria. Organet e administratesshteterore si trup profesional ne lemite perkatese i pergatisin pro-pozimet e ligjeve dhe te dispozitave me kerkese te parlamentit oseqeverise, par edhe me vetiniciative kur e shahin te arsyeshme seeshte e nevojshme sjellja e dispozitave te tilla. Gjate pergatitjes seligjeve ata bejne konsulltime me qytetaret me: (1). Shpalljes pub-like te llojit, permbajtjes dhe afateve per sjelljen e tyre. (2).Organizimit te tribunave publike.(3). Marrjen e mendimit prejshoqatave te qytetareve dhe personave te tjere juridike. Mesigurimin e proceseve konsulltative dhe te pjesemarrjes e publikutper formimin e politikes, kjo veprimtari e administrates me teper ehumb karakterin etatist dhe byrokratik dhe me teper aftesohet ngakerkesat e shoqerise demokratike.Kryen edhe pune te tjera te caktuara me fig; dhe me Kushtetute.Teresine e ketyre veprimtarive administrative (kopetencave) eparaqetfunksioni administrativ (funksioni i administrates). Funk-

.125

sioni administrativ ne vetevete permba karakteristika te pushtetitdhe sherbimit profesional qe manifestohen gjate realizimit te disaveprimtarive te posa<;:me administrative ashtu qe ekzekutimi i lig-jeve dhe dispozitave te tjera, respektivisht zgjidhja e puneve konk-rete administrative, kryerja e mbikqyrjes inspektuese administra-tive ose ndermauje te masave me zbatimin e fuqise jane veprim-tari tipike te administrates shteterore gjate se ciles kryerja e funk-sionit te tyre administrativ manifestohet si pushtet. Nga ana tjeterpergaditja e dispozitave, ndekja e gjendjeve ne lemi te caktuaradhe iniciativa per zgjidhjen e pyetjeve nga lemia per te cilen janeformuar, paraqesin veprimtari administrative qe gjate ekzekutimit,funksionit administrative, manifestohet si funks ion i veprimtaris

publike.Njesive te vetqeverisjes lokale dhe qytetit te Shkupit me ligj mund tu

besohet ekzekutimi i disa puneve te caktuara nga kompetencat e organeve teadministrates shteterore.

Ligjet dhe dispozitat te cilat u perkasin organeve te administratesshteterore, zbatohen edhe nga ana e personave juridike dhe fizike qe me ligjjane te autorizuar te kryejne pune nga kompetencat e administratesshteterore.

5. Kontrolli dhe organet per kryerjen e kontrollit

Kontrolli eshte veprimtari e cila perbehet nga percjellja, kontrolli dhevleresimi i pajtueshmerise se akteve, veprimtaria dhe sjellja me rregullat dhedispoziatat e miratuara. Qellimi kryesor i kontrollit eshte mbrojtja dhe real-izimi i parimit te ligjshmerise.

Organet e administrates shteterore jane vete objekt i kontrollit, para segjithash nga qeveria, si bartes i pushtetit ekzekutiv. Kontrolli qe behet mbiorganet e administrates shteterore perfshin kontrollin mbi ligjshmerin epunes se tyre dhe kontrollin mbi eflkasitetin e punes se tyre.

Qeveria, nese vlereson se nje dispozit e caktuar te cilen e ka sjelle njeminister nuk eshte ne perputhshmeri me kushtetuten, ligjin ose me ndonjedispozite tjeter munde:

.per kete ta udhezoje ministrin;

.ta ndaloj nga ekzekutimi i dispozites dhe t'i propozoje ministrit neafat te caktuar ta ndryshoje ose ta terheq dispoziten.

Qeveria ka te drejte dhe obligim te anuloje dhe shfuqizoje dispozitenose ndonje akt tjeter te mini strive, organeve te administrates shteterore dhe

126

organizatave administrative qe nuk eshte ne pajtueshmeri me kushtetuten,ligjin ose ndonje dispozite tjeter.

Organet e administrates shteterore jane dhe vet subjekte te kontrollit,respektivisht bartes te kontrollit, kur kryen kontrollin mbi ligjshmerine dheefikasitetin e punes se organeve me te ulta te administrates shteterore dhendermarrjeve pub like, sherbimeve publike, enteve si dhe personave fizike ejuridike qe me ligj u eshte besuar kryerja e autorizimeve pub like.

Perderisa kontrollin ndaj punes se mini strive e kryen qeveria, minis-trite kryejne kontrollin mbi pUllen e organizatave ne perberjen e tyre, ndajorganeve te pavarura te administrates shteterore dhe organizatave adminis-trative ne fushat administrative per te cilat jane kompetente.

Organet e administrates shteterore kryejne kontrollin mbi ligjshmerine punes se organeve te njesive te vetqeverisjes lokale dhe qytetit te Shkupit.Nese behet fjale per kontrollin e punes ne kompetence te vetqeverisjes 10-kale. Qeveria ka te drejte te anuloje ose prish dispoziten apo aktin e keshillitose te ndonje organi te vetqeverisjes lokale apo te qytetit te Shkupit.

Kontrolli inspektues (represiv) permbledh kontrollin mbi zbatimin eligjit dhe dispozitave te tjera nga ana e organeve shteterore, ndermarrjevepuhlike, shoqatave tregtare, enteve si dhe personave fizik e ju-ridik.Kontrollin inspektues mund ta bejne ekskluzivisht organet e qeverisjesedhe ate nepermjet inspektoreve. Si organe, ne perberje te ministrive, te ciletjane te specializuara per kryerjen e kontrollit ne fusha te caktuara mood tethemelohen inspektorate.9

Kontrolli inspektues si forme klasike e kontrollit shteteror quhet rep-resiv per shkak te karakterit te mjeteve dhe sanksioneve qe mood te zbato-hen per tu menjanuar shkeljet e ligjeve dhe dispozitave te tjera.

6. Udheheqja me organet e administrates shteterore

Me pUllen e ministrive udheheqin ministrat te zgjedhur nga parlamentii RM-se. Ministri perfaqeson ministrine, organizon dhe siguron pune te lig-jshme dhe efikase, sjell dispozita dhe akte te tjera per te cilat eshte i autori-

9 Per momentin ne perberje te Ministrive ekzistojne keto Inspektorate. Inspektoratishteteror administrativ, Inspektorati sheteror devizor,Inspektorati devozor i tregut, In-spektorato shteteror per inspektim teknik, Inspektorati shteteror i bujqesise, Inspektoratishteteror i pylltarise dhe gjuetise, Inspektoarti shteteror sanitar dhe shendetesor, Inspek-toari shteteror i arsimit, Inspektorati shteteror i punes, Inspektorati shteteror pervetqeverisje lokale, Inspektorati shteterorper transport, Inspektorati shteteror per nder-timari dhe urbanizem, Inspektorati shteteror komunal,Inspektorati shteteror per ambi-

entinjetesor.127

roar me ligj dhe ndermerr masa te tjera ne kompetence te ministrise. Aigjithashtu vendos per te drejtat, obligimet dhe pergjegjesite e nepunesuarveshteterore dhe te puesuarve tjere ne ministri pa statusin e nepunesveshteterore, nese me ligj nuk eshte percaktuar ndryshe.

Kuvendi i RM-se me propozim te kryetarit te qeverise, emeron dheshkarkon zevendes te mini strive neper ministrite perkatese. Zevendes minis-tri e zevendeson ministrin me teTe autorizimet dhe pergjegjesite ne ud-heheqjen kill ministri mungon apo per shkaqe te tjera nuk eshte ne gjendje tekryeje funksionin e tij. Zevendes ministri kryen edhe pune ne kompetence teministrit te cilat ministri ia beson.

Me pullen e organit te pavarur te administrates shteterore udheheqdrejtori, te cilin e emeron dhe e shkarkon qeveria. Ai personalisht eshtepergjegjes para qeverise per pUllen e vet dhe per pullen e organit si dhe persituata ne lemine e caktuar, ne kuader te kompetencave te organit. Drejtori iorganit te pavarur te administrates shteterore, perfaqeson organin, organizondhe siguron ligjshmerine dhe efikasitetin ne kryerjen e puneve dhe obligi-meve, sjell dispozita dhe akte te tjera per te cilat eshte i autorizuar me ligj,dhe ndermerr masa te tjera ne kompetence te organit. Ai gjithashtu vendosper te drejtat, detyrimet dhe pergjegjesite e nepunesve shteterore dhe tepunesuarve te tjere ne organin perkates qe nuk kane statusin e nepunesveshteteror nese me ligj nuk eshte rregulluar ndryshe.. Qeveria mund qe tiemeroje zevendes drejtoret e organit te pavarur te administrates shteterore.

Me organin ne perberje te ministrise udheheq drejtori te cilin eemeron dhe shkarkon qeveria. Ai personalisht pergjigjet para qeverise dheministrit per pUllen e tij dhe te organit te cilin e udheheq.

Neper ministri nga ana e qeverise, emerohet nje sekretar shteteror, sinepunes shteteror me i larte i cili koordinon pUllen dhe avanson koordiniminhorizontal ne gjithe sektoret e ministrise. Ne fast te mungeses apo pa-mundesise qe te kryeje detyren, ate e zevendeson njeri nga udheheqesit esektoreve te cilin ai e emeron.

Me sektorin udheheq udheheqesi i sektorit, te cilin ne fast mungeseose pengese e zevendeson ndihmesi i udheheqesit te sektorit te cilin ai do t'acaktoje.

Me seksionin, udheheqesi i seksionit te cilin ne fast te mungeses osepengeses e zevendeson keshilltari nga seksioni, nga radha e eksperteve tenepunesve shteterore te cilin ai do ta percaktoje.

7. Aktet e organeve te administrates shteterore

Organet e administrates shteterore, mund te sjellin akte administrative

128

te pergjithshme, konkrete (individuale) dhe materiale, kur per kete jane teautorizuara me ligj.

7.1. Aktet e pergjithshme administrative

Sjellja e akteve te pergjithshme administrative paraqet veprimtarinenormative te organeve te administrates shteterore. Duke pas parasysh sesjellja e ligjeve eshte ne kompetence te kuvendit te RM-se si organ me i lartelegjislativ. Veprimtaria normative e organeve te administrates shteteroreeshte e kufizuar ne sjelljen e akteve nenligjore (legjislatura sekondare- sec-ondary legislation) ne te cilen perpunohen dispozitat e ver;anta te ligjeve dhee dispozitave per shkak te realizimit me te shpejt dhe me efikas. Me aktet epergjithshme administrative nenligjore, d.m.th. nuk round ne menyre origi-nere dhe burimore te percaktohen te drejtat dhe obligimet per qytetaret dhepersonat e tjere juridike, e as te percaktohen kompetencat e organeve tetjera, por vetem round te perpunojne dhe precizojne menyren e realizimit tete drejtave dhe obligimeve te percaktuara me ligj.

Aktet e pergjithshme administrative perbejne norma te pergjithshmejuridike, gjegjesisht rregullat te pergjithshme abstrakte juridike te cilat udedikohen rasteve te shumta. Me to percaktohet menyra e zbatimit te ligjevedhe akteve te tjera.

Llojet e akteve te pergjithshme administrative te cilat sillen nga or-ganet e administrates shteterore jane: rregulloret, urdheresat, udhezimet,planet dhe programet.

Me rregu/lore percaktohen dhe perpunohen pjese te caktuara te ligjitdhe te dispozitave te tjera per ekzekutimin e tyre (si p.sh. rregullorja perpercaktimin e sasise, kushteve dhe menyres se realizimit te shteses femi-jerore, rregullorja per legjitimacionin e inspektoreve republikane sanitaredhe shendetsore, rregullorja per formen dhe permbajtjen e fletparaqitjes seregjistrimit te TVSH-se, etj). Rregullorja eshte akti me i rendesishem i or-ganeve te administrates shteterore. Me rregullore round te rregullohet edheorganizimi i brendshem i punes ne organet e administrates shteterore(rregullore per organizimin e punes, rregullore per sistematizimin e vendevete punes apo procedura e punes se organit (p.sh. rregullorja per llojet e shen-jave te doganes dhe menyra e perdorimit te tyre).

Me urdherese urdherohet apo ndalohet veprimi ne situata konkrete qeka karakter te pergjithshem ne ekzekutimin e ligjeve dhe te dispozitave tetjera (p.sh. urdheresa per kryerjen e dezinfektimit te automjeteve ne kalimetkufitare gjate hyrjes ne territorin e RM-se, urdheresa per ndermarrjet qekryejne veprimtari tregtare qe te dorezojne njoftime per 9mimet, urdheresa

129

per marrjen e masave per mbrojtjen e kafsheve nga semundjet ngjitese dheafatet per zbatimin e masave te urdheruara ne vitin 2000, etj). Urdheresa, siakt i pergjithshem administrativ nuk u dedikohet personave te caktuar por tegjithe personave te territorii te caktuar te cilet gjenden ne situate konkrete tecaktuar.

Me udhezime parashihet menyra e veprimtarise ne ekzekutimin e dis-pozitave te ve9anta te ligjeve dhe te akteve te tjera. Udhezimi parashehmenyren e punes te organeve administrative dhe subjekteve te tjera qe udedikohet ligji (p. sh. Udhezimi per procedure administrative pershfrytezimin e kuotave doganore, udhezimi per menyren dhe tekniken eveprimit me materialin dokumentar dhe materialin e arkivuar ne pUllen ezyrave dhe arkiveve). Organet e administrates shteterore round te sjellinedhe keshilla profesionale (instrukcione) me karakter intern, te dedikuaraper organizimin profesional dhe pUllen profesionale te punetoreve dhemenyren e ekzekutimit te puneve te caktuara administrative.

Ministri round te sjelle instrukcione te obligueshme per ekzekutimin epuneve, qe si kompetence pub like me ligj u jane besuar t'i ekzekutojnendermarrjet pub like, persona te tjere fizike apo juridike dhe njesite evetqeverisjes lokale dhe qyteti i Shkupit. Kete autorizim per sjelljen e in-strukcioneve obliguese ndaj personave fizike dhe juridike, si dhe njesive tevetqeverisjes lokale, perve9 ndaj ndermarrjeve pub like te cilave u eshte be-suar kryerja e autorizimeve publike me ligj qe e ka drejtori i organit te pava-rur i administrates shteterore.

Me plan dhe program percaktohen dhe perpunohen geshtje te ve9antaper ekzekutimin e ligjeve dhe dispozitave te tjera per te cilat eshte e nevo-jshme percaktimi i afateve dhe dinamika per ekzekutimin e tyre (p.sh. pro-grami per dhenien e provimit kalimtar per kontrollin e diturise-ligji per

nepunesit shteterore).

7.2. Aktet konkrete administrative

Aktet konkrete administrative te organeve te administrates shteterorejane vendimet te cilat sillen ne procedure administrative, dhe vendosin per~eshtje te ve~anta, si dhe ne Taste te tjera te percaktuara me ligj dhe dispozite

tjeter.Me aktet konkrete te cilat gillen gjate zgjidhjes se puneve administra-

tive, ne procedure administrative, vendoset per te drejtat, obligimet interesate qytetareve dhe te personave juridike. Me aktet konkrete administrativedrejtperdrejte ekzekutohen ligjet dhe dispozitat e tjera, respektivisht normatligjore te pergjithshme materiale, zbatohen ne Taste konkrete individuale ne

130

raste konkrete konstatohet a ekziston ose a jane plotesuar kushtet e paraparame ligj, per njohjen e ndonje te drejte, interesi ose per detyrimin e ndonjeobligimi te qytetarit dhe personit juridike.

Sipas ndarjes standarde, aktet konkrete administrative ndahen nepozitive dhe negative, konstituive dhe deklarative, diskrete dhe akteve telidhura me ligj dhe akteve kolektive administrative.

Aktet konkrete pozitive jane ato akte me te cilat krijohet, ndryshohetapo nderpritet ndonje situate e caktuar juridike apo marredhenie ju-ridike.Aktet negative juridike jane ato akte konkrete administrative me tecilat nuk kryhet asnje ndryshim ne marredhenjet administrativo-juridikeekzistuese.

Aktet administrative konstituive dhe deklarative bejne pjese ne grupine akteve pozitive per arsye se edhe me njeren edhe me tjetren krijohen,ndryshohen apo nderpriten maredheniet administrativo te caktuara juridike.Aktet administrative konstituive jane ato akte me te cilat krijohen, ndry-shohen apo nderpriten marredheniet apo situatat administrativo juridike.

Me aktet administrativo juri dike deklarative deklarohet se jane paraqi-tur kushte te caktuara juridike ne haze te te cilave me fuqi te ligjit, krijohen,ndryshohen apo nderpriten marredhenie te caktuara administrativo juridike.

Aktet administrativo juridike diskrete gillen kur me ligj lejohet njeshkalle me e larte e lirise gjate zgjidhjes se puneve administrative gjegjesishtjepet zgjidhje ne mes me shume altemativave apo varianteve gjate zgjidhjesse rasteve konkrete.

Aktet e lidhura me ligj, jane ato akte te cilat sill en ne haze te kushtevereptesisht te caktuara me ligj dhe jane me permbajtje te percaktuar. Gjatesjelljes se tyre liria ne zgjedhjen dhe vendosjen per rastin konkret eshteplotesisht restriktive.

Aktet administrative te permbledhura apo kolektive jane ato akte, nesjelljen e te cileve, marrin pjese dy ose me shume organe. Ato mund te jene:

.Vendime per te cilan vendosin dy ose me shume organe. Ne keteraste secili nga organet vendos ve9mas per lenden, por jepet vetemnje vendim ne haze te marreveshjes se ketyre dy organeve.

.Vendime qe sjell nje organ me pelqim te ndonje organi tjeter.Pelqimi qe kerkohet ne keto raste mund te jet paraprak oseplotesues, ndersa organi i cili zgjidh lenden dhe organi nga i cilikerkohet pelqimi, me se shpeshti jane te rangut te njejte hierarkik.

.Vendime me vertetim ose me leje te organit tjeter. Ne kesi rasteshvertetimi ose leja rendom kerkohet nga organi me i larte, nga ai qevendos per lenden, me 9ka behet nje fare II oj kontrolli ndaj punes

131

se organit me te ulet dhe vendosen masa uniforme per zgjidhjen emarredhenieve administrativo juridike te ngjashme.Vendime ne haze te sigurimit te mendimit te organit tjeter. Edhepse detyrimisht duhet te kerkohet mendimi i organit tjeter, ne ketoTaste, permbajtja e vet mendimit nuk e obligon organin qe vendosne rastin konkret.

.

7.3. Aktet materiale te organit te administrates shteterore

Aktet materiale administrative jane lloji i trete i akteve administrativeqe sjellin .organet e administrates shteterore. Ato jane veprime administrativeqe ndermarrin organet gjate kryerjes se puneve nga kompetenca e tyre. Atanuk krijojne kurrfare pasojash juridike, par mund te sherbejne si haze perrealizimin e situatave juridike te caktuara ose per caktimin e permbajtjes semarredhenieve te caktuara juridike. Aktet administrative materiale ndahenfie:

Aktet materiale te dokurnentimit me te cilat shenohen dukuri te ndry-shme, yeti personate, fakte te tjera si dhe jepen te dhena per ato fakte dhecilesi.

Aktet e dokumentimit mund te jene:.Aktet materiale te evidentimit; me te cilat shenohen dukurite,

vetite dhe faktet (registrat, kartotekat, listat, listat zgjedhore, etj)dhe aktet materijale per dhenen e vertetimeve me te cilat jepen tedhena per dukurite, vetite dhe faktet e evidentuara.

.Aktet materiale per njoftim me te cilat organet e administratesshteterore bejne njoftimin e personave te interesuar per gjendjet,faktet dhe dukurite e ndyshme dhe shpallin akte juridike.

.Aktet materiale per marrjen e deklaratave me te cilat organet eadministrates shteterore pranojne parashtresa dhe kerkesa te tjera,deklarata doganore, fletparaqitje tatimore, degjimi i deshmitareve,i eksperteve, paraqitja e vdekjes, kurorezimit, lindjes se femijes,

etj..Aktet e tjera materiale ku bejne pjese te gjitha veprimet adminis-

trative tjera te lidhura me pune te tjera profesionale, teknike dhelloji tjeter te puneve te organeve te administrates shteterore.

7.4. Sjellesit e akteve ne organet e administrates shteterore

Aktet e organeve te administrates shteterore i sjellin ministrat te ciletudheheqin me ministrite dhe drejtoret e organeve te pavarura te adminis-

132

trates shteterore (organe te tjera te administrates shteterore dhe organizataveadministrative). Ministri i cili udheheq me ministrine i sjell edhe aktet e or-ganeve te cilat jaDe ne perberje te asaj ministrie me propozim te drejtorit icili udheheq me organin ne perberjete asaj ministrie.

Nese ministri eshte i autorizuar qe te sjelle dispozite me pelqim teministrit tjeter ndersa pelqimi i duhur nuk ka arritur, ministrat per <;eshtjenkontestuese jaDe te obliguar qe ta informojne qeverine dhe te veprojne nehaze te udhezimeve te cilat do ti caktoje qeveria.

Ministri gjegjesisht drejtori i cili udheheq me organin e pavarur teadministrates shteterore mund te autorizoje nepunes shteteror, te sjellevendime ne pullet administrative. Ministri apo drejtori gjithashtu mund teautorizoje nepunes shteteror qe te nenshkruaje akte, qe te beje zgjidhjen e<;eshtjeve te caktuara, te kryeje pune te tjera ne kompetence te ministrit,gjegjesisht ne kompetence te organit te pavarur administrativ, perve<; te ak-teve dhe puneve qe ne pajtueshmeri me ligjin jaDe ne kompetence eksk-luzive te ministrit gjegjesisht drejtorit.

8. Centralizimi; dekoncentrimi; decentralizimi;

Centralizimi, decentralizimi dhe dekoncentrimi, ne kete pjese, para-shihen si principe te organizimit te brendshem te pushtetit ne shtet, gjeg-jesisht principe per organizimin struktural te aparatit shteteror. Nepermestyre faktikisht manifestohet shkalla e koncentrimit te pushtetit ne qender(definuar gjeografikisht si p.sh. kryeqyteti, ose ne kuptim te nje organizate)dhe organeve te ve9anta territoriale, gjegjesisht parashihet shkalla relative epavaresise me te madhe ose me te vogel ose e jopavaresise se organeve teve9anta territoriale ndaj pushtetit shteteror qendror. Ata tregojne rregulliminorganizativ te marredhenieve ne mes organeve ne mekanizmin shteteror.

Centralizimi shenon procesin e koncentrimit te pushtetit ne qendren eperbashket shteterore (pushteti qendror). Gjate ekzistimit te centralizimit,pavaresia funksionale e organeve me te ulta territoriale ose organet e admin-istrates lokale eshte minimale ose nuk ekziston. Edhe pse ne sistemin cen-tralist mund te ekzistojne njesi te ndryshme organizative territoriale (rajone,provinca, etj) ata nuk paraqesin shprehje originere te kerkesave qytetare perqeverisje te pavarur te puneve me karakter lokal, e as qe kjo qeverisje real-izohet. Organet qe i kryejne funksionet administrative ne keto njesi territori-ale, emerohen nga pushteti qendror i cili ndaj tyre kryen kontrollim hier-arkik.

Ne sistemin me centralizim te forte, keto njesi administrative territori-ale nuk kane asnjefare te drejte per vendosje te pavarur. Centralizimi

133

gjithashtu nenkupton edhe koncenfrimin e mjeteve financiare, gjegjesishtmosekzistimin e autonomise financiare te organeve me te ulta.

Decentralizimi, per dallim nga centralizimi eshte proces ku pushtetitransferohet prej organeve qendrore politike dhe administrative, ne organet ezgjedhura lokale te interesuara per formulimin dhe zbatimin e politikes neregjione specifike, si pergjigje e kerkesave lokale dhe te ndryshueshme. Meekzistimin e decentralizimit te organeve te zgjedhura lokale me ligj, u per-caktohen kompetenca te ve<;anta me karakter lokal me te cilat atapavaresisht administrojne (kompetenca te decentralizuara apo burimore), me<;ka ata kane edhe njefare autonomie financiare. Ne kete fast organet eqeverisjes lokale nuk i emeron pushteti qendror, pOT i emeron vete bashkesialokale gjegjesisht trupat perfaqesuese te asaj bashkesie.

Per dallim nga decentralizimi, dekoncentrimi si forme e shfaqur e cen-tralizimit nenkupton njefare shkarkimi te organeve administrative me te lartanga obligimi qe te sjellin vendime per <;eshtje te caktuara dhe dhenia e fu-qise se caktuar per vendosje perfaqesuesve te lokale prej pushtetit qendror .10Dekoncentrimi nenkupton bartjen e kompetencave per vendosje (te limitu-ara) prej "qendres nga kryeqyteti" deri te "qendra e vendosur ne hapesir neterritorin e shtetit" (njesite territoriale te organeve qendrore) pOT gjithashtuedhe bartjen e disa kompetencave per organevet administrative lokale perkryerjen e tyre pOT jo edhe administrimin (kompetenca e deleguar e adminis-trates lokale).

Decentralizimi gjendet ne mes te dekoncentrimit (bartja e disa autor-izimeve te nepunesit lokale) dhe federalizimit (ndarja e sovranitetit te brend-shem te shtetit) ku eshte e shprehur pavaresia nga pushteti qendror.

PYETJE

12

3

4.5.

Si e definon administraten shteterore kushtetuta e RM-se?A eshte administrata shteterore pjese e pushtetit ekzekutiv ne RM-..?se.

Para kujt, organet e administrates jane pergjegjes per pullen e

tyre?Kush bell mbikqyrje per pUllen e organeve administrative?A eshte e percaktuar me Kushtetute organizimi dhe puna e admin-istrates shteterore ne RM-se ?Cilat 11oje te organeve administrative ekzistojne ne RM-se?6.

10 E drejta administrative, Simeon Galevski, Naum Grizo, Borce Davotkovski, "Stu-

dentski zbor"-Shkup 1997; fq. 67.

134

7. Si dhe ne <;fare 1emie theme1ohen ministrite?8. Sa ministri nuk kane organe ne perberje?9. Pse theme1ohen organizatat administrative?10. Nurneroni organizatat administrative?11. Nurneroni organet e tjera te pavarura te administrates shteterore?12. Pse theme1ohen organet ne kuader te mini strive?13. Kush udheheq me organet ne perberje te ministrive?14. Para kujt eshte pergjegjes drejtori i organit te pavarur te adminis-

trates shteterore?15. Pse behet mbikqyrja inspektuese?16. Kush eshte i autorizuar te beje mbikqyrje inspektuese?17. Kush hen mbikqyrje per punen e organizates administrative?18. Ci1at akte te pergjithshme administrative i sje11in organet e admin-

istrates shteterore?19. <;fare rregu11ohet me rregul1ore, e <;ka me urdherese?20. <;farejane aktet konkrete administrative?21. <;ka eshte centra1izimi?22. <;ka eshte dekoncentrimi e <;ka decentra1izimi?

135