1. 1. PROJEKT QELLIMI : Te mesojme si te ushqehemi mire per te patur nje trup e mendje te shendoshe . Objektivat : 1. Te mesojme si te ushqehemi duke u bazuar te piramida ushqimore . 2. Te njohim lendet ushqyese dhe rendesin e tyre 3. Te njohim disa nga semundjet e gjakut . 4. Te njihemi me semundjet qe shkakton kequshqyerja 5. Te njihem me IMT-en dhe te mesojme llogaritjen e saj .
2. 2. PIRAMIDA USHQIMORE.
3. 3. PIRAMIDA USHQIMORE Mnyra e ushqyerjes konsiderohet si nj nga shkaqet e shfaqjes s smundjeve t zemrs, diabetit, disa formave tumorale, smundje kto q vitet e fundit po prhapen n mnyr mjaft shqetsuese. Organizata Botrore e Shndetsis n udhzimet e veta, nnvizon rolin e nj ushqyerjeje t ekuilibruar pr t qen t shndetshm dhe pr t parandaluar apo dhe trajtuar mjaft smundje. N vendin ton vitet e fundit smundje si: diabeti, smundjet e aparatit kardiovaskular, apo dhe kanceri, po prhapen mjaft dhe pr specialistt mendohet se nj ndr shkaqet kryesore sht nj diet jo e prshtatshme. Sot ne prdorim nj diet jo t prshtatshme me nevojat e organizmit. Dieta prmban shum yndyrna, sheqer, krip dhe sht e varfr me fibra, minerale dhe vitamina. Ushqimet jan t prpunuara deri n at pik q nuk ngjajn aspak me ushqimin natyral. Pr dr.Shefqet Deliallisi, i cili sht i pari q studion n librin e tij Ushqyerja dhe shndeti. Shkenca e ushqyerjes, duhet ditur se bazn e nj ushqyerjeje t shndetshme e prbn sasia e moderuar dhe larmia e ushqimeve. Me fjal t thjeshta: shmangni sasit e teprta ose t pakta t do ushqimi. Nuk ekziston asnj ushqim q i vetm t siguroj mjaftueshm t gjitha elementt e domosdoshm, pr t garantuar shndet. Prandaj sht e nevojshme q dieta t prmbaj larmi ushqimesh, por kjo duhet br duke seleksionuar dhe njohur ushqimet e shndetshme.
4. 4. PIRAMIDA USHQIMORE.
5. 5. Lendet Ushqyese Objektivat 1. Te njohim disa nga lendet ushqyese 2. Te mesojme funksionet e tyre ne organizem 3. Te njohim disa nga karakteristikat e tyre te pergjithshme .
6. 6. Lendet Ushqyese
7. 7. LENDET USHQYESE Me lendet ushqyese kuptojme te gjithe ushqimin qe nje person mund te haj dhe pije. I tere organizmi i njeriut eshte i perbere prej ketij ushqimi dhe se e tere energjia siguruar energjia vjen nga ushqimi. Ushqimi vepron ne trup si derivat, duke siguruar energji dhe substance kimike per levizje, rritje dhe mbajtje te shendosh te trupit. Cfare lloj ushqimi na nevojitet varet prej moshes, gjinise, ndertimit te trupit, nivelit te aktivitetit fizik dhe gjendjes shendetesore.
8. 8. Yndyra Yndyra sht nj lnd ushqyese q prmban m shum energji, n 100 gram yndyr ka dyfish m shum energji se sa n 100 gram karbohidrate. Do me thn q njerzit duhet t bjn kujdes q t mos t han shum yndyrna, sepse njeriu absorbon shum energji shpejt dhe prandaj rrezikon t bhet i trash. Mund t jet e vshtir pr t par sa yndyr ka n nj ushqim vetm kur ka gjalp, vaj ose margarin, q jan pothuajse yndyrna t pastra. Prandaj mund t flitet pr dhjam t fshehur, q sht ai dhjam q nuk mund t shihet direkt me sy (pr shembull sht e vshtir t shikohet se sa dhjam ka n djath q mund t prmbaj nga 10 % deri n 80 % yndyr). Prandaj sht mir q t lexohet prbrja sa yndyr ka n produktin ushqyes prkats.
9. 9. Yndyra Nuk sht shum e shndetshme q t hash shum yndyr. Midis t tjerave sht shum e pashndetshme pr ent e gjakut n trup t ekspozohen nga shum yndyra, sepse yndyra mund t grumbullohet n muret e enve t gjakut dhe n kt mnyr rritet rreziku pr bllokimin e enve t gjakut, prej t cilave njeriu mund t vdes. Ndr t tjerash sasia e madhe e yndyrs n ushqim bn q njeriu t peshoj shum. Njeriu sht mbipesh kur merr m shum energji, sesa ka nevoj, sepse trupi e grumbullon kt energji ekstra n form dhjami rreth barkut ose vende t tjera n trup.
10. 10. Mineralet Klori i natriumit Merr pjes n proceset nervore dhe muskujt e indeve. I mban lngjet n inde dhe e shpejton furnizimin e qelizave me uj Mungesat shfaqen si: Tension i ult Komplikime dhe munges e furnizimit me uj n indet dhe qelizat e organizmit Kaliumi Shrben pr ndrtimin dhe mirmbajtjen e qelizave t trupit si dhe rregullon nivelimin e lngjeve t trupit. Merr pjes n prcjelljen e impulseve nervore dhe kontrollin e shtrngimit t muskujve.
11. 11. Kalciumi Shrben pr ndrtimin dhe forcimin e eshtrave dhe t dhmbve. sht i domosdoshm pr shtrngimin e muskujve, thrrmimin e gjakut dhe prcjelljen e impulseve nervore. Pr rregullimin fiziologjik t funksionimit t qelizave dhe t organizmit. Mungesat shfaqen si: Si baz pr zhvillimin e osteoporozs. Smundje t cilat jan t lidhura ngusht me. mungesn e kalciumit n organizm. Dhmb dhe eshtra t ndjeshme. Magnezi Shrben pr aktivizimin e rreth 300 enzimave. Pr funksionimin e rregullt t metabolizmit t yndyrs dhe t sintezs s albuminave. Pengimin aktiv t paraqitjeve t shtrngimeve t muskujve. Mundson punn normale t zemrs Mungesat shfaqen si: Rritjen e nivelit t kolesterolit n gjak. Komplikimet n funksionimin e organeve jetsore. Probleme me lkurn t shkaktuara nga stresi dhe ngacmimet Hekuri sht prbrja kryesore e hemoglobins, e molekulave pr prcjelljen e oksigjenit n gjak, e qelizave t muskujve dhe t disa enzimave, t cilat marrin pjes n krijimin e energjis pr frymmarrjen e qelizave Mungesat shfaqen si: Dobsim i gjakut (anemia), q mund t sjell deri te dmtimi i rnd i shndetit t prgjithshm t organizmit. Lkur e that.
12. 12. Vitamina Vitamina (lat.: vita = jet) jan substanca organike t cilat jan t prhapura te bimt, shtazt dhe mikroorganizmat ndrsa njeriu i merr nprmjet ushqimit. Vitaminat kan rndsi sepse ruajn dhe mirmbajn metabolizmin e organizmit
13. 13. Llojet e vitaminave Viti i zbulimit Vitaminat 1909 Vitamina A (Retinol) 1912 Vitamina B1 (Thiamine) 1912 Vitamina C (Ascorbic acid) 1918 Vitamina D (Calciferol) 1920 Vitamin B2 (Riboflavin) 1922 Vitamina E (Tocopherol) 1926 Vitamin B12 (Cyanocobalamin) 1929 Vitamina K (Phylloquinone) 1931 Vitamin B5 (Pantothenic acid) 1931 Vitamin B7 (Biotin) 1934 Vitamin B6 (Pyridoxine) 1936 Vitamin B3 (Niacin) 1941 Vitamin B9 (Acidi folik)
14. 14. Llojet e vitaminave Vitaminat jane te ndara ne dy grupe: te tretshme ne uje dhe te tretshme ne yndyrna. Te tretshme ne uje (vitamina C dhe Bcomplex) jane lehtesisht te absorbueshme nga indet trupore.Trupi i njeriut nuk mundet ti ruaje apo ti akumuloje vitaminat e tretshme ne uje keshtu qe marrja e tyre ditore eshte e domosdoshme per te plotesuar nevojat . Vitamina B12 ben perjashtimnga ky rregull.Nqs marrja e saj ka qene e menjehershme melcia mundet ta ruaje ate per disa muaj. Vitaminat e tretshme ne yndyrera (A, D, E dhe K)absorbohen nga ushqimet ne pergjithesi dhe ato te yndyreshme ne
15. 15. Emri protein rrjedh nga greqishtja prota dhe do t thot i rndsishm. Ato prbjn nj pjes t madhe t t gjith organizmit ton dhe luajn efekte jetike. Formohen nga vargje aminoacidesh t lidhur me lidhje peptidike. Ka gjithsej 20 lloje aminoacidesh ku 9 jane themelore dhe 11 jo-themelore. 9 proteinat esenciale nuk prodhohen dot nga trupi yn prandaj sht me shum rnds t merren nprmjet ushqimeve me prmbajtje t lart proteinash. Proteinat jo-themelore prodhohen nga trupi yn, por pr prodhimin e tyre duhen proteinat e tjera q shrbejn si katalizator.
16. 16. Funksionet e proteinave Formimi i organeve t brendshme si mlcia, muskujt, ligamentet, kockat etj. Ruajtja e forms trupore. Prbjn 15% t trupit ton. Shrbejn si katalizator. Transportojn oksigjenon n gjak. Marrin pjes n transportin aktiv t lndve ushqyese. Nga to formohen edhe antirupat q mbrojn trupin nga smundjet. Rregullimi i hormoneve dhe metobolizmit t ushqimeve.
17. 17. Karbohidratet (lat.:carbo-karbon, hidrat-uj) jan komponime organike q gjenden n t gjitha gjallesat por m s shumti tek bimt. Me analiz kimike sht vrtetuar se karbohidratet jan komponime t prbra nga karboni, hidrogjeni dhe oksigjeni, ku raporti mes oksigjenit dhe hidrogjenit sht si te uji (2:1)..
18. 18. Karbohidratet Karbohidratet kan formul t prgjithshme Cx(H2O)y prandaj mund t duken si hidrate t karbonit. Por ky emr sht n kundrshtim me molekulat e karbohidrateve t cilat nuk prmbajn uj. Nga prbrja kimike ato ndahen n aldoze dhe ketoze. Karbohidratet me shije t mbl quhen sheqerna
19. 19. Semundjet qe shkakton kequshqyerja Objektivat: 1. Te kuptojme termin e te ushqyerit . 2. Te njohim disa nga semundjet qe shkakton kequshqyerja. 3. Obeziteti dhe pasojat . 4. Te njohim 10 ushqimet kuder Hipertensionit
20. 20. Te ushqyerit Ushqyerja eshte nje proes nepermjet te cilit merren dhe perdoren nga organizmi elementet kryesore te ushqimit.Ushqimi eshte nje nevoje baze fiziologjike dhe nje kusht i domosdoshem per nje shendet te mire.Trupi I njeriut ka nevoje per elementet kryesore ushqimore , te cilat ndahen ne shtate klasa : karbohidrate,proteina,yndyrna,vita mina , minerale,uje dhe fibra.
21. 21. Semundjet e shkaktuara nga kequshqyerja Disa prej smundjeve m t rrezikshme q vijn si pasoj e t ngrnit pa kriter jan ato kardiovaskulare, hipertensioni dhe kanceret e ndryshm q mund t jen fatal pr jetn 1. Obeziteti 2. Anoreksia 3. Bulimia 4. Diabeti 5. Smundjet e veshkave 6. Kanceri i ovareve 7. Smundjet e tmthit 8. Kanceri i gjirit 9. Smundjet e zemrs 10. Kanceri i zorrs 11. Smundjet e gjakut 12. Hipertensionit 13. Smundjet e arterieve t trururit
22. 22. Obeziteti Cfare eshte ? Obeziteti konsiderohet nj situate jonormale, ku ka depozitim te teprt te yndyrs ne trup. Kjo ndodhe nga marrja e tepert te e ushqimit, dmth te energjis te teprt. Faktore qe lidhen me obezitetin : Stresi, lodhja, trishtimi,Mosha,Disa ilace,rregullime hormonal,eNderprerja e pirjes se duhanit ,Mbajta e kileve te teperta te shtatzanise,Trashgimia. o Si mundet njerezit obezit te humbasin kilet e teperta ? E para duhet te vendosin me siguri qe duan te humbasi kilet, ti nenshrohet nje seri analizave laboratike te gjakut ( p.sh kolisterol, hormonale etj ) per te indetifikuar shkakun e obezites dhe pastaj ti drejtohet nje dietologu i cili do pergatisi nje diete ne nevojat dhe zakonet e pacientit,perdorim I produkteve me pak sheqer dhe yndyrna, te beni stervitje cdo dite. 20- 30 min ecje ju ndihmon te keni nje peshe ideale
23. 23. Anoreksia - nenkupton nje deshire te egzagjeruar per te qen i dobet, duka pasur tendencen te ruash te njeten peshe trupore perkohesisht. Personat te cilat kane anorexi prezentojne nje imazh te deformuar mbi trupin e tyre duke e konsideruar veten shume me te trashe se sa jan ne realitet dhe ne periudhat kur jan shume nen peshten normale. Kto persona hane shume pak, preferojne frutat dhe perimet, evitojne sa me shume sheqernat dhe pastat, mishin dhe djathrat sic dhe gjellen e gatuar.
24. 24. Bulimia eshte e ngjashme me anoreksine,por ka disa ndryshime.Bulimiket nuk humbasin shume ne peshe dhe ne te vertete ata jane pak mbipeshe.Gjithashtua ata jane te shqetesuar per masen e tyre trupore dhe duan te dobesohen.Ata kane shpesh nje babezi per te ngrene,konsumojne sasi te madhe karbohidratesh ne nje periudhe te shkurter kohe dhe perdorin laksative qe shtojne jashteqitjen per te eliminuar ushqimin qe kane ose provokojne te vjella.Bulimia nervore prek me shume adoleshentet.
25. 25. Diabeti Diabeti ne mjeksi Diabetes mellitus n shqip njihet edhe si "smundja e sheqerit Diabeti sht rregullimi i metabolizmit q reflektohet n paraqitjen e sasis jonormale t glukozs n gjak, si pasoj e rezistencs s qelizave t gjakut ndaj insulins, apo si pasoj e sasis s vogl t insulins s tajitur nga pankreasi. Jan dy gjendje q mund t shkaktohet nga diabeti i sheqerit (diabetes mellitus):hiperglikemia (niveli i lart i glukozs) dhe hipoglikemia (niveli i ult i glukozs).
26. 26. Te jetuarit mire Dhjete ushqimet kunder hipertensionit . 1-Ne vendin e pare nje aleat qe nuk do ta prisnim: okollata e hidhur . 2-Ne vendin e dyte thjerezat 3 -Te gjitha llojet e frutave apo perimeve dhe ne veanti bananet apo fruta e perimet te pasura me potaz . 4- Ne vend te katert dritherat, te cilat ndihmojne ne rregullimin e tensionit te larte . 5- Ketu gjejme prodhime te ndryshme te qumeshtit te perpunuara ne menyra te ndryshme. 6. Fasulet dhe te gjitha derivatet e tyre 7. Arrat- burim i fuqishem antioksiduesish dhe acidesh yndyrore. 8. Peshku me permbajtjen e omega 3 luftojne tensionin e larte. 9 . Pak e njohur por e dobishme, patatja ngjyre vjollce 10. Mbyll klasifikimin panxharin roze, sidomos lengu i tij.
27. 27. Gjaku dhe semundjet e tije Objektivat 1. Te njohim gjakun dhe perberesit e tije . 2. Te mesojme funksionet e gjakut ne organizem . 3. Te njihemi me semundjet e gjakut dhe pasojat .
28. 28. Gjaku sht nj ind lidhor i lngshm . Trupi i njeriut prmban rreth 5-6 litra gjak. Gjaku mirmban funksionet e organeve te tjera te trupit nprmjet transportit te oksigjenit dhe lndve ushqyese.Kjo fal puns mekanike t muskulit te zemrs .Gjaku prmban eritrocide(qelizat e kuqe),trombocide (pllakzat e gjakut),leukocide(qelizat e bardha),plazma n t ciln notojn qelizat.Qelizat e kuqe prmbajn hemoglobinn,prgjegjse pr lidhjen dhe transportin e oksigjenit.
29. 29. Funksionet Furnizimi me oksigjen i indeve. Furnizon trupin me materie ushqyese,(glukoza,aminoacide,acid e yndyrore). Largimin e gazrave dmtuese dioksid karboni,acid laktik. Transportues I hormoneve dhe sinjalizimi pr dmet e indeve. Ka rol mbrojts n organizm nga smundjet
30. 30. SMUNDJET Zemra sht organi q bn pastrimin e gjakut,dhe n smundjen e saj kemi prishje t funksionit t saj si pompa.Kur zemra nuk funksionon si duhet ka vshtirsi t shumta n drgimin e gjakut t pastruar n pjes t ndryshme t organizmit.Kjo on n infrakt dhe ngushtimin e enve t gjakut,pra mund t shkaktoj vdekje ose gjymtime t organeve t ndryshme t trupit t.
31. 31. Hipertensioni Hipertensioni sht rritja e shifrave t trysnis s gjakut. Shkaku kryesor sht humbja e elasticitetit t enve t gjakut.Por megjithate nuk ekziston dicka ekzakte sepse hipertensioni mund te shkaktohet nga ndonje infeksion I ndonje organi te brendshem.Gjate stines se veres,shtypja e gjakut stabilizohet per shkak te temperaturave te larta ,organizmi bymehet,ndersa gjate dimrit ajo ngrihet per shkak te tkurrjes.
32. 32. Migrena Migrena eshte nje nder shfaqet me te shpeshta te dhimbjes se kokes.Kjo dhimbje shkaktohet nga enet e gjakut te trurit kur ato nuk punojne normalisht.Enet e zgjeruara te gjakut ne koke jane nxitesi i pare per dhimbjen e migrenes.Nje ne 4 gra dhe nje ne 12 burra mund ta perjetoje kete dhimbje.Migrena eshte dhimbje e perqendruar,e cila shtohet ne pjesen e pasme te kokes dhe sidomos ne nyjen mes kokes dhe qafes.Me migrene nenkuptohen nje vale dhimbjesh akute, te nje gjysme te kokes ,shpesh te shoqeruara nga te vjella dhe marramendje.
33. 33. Arterioskleroza Arterioskleroza ndryshimi i tensionit arterial q shkon n zemr.Shkaktohet nga trashja dhe ngurtesimi murit te arterieve.Zgavra e artierieve zvogelohet,keshtu edhe sasia e gjakut qe e pershkon ate ,pakesohet.Indet vuajne per oksigjen dhe lende ushqyese .Kur prishet ritmi i zemrs kemi aritmeti q jan 1,me ritm t shtuar ose takikardi 2,me ritm t ngadalt bradiokardi.Prek zemren , trurin dhe mund te shpjeri gjer ne vdekje.
34. 34. Talesemia Talesemia smundje e karakterizuar nga nj defekt gjenetik i sintezs s hemoglobins, proteina e rruazave t kuqe t gjakut .Prodhimi i pamjaftueshm i hemoglobins on n dmtimin e organeve t brendshme.sic eshte edhe zemra.Pacienteet qe vuajne nga talasemia jane te varur nga transfuzionet periodike te gjakut,pasi ky eshte I vetmi mjekim I pershtatshem sot per sot per pacientet talasemik.
35. 35. Leuemia Leuemia kanceri i gjakut ,karakterizohet nga prezenca e disa celulave jo normale ,quhet ndryshe si pamjaftueshmri e gjakut dhe e palcs kurrizore.Ketu kemi shumic t rruazave t bardha dhe pakic t rruazave t kuqe.N shumicn e rasteve kjo smundje shkakton dhimbje t forta koke, lodhje fizike, takikardi,dhe personat e prekur jan shum t zbeht.Shrimi i saj varet shum nga grada n t ciln e kap smundjen pacienti.Kemi dy lloje leuemie ,1.leuemia akute,2.leuemia kronike. Akute bazohet kryesisht n at se sa shpejt smundja paraqitet dhe prkeqsohet. Kronike prkeqsimi ndodh n mnyr t ngadalt.
36. 36. Anemia Anemia ose pagjaksi.Ndikon n zvoglimin e mass s eritrociteve n gjak ,kemi humbje t norms normale t gjakut.Shoqerohet me humbje te nje sasie te konsiderueshme te sasis se hemoglobines. Disa nga shenjat m t dukshme jan kputje,lodhje,marrje mendsh,zverdhje t pjesve t ndryshme t trupit etj.Kjo vjen si pasoje e pamjaftueshmerise se hekurit,hemoragjive,helmimeve.
37. 37. BMI : Body mass index Indeksi i mass trupore - IMT
38. 38. Llogaritja e Indeksit te Mases Trupore behet lehte me ane te nje formule te thjeshte matematikore Indeksi I Mases Trupore njohur ndryshe BMI, ky indeks percaktohet nga perpjestimi I peshes me (lartesin ne meter)2
39. 39. Nje BMI I shendetshem varion nga 18.5 ne 24.9. nje rezultat poshte 18.5 tregon se jeni nen peshe, apo nje rezultat siper 24.9 tregon se jeni mbi peshe ne raport me lertesin e trupit tuajIMT IMT 30 + Obezitet IMT IMT 25.00-29.99 Mbipeshe IMT IMT 18.50-24.99 Normale IMT IMT Nen 18.5 Nenpeshe
40. 40. KONKLUZIONI Mbas mbarimit te ketije projekti ne jemi te afte te njohim semundjet qe prekin trupin tone dhe si te ruhemi nga to. Por me e rendesishmja eshte parandalimi I nje semundjeje dhe per kete na ndihmon IMT-ja , njohja me rendesin e lendeve ushqyese ndikimi ne organizem , dhe sasin e marrjes se tyre . Te gjitha keto I permbledhim me nje term Ushqyerje e mire qe na ndihmone shume te kemi nje trup e mendje te shendoshe .