Njeriu i Vogël Në Kullë. Albanian (Shqip)

8/17/2019 Njeriu i Vogël Në Kullë. Albanian (Shqip)

1/55

NJERIU I VOGËL NËKULLË

HARUN JAHJAADNAN OKTAR

Korrik, 2010


2/55

First published in Turkish in January 2002

Millat Book Center, Feruary 200!

Ju"y 2010

Distributed by

Millat Center

All translations from the Qur'an are from

The Noble Qur'an: a Ne !enderin" of its Meanin" in #n"lish

by $a%% Abdalha&& and Aisha Beley, published by Bookork, Norih, ()* +-.

C#/+000 A$*

1ebsite: #$$%& ''((()#arunya#ya)*o+

#2mail: ino-#arunya#ya)*o+

Translated by Carl !ossini

3rinted in 4ndia


3/55

.ËR/AJTJA

3A!A5A6M7!4M

3A!AT$7N4#

B8TA # 98C)75 B!#NDA )AF)7

6asht; nuk ka drit;

Nuk ;sht; syri ai &; sheh

Muri pre% tri2etapash midis %ush dhe bot;s s; %ashtme

Trupi yn; dhe ;ndrrat tona

N6#!4( 4 98


4/55

.ËR LEUEIN

• Arsye%a pse n%; kapitull i =e?ant; i ;sht; kushtuar teoris; s; e=oluionit

;sht; se k%o teori p;rmban ba>at e t; "%itha filo>ofi=e anti2shpirt;rore @fetare* 3asi &;Dar=ini>mi kund;rshton faktin e kri%imit, dhe me k;t;, ek>isten;n e Allahut, n; k;to +.

=itet e fundit ka b;r; &; shum; n%er;> ta braktisin besimin e tyre apo t; bien n; dyshim*

);shtu &;, ti tre"ohet ?don%;rit se k%o teori ;sht; n%; mashtrim ;sht; n%; sh;rbim i

domosdosh;m, ;sht; n%; detyr; shum; e r;nd;sishme* Disa n"a leuesit tan; mund t; ken;

shansin &; t; leo%n; =et;m n%; n"a librat ton;* );shtu &;, ne mendo%m; se ;sht; me =end

&; n%; kapitull tia kushto%m; k;sa% teme*

• T; "%itha librat e autorit shp%e"o%n; n; drit;n e =ar"%e=e )uranore ?;sht%e

&; kan; t; b;%n; me besimin dhe n%er;>it ftohen &; t; m;so%n; f%al;t e All2llahut dhe t; %eto%n; sipas tyre* T; "%itha temat &; kan; t; b;%n; me =ar"%et e All2llahut %an; t; s&aruara

n; at; m;nyr; sa &; nuk l;n; hap;sir; p;r dyshim apo pyet%e n; mend%en e leuesit* tili i

&art; dhe i rr%edhsh;m b;%n; &; leuesi i ?do moshe dhe n"a ilido "rup sho&;ror ti

kupto% ato me leht;si* )y tre"im efekti= dhe i &art; b;n t; mundur &; ato t; leohen

shum; shpe%t* #dhe ata t; il;t ashp;rsisht kund;rshto%n; natyr;n shpirt;rore %an; t;

influenuar n"a faktet &; k;to libra dokumento%n; dhe nuk mund t; hedhin posht;

=;rtet;sin; e p;rmba%t%es s; tyre*

•

)y dhe t; "%ith; librat e t%er; t; autorit mund t; leohen n; m;nyr;indi=iduale, apo t; diskutohen n; "rup* 5euesit e etsh;m &; t; marrin sa m; shum; n"a

librat e shiko%n; t; dobish;m diskutimin duke ia tre"uar n%;ri t%etrit mendimet dhe

p;r=o%at*

• 3;r=e& k;sa%, ;sht; n; sh;rbim t; madh t; reli"%ionit &; t; kontribohet n;

pre>entimin dhe leimin e k;tyre libra=e, t; ilat %an; t; shkruara =et;m p;r k;na&;sin e

All2llahut* T; "%ith; librat e autorit %an; %asht;>akonisht bind;s* 3;r k;t; arsye, ata t; il;t

d;shiro%n; t%u komuniko%n; fen; n%er;>=e t; t%er;, n%;ra n"a metodat m; efekti=e ;sht;

inkura%imi i tyre &; t; leo%n; k;ta libra*

• hpreso%m; se leuesi do t; shiko%; pas&yr;n e libra=e t; t%er; n; fund t;

k;ti% libri dhe t; =ler;so% materialin e pasur n; ?;sht%et e lidhura me besimin, t; ilat %an;

t; dobishme dhe k;na&;si p;r tu leuar*

• N; k;ta libra, nuk do t; "%eni, sikurse n; disa libra t%er;, pik;pam%e

personale t; autorit, s&arime t; ba>uara n; burime t; dyshimta, stile t; >h=eshura n"a


5/55

respekti dhe nderimi i duhur i tema=e t; shen%ta, e as rr;frime t; pashpresa, dyshim2

nit;se dhe pesimiste &; kri%o%n; dyshime n; mend%e dhe de=i%ime n; >em;r*

.ËR AUTORIN

Autori, i ili shkruan me pseudonimin $arun 6ah%a, u lind n; Ankara m; +0E*hkoll;n fillore dhe t; mesme i kreu n; Ankara, pasta% studio% artet n; (ni=ersitetin

Mimar inan t; tambollit dhe filo>ofin; n; (ni=ersitetin e tambollit* Q; n"a +0. ka

botuar shum; libra lidhur me ?;sht%et e besimit dhe shken;s* $arun 6ah%a ;sht; i n%ohur si

n%; autor &; ka shkruar shum; punime n; demaskimin e mashtrimit t; e=oluionist;=e,

shfu&i>imin e pohime=e t; tyre dhe lidh%en e err;t nd;rm%et Dar=ini>mit dhe ideolo"%i=e t;

p;r"%akshme si? %an; fashi>mi dhe komuni>mi*

3unimet e $arun 6ah%as;, t; p;rkthyera n; EG "%uh; t; ndryshme, p;rb;%n; n%;

koleksion me n%; total pre% m; shum; se ,... fa&esh me .,... ilustrime*

3seudonimi i ti% p;rb;het n"a emrat H$arunI @Aron dhe H6ah%aI @imin e )uranit dhe sunetit autori &;llim t; ti% b;n p;r";n%eshtrimin e

doktrina=e fundamentale t; ideolo"%i=e pa fe dhe ka Hf%al;n e funditI p;r t; shuar

plot;sisht kund;rshtimet e n"ritura kund;r reli"%ionit* 9ula e 3rofetit t; fundit, i ili arriti

men?uri dhe moral perfekt, p;rdoret si n%; shen%; e &;llimit t; ti% t; th;nies s; f%al;s s;

fundit*

T; "%ith; librat e autorit %an; t; p;r&endruara n; n%; &;llim: t; bartet porosia e

)uranit te n%er;>it, inkura%imi i tyre n; t; menduarit e ?;sht%e=e themelore lidhur me fen;

@si? ;sht; ek>istena e Jotit, uniteti 4 Ti% dhe Amshueshm;ria, dhe t; ekspo>ohet themeli i

brisht; dhe i prishur i ideolo"%i=e t; sisteme=e pa fe*

3unimet e $arun 6ah%as; leohen n; shum; =ende, n"a 4ndia n; Amerik;, An"lia n;

4ndone>i, 3olonia n; Bosn%e, pan%a n; Bra>il, Male%>ia n; 4tali, Frana n; Bull"ari dhe

!usi* Disa n"a librat e ti% %an; n; dispo>iion n; "%uh;n an"le>e, fr;n"e, "%ermane,

span%olle, italiane, portu"e>e, urde>e, arabe, sh&ipe, kine>e, suahili, hausa, dhi=ehi @&;

flitet n; Maldi=e, ruse, serbo2kroate @boshn%ake, polake, malai, u%"ure, turke,

indone>iane, ben"ale>e, dane>e dhe suede>e*

hum; t; ?muara n; mbar; bot;n, k;to punime %an; b;r; instrumente &; shum;

n%er;> t; ri2"%e%n; besimin n; Jot dhe shum; t; t%er; t; dep;rto%n; m; thell; n; fen; e tyre*

tili i &art;, i leht; dhe i rr%edhsh;m p;r tu kuptuar iu %ep k;tyre libra=e n%; =e?anti, t;

ilat dre%tp;rdre%t kan; efekt n; seilin &; i leon dhe i studion ato* 4mune nda%

kund;rshtime=e, k;to punime karakteri>ohen me =e?ori t; efektit t; men%;hersh;m,

re>ultate definiti=e dhe t; pakund;rshtueshme* Ata t; il;t leo%n; k;to libra dhe i

kushto%n; =;mend%e serio>e nuk munden m; tut%e sin&erisht t; p;rkrahin filo>ofin

materialiste, atei>min apo ?far;do ideolo"%ie apo filo>ofie t; prishur* N;se =a>hdo%n; edhe


6/55

m; tut%e ashtu, do t; %et; =et;m p;r shkak t; k;mb;n"ul%es sentimentale me&en;se k;to

libra p;r";n%eshtro%n; ideolo"%it; e tilla &; n"a themeli* T; "%itha l;=i>%et bashk;kohore t;

mohimit %an; tashm; ideolo"%ikisht t; mposhtura duke iu fal;nderuar p;rmbledh%e=e t;

libra=e t; shkruara n"a $arun 6ah%a*

Nuk ka dyshim s; k;to =e?ori re>ulto%n; n"a urt;sia dhe &art;sia e )uranit*Modestia e autorit synon t; sh;rbe% si m%et n; k;rkimin e n%er;>imit p;r n; shte"un e

dre%t; t; Jotit* Asn%; p;rfitim material nuk k;rkohet n; botimin e k;tyre punime=e*

Duke i marr parasysh k;to fakte, ata t; il;t inkura%o%n; n%er;>it &; t; leo%n; k;ta

libra, t; il;t hapin Hsyt;I e >emr;s dhe udh;>o%n; p;r tu b;r; sh;rb;tor; m; t;

de=otsh;m t; Jotit, ofro%n; n%; sh;rbim te%et t; ?muesh;m*

Nd;rka&, p;r=o%a ka tre"uar se ;sht; humb%e kohe dhe ener"%ie propa"andimi i

libra=e t; t%er;, t; il;t s%ellin =et;m konfu>ion dhe dyshim n; >emrat e n%er;>=e* 7sht; e

&art; &; p;r librat &; kan; efekt a& t; madh, ;sht; e pamundur &; t; theksohet m; tep;r

fu&ia letrare e autorit se sa &;llimi fisnik i shp;timit t; n%er;>=e n"a humb%a e besimit*Atat; il;t dysho%n; n; k;t; munden me leht;si t; shiko%n; se &;llimi i =et;m i $arun 6ah%as;

;sht; &; t; mposht mosbesimin dhe t; p;rhap =lerat morale t; )uranit* uksesi dhe

ndikimi i k;ti% sh;rbimi manifestohen n; bind%en e leuesit*

N%; ?;sht%e duhet t; mbahet n; mend: Arsye%a kryesore e mi>oris; s; =a>hdueshme,

konfliktit, dhe spro=a=e &; shumia e n%er;>=e kalo%n; ;sht; mbi>ot;rimi i ideolo"%is; s;

mosbesimit* )%o "%end%e mund t; marr fund =et;m me mposht%en ideolo"%ike t;

mosbesimit dhe me transmetimin e mrekulli=e t; kri%imit dhe moralit t; )uranit n;

m;nyr; &; n%er;>it t; %eto%n; sipas ti%* Duke pasur parasysh "%end%en e bot;s sot, e ila

udh;he& n%er;>it n; tat;p%et;n e spirales s; dhun;s, korrupionit dhe konfliktit, ;sht; e

&art; se ky sh;rbim duhet t; ofrohet sa m; shpe%t dhe n; m;nyr; efekti=e* 3;rndryshe,

mund t; %et; shum; =on;*

Nuk ;sht; ek>a"%erim t; thuhet &; p;rmbledh%a e libra=e t; $arun 6ah%as; kan; k;t;

rol pri%;s* Me =ullnetin e Jotit, k;to libra do t; %en; m%ete p;rmes t; ila=e n%er;>it n;

shekullin -+ do t; arrin pa&en, dre%t;sin; dhe lumturin; e premtuar n; )uran*


7/55

.ARALAJ/ËRI/

ekre$i %3r$e4 +a$erie5 nuk 35#$3 Ua#6e$u" Vu7#u6

Tema e &ua%tur H#sena e =;rtet; e materiesI ;sht; kritikuar pre% disa n%er;>=e*Duke e ke&kuptuar thelbin e k;sa% teme, k;ta n%er;> poho%n; se a%o &; ;sht; shp%e"uar si

fsheht;sia p;rte% materies ;sht; identike me m;simin e (ahdetul 9uhud* 5e t; themi,

para s; "%ithash, se autori i k;ti% libri ;sht; n%; besimtar &; =epron sakt;sisht n; p;rputh%e

me doktrin;n e #hlus unnetit dhe nuk e mbron pik;pam%en e (ahdetul 9uhud*

Me"%ithat;, duhet t; p;rku%to%m; "%ithashtu se (ahdetul 9uhud ;sht; mbro%tur n"a

disa di%etar; kryesor 4slamik duke p;rfshir; Muh%iddin 4bn el2KArabi* 7sht; e =;rtet; se

di%etar; t; shumt; t; r;nd;sish;m 4slamik t; il;t e kan; p;rshkruar koneptin e (ahdetul

9uhud n; t; kaluar;n e kan; b;r; k;t; duke i marr parasysh disa ?;sht%e &; ndodhen n;k;ta libra* Me"%ithat;, a%o &; shp%e"ohet n; k;ta libra nuk ;sht; e n%;%t; me (ahdetul

9uhud*

Disa pre% atyre t; il;t mbro%t;n pik;pam%en e (ahdetul 9uhud u mb;rthyen n"a

disa mendime t; "abuara dhe b;n disa pohime &; bien n; kund;rshtim me )uranin dhe

doktrin;n e #hlus unnetit* Ata, p;r shembull, e refu>uan plot;sisht kri%imin e Allahut*

Me"%ithat;, kur flitet p;r ?;sht%en e fsheht;sis; p;rte% materies, pa dyshim se nuk ek>iston

ndon%; pohim i till;* )%o p%es; s&aron se t; "%itha &eniet %an; kri%uar n"a Allahu dhe se

ori"%inalet e k;tyre &enie=e shihen pre% Ti% nd;rsa n%er;>it shohin =et;m pam%et e k;tyre

&enie=e t; formuara n; trurin e tyre*

Malet, fushat, lulet, n%er;>it, det;rat L shkurt ?do "%; &; shohim dhe ?do "%; p;r ?ka

Allahu n; )uran na b;n me di%e &; ek>iston dhe &; Ai kri%oi n"a as"%;%a ;sht; kri%uar dhe

me t; =;rtet; ek>iston* Mir;po, n%er;>it nuk mund t; shohin, ndie%n; apo d;"%o%n; natyr;n

e =;rtet; t; k;tyre &enie=e p;rmes or"ane=e t; tyre sh&isore* A%o &; ata shohin dhe ndie%n;

%an; =et;m kop%e &; para&iten n; trurin ton;* )%o ;sht; n%; e =;rtet; shkenore e m;suar

n; t; "%itha shkollat e kryesisht n; mediin;* # n%;%ta =len p;r artikullin &; %eni duke e

leuar tani nuk mund ta shihni e as ta prekni natyr;n e ti% t; =;rtet;* Drita &; =%en n"a

ori"%inali shnd;rrohet n"a disa &eli>a n; syt; ton; n; sin%ale elektrike, t; ilat pasta% barten

n; &endr;n e shikimit n; p%es;n e pasme t; trurit ton;* Aty ;sht; =endi ku kri%ohet pam%a e

k;ti% artikulli* Me f%al; t; t%era, %u nuk po e leoni n%; artikull i ili ndodhet para sy=e tua%

p;rmes sy=e tua% n; t; =;rtet;, ky artikull ;sht; kri%uar n; &endr;n e shikimit n; p%es;n e

pasme t; trurit tua%* Artikulli &; po e leoni tani ;sht; n%; Hkop%e e k;ti% artikulliI brenda

trurit tua%* Artikulli ori"%inal shihet n"a Allahu*


8/55

i p;rfundim, fakti &; materia ;sht; n%; ilu>ion i formuar n; trurin ton; nuk e Hhedh

posht;I materien, por na ofron ne informaion lidhur me natyr;n reale t; materies: se

asn%; person nuk mund t; ket; lidh%e me ori"%inalin e sa%*

)y fakt pas&yrohet n; librin ton; Idealizmi Filozofia e Matriksit dhe Natyra eVërtetë e Materies si =i%on:

/a$eria ek8i5$on 4a5#$3 ne5#, %or ne nuk +un6$a arri4+3 a$3

*** TO; thuhet se materia ;sht; n%; ilu>ion nuk do t; thot; se a%o nuk ek>iston*

3ik;risht e kund;rta: pa marr parasysh se a e perepto%m; ne bot;n fi>ike apo %o, a%o

ek>iston* 3or ne e shohim at; si n%; kop%e n; trurin ton;, me f%al; t; t%era, si n%; interpretim

t; sh&isa=e tona* 3randa%, p;r ne bota fi>ike e materies ;sht; n%; ilu>ion*

Materia %asht; nesh nuk shihet =et;m n"a ana %on;, por edhe n"a &eniet e t%era*

#n"%;%t &; Allahu i ka n"arkuar t; %en; =;>h"ues e shohin po ashtu k;t; bot;:

Dy en9434 i rrin3 a$i4 n9a e 64a$#$a 6#e e +a4$a, 6#e, %3r :6o 4a"3 ;3 ai $#o$3,

ka %ran3 ) =ura# Ka& 1?@1>

M; e r;nd;sishm%a ;sht; &; Allahu sheh "%ith?ka* Ai e kri%oi k;t; bot; deri n;

imt;sin; m; t; =o";l dhe e sheh at; n; t; "%itha "%end%et e sa%* i? na b;n me di%e Ai n;

)uran:

))) Ta keni rik3 A""a#un 6#e 6i4eni 5e A""a#u i 5#e# +ir3 $3 94i$#a %un3$ ;3 3ni

4u) =ure ekare& 2BB>

T#ua4& CA""a#u +4a$on %3r 635#+i$ar +i6i5 +e4e 6#e 4u5#) V3r$e$, Ai i n4e#

6#e i 5#e# +ir3 ro3ri$ e Ve$) =ure I5ra& >

Nuk duhet harruar &; Allahu mban sh;nimet p;r ?do "%; n; librin e &ua%tur 5euhi

Mahfudh @5ibrin e !ua%tur* #dhe n;se ne nuk i shohim t; "%itha "%;rat, ato %an; n; 5euhi

Mahfudh* Allahu shpall se Ai mban sh;nim ?do "%; n; HM;m;n e 5ibritI t; &ua%tur 5euhi

Mahfudh me =ar"%et n; =a>hdim:

E ai 35#$3 $e Ne, n3 Lirin krye5or =Leu#i@+a#6#>, i "ar$35uar 6#e %"o$

ur$35i) =ure u#ru& !>

))) $ek Ne 35#$3 Liri ;3 i ruan $3 94i$#a) =ure Ka& !>

ka as"%; t; fsheht; n; &iell dhe n; Tok;, &; t; mos %et; e sh;nuar n; 5ibrin e &art;

@5euhi Mahfudh* @ure Neml: P


9/55

.ARATHËNIE

N; ?bot; %etoni

N%; bot; me ba>; t; fort; me n%er;> dhe drun%;, o&eane me re p;rmbi tyre dhe, edhem; lart;, >bra>tin; e pafund t; hap;sir;s

A %eni %u n%;ri n"a miliarda n%er;> n; at; bot;

N;se u p;r"%i"%eni k;tyre pyet%e=e me Hpo,I at;her; "aboheniR

N;se keni &en; n; "%end%e tiu p;r"%i"%eni atyre me Hpo,I at;her; k%o n;nkupton se

"%at; "%ith; %et;s sua% %u ndoshta e keni shp;rfillur n%; t; =;rtet; m; t; r;nd;sishmen*

# =;rteta ;sht; se %u fare nuk %etoni n; n%; bot; t; till; si? ;sht; p;rshkruar m; lart;*

N; bot;n tua%, nuk ek>iston as edhe distana pre% pak metrash, e l;re m; pre% miliarda

kilometrash apo "alaktika t; lar";ta me =ite drite* N; t; =;rtet; %u %etoni n; n%; hap;sir; t;

=o";l t; mbyllur L n; n%; dhom; t; =o";l t; mbyllur n; ma%; t; n%; kulle "%i"ante* 6u kurr;nuk e keni l;shuar at; dhom;* 6u kurr; nuk keni dal; %asht; sa% apo nuk keni &en; kudo

t%et;r* dhe hap;sira &; reflektohen

n; muret e asa% dhome* 6u keni d;"%uar =et;m tin"u%t e emituar n"a altoparlant;t e fshehur

aty brenda* N; fakt, n; at; dhom; t; =o";l n; ma%; t; kull;s, nuk ek>iston askush t%et;r

pos %ush* 6u %eni t;r;sisht i =et;mR

H)ullaI p;r t; il;n po flasim ne ;sht; trupi %ua% dhe dhoma e =o";l n; ma%; t; ti%

@me f%al; t; t%era, bota %ua% ;sht; truri %ua%*

Truri %ua% ;sht; n%; dhom; e mbyllur %asht; s; il;s nuk mund t; dilni kurr;, pasi &;

?do "%; &; mendoni se ;sht; ori"%inali i materies n; realitet p;rb;het pre% pereptime=e &; %u i p;r%etoni n; &endrat e t; pamurit apo t; d;"%uarit n; trurin tua%* 6u kurr; nuk mund ti

anashkaloni ato pereptime dhe ta p;r%etoni Hmaterien e =;rtet;I dre%tp;rdre%t, me f%al; t;

t%era, materien ori"%inale &; ek>iston %asht; trurit tua%* 6u mund ti shihni sin%alet elektrike

&; arri%n; n; &endr;n e shikimit t; trurit, por kurr; nuk mund ta shihni burimin e =;rtet; t;

atyre sin%ale=e* Th;n; tro?, %u e shihni ekranin e kinemas; n; muret e Hdhom;sI sua%, por

kurr; nuk mund ti p;r%etoni dre%tp;rdre%t ori"%inalet e atyre pam%e=e*

Ne do ta shpalosim k;t; t; =;rtet; n; k;t; lib;r* A%o &; ne do t; shp%e"o%m; k;tu,

sipas t; "%itha "%asa=e, do t; %et; n; kund;rshtim me shum; ide dhe konepte me t; ilat %u

%eni familiari>uar deri m; tani* Me"%ithat; ;sht; n%; e =;rtet; konkrete e ba>uar n; d;shmishkenore* 3randa%, ;sht; e pamundur &; t; hidhet posht; k%o e =;rtet; kur n%eriu mendon

p;r t; n; n%; m;nyr; t; arsyeshme dhe lo"%ike, n; =end se tiu p;rmbahet para"%ykime=e

t; n%ohura*

Mos harroni kurr; se in%orimi i t; =;rtet;s apo mospranimi p;r t; menduar p;r t;

nuk i s%ell asn%; dobi n%; personi* N;se dikush thot;: H6o, un; %eto% n; n%; planet n; n%;

"%ith;si t; pafund, %o n; n%; dhom; t; mbyllur,I at;her; ai duhet ta d;shmo% k;t; t; =;rtet;*

N;se nuk mundet, at;her; besimi i =erb;r n; n%; ide t; till; =et;m se do t; b;%; &; ai t;

=a>hdo%; t; mashtrohet*


10/55

@I@OTA E VOKËL RENDA KAFKË

N%er;>it mund t; mashtrohen n"a pam%et shum; bind;se, deri n; at; pik; sa t; mund

t; pandehin se k;to pam%e %an; Ht; =;rteta*I

hfa&%a e filmit t; par; n; histori ;sht; n%; ilustrim interesant lidhur me k;t;* N;

3aris m; +0, dy shpik;s frane>, Au"uste dhe 5ouis 5umiSre, shfa&;n n; n%; ekran

ima>hin e n%; treni &; i afrohe% n%; staioni* #dhe pse treni ishte =et;m dy2dimen>ional

dhe u shfa& n; bardh e >i &; dridhe%, prapseprap shumia e shikues=e n; sall; ik;n n;

panik, sepse besuan se treni do ti shtypte ataR

i? na d;shmon ky shembull, pereptimi i ?far;do ima>hi n"a n%eriu si Hi =;rtet;I

;sht; n"usht i lidhur me il;sin; teknike t; ati% ima>hi* ot, me"%ithat;, edhe efekte m;

realiste kinematike mund t; arrihen duke iu fal;nderuar sy>e=e speiale &; formo%n;

holo"rame @ima>he t; pereptuara si tre2dimen>ionale* N%er;>it &; =;n; k;so sy>e

pande>in se bota =irtuale &; shfa&et para sy=e t; tyre ;sht; reale dhe rea"o%n; n; p;rputh%e

me rrethanat* Mir;po "%at; "%ith; koh;s, ata prap; %an; t; =et;di%sh;m se ky ima>h ;sht;

n%; ima>h kre%t;sisht =irtual*

Mir;po si &;ndron puna me "%end%en e ima>he=e &; ne i &ua%m; Hbota realeI A ka

mund;si &; edhe k;to t; %en; t; n"%ashme me holo"ramet &; na mashtro%n; me il;sin; e

tyre teknike

3;r t; "%etur p;r"%i"%en n; k;to pyet%e, s; pari dhe para s; "%ithash na duhet t;

rish&yrto%m; at; &; ne e n%ohim si HshikimI dhe proesin e t; pamurit n; p;r"%ith;si*

Ja5#$3 nuk ka 6ri$3 N; drit;n e >bulime=e t; fundit, shken;tar;t kan; arritur n; n%; p;rfundim m; se

interesant: N; fakt, bota %on; ;sht; sterr; e >e>;* Tani dihet se drita ;sht; n%; konept

kre%t;sisht sub%ekti= me f%al; t; t%era, a%o ;sht; th%esht; n%; pereptim i formuar n;

mend%et e n%er;>=e* N; t; =;rtet;, nuk ek>iston drit; n; bot;n e %ashtme* As llambat, as

dritat e p;rparme t; makina=e, mad%e as Dielli, t; ilin ne e konsidero%m; si burimin m; t;

madh dhe m; t; fu&ish;m t; drit;s, nuk emito%n; drit; fare*


11/55

3;r shembull, shum; "rima radioakti=e hy%n; n; trupat ton; dhe i p;rshko%n; ata*

Ato mund t; ndalen =et;m me an; t; mburo%a=e t; plumbit* Disa n"a k;to "rima %an; a&

t; r;nda dhe t; n"arkuara me ener"%i sa &; r;ndom shkat;rro%n; ?far;do molekule me t;

il;n takohen dhe =a>hdo%n; rru";n e tyre, me n%; de=i%im t; =o";l* )y fenomen p;rb;n

ba>;n n; t; il;n rre>atimi nit kanerin* Makinat me rre>e p;rdorin rre>et L n%;form; m; e dob;t e rre>atimit L dhe e shnd;rro%n; efektin e radio =al;=e elektroma"netike

n; Hdrit; t; dukshme,I dometh;n;, n; n%; form; t; dukshme p;r syrin ton;*

3asi &; radio =al;t nuk p;rmba%n; asn%; "rim;, ato nuk u shkakto%n; d;m n%er;>=e

n; momentin e p;rplas%es* );to =al; nuk mund t; pereptohen n"a asn%; sh&is; e %ona*

Jhurma k;r;lluese &; d;"%ohet n; mun"es; t; ?far;do transmetimi n; radiot e sht;pi=e

tona ;sht; n; t; =;rtet; tin"ulli i rre>atimit t; sfondit ko>mik L ener"%i e mbetur n"a HBi"

Ben"u,I shp;rthimi p;rmes t; ilit u kri%ua "%ith;sia* F%ala Htin"ullI k;tu i referohet

pereptimit &; formohet n; trurin ton; pasi radiot tona ti ken; shnd;rruar k;to =al; n;

=ibrime n; a%;r &; =esh;t ton; mund ti d;"%o%n;*Fotonet, burimi i pereptimit &; ne i referohemi si Hdrit;,I %an; "rima shum; m; t;

lehta &; >akonisht kthehen mbrapsht n"a molekula e par; me t; il;n ndeshen* Duke

=epruar k;shtu, ato pothua%se nuk i shkakto%n; kurrfar; d;mi =endit t; ilin e "odasin* 3;r

shkak t; frenkuena=e t; tyre L shpe%t;sia n; t; il;n ato =ibro%n; L rre>et ultra=%oll; %an;

t; n"arkuara me ener"%i m; t; madhe dhe mund t; dep;rto%n; m; thell; n; l;kurat tona,

duke i d;mtuar ndon%;her; kodet "%enetike t; &eli>a=e* )%o ;sht; arsye%a pse ekspo>imi i

tep;rt nda% rre>e=e t; Diellit mund t; re>ulto%; me kaner t; l;kur;s*

Ato fotone t; n%ohura si infra t; ku&e p;r shkak t; frekuena=e t; tyre l;n; pas n%;

sasi t; ener"%is; s; tyre, duke e rritur shpe%t;sin; e =ibrimit t; atome=e aty L me f%al; t;

t%era, neht;sin; n; sip;rfa&en t; il;n e "odasin* 3;r k;t; arsye, rre>et infra t; ku&e &uhen

"%ithashtu rre>e t; neht;sis;* N%; stuf; &ymyri apo n%; nem;se elektrike liro%n; sasi t;

m;dha t; rre>atimit infra t; ku&, i ili HshihetI apo th;n; m; mir; pereptohet n"a trupat

ton; si neht;si*

Frekuenat e disa fotone=e shtrihen mes atyre t; rre>e=e ultra=%oll; dhe infra t;

ku&e* )ur k;to bien n; shtres;n e retin;s n; an;n e pasme t; sy=e ton;, &eli>at aty i

shnd;rro%n; ato n; sin%ale elektrike* Ne at;her; i perepto%m; k;to fotone, t; ilat %an; n;

t; =;rtet; "rima, si Hdrit;*I 3o ti pereptonin &eli>at n; syrin ton; fotonet si Hneht;si,I

at;her; a%o &; ne i referohemi si drit;, n"%yr; dhe err;sir; nuk do t; ek>istonin* )ur do ta

shikonim n%; ob%ekt, do ta pereptonim at; =et;m si di?ka Ht; neht;I apo Ht; ftoht;*I

Nuk 35#$3 5yri ai ;3 5#e#);t; informaion teknik lidhur me format e ndryshme t; rre>atimit e ofro%m;

th%esht p;r t; s&aruar se ato nuk e shkakto%n; efektin e n%ohur si Hdrit;*I );to "rima

radioakti=e "odasin, k;re%n; dhe nisin efekte fi>ike dhe kimike &; ndon%;her;

shkakto%n; d;m* # me"%ithat;, efekte=e &; ato shkakto%n; nuk mund tiu referohemi kurr;

si drit;*


12/55

# =etm%a arsye pse ne i p;rshkrua%m; disa pre% k;tyre "rima=e si Hrre>e driteI

;sht; se ato pereptohen pre% sy=e ton;* Fotonet &; bien n; shtres;n e retin;s s; syrit

shnd;rrohen n; impulse elektrike n"a &eli>at reeptor; aty* Ner=at pamore/optike bartin

k;t; rrym; elektrike n; &endr;n pamore n; p%es;n e pasme t; trurit* )%o &end;r e

interpreton k;t; rrym; dhe shkakton ima>he*)ur e hulumto%m; k;t; sistem, arri%m; n; n%; p;rfundim m; se interesant: N; fakt,

syt; ton; nuk kan; fare aft;si p;r t; Hpar;*I yri ;sht; =et;m n%; or"an nd;rm%et;sues &; i

shnd;rron fotonet n; sin%ale elektrike* Ai nuk ka aft;si p;r t; kuptuar dhe interpretuar* Nuk

;sht; syri ai &; e =;shtron bot;n e ndritshme "%ithande% p;rreth nesh* Asn%; nd%esi e drit;s

apo n"%yr;s nuk formohet n; sy*

3;r ta kuptuar m; mir; k;t; konept, le t; mendo%m; p;r definiionin teknik t; t;

pamurit pak m; deta%isht*

Ne u %apim emrin e n%; n"%yre fotone=e n; frekuena t; ndryshme t; =ibrimit*

9ar;sisht n"a intensiteti i l;kund%e=e t; atyre fotone=e, ne u referohemi efekte=e t;dukshme &; ato prodho%n; si n"%yr; e ku&e, e kalt;r apo e =erdh;* )ur t; "%itha frekuenat

bashkohen, re>ultati ;sht; e bardha* Bora na duket e bardh;, sepse a%o i reflekton t; "%itha

frekuenat n; drit;n e diellit, kombinimi i t; ila=e prodhon t; bardh;n* e>;* N%; pas&yr; e imiton n%; ima>h p;r arsye se sip;rfa&%a e sa% e

l;muar reflektuese nuk absorbon "adi asn%; pre% fotone=e &; e "odasin at;, por i kthen ato

mbrapsht* Ato paso%n; n%; rr%edh; paralele me n%;ra t%etr;n pothua%se duke mos iu

n;nshtruar asn%; deformimi*

Th;n; shkurt, koneptet e Hdrit;s,I Ht; bardh;s,I Ht; "%elb;rt;sI apo Ht;

te%dukshmesI iu referohen pereptime=e n; tru dhe %an; p;rshkrime kre%t;sisht relati=e* #

=;rteta ;sht; se n; bot;n e %ashtme nuk ek>iston as drit; e as n"%yr;* #k>isto%n; =et;m

format e rre>atimit t; ilat ne i perepto%m; n; at; form;* 4nterpretimi na takon =et;m

ne=e* #dhe n;se fotonet &; arri%n; shnd;rrohen n; sin%ale elektrike dhe &endra pamore n;

sy posedon t; n%;%tat karakteristika, n%; "abim apo ndryshim strukturor &; mund t;

ndodhte n; sy do t; b;nte &; i n%;%ti ob%ekt t; pereptohe% n; shum; m;nyra t; ndryshme*

)%o ;sht; arsye%a pse n%er;>it &; nuk i shohin n"%yrat i perepto%n; dhe interpreto%n;

n"%yrat e aktuara ndryshe pre% n%er;>=e normal*

Th;n; shkurt, l;=i>%et e fotone=e t; ilat ne i interpreto%m; si drit; apo n"%yr; nuk

%an; as"%; m; shum; se sa dukuri fi>ike &; ndodhin n; err;sir;n sterr; t; >e>; t; trurit*

Trupat ton; L p;rfshir; syt; ton; dhe e "%ith; bota materiale &; e perepto%m; si =i>ion t;


13/55

ndritsh;m tre2dimen>ional &; disa n%er;> poho%n; se para&et n%; realitet absolut L t; "%itha

ek>isto%n; p;rbrenda po k;sa% err;sire*

/uri %re4 $ri@e$a%a5# +i6i5 4u5#6#e o$35 53 4a5#$+e N%; =;shtrim i af;rt i k;tyre fakte=e shkenore >bulon n%; t; =;rtet; m; se t;

r;nd;sishme: Ne kurr; nuk mund t; =endosim kontakt t; =;rtet;, t; dre%tp;rdre%t me bot;n

e %ashtme*

3;r shembull, kur ne ulemi dhe shiko%m; tele=i>ion, ne kurr; nuk mundemi me t;

=;rtet; ta shohim ekranin* ;,ne tashm; %emi t; ndar; n"a =et ima>hi i tele=i>ionit*

)ur fotonet e ti% arri%n; syrin ton; dhe e "odasin retin;n e syrit, ato shnd;rrohen n;

ener"%i elektrike n"a en>imet &; ndodhen aty* )%o p;rb;n edhe n%; fa>; t%et;r midis

tele=i>ionit dhe ne=e*

)ur ner=at e bartin k;t; ener"%i elektrike n; &endr;n e t; pamurit n; trurin ton;, a%o

p;rs;ri nd;rron form;, duke e marr form;n t; il;s ne i referohemi si Hima>he*I )%o ;sht;

fa>a e tret;* 9et;m n%; hap i =et;m m%afton p;r t; thyer lidh%en midis ekranit t; tele=i>ionit

dhe ne=e, e prapseprap ne kemi t; b;%m; n; fakt me tri pre% tyre*

3;r t; b;r; n%; analo"%i, k%o ;sh; sikurse t; lo>;sh lo%;n e Telefonit, &; "%ithashtu

n%ihet si 3;shp;rit%et )ine>e, me tre n%er;> t; ndrysh;m n; tri dhoma &; %an; t; lidhura

n%;ra me t%etr;n* A e ka th;n; me t; =;rtet; personi f%alin; &; ;sht; p;shp;ritur n; =eshin

tua% apo ndoshta personi i dyt; apo i tret; e ka ndryshuar at; n; n%;far; m;nyr; Mos =all;

personi i tret; e ka shpikur at; n; =eten e ti% )urr; nuk mund t; %eni t; si"urt* Mad%e nuk

mund t; %eni aspak t; si"urt se ?far; kan; th;n; n; t; =;rtet; lo%tari i dyt; apo i tret;*

3;r ta b;r; edhe m; t; &art; k;t; ?;sht%e, mund ta p;rmendim edhe n%; t%et;r

shembull* 4ma"%inoni &; "%at; =itit t; kaluar keni &en; i mbyllur t; mbyllur n; n%; dhom;

t; n;ndheshme* # =etm%a lidh%e e %ua% me bot;n e %ashtme ;sht; n%; ekran tele=i>i= me

&ark t; mbyllur* )ur ta ndi>ni tele=i>ionin, leoni mesa>hin =i%ues:

Pamjet që do t’i shihni në këtë ekran po transmetohen drejtpërdrejtë nga kamerat

në kontinentin Afrikan. Pamjet nga këto kamera janë dke transmetar li!e në drejtim të

satelitë!e dhe prej aty" tek re#eptorët m$i këtë dhomë" prej k ato dërgohen në këtë

dhomë.

A ;sht; i =;rtet; ai mesa>h apo %o )urr; nuk mund t; %eni t; si"urt, sepse seila

fa>; e transmetimit mbase mund t; %et; kri%uar n"a n%; burim artifiial* N; t; =;rtet;,

kamerat L p;r t; ilat thuhet se %an; duke transmetuar li=e n"a Afrika L mund t; %en; duke

e shfa&ur n%; =ideo kaset; t; re"%istruar =ite m; par;* )%o pam%e e re"%istruar paraprakisht


14/55


15/55

f%al; t; t%era, ima>het =i>uale t; ti% dhe t; "%itha pereptimet e t%era &; arri%n; n; trurin tua%,

%an; pereptime n; &endr;n p;rkat;se brenda kafk;s sua%*

);t; mund ta kupto%m; m; mir; kur i marrim parasysh ;ndrrat* )ur ;nd;rroni, e

shihni =eten tua% n; bot; t;r;sisht ima"%inare* 8b%ektet dhe n%er;>it &; i shihni rreth %ush

nuk kan; realitet* Toka ku eni, &ielli mbi kok;n tua%, sht;pit;, drur;t, makinat dhe ?do "%;t%et;r %an; kre%t;sisht %oreale* Ato nuk kan; ori"%inale materiale* Ato ndodhen n; trurin tua%

apo, th;n; m; mir;, brenda mend%es sua% dhe askund t%et;r*

Duke menduar m; te%/m; lar", e n%;%ta "%; =len p;r trupat ton;* )ur shikoni posht;

n; n%; ;nd;rr, si? %eni duke =epruar tani, %u pereptoni n%; trup me duar dhe krah, &; e;n,

merr frym; dhe p;r%eton nd%en%a t; prek%es* )y trup &; shihni n; ;ndrr;n tua% mund t; %et;

shum; i ndrysh;m n"a ai &; n; t; =;rtet; posedoni* 6u mund t; ;nd;rroni =eten me tri

duar, p;rbind;sh me kat;r k;mb;* Mund t; p;r%etoni nd%en%a t; prek%es t; tri duar=e* N;

n%; ;nd;rr t%et;r, mund ta p;r%etoni =eten si n%; kri%es; me krah &; fluturon dhe t; nd%eni se

si rrahin k;ta krah n; m;nyr;n m; bind;se* T; "%ith; k;ta trupa &; mund t; p;r%etohen kur ;nd;rro%m; %an; =et;m ilu>ione =irtuale n; trurin tua%* 3or %u i pereptoni ato sikur ato t;

ndodhen %asht; trurit tua%*

)y shembull d;shmon se edhe pse %u pereptoni trupat tua% n; m;nyr;n m; reale,

k%o nuk n;nkupton se %u posedoni n; t; =;rtet; n%; trup t; till; n; kuptimin fi>ik* N;

mun"es; t; n%; trupi t; till; fi>ik, ne ende p;r%eto%m; pereptime fi>ike dhe trupore &;

ek>isto%n; n; t;r;si n; mend%et tona*

Ufar;, at;her;, ;sht; dallimi midis ;nd;rrimit dhe %et;s reale 7sht; e =;rtet; se

;ndrrat >"%asin m; pak, %an; m; pak konsekuente dhe t; re"ullta n; aspektin lo"%ik, se sa

pereptimet t; ila=e iu referohemi si %et; reale* Mir;po, th;n; teknikisht, nuk ek>iston

asn%; dallim midis ;nd;rrimit dhe H%et;s reale,I sepse ato t; dy%a re>ulto%n; p;rmes

stimulimit t; &endra=e sh&isore brenda trurit*

N; flet;t e m;parshme, ek>aminuam se ?far; ndodh; n; aso >ona si? %an; &endrat e

t; pamurit dhe t; d;"%uarit n; tru p;r t; prodhuar at; &; ne i referohemi si H%et; reale*I N%;

eniklopedi p;rshkruan se si n; t; =;rtet; ;nd;rrimi p;r%etohet n; m;nyr; sakt;sisht t;

n%;%t;:

7nd;rrimi, sikurse t; "%itha proeset mendore, ;sht; n%; produkt i trurit dhe i

akti=itetit t; ti%* 3a marr parasysh se a ;sht; i >"%uar apo duke f%etur n%; person, truri

=a>hdimisht liron =al; elektrike* hken;tar;t i matin k;to =al; me n%; intrument t;

&ua%tur elektroen#efalograf. N; t; shumt;n e raste=e "%at; f%et%es, =al;t trurore %an; t;

"%ata dhe t; n"adalshme* 3or n; koh; t; aktuara, ato b;hen m; t; =o"la dhe m; t; shpe%ta*

in me shpe%t;si sikur t; ishte ai &;

flen duke shikuar n%; sekuen; n"%ar%esh* )%o fa>; e "%umit, e &ua%tur gjmë %&M @ ';=i>%e

e ( hpe%t; e ( y=e, ;sht; koha kur ndodhin shumia e ;ndrra=e* N;se >"%ohet "%at; "%umit

!#M, ka mund;si &; n%eriut ti ku%tohen deta%et e ;ndrr;s***


16/55

L p%esa e trurit &; ky&et n; funksione m; t; larta mentale L ;sht; shum; m; akti=e "%at;

"%umit !#M se sa "%at; "%umit pa ;ndrra* )orteksi stimulohet n"a neronet @&eli>at

ner=ore &; i bartin impulset n"a >ona e trurit e &ua%tur kër#elli i trrit.+

Me f%al; t; t%era, n%; ;nd;rr nuk ;sht; as"%; m; shum; se t;r;sia e t; "%itha

pereptime=e &; buro%n; n"a interpretimi i impulse=e &; arri%n; p%es;t p;rkat;se t; trurit*9ini re &; a%o &; ne i referohemi si H%et; realeI ndodh; n; m;nyr; sakt;sisht t;

n%;%t;* 4mpulset elektrike i arri%n; p%es;t p;rkat;se t; trurit ton;* At%e ato interpretohen, pas

s; il;s ne perepto%m; t;r;sin; e k;tyre pereptime=e si Hbot;n reale*I

)%o na shpie n; n%; pyet%e =endimtare: Cili ;sht; burimi i "%ith; k;tyre

pereptime=e Ne %emi t; prirur t; beso%m; se "%ithmon; bashk;=epro%m; me ori"%inalet e

bot;s s; %ashtme* # =;rteta ;sht; se ek>iston materia n; bot;n e %ashtme, por ne kurr; nuk

mund ta p;r%eto%m; ori"%inalin e k;sa% materie*

3;r ta kuptuar m; mir; k;t; konept, le t; =a>hdo%m; t; mendo%m; p;r t;

;nd;rruarit* 3yeteni n%; person &; ;nd;rron k;t;: HCili ;sht; burimi i t; "%itha pereptime=e &; ;sht; duke i p;r%etuarI ipas t; "%itha "%asa=e, ai person "%ysm; i >"%uar

do t; p;r"%i"%et: H8b%ektet n; bot;n e %ashtme* yt; dhe =esh;t e mi i perepto%n; ato*I #

me"%ithat; n; k;t; shembull nuk ek>iston n%; bot; e %ashtme dhe as ndon%; trup fi>ik p;r ta

pereptuar* iston asn%; dallim

teknik midis t; ;nd;rruarit dhe %et;s reale, &; ne i perepto%m; t; dy%a brenda trurit ton;*

Bota e "%er; &; ne e ima"%ino%m; t; %et; a& shum; e madhe ;sht; n; t; =;rtet; n%; t;r;si e

pereptime=e t; transmetuara n; trurin ton;*


17/55

%an; me miliarda mil%e lar" nesh, %an; n; t; =;rtet; =et;m pereptime n; &endr;n pamore

t; trurit ton;* Ato nuk %an; fare H%asht; n; hap;sir;,I por pik;risht brenda nesh*

hum; n%er;>, n;se %o "adi t; "%ith;, %an; t; pa=et;di%sh;m p;r k;t; t; =;rtet; shum;

t; r;nd;sishme* # me"%ithat; edhe n;se t; t%er;t %an; t; pa=et;di%sh;m p;r k;t;, ky nuk

;sht; arsyetim &; edhe ne t; %emi t; pa=et;di%sh;m L sepse ne po ashtu i shohim Ht; t%er;tIn; f%al; si ima>he n; trurin ton;* Ne i p;r%eto%m; k;to ima>he dhe %emi p;r"%e"%;s p;r t;

kuptuar at; &; shohim* Mad%e edhe n;se d;"%o%m; &; ?don%;ri rreth nesh t; na thot;: H)%o

bot; ;sht; reale, %o n%; pereptim,I k%o prap nuk ndryshon as"%;* N; n%; ;nd;rr, %u mund t;

d;"%oni me mi%a n%er;> t; b;rtasin me n%; >;: H)%o bot; ;sht; reale, %o n%; pereptimI*

3rapseprap a%o ;nd;rr s; shpe%ti do t; p;rfundo%;* befas do t; >hduken*

3;r=e? se ishin pereptime, asn%;ri pre% tyre nuk kishte ek>istuar n; radh; t; par;

ndon%;her;*

6eta reale, "%ithashtu, do t; p;rfundo%; n%; dit; L me =dek%e* em;ruan kur filo>ofi dhe kleriku britanik horh Berkli shp%e"oi n; m;nyr; sistematike

&; a%o &; ne n%ohim p;r materie ;sht; n; t; =;rtet; n%; struktur; pereptimesh n; mend%et

tona* Mendimtari materialist amuel honson, i ili %etoi n; t; n%;%t;n koh;, sh&elmoi n%;

"ur dhe b;rtiti me >; t; lart; se duke =epruar k;shtu, ai e kishte Hp;r";n%eshtruarI Berklin*

Mir;po, rea"imi primiti= i honsonit dhe pohimet e n"%ashme t; b;ra n"a materialist;t e

t%er;, t; m;=onsh;m L tre"o%n; =et;m se sa lar" %an; ata n"a t; kuptuarit e t; =;rtet;s p;r

materien* As sh&elmimi i "ur;=e dhe as "odit%a e mure=e nuk p;rb;%n; asn%; pro=; p;r at;

se ata bashk;=epro%n; dre%tp;rdre%t me ori"%inalet e "ur;=e dhe mure=e* Udo "%; &; ne

b;%m; dhe ndie%m; n; at; moment ;sht; n%; "rup pereptimesh brenda trurit ton;* Dikush


18/55

&; sh&elmon n%; "ur apo "rushton n%; mur ;sht; duke sh&elmuar dhe "rushtuar n; fakt

pereptimin e "urit apo t; murit brenda trurit t; ti%* Me t; =;rtet;, ata mund ta sh&elmo%n;

n%; "ur n; m;nyr; po a& realiste n; ;nd;rr, por ?don%;ri do t; pa%tohet pa dyshim se ai "ur

nuk ;sht; as"%; m; shum; se n%; pereptim i trurit*

!e>istena e materialist;=e p;r k;t; ?;sht%e ba>ohet p;r"%ith;sisht n; d;shtimin etyre p;r ta kuptuar k;t;* Ata ia kan; imponuar =etes besimin do"matik n; ek>isten;n

absolute t; materies dhe me for; i shman"en =;nies s; sa% n; pik;pyet%e* );tu, ne po e

pesho%m; dhe >bulo%m; n%; t; =;rtet; &; ata nuk d;shiro%n; ta marrin parasysh: &; n;se ata

e prano%n; se kan; kontakt t; dre%tp;rdre%t me materien ori"%inale, at;her; ata duhet

"%ithashtu ta konsidero%n; =et=eten si Hn%eriun e =o";l n; ma%; t; kull;s*I

Ku""a 6#e 6#o+a e +y""ur n3 +a43 $3 5a44ma>hi i kull;s, i ili e p;rakton titullin e k;ti% libri, ;sht; =et;m n%; metafor; &; ne

kemi p;rdorur p;r t; ndihmuar t; &art;so%m; k;t; ?;sht%e*)uptimi i sa% ;sht; ky: N;se pohoni se %u bashk;=eproni dre%tp;rdre%t; me

ori"%inalet e dyn%as; dhe t; trupit tua%, t; ilat ek>isto%n; %asht; trurit tua%, at;her; %u duhet

t; pranoni ek>isten;n e n%; trupi "%i"ant &; i bart "%ith; k;to ima>he brenda kafk;s sua%*

N; at; rast, me&en;se %u pereptoni ?do "%; n; trurin tua%, %u %eni n%; person i =ok;l i

mbyllur brenda n%; dhome t; =ok;l, n; ma%; t; n%; kulle "%i"ante*

i arri%m; n; k;t; p;rfundim 5e t; "%yko%m;, etap; pas etape:

+ hikoni p;rreth %ush n; k;t; moment, dhe do t; shihni n%; num;r t; madh

ob%ektesh: mobilie, mure, sht;pi, n%er;>, =etura, &iellin L dhe p;r=e? "%ith; k;tyre, =et;

trupin tua%* T; "%itha k;to ob%ekte, duke p;rfshir; edhe =et; trupin tua%, %an; n; t; n%;%tin=end*

- )u ;sht; ai =end 3;rku%toni s&arimet n; fa&et paraprir;se dhe do t; kuptoni se

ky H=endI nuk ;sht; askund t%et;r pos n; &endr;n pamore brenda trurit tua%* Me f%al; t;

t%era, e "%ith; bota me t; il;n keni t; b;ni, duke p;rfshir; =et; trupin tua%, ;sht; n%;

hap;sir; pre% =et;m disa entimetrash kub n; trurin tua%, n; kafk;n tua%* Mu n; k;t;

moment, %u po e shikoni k;t; lib;r n; at; p%es; t; trurit tua%* Duart &; shihni, dhe nd%eni,

nd;rsa i shfletoni k;to fa&e %an; po ashtu brenda &endra=e t; t; pamurit dhe t; prekurit n;

trurin tua%* T; "%itha or"anet n; trupin tua% ndodhen n; t; n%;%tin =end* )arri"a ku %eni ulur

nd;rsa leoni dhe dhoma n; t; il;n ndodhet a%o karri"e, %an; t; "%itha aty po ashtu*

G Anda%, a besoni se e shikoni trupin tua% ori"%inal material e %o k;t; pereptim

brenda kafk;s sua% N;se besoni se e shikoni n%; trup t; till;, at;her; duhet t; kuptoni se

kurr; nuk keni &en; n; "%end%e &; ta pereptoni at;* As &; nuk posedoni ndon%;

informaion p;r at; se si mund t; %et; ai* oni se si

duket ai*

N;se besoni se shikoni ori"%inalin e trupit tua%, at;her; duhet t; pranoni

ek>isten;n e n%; "%i"anti %asht; trupit tua% &; %u e shikoni n; k;t; moment* 3asi &; %u dhe

?do "%; &; shihni L dhoma %ua% dhe t; "%itha ob%ektet %asht; sa% L ndodhen n; &endr;n e t;


19/55

pamurit t; asa% kafke "%i"ante* 3randa%, trupi fi>ik i sa% duhet t; %et; poashtu =i"an* 3osht;

p%es;s ku %u %eni n; k;t; moment, duhet t; ndodhen shpatullat, krah;t, n%; trup, k;mb;t

dhe shputat @n;se ky "%i"ant ;sht;, n; t; =;rtet;, n%; person me dy duar, dy k;mb; sikurse

edhe %u*

Duke &en; k;shtu, %u duhet t; %eni n%; &enie miniaturale n%er;>ore &; %eton n; n%;kafk; "%i"ante* 3;r ta th;n; k;t; ndryshe, p;rfytyroni se %eni t; bur"osur n; n%; dhom; t;

mbyllur n; ma%; t; n%; kulle "%i"ante, duke mos &en; kurr; n; "%end%e ta braktisni at;

dhom; dhe th%esht; duke e shikuar n%; ekran t; =endosur p;rpara %ush* N; k;t; analo"%i,

kulla ;sht; trupi %ua%, ori"%inalin e t; ilit pohoni se e shikoni, nd;rsa trupi &; %u pereptoni

;sht; =et;m n%eriu i =o";l i bur"osur n; ma%; t; asa% kulle*

6u nuk mund ta shihni kurr; k;t; kull; "%i"ante @dmth* ori"%inalin e trupit &; %u

mendoni se e shihni n; m;nyr; t; dre%tp;rdre%t;, pasi &; %eni i mbyllur n; n%; dhom; t;

=ok;l n; ma%;n e sa%* 6u nuk mund ta braktisni kurr; at; dhom; "%at; "%ith; %et;s sua%* 6u

=et;m mund ti shikoni ima>het e pas&yruara n; muret e asa% dhome* Disa ob%ekte n; atoima>he @y%et, p;r shembull mund t; duken se %an; me miliona mil%e lar"* # me"%ithat; e

=;rteta ;sht; se %u ende mbeteni n; at; dhom; t; =ok;l*

3;r t; kuptuar m; mir; k;t; ?;sht%e, merreni shembullin e filma=e =i>atimor &;

shpeshher; shfa&en n; tele=i>ion* N; disa pre% k;tyre filma=e =i>atimor, n%; robot "%i"ant

kontrollohet pre% diku%t &; ;sht; i ulur n; &endr;n komanduese n; kok;n e makin;s* 3;r

shembull, n; filmin e mir;n%ohur 9oltran, robot;t "%i"ant dre%tohen pre% n%; n%eriu t; ulur

n; &endr;n komanduese n; p%es;n e kok;s* !oboti =epron n; pa%tim me urdh;rat e ati%

personi* )omanduesi ;sht; n%; n%eri i =ok;l i ulur brenda n%; n%eriu mekanik me madh;si

t; n%; rroka&ielli*

N;se besoni &; %u bashk;=eproni me ori"%inalin e trupit &; shikoni dhe nd%eni n;

k;t; moment, at;her; duhet ta pranoni k;t; sistem* 3;r ta th;n; k;t; m; ndryshe, %u duhet

t; pranoni &; %u %eni n%; n%eri i =o";l i ulur n; n%; dhom; n; ma%; t; n%; kulle, apo n; ma%;

t; n%; roboti "%i"ant*

Merreni parasysh &; trupi %ua% &; %u shikoni dhe p;r%etoni n; k;t; moment ;sht;

p;raf;rsisht k;mb;, n;nt; in? L apo +*. entrimetra L i lart;* At;her;, n; kuptim t;

krahasimit, %u duhet t; pranoni &; trupi ori"%inal %asht; trurit tua%, me t; ilin besoni se

keni kontakt t; dre%tp;rdre%t;, ka madh;si "%i"ante* N; &oft; se trupi ;sht; n%; kull; dhe

H(n;I&; e p;r%eton at; ;sht; n%; person n; n%; &eli n; ma%; t; asa% kulle, at;her; a%o kull;

duhet t; %et; me &indra k;mb; e lart;* N; &oft; se keni n%; ima>h t; lart;sis; ' 0V t; trupit

t; ilit i referoheni si Hun;,I at;her; trupi %asht;, me t; ilin %u pranoni se keni kontakt t;

dre%tp;rdre%t;, duhet t; %et; m; &indra k;mb; i lart;*

#dhe n%; t%et;r shembull mund ta b;% k;t; m; t; &art;* Dikush &; pohon se ;sht;

duke e shikuar =etur;n ori"%inale e ila ndodhet %asht; trurit t; ti%, edhe pse ai n; t; =;rtet;

e sheh pereptimin e sa% n; mend%en e ti%, duhet t; mendo% si =i%on:

4ma>hi i =etur;s formohet n; trurin e n%; personi* Qendra e t; pamurit nuk ;sht; m;

ka madh;si m; t; madhe se disa entrimetra kub* N;se ima>hi i n%; =eture disa k;mb; e


20/55

"%at; p;rputhet me at; hap;sir;, at;her; &endra pamore duhet t; ket; s; paku madh;sin; e

n%; =eture*

Dhe n; &oft; se a%o &end;r ;sht; disa metra e madhe, at;her; truri i n%eriut duhet t;

ket; dimen>ione proporionalisht "%i"ante*

N;se truri i n%eriut >; n%; hap;sir; a& t; madhe, at;her; n; proporion me trurin eti%, n%; trup i n%eriut duhet t; ket; n%; madh;si pre% disa mil%esh*

Ne k;tu po i referohemi =et;m diku%t &; i hedh n%; shikim n%; makine* Merreni

parasysh n%; person &; e shikon n%; lu"in; disa mil%e t; "%at;* N;se ai pohon se e shikon

ori"%inalin e lu"in;s, at;her; &endra pamore e ti% duhet, po ashtu, t; >;r; n%; hap;sir; me

madh;si pre% s; paku disa mil%ash katror;* 3o t; %et; k;shtu, at;her; truri, or"anet e

brendshme, duart, k;mb;t e ati% personi duhet t; %en; t; "%itha n; proporion L dhe me

dimen>ione kolosale*

3asi &; mund;sit; e tilla nuk =i%n; n; shpreh%e, a nuk ;sht; kre%t;sisht e

palo"%ikshme t; pohohet se n%; =etur; disa metra e "%at;, apo n%; lu"in; me madh;si pre%disa kilometrash katror;, ek>isto%n; =;rtet %asht; dhe se pereptuesi me t; =;rtet; ka t;

b;%; me to n; format e tyre ori"%inale

@III@EI/I I GAUAR NË KULLË

HN%eriu i =o";l n; kull;I nuk ;sht; n%; shpik%e e %ona, por p;rfundimi lo"%ik i =ar"ut

t; mendimit &; mbrohet n"a materiali>mi* Udo materialist, i ili insiston n; ilu>ionin e

ek>isten;s absolute t; materies, duke pohuar &; ne ";>o%m; n%ohuri t; dre%tp;rdre%t; t;ori"%inalit t; materies n; bot;n e %ashtme, ;sht; pik;risht n; at; po>it;* Ai pohon se %asht;

trupit &; ai sheh dhe nd%en, ek>iston edhe n%; t%et;r trup &; e bart ande%2k;te% at; trup t;

par; dhe hap;sir;n &; e rrethon at;*

N%; =ler;sim i deta%uar >bulon se sa e pakuptimt ;sht; k%o pam%e e sa%uar n"a ky

pohim materialist*

N; fakt, materialist;t po e p;rshkrua%n; n%; monstruo>itet &; do ti tmerronte edhe

=et; ata* 5e ta p;rshkrua%m; k;t; pam%e t; frikshme m; p;r s; af;rmi: materialisti po e

p;rshkruan n%; "%i"ant &; bart t;r; "%ith;sin; n; n%; hap;sir; t; =ok;l n; kok;n e ti%, duke

e =;shtruar at; n"a af;r* 3asi &; Dielli, $;na, y%et dhe t; "%itha burimet e t%era t; drit;s %an; n; kok;n e ti%, "%i"anti yn; duhet t; %et; pashman"sh;m n; err;sir;* N;se e b;%m; n%;

krahasim me mas;n ton;, krah;t dhe k;mb;t e k;ti% "%i"anti %an; me &indra k;mb; t;

"%ata* Me f%al; t; t%era, materialist;t arri%n; n; p;rfundimin se duhet t; ket; n%; &enie

"%i"ante n%er;>ore, e ila e bart t;r; "%ith;sin; n; kok;n e sa% dhe e;n askush nuk e di se

kund, n; n%; err;sir; sk;terr;*

Mir;po, n%; =;shtrim m; i =;mendsh;m na tre"on se besimi n; teorin; e H&enies

"%i"ante n%er;>oreI ;sht; =et;m n%; ne=o%; e filo>ofis; materialiste* )%o p;r arsye se nuk


21/55

ek>iston ne=o%; t%et;r p;r t; besuar se ne bashk;=epro%m; me ori"%inalin e trupit t; ilin e

shohim dhe prekim* 3se na duhet t; beso%m; n; n%; dituri t; till; 3se t; prano%m;

ek>isten;n e n%; "%i"anti t; till; si reale n; mun"es; t; ?far;do d;shmie, kur askush

asn%;her; nuk ka >buluar "%urm; t; n%; "%;%e t; till;

3;r=e? pranimit t; =erb;r t; filo>ofis; materialiste, nuk ka arsye p;r t; besuar n;ek>isten;n e n%; personi t; till; %oreal material*

/a$eria e kri4uar n3 5er3n e %er*e%$i+eiston n"a as"%;%a* # me"%ithat;, si? kan; shkruar di%etar;t 4slamik, t;

"%itha &eniet u kri%uan n; sfer;n e Hpereptime=e dhe t; ima"%inat;s*I Duke &en; se Allahu

ka frym;>uar Frym;n e Ti% n; n%eriun, n%eriu perepton n%; p%es; t; k;tyre pereptime=e

dhe u %ep atyre emra t; till; si Hdyn%a%a,I H"%ith;sia,I Hmateria,I dhe Hob%ektet*I ido&oft;,

;sht; Allahu Q; i m;soi n%eriut k;ta emra* T; "%itha k;to pereptime, t; kri%uara n"a

Allahu, i n;nshtrohen Ati% n; m;nyr; t; pakusht;>uar dhe =epro%n; n; pa%tim me 9ullnetin

e Ti%* Asn%; &enie nuk ;sht; kri%uar e pa=arur n"a Allahu* 9et;m Allahu ;sht; i =;rtet;*

ion n; rrafshin e pereptime=e*

4mam !abbani, &; konsiderohet si n%;ri nd;r di%etar;t m; t; m;dhen% n; historin; e4slamit e shp%e"on k;t; n; 'etrat e ti%:

#k>istonte =et;m Allahu dhe nuk ek>istonte as"%; pos Ti%*

)ur Ai d;shiroi t; shfa&e% p;rsosm;ria e Ti% e fsheht;, Ai e b;ri seilin pre% emra=e

t; Ti% d;shmi &; p;rsosm;ria e Ti% t; manifestohe% n; at; shfa&%e*

As"%; pos mos2&enies nuk ;sht; e p;rshtatshme p;r t; &en; =endi i shfa&%es p;r

&enien dhe sub%ektet e sa%* epse d;shmia dhe pas&yra e ?do "%;%e ;sht; pik;risht e

kund;rta e sa%* Dhe e kund;rta e &enies ;sht; =et; mos2&enia*

3randa%, Allahu i Madh;rish;m me fu&in; e Ti% t; p;rkryer p;raktoi n; sfer;n e

mos2&enies n%; d;shmi p;r seilin pre% emra=e t; Ti%* Dhe Ai e kri%oi at; d;shmi n; sfer;ne pereptime=e dhe t; ima"%inat;s n; koh;n &; Ai d;shiroi dhe n; m;nyr;n &; Ai

d;shiroi *** Q;ndrueshm;ria e k;sa% bote nuk ;sht; n; rrafshin e %asht;m, por n; rrafshin e

pereptimit dhe t; ima"%inat;s *** Mad%e edhe n; rrafshin e %asht;m, as"%; nuk ka

ek>isten; absolute p;r=e? &enies dhe atribute=e t; Allahut t; 3lot;fu&ish;m***-

N; n%; let;r t%et;r, 4mam !abbani p;rs;ri =; n; pah se e "%ith; bota materiale u

kri%ua =et;m n; sfer;n e pereptime=e dhe t; ima"%inat;s:


22/55

5art, un; p;rdora f%alin;: H)ri%imi i Allahut ;sht; n; sfer;n e pereptime=e dhe t;

ima"%inat;s*I )%o n;nkupton se kri%imi i Allahut ;sht; n; n%; sfer; ku ob%ektet nuk kan;

=a>hdim;si apo ek>ist;n; p;r=e? pereptime=e dhe ima"%inat;s* G

N;se e anali>o%m; me =;mend%e , 4mam !abbani po thekson se bota &; ne shohim

dhe t; "%itha &eniet Hn; sfer;n e ima"%inat;s,I u kri%uan n; rrafshin e pereptime=e* 6asht;k;sa%, "%ith;?ka ek>iston, ;sht; Qenia e Allahut*

i? kemi par;, faktet teknike tek t; ilat kemi arritur me an; t; fi>ik;s dhe

fi>iolo"%is; moderne u sh;nuan &indra =ite m; par; n"a di%etar;t 4slamik* Ato e =;rteto%n;

n%; t; =;rtet;: se materia ;sht; n%; ilu>ion* A%o &; me t; =;rtet; ek>iston ;sht; Allahu, i

Cili e kri%oi materien n"a as"%;%a*

/a$eria"i8+i& N43 %ik3%a+4e #i%o$e$ike e 4e$35 53k35a4 o$e ;3 kon5i6ero#e$ 5i rea"e

Me t; kuptuar k;t;, e =;rteta e sht%elluar k;tu do ti ndrysho%; n; t;r;si pik;pam%et en%er;>=e p;r bot;n*

humia e madhe e n%er;>=e %eto%n; t; pa=et;di%sh;m p;r k;t; fsheht;si t; madhe*

Ata mendo%n; se ?do "%; &; shohin me syt; e tyre, &; mba%n; n; duar dhe i &; i referohen

si Hmaterie,I ka n%; ek>isten; absolute, ob%ekti=e* N%er;>it &; b;%n; k;t; "abim kan; n%;

n"a k;to dy pik;pam%e:

+ Materiali>mi: Disa pre% tyre t; il;t mendo%n; se materia ek>iston n; m;nyr;

absolute poho%n; n; m;nyr; t; "abuar se p;r=e? materies, as"%; nuk ek>iston* #mri i k;ti%

besimi para"%ykues ;sht; materiali>;m n; kuptimin filo>ofik* 3asuesit e ti% p;r shkak t;

mosdi%es e moho%n; ek>isten;n e &art; t; Allahut, si edhe ek>isten;n e shpirtit dhe t; %et;s pas =dek%es*

- mi: T; t%er;t t; il;t beso%n; n; ek>isten;n absolute t;

materies beso%n; n; n%; dimension t; ek>isten;s p;rte% materies, me"%ith;se ende

mendo%n; se materia ka n%; ek>isten; HabsoluteI dhe se dimensioni t%et;r i &enies ;sht;

=et;m relati=* )y "abim ba>ohet n; konepte t; tilla t; p;rhapura si Hmetafi>ikaI dhe He

mbinatyrshm%a*I N%er;>it t; il;t mbro%n; besime t; tilla mendo%n; se materia ek>iston n;

m;nyr; absolute dhe se Allahu ;sht; di?ka si radio =al;t @3a dyshim se Allahu ;sht; mbi

at; &; i p;rshkrua%n; Ati%* Besimet para"%ykuese si ai &; Allahu ;sht; Hn; &iellI apo

"%etiu n; "%ith;si %an; produkte t; k;ti% "abimi t; n%;%t;*T; dy%a k;to pik;pam%e kre%t;sisht t; "abuara buro%n; n"a d;shtimi p;r ta kuptuar

natyr;n e =;rtet; t; k;sa% bote* i? shpall Allahu n; )uran:

))) Ai =A""a#u> n6i#+on k3 $3 6o43 6#e 35#$3 i ."o$u;i5#3+ e /35#ir3%"o$3) =Ky

35#$3> %re+$i+i i A""a#u$, e A""a#u nuk e $#yen %re+$i+in e


23/55

N; k;to =ar"%e, f%ala He dukshmeI ;sht; p;rkthim i f%al;s arabe zahir * )onepti i

zahir i referohet duk%es s; %ashtme* 3;r dallim, ek>iston po ashtu noioni $atin &;

n;nkupton thelbin e "%;ra=e &; nuk ;sht; i duksh;m n"a ana e %ashtme, ose aspekti i

brendsh;m, ose kuptimi i brendsh;m i tyre*

6obesimtar;t e n%ohin =et;m pam%en e %ashtme t; k;sa% bote, &; ;sht; arsye%a pse atanuk mund ta kupto%n; ek>isten;n e Allahut dhe pushtetin e Ti% mbi ?do "%; &; ek>iston*

Disa n"a ata t; il;t e moho%n; Allahun %an; materialist;t, t; t%er;t L "%ysm;2materialist;t L

beso%n; n; ek>isten;n e Ti%, por nuk %an; n; "%end%e ta kupto%n; fu&in; e Ti%* N; )uran

Allahu u dre%tohet n; holl;si atyre t; il;t beso%n; n; ek>isten;n e Ti%, por nuk mund ta

kupto%n; fu&in; dhe sundimin e Ti% t; pafund mbi ?do "%;, p;r ?far; arsye ata i

p;rshkrua%n; Ati% shok; t; ndrysh;m*

N; an;n t%et;r, kushdo &; e kupton se ne mund t; kemi =et;m n%ohurin; e materies

ori"%inale n; bot;n e %ashtme si n%; pereptim n; mend%et tona ;sht; i shp;tuar n"a "%ith;

k;to "abime dhe e kupton aspektin $atin t; %et;s s; k;sa% bote* N%; aspekt i r;nd;sish;m p;r k;t; ;sht; >hduk%a e koneptit t; =endit*

E"i+ini+i i kon*e%$i$ $3 =e* 3yet%a &; e kryeson list;n e k;tyre "abime=e ;sht; pyet%a: H)u ;sht;AllahuI &; buron n"a besimi n; koneptin e hap;sir;s* humia e n%er;>=e mendo%n; se

Allahu ;sht; n; hap;sir;n e p;rte%me, lart n; &iell, ose banon n; ndon%; p%es; t%et;r t;

"%ith;sis; @3a dyshim, Allahu ;sht; i past;r n"a k%o*

)y besim i paditur p;rshkruhet n; )uran, n; tre"imin e faraonit, i ili pohonte n;

m;nyr;n m; t; paditur se ai =et; ishte Joti i #"%iptit @3a dyshim se Allahu ;sht; i past;r

n"a k%o dhe pohonte se Allahu ishte n; &iell* Allahu e shpall k;t; n; =ar"%et =i%uese:

D#e Faraoni $#a& CO Ha+an, n63r$o+a n43 ku""3 ;3 $i arri4 rru93$, rru93$ e

;ie""i$ e $3 5#o# o$in e /u5ai$))) =ure Gair& B@B?>

Me"%ithat;, Allahu ;sht; "%ithande% dhe p;rfshin t; "%itha =endet* )%o e =;rtet;

shp%e"ohet "%ithashtu n; )uran:

T3 A""a#u$ 4an3 Lin64a 6#e .er3n6i+i, %ra, n9a6o ;3 $3 k$#e#eni 35#$3 Fy$yra

=ana> e A""a#u$) V3r$e$, A""a#u 35#$3 G4i$#3%3r5#ir35 6#e i G4i$#36i45#3+) =ure

ekare& 11M>


24/55

i &enia e =etme absolute, Allahu p;rfshin t;r; "%ith;sin;, "%ith; n%er;>it dhe =endet,

&ie%t dhe ?do "%;* Ai manifestohet n; t;r; "%ith;sin;* ipas hadithit, 3rofeti yn; @sa=s ka

th;n; se dikush &; thot; se Allahu ;sht; n; &iell po e thoshte t; =;rtet;n* 3or ky shp%e"im

n; asn%; m;nyr; nuk bie n; kund;rshtim me faktin se Allahu ;sht; "%ithande%* )%o p;r

arsye se n;se dikush n; =endin tua% n; Tok; i n"rit; duart e ti% dhe i lutet Allahut dhemendon se Allahu ;sht; n; &iell, nd;rsa dikush n; 3olin 6u"or i dre%tohet Allahut n; t;

n%;%t;n m;nyr;, p;rderisa dikush t%et;r n; 3olin 9erior i n"rit; duart e ti% dhe edhe n%;

t%et;r indi=id n; 6aponi apo Amerik; apo #kuador i n"rit; duart e ti% dre%t &iellit n; t;

n%;%t;n m;nyr; dhe i dre%tohet Allahut, at;her; ;sht; e pamundur t; flitet p;r ndon%;

dre%tim t; aktuar* N; t; n%;%t;n m;nyr;, n;se ehin;t, en"%;%t dhe demon;t n; p%es; t;

ndryshme n; hap;sir; dhe "%ith;si "%ithashtu luten me duart dre%t &iellit, p;rs;ri do t; %et;

e pamundur t; flitet p;r n%; dre%tim t; aktuar dhe situata do t; %et; po e n%;%ta n; t;r;

"%ith;sin;* N"ado &; t; ktheheni, at%e ;sht; fytyra e Allahut*

3asi &; Allahu ;sht; "%ithande%, Ai ;sht; m; af;r nesh se ?far;do t%et;r* )y fakt p;r%ashton pereptimin e Hlar";sis;,I n"a i ili shumia e n%er;>=e mashtrohen p;rs;ri*

!;ndom, n%er;>it iu referohen entitete=e &; shohin af;r =et=etes si t; ishin Haf;r*I T;

pyetur: HCili ;sht; ob%ekti m; i af;rt &; shihniI ata p;r"%i"%en: H!robat e mia,I H8ra

ime,I Hy>et e mia,I apo edhe H9et trupi im*I # =;rteta ;sht; se Allahu ;sht; m; af;r se

ilado pre% k;tyre "%;ra=e* )%o shpallet n; k;t; m;nyr; n; n%; a%et t; )uranit:

Ne e ke+i kri4uar n4eriun 6#e, Ne e 6i+3 :i %35#%3ri$ a$i4 5#%ir$i i bulohet sekreti i lut%es n; uren Fatiha, uren e

par;: H9et;m Ty t; adhuro%m;* 9et;m pre% Te%e ndihm; k;rko%m;*I N; t; n%;%t;n m;nyr;,

besimtari e kupton se "%ith;?ka n; k;t; bot; ndodh; me =ullnetin e Allahut, funksionon n;

pa%tim me fatin &; Ai ka p;raktuar p;r t; dhe nuk mund t; dal kurr; %asht; =ullnetit t; Ti%*

)y ;sht; t; kuptuarit e sekretit t; >buluar n; a%etin n; =a>hdim:

A$i4 i %3rke$ 94i$#:ka ;3 94en6e$ n3 ;ie4 6#e n3 Tok3) G4i$#:ka i %3ru"e$ A$i4)

=ure Ru+& 2>

T; kuptuarit se hap;sira ;sht; =et;m pereptim i lar"on t; "%itha ke&kuptimet dhe

dyshimet p;r at; se si do t; %etohet %eta n; Ahiret* humia &; nuk beso%n; n; Ahiret apo

&; dysho%n; n; ek>isten;n e ti% nuk mund t; kupto%n; se si "%ith;sia, t; il;n ata e

p;rfytyro%n; t; %et; e fiksuar dhe e pandryshueshme, do t; p;rfundo%;, p;r tu >;=end;suar

me n%; bot; kre%t;sisht t; re &; p;rmban 3ara%s;n dhe Ferrin* # =;rteta ;sht; se pik;risht

"%ith;sia &; ata e p;rfytyro%n; t; %et; e fiksuar dhe e pandryshueshme p;rb;het n"a t;r;sia

e pereptime=e &; Allahu u shpall shpirt;ra=e t; tyre* 3;r Allahun, ;sht; n%; "%; e th%esht;


25/55

&; t; lar"o%; n%; n"a pereptimet e n%; personi dhe tia %ap at; n%; personi t%et;r n; =end t;

ti%* N; t; n%;%t;n m;nyr; &; %u mund t; ;nd;rroni, por ta "%eni =eten n; n%; bot; kre%t;sisht

t%et;r kur t; >"%oheni @bot;n &; %u e mendoni t; %et; HrealeI, n; po at; m;nyr; do ta b;ni

kalimin n"a %eta e k;sa% bote n; Ahiret* iston =;rtet =et;m p;rmes kri%imit t; Allahut n; ?do moment,do t; >hduket n; n%; trondit%e t; madhe, pas s; il;s do t; kri%ohen 3ara%sa dhe Ferri*

Udon%;ri &; e kupton se materia ;sht; n%; ilu>ion, se hap;sira ;sht; n%; pereptim n;

mend%et tona dhe se %eton n; n%; bot; t; kri%uar n"a Allahu n; sfer;n e ima"%inat;s dhe t;

pereptime=e, do t; %et; i den%; p;r shum; m; tep;r sekrete* 3;r dallim n"a shumia e

n%er;>=e, ai do t; %et; i shp;tuar n"a hutia e p;rp%ek%es p;t ti kuptuar Hshka&etI @n"%ar%et

dhe &eniet e kri%uara n"a Allahu* Ai do t; priret =et;m n; fal%en e rre"ullt t; nama>it, &;

;sht; shkaku i =et;m i =;rtet;* Ai do t; di%; se e =;rteta ;sht; se si e mira ashtu edhe e

ke&%a =i%n; n"a Allahu dhe do ti lutet L dhe do t; k;rko%; ndihm; pre% L Ti% p;r t; "%itha

?;sht%et* Ai nuk do t; konsumohet n"a d;shira p;r mall e pasuri, sepse e di se mund t;kri%o% kontakt =et;m me pereptimet e pasuri=e &; n%er;>it a& shum; i lart;so%n; n; syt; e

tyre L p;r shembull, sht;pit; e m;dha, =eturat lukso>e, rrobat e shtren%ta dhe autoritetin

sho&;ror dhe politik L brenda mend%es s; ti%* Ai nuk do t%u sho&;ro%; ndon%; =ler; atyre,

duke e ditur se Allahu i ka kri%uar k;to >bukurime n; duk%e plot shk;l&im si spro=a* Ai ua

dhuron dhe ua merr ato, ku%tdo &; Ai d;shiron*

Udon%;ri &; e kupton se materia dhe hap;sira %an; ilu>ione ;sht; i liruar n"a t;

pasurit frik; t; ndon%; &enie t%et;r pos Allahut* Udo "%; &; ai sheh ;sht; pereptim i kri%uar

n"a Allahu dhe askush nuk mund ti b;%; as"%; ati% pa le%en e Allahut* Allahu ;sht; &enia e

=etme e den%; p;r tia pasur frik;n* )ushdo &; e kupton k;t; do t; arri%; =lerat e larta

morale t; profet;=e, si? p;rshkruhet n; a%etin n; =a>hdim:

A""a#u i "ahet e hedh%es s; "urit dhe thyer%es s; hamit

%an; t; kri%uara =e?an* Fora n"rit;se e u%it &; mban n%; ani%e mbi u%; apo n"rit%a

aerodinamike &; mban n%; aeroplan lart %an; t; kri%uara si ilu>ione*


26/55

A nuk i 5#o#in 5#%en63$ +i koka$ e $yre, 5e 5i i #a%in 6#e i +"e6#in kra#3$

A5ku5# nuk i +an a$a, %3r=e i prano%n;* epse Allahu i ka kri%uar t; "%ith; n%er;>it dhe fatet e tyre, raportet e

ndryshme shkak2paso%; midis n%er;>=e marrin form;n e p;raktuar pre% Ti%* N; n%; a%et,

p;r shembull, Allahu shpall k;t; sekret:

O e5i+$ar3 Ju keni %3r94e9435i

3;r besimtar;t, shum; sekrete si ky e b;%n; bot;n n%; =end shum; t; ndrysh;m* 3;r

%obesimtar;t, %eta n; k;t; bot; ;sht; =end i =ua%t%es, p;rplot sh&et;sime, frika, dyshime

dhe tensione* 3or p;r besimtar;t, a%o shnd;rrohet n; n%; prit%e t; k;ndshme t; 3ara%s;s*

.3run6i+


27/55

N; k;t; lib;r ;sht; sh&yrtuar thelbi i HmateriesI n"a n%; perspekti=; m%aft e

ndryshme n"a a%o n; librat ton; t; t%er;* @3;r m; shum; holl;si, shih $arun 6ah%a,

Materia) &mri tjetër për ilzionin 2 Arastirma 3ublishin", -..+

Analo"%ia e n%eriut t; =o";l n; kull; n%err n; pah edhe n%; t%et;r t; =;rtet; t;

r;nd;sishme: N;se besoni se keni kontakt t; dre%tp;rdre%t; me ori"%inalin e materies at;her; trupi

%ua% i =;rtet; nuk mund t; %et; i n%;%ti &; %u %eni duke e par; mu n; k;t; moment*

6u duhet ta keni n%; trup t%et;r H%asht;IL me f%al; t; t%era, %asht; mend%es sua% L &;

%u kurr; nuk e keni par; apo ndier*

Dhe ai trup ;sht; n%; H"%i"ant,I shum; her; m; i madh se trupi &; %u %eni duke e

par; n; k;t; moment*

Dhe se %u %eni n%; i bur"osur, i ndryr; n; n%; dhom; t; =ok;l n; ma%; t; n%; kulle*

Th;n; ndryshe, sipas t; "%itha "%asa=e %u keni &en; duke %etuar me supo>imin se

trupi %ua% %eton n; k;t; bot; dhe se %u shihni p;rmes sy=e tua%* 3or ky ;sht; n%; ilu>ion* N%; p;rfundim m; raional ;sht; se n; fakt, k%o Hkull;I nuk ek>iston fare* Nuk ka

pro=a se a%o ek>istonR # =etm%a "%; &; na b;n ta nda%m; k;t; besim ;sht; para"%ykimi se

ne kemi n%ohuri t; dre%tp;rdre%t; t; materies ori"%inale*

3osa t; lirohemi n"a ky para"%ykim, mund t; kupto%m; se k%o bot; ;sht;, n; realitet,

n%; =end shum; ndryshe: buluar shpirtit ton;* # =etm%a &enie absolute ;sht; Allahu i 3lotfu&ish;m,

Joti i Bot;ra=e dhe )ri%uesi i ?do "%;%e*

HTOJËKO/ENTE LIDHUR /E NJERIUN NË

KULLË

N9a 5#ken*3$ar3$ 6#e +en6i+$ar3$ e ko#35 53 5o$+e) Nd;rsa po p;r"atite% ky lib;r, kemi pyetur n%; num;r shken;tar;sh dhe

mendimtar;sh lidhur me faktet &; ai parashtron* 3;rmes internetit, ne u kemi s&aruar

an;tar;=e t; respektuar t; uni=ersitete=e t; >"%edhura se si ata nuk mund t; ken; kurr;

n%ohuri t; dre%tp;rdre%t p;r materien dhe pasta% kemi k;rkuar pik;pam%et e tyre* humia

pre% tyre kan; th;n; se k%o ishte n%; pyet%e e n%; r;nd;sie shum; t; madhe t; il;s mendimi

materialist nuk ka mundur kurr; ti %ap p;r"%i"%e dhe se ata =et nuk mund t; %epnin asn%;

shp%e"im p;r k;t; ?;sht%e* 6a disa fra"mente n"a p;r"%i"%et e tyre:

Ne nuk kemi kurr; kontakt të drejtpërdrejt me m%edisin ton;* istemi yn; sh&isor

kri%on abstraksione t; k;ti% informaioni* 3;r t; &en; puna edhe m; ke&, sistemet tona

sh&isore mad%e as nuk e rua%n; at; informaion n; form;n e n%;%t; L i t;r; informaioni

sh&isor @prek%a, temperatura, shi%imi, shikimi, d;"%imi, er;rat shnd;rrohen n; sin%ale


28/55

elektrike dhe kimike n; tru* 7sht; struktura e k;tyre sin%ale=e elektrike dhe kimike t;

ila=e ne iu referohemi si Hob%ekteI n; m%ediset tona***

Dera %ear, .#)D)

Departamenti i 3sikolo"%is;tate (ni=ersity n; outh Dakota

(n; =et; mendo% se ne n%er;>it %emi shpirt;ra, "%;ra %omateriale &; mendo%n; t;

lidhur n; m;nyr; kau>ale me trupat ton; n; at; m;nyr; &; a%o &;

p;r%eto%m;/ndie%m;/mendo%m;/et%* =aret n"a "%end%et fi>ike t; trurit dhe t; sisteme=e tona

&endrore ner=ore*

Me"%ithat; k%o ;sht; n%; pik;pam%e e diskutueshme* hum; n%er;> mendo%n; se ne

n%er;>it %emi "%;ra materiale, opa t; m;dha mishi* N; pyet%en tua%: H)ush ;sht; ai &; shehima>hin e k;sa% porosie n; truI ata do ti p;r"%i"%eshin: H3se, ti %e, natyrishtRI Ti, k%o op;

e madhe mishi, ke nd%esi pamore kur struktura t; aktuara elektrike formohen n; trurin

t;nd L as"%; m; shum;* T; t%er;t mendo%n; se nd%esit; pamore shkaktohen pre% apo mbase

shfa&en n"a k;to struktura elektrike, edhe pse dallo%n; pre% tyre*

(n; p;r =ete nuk mendo% se trur;t ton; e b;%n; p;r%etimin, besimin, t; shpresuarit,

nd%esin;, et%* (n; mendo% se H(n;I i b;% ato "%;ra dhe se (n; nuk %am truri im* (n; %am i

lidhur n"usht me trurin tim, i lidhur a& n"usht sa &; d;mtimi i trurit tim m; ndalon n"a

kryer%a e "%ith; k;tyre "%;ra=e* 3or un; dallo% n"a truri im* Ufar; %am (n; 3asi &; un; i

shoh "%;rat, un; %am n%; shpirt*

Dr) To+ ri5%Departamenti i Filo>ofis;

(ni=er>iteti i htetit t; Floridas

N%er;>=e nuk iu p;l&en t; sh&et;sohen n; rutin;n e tyre t; p;rditshme* N%er;>=e u

p;l&en rre"ulli, atyre u p;l&en t; %en; n;n kontroll, atyre u p;l&en &; "%;rat t; %en; ashtu

si? u p;l&en atyre* Ata nuk mund t; p;rballen me pasi"uri dhe kan; frik; &; t; mos ken;

asn%; p;r"%i"%e* Ata kapen p;r posedimet e tyre materiale dhe po>itat e tyre sho&;rore* Ata

do ti humbnin t; "%itha k;to po t; mos ek>istonte n%; realitet i %asht;m* Dhe n%er;>it kan;

frik; t; %en; =et;m, t; ken; ne=o%; t; merren me "%ith; k;to ?;sht%e =et;* Ata nuk kan;

besim n; fu&in; e tyre t; t; menduarit dhe nuk %an; t; lir;* Dhe nuk e din; se kush %an; n;

t; =;rtet;, ata e karakteri>o%n; =eten e tyre me "%;rat %asht; tyre*

)%o ;sht; arsye%a pse ata i shman"en diskutimit t; k;sa% ?;sht%eO*

ir$e *#e""in9


29/55

Departamenti i Filo>ofis;

(ni=er>iteti i $ambur"ut

Ne mendo%m; p;r =eten ton; sikur p;rb;hemi pre% n%; trupi, mend%e%e dhe

nd%en%a=e* Me"%ithat;, natyra %on; e =;rtet; fundamentale ;sht; shpirti* Drita e brendshmedhe p;r"%i"%%a nda% shumi;s s; pyet%e=e tua%a buro%n; n"a k%o =et;di%e*** 9et;di%a finale

dhe intelekti*** pranon dhe emiton informaion n"a brenda dhe rreth nesh* hpirti yn;

;sht; si n%; or"an pereptimi p;r shpirtin/Jotin p;r t; p;r%etuar aspektet e dukshme t;

shpirtit*

Roer$ S) O"5on, .#DAutori i =epr;s (tepping *t +ithin

)y ;sht; n%; problem n; t; ilin filo>of;t kan; punuar p;r G... =%et*** sikurse kur

n%; dru i madh bie n; pyll por at%e nuk ;sht; askush p;r ta d;"%uar at;*** a ek>iston >;ri

Ne pa dyshim se %emi t; bur"osur t; aparatit ton; pereptues sh&isor dhe t; trurit

ton;* Ato %an; sistemet nd;rhyr;se &; na nda%n; ne n"a realiteti fi>ik i bot;s %asht; nesh***

?kado &; a%o mund t; %et; n; t; =;rtet;* 3;r m; tep;r, shumia e n%er;>=e nuk e kupto%n;

se sistemet e aparate=e sh&isore &; i bartin t; dh;nat e %ashtme n; trurin ton; kan;

nd;rprer%e @sinapsa n; disa =ende p;r"%at; k;ti% rru";timi* N; k;to ndalesa sinaptike,

shtohen t; dh;na t; t%era pre% p%es;=e t; ndryshme t; trurit*** duke e pasuruar L apo duke e

kontaminuar L n; k;t; m;nyr; informaionin n"a %asht;* )%o ;sht; arsye%a pse e n%;%ta

shtys; mund t; na HduketI e ndryshme n; koh; t; ndryshme*** bota duket ndryshe

=ar;sisht n"a a%o se si ne ndihemi* );shtu &; kushdo &; mendon se ai/a%o e p;r%eton bot;n

pik;risht ashtu si? ;sht;*** "abohet*

Arno"6 ) *#eie", /DDepartamentet e Anatomis; dhe 3sikiatris;

(C5A

*** 4Oma>hi n; trurin ton; dhe m%edisi yn; fi>ik %an; dy "%;ra t; ndryshme*

!ealiteti*** ek>iston =et;m n; trurin ton;* Nuk ka asn%; m;nyr; &; ne ta p;r%eto%m;

realitetin p;r=e? se me trurin ton;* N%; lule ;sht; e ku&e, sepse a%o absorbon n%; "%at;si

=alore komplementare me t; ku&en* Nuk ka mund;si &; t; shihet "%at;sia e =;rtet; =alore

e n"%yr;s s; ku&e, e ila ;sht; EP+ nm* 5ul%a duket e ku&e sepse ne na ;sht; th;n; se a%o

;sht; e ku&e* Dhe ne e lidhim k;t; p;rshtyp%e me n"roht;sin; @pasionin apo eksitimin

@shen%; e n"%yr;s s; ku&e*** 3ra t; "%itha pereptimet &; mund ti kri%o%; truri yn; %an; n%;


30/55

p;r>ier%e e sin%ale=e elektrike dhe kimike &; na kri%o%n; p;rshtyp%en si t; ishin reale, por

n; realitet nuk %an; reale*

.ro) Dr) Norer$ Hi"5*#+ann

=E+eri$u5 =%roe5or i %en5ionuar>>Dre%tor i 4nstitutit p;r Mediin; #ksperimentale t; Maks 3lankut

4ma>hi nuk =aret n"a drita, natyrisht* N%; "odit%e n; kok; b;n &; %u ti shihni y%et &;

%an; n%; ilu>ion i plot; ***

A%o &; %u po e p;rshkruani =len p;r t; "%itha nd%esit;* # "%itha &; ne ndon%;her;

dim; p;r realitetin ;sht; n%; pas&yrim i realitetit Hi skiuarI n; "rupet e &eli>a=e t; trurit*

Ne ndon%;her; e kupto%m; "abimisht, si n; rastin e ilu>ionit t; n%; "%ymtyre Hfanta>m;I

pas amputimit*** N; aspektin teorik ;sht; e mundshme &; as"%; nuk ek>iston at%e %asht;* Q; e "%ith;

%eta ;sht; n%; ilu>ion i plot;* Apo &;, si n; filmin HMatriks,I ne %emi trupa real t; ky?ur n;

n%; pro"ram komp%uterik i ili e furni>on trurin ton; me sin%ale ilu>ore t; n%; realiteti

=irtual* Nuk ka asn%; m;nyr; ta dim; me si"uri, se a ;sht; i mir; ky ilu>ion*

An6re( .au" en6ru%5, /*.#DDepartamenti i Fi>iolo"%is; dhe Anatomis; N%er;>ore

(ni=er>iteti 5a Trobe, Australi


31/55

HTOJË II/AHTRI/I I EVOLUIONIT

Dar=ini>mi, me f%al; t; t%era teoria e e=oluionit, u pre>antua me &;llim t; mohimit

t; faktit t; )ri%imit, por &; n; t; =;rtet; nuk ;sht; as"%; p;r=e? n%; marr;>i e d;shtuar

%oshkenore* )%o teori, e ila pretendon se %eta lindi rast;sisht n"a materia e pa%et;, u

>h=ler;sua n"a faktet shkenore t; rre"ullit t; mrekulluesh;m n; "%ith;si dhe n; "%allesa,

si edhe me an; t; >bulimit t; rreth G.. milion fosile=e &; >bulo%n; se e=oluioni nuk ka

ndodhur kurr;* N; k;t; m;nyr;, shkena =;rtetoi faktin se All2llahu kri%oi "%ith;sin; dhe

"%allesat n; t;* 3ropa"anda &; >h=illohet sot p;r t; mba%tur n; %et; teorin; e e=oluionit

mb;shtetet kryek;put n; shtremb;rimin e fakte=e shkenore, interpretimin e para"%ykuar

dhe ";n%eshtrat dhe pa=;rtet;sit; e maskuara si shken;*Mir;po k%o propa"and; nuk mund ta fsheh t; =;rtet;n* Fakti se teoria e e=oluionit

;sht; mashtrimi m; i madh n; historin; e shken;s ka ardhur n; shpreh%e shum; e m;

shum; n; bot;n shkenore "%at; -.2G. =ite=e t; fundit* $ulumtimet e b;ra pas =ite=e t;

.2ta n; =e?anti kan; >buluar se pohimet e Dar=ini>mit %an; kre%t;sisht t; paba>a, "%; &;

;sht; th;n; n"a n%; num;r i madh i shken;tar;=e* N; htetet e Bashkuara t; Amerik;s n;

=e?anti, shum; shken;tar; pre% fusha=e t; ndryshme si biolo"%ia, biokimia dhe

paleontolo"%ia prano%n; "%ymtin; e Dar=ini>mit dhe e p;rdorin faktin e kri%imit p;r ta

shp%e"uar >anafill;n e %et;s*

Ne kemi ek>aminuar r;nien e teoris; s; e=oluionit dhe pro=at e kri%imit n; m;nyr;shum; t; holl;sishme shkenore n; shum; pre% punime=e tona dhe =a>hdo%m; ta b;%m;

k;t;* Duke pasur parasysh r;nd;sin; e madhe t; k;sa% ?;sht%e%e, do t; %et; shum; e

dobishme &; ta b;%m; n%; p;rmbledh%e t; sa% k;tu*

D35#$i+i 5#ken*or i Darbulim shkenor konkret, si? e pranoi edhe ai =et, a%o

ishte =et;m n%; Hsupo>imI* 9e? k;sa%, ashtu si? e pranoi Dar=ini n; kapitullin e "%at; t;

librit t; ti% t; titulluar H9;shtir;sit; e Teoris;I, teoria d;shtoi p;rball; n%; s;r; ?;sht%esh

=endimtare*


32/55

Dar=ini mb;shteti t; "%itha shpresat e ti% n; >bulimet e re%a shkenore, t; ilat

shpresonte &; do t; >"%idhnin k;to =;shtir;si* Mir;po, n; kund;rshtim me at; &; ai

shpresonte, >bulimet shkenore >"%eruan p;rmasat e k;tyre =;shtir;si=e* Disfata e

dar=ini>mit p;rball; shken;s mund t; p;rmblidhet n; tre titu% kryesor;:

+ Teoria nuk arrin t; shp%e"o% se si ka >;n; fill %eta n; tok;*- Nuk "%endet asn%; >bulim shkenor &; tre"on se Hmekani>mat e e=oluionitI t;

propo>uara n"a k%o teori, posedo%n; asn%; fore e=oluese*

G T; dh;nat fosile pro=o%n; pik;risht t; kund;rt;n e ide=e t; parashtruara n"a k%o

teori*

N; k;t; p%es;, do t; sht%ello%m; n; =i%a t; p;r"%ithshme k;to tri ?;sht%e themelore:

.en9e5a e %ar3 e %aka%3r*ye5#+e& anai""a e 4e$35

Teoria e e=oluionit pretendon se t; "%itha llo%et rr%edhin n"a n%; &eli>; e =etme eshfa&ur n; Tok;n primiti=e G* miliard; =%et m; par;* i ;sht; e mundur &; n%; &eli>; e

=etme t; nd;rto%; miliona llo%e t; "%alla e t; komplikuara dhe, n;se me t; =;rtet; ka

ndodhur di?ka e till;, p;rse nuk "%endet asn%; "%urm; n; t; dh;nat fosile %an; disa n"a

pyet%et n; t; ilat teoria nuk ;sht; n; "%end%e t; %ap p;r"%i"%e* 3or n; fillim, duhet t;

pyetemi: i u kri%ua k%o H&eli>; e par;I

Me&; teoria e e=oluionit e mohon kri%imin dhe ?far;do nd;rhyr%e t; mbinatyrshme,

a%o supo>on se H&eli>a e par;I ;sht; shfa&ur rast;sisht pa asn%; pro%ektim, planifikim apo

rre"ullim, p;rbrenda li"%e=e t; natyr;s* ipas k;sa% teorie, materia e pa%et; duhet t; ket;

kri%uar rast;sisht &eli>;n e "%all;* 3or k%o hipote>; bie ndesh me li"%et m; t;

pakund;rshtueshme t; biolo"%is;*

Je$a uron n9a 4e$a N; librin e ti%, Dar=ini nuk ka folur kurr; mbi >anafill;n e %et;s* )uptimi primiti= i

shken;s n; koh;n e ti% mb;shtete% n; supo>imin se "%allesat kishin n%; p;rb;r%e shum; t;

th%esht;* Q; n"a mes%eta, kri%imi spontan, sipas t; ilit l;nd;t e pa%et; u bashkuan p;r t;

formuar or"ani>ma t; "%all;, ishte n%; "%; e pranuar bot;risht* 3;r"%ith;sisht besohe% se

insektet kri%oheshin n"a tepriat e ush&ime=e, nd;rsa min%t; n"a "ruri* 3;r t; =;rtetuar

k;t; teori, u b;n; eksperimente interesante* 3ak "rur; =endose% mbi n%; lek; t; dhe

besohe% &; pas n%; kohe min%t; do t; kri%oheshin*

h=illimi i krimba=e n; n%; op; mishi merre% si d;shmi e kri%imit

spontan* 3or, m; =on; u kuptua se krimbat nuk u shfa&;n =et=etiu n; mish, por u bart;n

at%e n"a mi>at n; form; t; lar=a=e t; padukshme p;r sy t; lir;*

Mad%e edhe kur Dar=ini shkroi librin *rigjina e 'loje!e, besimi se bakteret mund t;

kri%oheshin n"a materia e pa%et; ishte n%; "%; e pranuar "%er;sisht n; bot;n e shken;s*


33/55

Mir;po, =ite pas botimit t; librit t; Dar=init, 5ui 3aster b;ri t; ditura re>ultatet e

ti% pas shum; studime=e dhe eksperimente=e t; "%ata, &; hodh;n posht; kri%imin spontan,

n%; "ur2themel t; teoris; s; Dar=init* N; li"%;rat;n e ti% triumfale n; orbon; n; =itin

+E, 3asteri tha: H)urr; m; nuk do t; rimarr =eten kri%imi spontan pre% "odit%es

=dek%eprur;se t; dh;n; n"a ky eksperiment i th%esht;*I

Mbro%t;sit e teoris; s; e=oluionit i kund;rshtuan p;r n%; koh; t; "%at; k;to

>bulime* Mir;po, pasi &; >h=illimi i shken;s shpalosi nd;rtimin kompleks t; &eli>;s s;

n%; &enie t; "%all;, ide%a se %eta mund t; kri%ohe% rast;sisht hasi n; n%; &orrsokak edhe m;

t; madh*

.3r%4ek4e$ e %ary$5#+e $3 5#eku""i$ n438e$#=oluionisti i par;, i ili u mor me ?;sht%en e >anafill;s s; %et;s n; shekullin e

n%;>et ishte biolo"u i n%ohur rus Aleksand;r 8parin, i ili u mundua t; pro=onte, me an; t;n%; s;r; te>ash t; hedhura n"a =et; ai n; =itet +0G., se &eli>a e "%all; mund t; kri%ohe%

rast;sisht* 3or k;to punime do t; dilnin t; pasuksesshme dhe 8parin do t; detyrohe% ta

b;nte k;t; rr;fim:

Mirëpo" fatkeqësisht" ,ështja e zanafillës së qelizës për$ën ndoshta pikën më të

errët të gjithë stdimit të e!ol#ionit të organizma!e.

3asuesit e=oluionist t; 8parinit u munduan t; b;nin eksperimente p;r t; "%etur n%;

>"%idh%e p;r k;t; ?;sht%e* M; i n%ohuri n"a k;to eksperimente ishte ai &; u nd;rmor n;

=itin +0G n"a kimisti amerikan tenli Miler, i ili, duke bashkuar "a>rat, &; ai

pretendonte se kishin ek>istuar n; atmosfer;n primiti=e n; n%; ambient eksperimental dhe

duke i ekspo>uar ato nda% n%; burimi t; %asht;m ener"%ie, Mileri formoi disa molekula

or"anike @aminoaide t; pranishme n; struktur;n e proteina=e*

Me>i kishin kaluar disa =ite para se t; >bulohe% se ky eksperiment, i ili at;her; u

para&it si n%; hap i r;nd;sish;m n; em;r t; e=oluionit, ishte i pa=lefsh;m, sepse

atmosfera e p;rdorur n; k;t; eksperiment ishte shum; m; e ndryshme n"a kushtet reale t;

Tok;s*E

3as n%; periudhe t; "%at; hesht%e%e, Mileri pranoi se atmosfera e p;rdorur n"a ai nuk

ishte reale*P

T; "%itha p;rp%ek%et e=oluioniste &; u nd;rmor;n "%at; shekullit t; n%;>et p;r t;

shp%e"uar >anafill;n e %et;s p;rfunduan pa sukses* hefri Bada, "%eo2kimisti i n%ohur n"a

4nstituti krips i an Die"os, n; n%; artikull t; botuar n; =itin +00 n; re=ist;n H#arth

@TokaI, pranon k;t; fakt:

(ot" dke e lënë pas shekllin e njëzet" akoma për$allemi me pro$lemin më të madh

të pazgjidhr që kishim kr hymë në shekllin e njëzet) (i zri fill jeta në tokë-


34/55

N63r$i+i i n63r"ikuar i 4e$35hkaku kryesor &; ?;sht%a mbi >anafill;n e %et;s ka hyr; n; n%; dilem; t; till; ;sht;

se mad%e ata or"ani>ma t; "%all; &; mendohe% t; %en; m; t; th%eshtat kan; nd;rtim

%asht;>akonisht t; nd;rlikuar* Qeli>a e n%; "%allese ;sht; shum; m; e nd;rlikuar se t; "%itha

produktet teknolo"%ike &; ka arritur t; prodho%; n%eriu* ot, mad%e edhe n; laborator;t m;t; p;rparuara t; bot;s, duke bashkuar materie kimike or"anike, nuk do t; mund t; arri%m;

kurr; t; p;rfito%m; n%; &eli>; t; =etme*

)ushtet &; ne=o%iten p;r formimin e n%; &eli>e %an; a& t; shumta sa kurr; nuk mund

t; shp%e"ohen me rast;si* 3robabiliteti &; proteinat, n%;sia ba>; e &eli>;s, t; sinteti>ohen

rast;sisht ;sht; + n; +.M0 @p;r n%; protein; mesatare me .. aminoaide* N; matematik;

probabilitetet m; t; =o"la se +.M0 konsiderohen t; pamundura*

Molekula e ADN2s; p;rmban informaionet "%enetike si n%; bank; informaionesh

me kapaitet t; pabesuesh;m* N;se do ta hidhnim n; let;r informaionin &; p;rfshin

ADN2%a e n%eriut, do t; kri%ohe% n%; bibliotek; me 0.. =olume eniklopedike me n"a ..fa&e seili*

N; k;t; pik; shfa&et n%; dilem; shum; interesante: ADN2%a mund ta kop%o%/p;rs;ris

=et=eten =et;m me ndihm;n e disa proteina=e t; speiali>uara @en>ima=e* Mir;po, sinte>a

e k;tyre en>ima=e mund t; reali>ohet =et;m me an; t; informaionit t; koduar n; ADN*

3asi &; ato t; dy%a %an; t; =arura n"a n%;ra t%etra, ato duhet t; ek>isto%n; n; t; n%;%t;n koh;

p;r kop%im/p;rs;rit%e* )%o e s%ell; skenarin se %eta ka >;n; fill =et=etiu n; n%; rru"; pa

krye* 3rof* 5esli 8r"el, n%; e=oluionist me reputaion n"a (ni=ersiteti i an Die"os n;

)aliforni, e pranon k;t; fakt n; botimin e re=ist;s (#ientifi# Ameri#an t; htatorit t; =itit

+00:

shtë krejtësisht e pamndshme që proteinat dhe a#idet nkleike" dke qenë të dyja

komplekse për nga ndërtimi" të jenë krijar !et!eti në të njëjtin !end dhe në të njëjtën

kohë. Po asht dket e pamndshme ta kemi njërën pa tjetrën. /he kësht" në shikim të

parë" njerit do t’i dhej të !jen në përfndimin se" në të !ërtetë" jeta krrë nk ka mndr

të zë fill me anë të mjete!e kimike.0

3adyshim, n;se ;sht; e pamundur &; %eta t; ket; >;n; fill n"a shka&et natyrore,

at;her; duhet t; pranohet se %eta u Hkri%uaI n; m;nyr; t; mbinatyrshme* )y fakt

>h=ler;son n; m;nyr; t; &art; teorin; e e=oluionit, &;llimi kryesor i s; il;s ;sht; t;

moho% kri%imin*

/ekani8+a$ i+a94inar3 $3 ema t; e=oluionitI, u kuptua se n; t;

=;rtet; nuk >ot;ro%n; asn%; for; e=oluese*


35/55

Dar=ini e mb;shteti hipote>;n e ti% n; t;r;si n; mekani>min e Hseleksionimit

natyror*I !;nd;sia &; i %epte k;ti% mekani>mi mund t; kuptohet fare leht; edhe n"a titulli i

librit t; ti%: 8ri"%ina e 5lo%e=e n;p;rm%et seleksionimit natyrorIW

eleksionimi natyror pohon se ato "%allesa &; %an; m; t; fu&ishme dhe &; i

p;rshtaten m; mir; kushte=e natyrore t; =endbanime=e t; tyre do t; mbi%eto%n; n; luft;n p;r %et;* 3*sh*, n; n%; kope sorkadhesh &; k;r;nohet pre% kafsh;=e t; ndryshme

"rabit&are, do t; mbi%eto%n; =et;m ato sorkadhe &; =rapo%n; m; shpe%t* );shtu &; kope%a e

sorkadhe=e do t; p;rb;het n"a indi=id;t m; t; fort; dhe m; t; shpe%t;* Mir;po, si"urisht

&; ky mekani>;m nuk mund t; shkakto%; e=oluimin e sorkadhe=e e ti kthe%; n; n%; llo%

t%et;r "%allese, p;r shembull, n; kua%*

3;r k;t; arsye, mekani>mi i seleksionimit natyror nuk >ot;ron asn%; for; e=oluese*

#dhe Dar=ini ishte i nd;r"%e"%sh;m p;r k;t; realitet, nda% n; librin e ti% 8ri"%ina e 5lo%e=e

u detyrua t; pohonte:

(eleksionimi natyror s’mnd të $ëjë asgjë përderisa nk shfaqen dallime dhendryshime të do$ishme indi!idale.+.

N6iki+i i La+arku$i mund t; formoheshin k;to ndryshime t; dobishme Dar=ini, k;sa% pyet%e%e u

mundua ti p;r"%i"%e% n"a k;nd=;shtrimi i t; kuptuarit primiti= t; shken;s s; asa% kohe*

ipas biolo"ut frane> he=alie 5amark @+PP2+-0, i ili ka %etuar para Dar=init,

"%allesat ia p;roll;n bre>it pasardh;s t; "%itha ndryshimet fi>ike, t; ilat kishin fituar "%at;

%et;s s; tyre* Ai pohonte se k;to il;si, t; ilat u akumuluan n"a n%; bre> n; t%etrin, b;n; &;

t; formohen llo%e t; re%a* 3;r shembull, ai pohonte se "%irafat e=oluuan n"a antilopat "%at;

p;rp%ek%e=e t; tyre p;r t; arritur "%ethet e pem;=e t; larta, &afat e tyre u >"%at;n n"a n%;ri

bre> n; t%etrin

#dhe Dar=ini ka dh;n; shembu% t; n"%ash;m* N; librin e ti% *rigjina e 'loje!e, p;r

shembull, ai thot; se disa arin% p;r t; "%etur ush&im n; thell;si t; detit me koh; u

shnd;rruan n; balena*++

3or >bulimet e at pasardh;s* );shtu,

u =;rtetua p;rfundimisht se seleksionimi natyror ishte n%; mekani>;m %oefikas*

Neo@6armin, n; fund t; =ite=e +0G.* Neo2Dar=ini>mi shtoi

mutaionet, t; ilat %an; shtremb;rime t; formuara n; "%enet e "%allesa=e p;r shkak t;


36/55

faktor;=e t; till; t; %asht;m si rre>atimi apo "abimet n; p;rs;rit%e, si Hshka&e t;

ndryshime=e t; dobishmeI p;r=e? mutaionit natyror*

Modeli, i ili edhe sot e ruan =ler;n n; em;r t; e=oluionit, ;sht; Neo2Dar=ini>mi*

ipas k;sa% teorie miliona "%allesa n; bot; u formuan si re>ultat i n%; proesi me an;n e t;

ilit or"ane t; shumta komplekse t; k;tyre or"ani>ma=e @p*sh, =esh;t, mushk;rit; dhekrah;t iu n;nshtruan Hmutaione=e,I dometh;n; ?rre"ullime=e "%enetike* 3or ek>iston n%;

fakt i prer; shkenor &; plot;sisht e hedh posht; k;t; teori: Mutaionet nuk i >h=illo%n;

"%allesat, p;rkundra>i, ato %an; "%ithmon; t; d;mshme*

Arsye%a p;r k;t; ;sht; shum; e th%esht;: ADN2%a ka n%; nd;rtim shum; t; nd;rlikuar

dhe ?do ndikim spontan mbi k;t; molekul;, mund =et;m ti shkakto%; d;m asa%*

h=illo% kodin "%enetik* 7sht; =;rtetuar se t;

"%itha mutaionet %an; t; d;mshme* 7sht; kuptuar se mutaioni, i ili ;sht; para&itur si n%;

Hmekani>;m i e=oluionit,I ;sht; n; t; =;rtet; n%; dukuri "%enetike &; d;mton "%allesat

dhe i l; t; "%ymtuara* @#fekti m; i >akonsh;m i mutaionit n; &eniet n%er;>ore ;sht;

kaneri* Natyrisht, n%; mekani>;m shkat;rrues nuk mund t; %et; Hmekani>;m e=oluti=*I

eleksionimi natyror, n; an;n t%et;r, Hsmund t; b;% as"%; i =et;m,I si? e pranoi edhe

Dar=ini* )y fakt na tre"on se nuk ek>iston ndon%; Hmekani>;m e=oluti=I n; natyr;* 3asi

&; nuk ek>iston asn%; mekani>;m e=oluti=, asn%; proes i till; i ima"%inuar i &ua%tur

He=oluionI nuk ka mundur t; ndodh;*

T3 6#3na$ o5i"e& a5n43 94ur+3 e or+ah=illua "radualisht "%at; n%;

periudhe t; "%at; pre% &indra miliona =%et;sh*

3o t; kishte &en; k;shtu, llo%e t; shumta kalimtare duhe% t; kishin ek>istuar dhe

%etuar brenda k;sa% periudhe t; "%at; transformimi*


37/55

3;r shembull, disa kri%esa "%ysm; peshkL"%ysm; >=arranik duhe% t; kishin %etuar n;

t; kaluar;n t; ilat kishin fituar disa tipare >=arranik;sh, p;r=e? tipare=e t; peshkut t; ilat

ato tashm; i kishin* Apo duhe% t; kishin ek>istuar disa >=arranik2>o"%, t; il;t fituan disa

tipare t; >o"%=e p;r=e? tipare=e t; >=arranik;=e &; ato tashm; i kishin* Me&; k;to "%allesa

do t; duhe% t; kishin ek>istuar n; n%; periudh; kalimtare, "%allesat duhet t; ken; &en; t;"%ymtuara dhe me n%; s;r; t; metash* #=oluionist;t, k;to &enie ima"%inare &; beso%n; t;

ken; %etuar n; t; kaluar;n, i &ua%n; Hforma kalimtareI*

N;se me t; =;rtet; do t; kishin ek>istuar "%allesa t; tilla n; t; kaluar;n, at;her; do

t; duhe% t; kishte me miliona dhe mad%e miliarda sosh p;r n"a numri dhe llo%llo%shm;ria*

A%o &; ;sht; m; me r;nd;si, mbet%et e k;tyre &enie=e t; ?uditshme do t; duhe% t; haseshin

n; t; dh;nat fosile* Dar=ini, n; librin 8ri"%ina e 5lo%e=e, k;t; fakt e shp%e"on k;shtu:

Nëse teoria ime është e !ërtetë" atëherë forma kalimtare të panmërta që lidhin

llojet e të njëjtit grp" dhet të kenë ekzistar sigrisht... (i rrjedhim" pro!at për

ekzisten#ën e tyre të mëparshme do të mnd të gjendeshin !etëm në m$etjet fosile.123Me"%ithat;, Dar=ini ishte m; se i =et;di%sh;m se ende nuk ishin "%etur fosile t;

k;tyre forma=e t; nd;rm%etme* Ai e konsideronte k;t; si pen"es; madhore p;r k;t; teori*

N; n%; kapitull t; librit t; ti% t; titulluar H9;shtir;sit; e Teoris;,I ai shkroi:

Përse, nëse llojet kanë prejardhje nga llojet tjera përmes ndryshime!e delikate

gradale" nuk shohim gjithandej forma të panumërta kalimtare? Përse nuk është e

gjithë natyra në rrëmujë në vend se llojet të jenë, siç i shohim, të definuara mirë? ...

Por, pasi që sipas kësaj teorie duhet të kenë ekzistuar forma të panumërta kalimtare,

përse nuk i gjejmë ato të ngulitura në koren e tokës? ... Përse atëherë nuk është çdo

formacion gjeologjik dhe çdo shtresë përplot me hallka të tilla kalimtare? 4jeologjia

sigrisht nk z$lon ,farëdo zin5hiri të tillë organik t

Njeriu i Vogël Në Kullë. Albanian (Shqip)

Documents

Transcript of Njeriu i Vogël Në Kullë. Albanian (Shqip)