NJW UDHWTIM I SHKURTWR NW QELIZW

NJWSITW THEMELORE TW JETWS

Tw gjithw organizmat janw tw pwrbwrw nga qelizat dhe produktet e kwtyre qelizave

Qeliza wshtw pwrbwrja mw e thjeshtw e njw lwnde qw mund tw jetojw

Struktura qelizore wshw e ndwrlidhur me funksionet qelizore

Tw gjitha qelizat rrjedhin nga qeliza tw tjera paraardhwse

Qeliza PROKARIOTE dhe EUKARIOTE

nukleoidi

fibrie

ribosome

flagjeli

kapsula

Muri qelizorkromozo

mi

Krahasimi mes dy tipeve tw qelizave Njwsia bazw e strukturws dhe funksionimit tw cdo organizmi wshtw njwra nga dy tipet

e qelizave: prokariote ose eukariote Vetwm Bakteret , Archaea dhe algat blu tw gjelbra konsistojnw nw qeliza prokariote Protiswt, kwrpudhat, kafshwt dhe bimwt janw tw pwrbwrw nga qeliza eukariote

Tiparet bazw tw tw gjitha qelizave: Membrana plazmatike gjyswmfluide e quajtur citosol kromozomet (mbartwsit e gjeneve) Ribosomest(produesit e proteinave)

Qeliza Prokariote Qeliza Eukariote Jo Bwrthamw Membranw rrethuese e

bwrthamws AND nw njw rajon tw parrethuar(nukleoid) AND brenda njw zarfi

bwrthamor Jo organele tw rrethuara me mebranw Prania e organeleve

membranore Cytoplasma rrethohet nga membrana plazmatike Citoplasma wshtw rajoni mes

membranws plazmatike dhe bwrthamws

Prania e citoskeletit qelizor

Gjenoma virale

Paraqesin njw variacion gjenomik mw tw madh se vetw qelizat

Mund tw jetw AND Ose ARN,; asnjwherw tw dyja.

Ra kryesore e pwrdorur pwr klasifikimin e tyre.

Mund tw jenw dsDNA, ssDNA, dsRNA, ssRNA

Mund tw jetw lineare dhe e kompozuar prej disa segmenteve, ose rrethore dhe njw e vetme.

Wshtw shumw mw e vogwl se gjenomat qeizore.

Virusi I Hiv . 1

Gjenoma prokariote

Gjenoma prokariote wshtw e pwrbwrw nga AND.

Kromozomet bakterore mund tw jenw rrethore ose lineare.

Genome e tij noton lirshwm brenda citoplazmws.

Pwrbwhet nga dy struktura Kromozomi Plazmidi

Genoma prokariote ….

Pjesa mw e madhe e AND wshtw e paketuar nw 1-2 kromozome.

Kromozomi tipik-molekulw rrethore e AND nw nukleoid.

Kromozomet prokariote plazmidet

Plazmidet janw: Molekula rrethore tw vogla AND, qw replikohen nw mwnyrw tw

pavarur Pwrmbajnw informacionin qw kwrkohet pwr vetw-replikimin, e disa

herw dhe pwr disa nga tiparet e qelizws prokariote. Jo esenciale nw metabolizmin normal, rritjen dhe riprodhimin e vetw bakterit. Mund tw rrisin avantazhet pwr mbijetesw tw bakterit

Gjenoma eukariote Gjenoma e eukariotwve

pwrbwhet nga AND.

KJO gjenomw shpesh pwrfshin nga disa nw shumw kromozome lineare tw sekuestruara brenda membranws bwrthamore. (Sa kemi ne?).

Pwrbwhet nga dy struktura AND bwrthamore AND jashtw bwrthamore

Qelizat epiteliale humane tw ngjyrosur me DAPI (blu, pwr tw treguar

bwrthamwn) dhe fallotoxin pwr tw treguar

F-aktinwn nw trupin qelizor.

Nukleotidet dhe Acidet nukleike

Molekulat organike – Acidet nukleikeAcidet nukleike (AND, ARN) janw polimerw , njesite monomere tw

tyre quhen nukleotide.

Acidi deoxyribonucleic (DNA) dhe ribonucleic (RNA) = materialin gjenetik tw qelizave.

Nukleotidet

Secili prej monomerwve tw acideve nukleike (nukleotidi) pwrbwhet nga tre njwsi:

- njw sheqer

- njw ose mw shumw grupe fosfat

- njw nga pesw bozat e azotuara ciklike

+adenine, guanine (purina , - dy unazore)

+ cytosine, thiamine ose uracil (pyrimidina , - me njw unazw)

Genoma prokariote

Main portion of DNA is packaged in 1-2 chromosomes.

Typical chromosome – circular molecule of DNA in nucleoid.

Kromozomi prokariot

plazmide

Funksionet e Acideve Nukleike

Replikimi Transkriptimi Translatimi

Replikimi I AND

_Kopjimi i dy vargjeve tw heliksit tw molekulws sw AND .

Secila prej fijeve tw AND pwrmban tw njwjtin informacion gjenetik, kwshtu qw secila prej tyre shwrben si kopje pwr riprodhimin e fijes tjeter tw re.

Fija shabllon ose prindwrore ruhet dhe mbi tw prodhohet fija e re bijw .

Kjo pwrbwn atw qw njihet si replikimi gjyswm- konservativ.

... Molekulat e dy-fijwzore tw rezultuara

janw identike .

Nw njw qelizw , replikimi I AND duhet tw ndodhw para ndarjes qelizore.

Eukariotwt e replikojnw AND e tyre ndwrmjet intervaleve tw ndarjes qelizore.

Afatet kohore janw shumw saktw tw rregulluara.

Replikimi I AND ...

Transkriptimi

Procesi me tw cilin njw sekuencw e AND kopjohet pwr tw prodhuar njw komplementare tw ARN sw.

.. . . Transferimi I informacionit gjenetik nga AND nw ARN.

SI replikimi , por prodhohet ARN.

PWRBWN fillimin e procesit qw do tw na cojw nw fund nw pwrkthimin e kodit gjenetik (pwrmes mARM) nw njw peptid ose proteinw.

Acidi nukleik- ARN INFORMACIONI GJENETIK i kopjuar nga AND

transferohet nw 3 tipe ARN JE:

ARN Mesazhere ose e informacionit: mRNA (iARN)

Kopjimi I informacionit gjenetik qw transkriptohet nga AND.

Kjo kopje I atashohet njw ribozomi dhe c’kodohet nga tARN dhe rARN

ARN Ribosomike: rARNShumica e ARN nw qelizw me struktura tw quajtura ribosome, fabrikat e prodhimit tw proteinave.

C’kodon mARN nw aminoacide .wshtw vendi I pwrkthimit,

ku informacioni gjenetik I sjellw nga mARN PWRKTHEHET NW PROTEINW.

ARN transportit tARN Sjell aminoacidet nw ribozome sipas kodit tw Marn.

TRANSLATIMI

Ribosomet (tw cilat pwrmbajw r ARN) PRODHOJNW PROTEINAT sipas mesazhit tw ardhur nw mARN.

Njw grup prej tre nukleotidesh I quajtur KODON kodon nje aminoacid.

Kjo pwrbwn KODIN GJENTIK.

Nearly completed protein

Ribosome

Beginning of protein

mRNA

TRANSKRIPTIMI DHE TRANSLATIMI

Replikimi, Transkriptimi & Translatimi: Pwrmbledhje

Cikli i qelizws Prokariote

1. kromozomi ngjitet nw membranwn plazmatike

2. replikimi I kromozomit

3. zgjatja e qelizws – membranw e re plazmatike dhe mur qelizor I ri po sintetizohet ndwrmjet dy kromozomeve , duke I shtyrw drejt poleve tw kundwrta tw qelizws.

4. qeliza prindwrore ndahet nw dy qeliza bija identike.

Ndarja qelizore me MITOZW

Ndarja e tw gjitha qelizave somatike (pwrvec qelizave riprodhuese) nw organizmat eukariotw.

- Njw qelizw ndahet nw dy qeliza bija identike

- Qelizat bija kanw tw njwjtin numwr kromozomesh sikurse dhe qeliza mwmw.

Ndarja qelizore me Mejozw

SI J’U DUK UDHWTIMI????