NİÇİN TÜRKİYE BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİ ÖRNEĞİ ... · v TEŞEKKÜR Bu...
Transcript of NİÇİN TÜRKİYE BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİ ÖRNEĞİ ... · v TEŞEKKÜR Bu...
NİÇİN TÜRKİYE?
TÜRKİYE BURSLUSU ULUSLARARASI ÖĞRENCİLERİN
NİYET MEKTUPLARINDA TÜRKİYE ALGISI: ODTÜ VE
BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİ ÖRNEĞİ
BAŞBAKANLIK
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
Uzmanlık Tezi
Adem GÜNAYDIN
Tez Yöneticisi:
Prof. Dr. Ömer TURAN
Aralık 2012
ANKARA
i
Adem GÜNAYDIN tarafından hazırlanan “Niçin Türkiye? Türkiye Burslusu
Uluslararası Öğrencilerin Niyet Mektuplarında Türkiye Algısı: ODTÜ VE Boğaziçi
Üniversitesi Öğrencileri Örneği” başlıklı tezin uzmanlık tezi olarak uygun olduğunu
onaylarım.
Prof. Dr. Ömer TURAN
Tez Yöneticisi
ii
Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde
elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu
çalıs mada her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
Adem GÜNAYDIN
iii
ÖZET
NİÇİN TÜRKİYE?
TÜRKİYE BURSLUSU ULUSLARARASI ÖĞRENCİLERİN NİYET
MEKTUPLARINDA TÜRKİYE ALGISI: ODTÜ VE BOĞAZİÇİ
ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİ ÖRNEĞİ
Uluslararası öğrenci hareketliliği globalleşen dünyanın beraberinde getirdiği
önemli olgulardandır. Her yıl artan sayıda öğrenci, kaliteli bir eğitim, yüksek kariyer
hedefleri ve daha iyi yaşam standartlarında yükseköğrenime devam etme gibi farklı
beklenti ve motivasyonlarla ülkesi dışında eğitim almak için yollara düşmektedir.
Uluslararası öğrenciler, kendi bireysel gelişimleri uğruna uluslararası bir
hareketliliğe girişirken, farkında olmadan kültürler arası etkileşimin bir parçası
olmakta, gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere modern düşünce ve
teknolojileri taşırken, bilgiyi ve bilimsel gelişmeleri üretildikleri ülkelerin dışına
çıkararak küreselleşmesini sağlamaktadır. Bu gibi kültürel ve bilimsel katkıları
yanında, uluslararası öğrenciler uluslararası eğitim pazarının bir parçası olarak
gittikleri ülkelerin ekonomilerine de önemli getiri sağlamaktadırlar. Bu sebeplerden
dolayı, gelişmiş ülkeler, uluslararası öğrenci pazarından daha fazla pay alabilmek
amacıyla sürekli bir rekabet içerisindedir.
Bölgesel ve küresel etkinliği giderek artan ve sürekli bir ekonomik gelişmeyi
yakalayan Türkiye, uluslararası eğitim konusunda da bölgesel ve küresel bir merkez
olma hedefiyle önemli girişimlerde bulunmaktadır.
Bu çalışma, 2012 yılında ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne Türkiye
Burslusu olarak yerleşmeye hak kazanan uluslararası öğrencilerin niyet mektupları
üzerinden, uluslararası öğrencilerin Türkiye tercihlerinde belirleyici olan etmenleri
tespit ederek, Türkiye’nin daha fazla uluslararası öğrenciye ev sahipliği yapma
konusundaki gayretlerine katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Uluslararası eğitim, ODTÜ, Boğaziçi Üniversitesi,
Türkiye algısı
iv
ABSTRACT
WHY TURKIYE? PERCEPTION OF TURKIYE IN THE LETTER OF
INTENTS OF INTERNATIONAL STUDENTS WITH TURKIYE
SCHOLARSHIP: CASES OF MIDDLE EAST TECHNICAL UNIVERSITY
AND BOĞAZİÇİ UNIVERSITY STUDENTS
International students mobility is among the important facts driven by the
globalizing world. Every year, increasing number of students leave their homes for
qualified education, high career expectations and better living conditions.
While attempting an international mobility for their self-development,
international students unintentionally become agency of acculturation, bearing the
modern thoughts and technologies from developed countries to developing ones and
enabling the globalization of knowledge and scientific developments by bearing
them out of the borders of the country where they were originated. In addition to
such cultural and scientific benefits, international students significantly contributes
the economies of the host countries. Hence, developed countries compete with each
other so as to attract more international students.
Turkiye, with its increasing regional and global power and efficiency,
initiates essential attempts in order to be regional and global center for international
education.
This study, through the letter of intents sumbitted by the students who are
placed to the Middle East Technical University and Boğaziçi University in 2012
Turkiye as Scholarships, attempts to analyze the international perception of Turkiye
and to find out the agents that drove the international students to choose Turkiye for
higher education, with an aim to make contribution to Turkiye’s efforts to host more
students from abroad.
Keywords: International students, METU, Boğaziçi University,
v
TEŞEKKÜR
Bu çalışma boyunca maddi manevi desteğini gördüğüm herkese, özellikle
danışmanım Prof. Dr. Ömer TURAN’a, mesai arkadaşlarıma, kardeşim Tacettin
Talha’ya, dostum İsa YAYLA’ya ve niyet mektuplarıyla çalışmamı mümkün kılan
öğrencilere teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
Bu tezin hazırlanması süresince kendisinden çaldığım zamanlar için sitem
etmeyen oğlum Mehmet Emin’e ve her türlü fedakarlığı ve desteği için eşim
Beyza’ya ayrıca şükranlarımı sunarım.
vi
beyza ve mehmet emin’e…
i
İÇİNDEKİLER
ÖZET .......................................................................................................................... iii
ABSTRACT ............................................................................................................... iv
TEŞEKKÜR ............................................................................................................... v
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... vi
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................. vii
1.GİRİŞ ....................................................................................................................... 1
2. BÖLÜM: ÇALIŞMANIN KONUSU YÖNTEMİ VE ÖNEMİ ....... .................. 5
2.1 Çalışmanın Yöntemi ve Sınırlılıkları ............................................................ 5
2.1.1 Çalışma Sorusu .................................................................................... 7
2.2.2 Çalışmanın Evreni ................................................................................ 7
2.2.3 Çalışmanın Veri Toplama Teknikleri................................................... 8
3. BÖLÜM: DÜNYA'DA VE TÜRKİYE’DE ULUSLARARASI
ÖĞRENCİLER:......................... ................................................................................ 9
3.1. Niçin Uluslararası Eğitim ............................................................................. 9
3.1. Uluslararası Öğrencilerle İlgili Genel Veriler ............................................ 12
3.1. Türkiye’de Uluslararası Öğrenciler............................................................ 18
4.BÖLÜM: NİÇİN TÜRKİYE? ULUSLARARASI ÖĞRENCİLERİN
TÜRKİYE ALGISI? ............................................................................................... 29
4.1 ODTÜ ve Boğazi Üniversitesine Yerleşen Uluslararası Öğrenciler ........... 41
4.1.1 Öğrencilerin Türkiye Algısı 41
4.1.1.1. Ekonomik Güç ......................................................................... 40
4.1.1.2. Uluslararası Güç ve Etkinlik .................................................... 44
4.1.1.3. Türk Yardımları ....................................................................... 48
ii
4.1.1.3. Türklere ve Türk Kültürüne Duyulan Sempati ....................... 49
4.1.1.4. Tarihsel ve Coğrafi Konum ...................................................... 53
4.1.1.5. Ortak Dil, Din, Kültür ve Tarih ............................................... 54
4.1.1.6. Olumlu İntiba ........................................................................... 48
4.1.2. Öğrencilerin Türkiye'de Yükseköğretim Algısı ve Beklentileri ........ 50
4.1.2.1. Kaliteli Eğitim .......................................................................... 58
4.1.2.2. Akademik Kadro ...................................................................... 52
4.1.2.3. Türkiye’nin Sağladığı Burslar .................................................. 60
4.1.2.4. Türkiye Mezunları .................................................................... 64
4.1.2.6. Uluslararası Tanınırlık ............................................................. 64
4.1.2.7. Türkiye’nin Sunduğu Özel İmkanlar ...................................... 64
5. BÖLÜM: SONUÇ ................................................................................................ 66
KAYNAKÇA ............................................................................................................ 71
EKLER ...................................................................................................................... 73
iii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Ülkelerin göndermiş olduğu uluslararası öğrenci sayısı ve oranları
Tablo 2: Uluslararası öğrencilerin ülke tercihleri tablosu
Tablo 3: Uluslararası öğrencilerin ulusal yüksek öğrenimdeki payı
Tablo 4: Rakamlarla büyük öğrenci projesi
Tablo 5: Rakamlarla hükümet (ler arası anlaşma) bursları
Tablo 6: Türkiye’ye gelen uluslararası öğrenciler tablosu
Tablo 7: Türkiye Bursları 2012-2013 burs programları
Tablo 8: Türkiye Bursları doktora programları üniversite ve program sayıları
Tablo 9: Öğrencilerin düzey dağılımı
Tablo 10: Öğrencilerin üniversite dağılımı
Tablo 11: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşen öğrencilerin kıta ve ülke dağılımı
Tablo 12: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye Burslusu olarak
yerleşmeye hak kazanan lisans öğrencileri tablosu
Tablo 13: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye Burslusu olarak
yerleşmeye hak kazanan araştırma öğrencileri tablosu
Tablo 14: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye Burslusu olarak
yerleşmeye hak kazanan yükseklisans öğrencileri tablosu
Tablo 15: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye Burslusu olarak
yerleşmeye hak kazanan doktora öğrencileri tablosu
Tablo 16: Türkiye neden model ülke olabilir?
Tablo 17: Ortadoğu’nun en güçlü ekonomileri tablosu
Tablo 18: Ortadoğu’da bölgesel güç algısı tablosu
Tablo 19: Türkiye’nin Afrika’da algılanan etkinliği
Tablo 20: Türkiye’nin Balkanlarda algılanan etkinliği
Tablo 21: Afrika’da Türklere duyulan sempati rakamları
Tablo 22: Mısırlıların yaşamak istedikleri ikinci ülke tercihlerini gösteren tablo
Tablo 23: Afrika’da Türklerin yakın görüldüğü kültür
Tablo 24: Balkanlarda Türklerin yakın görüldüğü kültür
1
GİRİŞ
Bu çalışma, Türkiye’ye Türkiyeli olamayanların gözünden bakabilmek
amacıyla girişilmiş bir çabadır. Dahası, 21. yüzyılı yeni bir vizyon, enerji ve hamle
ile karşılayarak ulusal ve uluslararası istatistiklerde yükselen bir çizgi yakalayan
Türkiye’nin, uluslararası öğrencilerin zihninde ne ifade ettiğini anlama gayretidir.
Yine, bu çalışma, Türkiye’nin yükseköğretimine yönelik bir dış algı yoklamasıdır.
Türkiye son birkaç onyılda uluslararası yansımaları olan mesafeler
katetmiştir. Ekonomik göstergelerin süreklilik kazanan pozitif seyri, siyasal istikrar,
bilim, sanayi ve teknoloji alanında yaşanan gelişmeler ve bunların neticesi olarak
süredigen bir artış yakalayan büyüme rakamları, ülke içinde ortaya çıkardığı olumlu
tablo ve özgüven artışı ile birlikte, ülke dışında da Türkiye’ye yönelik genel kabulü
olumlu yönde etkilemiştir.
Katettiği mesafenin sağladığı güç ve özgüven ile kendisine dünya sahnesinde
daha fazla yer edinen Türkiye, uluslararası arenanın giderek daha aktif bir aktörü
olmaktadır. Dış politikadaki tavır, tercih ve öncelikleri ile özellikle bölgesindeki
ülkelerin dikkatini çeken Türkiye, kendisine yakın veya uzak bölgelerden pek çok
kişinin izlemeye aldığı bir ülke haline gelmiştir. Bunun bir sonucu olarak, Türkiye’ye
teveccüh eden farklı kategorilerden kişilerin sayısında önemli artış olmuş,
uluslararası basın-yayın organlarında, akademik yayınlarda ve araştırmalarda daha
fazla yer verilen Türkiye, bölgesinde krizlerle uğraşan siyasetçilerin, aydınların ve
genç nüfusun takibine takılmıştır.
Sovyetler Birliği’nin dağılması ile 90’lı yılların başından itibaren yaşanan
bölgesel hareketlilik sonucunda Asya coğrafyasında ortaya çıkan yeni Türkî
cumhuriyetler, Türkiye’ye bölgesel ve bölge ötesi işbirliği ve ittifaklarını
genişleterek, uluslararası arenadaki durağan pozisyonundan sıyrılma ve yeni bir
küresel pozisyon geliştime fırsatı doğurmuştur. Türkiye, benzer fırsatlarla Bosna
Savaşı, Azeri-Ermeni çatışması, İsrail-Filistin İhtilafı, ABD’nin Irak müdahaleleri ve
2
son olarak Arap Baharı gibi yakın coğrafyasında ortaya çıkan olağanüstü durumlar
döneminde de karşılaşmıştır. Bu dönemlerde ortaya koyduğu tavır ve sahip olduğu
toplam güç nisbetinde Türkiye çekim merkezi ve bölgesel güç olma imkanı
bulmuştur.
Esasında Türkiye, imparatorluk geçmişi, kültürel kimliği, kıtalar, bölgeler ve
medeniyet havzaları arasında tutunduğu yer dolayısıyla sahip olduğu jeostratejik ve
jeokültürel önem gibi tekelinde bulunan pek çok özellikten dolayı, bölgesel bir
merkez ve ilgi odağı olma potansiyelini sürekli bir şekilde elde tutmktadır. Bu
potansiyel, çağın gereksinimlerine uygun politikalar, yatırımlar ve düzenlemelerle
tahkim edildiğinde ülkeye hızlı bir ivme ve aynı hızda geri dönüş ve katma değer
sağlayabilmektedir.
Türkiye’nin son on yıllarda göstermiş olduğu gelişmeler uluslararası
kuruluşlara ait raporlar ve rakamlar üzerinden gözlemlenebilmektedir. Bununla
birlikte, söz konusu rapor ve rakamların bir kısmı, Türkiye’nin gelişmişlik düzeyine
ilişkin bazı çarpıklıkları da ortaya koymakta ve ülkenin bazı çok önemli sahalarda
potansiyelinin çok altında performans sergilediğini ve rakiplerinin çok gerisinde
kaldığını da göstermektedir. Bu alanlardan birisi de, bu çalışmanın üst evrenini
oluşturan uluslararası eğitimdir.
Herhangi bir ülkenin uluslararası eğitim rakamları, o ülkenin gelişmişlik
düzeyini, uluslararası güç ve saygınlığını, kültürel ve tarihsel birikimini, bilim ve
teknolojideki ilerlemesini ve o ülkeye ait uluslararası algıyı açıklıkla ortaya
koyabilmektedir. Bunun sebebi, uluslararası öğrenci hareketliliğinin oldukça seçici
bir rota takip etmesi ve motivasyon kaynaklarının hassas olmasıdır. Şöyle ki, başka
bir ülkede yükseköğrenim görmek üzere ülkesinden ayrılmaya niyetlenen
öğrencilerin en temel beklentisi daha kaliteli bir eğitim alabilmektir. Kaliteli eğitim
ise bir birikim ve ilerlemenin sonucudur ki var olduğu ülkenin gelişmişliğine işaret
eder.
Böyleyken, Türkiye’nin gelişmişlik düzeyi ile uluslararası eğitimde sahip
olduğu düzey rasındaki dikkate değer tutsarsızlık bir çelişki olarak ortaya
çıkmaktadır. Türkiye, coğrafi konumu itibariyle üç farklı kıtadan onlarca ülkeye
3
yakınlığı, Türk ve İslam coğrafyasından milyonlarca öğreciye hitap edebilen sosyo-
kültürel yapısı ve önemli gelişmeler kateden yükseköğrenim kurumlarına rağmen,
uluslararası öğrencilerin öncelik verdiği ülkeler arasında yer alamamıştır.
Türkiye, uluslararası eğitime ev sahipliği yapma konusunda ilk sistematik
iradeyi, 1990’lı yılların başında Sovyetler Birliği’nin dağılması ile ortaya çıkan Türk
cumhuriyetleriyle yakınlaşmasını artırmak ve işbirliğini geliştirmek amacıyla ortaya
koymuştur. Büyük Öğrenci Projesi olarak bilinen bu proje kapsamında, Orta Asya,
Balkanlar ve Doğu Avrupa ile Orta Doğu coğrafyasında meskun soydaş ve akraba
topluluklardan çok sayıda öğrenci yükseköğretim için Türkiye’ye gelmiştir. Büyük
Öğrenci Projesi ve hükümetler arası anlaşmalar kapsamında Türkiye uluslararası
öğrenciler için geçen otuz yıllık süre zarfında toplam 61.586 burs kontenjanı tahsis
etmiş olmasına rağmen, bu kontenjanlar çerçevesinde burslandırılan öğrenci sayısı
40. 371 olmuştur. Bunlardan ise 16. 498’inin bursu öğrencinin başarısızlığı veya keni
isteğiyle ülkesini terk etmesi sebebiyle kesilmiş olup, bugüne kadar mezun
olabilenlerin sayısı yalnızca 10.056’dır. Dahası, Türkiye, halen ev sahipliği yaptığı
yaklaşık 30.000 öğrenci ile rakibi ülkeler arasında son sıralarda bulunmaktadır. Her
1000 uluslararası öğrenciden ancak yaklaşık 30 tanesinin Türkiye’yi tercih etmesi
konunun diğer bir vahim boyutudur.
İşte bu tablo, Tükiye’nin, gerekli araştırma ve analizleri yaparak uluslararası
eğitim konusunda radikal adımlar atması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu tabloyu
Türkiye lehine değiştirmek ve Türkiye’yi hem bölgesel hem de küresel ölçekte bir
uluslararası eğitim merkezi haline getirmek amacıyla 2010 yılında çok önemli bir
adım atılmış, bünyesinde Uluslararası Öğrenciler Daire Başkanlığı’nı da
bulunduracak şekilde Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tesis
edilmiştir. Bunun yanında, Başkanlığın uluslararası öğrencilerle ilgili çalışmalarına
rehberlik edecek politikaların belirlenmesi ve belirlenen politikaların tüm yetkili
kurumlar tarafından uygulanmasını teminen Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme
Kurulu oluşturulmuştur. Bu yapısal değişimin ilk ürünü, 2012 yılı başından itibaren
aktif hale getirilen ‘Türkiye Bursları’ uygulaması olmuştur.
4
Bu çalışma, uluslararası öğrenci hareketliliği ile ülkelerin gelişmişlik düzeyi
arasındaki sıkı ilişkiden hareketle, Türkiye’nin dışarıya yansıyan resmine, özellikle
de bir yükseköğrenim merkezi olarak nasıl algılandığına, uluslararası öğrenciler
nazarından bakmaya çalışmaktadır. Çalışmanın temel amacı, 2012-2013 yılında
Türkiye Bursları kapsamında ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşmeye hak
kazanan uluslararası öğrencilerin eğitim için niçin Türkiye’yi tercih ettiklerini
bulmaya çalışmak ve öğrencileri Türkiye’ye sevk eden etmenleri tespit etmektir. Bu
şekilde, Türkiye’ye daha fazla uluslararası öğrenci çekebilmek adına Türkiye
Bursları kapsamında yapılması gereken iyileştirme ve yeniliklere ışık tutulması
planlanmaktadır.
İlk bölümde çalışmanın amacı, konusu ve sınırlılıkları belirtilecek, takip
edilen çalışma metodu ve kaynaklar ifade edilecektir. İkinci bölümde, uluslararası
öğrenci hareketliliğine ilişkin uluslararası tablo ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Üçüncü bölümde, Türkiye’nin uluslararası eğitim konusundaki tecrübesi ve mevcut
durumu ortaya onulmaya çalışılacaktır. Dördüncü bölümde, öğrencileri kendi
ülkeleri dışında uluslararası eğitime iten nedenler irdelenecektir. Beşinci bölümde,
ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşen Türkiye Burslusu uluslararası
öğrencilerin niyet mektuplarındaki Türkiye ve Türkiye’de yükseköğretim algısı
incelenecektir. Son bölümde ise görüş ve önerilere yer verilecektir.
5
2. ÇALIŞMANIN KONUSU, YÖNTEMİ VE ÖNEMİ
Türkiye sahip olduğu kültürel ve tarihsel zenginliği, büyüyen ekonomik gücü,
bölgesel ve küresel önemi ve gelişen yükseköğrenim kalitesine rağmen dünyadaki
uluslararası öğrenci sirkülasyonundan yeterince pay alamamaktadır. Son yıllarda
Türkiye’de yükseköğretimde gerçekleşen nicel ve nitel gelişmelere paralel olarak
artış gösteren uluslararası öğrenci sayısına rağmen, uluslararası öğrenci barındırma
konusundaki istatistiklerde Türkiye’nin yeri oldukça alt sıralardadır. Dünyada halen
dolaşım halinde bulunan yaklaşık dört milyon öğrenciden Türkiye’de bulunanların
sayısının 30.0001 civarında olması, durumun oldukça dikkate alınması gereken bir
boyutta olduğunu göstermektedir.
Bu durumun farkında olarak, Türkiye’nin konuyla ilgili kurumları ve
üniversiteleri tarafından birtakım düzenlemelere gidilmektedir. Bununla birlikte,
uluslararası öğrenciler için Türkiye’nin bir cazibe merkezine dönüştürülmesi, diğer
pek çok alanda yapılacak çalışmanın yanı sıra, öğrencilerin temel beklentilerinden
haberdar olmak ve Türkiye’de yükseköğretime ilişkin algılarını olumluya tahvil
edebilmekle mümkün olacaktır.
Bu araştırma, bu ihtiyaca katkı sağlamak amacındadır.
1.1 Çalışmanın Yöntemi ve Sınırlılıkları
Bu çalışma, uluslararası öğrencilerin yükseköğrenim için Türkiye’yi tercih
etme sebeplerini ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Bu çerçevede, öğrencilerin
Türkiye ve Türkiye’de yükseköğrenime dair algılarının ne yönde olduğu ve
1
2011-2012 döneminde Türkiye’de öğrenim görmekte olan toplam Uluslararası öğrenci sayısı 26.000
civarında idi. Bkz. Gür, B. S., Coşkun, İ., Özoğlu, M. (2012) Küresel Eğilimler Işığında Türkiye’de
Uluslararası Öğrenciler, SETA Yayınları, Ankara, s. 55. 2012-2013 döneminde gerçekleşen artış ile
bu rakamın 30.000 civraında olacağı tahmin edilmektedir.
6
Türkiye’yi tercihlerinde etkili olan faktörlerin neler olduğu, bu çalışmanın
cevaplamayı amaçladığı temel hususlardır.
Çalışmanın faydalanacağı temel veriler, 2012 yılında Türkiye Burslusu olarak
Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi’nde yüksek öğrenim
görmeye hak kazanan öğrencilerin Türkiye Bursları’na müracaat ederken sundukları
niyet mektupları olacaktır. Söz konusu niyet mektupları, uluslararası öğrencilerin
Türkiye Bursları’nın resmi internet adresleri olan www.turkiyeburslari.org,
www.turkiyeburslari.gov.tr ve www.turkiyescholarships.org üzerinden başvuru
yaparken, aşağıda belirtilen metinde talep edilen hususlara cevaben yazdıkları
metinlerden oluşmaktadır: “Türkiye’de planladığınız programda eğitim almak
istmenizin nedenlerini en fazla 2.000 karakter kullanarak ifade ediniz. Niyet
mektubunda; Türkiye’yi tercih nedenleriniz, seçtiğiniz bölüm ve alanla ilgili
nedenleriniz, eğitim bittikten sonraki kariyer planlarınız hakkında bilgi sunmanız
beklenmektedir.”
Öğrencilerin yukarıdaki çerçevede kaleme aldıkları niyet mektuplarında
Türkiye’yi tercih etme nedenlerini belirtirken kullandıkları ifadelerden elde edilen
veriler bu çalışmaya kaynaklık edecektir. Bu çalışmada değerlendirilecek olan niyet
mektupları, Türkiye’ye dair değindikleri temalara göre kendi içinde tasnif edilecek,
içerik analizi yoluyla bu temalar irdelenecektir.
Diğer taraftan, çalışmanın niyet mektuplarını esas almasından kanaklanan
bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Öğrenciler niyet mektuplarını yukarıda yer verilen
yönlendirme metninin sağladığı serbestlikle hazırlamış oldukları için, Türkiye
Burslarına başvuran öğrencilerin niyet mektuplarında bir standarttan bahsetmek
mümkün değildir. Her bir niyet mektubu farklı konulara ağırlık vermekte; bir kısmı
öğrencinin eğitim beklentilerini öncelerken, diğeri öğrencinin ülkesi ile Türkiye
arasındaki bağlara yoğunlaşmakta, başka bir niyet mektubu ise Türkiye’deki
yükseköğretim kalitesine uzun yer verebilmektedir. Yine, tek satırlık niyet mektubu
olduğu gibi, uzun olmasına rağmen öğrencinin Türkiye algısına dair herhangi bir
bilgiye ulaşmanın mümkün olmadığı niyet mektupları da bulunmaktadır.
7
Niyet mektuplarındaki bu standart dışı durum bu çalışmayı zorlaştıran en
önemli husus olmuştur. Niyet mektuplarının öncelikli hedefinin öğrencinin Türkiye
algısını ölçmek olmaması nedeniyle, incelenen çok sayıda mektup beklenen veriyi
sunmamıştır. Türkiye algısı ile ilgili çeşitli araştıma merkezleri tarafından yürütülen
ve dördüncü bölümde yer verilen araştırmaların Türkiye algısını ölçerken araştırma
için hazırlanmış özel soru formlarını kullanmış olmaları neticesinde elde etmiş
oldukları bilgi ve bulgular, niyet mektuplarından elde edilememektedir. Yine aynı
nedenden dolayı, niyet mektupları üzerinden öğrencilerin Türkiye algılarını
rakamlarla gösteren sağlıklı istatistiksel sonuçlar çıkarmak mümkün olamamaktadır.
Türkiye algısına dair dördüncü bölümde incelenen çalışmalarda
rastlanılabilen Türkiye hakkındaki olumsuz düşüncelerin niyet mektuplarında yer
alma ihtimalinin bulunmaması, niyet mektubunu referans alan her çalışmada
karşılaşılabilecek ve bu çalışmada da ortaya çıkmış olan önemli bir problemdir.
Niyet mektupları, doğaları gereği, muhatap aldığı yükseköğretim kurumu ve ülkeyi
olumlayan bir içeriği sahiptirler. Bu nedenle, niyet mektupları incelenirken bir miktar
şüphe ile hareket edilmesinde fayda bulunmaktadır. Bu çalışma yürütülürken, bir
taraftan metinlere dikkatle yaklaşmaya çalışılmış, diğer taraftan da niyet mektupları,
öğrencinin algısını tamamıyla yansıtma ihtimaline karşı, hem beyan hem de bir belge
olarak kabul edilmiştir.
1.1.1 Araştırma Sorusu
Bu araştıma, en genel haliyle, 2012-2013 akademik yılında Türkiye Bursları
kapsamında Boğaziçi Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi’ne yerleşen
uluslararası öğencilerin yükseköğretim çalışması için neden Türkiye’yi tercih
ettikleri sorusuna cevap aramaktadır.
2.2.2. Araştırmanın Evreni
Araştırmanın evreni 2012-2013 akademik döneminde Türkiye’de Türkiye
Burslusu olarak Boğaziçi Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde
yükseköğrenim görmeye hak kazanan uluslararası öğrencileri kapsamaktadır. Bu
kapsamda, araştırma adı geçen iki üniversiteye yerleşmeye hak kazanan toplam 144
8
öğrenciyi kapsamaktadır. Araştırma kapsamında niyet mektupları incelenen
öğrenciler 55 farklı ülkeye mensuptur. (Ülke dağılımları için bkz. Tablo 11)
2.2.3. Araştırmanın Veri Toplama Teknikleri
Araştırmanın dayandığı temel verileri, yukarıda bahsedlen 144 uluslararası
öğrencinin Türkiye Bursları’na yaptıkları başvuru esnasında online olarak
gönderdikleri niyet mektupları oluşturmaktadır. Söz konusu mektuplar,Türkiye
Bursları’nın resmi internet sitesi olan www.turkiyeburslari.org adresinden, bu
çalışma kapsamında değerlendirilmek üzere Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar
Başkanlığı’nın izniyle temin edilmiştir. Niyet mektupları dışındaki veriler
uluslararası öğrencilerle ilgili rapor, makale, kitap vs. kaynaklardan oluşmaktadır.
9
3. DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ULUSLARARASI ÖĞRENCİLER
İnsanoğlu, öğrenme tutkusu ve kendi bilgi dağarcığında olmayanları elde
etme arzusuyla insanlık tarihinin erken dönemlerinden itibaren meskun bulunduğu
coğrafyanın sınırlarını aşarak yıllarca sürebilen yolculuklara çıkmıştır. Entelektüel
bir heves ve heyecanla katlanılan bu yolculukların hedefi antik çağda Avrupa’da
Yunan akademileri idi. Sekizinci yüzyıldan itibaren İslam coğrafyasında
medreselerin görülmeye başlanması, onbirinci yüzyıl sonlarından itibaren ise Batı’da
üniversitelerin ortaya çıkmasıyla kurumsal bir yapı ve mekana kavuşan
yükseköğrenim, farklı ülke ve coğrafyalardan öğrenciler tarafından daha ulaşılabilir
olmuş, öğrencilerin sınır hareketliliğini artırmıştır.
Bu hareketlilik, küreselleşmeyle birlikte sınırların daha aşılabilir olmasına
paralel olarak daha da artmaktadır. Şu an dünya üzerinde dört milyonu aşkın
yükseköğrenim öğencisi bu uluslararası hareketliliğin bir parçasıdır.
Öğrencilerin ülkeler arasındaki bu hareketliliği gerek öğrencileri gönderen
gerekse kabul eden ülkelere çok sayıda fırsat sunmaktadır. Bu sebeple, öncelikle
gelişmiş ülkeler olmak üzere, farklı kıtalardaki pek çok ülke uluslararası öğrenciliği
teşvik etmektedir. Az gelişmiş ülkeler gelişmiş ülkelerden ihtiyaçları olan bilgi ve
tecrübeyi transfer etmek, gelişmiş ülkeler ise ihtiyaç duydukları nitelikli beyin gücü
ve insan kaynağını elde etmek yanında farklı ekonomik motivasyonlarla uluslararası
öğrencilerin hareketliliğini önemsemektedir. Öğrenciler ise kendi ülkelerinde
bulamadıkları nitelikli eğitim, nitelikli ve tatmin edici kariyer ve daha iyi bir gelecek
ümidiyle gelişmiş ülkelerde eğitim almayı tercih etmektedirler.
3.1. Niçin Uluslararası Eğitim?
Uluslararası öğrencilerin yükseköğrenim görmek istedikleri ülke tercihleri
belirli etmenlere dayanmakta, vatandaşı oldukları ülkelerin ve gitmeyi planladıkları
ülkelerin sosyokültürel ve ekonomik yapılarının benzerliği veya farklılığı öğrenci
tercihlerinde belirleyici olmaktadır. Öğrencilerde kendi ülkeleri dışında eğitim alma
10
isteği doğuran etmenler, öğrencilerin belirli bir ülkeyi veya yükseköğretim kurumunu
tercih etmelerinde belirleyici olan etmenler ise çekici etmenler olarak
nitelendirilmektedir.
Bu çerçevede, öğrencilerin arzuladıkları yükseköğretim imkanlarının kendi
ülkelerinde bulunmaması veya erişim imkanlarının kısıtlı olması ile öğrencilerin
akademik, kültürel, entelektüel ve mesleki donanımını geliştirme isteği ve sonraki
eğitim aşamasında veya iş hayatında daha iyi yerlere gelme isteği en önemli itici
etmenlerdendir.2 İtici modele göre, öğrencilerin ülkeleri tercih motivasyonları
öğrencinin vatandaşı olduğu ülkenin zenginliğine, gelişen ülkelerin dünya
ekonomisine bağlılık seviyesine ve ülkedeki eğitim fırsatlarına bağlıdır. Mazzarol ve
Soutar tarafından öğrencilerin Avustralya’yı tercih etme nedenleri üzerine yapılan bir
araştırmada bir ülkenin öğrencileri çekmesi için etkili olan etmenler şöyle
sıralanmıştır:
Öğrencilerin kendi ülkelerinde gidilecek gidilecek ülke ile ilgili genel kanı
ve bilgi seviyesi, kendi ülkelerinin gidilecek ülkeye olan coğrafi yakınlığı,
gidilecek ülkede aile veya arkadaşlarının olması ya da aile veya
arkadaşlarının daha önce orada okuması; öğrencilein aradaşlarından veya
ailesinden aldığı kişisel tavsiyeler; gidilecek ülkedeki harç, yaşam, ulaşım
maliyetleri, gidilecek ülkedeki suç oranları ve ülkenin güvenlik durumu.
Mazzarol ve Soutar, tüm bunlara ek olarak, üniversitenin kalitesinin
akademik bilinirliği, piyasa profili, verilen dersler ve programların esnekliği
ve çeşitliliği, diğer üniversitelerle yapılan karşılıklı anlaşmalar, uzaktan
eğitim, akademik kadronun genişliği ve kalitesi, yenilikçilik vizyonu, bilişim
teknolojilerinin kullanımı, mezunlarının profili, sunduğu fırsatlar ve
pazarlama çabası gibi etmenlerin, Uluslararası öğrencilerin üniversite
tercihinde etkili olduğunu belirtmiştir.”3
2 Gür ve Coşkun, Küresel Eğilimler …, s. 35.
3 Mazzarol T. ve
Soutar G. N., “Push-Pull Factors Influencing International Student Destination
Choice”, International Journal of Educational Markets, 16 (2), 2002, s. 82-90’dan aktaran Gür ve
Coşkun, Küresel Eğilimler …, s. 38.
11
Öğrencilerin ülke ve üniversite seçimlerinde belirleyici olan çekici etmenler
ise yükseköğretim kurumunun uluslararası tanınırlılığı, eğitimin niteliği, dili ve
maliyeti, gidilecek ülkenin vize şartları, öğrencilik esnasında ve mezuniyet
sonrasında çalışma olanakları şeklinde sıralanmaktadır. Ülkelerin veya
üniversitelerin yapmış olduğu tanıtım çalışmaları yanında ülkedeki burs antlaşmaları
ve hükümetler arası anlaşmalar da diğer çekici etmenler arasında belirtilmektedir.4
Uluslararası öğrencilerin ülke tercihlerinde belirleyici olan çekici etmenler
OECD’nin 2011 tarihli raporunda eğitim dili, öğrenim/yaşam maliyeti ve göç
politikaları olarak tespit edilmiştir. Rapor, eğitim dilini çekici etmenlerin en üst
sırasına koymaktadır.5 Nitekim eğitim dili İngilizce olan ülkelerin ve yükseköğrenim
kurumlarının uluslararası öğrenciler tarafından en fazla tercih edilen ülkeler arasında
olması OECD’nin raporunu doğrulamaktadır.
Türkiye’de yükseköğrenim görmekte olan burslu uluslararası öğrencilerin
Türkiye’den beklentileri konusunda Olgun Gündüz tarafından hazırlanan bir çalışma,
öğrencilerin Türkiye’yi tercihlerinde etkili olan etkenlere ışık tutmaktadır. Gündüz,
çalşmasında, öğrencilerin Türkiye’de eğitim görme hedefleri ve beklentilerini,
Türkiye’yi çekici kılan faktörlerin neler olduğunu, Türkiye’den alacakları eğitimin
kendilerine sağlayacağı avantajları, Türkiye’ye gelmeden önceki beklentileri ile
geldikten sonraki beklentilerde farklılaşma olup olmadığını görmeye çalışmıştır.
Gündüz çalışmasında, görüşme yaptığı öğrencileri geldikleri bölgelere göre ayırarak
bölgesel beklentileri görmeye çalışmıştır.
Gündüz’ün elde ettiği verilere göre, Türkiye’ye Orta Asya ülkelerinden gelen
öğrencileri Türkiye’ye yönlendiren itici güçler Türk okulu mezunu olmak,
Türkiye’deki eğitimin kalitesi, kültürel ve dini yakınlık ile güçlü Türkiye algısı
olmuştur. Balkanlar ve Orta Avrupa ülkelerinden gelen öğrencilerin Türkiye
tercihlerindeki etken unsurlar anadilde eğitim şansı, Osmanlı geçmişi algısı (ortak
tarih faktörü), Türk şirketlerinin önemli hale gelmesi ve tanıdık tavsiyesi olmuştur.
Ortadoğu ülkelerinden gelen öğrenciler ise ülkelerinin içinde bulunduğu siyasi
4 Gür ve Coşkun, Küresel Eğilimler …, s. 36.
5 Education at a Glance 2011: OECD Indicators, http://www.oecd.org/edu/eag2011.htm
12
istikrarsızlık, dini ve kültürel benzerlik, İngilizce eğitim görme beklentisi ile Türk
kanalları ve dizilerini, yükseköğretimde Türkiye tercihleri için belirleyici etkenlser
olarak belirtmişlerdir. Afrika’dan gelen öğrenciler için yönlendirici etkenler ise
akademik kariyer imkanı, İngilizce ve Fransızca eğitim görme beklentisi ile kendi
ülkelerinin yönlendirmesi olarak bildirmişlerdir.6
Uluslararası öğrenci hareketliliğinde son birkaç on yılda önemli gelişmeler
gözlemlenmekle birlikte, ülkelerin bu hareketlilikten etkilenme oranları arasında
büyük farklılıklar gözlemlenmektedir. Bir sonraki bölümde bu farklılıkları belirleyen
etmenleri incelemeden önce, Dünya’da ve Türkiye’de uluslararası öğrencilere ilişkin
gene seyri ve temel verileri incelemek faydalı olacaktır.
3.2. Uluslararası Öğrencilerle İlgili Genel Veriler
Dünyadaki uluslararası öğrenci hareketliliği hakkında en bütüncül veriler
OECD ve UNESCO tarafından hazırlanan yıllık raporlarda yer almaktadır. Adı geçen
kurumlar, uluslararası öğrencileri gönderen ve kabul eden ülkelere ilişkin sundukları
istatistiklerle, ülkelerin yükseköğretim kalitesi ve beklentisinin profilini çıkarma
imkanı da sunmaktadır. En güncel kaynak olması sebebiyle bu çalışmada OECD’nin
2012 yılında yayınladığı 2010 yılına ilişkin veriler kullanılacaktır.7
OECD’nin 2012 raporuna göre 2010 yılı itibariyle kendi ülkesi dışında
yükseköğrenim gören uluslararası öğrencilerin sayısı 4,1 milyondur. Son yıllarda
yaşanan hızlı artış dikkate alındığında bugün için bu sayının dört buçuk milyon
civarında olduğunu tahmin etmek zor olmayacaktır. Aşağıdaki tablolardan rahatlıkla
izlenebileceği gibi, bu öğrencilerden büyük bir kısmının güzergahı Doğu’dan
Batı’ya; Asya ve Afrika ve Güney Amerika’dan Avrupa ve Kuzey Amerika’ya, ve
bir istisna olarak Avustralya’ya doğrudur.
OECD’nin 2012 raporunda göze en çok çarpan rakamlardan birisi,
uluslararası öğrencilerin % 52’sini Asyalı öğrenciler oluşturmasıdır. Bu öğrencilerin
6
Gündüz, Uluslararası Burslu Öğrencilerin…, s. 60-66. 7 Uluslararası öğrenci hareketliliğine ilişkin çok sayıda tablo için bkz. Education at a Glance 2012:
OECD Indicators, http://www.oecd.org/edu/eag2012.htm.
13
büyük bir kısmının Çin, Hindistan ve Kore gibi ekonomisi büyük atılım yapan ülke
vatandaşları olduğunu vurgulamak gerekecektir. Çin yalnız başına beş yüz binden
fazla uluslararası öğrencinin ülkesi olarak öğrenci gönderen ülkeler listesinin en üst
sırasında yer almaktadır.
Tablo. 1 Ülkelerin göndermiş olduğu uluslararası öğrenci sayısı ve oranları.
ÜLKE YURTDIŞINDA EĞİTİM
ALAN ÖĞRENCİ SAYISI ORAN (%)
ÇİN 510.314 15,15
HİNDİSTAN 195.107 5,79
GÜNEY KORE 125.165 3,71
ALMANYA 91.928 2,73
MALEZYA 53.121 1,58
TÜRKİYE 47.275 1,40
RUSYA 46.964 1,39
KAZAKİSTAN 46.142 1,37
JAPONYA 44.768 1,33
FAS 42.009 1,25
Kaynak: UNESCO, Global Education Digest, 2011.
Referans yılı: 2009
Uluslararası öğrenci hareketliliği, yukarıda temas edildiği üzere, doğası
gereği, az gelimiş ülkelerden çok gelişmiş ülkelere yönelik olmaktadır. Bu
kapsamda, OECD’nin 2012 istatistiklerine göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
sayı bakımından en fazla uluslararası öğrenciyi üniversitelerinde bulunduran ülke
konumundadır (%16.6). II. Dünya Savaşı sonrasında ABD’de hızla artan
üniversiteleşme oranı, yükseköğretimde yoğun bir uluslararasılaşmayı da beraberinde
getirmiştir. Öyle ki, bazı ABD üniversitelerinde lisansüstü programlarda uluslararası
öğrencilerin sayısının yerli öğrencilerin sayısından daha fazla olduğu
14
görülebilmektedir.8
Uluslararası öğrenciler yükseköğrenim için ABD’den sonra
sırasıyla İngiltere (%13), Avustralya (%6.6), Almanya (%6.4) ve Fransa (%6.3)’yı
tercih etmektedirler. Uluslararası öğrencilerin yaklaşık yarısının bu beş ülkede eğitim
görmekte olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 2. Uluslararası Öğrencilerin Ülke Tercihleri Tablosu
Üniversitelerindeki
Uluslararası Öğrenci
Sayısı
ORAN (%)
Dünya 3.369.242
ABD 660.581 % 19,61
İngiltere 368.968 % 10,95
Avustralya 257.637 % 7,65
Fransa 249.143 % 7,39
Almanya 197.895 % 5,87
Rusya 136.791 % 4,06
Türkiye 25.869 % 0,70
Kaynak: UNESCO, Global Education Digest, 2011.
Referans yılı: 2009
Ülkelerin uluslararası öğrenci kabul etme oranlarıyla ilgili OECD tarafından
tespit edilen yüzdeler ise aşağıdaki gibidir.
8 Aslanbeigui ve Montecinos’un ABD’de ekonomi alanında doktora yapan öğrenciler üzerinden
yaptıkları araştırma sonucuna göre 1972’de % 20.5 olan uluslararası öğrenci oranı 1988’de % 43’e,
1996’da ise % 52’ye yükselmiştir. Bkz. Nahid Aslanbeigui and Verónica Montecinos, “Foreign
Students in U.S. Doctoral Programs”, The Journal of Economic Perspectives, c. 12, no. 3 (Yaz,
1998), s.171.
15
Şekil 1: Gidilen Ülkeye Göre Uluslararası Öğrenci Dağılımı (2010)
Kaynak: OECD, Education at a Glance 2012
Referans yılı: 2010
ABD Uluslararası öğrencilere ev sahipliği yapan ülkeler arasında birinci
olmakla birlikte, kıta olarak ilk sırada Avrupa gelmektedir. Avrupa, % 41’lik oran ile
mevcut uluslararası öğrencilerin en fazla yükseköğrenim gördükleri kıtadır. ABD ve
Kanada’yı içine alan Kuzey Amerika ise % 21’lik pay ile ikinci sıradadır. Diğer
taraftan, Latin Amerika, Karayipler, Okyanusya ve Asya uluslararası öğrencilere ev
sahipliği konusunda en hızlı yükselme gösteren bölgelerdir.9
ABD’de üniversitelerin yaygınlaşmasıyla oldukça ilişkili olarak, 1970’lerden
itibaren, kendi ülke sınırlarını aşarak uluslararası eğitim alan öğrenci sayısının
oldukça arttığı görülmektedir. Öyle ki, OECD tarafından hazırlanan aşağıdaki
şekilde belirtildiği gibi, dünya üzerindeki uluslararası öğrenci sayısı 1975 yılında 0,8
9
Polat, Cengiz, Türkiye’de Uluslararası Öğrencilerle İlgili Faaliyet Gösteren Sivil Toplum
Kuruluşlarının Yönetsel ve Örgütsel Analizi, yayınlanmamış uzmanlık tezi, Ankara, 2012, s. 23.
16
milyon iken 2000 yılında 2 milyona ulaşmıştır. Uluslararası öğrenci
hareketliliğindeki asıl tırmanış ise 21. yüzyıl ile birlikte gelmiştir. Yüzyılın başında
iki milyon olan toplam öğrenci sayısı, yıllık % 7,1’lik bir büyüme hızı ile 2010
yılında 4.1 milyona ulaşmıştır.
Şekil 1. Uluslararası öğrenci sayısındaki artışın yıllara göre dağılımı.
Kaynak: OECD, Education at a Glance 2012
Referans yılı: 2010
Uluslararası öğrenci hareketliliğinin eğitim ve uluslararası boyutu yanında,
ekonomik boyutu da dikkate alınması gereken bir husustur. Ülkeleri dışına çıkan
öğrenciler, ödedikleri öğrenim ücreti, konaklama, seyahat ve gündelik harcamaları
ile yükseköğrenim gördükleri ülke ekonomilerine önemli katkı sağlamaktadırlar.
Öyle ki, ABD, İngiltere, Avustralya, Kanada ve Yeni Zelenda gibi dışarıdan yüksek
oranlarda öğrenci kabul eden ülkelerde uluslararası eğitim sektörü ihracat
kapsamında en fazla ekonomik getiri sağlayan ilk beş sektör arasında yer
almaktadır.10
Hakikaten, her bir uluslararası öğrencinin mezuniyete kadar toplam
eğitim maliyetinin ortalama 40.000 dolar olduğunu varsayan uluslararası ölçekler
dikkate alındığında, 2010 yılında 4.1 milyon olan uluslararası öğrenci sayının 164
milyar dolarlık bir sektör oluşturduğu görülmektedir. Aşağıdaki tabloda yer alan
10
Gür ve Coşkun, Küresel Eğilimler …, s. 33.
19750.8m
19801.1m
19851.1m
19901.3m
19951.7m
20002.1m
20053.0m
20104.1m
Şekil 1. Uluslararası öğrenci sayısındakı artışGrowth in internationalisation of tertiary education (1975-2010, in millions)
Data on foreign enrolment worldwide comes from both the OECD and the UNESCO Institute for Statistics (UIS). UIS provided the data on all countries for 1975-95 and most of the non-OECD countries for 2000, 2005 and 2010. The OECD provided the data on OECD countries and the other non-OECD economies in 2000 and 2010. Both sources use similar definitions, thus making their combination possible. Missing data were imputed with the
closest data reports to ensure that breaks in data coverage do not result in breaks in time series.
Kaynak: OECD and UNESCO Institute for Statistics.
17
rakamlar, bu sektörden en fazla pay alan ülkelerin aldıkları pay oranlarını ve tahmini
miktarları göstermektedir.
Tablo 3: Uluslararası Öğrencilerin Ulusal Yüksek Öğrenimdeki Payı
Uluslararası Öğrencilerin
Ulusal Yüksek
Öğrenimdeki Payı
Ekonomik Katkı
ABD % 3,5 20 Milyar Dolar
İngiltere % 15,3 8,5 Milyar Pound
Avustralya % 21,5 16 Milyar Dolar
Kanada % 5,3 6,5 Milyar Dolar
Yeni Zelanda % 14,6 2,1 Milyar Dolar
Türkiye % 0,8 100 Milyon Dolar
(Yaklaşık)
Kaynak: UNESCO, Global Education Digest, 2011.
Referans yılı: 2009
Bu hareketliliğin söz konusu öğrencilere ilişkin ev sahibi ülke yöneticileri ve
halkları nezdindeki algılarını değiştirmekte olduğu gözlemlenmektedir. Birkaç on yıl
öncesine kadar söz konusu öğrenciler ‘yabancı öğrenci’ olarak anılmakta iken,
öğrencilerin ev sahibi ülkelerin uluslararası etkinliğine ve kamu diplomasisine
yaptığı olumlu etkiler, ülkedeki bilimsel çalışmalara sundukları destekler11
ve ülke
ekonomisine kazandırdıkları dikkate değer miktarlar karşısında bu öğrencilere
yönelik perspektif de olumlu yönde değişime uğramıştır. Bu çerçevede, bahse konu
öğrencilerin sahip olduğu potansiyele ilişkin farkındalık geliştikçe kendilerini
11
Uluslararası öğrencilerin ABD’ye katkıları konusunda çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Bunlardan
birisi için bkz. C. M. Gempesaw ve G. J. Elterich “The Importance of International Students in the
Academic Market for Agricultural Economists (Tarım İktisatçıları Akademik Pazarında Uluslararası
Öğrencilerin Önemi)”, American Journal of Agricultural Economics, c. 71, No. 2 (Mayıs, 1989), s.
275-279; William Z. Nasri “International Students, What Do We Owe Them: A Teacher’s Reflections
(Uluslararası Öğrenciler, Onlara Neler Borçluyuz: Bir Öğretmenin Gözlemleri)”, Journal of
Education for Library and Information Science, c. 34, no. 1 (Kış, 1993), s. 75-78
18
tanımlamak için kullanılan ‘yabancı öğenci’ kavramının ‘uluslararası öğrenci’
kavramı ile değiştirilmekte olduğu gözlemlenmektedir.12
Türkiye’de de uluslararası öğrenciler resmi kurumlarca ‘yabancı öğrenci’
olarak tanımlanmakta iken, devlet bürokrasisinde artan farkındalık neticesinde
Yabancı Öğrenciler Değerlendirme Kurulu kararıyla, 2012 yılı başından itibaren
“uluslararası öğrenci” tabiri benimsenmiştir. Anılan kararla, adı geçen kurulun ismi
de Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu olarak değiştirilmiştir.
3.3. Türkiye’de Uluslararası Öğrenciler
Türkiye, bugün itibariyle her ne kadar uluslararası öğrenci barındırma
bakımından oldukça düşük bir profile sahip olsa da, uluslararası yükseköğretim
konusunda önemli bir tarihsel arka plana sahiptir bu da Osmanlı tecrübesidir. Bu
tecübeye ilişkin bilgilerimiz yüzeysel olmanın ötesine gidememekte ve günyüzüne
çıkarılmaya muhtaç bir şekilde arşivlerde beklemekte ise de Osmanlı tecrübesine
ilişkin mevcut veriler bir nebze de olsa yol göstermektedir. Bugün
yükseköğrenimlerini Türkiye’de tamamlamak isteyen öğrencilerin bu tercihlerinde
ortak geçmişin izlerini görmek Osmanlı etkisini önemli kılmaktadır.
Yönetimi altında bulunan toprakların büyüklüğü sebebiyle esasında Osmanlı
İmparatorluğu içindeki öğrenci hareketliliğini uluslararası öğrenci hareketliliği
şeklinde görebilmek mümkündür. Örneğin, 18. yüzyılda Medine, Şam, Kahire,
Trablus, İşkodra, Bosna, Kırım, Kazan, Bakü, Bağdat gibi bugün birbirinden oldukça
farklı coğrafyalarda ve farklı ülke sınırları içinde bulunan şehirlerden ayrılarak
İstanbul’da veya İmparatorluğun başka bir şehrinde yükseköğrenim görmeye gelen
bir öğrencinin durumu, elbette bugünün ulus devletleri içinde şehir değiştirenlerin
durumu gibi olağan ve zahmetsiz değildi. Bu öğrenciler, eğitimleri sonrasında
İmparatorluk merkezinde gelişen kültür ve düşüncenin çevreye yayılmasında önemli
roller üstlenmekteydiler.
12
Bilimsel makale ve tez tarama motorları olan www.jstor.com ve www.proquest.com adresleri
vasıtasıyla uluslararası dergilerde yayınlanan İngilizce bilimsel makaleler ve ABD’de tamamlanan
yüksek lisans ve doktora tezleri üzerinde yapılan yüzeysel bir inceleme yabancı öğrenci (foreign
sudents) kavramının yakın tarihli yayınlarda daha az kullanıldığı, uluslarararası öğrenci kavramının
daha çok tercih edildiğini göstermektedir.
19
Osmanlı İmparatorluğu’nun klasik ve klasik sonrası döneminde kabul ettiği
uluslararası öğrenciler, genellikle Osmanlı toprakları dışındaki İslam ülkelerinde
yaşayıp Osmanlı medreselerinde eğitim almak isteyen Müslümanlardan
oluşmaktadır. Bunlar hakkında bilgi edinebileceğimiz müstakil bir çalışmaya
rastlanmamakla birlikte, sayılarının Osmanlı’nın on dokuzuncu yüzyılda kabul ettiği
öğrencilere oranla oldukça az olduğu anlaşılmaktadır. Bu çerçevede, Doğu Avrupa,
Kafkasya ve Orta Asya gibi bölgelerden çok sayıda öğrencinin Mekke ve Medine
gibi şehirlerde İslami bilimler üzerine eğitim aldıklarına Osmanlı arşiv belgelerinde
rastlanmaktadır. Rusyalı Müslüman öğrenciler tarafından Mekke’de bir cemiyet tesis
edilmiş olması, İmparatorluk içindeki uluslararası öğrenci hareketliliğinin boyutları
hakkında fikir vermektedir. 13
İmparatorlukta uluslararası öğrenci hareketliliğinin ivme kazanması,
birbiriyle ilişkisiz iki temel unsurla bağlantılıdır: Bunlardan ilki imparatorluk
topraklarının daralmasıdır. On yedinci yüzyıl sonlarından itibaren yaşanan toprak
kayıpları akabinde İmparatorluk sınırları dışında kalan özellikle Müslüman unsurlar,
Osmanlı ile bağlarını sürdürebilmek amacıyla öncelikle İstanbul olmak üzere
İmparatorluğun ilim merkezlerine öğrenci göndermişledir. İmparatorluğun da bu
öğrenci hareketliliğini teşvik ettiği ve gelenlere gerekli kolaylığı gösterdiği arşiv
belgelerinden anlaşılmaktadır. Bu kapsamdaki öğrenci hareketliliği, Osmanlı devlet
adamlarının imparatorluk sorumluluklarını terk edemediklerini ve yeni sınırlar
dışında kalanlardan vazgeçemediklerini göstermekteyken, geride kalanların da
İmparatorluğa olan bağlılıklarını göstermektedir.
Uluslararası öğrencileri İmparatorluğa sevk eden ikinci temel unsur ise on
sekiz ve on dokuzuncu yüzyılda Osmanlı yükseköğretiminde yaşanan gelişmelerdir.
Osmanı ordusunun modernleşme ihtiyacı neticesinde askeri okulların kurulması ile
önemli gelişme gösteren yükseköğrenim süreci, Mekteb-i Mülkiye, Mekteb-i Tıbbiye
ve Mekteb-i Hukuk gibi üst seviyede eğitim veren okulların açılması yanında Dar’ül-
Fünun’un kurulmasıyla önemli mesafe katetmiştir. Bu okullar, İmparatorluk içindeki
13 Bkz. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), MF.MKT. 1037/23
20
öğrenciler gibi dışındaki öğrenciler tarafından da ilgiyle karşılanmışlardır. Dahası,
erken dönemlerde olduğu gibi yalnızca Müslümanlar değil, gayrimüslim uluslararası
öğrencilerin de bu okullara başvuru yaptıkları bilinmektedir. (Bkz Ek 1)
Osmanlı sınırları dışından gelerek Osmanlı yükseköğretim kurumlarında
eğitim gören öğrencilerin gerek İmparatorluk zamanında gerekse Cumhuriyet
döneminde Anadolu ile bulundukları bölgeler arasındaki irtibatı sürdürmede önemli
kanallar oldukları görülmektedir. Yine İmparatoruğun son döneminde öğrenciler
arasında oldukça yaygınlaşan milliyet, hürriyet, müsavat, terakki, vatan, hakimiyet-i
milliye, meşrutiyet gibi düşünceler öğrenciler üzerinde de etkili olmuştur. Nitekim
Osmanlı imparatorluğu dağıldıktan sonra yerine kurulan yeni devletlerin idarecileri
ve fikir adamlarından bir kısmının, ulus inşa etme fikri ve tecrübesini İstanbul’da
yükseköğrenim gördükleri dönemde Yeni Osmanlılar ve Jön Türk hareketlerinin
etkisinde edindiği bilinmektedir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra Osmanlı coğrafyasındaki
öğrenci hareketliliğinin büyük oranda kesintiye uğradığı görülmektedir. En azından,
Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde kalan yükseköğretim kurumları, Osmanlı
dönemindeki çok uluslu profilini kaybetmiştir. Bunun sebeplerini Osmanlı bakiyesi
topraklarda ortaya çıkan yeni sınırlar, devletler arasındaki ihtilaflar, resmi dillerin
farklılaşması ve Türkiye’den alınan diplomanın Osmanlı dönemindeki önemini
kaybetmiş olması şeklinde sıralamak mümkündür.
Bununla birlikte, özellikle Türkiye sınırları dışında kalan Türk topluluklar,
yükseköğretim için Türkiye’ye yönelmişlerdir. Bu kapsamda özellikle Yunanistan,
Bulgaristan, Kosova, Makedonya, Suriye ve Irak sınırları içinde yaşayan Türk
öğrencilerden yükseköğretimlerini Türkiye’de sürdürenlerin olduğu görülmektedir.
Yine, bunlar dışında Osmanlı bakiyesi ülkelerden farklı topluluklara mensup
öğrencilerin Türkiye’de yükseköğrenime devam ettiklerine rastlanmaktadır. Bu
öğrencilere ilişkin düzenli kayıtlara rastlanmamakla birlikte Cumhuriyet Arşivlerinde
muhtelif kayıtlar bulunmaktadır.14
Bu öğrencilerin seçimlerinin belirli bir esasa bağlı
14
Cumhuriyet arşivinde yer alan konuyla ilgili belgeler, öğrencilere ilişkin farklı hususlara işaret eden
ve kendi içinde bir bütünlüğü olmayan belgelerdir. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (BCA), Fon
21
olmayıp siyasi mülahazalarla belirli bir sayı ve takvime bağlı kalmaksızın yapıldığı
anlaşılmaktadır.
1950li yıllarda hükümetlerarası ikili anlaşmalar yoluyla burslu uluslararası
öğrenci hareketliliğinde bir artış gözlemlenmekle birlikte, uluslararası öğrenci kabulü
sistematik bir politika olarak ilk kez 1992 yılında karşımıza çıkmaktadır. Sovyet
Rusya’nın dağılmasıyla bağımsızlıklarını ilan eden Türkî cumhuriyetlerle ilişkilere
uzun vadeli bir altyapı hazırlamak siyasetiyle dönemin Cumhurbaşkanı Turgut
Özal’ın teşvikiyle Büyük Öğrenci Projesi geliştirilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı
uhdesinde yürütülen projenin temel hedefleri; Türk cumhuriyetlerinin ve
topluluklarının yetişmiş insan gücü ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak,
Türk Dünyası ile kalıcı dostluk temelleri atacak Türkiye dostu genç bir nesil
yetiştirmek, Türkçeyi öğretmek ve Türk kültürünü tanıtmak, Türk dünyasının bir
araya gelmesini sağlamak olarak belirlenmiştir.15
Projenin muhatap kitlesi olarak
yalnızca Türk cumhuriyetleri ve toplulukları zikredilmesine rağmen, projenin
Boşnaklar gibi Türk olmayan toplulukları da kapsadığı bilinmektedir.
1992 yılında uygulamaya konulan proje çerçevesinde 2012 yılına kadar
toplam 43.934 burs kontenjanı sağlanmıştır. Ancak, aşağıdaki tabloda görüldüğü
gibi, tahsis edilen kontenjanın yaklaşık dörtte biri boş kalmıştır. Gelen öğrencilerin
de yarıdan fazlasının bursu farklı sebeplerle kesilmiştir. Nihai durumda, Büyük
Öğrenci Projesi kapsamında Türkiye’den mezun olan uluslararası öğrenci sayısı on
binin altında kalmıştır.
Tablo 4: Rakamlarla Büyük Öğrenci Projesi
Toplam
kontenjan
Gelen
öğrenci
sayısı
Bursu
kesilen
öğrenci
sayısı
Mezun
sayısı
Devam eden
öğrenci
sayısı
43.934 31.533 15.909 9.462 6.162
Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 82.1.5., Sayı: 79642, Dosya: 1-848; Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer
No: 40.75..2., Dosya: 142-48, Sayı: 15163
15 Gündüz, Olgun, Uluslararası Burslu Öğrencilerin Türkiye’de Eğitim Görme Beklentileri ve Kariyer
Hedefleri, yayınlanmamış uzmanlık tezi, Ankara, 2012, s. 23.
22
Kaynak: YTB
Referans yılı: 2012
Büyük Öğrenci Projesi ile birlikte hükümetler arasında imzalanan antlaşmalar
çerçevesinde de çok sayıda uluslararası öğrenciye Türkiye’de yükseköğrenim bursu
tahsis edilmiştir. Ancak, bu bursların önemli bir miktarı, kısa süreli Türkçe yaz
okulları ve araştırma burslarından oluşmaktadır.
Tablo 5. Rakamlarla hükümet (ler arası anlaşma) bursları
Toplam
kontenjan
Gelen
öğrenci
sayısı
Bursu
kesilen
öğrenci
sayısı
Mezun sayısı
Devam eden
öğrenci sayısı
Kısa
süreli
burslar
Lisans /
lisansüs
tü
17.652 8.838 589 3.894 594 3.761
Kaynak: YTB
Referans yılı: 2012
Büyük Öğrenci Projesi ve hükümetler arası antlaşmalar çerçevesinde gelen
öğrencilere ait rakamlar ise şöyledir:
Tablo 6:Türkiye’ye Gelen Uluslararası Öğrenciler Tablosu
Burs Adı Toplam
kontenjan
Gelen
öğrenci
sayısı
Bursu
kesilen
öğrenci
sayısı
Mezun sayısı Devam eden
öğrenci sayısı Kısa süreli
burslar
Lisans /
lisansüstü
Devlet
bursu
43.934 31.533 15.909 - 9.462 6.162
Hükümet ve
bakanlık
bursu
17.652 8.838 589 3.894 594 3.761
Toplam 61.586 40.371 16.498 3.894 10.056 9.923
Kaynak: YTB
Referans yılı: 2012
23
Yukarıda yer alan tablolar, Türkiye’nin uluslararası öğrencilere evsahipliği
yapma bakımından iyi bir karneye sahip olmadığını açıkça göstermektedir. Esasında,
bu tablolarda ortaya çıkan manzara, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından projenin
geldiği noktayı ve projenin yukarıda değinilen hedefleri ile ne kadar paralel gittiğini
tespit etmek amacıyla 2008 yılında yapılan bir araştırmanın raporuna da yansımıştır.
Büyük Öğrenci Projesinin Değerlendirilmesi (1992-2008) başlıklı rapor, proje
kapsamında 16 yılda 27.112 uluslararası öğrencinin burslandırılmasına rağmen
bunların yalnızca 7.464’ünün mezun olduğunu belirtiken söz konusu öğrenciler için
yapılan harcamayı 130 milyon Amerikan Doları olarak göstermektedir. Rapor,
ayrıca, Büyük Öğrenci Projesi’nin değişen şartlar ve rakip programlar karşısında
kendisini ihtiyaçlara cevap verecek şekilde yenileyememesinden dolayı cazibesini
kaybettiğini, stratejik bir vizyona eklemlenmeden başarı sağlamasının zor olduğunu
belirtmektedir.16
Türkiye’nin uluslararası öğrencilere ilişkin politika ve uygulamaları hakkında
yukarıda zikredilen raporda belirtilen iyileştirme ve stratejik vizyon geliştirme
ihtiyacı, 2010 yılında 5978 sayılı kanunla oluşturulan Yurtdışı Türkler ve Akraba
Topluluklar Başkanlığı (YTB)’nın ve söz konusu Başkanlık tarafından sekreteryası
yürütülen Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu’nun temel görev
alanlarından olacaktır.
3.4. YTB ve Türkiye Bursları
Türkiye, 2000li yılların başından itibaren dış ilişkilerde daha aktif bir politika
vizyonu geliştirerek bölgesel ve küresel anlamda varlığını daha fazla hissettirmesiyle
birlikte, dış politikanın yeni araçlara ihtiyacı olduğu da ortaya çıkmıştır. Tükiye’nin
artan uluslararası etkinliği ve az gelişmiş ülke ve toplulukların taleplerine karşı
yükselen duyarlılığı, yeni kurumsal yapılar ortaya çıkarmıştır. Bu çerçevede, Türk
İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı çalışmalarına ivme kazandırılmasının yanı
sıra; Türk dilini, tarihini, kültürünü ve sanatını tanıtmak; bununla ilgili bilgi ve
belgeleri dünyanın istifadesine sunmak; Türk dili, kültürü ve sanatı alanlarında
eğitim almak isteyenlere yurt dışında hizmet vermek; Türkiye’nin diğer ülkeler ile
16
Gündüz, Uluslararası Burslu Öğrencilerin… ,s. 24
24
kültürel alışverişini artırıp dostluğunu geliştirmek amacıyla17
2007 yılında Yunus
Emre Vakfı ve Enstitüsü; kamu diplomasisi alanında yürütülecek çalışmalar ile
stratejik iletişim ve tanıtım faaliyetleri konusunda kamu kurum ve kuruluşları ile sivil
toplum örgütleri arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak amacıyla18
2010
yılında Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü teşkil edilmiştir. Yine, bu çerçevede,
yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızla ilgili çalışmalar yapmak ve sorunlarına
çözüm üretmek; soydaş ve akraba topluluklar ile sosyal, kültürel ve ekonomik
ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla bu topluluklara yönelik faaliyetler yürütmek;
Avrupa Birliği çerçevesinde yürütülen projeler ile Yükseköğretim Kurulu ve
üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarınca ülkemizde eğitim
görmesi uygun görülenlerle, uluslararası anlaşmalar çerçevesinde ülkemize gelen
öğrencilerin, ülkemizdeki eğitim süreçlerinin başarılı bir şekilde sonuçlandırılması
için her türlü esası belirleyerek, ilgili kurumlar arasındaki koordinasyonu sağlamak
amacıyla19
2010 yılında Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı
kurulmuştur.
Yukarıda zikredilen kanun ifadesinden de anlaşılacağı üzere, Yurtdışı Türkler
ve Akraba Topluluklar Başkanlığı kuruluş amaçlarından birisi de, Türkiye tarafından
burslandırılan uluslararası öğrencilerle ilgili çalışmalar yapmaktır. Türkiye’nin
Büyük Öğrenci Projesi uygulamasında karşılaştığı en önemli sorunlardan biri olan
kurumlar arası koordinasyon sorununu çözmek amacıyla, Başkanlığın kuruluş
kanunu ile sekreteryası Başkanlık tarafından yürütülmek üzere, Uluslararası
Öğrenciler Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur. Kurulun görevleri şöyledir:
a) Kurul; Başbakanın veya ilgili Bakanın başkanlığında, Başkan, Dışişleri,
İçişleri, Maliye ve Milli Eğitim Bakanlıkları ile Diyanet İşleri
Başkanlığının en az Genel Müdür düzeyindeki temsilcileri, Türk İşbirliği
ve Koordinasyon Ajansı Başkanı, Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürü
ve Yükseköğretim Kurulu tarafından görevlendirilecek iki kurul üyesi ve
konu ile ilgili çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşu veya kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşu temsilcilerinden her yıl Başbakan veya ilgili
Bakan tarafından seçilen kişiler ve Başbakan veya ilgili Bakan tarafından
17
http://yunusemreenstitusu.org/
18 http://kdk.gov.tr/kurumsal/kdk-genelgesi/5
19http://www.ytb.gov.tr/Files/Document/5978Sayili-Yurtdisi-Turkler-ve-Akraba-Topluluklar-
Baskanligi-Teskilat-ve-Gorevleri-Hakkinda-Kanun.pdf
25
uygun görülecek diğer yetkililerin katılımıyla oluşur. İlgili birimler Kurul
tarafından alınan kararları uygulamakla yükümlüdürler. Başbakan veya
ilgili Bakan, Kurul üyeleri veya temsilcilerinin katılımı ile ihtisas kurulları
ve çalışma grupları oluşturabilir.
b) Kurul, Avrupa Birliği çerçevesinde yürütülen projeler ile
Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve
kuruluşlarınca ülkemizde eğitim görmesi uygun görülenlerle, uluslararası
anlaşmalar çerçevesinde ülkemize gelen öğrencilerin, ülkemizdeki eğitim
süreçlerinin başarılı bir şekilde sonuçlandırılması için her türlü esası
belirleyerek, ilgili kurumlar arasında koordinasyonu sağlar.
c) Kurulun görevleri şunlardır:
1) Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler aracılığıyla öğrenim görmek
üzere getirilen yabancı öğrenciler hariç olmak kaydıyla, kamu kurum ve
kuruluşlarınca temel eğitim giderleri karşılanmak suretiyle öğrenim
görmek üzere Türkiye’ye gelecek olan ve Türkiye’de öğrenim gören
öğrencilere ilişkin genel politikaları belirlemek.
2) Uluslararası öğrenci stratejisini ülkemiz menfaatleri çerçevesinde
belirlemek.
3) Türkiye’de öğrenim gören öğrenciler için sağlanacak eğitim, öğretim ve
sosyal amaçlı rehberlik hizmetlerinin ilkelerini belirlemek.
4) Yükseköğretim Kurulunun önerilerini dikkate alarak Yükseköğretim
Kurulu ve üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarınca
temel eğitim giderleri karşılanmak suretiyle yükseköğretim kurumlarına
alınacak öğrenci kontenjanlarını ve seçim esaslarına ilişkin ilkeleri
belirlemek.
5) Türkçe öğrenmek için kurslara katılmak üzere Türkiye’ye gelecek
öğrencilere ilişkin esasları belirlemek.
6) Öğrencilere ilişkin uygulamaları değerlendirerek ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarını bilgilendirmek.
7) Kamu kurum ve kuruluşlarına ait yurtdışındaki eğitim-öğretim
kuruluşlarının faaliyetlerinin hedeflenen başarıya ulaşabilmesi için,
yaşadıkları sorunları kurumlar nezdinde takip etmek ve çalışma sonuçlarını
analiz ederek değerlendirmek.
8) Ulusal ve uluslararası şartlara göre, burs verilecek öğrenci sayısını, burs
miktarını, barınma, iaşe ve diğer ödemeler ile ülkemizdeki genel
uygulamalar dikkate alınarak tedavi giderlerine ilişkin esasları
belirlemek.20
Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu ile birlikte, Kurul tarafından
alınan kararların realize edilmesini ve takibini sağlamak amacıyla Başkanlık
bünyesinde Uluslararası Öğrenciler Daire Başkanlığı kurulmuş olup görevleri
aşağıda belirtilmiştir.
20
http://www.ytb.gov.tr/Files/Document/5978Sayili-Yurtdisi-Turkler-ve-Akraba-Topluluklar-
Baskanligi-Teskilat-ve-Gorevleri-Hakkinda-Kanun.pdf
26
a) Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulunun sekretarya işlerini
yürütmek.
b) Öğrencilerin, öğrenimleri süresinde ve sonrasında, ülkemizi daha iyi
tanımalarını ve ilişkilerin sürekliliğini sağlayıcı yurtiçinde ve yurtdışında
çalışmalar yapmak veya benzeri çalışmalar yapan kamu kurum ve
kuruluşları, özel kuruluş ile sivil toplum kuruluşlarının çalışmalarına
katkıda bulunmak.
c) Öğrencilere yönelik olarak Kurul tarafından alınan kararların
uygulanmasını ve sonuçlarını takip etmek.
ç) Kurula, kurum ve kuruluşların yaptıkları çalışmalarla ilgili
değerlendirmeler ve analizler yapmak.
d) Öğrencilerin mezuniyet sonrasında yaşadıkları ülkelerde ilişkilerimizin
devamını sağlamak.
e) Görev alanına giren konularda hizmetlerin etkililiğini ve yararlanıcı
memnuniyetini analiz ederek araştırmak ve sonuçlarını ilgili kurumlarla
paylaşarak gereken çalışmaların başlatılmasını sağlamak.
f) İlgili kurum ve kuruluşların çalışmalarının değerlendirilebilmesi
amacıyla veri bankası oluşturmak.
g) Türkiye’ye çeşitli alanlarda eğitim, öğretim, seminer, kurs ve benzeri
faaliyetler için gelecek yabancı uyruklu öğrencilere ihtiyaçları
doğrultusunda destek vermek.
ğ) Yurtdışından öğrenim görmek amacıyla ülkemize gelen öğrencilere
burs, barınma, iaşe, sigorta, tedavi ve diğer giderlere ilişkin destek
sağlamak.
h) Başkan tarafından verilecek diğer görevleri yerine getirmek.21
Türkiye Cumhuriyeti tarafından burslu olarak Türkiye’ye kabul edilen ve
edilecek olan uluslararası öğrencilerle ilgili süreçlerle ilgili 2010 yılında yukarıda
ismi geçen Kurul ve Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı bünyesinde
oluşturulan mezkur Daire Başkanlığının göevlendirilmesini müteakiben önemli
gelişmeler yaşanmıştır.
İlk olarak, Türkiye’nin uluslararası öğrenci vizyonu yeniden gözden
geçirilerek, ortaya Türkiye’nin modern vizyonuna ve dış politika önceliklerine
uygun, uluslararası yükseköğretim pazarından daha fazla pay almasına imkan
sağlayacak ve burslu olarak kabul edilen uluslararası öğrencilerin memnuniyetini
sağlayacak bir içerikle “Uluslararası Öğrenci Strateji Belgesi” hazırlanmıştır. Yine
21
http://www.ytb.gov.tr/Files/Document/5978Sayili-Yurtdisi-Turkler-ve-Akraba-Topluluklar-
Baskanligi-Teskilat-ve-Gorevleri-Hakkinda-Kanun.pdf
27
bu çalışmayı destekleyici bir adım olarak ilk kez eğitim sektörü ihracat kalemleri
içine dâhil ederek, teşvik kapsamına alınmıştır.22
Uluslararası öğrenci politikaları ile ilgili en önemli gelişme ise, Türkiye
Cumhuriyeti tarafından uluslararası öğrencilere farklı isimler altında sağlanan
bursların 2012 yılı başında birleştirilerek Türkiye Bursları adı altında yeniden
tasarlanması olmuştur. 2012-2013 akademik döneminde uygulamaya konulan bu
uygulama ile daha önce Devlet Bursu, Hükümet Bursu, Türkiye Diyanet Vakfı
Bursu, Bakanlık Bursu gibi başlıklar altında yapılanmış olan burslar; önlisans, lisans
ve lisansüstü düzeylerine farklı burs modülleri altında hitap edecek şekilde
yapılandırılmıştır. Yeni yapılandırmada lisans bursları, Türkiye Bursları’na başvuran
ülkelerin bölgesel ihtiyaçlarını dikkate alarak dünyanın farklı bölgeleri için farklı bir
içeriğe sahip bir formatta hazırlanmıştır.
Tablo 7: Türkiye Bursları 2012-2013 burs programları
Ön lisans Lisans bursları Lisansüstü bursları Branş bursları
Ahilik Meslek
Eğitimi Bursu
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Bursu,
Balkan Ülkeleri
Bursu,
Karadeniz Bursu,
Harran Bursu,
Türkiye - Afrika
Bursu,
Haliç Bursu,
Boğaziçi Bursu,
Anadolu Bursu,
KKTC Bursu
Tarih ve Medeniyet
Çalışmaları Bursu
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu
İktisadi Çalışmalar
Bursu
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu
İbni Sina Tıp
Bilimleri Bursu
İlahiyat Bursu
Yunus Emre Türk
Dili Bursu
Kaynak: www.turkiyeburslari.org
Türkiye Bursları kapsamında yer alan 17 burs programına 2012-2013
akademik yılı için 156 ülkeden 42.317 başvuru gerçekleşmiştir. Bu öğrencilerden
burslandırılmaya uygun olanların tespit edilmesi amacıyla 49 ülkede yaklaşık 10 bin
öğrenci ile mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Mülakat heyetleri, Yurtdışı Türkler ve
Akraba Topluluklar Başkanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Türkiye
22
Polat, Türkiye’de Uluslararası Öğrencilerle …, s. 20.
28
Diyanet Vakfı temsilcileri ve saha bilgisine sahip öğretim üyelerinin katılımıyla
oluşturulmuştur. Mülakatlar sonucunda toplam 4.018 öğrenci Türkiye’de burslu
olarak yükseköğretime kabul edilmiştir.
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi, Türkiye Bursları kapsamında, 2012-
2013 dönemi başvurularında lisansüstü progralara özel bir önem verilmiş ve farklı
alanlara yönelik farklı burs programları oluşturulmuştur. Branş busları içerisinde de
lisansüstü programlar olduğunu dikkate aldığımızda yedi farklı lisansüstü burs
programı ortaya çıkmaktadır. Bu programlara başvuran uluslararası öğrencilerin
tercih edebildikleri üniversite ve programlar da çeşitlendirilmiştir.
Tablo 8: Türkiye Bursları doktora pogramları üniversite ve program sayıları
Burs programı Ülke Sayısı Üniversite
Sayısı Program
Sayısı
Ali Kuşçu Bilim ve Teknoloji Bursu
Tüm ülkelerden başvurya açık
28 152
İbni Haldun Sosyal Bilimler Bursu
Tüm ülkelerden başvurya açık
25 56
İktisadi Çalışmalar Bursu Tüm ülkelerden başvurya açık
31 23
Tarih ve Medeniyet Bursu Tüm ülkelerden başvurya açık
24 24
İbni Sina Sağlık Bilimleri Bursu
Balkan, Karadeniz, Orta Asya, Güneydoğu Asya, Ortadoğu ve Afrika ülkelerine yönelik
8 7
İlahiyat Bursu
Balkan, Karadeniz, Orta Asya, Güneydoğu Asya, Ortadoğu ve Afrika ülkelerine yönelik
16 18
Yunus Emre Türk Dili Bursu
Tüm ülkelerden başvurya açık
8 10
Toplam
43 265
Kaynak: www.turkiyeburslari.org
Bütün bu düzenleme ve iyileştirmeler, Türkiye’nin uluslararası eğitimde bi
rmerkez olma ve Türkiye Bursları’nın markalaşması bakımından önemli adımlar
olmuştur.
29
4. NİÇİN TÜRKİYE? ULUSLARARASI ÖĞRENCİLERİN
TÜRKİYE ALGISI
Uluslararası öğrenci hareketliliğinin belirli motivasyon kaynaklarının
bulunduğu, öğrencilerin yükseköğrenim için ülke tercihinde bulunurken birtakım
parametreleri dikkate aldıkları yukarıda belirtilmişti. Öğrencilerin ve yakın
çevrelerinin hakkında olumlu bir algıya sahip oldukları ülkelerin öğrencilerin
tercihlerinde öne çıktığı, bu algının oluşmasında ise ülkelerin yükseköğrenim
kalitesi, gelişmişlik düzeyleri, sosyo-kültürel birikimi ve uluslararası etkinliği gibi
değişik belirleyecilerin etkili olduğu bilinmektedir.
Bu çerçevede, uluslararası öğrencilerin Türkiye tercihlerinde Türkiye’ye
ilişkin algılarının önemli rol oynadığı söylenebilir. Bununla birlikte, öğrencilerin
Türkiye tercihlerinde Türkiye’nin hangi hususiyetlerinin ön plana çıktığı ve hangi
etmenlerin öğrencileri Türkiye’de yükseköğrenime sevk ettiğinin bilinmesi,
Türkiye’nin uluslararası eğitim politiklarını geliştirme ve daha fazla uluslararası
öğrenci çekebilme adına önem arz etmektedir.
Türkiye’nin uluslararası arenada artan etkinliği ve bilinirliği paralelinde,
Türkiye’nin Türkiye dışındakiler tarafından nasıl algılandığı son yıllarda muhtelif
çalışmalara konu olmuştur. Çeşitli araştırma merkezleri tarafından yürütülen bu
çalışmalar, Türkiye’nin özellikle yakın coğrafyasında bulunan farklı arka plana sahip
topluluklar tarafından nasıl algılandığını ve Türkiye’nin artan uluslararası etkinliği ve
bölgesel gücünün, bunu hissedenler tarafından nasıl yorumlandığını ölçmeye
çalışmıştır.
Bu kapsamda, Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM)
tarafından Balkanlar, Afrika ve Orta Asya’da, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler
Vakfı (TESEV) ve Stratejik Düşünce Enstitüsü (SDE) tarafından Orta Doğu’da
yürütülen çalışmalar, anılan coğrafyalardaki Türkiye algısına dair genel bir çerçeve
sunmaktadır. Söze edilen çalışmalar, Türkiye algısını, Türkiye’de demokrasi ve
yaşam algısı, Türklerin kişilik özellikleri, Türkiye’nin etrafındaki ülkeler için model
30
özelliği, Türkiye’nin uluslararası güç ve etkinliği gibi çeşitli parametreler üzerinden
ölçmeye çalışmış ve önemli sonuçlara ulaşmıştır. Adı geçen kuruluşlar içinden
özellikle BİLGESAM tarafından yapılan farklı coğrafyalarda yapılan araştırmalar,
bir karşılaştırma imkanı sunması bakımından bu çalışmada oldukça yararlanılmıştır.
Bu çalışmada, yukarıda zikredilen Türkiye algısı çalışmalarının sonuçları ile
niyet mektuplarında ortaya çıkan veriler kesiştikleri noktalarda birlikte
zikredileceklerdir. Türkiye algısı çalışmaları sonuçlarına yansımayan ancak niyet
mektuplarından elde edilen bulgular yalnızca niyet mektupları referans gösterilerek
irdelenecektir.
Daha önce de temas edildiği üzere, bu çalışmada uluslararası öğrencilerin
Türkiye algıları, Türkiye Burslusu olarak Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)
ve Boğaziçi Üniversitesi’nde yükseköğrenim görmeye hak kazanan öğrencilerin
niyet mektupları incelenerek, öğrencilerin uluslararası eğitimde hangi motivasyon,
beklenti ve amaçlarla Türkiye’yi tercih ettikleri tespit edilmeye çalışılacaktır.
Çalışmanın evreni olarak ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşmeye hak
kazanan uluslararası öğrencilerin seçilmiş olması, bu iki üniversitenin Türk
kamuoyunda Türkiye’nin en iyi devlet üniversiteleri olarak bilinmesi yanında,
uluslararası üniversite derecelendirme listelerinde de Türkiye’nin en iyi üniversiteleri
arasında gösterilmelerindendir. Tükiye Bursları uygulamasında öğrencilerin seçme
ve yerleştirme işlemlerinde gösterilen hassasiyet çerçevesinde, ODTÜ ve Boğaziçi
Üniversitesi’ne yerleştirilen uluslararası öğrencilerin, bu iki üniversitenin genel
öğrenci ve başarı profiline uygun olmasına edilmiştir. Diğer bir deyişle, bahse konu
üniversitelere yerleşen öğrenciler Türkiye Bursları kapsamında burslandırılan en
nitelikli öğrencilerden oluşmaktadır.
Büyük Öğrenci Projesi kapsamında Türkiye’de yükseköğrenime kabul edilen
uluslararası öğrencilerin önceki bölümlerde zikredilen ve Tablo 6’da gösterilen
düşük başarı oranlarının önde gelen sebeplerinden birisi, bu öğrencilerin yoğunlukla
düşük veya vasat başarı profiline sahip olmalarıdır. Uluslararası Öğrenciler
Değerlendirme Kurulu görevleri arasında yer alan ve Türkiye Bursları uygulamasının
hedeflerinden olan “uluslararası öğrencilerin ülkemizdeki eğitim süreçlerinin başarılı
31
bir şekilde sonuçlandırılması”23
sürecinin önemli adımlardan birisi de Türkiye’yi
başarılı öğrencilerin tercih etmesini sağlamak olacaktır. Bu çalışma, ODTÜ ve
Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşmeye hak kazanan okuyan öğrenciler üzerinden
başarılı öğrencilerin beklentilerini analiz ederek, Türkiye Bursları’nın başarılı
öğrencilere ulaşmak için geliştirmesi gereken strajiler için bir referans olmayı
amaçlamaktadır.
Hakikaten, çalışma kapsamında yer alan gerek lisans ve gerek lisansüstü
öğrencilerin yalnızca niyet mektuplarında yer alan ifadeleri bile oldukça nitelikli bir
öğrenci grubu ile karşı karşıya olunduğunu göstermektedir. Öncelikle, ODTÜ ve
Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşen öğrencilerin öncelikle tercihlerinde oldukça
bilinçli hareket ettikleri, çoğunun tercihleri öncesinde bu üniversiteler hakkında az ya
da çok bilgisi olduğu, hatta bir kısmının üniversite ve kendi alanı ile ilgili
akademisyenlerle ön temas kurduğu görülmektedir.
Yine, söz konusu öğrencilerin Türkiye’yi tercih nedenlerinin büyük
çoğunlukla rasyonel, bilinçli, erişilebilir olduğu gözlemlenmektedir. Dahası, Türkiye
Bursları’na başvuran özellikle az gelişmiş ülke mensubu öğrenciler “niçin
Türkiye’de yükseköğrenim” sorusuna önemli oranda ait olduğu aile, azınlık, toplum
veya ülkeye faydalı olmak şeklinde cevaplarken, ODTÜ ve Boğaziçi öğrencilerinin
bireysel gelişim, kariyer ve kazanımlarını önceledikleri ve bunu açıkça belirttikleri
görülmektedir. Bu haliyle, inceleme konusu öğrencilere ait niyet mektuplarının
öğrencinin Türkiye, üniversite, bölüm, alan ve mezuniyet sonrası beklentilerine ışık
tutan akademik bir formata sahip olduğu görülmektedir.
4.1. ODTÜ ve Boğazi Üniversitesine Yerleşen Uluslararası Öğrenciler
Bu çalışma kapsamında, Türkiye algıları değerlendirilecek olan 2012-2013
döneminde burslandırılan Türkiye Burslusu ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi
öğrencilerinin toplam sayısı 146 olup bu öğrenciler 55 farklı ülkeden gelmektedir.
Çalışmada, ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşen Türkiye Burslusu
uluslararası öğrencileri Türkiye’yi tercih etmeye yönlendiren etmenler birkaç niyet
23
http://www.ytb.gov.tr/Files/Document/5978Sayili-Yurtdisi-Turkler-ve-Akraba-Topluluklar-
Baskanligi-Teskilat-ve-Gorevleri-Hakkinda-Kanun.pdf
32
mektuplarında vurgulanma oranlarına göre ayrı başlıklar altında incelenecektir.
Başlangıçta, öğrencilerin lisans ve lisansüstü olmak üzere iki ayrı gruba ayrılması ve
niyet mektuplarının karşılaştırmalı olarak farklı başlıklar altında incelenmesi
planlanmışsa da, söz konusu iki gruba ait niyet mektuplarındaki ifadelerin
karşılaştırmaya müsait olmaması nedeniyle, zikredilen şekilde bir gruplandırmaya
gidilmemiş, bunun yerine metin içinde iki grubun ifadeleri birbirinden
ayrıştırılmıştır.
Tablo 9: Öğrencilerin düzey dağılımı
Lisans Y. Lisans Doktora Araştırma
Öğrenci
sayısı 44 59 35 8
Tablo 10: Öğrencilerin üniversite dağılımı
Boğaziçi ODTÜ Toplam
Öğrenci sayısı 63 83 146
Tabloda görüldüğü gibi, çalışma kapsamında değerlendirilecek öğrencilerin
yarısından fazlası Asya kıtasından olup, Avrupa ve Afrika kıtalarından gelen
öğrencilerin sayıları birbirine yakındır. ABD’den gelenlerin sayısı ise yalnızca üçtür.
Tablo 11: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşen öğrencilerin kıta ve ülke dağılımı
Asya Avrupa Afrika Amerika
Azerbaycan 12 Arnavutluk 2 Cape Verde 1 ABD 3
Bangladeş 4 Avusturya 1
Demokratik
Kongo
Cum.
1
Çin 1 Beyaz
Rusya 2 Eritre 1
33
Çalışmada, bu tablo çerçevesinde, öğrencilerin geldikleri ülkelerin Türkiye ile
olan coğrafi ve kültürel yakınlıkları dikkate alınarak niyet mektuplarının
incelenmesinde bölgesel farklılıklar tespit edilmek istenmişse de, metinlerde bunu
yapmaya imkan sağlayacak farklılıklar yeterince bulunamamıştır.
Şunu belirtmek gerekir ki, bu çalışma kapsamında niyet mektubu
değerlendirilen gerek lisans gerekse lisansütü öğrencileri, niyet mektuplarında niçin
Türkiye’yi tercih ettiklerini farklı cevaplarla açıklamaya çalışmışlardır. Çok sayıda
Endonezya 5 Bosna
Hersek 6 Fas 1
Filistin 7 İtalya 2 Gana 5
Güney Kore 2 Kosova 6 Gine Bissau 1
Gürcistan 1 Litvanya 1 Kamerun 1
Hindistan 1 Macaristan 1 Kenya 1
Irak 2 Makedonya 1 Libya 3
İran 5 Moldova 1 Mısır 3
Kazakistan 5 Polonya 2 Moritanya 2
Kırgızistan 3 Romanya 1 Mozambik 1
Lübnan 2 Sırbistan 2 Nijerya 4
Moğolistan 4 Ukrayna 3 Ruanda 1
Özbekistan 1 Yunanistan 4 Sudan 3
Pakistan 8 Tanzanya 3
Rusya 5 Zambiya 1
Suriye 1
Tayland 1
Tayvan 1
Türkmenista
n 1
Ürdün 3
Toplam 75 35 33 3
34
niyet mektubunda ‘niçin Türkiye’ sorusunun doğrudan cevabını bulmak zor, hatta
mümkün değildir. Bu soruya cevap veren öğrenciler de birbirinden çok farklı
etkenleri sebep olarak gösterebilmektedir. Bu itibarla, Türkiye Burslusu uluslararası
öğrencilerin Türkiye algısı ve Türkiye’yi tercih nedenlerini göstermek üzere aşağıda
alt başlıklar şeklinde yapılan sınıflanlandırmalar, öğrencilerin çoğunlukla ittifak
ettikleri etkenlerden oluşmaktadır. Bununla birlikte, aşağıda bu etkenler belirtilirken
Türkiye’yi aynı nedenlerle tercih eden her öğrencinin niyet mektubuna göndermede
bulunulmamış, yalnızca ifade ve dil açısından nitelikli olan niyet memktupların
referans olarak gösterilmiş ve bunlardan alıntıda bulunulmuştur.
Tablo 12: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye
Burslusu olarak yerleşmeye hak kazanan lisans öğrencileri tablosu
MÜSTEAR ÜLKE BURS PROGRAMI DÜZEY ÜNİVERSİTE BÖLÜM
A1 Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans Boğaziçi
Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği
A2 Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans Boğaziçi
Üniversitesi İktisat
A3 Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans Boğaziçi
Üniversitesi Uluslararası Ticaret
A4 Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği
A5 Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Elektrik Elektronik
Mühendisliği
A6 Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Endüstri Mühendisliği
A Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ İşletme
A7 Azerbaycan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Petrol ve Doğalgaz
Mühendisliği
A8 Bosna
Hersek
Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği
A9 Bosna
Hersek
Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
35
A10 Bosna
Hersek
Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Endüstri Mühendisliği
A11 Bosna
Hersek
Balkanlar Lisans
Bursu Lisans ODTÜ
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
A12 Endonezya Haliç Lisans Bursu Lisans Boğaziçi
Üniversitesi Endüstri Mühendisliği
A13 Gine Bissau Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans ODTÜ İktisat
A14 Kazakistan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans Boğaziçi
Üniversitesi İktisat
A15 Kırgızistan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ İşletme
A16 Kırgızistan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Sosyoloji
A17 Kırgızistan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Uluslararası İlişkiler
A18 Kosova Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği
A19 Kosova Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Tarih
A20 Kosova Balkanlar Lisans
Bursu Lisans ODTÜ İktisat
A21 Kosova Balkanlar Lisans
Bursu Lisans ODTÜ İnşaat Mühendisliği
A22 Kosova Balkanlar Lisans
Bursu Lisans ODTÜ Makine Mühendisliği
A23 Lübnan Harran Lisans
Bursu Lisans ODTÜ İnşaat Mühendisliği
A24 Moğolistan Karadeniz Lisans
Bursu Lisans ODTÜ Maden Mühendisliği
A25 Moldova Karadeniz Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi İşletme
A26 Moritanya Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Turizm İşletmeciliği
A27 Moritanya Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans ODTÜ Maden Mühendisliği
A28 Özbekistan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği
A29 Ruanda Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans ODTÜ İşletme
A30 Rusya Karadeniz Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Endüstri Mühendisliği
A31 Rusya Karadeniz Lisans Lisans Boğaziçi İşletme
36
Bursu Üniversitesi
A32 Sırbistan Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Sosyoloji
A33 Sırbistan Balkanlar Lisans
Bursu Lisans ODTÜ Tarih
A34 Sudan Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans ODTÜ Maden Mühendisliği
A35 Tanzanya Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Turizm İşletmeciliği
A36 Tanzanya Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans ODTÜ Maden Mühendisliği
A37 Tayland Haliç Lisans Bursu Lisans Boğaziçi
Üniversitesi İnşaat Mühendisliği
A38 Türkmenistan
Türk Dili Konuşan
Ülkeler Lisans
Bursu
Lisans ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği
A39 Ukrayna Karadeniz Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve
Uluslararası İlişkiler
A40 Yunanistan Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
A41 Yunanistan Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Kimya Mühendisliği
A42 Yunanistan Balkanlar Lisans
Bursu Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve
Uluslararası İlişkiler
A43 Zambiya Türkiye-Afrika
Lisans Bursu Lisans ODTÜ Uluslararası İlişkiler
Tablo 13: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye
Burslusu olarak yerleşmeye hak kazanan araştırma öğrencileri tablosu
MÜSTEAR ÜLKE BURS
PROGRAMI DÜZEY ÜNİVERSİTE BÖLÜM
D1 ABD Tarih ve Medeniyet
Çalışmaları Bursu Araştırma
Boğaziçi
Üniversitesi Tarih
D6 Avusturya Yunus Emre Türk
Dili Bursu Araştırma
Boğaziçi
Üniversitesi
Türk Dili ve
Edebiyatı
D28 Filistin Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Araştırma
Boğaziçi
Üniversitesi Çevre Bilimleri
D29 Filistin Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Araştırma ODTÜ
Endüstri
Mühendisliği
D46 İran
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Araştırma ODTÜ
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
D51 İtalya
Tarih ve Medeniyet
Çalışmaları Bursu Araştırma ODTÜ Tarih
D74 Nijerya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Araştırma ODTÜ Kimya Mühendisliği
37
D88 Romanya
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Araştırma ODTÜ
Kentsel Politika Plan.
ve Y. Yönetimler
Tablo 14: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye
Burslusu olarak yerleşmeye hak kazanan yükseklisans öğrencileri tablosu
MÜSTEAR ÜLKE BURS
PROGRAMI DÜZEY ÜNİVERSİTE BÖLÜM
B2 ABD İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Eleştiri ve Kültür
Araştırmaları
B3 ABD İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ Sosyoloji
B5 Arnavutluk Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ Şehir Planlama
B8 Azerbaycan İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi İşletme
B9 Azerbaycan İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ Avrasya Çalışmaları
B10 Azerbaycan İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans ODTÜ Finansal Matematik
B12 Bangladeş Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Moleküler Biyoloji
ve Genetik
B13 Bangladeş İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ Asya Çalışmaları
B14 Bangladeş Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Bilgisayar
Mühendisliği
B16 Beyaz Rusya İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ Avrasya Çalışmaları
B18 Bosna
Hersek
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Eleştiri ve Kültür
Araştırmaları
B20 Çin Tarih ve Medeniyet
Çalışmaları Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Tarih
B21 D. Kongo
Cum.
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi İnşaat Mühendisliği
B23 Endonezya Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ Biyoteknoloji
B24 Endonezya İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans ODTÜ Finansal Matematik
B25 Endonezya Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Metalurji ve
Malzeme
Mühendisliği
B27 Fas İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ
Medya ve Kültürel
Çalışmalar
B34 Filistin Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Biyomedikal
Mühendisliği
B37 Gana Ali Kuşçu Bilim ve Y. Lisans Boğaziçi Çevre Bilimleri
38
Teknoloji Bursu Üniversitesi
B38 Gana İbni Haldun Sosyal
BBilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Psikoloji
B39 Gana İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ
Kentsel Politika
Plan. ve Y.
Yönetimler
B40 Güney Kore Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
B41 Güney Kore İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Uluslararası Ticaret
Yönetimi
B43 Hindistan İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans ODTÜ Sosyal Politika
B53 Kamerun
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ Kriptografi
B54 Kazakistan
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Felsefe
B55 Kazakistan
İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Yönetim Bilişim
Sistemleri
B56 Kazakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Petrol ve Doğalgaz
Mühendisliği
B57 Kazakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Petrol ve Doğalgaz
Mühendisliği
B58 Kenya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Petrol ve Doğalgaz
Mühendisliği
B62 Libya
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Psikoloji
B63 Litvanya
İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Tarih
B64 Lübnan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Havacılık ve Uzay
Mühendisliği
B65 Macaristan
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ Sosyal Antropoloji
B66 Makedonya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Bilgisayar
Mühendisliği
B67 Mısır
Yunus Emre Türk
Dili Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Türk Dili ve
Edebiyatı
B68 Mısır
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ Deprem Çalışmaları
B69 Mısır
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ
Ortadoğu
Araştırmaları
B71 Moğolistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Petrol ve Doğalgaz
Mühendisliği
B72 Moğolistan
İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans ODTÜ Sosyal Politika
B73 Mozambik
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ İstatistik
B75 Nijerya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Hesaplamalı Bilim
ve Mühendislik
39
B76 Nijerya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Kimya
B77 Nijerya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
B80 Pakistan
İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi İşletme
B81 Pakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Sistem ve Kontrol
Mühendisliği
B82 Pakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Endüstri
Mühendisliği
B83 Pakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ Maden Mühendisliği
B84 Pakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Petrol ve Doğalgaz
Mühendisliği
B85 Pakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Y. Lisans ODTÜ
Polimer Bilim ve
Teknolojisi
B86 Polonya
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve
Uluslararası İlişkiler
B87 Polonya
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi Sosyoloji
B90 Rusya
Yunus Emre Türk
Dili Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Türk Dili ve
Edebiyatı
B91 Rusya
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ Avrasya Çalışmaları
B94 Suriye
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ
Medya ve Kültürel
Çalışmalar
B95 Tanzanya
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve
Uluslararası İlişkiler
B96 Tayvan
İktisadi Çalışmalar
Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Uluslararası Ticaret
Yönetimi
B98 Ukrayna
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Y. Lisans ODTÜ Avrasya Çalışmaları
B101 Ürdün
Yunus Emre Türk
Dili Bursu Y. Lisans
Boğaziçi
Üniversitesi
Türk Dili ve
Edebiyatı
Tablo 15: ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne 2012-2013 döneminde Türkiye
Burslusu olarak yerleşmeye hak kazanan doktora öğrencileri tablosu
MÜSTEAR ÜLKE BURS
PROGRAMI DÜZEY ÜNİVERSİTE BÖLÜM
C4 Arnavutluk İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve
Uluslararası İlişkiler
C7 Azerbaycan İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Doktora ODTÜ Uluslararası İlişkiler
C11 Bangladeş Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Bilim ve Teknoloji
Politikası Çalışmaları
40
C15 Beyaz Rusya Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ Yer Sistem Bilimleri
C17 Bosna
Hersek
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Doktora ODTÜ
Siyaset Bilimi ve
Kamu Yönetimi
C19 Cape Verde İktisadi Çalışmalar
Bursu Doktora ODTÜ Finansal Matematik
C22 Endonezya Tarih ve Medeniyet
Çalışmaları Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi Tarih
C26 Eritre Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
C30 Filistin İktisadi Çalışmalar
Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi İşletme
C31 Filistin Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ Çevre Mühendisliği
C32 Filistin Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ İnşaat Mühendisliği
C33 Filistin Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ Matematik
C35 Gana Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Bilim ve Teknoloji
Politikası Çalışmaları
C36 Gana İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Doktora ODTÜ Uluslararası İlişkiler
C42 Gürcistan Tarih ve Medeniyet
Çalışmaları Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi Tarih
C44 Irak Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi
Bilgisayar
Mühendisliği
C45 Irak
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Bilgisayar
Mühendisliği
C47 İran
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi
Deprem
Mühendisliği
C48 İran
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi Psikoloji
C49 İran
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Bilgisayar
Mühendisliği
C50 İran
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Endüstri
Mühendisliği
C52 İtalya
Yunus Emre Türk
Dili Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi
Türk Dili ve
Edebiyatı
C59 Kosova
İktisadi Çalışmalar
Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi İşletme
C60 Libya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi
Elektrik Elektronik
Mühendisliği
C61 Libya
İktisadi Çalışmalar
Bursu Doktora ODTÜ İşletme
C70 Moğolistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ Biyoteknoloji
C78 Pakistan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ Kriptografi
41
C79
Pakistan Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Metalurji ve
Malzeme
Mühendisliği
C89 Rusya
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ Biyomühendislik
C92 Sudan
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Petrol ve Doğalgaz
Mühendisliği
C93 Sudan
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Doktora ODTÜ Sosyoloji
C97 Ukrayna
İbni Haldun Sosyal
Bilimler Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve
Uluslararası İlişkiler
C99 Ürdün
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ
Bilgisayar
Mühendisliği
C100 Ürdün
Ali Kuşçu Bilim ve
Teknoloji Bursu Doktora ODTÜ Makine Mühendisliği
C102 Yunanistan
Tarih ve Medeniyet
Çalışmaları Bursu Doktora
Boğaziçi
Üniversitesi Tarih
4.1.1 ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesine Yerleşen Öğrencilerin Türkiye Algısı
4.1.1.1. Ekonomik Güç
Uluslararası öğrencilerin geleneksel rotasının az gelişmiş ülkelerden
gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelere doğru olduğu yukarıda zikredilmişti. Nitekim,
Dünya’da uluslararası öğrencilere ev sahipliği yapan ülkelerle bu ülkelerin
gelişmişlik düzeyleri arasında paralellikler bulunduğu gözlenlenebilmektedir.
Sunduğu bütün diğer fırsatlar yanında, ABD’nin en fazla uluslararası öğrenci çeken
ülke olması, ekonomik gücü ve bu gücün beraberinde getirdiği uluslararası güçle
yakından ilgilidir.
Türkiye’nin ekonomik gücü de Türkiye ile ilgili uluslararası algıyı
şekillendiren temel unsurlardan birisidir. Türkiyeyi bölgesel güç ve model ülke
olarak algılayanların bu algılarındaki en belirleyici faktörün Türk ekonomisinin gücü
olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim, TESEV tarafından 2012 yılında hazırlanan
Ortadoğu’da Türkiye Algısı 2012 başlıklı anket çalışmasında, çalışmaya katılan
kişilerin %53’ü Türkiye’yi Ortadoğu ülkeleri için bir model olarak görürken,
42
bunların yüzde 31’i Türkiye’yi model yapan unsurun ekonomik gücü olduğunu işaret
etmiştir.24
Tablo 16: Türkiye neden model ülke olabilir sorusunun cevabı?
Kaynak: Ortadoğu’da Türkiye Algısı 2012, TESEV
Dahası, TESEV’in raporunda 2012 yılı itibariyle bölgenin en güçlü
ekonomisi Suudi Arabistan olarak ortaya çıkarken, Türkiye’nin 10 yıl sonra
Ortadoğu’daki en güçlü ekonomiye sahip olmasının beklenmesi, Türk
ekonomisinin Türkiye’nin uluslararası algısına katkısını açıkça
göstermektedir.
24
M. Akgün, S. S. Gündoğar, Ortadoğu’da Türkiye Algısı 2012, TESEV, İstanbul,
2012, s. 21-22.
43
Tablo 17: Ortadoğu’nun en güçlü ekonomisi
Kaynak: Ortadoğu’da Türkiye Algısı 2012, TESEV
Türk ekonomisine ilişkin sözü edilen çalışmalara yansıyan olumlu algının,
uluslararası öğrencileri Türkiye’yi tercih etmeye sevk eden en önemli etkenlerden
birisi olduğu görülmektedir. Pek çok uluslararası öğrenci, niyet mektubunda Türk
ekonomisinin yükselen gücüne atıfta bulunmaktadır. Bu çalışma kapsamında niyet
mektupları incelenen öğrencilerden birçoğunun, dolaylı veya dolaysız yoldan,
Türkiye’nin büyüyen ekonomisinin tercihlerindeki etkisine değindikleri
görülmektedir.
Bu çerçevede, Türkiye`nin dünyanın gelişmiş ülkeleri ile aynı sıralarda
bulunmasını (A4) ve Avrupa’nın en hızlı büyüyen ülkelerinden biri olmasını (A19)
bir tercih nedeni olarak gösteren öğrenciler, Türkiyedeki durdurulmaz ekonomik
44
yükselişi (A37), hızlı gelişme ve kalkınma başarısı (A29) ile Türk ekonomisinin
yakaladığı ivmenin kendi ülkeleri için bir model olabileceğini belirterek, eğitimleri
süresince Türk modelini incelemeyi ve mezuniyetleri sonrasında kendi ülkelerinde
Türk modelinden faydalanmayı düşündüklerini belirtmektedirler. (A3, A17, A12).
Yine öğrencilerin önemli bir kısmı mezuniyeti sonrasında Türkiye’nin kendi ülkesi
ile gelişmekte olan ekonomik ilişkilerinin bir parçası olmayı ve ilişkileri daha da ileri
götürmeyi amaçladıklarını belirtmektedir.
Örnekleri artırmak gerekirse, Bosnalı bir öğrenci Türk ekonomisine duyduğu
hayranlığı ifade ederken ülkesinde bulunan Türk firmalarında çalışabilmeyi ve
Türkiye-Bosna ekonomik ilişkilerini daha da ileriye götürebilmeyi en büyük hayali
olarak ifade etmektedir (A9). Yine, Kırgız bir öğrenci Türkiye’yi niçin tercih ettiğini
“Türkiye ticari alanda çok buyuk başarılara imza atarak dünya sıralamasında zirveyi
zorlayan ülkelerden biri haline gelmiştir” şeklinde açıklamaktadır (A16). Son olarak
Tanzanyalı bir öğrenci Türkiye ekonomisine dair algısını şu şekilde belirtmektedir:
Şu inkar edilemez ki Türkiye Avrupa’daki en güçlü milletlerden [devletlerden]
birisidir. Öyle ki Türkiye ekonomik krizdeki Avrupa milletlerine destek
olabilmektedir. Bu durum açıkça göstermektedir ki, Türkiye’nin ekonomik temelleri
çok sağlamdır ve bugün dünyanın en güçlü 18. ekonomisi olmasını bu temellere
borçludur (A33).
4.1.1.2. Uluslararası Güç ve Etkinlik
Niyet mektuplarında göze sıkça çarpan ve öğrencilerin tercihleri üzerinde
oldukça tesiri olduğu fark edilen bir diğer husus da, Türkiye’nin büyüme rakamlarına
paralel olarak gelişen uluslararası politikada artan görünürlüğü ve etkisidir. Dış
politika anlayışında önemli değişikliklere giderek proaktif bir dış siyaseti
benimseyen, bölgesel sorunlarda çözümün öncüsü veya en azından bir tarafı olmaya
gayret gösteren Türkiye’nin bu politikasının uluslararası öğrencilerin tercihlerine
yansıdığı niyet mektuplarında açıkça görülmektedir.
Türkiye algısını ölçen raporlarda da Türkiye’nin uluslararası güç ve
etkinliğinin oluşturduğu etki hemen göze çarpmaktadır. Aşağıdaki tabloda görüldüğü
45
gibi, TESEV araştırmasına göre Türkiye, siyasi güç bakımından Ortadoğu’daki
bölgesel güçler içerisinde etkinliğini en fazla hissettiren ülke durumundadır.
Tablo18: Ortadoğu’da Bölgesel Güç Algısı
Kaynak: Ortadoğu’da Türkiye Algısı 2012, TESEV
BİLGESAM tarafından Mısısr, Fas, Seneal ve Tanzanya ülkeleinde yapılan
araştırmalar sonucunda 2011 yılında hazırlanan Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı
başlıklı araştırmasında da, katılımcılar Türkiye’nin uluslararası etkinliği bakımından
TESEV’in Ortadoğu’daki bulgularına benzer bir sonucu ortaya koymuşlardır:
Tablo 19: Türkiye’nin bölgesel güç algılaması
46
Kaynak: Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2011
BİLGESAM’ın 2012 tarihli Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı başlıklı
çalışması da, Türkiye’nin uluslararası gücü ve etkinliği konusunda Ortadoğu ve
Afrika’da karşılaştığımız algının bir benzerinin Balkanlarda geçerli oldğunu
göstermektedir:
Tablo 20: Türkiye’nin Balkanlarda algılanan etkinliği
47
Kaynak: Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı, 2012, BİLGESAM
Yukarıda değinilen araştırmalarda da görülen Türkiye’nin uluslararası
arenadaki artan güç ve etkisinin, öğrencileri iki ayrı motivasyonla Türkiye’ye
yönlendirdiği anlaşılmaktadır. İlk motivasyon, öğrencilerin, kendi ülkelerinin sahip
olmadığı niteliklere sahip ülkelere meyletmekte olmalarından dolayı, Türkiye’nin
uluslararası gücünün oluşturduğu çekime yakalanmaları, güçlü ve gelişmiş bir ülkede
öğrenci olma isteğidir. İkinci motivasyon ise, öğrencilerin önemli gördükleri bir
dönüşümü içeriden incelemek ve bu dönüşümün kendi ülkelerinde de gerçekleşmesi
48
amacıyla Türkiye’de araştırma ve incelemelerde bulunma ve ondan iktibas yapma
arzusudur.
Türkiye’nin uluslararası güç ve etkinliğini lisans öğrencilerinin niyet
mektupları çerçevesinde incelediğimizde, Yunanistanlı bir öğrencinin ifadesiyle
“Türkiye Orta Doğu'nun yükselen yıldızı olmakta” (A37) iken, Kırgız bir öğrencinin
gözlemine göre, Türkiye, diplomasi alanında önemli başarılara imza atarak dünya
sıralamasında zirveyi zorlayan ülkelerden biri haline gelmiştir (A13). Tanzanyalı bir
öğrenci ise Türkiye’yi “Avrasya’nın ekonomik ve politik anlamda kalkınmış bir
ülkesi” olarak tanımlayarak Türkiye’nin Avrasya coğrafyasındaki politik etkinliğine
işaret etmektedir (A35). Zambiyalı bir uluslararası ilişkiler öğrencisi ise, Türkiye’nin
diğer ülkelerle olan ikili ilişkilerinin Türk ekonomisi üzerinde önemli etkileri
olduğunu belirterek, Türkiye’de göreceği eğitimi, bu ilişkiyi anlamasına yardımcı
olması bakımından önemsediğini yazmaktadır. (A44) Ege adalarından bir Türk
azınlık öğrencisi ise Türkiye tercihinde Türkiye'nin son yıllarda gösterdiği gelişim ile
birlikte politik arenada çizdiği güçlü profilin rolüne vurgu yapmaktadır (A41).
Lisansüstü öğrencilerin Türkiye’nin uluslararası gücü ve etkinliğine ilişkin
ifadeleri daha dikkat çekicidir. Küreselleşme ve ekonomi politikaları bakımından
Türkiye’yi gelecek onyılın en önemli ülkelerinden biri olarak gören Hindistanlı bir
öğrenci, Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafyaya liderlik etmeye yakın olduğunu
iddia etmektedir (B24).
Ukraynalı bir siyeset bilimi doktora öğrencisinin niyet mektubundaki
ifadeleri, Türkiye’nin uluslararası etkinliğinin dışarıdan nasıl algılandığına dair ilgi
çekici bir boyut sunmaktadır. Çevirisi şöyledir: “Türkiye Cumhuriyeti dünyanın en
güçlü devletlerinden birisi olmuştur. Dahası, dış politikanın farklı yönlerindeki aktif
pozisyonu, komşu ülkelerle uyuşmazlık çözümü çabaları ve uluslararası
organizasyonlardaki girişimleri, dünyayı Türkiye’nin adından uluslararası arenada
küresel roller üstlenmeye niyetli bir bölgesel lider olarak bahsetmek zorunda
bırakmıştır. Bu sebeple, hiçbir şüpheye yer olmaksızın, Türkiye uluslararası arenanın
aktif bir aktörüdür ve onun modern dış politikası geniş bir araştırma alanıdır” (C31).
49
Ermeni bir öğrenciye ait olan “… gittikce büyüyen ve bölgede kendi etkisini
artıran Türkiye'nin bölgenin istikrarında oynaya bileceği rol konusuyla ilgilendim ve
sınıfımda sınıf rehberi olarak bu konularda hocalarla müzakereler organize ettim”
ifadesi, herhalde Türkiye’nin uluslararası güç ve etkinliğinin Türkiye dışında nasıl
algılandığını yeterince ortaya koymaktadır (B54).
4.1.1.3. Türk Yardımları
Türkiye’nin bölgesel ve küresel kriz, çatışma ve savaşlardaki tutumu ile
uluslararası askeri ve siyasi müdahalelerinin öğrencilerin Türkiye seçiminde etkili
olduğu görülmektedir. Tarihin herhangi bir döneminde Türkiye’nin yardımını somut
olarak hissetmiş olan Güney Kore, Azerbaycan, Bosna Hersek ve Filistin gibi
ülkelerde karşılaşılan bu durum, Türkiye’nin askeri ve siyasi desteğinin Türkiye
algısına etkisini göstermesi bakımından önemlidir. Aradan geçen sürenin uzunluğuna
rağmen, Türkiye’nin desteğini görmüş olan ülkelerin bunu sonraki nesillere aktardığı
niyet mektuplarında ortay çıkmaktadı.
Örneğin, Azeri bir öğrenci, “evde çocukluğumda Türkiye’nin savaş esnasında
bize verdiği destekten ve Türk kardeşliğinden hep söz edilirdi. Ben de Türkiye
sevgisi o zamandan oluştu” diyerek Türkiye tercihini Türkiye’nin Azeri-Ermeni
ihtilafındaki duruşuna bağlamaktadır. (A1)
Aynı şekilde, 1992-1995 Bosna Savaşı sırasında ailesinin Türkiye’ye
sığınması sebebiyle Türkiye’de doğan ve altı yılını Türkiye’de geçiren Bosnalı
endüstri mühendisliği öğrencisinin, “Türkiye’de bulunduğumuz sürede yalnızca
Türklerin güç yetirebileceği bir sıcaklık ve misafirperverlik tarafından kuşatılmıştık.
Bu yüzden Türkiye ile irtibatı olan her şeye hayatımın başlangıcından itibaren
aşığım” şeklindeki ifadeleri, Türkiye’nin Bosna Savaşı sırasındaki yardımlarının
uluslararası eğitim için Türkiye’yi seçmesinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır
(A10). Yine, Kazak bir öğrenci niyet mektubunda niçin Türkiye’yi tercih ettiğini
açıklarken, Türkiye’nin Kazakistan’ın bağımsızlığını ilk kabul eden ülke olmasının
tercihindeki rolüne işaret etmektedir. (A14)
50
Çalışma kapsamında niyet mektubu değerlendirilen iki Güney Koreli
öğrencinin her ikisinin de Kore Savaşı sırasında Türkiye’nin Güney Kore halkına
verdiği askeri desteğe vurgu yapması önemli görülmektedir. Öğrencilerden birisi,
niyet mektubunda “Geçmişe doğru baktığımda Türkiye’ye teşekkür etme ihtiyacı
hissediyorum. Türkiye, Kore Savaşı’ndaGüney Kore’ye yardım eden bir ülkedir”
(B22) ifadelerine yer verirken, diğeri de, “Bana Kore Savaşında çok sayıda Türk
askerinin savaştığı anlatıldı. Bu benim Türkiye’ye karşı özel bir yakınlık hissetmemi
sağlıyor” (B23) ifadesiyle Türkiye’yi tercih etmelerinin Türk askeri yardımına
uzanan geçmişine işaret etmişlerdir.
4.1.1.4. Türklere ve Türk Kültürüne Duyulan Sempati
Herhangi bir ülkeye ilişkin dış algının oluşumunda ülkenin ekonomik, askeri
ve siyasi etkisi yanında o ülke insanlarının yabancılar üzerinde bıraktığı etkinin de
oldukça önemli olduğu muhakkaktır. Türkiye’ye ilişkin algı oluşumunda da Türk
insanının önemli bir etkisi olduğu Türkiye algısına ilişkin araştırmalarda açıkça
görülmektedir. Örneğin, Bosna Hersek’te Türkiye Algısı’nı ölçen bir çalışmada
görüşülen kişilerin %84’ü Türkiye algılarında tanıdığı/gözlemlediği Türklerin etkili
olduğunu belirtmiştir.25
Bu çerçevede, Türklerle ilgili tecrübelerin olumlu olduğu ülkelerde Türkiye
algısının da olumlu yönde olduğu izlenebilmektedir. BİLGESAM’ın Türkiye algısını
farklı coğrafyalarda inceledeği çalışmalarında, Türkiye algısının olumlu olmasında
Türk insanı hakkında sahip olunan olumlu algının oldukça tesirli olduğu
görülmektedir.
Tablo 21: Afrika’da Türklere duyulan sempati göstergesi
25 Balkanlar’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2012, s. 89.
51
Kaynak: Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2011
Türkiye algısı yoklamalarında Türkiye’nin pek çok kişi tarafından yaşanmak
istenen ülkeler listesinin başlarında gösterilmesinin, Türkiye’nin ekonomik ve siyasi
gücünden ziyade Türklerin kişisel özellikleriyle ilgili olduğu söylenebilir. Örneğin,
yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi, Türklere yüzde seksenlere varan oranda
sempati duyan Mısır halkının yüzde elliden fazlası ikinci bir vatan seçmeleri
gerekirse bunun Türkiye olacağını belirtmişlerdir.
Tablo 22: Mısırlıların yaşamak istedikleri ikinci ülke tercihlerini gösteren tablo
52
Uluslararası öğrenciler için yükseköğrenim görecekleri ülkelerin kültürel ve
sosyal özellikleri ile cazibesi, öğrencilerin yabancısı olduğu ülkeye uyum sürecini
doğrudan etkilemekte, akademik başarı grafiğinde belirleyici olmaktadır.
Yabancılara karşı ön yargının hakim olduğu sosyal çevrelerde uluslararası
öğrencilerin uyum sorunu yaşadığı bilinmektedir. Farklı kültürlerin içiçe ve uyum
içerisinde yaşadığı ev sahibi ülkeler, uluslararası öğrencilere bir arada yaşama
kültürü kazandırmakta olduğu gibi, yabancı düşmanlığı hissetmeksizin eğitimini
sürdürmesine de olanak sağlamaktadır.
Nitekim, Türk insanının misafirperverliğinin, hoşgörüsünün, Türkiye’nin
sosyal yapısı ve kültürel zenginliğinin uluslararası öğrencilerin niyet mektuplarında
sıkça vurgulanan ve Türkiye’yi tercihlerinde çekici güç olan unsurlardan olduğu
görülmektedir. Özellikle Türkiye’yi daha önce bir vesile ile ziyaret etmiş veya
Türkiye hakkında bilgi sahibi olanlar sıklıkla bu unsurlara atıfta bulunmaktadır.
Anadolu insanının cana yakınlığı ve misafirperverliği, özellikle daha önce Türkiye’yi
ziyaret eden öğrencilerin niyet mektuplarında rahatlıkla görülebilmektedir. Yine
Anadolu kültürünün çeşitliliği ve çok sesliliği yanında yabancıları dışlamaması
öğrencilerin Türkiye algılarını etkiliyen hususlar olarak göze çarpmaktadır.
Konuyu niyet mektuplarının diliyle ifade etmek gerekirse, Bosnalı bir
öğrenci, Türkiye’yi tercih etme sebebi olarak Türk kültürünün kültürel çeşitliliğe ve
yabancı öğrencilere açıklığını gösterirken, Türkiye’yi, Doğu ve Batı’nın bir araya
geldiği bir mekan olarak tarif etmekte, farklı arkaplan ve tecrübeye sahip insanlarla
karşılaşmak için Türkiye’yi harika bir yer olarak tanımlamaktadır (A9). Kırgız bir
öğrencinin Türkiye’deki sosyal ve kültürel yapıya ilişkin kendi Türkçesi ile yaptığı
betimleme daha ilgi çekici: “Ebeveynler [çocuklarını] korku ile yurtdışına
gönderiyorlar ama ben söyleyebilirim ki Türkiye’den bahsederken korku ve
endişenin gereği yok. Yani, orada farklı bir kültürel geçmişe sahip öğrencilerin
birçoğu ile bir araya geleceğim ve onlarla düşüncelerimi paylaşacak, ülkeleri ve
kültürleri hakkında konuşacağız. Ayrıca evrensel kültür ahlak ve buna benzer
seylerde de daha çok bilgim olacağı için ülkeme ve insanlığa daha faydalı olacağıma
inanıyorum” (A16).
53
Türk misafirperverliği ve Türk insanının sıcakkanlılığının Türkiye’ye ilişkin
olumlu algının gelişmesinde oldukça önemli olduğu dikkat çekicidir. Endonezyalı bir
yüksek lisans öğrencisi, Türkiye’deki lisans eğitimi esnasında kendisini en çok
etkileyen deneyimin Türk insanının misafirperverliği olduğunu belirterek, Türklerin
kendisine adeta aileden biriymişçesine iyi davrandığını belirtmektedir (B14).
Nijeryalı bir araştırma öğrencisinin Türkiye’de tamamladığı doktora süresince Türk
misafirperverliğinden duyduğu memnuniyet niyet mektubuna da yansımaktadır:
“Türk insanını oldukça misafirperver, yardımsever ve hoş kişiler olarak tanıdım.
Türk misafirperverliği, doktora çalışmam için Türkiye’de bana çok güzel bir
atmosfer sundu demektedir (D7). Türkiye’de uzun süre eğitim gören Rusyalı bir
doktora öğrencisinin ifadeleri de manidardır: Türkiye insanı bana sıcak geliyor.
Burada kendimi evimden daha komforlu hissediyorum (C13).
Anadolu’nun kültürel çeşitliliğine yapılan vurgular da kültürel zenginliğin
öğrencilerin seçiminde ne kadar etkileyici oladuğuna işaret etmektedir. Kosovalı bir
iktisat öğrencisi niyet mektubunda, Türkiye’de tüm dünyadan faklı kültürlere sahip
insanlarla ilişki kurma imkanı ve fikir zenginliğinden istifade etme olanağı bulacağı
için bu ülkeyi tercih ettiğini anlatmaktadır (A20). Sırbistanlı bir öğrenci de, kendisine
niçin Türkiye sorusunu yöneltenlere Türkiye’yi “Türklerin yaşam tarzı, dili ve
kültürü” nedeniyle tercih ettiğini aktardığını belirtmektedir (A32). Moldovalı bir
işletme öğrencisi Türkiye tercihinde belirleyici olan bir etken olarak Türkiye’de var
olan çokkültürlülük ve çeşitliliği ifade etmekte, (A25). Yunanistanlı bir öğrenci
Türkiye’yi tercih nedenini Türkiye’nin uluslararası arenada artan gücü yanında sahip
olduğu kültür hazineleri olarak açıklamaktadır. (A41) Bangladeşli bir doktora
öğrencisinin oldukça iddialı ifadeleri ise şöyledir: “Türkiye, kültür, iklim ve sosyal
şartlar bakımından dünyanın en çekici şehirlerine sahiptir” (C2),
4.1.1.5. Tarihsel Derinlik ve Coğrafi Konum
Modern Türkiye, önce Anadolu uygarlıkları, sonrasında sırasıyla Roma,
Bizans ve Osmanlı imparatorluklarının hüküm sürdüğü bir coğrafyada, zikredilen
imparatorluklardan son ikisinin başkentini de sınırları içerisine alacak şekilde kurulu
olması sebebiyle, çok önemli bir tarih ve medeniyet birikimine sahiptir. Bu birikim
54
sebebiyle, Anadolu ile özellikle Bizans ve Osmanlı imparatorlukları geçmişinden
dolayı ilgisini sürdüren milletler bulunmaktadır. Bunun dışında, Anadolu’da ortaya
çıkan veya Anadolu’ya uzanan medeniyetlerin bir kümülatifi olan ve günümüze
somut ve somut olmayan izleri yansıyan Anadolu kültür ve medeniyeti, dünyanın
farklı yerlerinden kişilerin ilgisini çekmektedir. Yine, Türkiye’nin Asya, Avrupa ve
Afrika kıtaları arasında; Kafkaslar, Orta Doğu, Balkanlar ve Akdeniz coğrafyasının
kesiştiği noktada yer almasından ve Doğu-Batı ayrımının başlangıç noktası
olmasından doğan özel konumu ve jeostratejik önemi de Türkiye’ye yönelik ilgiyi
artırmaktadır.
Türkiye’nin söz konusu tarihsel derinliği ve jeostratejik öneminin,
uluslararası öğrencilerin yükseköğrenimde Türkiye’yi tercih etmelerinde önemli bir
rol oynadığı görülmektedir. Bir öğrenci niçin Türkiye’yi tercih ettiğini anlatırken onu
Doğu ve Batı’nın biraraya geldiği yer olarak tasvir etmektedir. (A9) Moritanyalı bir
öğrenci, Türkiye’nin tercihlerinde etkili olan bahse konu önemini şöyle
anlatmaktadır: “Türkiye, Doğu ve Batı’nın geçiş noktası üzerinde emsalsiz bir
stratejik posizyona ve yaklaşık on bin yıllık bir tarihe; Asya ve Avrupa’nın bir
parçası olarak, geniş bir iklim ve coğrafya çeşitliliğine sahiptir” (A27).
Moğolistanlı bir öğrenci, yükseköğretim için Türkiye’de karar kılmasında
Türkiye’nin olaylarla dolu tarihi ve benzersiz doğasının etkili olduğunu belirtmiştir
(A24). Yunan uyruklu bir azınlık ise Türkiye’nin özel konumunu “Avrupa ve
Asya’yı birbirine bağlayarak kültürlerin ve medeniyetlerin kesişme noktası haline
gelmiştir” şeklinde ifade etmektedir (A40). Moldovalı bir öğrencinin niyet mektubu
ise Türkiye’nin “ilginç bir tarihsel arkaplana” sahip olduğuna vurgu yapmaktadır
(A25).
Hindistanlı bir yüksek lisans öğrencisine göre ise, Türkiye Asya ile
Avrupa’nın bir karışımı olması sebebiyle eğitim için çok büyük bir fırsat
sunmaktadır. (B24). Yine, Türkiye’nin “muazzam bir tarih ve kültüre sahip olması”
Ürdünlü bir öğrencinin Türkiye tercihinde dikkate aldığı hususlar arasında
zikredilmiştir (C32).
55
4.1.1.6. Ortak Din, Kültür ve Tarih
Uluslararası eğitim için Türkiye’yi tercih eden öğrencilerin büyük
çoğunluğunun Türkiye ile güçlü ve köklü bağları olan ülkelere mensup olduğu
bilinmektedir. Önceki bölümlerde değinildiği üzere, Osmanlı döneminden bu yana
dildaş, dindaş ve tarihdaş topluluklardan Müslim ve gayrimüslim öğrenciler
yükseköğretim için Anadolu topraklarını tercih etmişlerdir.
Nitekim, Türkiye’nin uluslararası eğitime yönelik ilk sistemli girişimi olan
Büyük Öğrenci Projesi de, Asya ve Avrupa’dan ortak dil, din kültür ve tarihe sahip
olduğumuz ülke ve topluluklara yönelik olarak geliştirilmişti.
Türkiye Bursları kapsamında 2012-2013 akademik yılı için başvuruların
internet üzerinden tüm dünyaya açılmasıyla birlikte, 150 civarında ülkeden başvuru
alınmıştır. Ancak, Türkiye Burslusu olmaya hak kazanan 133 ülkeden toplam 3916
öğrencinin büyük oranda Türkî cumhuriyetler ve topluluklar ile bunlar dışında kalan
Müslüman ülke ve topluluklara mensup olduğu görülmektedir. Söz konusu ülke ve
topluluklara mensup öğrencilerin Türkiye halkı ile olan dil, din, tarih veya kültür
yakınlığı dolayısıyla Türkiye’yi tercih ettikleri niyet mektuplarında karşımıza sıkça
çıkan bir olgudur.
Bununla birlikte, Türkiye algısına dair yapılan araştırmalarda, Türkiye ve
Türk kültürünün yakın olduğu coğrafya ile ilgili şaşırtıcı bir durum ortaya
çıkmaktadır. Şöyle ki, BİLGESAM tarafından Avrupa (Balkanlar), Afrika (Mısır,
Fas, Senegal, Tanzanya) ve Asya (Kazakistan ve Kırgızistan) kıtalarında yapılan
araştırmalarda “Türklerin yakın görüldüğü kültür”ü, çoğunlukla, Avrupalılar Avrupa
kültürü, Afrikalılar Ortadoğu kültürü, Asyalılar ise Asya kültürü olarak
belirtmişlerdir.
56
Tablo 23. Afrika’da Türklerin yakın görüldüğü kültür
Kaynak: Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2011
Tablo 24. Balkanlarda Türklerin yakın görüldüğü kültür
Kaynak: Balkanlarda Türkiye ve Türk Algısı, 2012, BİLGESAM
Tablo 25. Kazakistan’da Türklerin yakın görüldüğü kültür
57
Kaynak: Kazakistan’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2012.
Yukarıdaki araştırma sonuçları, Türkiye ve Türklerin her faklı coğrafya ve
kültürlere mensup kişiler için kendi kültürlerine yakın, diğer kültürlere yabancı
olarak görüldüğünü, Türk kültürünün farklı arka planlara sahip kişiler tarafından
kolay benimsendiğini işaret etmektedir. Bu durum, uluslararası öğrencilerin Türkiye
tercihlerinde de oldukça etkili olmaktadır.
Bu çalışma kapsamında değerlendirilen ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ne
kabul edilen öğrencilerin de büyük oranda Türk ve/veya Müslüman bir arkaplana
sahip olduğu görülmektedir. Bu iki üniversiteye yerleşmeye hak kazanan toplam 146
öğrencinin yalnızca yaklaşık 30 tanesi Türk ve İslam kimliği olmayan ülkelere
mensuptur. Bu sebeple, incelediğimiz öğrencilerin niyet mektuplarında sıkça kültürel
yakınlığa ve ortak geçmişe gönderme yapılmaktadır.
Bu çerçevede, Kosovalı bir bilgisayar mühendisliği öğrencisi, Türkiye’yi
tercih etme nedenlerini “Türkiye Cumhuriyeti’nin gerek coğrafi konum gerekse
kültür yapısı olarak Balkanlara ve özellikle Kosova’ya çok yakın olması, hatta aynı
dilin konuşulması; Türkiye Cumhuriyeti ile Kosova Cumhuriyeti arasında etnik,
sosyal, kültürel ve politik bağların güçlü bir şekilde devam etmesi” olarak
58
sıralamaktadır (A18). Diğer bir Kosovalı öğrenci Türkiye tercihini
gerekçelendirirken, “Kendi kültürümün Türk kültürüne çok yakın olduğunu keşfettim
ki bu oldukça olumlu bir durum çünkü sıla hasreti çekmeyecek ve kültür şoku
yaşamayacağım” demektedir (A22). Azeri bir öğrenci kendi kelimeleriyle Azerilerin
Türkiye tercihlerini şöyle özetlemektedir: “Azerbaycan Türklerinin Türkiye’yi seçme
sebepleri hiç kimseye sır değil: Dil, din, tarih ve kültür birliği ve yakın ilişkiler
Türkiye’yi seçmek için kifayet eden amillerdir” (A5). Yine, Libyalı bir doktora
öğrencisi, Türkiye seçimindeki birinci etkeni Türkiye’nin eğitim kalitesi olarak
belirtirken ikinci önemli etkeni “Türkiye ve Libya’nın ortak bir tarihi paylaşması”
olarak ifade etmiştir (C23).
Türkiye’nin dini kimliği de öğrencilerin seçimini etkilmiştir. Örneğin,
Taylandlı bir öğrenci, Türkiye tercihindeki en öenmli etkeni Türkiye’nin Müslüman
bir ülke olmasına bağlamaktadır. Öğrenci ifadesiyle, “Türkiye’de [eğitim görmek
istememin nedeni] yüzde 99 müslüman olduğu içindir. Benim ülkemde yurtdışında
okumak niyeti olanlar çoğunlukla Arap ülkelerinde eğitim almayı tercih ederler. Bu
ülkede okumak istiyor olmamın nedeni Türkiye’de Türkiye’de Müslüman olduğu
içindir. Günlük [yaşam] tarzı58Müslüman58[yaşam tarzı] şeklinde olacaktır, bu
konuda rahat olabileceğim ve [bu nedenle Türkiye’de eğitim almam] ailem
tarafından kabul edilecektir” (A37). Azeri bir öğrenci de, “Türkiye’yi seçmemin
nedeni … hem de ülkelerimizin dini, kültürel ve dil açısından birbirine yakın
olmasıdır” şeklindeki ifadesiyle tercihinde dinin etkisine de temas etmiştir (A2).
Ürdünlü bir doktora öğrencisi de Türkiye seçimindeki etkili faktörleri sıralarken, ilk
sırada belirttiği kaliteli eğitimden sonra, ikinci sırada Türkiye’nin “bir İslam ülkesi”
olmasını vurgulamıştır (C32).
4.2. Öğrencilerin Türkiye’de Yükseköğretim Algısı ve Beklentileri
Yükseköğrenim için kendi ülkesi dışına çıkan öğrencilerin en büyük
beklentisi kendi ülkesinde mevcut bulunmayan veya erişem olanaklarının kısıtlı
olduğu kaliteli bir eğitim alma isteği ile öğrencilerin akademik, kültürel, entelektüel
59
ve mesleki donanımını geliştirme isteği ve sonraki eğitim aşamasında veya iş
hayatında daha iyi yerlere gelme arzusudur.26
Türkiye Burslusu olmak üzere başvuru yapan öğrencilerin de kaliteli bir
eğitimi önceledikleri niyet mektuplarında rahatlıkla görülebilmektedir. ODTÜ ve
Boğaziçi Üniversitesi’ne yerleşen öğrencilerin de tamamına yakını Türkiye
tercihlerini, Türkiye’nin kaliteli yükseköğretim kurumları, eğitmenleri ve imkanları
ile ilişkilendirmektedir. Öyle ki, Türkiye’nin yükseköğretim kalitesi ve imkanlarına
dair niyet mektuplarında yer alan olumlu ifadelerin yoğunluğu okuyucu da hayret
uyandırabilmektedir.
Öğrencilerin Türkiye yükseköğretimine ilişkin algıları aşağıda maddeler
halinde incelenmiştir.
4.2.1. Kaliteli Eğitim
Uluslararası öğrencileri ülkeleri dışında eğitim almaya iten en önemli
sebeplerinden birisinin kaliteli eğitim alma arzusu olduğu yukarıda belirtilmişti.
Türkiye’yi tercih eden öğrencilerin de eğitim kalitesine sıklıkla vurgu yaptıkları
görülmektedir. Öğrencilerin Türkiye Burslarına yaptıkları başvuru esnasında zorunlu
olarak 12 tercih yaptıkları halde, kaliteli eğitim verdiğini bildikleri ODTÜ ve
Boğaziçi Üniversitesi’ni niyet mektuplarında özellikle talep etmeleri, öğrencilerin
kaliteli eğitim arayışını açıkça göstermektedir.
Bu çerçevede niyet mektuplarına bakacak olursak; çok iyi bir üniversitede
kaliteli bir eğitim almayı kendisi için bir zorunluluk olarak gören Azeri bir bilgisayar
mühendisliği öğrencisi, Türkiye’yi, yüksek kalitede eğitim, akademik kariyer ve
sosyal gelişim veren en iyi ülkelerden biri olması ve yüksek kalitede akademik
kadrosu, donanımlı laboratuarları, kütüphaneleri, büyük kampüsleri ve akademik
gelişim için uygun ortamı için tercih ettiğini belirtmektedir (A1). Bosnalı bir elektrik
elektronik mühendisliği öğrencisi, bölümünde başarılı olmak için ihtiyaç duyacağı
bilgi ve becerileri sağlayacak fırsatları yüksek kalitede eğitim veren Türk
üniversitelerinde bulabileceğini yazmaktadır (A9).
26
Gür ve Coşkun, Küresel Eğilimler …, s. 35.
60
Gine Bissaulu bir öğrencinin tek satırlık niyet mektubu ise şu şekildedir:
“Türkiye’nin eğitiminin iyi olduğunu duyduk bu yüzden Türkiye de okumak
istiyorum” (A13). Yine, Kazak bir öğrencinin Türkiye’yi tercih sebebi “uluslararası
eğitim alanındaki yüksek koşullara ve standartlara sahip üniversitelerin olması”dır
(A4). Kosovalı bir öğrenci ise Türkiye Burslarına başvurma gerekçesini şu
kelimelerle anlatmaktadır: “[Türkiye Busları’na] başvurmamın ana sebebi Türk
üniversitelerinin sunduğu kaliteli eğitim ve dünyanın her tarafından farklı kültürlere
mensup insanlarla iletişim kurma fırsatıdır” (A20).
Moğol bir öğrenci, Türk üniversitelerini “yüksek kaliteli üniversiteler” (A24)
olarak tanımlarken, Moldovalı bir öğrenci Türk üniversitelerini doğru bir kariyer
vizyonu kazandıran yerler olarak tarif etmekte (A25), Moritanyalı bir öğrenci ise
Türkiye tercihini, Türk üniversitelerinin kendisine küreselleşen dünyada ihtiyaç
duyacağı becerileri kazandıracak eğitim kalitesine ve kademik kadroya sahip olması
şeklinde açıklamaktadır (A27). Endüstri mühendisliğine yerleşen Rusyalı bir öğrenci
de Türkiye tercihi “Türkiye’de harika çalışma koşulları ve eğitim ile akademik
kariyer yapmak isteyenlere büyük motivasyon sağlayan çok sayıda prestijli
üniversite” bulunması şeklinde açıklamaktadır (A31). Sırbistanlı bir öğrenci, Türk
üniversitelerindeki eğitim programlarının sağladığı kaliteli eğitimin kendisine
akademik çalışmalarını ileriye taşıma ve yeteneklerini geliştirme imkanı
sağlayacağından bahisle, Türkiye tercihini bu imkanlara dayandırmaktadır (A33).
Ukraynalı bir lisans öğrencisinin niçin Türkiye’yi tercih ettiğini açıkladığı
ifadeleri dikkat çekicidir: “Hangi üniversite ve bölümün beni başarıya götüreceğini
ve ruhumun mutlu olmak için neye ihtiyacı olduğunu araştıran, bireysel gelişimimi
en iyi şekilde gerçekleştirmek isteyen ve hayata yeniden başlamak isteyen birisi
olarak kendim için en uygun eğitim ortamının Türkiye’de olduğuna karar verdim”
(A39). Endonezyalı bir yüksek lisans öğrencisine göre, Türkiye gelişen bir ülke
olarak ekonomi ve eğitim sisteminde önemli bir gelişme göstermekte olup, Türk
üniversitelerindeki kalite, öğrencileri gerçek hayatta faydalanacakları analitik
düşünme, yenilikçi fikir ve pratik beceri bakımından geliştirmektedir (B14).
4.2.2. Akademik Kadro
61
Uluslararası öğrencilerin bir kısmı Türk ünversitelerindeki akademik kadroya
vurgu yaparak Türkiye’yi tercih nedenleri arasında göstermişlerdir. Üniversite
hocalarının Avrupa ve ABD üniversitelerinde yetişmiş olmalarının öğrenciler
tarafından önemsendiği görülmektedir.
Bu kapsamda, Azeri bir öğrenci Türkiye’de eğitim görme sebebi olarak
“Harvard, Stanford, MIT vb. üniversitelerden mezun olmuş üst düzey
akademisyenlerle karşılaşma imkanı olmasını belirtmektedir (A1). Moritanyalı bir
öğrenci de global dünyada ihtiyaç duyacağı yetenekleri Türk üniversitelerindeki
kaliteli eğitim kadrosu sayesinde edinebileceğini ifade etmektedir (A27). Kardeşi
Türkiye mezunu olan Rusyalı bir öğrencinin niyet mektubunda Türk akademisyenler
“profesyonel ama dostça” olarak nitelendirilmesi ise ilgi çekicidir (A30). Filistinli bir
yüksek lisans öğrencisinin Türk akademisyenlerle geçirdiği bir çalışma sonrasında
edindiği intiba zikretmeye değer: “Türk akademisyenlerin çalışmalarını ne kadar
ciddiye aldıklarını görünce, Türkiye’de bir dönem araştırma yapabilmeyi çok ister
oldum” (D4).
Öğrencilerin niyet mektuplarında Türk akademisyenlerin kalitesini belirtme
ihtiyacı hissetmelerine rağmen, alanı ile ilgili akademisyenler hakkında ne kadar
bilgiye sahip oldukları şüphelidir. Çünkü, pek az sayıda öğrenci (B9, D1), çalışma
alanı ile ilgili başarılı gördüğü akademisyenlerin isimlerini zikredebilmiştir.
4.2.3. Türkiye’nin Sağladığı Burslar
Uluslararası öğrenci hereketliliğinin az gelişmiş ve gelismekte olan
ülkelerden gelişmekte ve gelişmiş olan ülkelere doğru olduğunu daha önce ifade
etmiştik. Diğer bir deyişle, ülkesinden yükseköğretim amacıyla ayrılan öğrenciler
çoğunlukla gittikleri ülke standartlarından daha düşük yaşam standartları ve daha
düşük maddi olanaklara sahiptirler. Bundan dolayıdır ki, ev sahibi ülkelerin sağladığı
burs olanakları, özellikle alt ve orta gelir gruplarına mensup öğrencilerin uluslararası
hareketliliğini mümkün kılan önemli faktörlerden birisi olmaktadır. Eğitim
maliyetlerinin uygunluğu da öğrencileri yurtdışı eğitime motive eden diğer bir
faktördür. Bu sebeple, uluslararası eğitime önem veren ülkeler uluslararası
62
öğrencilere sundukları çeşitli burslar sayesinde onları ülkelerine çekmeye çalışmakta,
hatta bu konuda önde gelen diğer ülkelerle rekabete girmektedirler.
Ayrıca, Türkiye’nin uluslararası öğrencilere sağladığı bursların Türkiye’de
yükseköğrenime olan teveccühün önemli etkenlerinden olduğu anlaşılmaktadır. Çok
sayıda öğrenci Türkiye’nin kendilerine sağladığı maddi imkanları niyet mektuplarına
taşıyarak Türkiye tercihlerinde bursların rolüne işaret etmişlerdir.
Konuyu öğrencilerin diliyle açıklamak gerekirse, Kosovalı bir öğrenci
Türkiye Burslarına başvurma nedenlerini sıraladığı niyet mektubunda yer alan
nedenlerden bir tanesi de “diğer ülkelerde eğitimin çok pahalı ve burs olanaklarının
az olmasına karşın Türkiye’de kaliteli eğitim ve burs olanaklarının bahsi geçen
ülkere göre çok daha iyi olması”dır (A18). Moğolistanlı bir öğrenci, yükseköğrenime
Türkiye’de devam etme kararı almasında bu ülkenin eğitim sistemi, zengin tarihi,
geleneği, eşsiz doğası, yüksek kalitedeki üniversiteleri ile burs alabilme imkanının
etkili olduğunu belirtmekle birlikte bunlardan son ikisinin en önemli etken olduğunu
belirmiştir (A24). Yunan uyruklu bir öğrenci de Türkiye tercihini “… bunların
yanısıra ülkedeki ekonomik yaşam şartları ve sağlanan finansal kolaylıklar [Türkiye]
tercihimi kuvvetlendirdiler” şeklinde açıklamaktadır (A41).
4.2.4. Eğitim Dili
Uluslararası öğrencilerin ülke tercihlerinde ülkedeki eğitim dili belirleyici rol
oynamaktadır. Bu durum OECD’nin Bir Bakışta Eğitim:2011 Göstergeleri başlıklı
raporunda da belirtilmektedir. Söz konusu rapora göre, öğrencilerin ülke seçiminde
dikkate aldıkları üç faktör eğitim dili, öğrenim/yaşam maliyeti ve ülkelerin göç
politikalarıdır.
Eğitim dilinin öğrencilerin Türkiye tercihlerinde de oldukça belirleyici
olduğu görülmektedir. Türkiye’yi tercih eden öğrencilerin önemli bir miktarının
Türkî cumhuriyetler ile Bulgaristan, Yunanistan, Irak, Suriye, Azerbaycan, İran,
Kosova, Kırım, Makedonya gibi farklı ülkelere dağılmış Türk topluluklarına mensup
olduğu düşünüldüğünde dil faktörünün etkisi ortaya çıkmaktadır. Böyleyken,
öğrencilerin niyet mektuplarında ülkedeki konuşma dili ile eğitim dilini genellikle
63
birbirinden ayırmadıkları görülmektedir. Bu sebeple, bu çalışmada, öğrenciler bir
dile vurgu yaptıklarında bu gündelik dilden ziyade eğitim dili olarak
değerlendirilmiştir.
Niyet mektuplarına baktığımızda, Kosovalı bir öğrenci Türkiye Bursları’na
başvurma nedenlerini sıralarken “[Kosova’daki kendi topluluğu ile Türkiye’de] aynı
dilin konuşulmasını”nın önemine değinirken (A18), Özbek bir öğrenci, niçin
Türkiye’de yükseköğrenim istediğini anlattığı satırlarında “[Özbekistan ile Türkiye
arasındaki] kültür ve dil yakınlığı”na yer vermektedir (A20). Azeri bir öğrencinin
ifadesi Türkçe’nin öğrencinin Türkiye tercihindeki etkisini doğrudan göstermektedir:
“… kendi dilime en yakın dilin Türkçe olması ve bu dilde çok rahat iletişim
kurabilmem de Türkiye’de eğitim alma kararımda etkili oldu” (A1).
Şunu da belirtmek gerekir ki, öğrencilerin bir kısmının niyet mektubunda
Türkçe’ye vurgu yapmasına rağmen Türkçe’yi bilmediği, ancak öğrenmeyi
önemsediği ve arzuladığı görülmektedir. Bu öğrencilerin Türkiye Bursları’nı,
yükseköğrenim yanında Türkçe öğrenmek için de bir fırsat olarak değerlendirdikleri
anlaşılmaktadır.
Bunlara örnek olarak, Kazak bir öğrencinin ifadeleri gösterilebilir:
“Türkiye’de okumak istememin en önemli sebeplerinden biri, Kazak halkının
akrabası olan Türk milletinin kültürünü tanıma, Türk dilini öğrenme ve Türk
vatandaşlarıyla tanışma fırsatının olmasıdır” (A14). Bosnalı bir öğrencinin niyet
mektubundaki ifadeleri konuyu başka bir boyuta taşımaktadır. 13 yıl İngilizce eğitim
gördüğünü ve bu dilden vazgeçmek istemediğini söyleyen Boşnak öğrenci, Türkçe’yi
öğrenmeyi de çok arzuladığını ifade ederek, Türkiye’deki yükseköğrenimi hem
İngilizce hem de Türkçe gelişimi açısından istediğini ortaya koymaktadır (A11).
Boşnak öğrenci örneğinden anlaşılabilceği üzere, Türkiye’yi eğitim dilinden
dolayı tercih edenlerin tamamının Türkçe bildiklerini veya Türkçe eğitim almak
istediklerini düşünmemek gerekir. Aksine, eğitim dilini önemseyen öğrencilerin
önemli bir miktarı Türkiye’de İngilizce veya Fransızca eğitim almak isteyenlerden
oluşmaktadır (C13). Hatta, Türkiye’de eğitim dilinin İngilizce olduğunu düşünenlere
64
bile rastlanmaktadır.27
Özellikle Orta Doğu ve Afrika ülkelerinden gelen
öğrencilerin, ortaöğretimde İngilizce ve Fransızca eğitim almış olmaları nedeniyle,
Türkiye’ye eğitimlerine bu dillerde devam edebilecekleri düşüncesiyle geldikleri
görülmektedir.28
İngilizce ve Türkçe dillerinin her ikisini de bilmeyen öğrencilerden bir
kısmının, Türkiye’de bulundukları süre içerisinde Türkçe’yi öğrenebileceklerini
düşünerek İngilizce eğitimi tercih etmekte olduğu, bu şekilde mezuniyette iki
yabancı dil öğrenmiş olmayı hedefledikleri anlaşılmaktadır. ODTÜ ve Boğaziçi
Üniversitesi’nde eğitim dilinin İngilizce olması dolayısıyla bu üniversiteleri tercih
edenlerin Türkiye’yi tercih sebeplerini belirtirken özellikle İngilizce eğitime vurgu
yaptıkları görülmektedir.
Bu çerçevede, Boşnak bir öğrenci, tercihlerini İngilizce bölümlerden yana
kullandığını, bu şekilde eğitimini bitirdiğinde İngilizce ve Türkçe dillerinin her
ikisine de hakim olabileceğini, bu durumun ise kariyeri için çok faydalı olacağını,
Türkiye veya Türkiye dışında iş bulabileceğini belirtmektedir (A10).
Anadili Türkçe olan ve niyet mektuplarını Türkçe yazanların da Türkiye’yi
İngilizce yükseköğrenim görme imkanından dolayı tercih ettikleri vakidir. Örneğin,
Yunan uyruklu olup Türk azınlığa mensup bir öğrencinin Türkçe niyet mektubundaki
ifadeleri şu şekildedir: “İngilizcenin evrensel bir dil oldugu dünyada hem iş
sahasında hem de dünya piyasasinda İngilizce bilmenin büyük önem teşkil ettiğinin
bilincindeyim. Bu sebeple üniversite eğitimimi Ingilizce egitim veren bir
üniversitede tamamlamak istiyorum. Yabancı bir dilde eğitim görmenin faydalı
olacagini ilke edindiğim için bu yabancı dilde sertifika almamın gereksiniminin
farkındayım. Bu nedenle İngilizce dilinde uluslararası sınavlara katılarak gerekli
sertifikaları elde ettim” (A40).
4.2.5. Türkiye Mezunları
27
Rusyalı bir öğrenci Türkiye’de eğitim görmesi için gerekli olan dillere hakim olduğunu belirttiği
niyet mektubunda bu dilleri Türkçe ve İngilizce olrak ifade etmektedir (A31).
28 Gündüz, Olgun, Uluslararası Burslu Öğrencilerin…, s. 89.
65
Yükseköğrenimini Türkiye’de tamamlamış kişilerin çevresindekileri de bu
yönde etkiledikleri görülmektedir. Özellikle eğitimini başarı ile tamamladıktan sonra
kendi ülkesinde bir iş bulan kişilerin bu konuda daha etki oldukları görülmektedir.
Birden fazla üyesi Türkiye mezunu olan çok sayıda ailenin varlığı bunun bir
göstergesidir.
Lübnanlı bir öğrencinin niyet mektubu Türkiye mezunlarının
etkileyebildikleri alanı göstermesi bakımından iyi bir örnektir: “Babam inşaat
mühendisi ve Trablus’un belediye başkanı. Babamın çok sayıda Türkiye mezunu
arkadaşları var ve onlar Türkiye’deki prgramlar ve Türkiye mezunları hakkında
bende çok iyi izlenimler bıraktılar” (A23). Diğer bir örnekte Rusyalı bir öğrenci
Türkiye mezunu ağabeyinin Türkiye’de eğitim görme konusunda kendisini nasıl
etkilediğini şöyle anlatmaktadır: “Ağabeyim yaz ve kış tatillerinde geldiğinde bana
sürekli Türkiye’deki yaşamından ve üniversite eğitiminden bahsederdi. Üniversite
hocalarının profesyonel ama dostça olmaları, uluslararası konferanslar, değişim
programları, stajlar gibi üniversitenin öğrenciler için sunduğu imkanlar beni etkilerdi.
Öğrencilerin maddi destek almaları ve yurtta ücretsiz kalmaları ve üniversitede
ücretsiz yabancı dil derslerine katılabilmeleri beni etkilmişti” (A30).
4.2.6. Uluslararası Tanınırlık
Uluslararası öğrenci hareketliliğinde yön belirleyici etkenlerden birisi de aday
ülkelerin ve yükseköğretim kurumlarının uluslararası tanınırlık düzeyidir.29
Yükseköğretim kurumlarının tanınırlılığı öncelikle kendi akademik başarısına
bağlıyken, ülkelerin tanınırlılığı pek çok sebebe dayanabilmektedir.
4.2.7. Türkiye’nin Sunduğu Özel İmkanlar
Türkiye, özellikle lisansüstü öğrencileri için pek çok alanda çok zengin
araştırma imkanları ve bilgi kaynakları sağlamaktadır. Tarihsel, kültürel, dilsel,
dinsel, etnik, coğrafi vb. alanlardaki zenginliği ve kendine mahsus hususiyetleri
nedeniyle Türkiye araştırmacılar için doğal bir laboratuar olarak kabul edilmektedir.
29
Gür ve Coşkun, Küresel Eğilimler …, s. 36.
66
Bu nedenle, özellikle sosyal bilimler alanında lisansüstü çalışma yapan uluslararası
öğrenciler için Türkiye’nin söz konusu zenginliğinin saklandığı merkezler bilgi
merkezi ve mekanları oldukça önemsenmektedir.
Bu çerçevede, niyet mektupları incelenen uluslararası öğrencilerin Türkiye
tercihlerinde, Osmanlı arşivleri (C6, C1, D1); kütüphaneler (C6, C31, D1), müzeler
(D2, D6), mimari eserler ve kalıntılar (D6) gibi bilgi kaynaklarının önemli bir etken
olduğu görülmektedir. Yine, sayıları hızla çoğalan modern laboratuar ve ekipmanlar,
teknokentler, araştırma merkezleri ve enstitülerin, uluslararası öğrenciler tarafından
oldukça önemsendiği niyet mektuplarında görülebilmektedir (A2).
67
SONUÇ
Uluslararası öğrencilerin yükseköğretim için Türkiye’yi tercih etme nedenleri
incelendiğinde şaşırtıcı bir tablo ortaya çıkmaktadır. Uluslararası öğrencilere ev
sahpliği yapma ve uluslararası eğitim üssü olma konusunda vasatın çok altında bir
tabloya sahip olan Türkiye’nin, Türkiye Bursları’na müracaat eden öğrenciler
tarafından oldukça önemsenmekte olduğu ve uluslararası eğitim için ideal bir ülke
olarak tasavvur edildiği görülmektedir.
Türkiye’nin son on yıllarda grçekleştirmiş olduğu dikkate değer kalkınma
hamleleri sonucunda gelişmişlik düzeyi bakımından katettiği mesafenin uluslararası
öğrencilerin Türkiye tercihlerinde önemli rol oynadığı açıktır. Öğrenciler niyet
mektuplarında, Türkiye’nin büyüyen ekonomisine, bilim, sanayi ve teknolojideki
ilerlemesine, uluslararası ticari ilişkilerinin artan yoğunluğuna sıkça temas etmekte
ve bunların Türkiye’yi seçimlerindeki rolüne değinmektedirler.
Uluslararası siyaset arenasında Türkiye’nin artan görünürlüğünün,
öğrencilerin Türkiye tercihlerini etkileyen bir başka önemli husus olduğu ortaya
çıkmaktadır. Türkiye’nin küresel ve bölgesel gelişmeler karşısında aldığı tavır ve
pozisyon, geliştirdiği tepki ve öncülük ettiği inisiyatifler, bir taraftan ülkeyi diğer
ülke ve topluluklar nezdinde daha bilinir hale getirirken, diğer taraftan da
Türkiye’nin uluslararası gücü ve etkinliği hakkında üçüncü şahıslar üzerinde
etkileyici bir intiba bıraktığı gözlemlenmektedir. Türkiye’nin, Sırbistan-Bosna
Hersek- Hırvatistan gerginliğinde olduğu gibi, ülke ve topluluklar arası ihtilaf ve
çatışma konusu olan alanlarda arabuluculuk girişimi, Arap Baharı yaşayan ülkelerde
olduğu gibi dikte yönetimlere karşı halk hareketlerinin yanında olması, Filistin ve
Dağlık Karabağ sorununda olduğu gibi halkların uluslararası hukuk mücadelesine
verdiği desteği risk almaktan kaçınmaksızın sürdürmesi şeklinde
örneklendirilebilecek uluslararası siyaset anlayışının, dünya kamuoyu tarafından
68
izlendiği gibi öğrencilerin de dikkatinden kaçmadığı ve Türkiye tercihlerinde etkili
olduğu tespit edilebilmektedir.
Uluslararası öğrencileri Türkiye’ye yönlendiren bir diğer önemli faktörün de
Türkiye’nin tarihsel ve kültürel zenginliği olduğu anlaşılmaktadır. İmparatorluk
geçmişi nedeniyle Balkanlar ve Doğu Avrupa, Orta Doğu, Kafkaslar, Kuzey Afrika
gibi büyük bir coğrafya ve bu coğrafyada yer alan onlarca ülke ve topluluk ile
değişen sürelerde ortak bir tarihi paylaşan Türkiye, tarihdaş olmanın sağladığı
yakınlık ve söz konusu coğrafya ile son yıllarda artan münasebetlerin de etkisiyle, bu
coğrafyaya mensup öğrenciler için doğal bir güzergâh olmuştur. Yine, Anadolu
kültürünün yakın coğrafyadaki her tür arkaplana sahip kişilere hitap eden çeşitliliği
yanında, din ve dil bakımından Türkiye’ye uzak coğrafyalardaki Türk ve Müslüman
kültürü ile olan benzerliği nedeniyle, Türkiye’nin uluslararası öğrenciler tarafından
tercih edilmesindeki önemli faktörlerden biri olduğu görülmektedir.
Türkiye’nin yükseköğretim kalitesi ve kapasitesinin de uluslararası öğrenciler
tarafından oldukça takdir edildiği görülmektedir. Gerek bu çalışma kapsamında niyet
mektupları incelenen, gerekse Türkiye Burslarına başvuru yapan diğer öğrencilerden
pek çoğunun Türkiye’deki yükseköğretimin kalitesini tercihlerini etkileyen en
önemli faktörlerden biri olarak sunmaları dikkat çekicidir. Öğrenciler; üniversite ve
akademisyenlerin kapasitesi; laboratuar, kütüphane ve araştırma merkezi gibi
çalışmlarına yardımcı olacak mekanların varlığı ve diplomlarının uluslararası
denkliğinin olması gibi hususlar bakımından Türkiye’deki yükseköğretime dair,
neredeyse ittifak halinde, olumlu atıflarda bulunmaktadırlar.
Türkiye’nin sağladığı burs imkanları, Türk misafirperverliği, yaşam
maliyetinin uygunluğu, Türk şirketlerinde iş bulabilme imkanı gibi daha birçok
sebebin, uluslararası öğrencilerin yükseköğrenim için Türkiye’yi tercih etmelerinde
etkili olduğu gözlemlenmektedir.
Bununla birlikte, niyet mektuplarında ortaya çıkan Türkiye algısına ilişkin
oldukça olumlu tablonun sorgulanması gerektiği düşünülebilir. Bu sorgulamayı
gerekli kılabilecek öncelikli neden, niyet mektuplarının tasvir ettiği Türkiye ile
uluslararası öğrenci pazarından öğrenci çekebilme konusunda oldukça düşük ve
69
düşündürücü bir performans gösteren Türkiye arasındaki çelişkidir. Diğer bir çelişki
de, Türkiye’de henüz yükseköğrenime başlamayan öğrenciler tarafından yazılan
niyet mektuplarının çizdiği tablo ile Türkiye’de yükseköğrenim gören öğrencilerin
memnuniyet düzeylerinin farklılık göstermesidir. Tablo 6’da görüldüğü gibi, 1992
yılından bu yana yükseköğretim amacıyla Türkiye’ye gelen 40.371 uluslararası
öğrenci’den 16.498’inin bursu başarısızlık veya öğrencinin ülkeyi terk etmesi üzerine
kesilmiştir. Yine, SETA ve Gündüz tarafından Türkiye’de yükseköğrenim görmekte
olan öğrenciler üzerine yapılan araştırmalar, uluslararası öğrencilerin Türkiye’de
Türkçe öğrenimi, konaklama, bürokrasi ve ikamet gibi öğrenimlerini doğrudan
etkileyen en temel konularda oldukça sorun yaşamakta olduklarını göstermektedir.
Öğrencilerin niyet mektuplarını hazırlarken öncelikli kaygılarının, mektubu
değerlendirecek otoriteler tarafından, başvurulan burs için uygun görülmek olduğu
bir gerçektir. Bundan dolayı, öğrencilerin, Türkiye ve Türkiye’de yükseköğrenime
ilişkin olumlu ifadeler kullanmayı şanslarını artırıcı bir faktör olarak değerlendirmiş
oldukları, Türkiye hakkında olumsuz bir bilgi, kanaat veya tecrübeleri olsa dahi
bunları belirtmemiş oldukları düşünülebilir. Hakikaten, ODTÜ ve Boğaziçi
Üniversitesi’ne yerleşmeye hak kazanan öğrencilerde pek rastlanmamakla birlikte,
Türkiye Burslarına bavuru yapan çok sayıda öğrencinin niyet mektuplarında
akademik bir yaklaşım yerine hamasi ifadelere yer verildiği görülmektedir.
Diğer taraftan, niyet mektuplarındaki ifadeleri, niyet okuması yaparak abartı,
hamaset, hoş görünme vs. şeklinde algılamak yerine, öğrencilerin beyanlarını esas
kabul ederek, her bir niyet mektubuna bir belge olarak yaklaşmanın, daha sağlıklı
olacağı düşünülmektedir. Bu çalışmada, incelenen niyet mektupları arasında bir
diğerini taklit eden veya ondan esinlenmiş hiçbir niyet mektubuna rastlanılmamış
olması dolayısıyla, her bir niyet mektubuna, onu hazırlayanın içinde yetiştiği sosyo-
kültürel ortamı, bilgi düzeyini, dünya görüşünü, temel duruş ve yaklaşımlarını
yansıtan öznel metinler olarak bakılmış ve bu şekilde değerlendirilmiştir. Esasında,
ulusal ve uluslararası rakam, rapor ve beyanların Türkiye’yi olumlayan görüntüsü
karşısında, öğrencilerin niyet mektuplarında ortaya çıkan olumlu tabloyu dikkate
almamak doğru olmayacaktır. Ayrıca, niyet mektuplarında, Türkiye’nin ekonomik
büyümesine ve gelişmişlik düzeyine, çok kültürlü yapısına, tarihsel ve kültürel
70
zenginliğine, jeostratejik konumuna, uluslararası politikada artan etkisine vs. yapılan
gerçekçi göndermeler, öğrencilerin Türkiye hakkında temel düzeyde bilgi sahibi
olduğunu ve Türkiye’yi bilinçli bir şekilde tercih ettiklerini göstermektedir.
Yine de, mevcut formatıyla uluslararası öğrencilerin niyet mektupları
üzerinden bir algı araştırması yapmanın bir takım sınırlılıklar doğurduğu ve bazı
problemleri beraberinde getirdiğini belirtmek gerekir. Niyet mektupları, tabiatları
gereği, öğrencilerin başvuru yaptıkları ülke, üniversite, bölüm ve program ile ilgili
niyetlerini gerekçeleri ile ortaya koydukları metinlerdir. Bu haliyle, anket benzeri bir
ölçme tekniğinden elde edilecek verileri güvenilir yüzdelerle sağlama konusunda
sınırlılıklara sahiptir. Yine, niyet mektuplarına aşina olmayan özellikle lise mezunu
öğrencilerin sundukları mektupların gerek öğrencinin akademik beklentisi, gerekse
Türkiye algısı hakkında zayıf bilgiler sunmaktadır. Dahası, Türkiye Bursları 2012-
2013 döneminde kullanılan niyet mektubu formatının öğrenciyi ideal bir mektup için
yeterince yönlendirememesi de niyet mektuplarının Türkiye algısını yansıtma
gücünü zayıflatmaktadır. Ayrıca, niyet mektuplarında sorgulanan asıl bilginin
öğrencinin Türkiye algısından ziyade akademik amaçları ve beklentisi olması, niyet
mektubunu öğrencin velisi, öğretmeni veya başka bir yakını tarafından hazırlanmış
olma ihtimali, öğrencinin Türkiye’ye dair olumsuz bir ifade kullanmasının pek olası
olmaması gibi nedenlerden dolayı Türkiye algısını niyet mektupları üzerinden
ölçmenin mahzurları bulunduğu ifade edilmelidir. Niyet mektubu formatının
geliştirilmesi gerektiğini bu vesile ile belirtmek gerekir.
Niyet mektuplarında ortaya çıkan pozitif Türkiye algısı, Türkiye’nin
uluslararası eğitim süreci ile ilgili sorgulanması gereken hususlar olduğunu da gözler
önüne sermektedir. Son yıllarda göstermiş olduğu dikkate değer büyüme
performansı, pek az ülkenin sahip olduğu tarihsel, kültürel ve stratejik önemi ve
bunların bir yansıması olarak niyet mektuplarında açıkça görülen olumlu dış algısına
rağmen, Türkiye’nin uluslararası eğitim arzulayan her yüz öğrenciden net olarak bir
tanesine bile ev sahipliği yapamaması (2011 yılı net rakamı %0.26), hükümet
organları kadar yükseköğrenim kurumlarının da masaya yatırması gereken bir
konudur.
71
Bu itibarla, Türkiye’ye yönelik uluslararası öğrenci algısının olumlu bir
çizgide olduğunu açıkça belirtmek gerekir. Bu durum, en azından öğrenciler
Türkiye’ye gelene kadar böyledir. Türkiye’de olumsuz bir durumla karşılaşan,
eğitimin süreçlerinde sorunlar yaşayan ve bu nedenler dolayısıyla ülkesine geri
dönmek zorunda kalan öğrenciler Türkiye algısını elbette zedelemektedir. Buna
rağmen, Türkiye Bursları’na başvuruların sayısındaki artış, Türkiye’nin sunduğu
imkanlar ve sahip olduğu potansiyel ile bu algıyı tersine çevirebildiğini
göstermektedir.
Bunlarla birlikte, Türkiye’deki yükseköğrenim kalitesi ve standartlarının
uluslararası rekabette geri kalması nedeniyle, Türkiye’nin uluslararası eğitim
konusunda sahip olduğu potansiyele rağmen, Türkiye Burslusu olarak
yükseköğrenime kabul edilen uluslararası öğrencilerden pek azının ülkelerinin başarı
tablosunda en üst sırada yer aldığı ve onların da genellikle Türkiye ile yakın irtibatı
olan topluluklara mensup vey Türk okullarından mezun oldukları bilinmektedir. Bu
durum, Türkiye algısının, niyet mektuplarında karşımıza çıkan oldukça olumlu
profiline karşın, üst kalitedeki uluslararası öğrencileri çekebilmek için yeterli
olmadığını göstermektedir.
72
KAYNAKÇA
Akyürek. S. Kazakistan’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2012
Akyürek. S., Bilgiç, S., Balkanlar’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2012
Akyürek. S. Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı, BİLGESAM, 2011
Aslanbeigui, N. and Montecinos, Foreign Students in U.S. Doctoral Programs, The
Journal of Economic Perspectives, C. 12, No. 3 (Yaz, 1998), s. 171-182
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), MF.MKT. 1037/23
Bozdağ, B. (2012) 17 Eylül 2012 Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Kurulu
Toplantısı, Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, Ankara,
Link:http://ytb.gov.tr/index.php/en/anasayfa/1-manet/485-2012091803
Çalık, T., Sezgin, F. (2005) “Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim”. Kastamonu
Education Journal, Cilt: 13, Sayı: 1
C. M. Gempesaw ve G. J. Elterich “The Importance of International Students in the
Academic Market for Agricultural Economists (Tarım İktisatçıları Akademik
Pazarında Uluslararası Öğrencilerin Önemi)”, American Journal of Agricultural
Economics, c. 71, No. 2 (Mayıs, 1989)
Gündüz, Olgun, Uluslararası Burslu Öğrencilerin Türkiye’de Eğitim Görme
Beklentileri ve Kariyer Hedefleri, Yayınlanmamış uzmanlık tezi, Ankara, 2012
Gür, B. S., Coşkun, İ., Özoğlu, M. (2012) Küresel Eğilimler Işığında Türkiye’de
Uluslararası Öğrenciler, SETA Yayınları, Ankara
Hawthorne, L. (2010). Demography, migration and demand for international
students. C. Findlay ve W.G. Tierney (Eds.), Globalization and territory education in
the Asia-Pacific: The changing nature and a dynamic market içinde (ss. 93-119).
Singapore: World Scientific Publishing.
Karlsen, G. E. (2002) “Eğitim Yönetişimi, Küreselleşme ve Demokrasi”. KUYEB,
Cilt: 2 Sayı: 1, İstanbul
Akgün M., Gündoğar, S. S., Ortadoğu’da Türkiye Algısı 2012, TESEV
NAFSA. (2006).Restoring U.S. competitiveness for international students and
scholars. NAFSA: Association of International Educators.
NAFSA. (2011). The economic benefits of international education to the United
States, 2010-2011 academic year: A statistical analysis. NAFSA: Association of
International Educators.
73
OECD. (2008). Education at a Glance 2008: OECD indicators. OECD Publishing.
OECD. (2012). Education At a Glance 2012: OECD Indicators. OECD Publishing.
(http://www.oecd.org/edu/EAG%202012_e-book_EN_200912.pdf)
Polat, C. Türkiye’de Uluslararası Öğrencilerle İlgili Faaliyet Gösteren Sivil Toplum
Kuruluşlarının Yönetsel ve Örgütsel Analizi, Yayınlanmamış uzmanlık tezi, Ankara,
2012
Uysal, A. Ortadoğu’da Türkiye Algısı: Mısır Örneği, SDE, 2012
YÖK (Eylül, 2012) link:http://www.yok.gov.tr/content/view/527/222/lang,tr/)
www.ytb.gov.tr
http//:yunusemreenstitusu.org/
http://kdk.gov.tr/kurumsal/kdk-genelgesi/5
74
EK-1
Almanya vatandaşı Johannes Bischof’un Darulfünun’a kabul edilme talebi. 1916
75
EK-2
Âzeri Bir Öğrencinin Niyet Mektubu
Azərbaycanda təhsillə maraqlanan əksər şagirdlərin xaricdə oxumaq kimi bir
planları var və yurdum insanı üçün xaricdə təhsil deyilərkən ağla gələn ən birinci
ölkə qardaş Türkiyədir. Statistikalar da bunu təsdiqləyir. Azərbaycan türklərinin
Türkiyəni seçmə səbəbləri yəqin ki heç kimə sirr deyil. Dil, din, tarix və kültür birliyi
və bir sıra yaxın əlaqələr Türkiyəni seçmək üçün kifayət edən amillərdir. Ayrıca
Türkiyədə təhsilin yüksələn xətlə inkişafı da bu seçində az rol oynamır. Bəndənizə
gəlincə, Türkiyənin yuxarıdakı standart amillərlə yanaşı daha bir çox xüsusiyyəti
önəm daşıyır. 7 il ərzində Türk liseyində (Türkiyə Diyanət Vəqfi Bakı Türk Liseyi)
təhsil almağım, burada gördüyüm münasibət, aldığım təlim və təhsil Türkiyəni mənə
bu qədər doğmalaşdırır. Türkiyənin tarixi, müasir və klasik türk ədəbiyyatı maraq
dairəmdə əhəmiyyətli bir yerə sahibdir. Oxuduğum kitabların əksəriyyətinin türkiyə
türkcəsində olması da təsadüfi deyil. Bütün bu amillər səbəbiylə türkiyənin mənim
üçün nə qədər doğma olduğunu və burada təhsil alarkən də qürbətdə olduğumu digər
ölkələrə nəzərən xeyli az hiss edə biləcəyimi düşünürəm. Karyera və təhsil
məsələsinə gəlincə, bu barədə də özəl planlarım var. Qlobal hadisələrin gedişatının
da göstərdiyi kimi dövrümüzdə elmə və yüksək texnologiyaya sahib olmaq
dövlətlərin ayaqda qala bilməsi üçün tək amildir. Məhz yerli mütəxəssilərin və elmi
araşdırmaların lazımı səviyyədə olmadığına görə dövlət əksər layihələrini xarici
mütəxəssislər vasitəsilə çox böyük məbləğ qarşılığında həyata keçiməyə çalışır.
Bundan başqa Azərbaycanın əsas ixrac etdiyi məhsulun neft, xammal olduğunu da
gözdən qaçırtmaq olmaz. Xammalın isə ixrac olunan məhsullarının iqdisadi
səmərəlilik baxımından ən aşağı səviyyəlisi olduğu məlumdur. (2-ci səviyyədə
avtomobil, yaxud emal olunmuş məhsullar, daha sonra mikroçiplər və nəhayət ən
səmərəli məhsul, nanotexnologiya və patentlərdir). Məhz buna görə də yüksək
səviyyəli təhsil alıb, millətimə faydalı olmaq üçün Türkiyəni seçirəm.
76
EK-3
Güney Koreli bir öğrencinin niyet mektubu
Over the years, I have realized the importance of learning about other nations;
it truly expands my knowledge and experience. I first heard about Turkey during
World History class and right away, it caught my attention. I was always interested
in learning about other cultures, and Turkey was one of them. Then, I first saw
Turkish people during the 2002 FIFA World Cup and it made me want to decide to
visit Turkey. After that, I went on a backpacking trip to Turkey for the first time
during the summer of 2009. Along the trip, I encountered many wonderful people
who welcomed me with warm hearts and sincerely invited me again to Turkey. Their
warm hearts were never forgotten as I made the decision to visit Turkey again in the
summer of 2010. The trip was worthwhile as I met with friends who made the land
full of 'brotherly love,' and gave me ambition to study the language and culture. I
am thankful for Turkey as I look back in history; Turkey has been a land that has
helped South Korea during the Korean War. I believe that Turkey has been a land
that is advance historically and linguistically. It is also known to be powerful
politically, economically, culturally, and for its military system. Further, Turkey has
countless resources because of its location, and functions as a bridge that connects
between Europe and Asia which makes Turkey a land that is essential for other
countries. Above all, the population is filled with young people which allows the
land to easily advance. Especially, I was challenged by many students in Bogazici.
As a volunteer, I had a chance to teach students who were learning Korean and I was
personally inspired when I saw their passion to study Korean and realized that they
are well educated. I do not regret studying at Turkey, but even more thankful that I
chose to stay and study Turkey. I learned many things through many people and
culture. Through the experience and study, I am challenged to be a part in the growth
of Turkey. I also, want to participate in studying more about science so that I can
help in the advancement of science in both Turkey and Korea.
77
EK-4
Gie Bissaulu bir öğrencinin niyet mektubu
Türkiye'nin eğitiminin iyi olduğunu duyduk bu yüzden Türkiye’de okumak
istiyourum.
78
EK-5
People often ask me: "Why do you want to study in foreign, unknown country
when you can stay in your home country, surrounded by family?" The proposed
question comes from the reasonable ground, but I usually reply with more logical
answer being that everyone has their own priorities. Therefore, my priorities are led
by my choices, one of them being wish to study in Turkey and applying for this
scholarship. Since I was little, I started learning about Turkish way of living,
language and culture as every year I'd spent summer vacation in Turkey. I observed
how country was quickly growing and developing over years. Along with it, I have
grown with it adapting parts of its culture in my own lifestyle,becoming very fond of
the nation itself.Today,not only that Turkey is well-known by its historical values
worldwide,but it also became one of the leading economies,attraction for tourists and
most importantly,attraction for students with numerous opportunities in the field of
education. I believe that students ought to be grateful for given opportunities,
therefore they have to be useful in return. The fields of study I've chosen are with the
purpose to be able to do useful things afterwards. My aim is to make the quality of
life better by using education, being out of help to people, especially youth. My
carrier goal after graduation is to become university professor. By achieving this, I
have the possibility to help in education as well as students to set them on the right
path for the future with optimism. By improving education, which is most important
tool for advancing in other fields, especially quality of life, I would also want to
make positive change in my home country as much as I would want to be out of use
to Turkey. On the other side, purpose of scholarship is not valuable if there is not
someone to use it for helping others rather then just helping themselves.
79
EK-6
Ukraynalı bir doktora öğrencisinin niyet mektubu
My interest to Turkey takes its rise in 2009 year, when I have started study
Turkish as a second foreign language in Diplomatic Academy. While studying I was
learning more and more about this country, its culture, traditions, people, etc.
Observing the dynamic development of this country made me interested in deeper
learning the changes that take place in Turkish Foreign Policy. Therefore, after
graduating from Diplomatic Academy, I have started my research, that is "Theory
and practice of Neoottomanizm in Foreign Policy of Turkey (1974-2012)". In last
decades Turkish Republic became one of the most powerful countries in the World.
Furthermore, active position on different directions of foreign policy, conflict
resolution with neighborhood countries, and initiatives in international organizations
made World talk about Turkey as a region leader with intention to play a global role
on the International Scene. Therefore leaves no doubts that Turkey – is an active
actor on International Scene, and its modern Foreign Policy is a wide field for
research. I truly believe that participating in Turkish Scholarship Program is a good
chance to make my research more qualified and deep, since Turkish Universities
have an appropriate academic base with high-qualified teaching stuff and libraries of
wide range of monographs, documents and other materials on issues of Foreign
Policy of Turkey. Moreover, studying in Turkey is corresponded to my professional
goals. In the future, I plan to work at the Embassy of Ukraine to the Turkish
Republic. I believe that our neighbor countries have a good potential for doing
mutually benefit business, projects and also they have a lot of opportunities for
development the cooperation in different other spheres. Since that, knowledge and
experience, which I could get while studying in Turkey, would be very useful for the
assistance to the development relationships between Turkey and Ukraine.