niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran...

28

Transcript of niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran...

Page 1: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong
Page 2: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

Gituok sa Kalisud3

8

12

14

5

niini nga isyuoktubre 2009

Istap. Mga Manunulat. Ka Efren, Mariflor Verdad, Dencio Madrigal, Hermogenes Gorospe, Ka Lucas, Jero Zed San Juan, Ka Wenart, Rosindo Saban, April Jo Monterosa, Totsie Alejandro, Yeel Aruwangan, Eliana Renante, Gian Namnama, Art Lorenzo, Ka Hiyas, Landay Baweh. Drowing ug Litrato. Remrem, Ka Lucas, Chuck Norris. Disenyo/Layout. Angelika Montenegro

Editoryal

Nataran

Kasikas sa Kakognan

Baruganan

Kinabuhing Gerilya

Sa mga Tunob ni Ka Asyo

Ang Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth MindanaoAllah Valley: Kagutom ug Kawad-on sa Kanhing Rice Granary sa MindanaoDole Philippines: Kompanya sa KabangisKontraktwalisasyon: Dugang Pagtuok sa Mamumuong AgrikulturalPamahayag sa mga Lumad sa FarSouthMga Lumad dili Gustong Mosalmot sa Task Force GantanganTask Force Gantangan: Pagpangilog sa Yutang KabilinHulga sa DisasterPipila ka Kasayuran sa Coal-Fired Power Plant sa SaranganiNabulit sa Dugo ang OBL 2 sa FarSouthChild Warriors ug ang AFP

Duro ang WaayAng Kabukiran AtoaBanikaPuti nga BulawanAt Lumiwanag ang PasilyoAng Atong Kaugmaon

Sugilanon ni Ka Arnel

CARPer: Balaod para sa Agalong Yutaan

Sulat Gikan sa SonaDear Tatay kag Nanay

Ang among Rebolusyonaryong Gimbuhatong PanglawasAng Oregano o Kalabo

Big ShotNagpalami

235789

1012131415

1

611

20202225

17

20

21

24

6

isyu alang sa mag-uum

a ug lumad

A n g ASDANG! g i m A n t A l A s A n At i o n A l D e m o c r At i c Fr o n t-FA rs o u t h m i n D A n A o

Page 3: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

1ASDANG!Oktubre 2009

dagkong agalong yutaan. Nahimo na lamang kaming mga mamumuo sa kaugalingong yuta ug kanunay nga gidiktahan sa paggamit og grabe ka daghang makadaut nga fertilizer ug kemikal. Bugti niini ang pagkadaut sa yuta, sa pagkaon ug sa kinaiyahan. Ang among katungod sa paghugpong ug paglihok sistematikong gisanta ug gibabagan sa estado. Ginaatake kanunay sa militar ug kapolisan ang among pagpasibaw ug pagprotesta alang sa among mga lehitimong demanda. Ginapatay ang among mga lider sama nila Boy Billanes, Jimmy Rocios, Atong Pacaide, Boy Sarino ug Pedro Monton. Karong bag-o, gipatay si Tuliano Dalumatan sa Columbio, Sultan Kudarat. Ug hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa 57th IB si Dodoy Amualla, usa ka mag-uumang gidagit diha mismo sa iyang panimalay sa Barangay New Alimodian, sakop sa Tulunan niadtong Septyembre 15 karong tuiga.

Nasipyat gayud ang estado ug ang armadong pwersa niini sa pagtuo nga mapahilom nila kaming mga mag-uuma ug mamumuong panguma pinaagi sa pagpatay sa among mga lider. Inay kahadlok, nahatagan hinuon

kami og dugang kaisog nga mobarug, manlimbasog ug mosukol niining panggamhanan nga hilabihan ka madaugdaugon ug malupigon. Dili ug dili kami mohunong hangtud dili namo makab-ot ug matagamtam ang tinuod nga hustisya ug kaangayan. «

Gituok sa Kalisud

Kaming mga mamumuo sa agrikultura ilabi na ang mga pakyawan sa plantasyon, mga hornal sa kaumahan ug mamumuo sa panagatan nag-antus sa tumang kalisud ug kawad-on. Kasagaran kanamo walay

kasegurohan sa panarbaho ug nagdawat lamang og inadlaw o binulan nga suhol nga mas ubos pa kay sa minimum wage. Sama sa kabaw nga igdadaro, nag-antus usab kami sa tumang kabug-at sa kota sa trabaho bugti sa gamay kaayong suhol. Walay disenteng panarbaho ug pamuyo ang among natagamtam ug kanunay kaming nasugamak sa grabe ka makahilong kemikal ug makadaut nga teknolohiya sulod sa mga plantasyon ug kaumahan. Ang walay puas nga pag-atake sa mga dagkung agrikorporasyon sa gipahamtang nila nga palisiyang globalisasyon grabeng nakadaot sa among kinabuhi, panginabuhian ug kayutaan. Minilyon kanamong mga mamumuong agrikultural ang napalagpot sa among puluy-anan ug napugos sa pagbakwit nga miresulta sa mas grabeng kalisdanan ilabina ang kababayen-an ug kabataan. Ug nagpadayon ang kaylap nga kawalay trabaho sa tanang dapit sa kapupud-an ug kini nakadugang sa kagutom namong mga kabus -- kami nga nagaprodyus og pagkaon ang walay makaon. Kasagaran sa gitikad namong kayutaan nailog na sa mga langyawng multinasyonal ug sa mga lokal nga

Editoryal

Page 4: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

2 ASDANG! Oktubre 2009

Kapin sa usa ka milyon sa hingkod nga populasyon sa atong rehiyon mag-uuma ug ang dakung bahin niini mga kabus nga mag-uuma, ubos sa hatungang mag-uuma ug mamumuong panguma. Sukwahi sa gipasigarbong “paglambo” sa rehiyon tungod kuno sa presensya sa mga plantasyon ug agrikorporasyon sa imperyalistang empresa, nagpabiling atrasado, agraryo ug katag-katag ang produksyon sa atong rehiyon. Ang dakung bahin sa kayutaang agrikultural gigahin gihapon alang sa mga produktong humay, mais ug lubi. Kun ang gilapdon sa kayutaang natamnan sa export crops mokabat og 150,000 ektarya, nagpasabot nga 14% lang kini sa kayutaang agrikultural ug ang nahabilin nga 86% ang gigahin sa mga tradisyonal nga produkto kun diin nagtunhay ang karaang pyudal nga relasyon sa produksyon. Sa kabanikanhan nagtunhay gihapon ang daro ug kabaw; maihap lang sa mga tudlo

Ang Kahimtang saMasang Mag-uuma ug Lumad

sa FarSouth Mindanaoang naggagamit og traktora. Bisan ang mga plantasyon nagsalig gihapon sa direktang kusog sa mga mamumuo ug mamumuong panguma ug dili pa pinaagi sa makina. Mayorya sa mga umahan dili irrigated (gawas sa mga kapatagan nga gihimo na karong plantasyon sa mga DAY ug agrikorporasyon). Wala pay katunga sa yuta nga pwedeng butangan og patubig ang dunay patubig. Kaylap ang malapyudal nga pagpahimulos sa kabanikanhan kun diin naghari ang gahum sa mga komersyante-usurero. Samtang nagkadaghan ang ihap sa mga mag-uumang nawad-an o nagkagamay ang yutang gitikad, paspas nga nagkalapad usab ang kayutaan ug mga plantasyon sa mga agalong yutaan-kumprador burges ug langyawng agribisnes. Narekonsentra ang kayutaan sa pipila ka mga langyawng multinasyonal sama sa Dole-Stanfilco ug sa mga dagkung burgesya komprador sama nila Alcantara-Dominguez, Cojuangco, Gutianon, Lorenzo, Soriano, Chiongbian, Piñol ug Bautista. «

Page 5: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

3ASDANG!Oktubre 2009

Sa una makakumkom pa sang P20 kag makabakal tinapay ang mga bata kay makapanaghaw pa sang mais pero karon

wala na gid. Halos indi na kami kapaeskwela sa ila kay kulang pa man gani sa pagkaon. Mulo kini sa usa ka kabos nga mag-uuma nga usa lamang sa kapin 12,000 ka pamilyang mawad-an og trabaho sa pagsulod sa Stanfilco ug Sumifru sa Allah Valley. Mokabat na sa 6,534 ektarya ang gilapdon sa plantasyon sa saging ug pinya sa Allah Valley kon diin 2,934 niini giangkon sa Stanfilco-Dole samtang 3,600 nahiadto sa Sumifru. Dakong bahin niini maisan kaniadto sa mga mag-uuma. Agresibong nagapalapad pa karon ang duha ka kompanya. Nagatarget ang Stanfilco-Dole og 10,000 ka ektarya samtang ang Sumifru 5,000 ektarya pag-abot sa 2012. Kasagaran niini mga kultibadong maisan ug humayan. Dakong ihap gayod sa mga mag-uuma ang mahikawan sa ilang yuta ug tinubdan sa panginabuhian.

Ang pagpahimulos sa STANFILCO-DOLE ug SUMIFRU ngadto sa mga mag-uuma ug trabahante

Mokabat sa $2.5 milyon o P119 milyon ang gross nga kita sa kompanya sulod sa usa ka tuig sa usa ka ektarya nga saging nga naay 2,500 ka punoan, walay labot sa kwenta ang buffer niini. Sa usa ka punoan (naay maximum nga 3 ka saha), makaharvest og katulo matag tuig. Sa pagkwenta sa trabahante, halos katunga lang sa usa ka porsyento ang ilang madawat ug

katunga sa porsyento usab ang madawat sa mag-uuma isip renta sa iyang yuta. Kun ang mamumuo mao gihapon ang kanhing tag-iya sa yuta, 1 ka porsyento lang ang mahiadto kaniya! Kun sa usa ka saging, panit ray iyaha; ang unod paingon tanan sa kompanya. Tataw kaayo nga ang walay hago nga Stanfilco-Dole ug Sumifru nagahukhok og superganansya diha sa ilang pagpahimulos sa kusog-pamuo sa mga trabahante. Gimonopolyo sa maong mga kompanya ang kayutaan sa Allah Valley nga nagresulta sa dugang kalisod sa mga mag-uuma. Nagkadaghan ang nawad-an og yuta ug panginabuhian. Nagpuyo nga ubos kaayo ang kita nga halos dili na makapalit og pagkaon. Ang

mga mamumuong panguma nga nagsalig sa panghurnal nawad-an og panginabuhian. Ang kayutaan sa mga hatunga ug adunahang mag-uuma ginasudlan na sab sa maong mga kompanya. Ang mga lungsod sa T’boli ug Lake Sebu, kon diin naa ang presensya sa mga kompanya, naapil sa mga nutritionally depressed nga lungsod tungod sa taas nga ihap sa mga malnourished nga mga bata. Ang lungsod sa T’boli, nga kanhing maisan, halos wala nay makit-ang mais. Anam-anam nga nagalapad na sab ang plantasyon sa Lake Sebu. “Mas mayad sa una nga wala pa kompanya kay makatanom ka sang mais, may mga utan pa kag mga kararuton. Pero karon puro pinya kag saging ang ara sa palibot

Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Kagutom ug Kawad-on saKanhing Rice Granary sa Mindanao

Allah Valley

Nataran

PAGKAON PARA KANG KINSA? Agresibong ginapalapad sa kompanyang Stanfilco-Dole ug Sumifru ang ilang mga plantasyon sa saging ug pinya sa Allah Valley. Tataw nga paghikaw kini sa mga mag-uuma sa ilang yuta ug panginabuhian ug hulga sa seguridad sa pagkaon sa katawhan.

Page 6: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

4 ASDANG! Oktubre 2009

sa mga trabahante ilalom sa UNIFIED (Unified Engineering and Manpower Services Inc.), usa sa dakung labor coop nga tigsuplay og mga trabahante sa Dolefil sa Polomolok. Sanglit unom ka bulan ra ang termino sa pagtrabaho, anaa sa dikta sa kompanya ang sayon nga pagtanggal sa mga trabahante gawas nga makalikay kini sa paghatag og mga benepisyo kon magpabilin silang kaswal ug labi na walay militanteng unyon nga makigbisog alang sa ilang mga interes.

Hulga sa seguridad sa pagkaon: resulta sa land conversion

Sa walay puas nga pagpalapad sa mga plantasyon, na-convert ang mga kaumahan nga kanhi tinubdan sa pagkaon dili lamang sa Allah Valley kun dili sa isla sa Mindanao. Nagkanap usab ang pagkawala sa panginabuhian sa mga mag-uuma tungod sa nagakahitabong land conversion. Ang kanhing halapad nilang maisan nahimo na karong sagingan ug pinyahan. Kiniy usa ka tataw nga pagpatuman sa polisiyang globalisasyonsa mga imperyalistang gahom kon diin ang halapad nga kayutaan nga bugtong tinubdan sa panginabuhian sa mayorya sa populasyon sa tibuok nasod nga mao ang masang mag-uuma gikombertir na sa mga plantasyon sa mga produktong igtutumod. Labaw pa gyong mograbe ang pagpangilog og yuta labi na nga gihatagan og lima ka tuig nga ekstensyon ang mini nga CARP pinaagi sa CARPer nga naghatag pa og dugang ngipon sa mga agrikorporasyon nga mopatuyang sa pag-angkon og halapad nga kayutaan.

Ang bugtong kasulbaran niining tanan mao ang paghigmata ug pagsukol sa masang mamumuo ug mag-

uuma sa Allah Valley batok sa mga langyawng agrikorporasyon ug mapahimuslanong estado. «

namon. Alangan pinya kag saging lang amon kan-on, indi man na pwede sagrawon,” sukmat sa usa ka kabos nga mangunguma.

Ginapaigo sa usa ka pamilyang grower ang gamay nga kita sa renta sa yuta Sa sistemang growership, ang Sumifru nagarenta og yuta sa kantidad nga P10,000 matag ektarya matag tuig sulod sa 25 ka tuig nga kontrata alang sa plantasyon sa saging. Ang Stanfilco-Dole, sa pikas bahin, pinaagi sa T’boli Multi-Purpose Fruit Grower Cooperative (MPFGC) ug Laconon Multi-Purpose Cooperative (LMPC), nagarenta usab alang sa plantasyon sa pinya og P50,000 matag ektarya sulod sa pito ka tuig o kapin P7,000 matag ekatarya matag tuig. Sa ingon, mokita lamang ang grower og P76,32.28 sa usa ka cycle (3 ka tuig); sa laktod, wala pay P100 matag adlaw. Kun mafailure ang iyang tanom tungod sa mga dangan, kakulang sa mga medisina o kaha mareject ang produkto, mahiagom sa daku kaayong utang ang grower hangtud mabira ang iyang yuta ug mga kabtangan.

Ang mga mamumuo nag-antos sa ubos kaayong suholan ug walay kasegurohan sa trabaho

Naay 6,900 nga mamumuo ang duha ka kompanya o kapin sa 4% sa pwersa sa produksyon sa Allah Valley. Sobra katunga sa mga trabahante kontraktwal samtang 2,550 lamang ang regular. Gipasigarbo sa kompanya nga “taas” ang ilang suholan ug nagasubay sila sa minimum wage. Ang regular nga trabahante sa Stanfilco-Dole nagadawat og suhol nga P246 matag adlaw. Dinhi ginakaltas ang para sa SSS, Philhealth, group insurance, union dues, buhis, ug uban pa nga mokabat og halos 1/3 sa iyang suhol. Sa laktod, P146.67 lang matag adlaw ang klarong madawat sa trabahante.

Mogamay pa ang kita kon dili makatrabaho ang mamumuo tungod sa dili kalikayang kahimtang sama sa pag-ulan sanglit “No work; No pay” ang palisiya sa kompanya. Ang mga kontraktwal sa labor coop sama sa East Star may suhol nga P210 matag adlaw; apan P163 ray ilang madawat human makaltasan. Naa poy sistemang pakyawan alang sa paghimo og kanal ug paglaba og selopin. Ang kontraktor nga nagagunit sa mga trabahante nagadawat og 40% sa suhol samtang ginatunga-tungaan sa mga trabahante ang nahabiling 60%. Sa paghimo og kanal, sa P3,500 nga suhol sa 12 ka membro sa usa ka grupo nga makahuman og 700 metros matag adlaw o P5 matag metro, P1,400 ang mahiadto sa kontraktor, samtang ang P2,100 tungaon sa grupo o P175 lang ang matag usa. Walay kasegurohan sa trabaho ang mga mamumuo sa maong mga kompanya. Sa pagsulod sa Dolefil dihang gipulihan niini ang TADI (T’boli Agri Development Inc.) niadtong 2006, anam-anam nga gihimong kaswal ang kadaghanan

Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

Page 7: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

5ASDANG!Oktubre 2009

Samtang agresibong nagapalapad sa iyang plantasyon ang higanteng Dole Philippines (Dolefil), nagakapig-ot

usab ang kahimtang sa liboan ka mamumuo nga maoy nagbuhi ug nagapalapad niini. Ang Dolefil usa sa pinakadakung kompanya sa pagkaon sa tibuok kalibotan. Sa Polomolok, South Cotabato kon diin nahimutang ang 16,000 ektaryang pinyahan, anaa nag-alirong ang mga tiglatigo sa mga mamumuo: ang 27th IB ubos sa 10th ID, ang binayran nga UR-Dole, ang ANAD ni Alcover ug Herbolingo ug ang kontra-mamumuong ahensiya sa estado nga Department of Labor and Employment (DoLE). Sama sa mga irong buang, ginabahogan sila sa ilang among Dolefil aron ipahamtang ang hilabihan ka pig-ot nga mga palisiya, programa ug balaod ug gukdon ang mga pakigbisog sa mga trabahante.

Dili itugot sa hakog nga Dolefil nga matibhangan ang superganansya nga gihukhok niini gikan sa kahago sa mga mamumuo. Mumho na man lamang unta ang ginabayad niining suhol nga P270 ngadto sa P685 matag adlaw alang sa 4,817 regular nga trabahante, apan nagahimo kini og mga pagpamig-ot aron madugangan pa ang iyang ginansya. Pananglitan, gipahamtang karon ang grabe kabug-at nga kota sa mga mamumuo; kota nga halos dili makaya sa kusog ug panglawas sa usa ka ordinaryong tawo. Sa mga bag-ong makina nga ginaca, halos duha ka pinya matag segundo o 50,400 ka pinya ang dapat humanon sulod sa 8 ka oras nga pagtrabaho.Sa pagpapaspas sa makina, dili pwedeng bisan mopahid sa ilang singot ang mga mamumuo. Istrikto sab sa break time, mao nga duna nay break tag karon. Wala pay labot dinhi ang kaso sa

ubang department nga gipakunhuran ang oras sa break gikan sa 30 minutos nahimong 15 minutos na lang sama sa Cookroom. Nagbutang usab og surveillance o CCTV camera ang kumpanya inubanan sa mga espiya nga UR-DOLE aron istriktong may monitoring sa production area. Sa harvest, sa panahon nga madaut ang boom harvester, pugos nga ginapa-handpick na karon sa mga mamumuo ang pinya aron maapas ang suplay sa canning ug packing. Para sa Dolefil, daw usa ka krimen sa mga mamumuo ang pag-AWOP (absence without permission) sanglit kinahanglan dili matugaw ang gitakda nilang sinkronisasyon sa gipaspason sa makina. Ang mag-AWOP kandidato dayon sa Termination. Ang “fit to work” usa pud ka dagway sa forced labor, diin ang doctor gikunsabo sa kapitalista nga morekomenda og “fit to work” sa panahon nga magpa-check up ang mamumuo aron unta maka sick leave. Pinakatumong sa Dolefil nga pangitaan og bikil ang mga regular nga mamumuo aron pulihan sila og kontraktwal – para madugangan pa gyud ang ginansya sa kompanya. Ginahikaw sa kumpanya ang lehitimong benepisyo nga iya man unta sa mga mamumuo. Wala sa bokabularyo niini ang pulong nga konsiyensya isip usa mga nag-unang tigpangawkaw og bahandi sa tibuok kalibotan. Sanglit nakita sa Dolefil ang pagbarog sa mamumuo alang sa ilang makatarunganong interes, hinungdan nga gigamitan niya kini og kamay nga bakal – ang bangis nga kampanya militar nga gihinganlag Oplay Bantay Laya (OBL). Nag-unang lakang sa OBL sa Polomolok mao ang pagpakaylap og mga bakak ug pasumangil nga kuno terorista ug NPA ang unyon. Pugos kining ginapatulon sa mga mamumuo pinaagi sa mga seminar kada Sabado nga nagapakita sa mga ”kadaot ug kapintas” sa rebolusyonaryong kalihokan Wala sab hunong ang pagsurbeylans ug

Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

Kompanya sa KabangisDole Philippines

Page 8: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

6 ASDANG! Oktubre 2009

p a g h a r a s sa mga m a m u m u o i l a b i n a kadtong mga maslider ug mga nailhan nga dapig sa mamumuo. B i s a n pa man

mahikawan og kinabuhi ang mga mamumuo, dili gayod kini igsapayan sa Dolefil sa walay kinutubang kahangol niini sa superganansya. Dili kini motugot nga mawala ang giilog niining kapin 35, 000 ektaryang plantasyon sa pinya ug asparagus ug saging sa mga probinsiya sa South Cotabato, Sarangani, ug North Cotabato. Dili lamang mga mamumuo ang makahiagom sa kampanyang pagpanumpo niini apan usab ang liboan pang masang mag-uuma nga mahikawan sa ilang panginabuhian diha sa laraw sa Dolefil nga mangilog og lain pang kapin 42,000 ektarya alang sa ekspansyon niini dinhi sa atong rehiyon. Sa ngalan sa binilyong kita, wala kiniy giilang mga balaod sa pamuo bisan sa internasyonal nga ang-ang sama sa Social Accountability 8000 nga bag-ohay ra nagtaho nga ang Dolefil naggamit

Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

Duro ang Waayni Totsie Alejandro

Para kay sin-o ang kalibutan, Ang kalupaan kag kadagatanKung para kanimo kag para kanakon, Insat duro ang waay it ginaangkonHay sin-o ang dapat makapulos, Sa balhas nga daw maubosAno ang ginawakal nga kakapoy, Waay pulos sigi ka pakitlooy

Lantawa bala ang nagapangalagad, Sa kabusog busong nagabusyadBalikda bala ang mga mangunguma, Indi makakaon ka produkto daKalooy man tana si Enteng, Samra na buta ka tagok ka sagingSa pihak si amoy gapaninghawak, Gasalud ka ginansya nga gasagawak

Gurisnay ron gid bayo ni Hener, Kinse ron ka tuig nga mantenerHunos man daad tanan ang partida, Sala sa ginaraban lang gid ang anaDamol ron gid ang kibol na sa abaga, Pero mas damol listahan ka utang naBungol bungol hay waay it atipaslong, Kurubrahon diin nagpadulong

Pira ka bulan nga nauyang ang puros, butong ka lambo lap-ok nalulosKanugon kang imo paghimakas, suhol indi makabuhi sa lawasKasanagon nagabugtaw sa dulom, sa malapad nga wayang kitaon ang handomWaay mahimo sa mandar ka tag-iya, ginpuga kaw daw maaslom nga pinya

Sakit sa buot kag baratyagon, Ay maan daw indi matulonAng aton bala nga kahimtangan, syado ka lisod indi maintindihanPay ti kuon kang kamal-aman, Nga nagkaradura don sa kalibutanWaay manugtonto kung indi kaw patonto, Tama lang gid kung magbato

sa eskemang kontraktwalisasyon, mga hilong pestisidyo sama sa endosulfan ug thiodan, mga kontra-unyong kalihokan, ug uban pa. Ang hugot nga panaghiusa sa mga mamumuo, ang ilang pagpaigting sa tinuod ug militanteng unyonismo, ug ang ilang pagduso

sa ilang demokratikong mga katungod, dinuyogan sa uban pang alyadong sektor ug organisasyon, maoy mohatag kanila og kusog aron masanta ang unsa mang kampanyang pagpanumpo sa Dolefil ug sa lunod-patay nga mga tigpanalipod niini. «

NAGPALAMI! Samtang nag-ilaid sa tumang kawad-on ang katawhan, si GMA usab inubanan sa iyang mga alipures walay kukaulaw nga nagpahayahay ug nagpakabusog bag-ohay lamang sa usa ka mahalon nga restawran sa Estados Unidos. Ang ilang giusik-usikan nga mokabat sa usa ka milyon nga pesos paigo na untang makapalit og 33,000 ka sakong bugas aron makakaon ang daghang Pilipino nga nagping-it sa kagutom ug kalisod. «

BIG SHOT

Page 9: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

7ASDANG!Oktubre 2009

Sa tinguhang makakuha og mas dakung ginansya ang kapitalista– kini

ang rason nganong gipauso ang kontraktwalisasyon. Pugaon ang kusog sa mga mamumuo bugti sa gamayng suhol. Patrabahoon nga sama sa kabaw ug hikawan sa mga benepisyo nga lehitimong madawat sa usa ka regular nga mamumuo. Usa sa mamugnaon niini nga sistema mao ang Dolefil. Pananglitan, aduna sila’y gitawag nga cooperative, agency ug direct hiring.

Sa ”cooperative” hiring, ang mga kontraktwal naggikan sa mga labor cooperatives sama sa TIBUD, AMCOOP, CAMPCO, UNIFIED, MORASCO. Kasagaran sa mga mamumuo napugos sa pagpamembro niini aron makatrabaho. Supak kini sa kodigo sa kooperatiba nga ”boluntaryong pagpamembro” Wala usab kontrol ang mga membro sa kontrata tali sa koop ug kapitalista; dili sila maka-apil sa diskusyon kun pila ang ilang rate, walay kapasidad sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon. Sa Dolefil, ginahadlok pa ang mga membro niini kun dili mosunod sa ilang kagustohan. Ang nag-unang tumong man unta sa koop mao ang pang-ekonomiya ug katilingbanong kaayohan sa mga membro apan tataw nga walay makitang paglambo sa kahimtang sa mga membro sa koop, hinuon ang nabulahan mao ang mga upisyal, staff ug management.

Anaa sab ang agency hiring kun diin ang kompanya naga kontrata sa ahensya aron mag-supply og mga mamumuong kontraktwal sa trabahong gikinahanglan sa produksyon. Sa Dolefil sama kini kang Baitus nga nakakuha sa kontrata pinaagi sa lowest bid alang sa MG3 harvesting.

Kontraktwalisasyon

Sa direct hiring, ang kompanya direktang nagadawat sa aplikasyon, nagaproseso ug naga-empleyo sa mga mamumuong kontraktwal.

Kinatibuk-ang epekto sa kontraktwalisasyon

Ginabira paubos sa kontraktwalisasyon ang kinatibuk-ang suholan sa mga mamumuo, tungod sa daghang kaayong kontraktwal nga napugos sa pagdawat sa ubos kaayong suhol bugti sa bug-at nga kota sa panarbaho.a. Suhol ulipon alang sa

trabahong kinabaw, tungod sa pagdaghan sa kontraktwal sa kompaniya, gipakunhoran pa ang suholan pinaagi sa sistemang pakyawan.

b. Kulang na paksi-an pa, gikuhaan pa ang pudyot nga suhol sa mga mamumuo sa SSS, Philhealth ug withholding tax; gawas pa sa illegal nga mga deductions nga ginabuhat sa koop sama sa capital build-up o CBU. Dugang pa ang dili pagremit sa SSS.

c. Ginapahuyang sa kontraktwalisasyon ang unyon ug ginapahinay ang pakigbisog sa mga mamumuo sa pabrika. Daghan ang nga kontraktwal nga gustong mosulod sa unyon, apan dili pwede kay

bawal. Ang mga regular may kalisdanan sa paglunsad sa mga aksyon protesta tungod kay mas daghan kaayo ang mga kontraktwal.

d. Ang kontraktwalisasyon nagamugna ug lalom nga pagkasi-ak tali sa regular ug kontraktwal. Ginabahin niini ang mga mamumuo sulod sa pabrika. Ginagamit sa management ang mga kontraktwal aron hadlokon ang mga regular nga pulihan ug sa panahon sa welga, pugos nga gipatrabaho ang nga kontraktwal isip eskirol. Ginasugnoran sa management ang kontradiksyon tali sa mga regular ug kontraktraktwal aron dili mahiusa ang ilang kusog.

Papel sa rehimen pagdusosa kontraktwalisasyon

Gawas sa mga kumpanyang multinasyonal, naka-benepisyo usab sa kontraktwalisasyon ang gobyerno. Sa rekisitos pa lang daan sa pag-apply nga mokabat sa P315 matag aplikante, minilyon ang mahiadto sa gobyerno. Niadtong tuig 2000, sa 4.87 M nga nag-apply, mikita ang gobyerno og P1.438 bilyon! Sanglit matag unom ka bulan ang kasagarang kontrata, ginapuga ang pobreng kontraktwal sa grabe ka taas nga mga balayronon kada apply niya sa trabaho. «

Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

(Dugang Pagtuok

sa mga Mamumuong Agrikultural)

Page 10: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

l R e b o l u s y o n a r y o n g O r g a n i s a s y o n s a L u m a d l

8 ASDANG! Oktubre 2009

Kaming mga B’laan, T’boli, Kaolo, Bagobo, K’lagan, Manobo ug Tiruray padayon

nga nangandoy nga magpuyong malinawon ug gawasnon sa among yutang kabilin. Uban sa katawhang Moro nga dugay na usab nga nakigbisog alang sa ilang yutang kabilin ug kaugalingong paghukom, dili ug dili kami makatugot nga mahanaw ang among yuta, kultura ug kaliwat. Nasayod kami nga walay laing sulbad sa among problema kundili ang pagsukol sa mga malupigon ug madaugdaugon pinaagi sa demokratikong rebolusyon sa katawhan. Ubos sa paggiya sa Partido, nagapadayon ang among pakigbisog. Bayani ang among mga kaapohan nga nakigbisog batok sa mga manunulong ug sa mga mapahimuslanon sa kapin 300

ka tuig na ang milabay. Usa sa mga bantogan nga pagsukol mao kadtong gipangulohan ni Mangulayon sa Davao del Sur. Sa tabang sa mga masang Kaulo, B’laan ug mga Moro, gipatay ni Mangulayon si General Bolton, usa ka bangis nga Amerikanong opisyal nga nangilog sa among kayutaan ug nanguna sa pagtukod og mga plantasyon. Pugos usab nga gipatrabaho ang among mga kaapohan ug gitratar nga daw mananap. Tungod niini, mikaylap ang pakigbisog sa mga lumad. Bisan sa pag-abot sa mga manunulong nga Hapon, kaylap gihapon ang pagsukol ug naabog sila palayo sa among kayutaan. Hangtod nga pinaagi sa programang resetelment sa gubyerno, gibahin-bahin ang among han-ay ug gipaaway-away sa mga setler gikan sa Luzon ug Visayas. Apan nagpabilin gihapon ang pakigbisog sa katawhang lumad.

Sa milabayng mga katuigan, among gibatokan ang mga PC, CHDF, ILAGA ug mismo ang AFP nga gipangbayran sa mga langyawng kompanya kaabin ang mga lokal nga burukrata sama nilang Escobillo sa South Cotabato, Alcantara-Dominguez, Chiongbian ug Constantino sa Sarangani, Bautista ug Caminero sa Davao del Sur ug pamilya Piñol sa North Cotabato aron papahawaon kami sa among mga kayutaan. Daghang lumad ang ilang gipatay ug gibilanggo. Niadtong dekada 90, nahitabo ang among mga pag-alsa batok sa Western Mining Corporation, ang langyawng kompanya sa mina nga nagpadayon karon sa pangalan nga Xstrata-SMI. Usa sa mibarog para sa lumad ug gipatay sa kompanya mao si Gurilmin Malid sa Tampakan niadtong 2004 ug ang mga lumad nga Pulang manggugubat nga gimasaker sa Bong Mal.

Padayon nga nagasukol ang mga lumad aron mababagan ang pagsulod sa Xstrata-SMI sa kabukiran sa quadri-boundary, taliwala sa grabeng pagpanghasi sa mga militar nga sinuholan sa kompanya. Hangtud nga dili mohawa ang m a p a h i m u s l a n o n g kompanya, dili kami moundang sa among pagsukol Sa kasamtangan, nag-atubang kami sa hulga nga mailogan kami og kayutaan ug

Pamahayag sa mga Lumad sa FarSouthKahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

Page 11: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

9ASDANG!Oktubre 2009

Sa kabukiran sa Sarangani, hugot nga gibalibaran sa mga masang lumad ang

pag-apil sa Task Force Gantangan nga ginapamugos sa militar sukad pa niadtong miaging tuig. Sa sinugdanan, naminaw usa ang mga lumad sa mga matam-is nga panaad sa militar kalabot kuno sa ”kalamboan” nga ilang matagamtam kun moapil sila sa Task Force Gantangan.

”Dili kalamboan kun dili tumang kalisud,” sulti sa usa ka lider lumad diha sa ilang panagtigum sa usa ka sekretong lugar sa probinsya.

”Kita na may gustong patrabahoon sa ilang trabaho. Kita ang ibala sa ilang kanyon,” ingon usab sa usa pa ka fulong (lider sa B’laan).

”Pakawaton ta og pusil sa mga NPA aron kuno makakwarta kita. Mas labing maayo pa nga mga pusil sa 73rd IB maoy atong panguhaon aron ihatag sa mga kauban.” Kini ang maisogong mga pamahayag sa mga nag-unang lider sa han-ay sa tribung B’laan diha sa usa ka sekretong panagtigum nga gitambongan sa komiteng tig-organisa (KTO) sa Rebolusyonaryong Organisasyong Lumad (ROL) niadtong bulan sa Agosto ning tuiga.

Nahisgutan usab sa maong tigum ang problema sa mga lumad sa ilang yutang kabilin nga agresibong ginailog sa gubyerno aron himoong

Mga Lumad dili gustong mosalmotsa Task Force Gantangan

plantasyon sa jatropha (tuba-tuba) para sa biofuel.

Nasayran nga niadtong Hunyo, atol sa pagbisita ni GMA sa South Cotabato, gitunol niya ang CADT sa 74,000 ektarya sa Malungon, probinsya sa Sarangani aron mapasayon ang pagtukod sa plantasyon sa jatropha. Ang nakaapan kay iya sa katawhang lumad ang maong kayutaan, ug sama sa nahitabo sa miaging mga katuigan, mailogan na usab sila sa ilang yutang kabilin.

”Pagpangilog og yuta– kini diay ang tinuod nga tumong sa Task Force Gantangan nga gipahamtang ni GMA kanato.” Kini ang natibuok nga hunahuna sa mga lumad kabahin sa nagpadayon nga mga operisyong militar ug pagpamig-ot ug pagpamugos sa 73rd IB diha sa mga eryang target nga tukuran og plantasyon.

Diha-diha nga naghisgut ang mga lumad kun unsay mga lakang ug pamaagi nga ilang mapahawa ang mga militar nga anaa sa ilang lugar. Gawas sa panawagan nga dili pag-apil sa Task Force Gantangan, nahiusahan usab nila nga mokuyog sa mga taktikal nga opensiba sa mga Pulang manggugubat aron, matud pa nila,”makabawi kita og gamay sa grabeng kaguliyang ug kagubot nga resulta sa mga operisyong militar sa mga sundalo ni GMA.” «

Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

mahanaw ang among kaliwatan. Hinay-hinay nga ginailog ang nahabilin namong yuta aron himoong plantasyon sa pinya, saging, tuba-tuba, tubo, kapayas, ug uban pa. Gipabarug sa among han-ay ang mga mini nga ahensya sama sa National Commission on Indigenous Peoples (NCIP), Mindanao Indigenous Peoples Conference for Peace & Development (MIPCPD), DENR ug DAR aron labaw pa kaming ilaron ug pahimuslan. Kanunay kaming biktima sa operasyong militar sa AFP. Ginaguba nila ang panaghiusa ug kalinaw sa katawhan. Ang Task Force Gantangan, Bagani Force, UTOM, ug Barangay Defense System ginatukod sa AFP aron pig-oton, ug hasion ang katawhang lumad. Sa ingon, sayon ra kaming maabog na usab sa among puluy-anan ug mailog nila ang nahabilin namong yuta Nag-atubang usab kami sa hinay-hinay nga pagkadaot sa among kinaadman sama sa pagbiay-biay ug pagpangwarta sa among kultura ug tradisyon. Ginahimo nila kaming panglingaw sa mga turista, ug pangtabon sa tinuod nga mga panghitabo sa atong katilingban.

Apan wala kini makawala sa among determinasyon nga ipadayon ang among

pakigbisog sa paggiya sa Partido. Sukad nga miabot ang rebolusyonaryong kalihukan sa among mga komunidad, among nabati nga ang kalihukan lang ang tinuod nga nagmahal kanamo. Ang kalihukan ang naghatag kanamo og paglaom ug nag-iwag sa dalan aron kami magpadayon sa among pagpuyo sa yutang kabilin ug mabuhi isip lumad. «

Page 12: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

10 ASDANG! Oktubre 2009

Task Force Gantangan:Unsa ang Task Force Gantangan (TFG)? Kini ang makinarya sa pagpamig-ot sa rehimeng US-Arroyo. Kini ang kamay nga bakal nga ginadokdok sa katawhang lumad. Partikular kini nga katumanan sa Oplan Bantay Laya 2 nga gipahamtang sa rehimen ngadto sa mga masa sa kabukiran.

Kinsa ang nagtukod ug kinsa kinsa usab ang nagpatuman sa Task Force? Si Arroyo ug ang Cabinet Oversight Committee on Internal Security sama nila Gen. Eduardo Ermita, Raul Gonzales, Norberto Gonzalez, ug mga militarista sa rehimen sama ni Gen Jovito Palparan. Sa Mindanao, ang nagpatuman niini mao ang Eastmincom ug partikular sa atong rehiyon ang 73rd IB, 27th IB, 39th IB ug 57th IB. Sa Council of Advisers (konseho sa magtatambag) anaa sila Gen Angelo Reyes sa DENR, Jesus Dureza, ug Allen Capuyan sa Military Intelligence Group Apil usab sa nagapatuman sa Task Force Gantangan ang pipila ka opisyal sa LGU sama nila Migs Dominguez sa Sarangani, Emmanuel Pinol sa North Cotabato, Claude Bautista ug Dodong Cagas sa Davao del Sur, ug uban pa. Kabahin sa Task Force ang mga ahensya sa gobyerno nga NCIP ug DENR. Anaa usab ang mga nagtraydor nga lumad pinaagi sa MIPCPD sama nila Joel Onad, Ramon Bayaan, ug uban pa.

Unsay mga misyon ug pamaagi sa Task Force Gantangan?MISYON SA TFG: “maglunsad og mga triad operation pinaagi sa IP constituency building, SOT ug ang deployment sa mga bagani /alimaong nga manggugubat aron santaon ug samokon ang pagkusog sa NPA ug inyutralisa ang mga organo sa panpolitikang gahum sa mga ancestral domain.”

MGA PAMAAGI: Paggamit sa mga lumadong 1. tradisyon sama sa solinawa (peace pact) aron ingnon nga para sila sa lumad.Pagrekrut og mga lumad sa han-2. ay sa militar (Matud pa, aduna na kuno 500 lumad sulod sa AFP ug gatosan ka mga CAFGU sa ilang kutay; 5% ang target nilang kota nga ma-enlist).Paglunsad og mga konsultasyon/3. asembliya. Matud pa, 16 konsultasyon na sa Mindanao cluster ang nalunsad nga gipasiugdahan sa MIPCPD/TFG. Dinhi gihisgutan ang kahimtang sa “kalinaw” sa mga lumad erya, ug pagmugna-mugna og mga “kalapasan” nga kuno gibuhat sa rebolusyonaryong kalihokan ngadto sa katawhang lumad. Human niini ginapapirmahan ang panagsabot alang sa kontrainsurhensya ug ang koordinasyon tali sa gubyerno ug mga lumad.Paglunsad og RSOT, 4. paglunsad og mga “asembliya” (sama sa dumalongdong, kaamotan), pagpaniktik sa tribu, pagrekrut og intel sa han-ay sa lumad. Pagsabwag og saywar ug black prop, ug pagpresentar sa mga kalapasan sa CPP-NPA gikan sa

tinumo-tumo nga datos sa ilang mga asset.Pagsabwag og mga saywar ug 5. black prop.Pagpasurender 6. (pinaagi sa Balik-Baril Program)Pagguba sa mga legal nga 7. kalihokang masa ug pagpangharas, pagtortyur, pagpriso sa mga aktibista ug ordinaryong sibilyan

Unsay tinuod nga katuyoan sa Task Force Gantangan?

Ilogon ang yutang kabilin sa 1. lumad. Niadtong June 12, atol sa pagbisita ni Arroyo sa South Cotabato, gideklara niya ang CADT ang 74,000 ektaryang kayutaan sa mga lumad didto sa Malongon sa Sarangani aron kuno himoong plantasyon sa jatropha ang maong luna.Tumanon ang mando sa 2. imperyalismo nga palapdon pa ang mga plantasyon sa saging, pinya ug jatropha, tukuron ang mga dinagkung minahan ug ipundar ang mga planta sama sa coal fired power plant sa Sarangani nga mohatag og dalung ginansya alang kanila apan modaut sa katawhan ug sa kinaiyahan. Yatakan ang katungod sa 3. kaugalingong paghukom sa katawhang Lumad ug pugos

Istruktura sa Pagpahamtang sa TFG

Kahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

Page 13: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

11ASDANG!Oktubre 2009

Ang kabukiran atoaDinhi ta natawo

Dinhi ta gimatutoNasayod ta sa tanang parte niini

Lugot, langob, gagmayng sapa ugMga sekretong dalan nga

Nagkuros-kuros sama sa kaugatanSa atong palad

Walay nalilong kanato; Gikan sa kakognan ug kasampinitan

Hasta ang kapunaw-punawang bungtodNailhan nato, sanglit dinhi ning halapad nga

Kabukiran atong gipandayAng malisud ug liku-liko nga dalan

Paingon sa kagawasan.Pagkatampalasan ning kaaway

Nga tinguhang maangkon niya ang kabukiranPinaagi sa bala, bomba ug kanyonUg sa pipila ka sinuholang traydor

Nga naagni sa salapi bugti sa ilang kaugmaon.Pagkatampalasan ning kaaway

Nga magdahum nga ilogon niya ang kabukiranPinaagi sa mga bakak

Aron dauton ang hukbo sa katawhanUg biklon ang hugot nga panaghiusa

Sa masa ug sa iyang hukbo Apan kinsa pa ang motuo ning mga tampalasan

Kun dili ang ilang mga sagabay ngaNagpakaaron ingnong gadapig sa katawhan?.

Nasayod ang tanan kinsay ilang gialagaran:Ang mga madaugdaugon ug malupigon

Nga naghari sa atong kayutaan, plantasyon, ug mga minahanKun duna may naagni sa ilang tanyag nga salapi

Seguradong magbasol sila sa kaulahianUg maghinolsol balik sa sabakan

Sa atong kabukiranAng kabukiran atoa

Dinhi ta natawoDinhi ta gimatuto

Sa kusog ug kaalam sa masangNanlimbasog ug nakigbisog

Alang sa tinuod nga kaugmaonSa iyang mga anak.

Ug ikaw, kaubang RN,Batan-ong bayani sa katawhan,

Buotan nga higala ug kauban sa pakigbisogIkaw nga nag-ula sa imong dugo

Aron panalipdan kining atong kabukiran:Bayani ka kauban

Dili ug dili ka namo hikalimtanMagpabilin kang buhi sa among panumduman ug

Inpirasyon sa pinakaultimong gutlo Sa among kinabuhi

Ug sa kinabuhi sa tanang nagpanday sa kagawasan

Ang Kabukiran Atoa(Para kang Kaubang RN)

silang ipasulod sa gambalay sa estado aron sayon na lang ang pagpahimulos kanila. Paawayon ang Lumad ug Bisaya ug guboton ang pamuyo sa katawhan. Sa ingon, mas sayon nilang mailog ang yuta ug mapahimuslan ang natural nga bahandi nga patrimonya sa katawhan.Pahilomon ang mga nagababag 4. ug nagasukol, pahuyangon ang pakigbisog sa katawhan ug gubaon ang mga rebolusyonaryong tiunay nga nagaalagad sa katawhang lumad

Unsay angay natong buhaton? Babagan ug suklan ta ang Task Force Gantangan ug tanang makadaot nga palisiya ug programa sa rehimen! Epektibo natong maalkontra ang TFG pinaagi sa aktibong pagsalmot sa malungtarong gubat sa katawhan sa demokratikong rebolusyon sa katawhan. «

Pagpangilog sa Yutang KabilinKahimtang sa Masang Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth Mindanao

Nataran

ni Landay Baweh

Page 14: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

12 ASDANG! Oktubre 2009

Ang South Central Mindanao nag-atubang karon sa usa ka dakung hulga — ang

hulga sa katalagman kon ugaling mag full operation na ang dinagkung pagmina sa quadriboundary. Ang open pit mining sa Xstrata-SMI nga may konsesyon sa kapin 23,000 ektaryang kayutaan dili lamang moguba sa kabukiran kun dili direktang modaut sa mga mayor nga suba sa Soccsksargends. Nag-ungaw sa katalagman ang atong dapit kun mahitabo ang mga pagbagyo, pagbaha, pagdahilis sa yuta ug paglinog.

Sa mga pagpanuki-duki sa mga syentista, napamatud-an nga ang dinagkung pagmina (sama sa pagahimoon sa Xstrata-SMI) usa sa labing makadaut nga industriya ug hulga sa atong kinabuhi, panginabuhian ug hasta sa kinaiyahan. Sa kasaysayan sa tibuok kalibutan, walay bisan usa ka maayong gidangatan ang dinagkung pagmina.

Una, gub-on sa dinagkung pagmina ang kabukiran. Purilon ang nahibiling lasang, kotkoton ang yuta, bungkagon ang bukid. Pulbos na lang ug abo ang mahibilin kanato. Dili ug dili na kini matamnan pa pag-usab. Sa pagguba sa bukid, mahitabo ang grabeng pagbaha ug pagbanlas sa yuta sanglit wala na may mga kakahoyan nga makapugong sa pag-awas sa tubig. Sama sa nahitabo sa Benguet, Mountain

Province ug sa Masara, Maco kun diin daghang kinabuhi ang nakalas tungod sa landslide

Sa prosseo sa pagbuho, dagkung pormasyon sa mga bato ang maigo sa drilling machine ug kini magmuga na og pagkaguba sa pormasyon sa kayutaan. Ang lalom kaayo nga mga buho dili na gyud mabalik sa daan tungod kay ang mga mineral-ore gikuha na dinhi ug kini moresulta sa pagkahugno sa yuta . Unsa pa kaha kun mag-open pit mining na?

Ning bag-o, mismong si MGB Regional Director Paye ang mibuksas sa plano nga mag-open pit mining sa mga Brgy Tablu, Danlag ug Pulabato sa Tampakan, South Cotabato.

Nasayod ta nga ang open-pit mining ang pinakadautan, ug pinakakuyaw nga pamaagi sa pagmina. Sa 1 ka toneladang minerales, 0.000025% lamang nga bulawan ang makuha ug 0.65% ang makuhang copper. Ang nahibiling mineral ore gikonsiderar nga wala nay bili ug kini ilabay na. Bisag kanus-a dili na mapuslan ang yutang gikalot nga gibanlas paingon sa atong kapatagan ug kadagatan

Ikaduha, dauton niini ang katubigan, partikular ang mga mayor nga suba sa upat ka probinsya nga apektado sa mina. Modagayday gikan sa minahan ang mga makahilong kemikal sama sa mercury ug cyanide. Maapektohan ang mga isda, mga mananap ug labaw sa tanan ang tawo. Sama sa

“Ang dinagkung pagmina kanunay nagkahulugan sa pagkaguba sa kinaiyahan”

— Boy Billanes

Hulga sa Disaster Ang dinagkung pagmina, paturagas nga pag-logging ug coal-fired power plants nagadugang sa global warming. Ang global warming o pag-init sa tibuok kalibutan moepekto sa mosunod:

1. Pagdakusadagat2. Grabengpagbaha3. Massobsobugmaskusgannga

mgabagyo(supertyphoon)4. Pagkaunlod samgaubosngalugar

5. Massobsobugmasdugayngahulaw

6. Pagdaghan sa mga sakit ugepidemya (malaria, dengue,leptospirosis,ubp.)

Kahimtang sa Panginabuhi ug Kinaiyahan

Nataran

pagguba sa kalasangan

hulaw

landslide

pagliki sa ‘tailings pond’ ‘acid mine drainage’

Page 15: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

13ASDANG!Oktubre 2009

nahitabo sa Marcopper Mining sa isla sa Marinduque kon diin napatay ang mga suba ug nawad-ag panginabuhian ang liboan ka mga mangingisda.

Pinakakuyaw ang pagliki sa tailings pond o istakan sa hugaw gikan sa mina. Ang tailings pond, sa kasamtangan gisugdan na paghimo, ug ibutang kini sa Kiblawan, Davao del Sur. Plano usab nga maghimo kini og underground pipe nga ilahos sa Malalag Bay. Pagaagian niini ang Sulop ug Malalag. Dinhi maapektohan dili lamang ang pangisdaan sa maong dapit kun dili hasta ang mga basakan ug kaumahan. Maapektohan usab ang tibuok industriya sa pangisda sa Malalag Bay ug ingon man sa Sarangani Bay apil na ang industriya sa tuna.

Ikatulo, bungkagon sa dinagkung pagmina ang biodiversity sa atong dapit. Mawala ang kapin sa 50,000 ka mga species sa mga hayop ug tanom nga makita lamang sa atong dapit, ilabina sa bukid sa Bulol Lumot, ang ultimong nahibilin nga canopy forest. Dauton usab niini ang mga pananom o agrikultura nga maoy gisaligan sa liboan ka mga molupyo sa palibot sa minahan

Ikaupat, ang dinagkung pagmina mopasamot sa global warming (climate change). Ang tibuok sistema sa pagmina, gikan sa pagguba sa lasang ug mga watersheds, pagbungkag sa kabukiran, paggamit sa enerhiya ug kuryente nga gikan sa coal fired power plant, ang pagpaagas ug pagbuga sa makadaot nga mga kemikal – kining tanan nakapasamot sa ginasagubang nga pagbag-o sa klima o climate change. Ang climate change moresulta sa daghang mga katalagman: pagdaku sa kadagatan, supertyphoons, pagbaha, landslide, hulaw ug grabeng kainit sa klima nga momugna sa daghan kaayong sakit sama sa malaria, dengue, cancer, mga sakit sa panit ug sakit sa baga.

Sa laktod, ang ang dinagkung pagmina modaut sa kinabuhi ug panginabuhian sa katawhan ug

kinaiyahan. Aron lamang makakuha og tinumping ginansya ang mga langyawng kompanya ug kakonsabo nilang DBK ug mga burukrata, ginasugal nato ang atong kinabuhi ug kaugmaon. «

Samtang nahiagom kita sa mga katalagman sama sa bagyo ug pagbaha nga epekto sa global warming,

dinhi sa Sarangani, padayon ang pagtukod sa Southern Mindanao Coal Fired Power Plant (SM200). Ang coal fired power plant usa sa mga pinakahugaw nga industriya nga hinungdan sa global warming kon climate change. Walay konsensiya ang tag-iya niini -- ang pamilya Alcantara-Dominguez ug mga kakonsabong imperyalista sa posibleng dangatan sa katawhan kon ugaling fully operational na ang maong planta. Tumong nila nga makakuha og tinumping ginansya ug bahala na ang mga uyamot nga lumulupyo nga mag-antus sa polusyon ug kadaut nga ibunga sa planta. Unsa ba gyud ang coal-fired power plant ug nganong angay nato kining babagan?

1. Maghatag kini og mga sakit sa mga lumulupyo sa Sarangani

ug Gensan ug mga kasikbit nga dapit. Gikan sa panghaw sa planta, ibuga niini ang aso ug abo nga gadala sa mga kemikal o industrial waste nga makadaut ug makahilo sama sa Sulfur Dioxide (SO2), Nitrogen Oxide (NOx), Carbon dioxide (CO2), ug mga elementong mercury, arsenic, chromium ug lead. Sa kasinatian sa mga tawo nga nanimuyo duol sa mga coal fired power plants sa Luzon, kasagarang sakit mao ang respiratory disorders sama sa hubak, brongkitis, ug t.b. Mas grabeng maapektuhan ang kabataan ug katigulangan. Sa America, gilambigit ang polusyon sa hangin gikan sa mga coal-fired power plants nga hinungdan sa 30,000 nga mamatay kada tuig.

Coal-Fired Power Plant sa SaranganiPipila ka Kasayoran:

FSundan sa pahina 19

Kahimtang sa Panginabuhi ug Kinaiyahan

Nataran

pagguba sa kalasangan

hulaw

landslide

pagliki sa ‘tailings pond’ ‘acid mine drainage’

Page 16: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

14 ASDANG! Oktubre 2009

Kriminal ang rehimen ug nabulit sa dugo ang mga kamot sa AFP commander in chief nga si Gloria

Macapagal Arroyo. Ang biktima mao ang katawhang Pilipino — ilabina ang mga uyamot nga masang mag-uuma ug lumad nga nagpuyo sa kabukiran. Biktima sila sa mabangis nga mga binuhatan sa mga sundalo sa GRP nga kusganong nagapatuman sa kampanyang militar nga Oplan Bantay Laya 2 (OBL 2) sa rehimen. Tumong sa OBL 2 nga ”mahawanan” ang atong rehiyon sa mga rebolusyonaryo aron libre nang makapatuyang ang mga langyawng multinasyonal nga

kusganong nagapahimulos sa atong bahandi ug sa kusog sa katawhan. Labing naigo ang mga mining area sa quadriboundary sa mga probinsya sa Sultan Kudarat, South Cotabato, Davao del Sur ug Sarangani. Apektado usab ang mga expansion area sa Dole-Stanfilco ug ingon man ang ginailog nga kayutaan sa Sarangani nga target nga himoong plantasyon sa jatropha. Gikan Pebrero niining tuiga ug hangtod sa kasamtangan, ang mga mag-uuma ug lumad nga nanimuyo sa quadriboundary biktima sa sistematiko ug walay puas nga pagpanghulga ug pagpamig-ot nga hinungdan sa ilang pagkalisang ug grabeng paglisud-

lisod. Sa panahon sa operasyon militar, duha ka masa ang gipatay, usa ang namissing hangtud karon Sa Columbio, Sultan Kudarat, dunay 15 ka kasong pagpangharas ug pagpanghulga sa mga mulupyong lumad ug mag-uuma ang nadokumento. Ang nahasi nga mga sibilyan sa halayong mga sitio sa Magsaysay ug Matanao sa probinsiya sa Davao del Sur pugos nga gibiyaan ang ilang mga pinuy-anan ug kaumahan aron makalikay sa kasuko ug kabangis sa tropa sa reaksiyonaryong estado diha sa ilang kontra-insurhensiyang pagpangatake nga naglaraw nga hawanon ang lugar sa “puwersa ug tigsuporta sa NPA” nga maisogong nagapahayag sa ilang oposisyon ug pagbatok sa makadaot nga pagmina sa Xstra-SMI. Ginapangharas usab ang lokal nga kontra-minang mga aktibista ug tigpanalipod sa kinaiyahan (lakip na ang mga taong simbahan). Niadtong Marso 9, 2009, si Boy Billanes, usa sa mga labing tigbabag sa pagmina sa Xstrata-SMI, gipatay human sa usa ka ”dialogue” tali sa 27th IB sa iyang baryo sa siyudad sa Koronadal. Ang iyang deputy spokesperson nga si Felix Espanola, nakadawat usab og death threats ug napugos nga motago aron mapanalipdan ang iyang kinabuhi ug sa iyang pamilya. Sa dayag nga pagpakawalay bili ug pagbiaybiay sa CARHR-IHL, mga balaod sa tawhanong katungod ug mga probisyon sa Geneva Convention, ang mga tropa sa 27th IB gikan Mayo niining tuiga nag-okupar sa daghang mga barangay sa Columbio, Sultan Kudarat ug naglunsad og operisyon sa mga sityo sa 8 ka barangay kon diin daghang mga sibilyan ang nanimuyo. Walay bisan unsa mang pagtagad ang

Nabulit sa DugoAng Oplan Bantay Laya 2 sa FarSouth

Militarisasyon ug Pagpig-ot sa Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth

Nataran

Page 17: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

15ASDANG!Oktubre 2009

“Child Warriors” ug ang AFP

maong mga tropa sa kasegurohan sa mga mulupyo ilabi na ang kabataan ug katigulangan ug libre silang miokupar sa mga barangay hall, eskuylahan, ug panimalay sa mga sibilyan. Ilang gisukitsukit ang mga mulupyo bahin sa kabatan-onan ug kon dili mahisayran ang ilang presensiya, ginadudahan gilayon ang pamilya nga mga NPA o tigsuporta sa NPA. Ang paturagas nga mga pagpamomba sa mga OV 10 ug helikopter sa mga utlanan sa Columbio ug Magsaysay miresulta sa pagbakwit sa mga mulupyo sa kasikbit nga mga sitio sa halayong mga barangay. Kasagaran sa mga biktima mga mag-uumang lumad kansang panginabuhian lamang mao ang pagpanguma. Ang kabataan ug katigulangan maoy labing naapektohan human nga miimposar ang military og food blockade sa suok nga mga sitio. Sa ubos mao ang nadokumentong mga kaso sa paglapas sa tawhanong katungod sa FarSouth Mindanao Region, ilabi na sa triboundaries kon diin ang Xstrata-SMI nagapaspas sa preparasyon niini alang sa iyang open pit mining nga gi-eskedyul nga mosugod sa sayong bahin sa sunod tuig. «

NAPAMATUD-ANG SAD-AN sa mga kasong pagpatay, mga kampanyang pagpamig-ot sa kabukiran nga naglangkob sa dinaghang pagpangharas, tortyur, ilegal nga aresto, pwersadong paggamit sa mga giya , pagpang-abuso sa mga bata, pagpangsunog, pagpamomba, strafing, pinugos nga pagpabakwit sa mga lumulupyo, pagpamungkag sa unyon ug piketlayn sa mga plantasyon. Kini sa punto lamang sa brutal nga pagyatak sa sibil ug politikanhong mga katungod.

SAD-AN usab sa paglapas sa mga katilingbanon, ekonomikanhon ug kultural nga mga kaso nga naglangkob sa landgrabbing, iresponsableng paggamit ng pesticide, dinagkung pagmina, pag-logging, pagdaot sa kinaiyahan. Apil dinhi ang pagyatak sa katungod sa mga lumad alang sa yutang kabilin ug kaugalingong paghukom, pagpamig-ot sa katungod sa mga mamumuong mag-unyon ug uban pang pagpangabuso sa mga katungod sa katawhan. «W

AN

TED

Mao kini ang pakiluoy sa 16 anyos nga si Eric Layal, usa ka yanong sibilyan nga pugos nga

gidagit ug gitortyur sa mga elemento sa 39th IB sa Barangay Bacungan, Magsaysay, Davao del Sur niadtong Hulyo 22 sa gabii niining tuiga. Human nga gitugyan sa Mayor, napugos si Eric nga motago aron makaikyas sa kabangis sa 39th IB kinsa walay kapasikarang nag-akusar kaniya nga membro kuno sa NPA. Samtang ang tibuok barangay nga pinuy-anan ni Eric nagpamatuod sa iyang pagka-inosenteng batan-on nga nanimuyo uban sa iyang mga ginikanan sa Sitio Malawanit, ang 39th IB ubos ni Lt. Col. Lyndon Panisa nagmabinakakon sa pagpresentar sa publiko og kuno “NPA child warriors” ug uban pa kunong pagpanglapas sa tawhanong katungod nga binuhatan sa rebolusyonaryong kalihokan. Walay konsiyensya si Panisa sa pagtortyur ug pagpugos sa mga menor de edad nga dawaton ang mugna-mugnang mga pamakak aron mabaton ang mga taho sa nakab-ot (accomplishment reports) nga gikinahanglan alang sa iyang promosyon ug mopatuo nga kuno sila nagmadaogon sa gubat. Ang kabanha sa AFP kabahin sa “NPA child warriors” usa ka tataw nga pamakak nga gibalik-balik na sa daghang mga batalyon niini diha sa ilang PSYOPS ug black propaganda aron kombinsehon ang katawhan sa kuno mga pagpanglapas sa tawhanong katungod nga binuhatan sa NPA. Apan ang kamatuoran, walay mga child warrior sa NPA dinhi sa FSMR. Dunay pipila nga batan-on ang panagway apan gipaneguro namo nga nakapasar sila sa rekisitos sa edad ayha dawaton sa han-ay sa NPA. Estriktong ginasubay namo ang Rules for Recruitment nga nagtino sa edad nga 18. Kabahin kini sa puthaw nga disiplina sa New People’s Army.

Ang AFP sa pikas bahin walay pagpanumbaling nga ang mga kabataan mabutang sa peligro o maangin sa mga operisyong militar niini. Pananglit, sa lungsod sa Matan-ao, nagkampo ang 39th IB pila ka metro lamang gikan sa Day Care Center sa Dungan Fekong ug sa primary school sa Sitio Datal Fitak sa Barangay Colonsabak. Sa Columbio, Sultan Kudarat, gigamit sab sa 27th IB ang mga eskuylahan, barangay hall, ug mga balay sa komunidad sa mga lumad ug mag-uuma alang sa pangmilitar nga mga katuyoan. Ilang ginapanghulga ug ginaharas ang daghang mga batan-on; sa ingon natukmod ang ulahi nga mosalmot sa tago nga rebolusyonaryong pakigbisog. Sa bahin sa rebolusyonaryong kalihokan, ang NPA nagapadayon sa paghupot sa iyang mga balaod ug lagda sa puthaw nga disiplina ug rebolusyonaryong pamatasan, kinasingkasing nga nagaalagad sa katawhan ug nagalihok kanunay alang sa ilang mga interes ug kaayohan.

Dencio MadrigalTigpamabaValentin Palamine Command

“Sige na Sir, moangkon na lang ko nga NPA ko basta ayaw lang gyod ukaba ang akong mga kuko!”

Militarisasyon ug Pagpig-ot sa Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth

Nataran

Estriktong ginasubay namo ang Rules for

Recruitment nga nagtino sa edad nga 18. Kabahin kini

sa puthaw nga disiplina sa New People’s Army. ”

Page 18: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

16 ASDANG! Oktubre 2009

Apektadong mga indibidwal/pamilya/

komunidad

Petsa ug Lugar sa Panghitabo Kinaiya sa Pagpanglapas Mga Nanglapas

Eliezer “Boy” Billanes Marso 9, 2009,siyudad sa Koronadal

Pagpatay Duha ka tawong nagmotor

Bansawang, lumad Mayo 3-15Pag-asa, Alabel, Sarangani ug sa Little Baguio, DS

Pagtortyur samtang gitionan og kutsilyo sa liog; pagbiaybiay kaniya nga usa ka buta pinaagi sa pag-ahit sa iyang buhok, kilay, ug bungot.

73rd IB

Isko Kiama Mayo 3-15 sa Little Baguio, Malita Davao del Sur

Pagtortyur samtang gitionan og kutsilyo sa liog; gisipa sab ang mireklamong asawa

73rd IB

Gaspar Palavio Mayo 3-15 sa Little Baguio, Malita Davao del Sur

Pagpangransak sa iyang tindahan ug pagpanguha sa mga pamaligya

73rd IB

Wala pa maihap nga mga mulupyong mag-uuma ug lumad

Malita, Davao del Sur ug Alabel, Sarangani

Pagpangharas ug pagpanghulga sa mga mulupyo 73rd IB

Mga mulupyo sa unom ka barangay sa Columbio, SK

Mayo – Agosto 2009 sa Brgys Datal Blao, Telafas, Lasak, Old ug New Bantangan Maligaya, Sinapulan Poblacion

Pagpanghulga ug pagpangharas sa mga mulupyo; pagsukitsukit ug pagduda sa mga batan-on nga kuno mga NPAPagpugos nga motukod og Barangay Defense System

Charlie Coy sa 27th IB ubos ni Lt Leonardo ug Bravo Coy sa 27th IB ubos ni Lt Florentino, Lt. Pabilar ug SSgt Bingil

27 ka panimalay Hulyo 6, 2009Sitio Gopkalahan, Dungan Fekong, Matanao, DS

Pugos nga pagpabakwit .Paturagas nga pagpamomba/pagpangdaot ug pagkuha sa mga kabtangan

39th Infantry Battalion ubos ni Lt. Villegas

Wala pa maihap nga mga mulupyo

Hulyo 5 sa Little Baguio, Malita DS ug sa Brgy Anggas, Alabel, SP - 8, 2009

Pagpangharas ug pagpanghulga; pugos nga pagpagiya aron subayon ang mga agianan sa NPA

73rd IB

Tisoy Sarabel Hulyo 7, 2009Matanao, DS

Ilegal nga pag-aresto 39th Infantry Battalion ubos ni Lt. Villegas

Pedro Monton Hulyo 11, 2009Malawanit, Magsaysay, DS

Pagpatay 2 ka ahente sa 39th IB (Muling Rasonable ug Nino Caballero)

Nelyn Sarabel Hulyo 13, 2009Dungan Fekong, Matanao, DS

Ilegal nga pag-aresto 39th Infantry Battalion ubos ni Lt. Villegas

Wala pa maihap nga mga mulupyong lumad ug mag-uuma

Hulyo 18, 2009Sinapulan, Maligaya sa Columbio, sa Brgy Tagaytay, Magsaysay, ug Colonsabak sa Matanao, DS

Pagpamomba sa mga utlanan sa Columbio ug Magsaysay ug Matanao nga haduol sa Xstra-SMI hinungdan sa pagbakwit sa mga mulupyo sa daghang barangay

27th IB-PA

Eric Layal Hulyo 21, 2009Barangay Malawanit, Magsaysay, DS

Ilegal nga pag-aresto, pagdetene, ug pagtortyur 39th IB ubos ni Sgt. Bacor

Inday Reid

Richard BulaneEddie SamlingJurie Samling

Hulyo 21, 2009Magsaysay, DSAgosto 19Colonsabac, Matanao

Ilegal nga pagpangita ug pagkuha

Interogasyon

10 ka military sa 39th IB

39th IB

77 ka panimalay Agosto 10-29, 2009Dungan Fekong, Matanao

Food Blockade/Pugos nga pagbakwit 39th IBubos ni Lt. Pandian

Tulyano Dalumatan Setyembre 10, 2009Asbang, Matanao

Pagkawala ug pagpatay 39th IB

Maryjane PedochenoRomel LayalNelfa Gemilo

Setyembre 12, 2009Magsaysay, DS

Interogasyon 39th IB

Norato Amualla Setyembre 15, 2009 Banayal, Tulunan

Pagdagit 57th IB

Joy Lasib Setyembre 17, 2009 Matanao, DS Pagpangharas 39th IB ubos ni Lt. Lorejo

Sumada sa Pagpanglapas sa Tawhanong Katungod sa Far South (Enero-Septyembre 2009)

Militarisasyon ug Pagpig-ot sa Mag-uuma ug Lumad sa FarSouth

Nataran

Page 19: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

17ASDANG!Oktubre 2009

Aguuuy! Daw dili ko na maagwanta ang kasakit. Nagpungasi nga kasakit sa mga samad sa akong lawas.

Liboan ka mga samad gikan sa mga shrapnel sa granadang gilabay sa kaaway. Makaabot pa ba kaha ko sa ospital? Kun makaabot man, baldado. Walay silbi. O kaha patay. O kaha timbog. Timbog gyud kay duna may mga Cafgu nga mikuyog sa ambulansya. Mga Cafgu sa baryo nga akong naabtan samtang nagpalayo sa nahitaboan. Bahala na. Basta dili gyud ko moangkon nga NPA ko. Kinahanglan andamon gyud nako ang kaugalingon. Ayaw tug-an. Ayaw gyud tug-an Arnel. Kay kun motug-an ka, unsa pay nahibilin para nimo? Para sa masa? Ug para kang Ka Damian? Si Ka Damian. Kaluoy ni Ka Damian. Kaluoy sa iyang panagway dihang naigo siya. Giali ba niya ang iyang lawas sa nagpungasing mga bala gikan sa kaaway? Mao nga nalibre ko? Tama ba ako? O nagdamgo lang? Wala ko nagdamgo. Unsa diay ning mga mga samad sa akong bukton, abaga, tiyan ug batiis? Unsa diay ning dugo nga nagatulo sulod sa ambulansya? Di ba naigo

ko dihang nakabalos ang kaaway gikan sa detachment? Aguuy. Ug gibati na usab ko’g tumang kasakit. Gipiyong nako ang akong mga mata aron wad-on sa akong panumduman ang mga buto-buto. Ang dugo. Ang nagbuy-od nga lawas sa kauban. Emergency room. Halang ang akong paminaw sa gibubo niya nga tambal sa akong mga samad. Ug dayon mga tingog. Mga tawo. Mga nakabotas. Nakafatig. Ay pagkadaghan nila. Pagkadaghan sa mga kaaway! “Saan ang sugatan? Saan ang samaron na NPA?” giduol ko sa usa ka edad-edaran na nga militar (opisyal seguro). Paminaw ko kulikuton niya ang akong mga samad apan kay daghan kaayong nagtan-aw, mao nga gipangutana na lang ko niya.

“Anong pangalan mo?”

“Arnel Sto Domingo.”

“Taga saan?”

“Taga Alegria, Sir.”

“Alegria? Saan sa Alegria? Anong pangalan ng mga ginikanan

mo? Nasa command ka ba ni Komander Warren? Iyan ang napapala ninyo. Mirisi kamo!” Pusot pusot ang iyang mga pangutana ug pangasaba. Wala na ko mitubag. Bahala na. Bahala nang mamatay. Ngolngol kaaayo ang akong mga samad. Ug nagsugod na usab pagdugo ang akong tiyan. Niining tungora misulod ang doktor. Nag-estoryahanay sila sa militar. Migawas ang militar. Gitawag sa doktor ang nars. Giingnan niya ang nars, “Seguroha nga malimpyohan ang tanan niyang samad. Pasyente man kana. Bisan NPA, pasyente kana.” Wala mitingog ang nars, pero gituman niya ang mando sa doktor Pasyente diay ko. Malibre pa seguro ko. Mayna lang buotan ang doktor. Tabangan ko sa doktor nga malibre. Dili lang sa mga samad kun dili malibre sa nagpalibot nga mga sundalo. Pagkahapon, laing batch na usab ang miabot. Nagdala og litrato. “Ka Berting, kumusta!” “Dili ako si Ka Berting. Ako si Arnel Sto Domingo. Taga-Alegria ko. Pagbuto sa detatsment maoy akong pag-agi didto. Wala ko kahibalo unsay nakaigo nako.” kini ang hinay nakong pamahayag sa mga pangutana sa kaaway. Nagkatawa ang sundalo. “Botbot oy. Tan-awa ra gud ang imong panagway, o. Nakuha namo ni sa reyd niadtong milabayng tuig. Sulod ni sa imong wallet. Pack seguro nimo ang nahibilin. Ayaw na pamotbot diha.” Ug ginusnos niya ang picture sa akong nawong. Aguuy! Ako untang santaon pero may nakataod man nga dextrose sa akong kamot. “Pasakaon namo si Ispid. Kadtong kauban nimo kanhi. Naa ra man siya sa ubos ug siya ang makapamatuod nga ikaw si Ka Berting. Aron ma-file na namo kining imong kaso. Pagkagahi sa imong ulo! Mao seguro nga nasamdan ka!” “Dili lagi ako si Ka Berting, Sir. Kaanggid lang seguro nako. Wala gyud ko sukad nakasulod

Sugilanon ni Ka ArnelTam-is kaayo paminawon ang awit. Bisan kun nagtangag pa ko og mga shrapnel sa lain-laing bahin sa lawas, wala nako ni igsapayan. Kay buhi ko. Ug mas importante, buhi ang akong prinsipyo.

Baruganan

Page 20: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

18 ASDANG! Oktubre 2009

anang giingon nimong NPA. Kay nanarbaho ra man ko sa uma.” hinay hinay na pud nakong pangatarungan. “Di ba siya ni?” Sulti sa sundalo sa iyang mga kaubanan. “Unya monegar pa gyud nga klaro naman. Maayo ra’g kulikuton ang samad niini para makatug-an.” Nagngilo ang akong kaunoran kun unsay iyang buhaton. Kun modawat na lang kaha ko nga apil gyud ko sa nagreyd sa deta? Para malibre na ko sa mga pagtulisok. Ug maalim ba kaha ang akong mga samad? Dili. Dili gyud ko motug-an. Mibalik na usab sa akong panumduman ang hulagway ni Ka Damian, puno sa samad. Niining tungora maayo na lang miabot ang akong iyaan. Ang pinakasuod nakong iyaan nga myembro usab sa organisasyong masa sa among lugar. Ug nanghinaut ko nga naestoryahan na siya sa mga kauban kabahin sa akong gidangatan. Nakatugon man ko sa masa nga apil sa nagbulig nako nga itext ang kauban sa hitabo. “Auntie maayo miabot ka. Ingon man gud ning mga sundalo nga NPA daw ko. Ikaw man ang makasulti nila nga wala gyud ako magsulod niana. Nga ordinaryo lang ko nga batan-on. Nanarbaho

isip hornal diha sa pikas baryo. Gidudahan ko nila nga NPA.” Dali ra gyud nakasabot ang akong iyaan. Giduol niya ang mga sundalo ug giingnan: “Ay, Sir, sukad sa pagkabata niana ug hangtud nagdaku nakaila gyud ko niya. Kadugay niana sa balay. Ako gud nang pag-umangkon. Dili kana NPA.” “Misis, usa ka pa. Tan-awa ra gud ang ritrato. Siya man si Ka Berting.” “Walay labot si Arnel nianang inyong picture, Sir. Namuyo ming malinawon. Ayaw mi ninyo tugawa. Samdan na ning akong pag-umangkon inyo pa gyud ming lisud-lisuron.” Wala gihapon nakaarte pa ang militar kay nianang tungora misulod ang doktor nga nakig-estorya na sab sa akong iyaan. Gikalma niya ang akong iyaan. Subay sa x-ray, wala man daw naigo nga baga o kasing-kasing. Mabaw ra daw ang akong mga samad ug sa di madugay, mamahimo na kong i-release gikan sa ospital. Paminaw ko, nagkasinabot sab ang doktor ug si Auntie. Paminaw ko nakasabot ang doktor sa tinuod nako nga kahimtang. Daghan pang mga sundalo ang nagsulay nga patug-anon ko sa mga panghitabo. Nga dawaton nako

nga usa ako ka myembro sa NPA. Naay kausa gidalhan ko og Chowking Lomi sa usa ka sundalong nagpaila nga siya si Major V e n t u r a . “Huwag ka nang mag-isip kung ano pa. Kainin mo na lang itong pasalubong ko sa iyo.” Kunohay buotan. Pero nasayod ko nga luyo sa usa ka tasang lomi mao ang iyang pagsulay nga

mapahumok ang akong baruganan. Niaksyon siyang pangutana pero giunahan na nako siya pag-ingon. “Salamat, Sir.” Sa hunahuna ko lang, di ko type ang lomi. Mas lami pa man ang lugaw sa kauban. “Dili po ako ang giingon ninyo nga si Ka Berting. Ug wala koy kalabotan sa nahitabong reyd sa detatsment. Igo ra man gud ko niagi didto. Short cut man gud didto nga dalan. Ug paghuman naigo na ko. Mao nga nia ko dinhi.” Minghupaw og lalom ang sundalo. Klaro sungotan siya nako. Gustong ilabay ang pasalubong. Pagtuo niya motug-an na ko sa usa ka tasang lomi. Wala magdugay, mihawa siya. Mihawa nga walay pupananghid. Pero nadungog nako ang ingon niya sa mga pulis ug TFG nga nagbantay nako. “Manmanan ang pasyente.” Ug nagpuli-puli sila pagbantay kanako. Mga berdugo nga nagpakaaron ingnon magalang ug buotan. Halos didto na sila magpuyo sa ospital. Ambot kinsay ilang gihulat. Matag karon ug unya pangutan-on ko. Naay kausa ila kong papirmahon. ”Dili ko, sir. Dili lagi ko NPA,” balik-balik nakong pangatarungan. Nasayod ko nga kun mobuhi ko og bisan usa ka pulong o usa ka timailhan, seguradong di na ko nila undangan. Labaw sa tanan, dili mapapha ang hulagway ni Ka Damian. Ka Damian, diin ka man, tabangi ko. Mobarug ko sama sa kanunay nimong gitudlo nako kaniadto. Magpabilin nga buhi ang atong prinsipyo, ang atong panaghigalaay.” Human sa pila ka adlaw, sa sayo kaayo sa kabuntagon, miabot ang akong tiya kuyog ang usa ka abugado, usa ka myembro sa media ug usa ka taga-NGO. “Pag-ilis Dong, kay mouli na ta. Naghulat ang sakyanan sa gawas. Nabayran na ang tanang bayronon nato sa ospital. Ug may release paper ka na.” Samtang nagkamulo og panghipos, miduol siya nako ug mihunghung: “pagdali aron dili ta maapsan.” Bisan pa man kun sakit pa gyud ang akong mga samad,

Sugilanon ni Ka Arnel

Baruganan

Page 21: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

19ASDANG!Oktubre 2009

paminaw ko nga may ekstrang dugo nga naglatay sa akong kaugatan. Ug sa hinay hinay, nakaya ra nako nga molakaw paingon sa sakyanan, sakit apan dili sakit, puno sa paglaom nga sa dili madugay maalim kini nga mga samad ug makabalik ako sa sabakan sa rebolusyonaryong panggubatan kun diin nagpaabot ang mga masa ug kauban. Ug gihulat gyud sa mga kauban nga makabalik ko ayha gilunsad ang parangal para kang Kaubang Damian. Sa dakung hawan ibabaw sa bungtod sulod sa baseng gerilya, milanog ang tingog sa mga masa ug kauban, naghatag og pasidungog sa bayani nga naghalad sa iyang kinabuhi.

Kasama ang iyong mga mataDi maaaring ipikit...

Tam-is kaayo paminawon ang awit. Bisan kun nagtangag pa ko og mga shrapnel sa lain-laing bahin sa lawas, wala nako ni igsapayan. Kay buhi ko. Ug mas importante, buhi ang akong prinsipyo. Buhi ang diwa nga gitudlo ni Ka Damian. Nasayod ko nga sa dili madugay, mobalik ang akong kahimsog para sa mas dasig ug mas lagsik nga paglihok. Angayan lamang para sa usa ka matuod nga Pulang manggugubat. «

Gikutlo kini gikan sa usa ka panghitabo sa probinsya sa Sarangani niadtong miaging tuig, apan wala nato gitug-an ang tinuod nga mga pangalan aron mapanalipdan ang atong mga higala sa posibleng pagpig-ot kanila sa kaaway. Gisulat kini ni Kas Landay Baweh gikan sa maong pakighinabi. — ED

Bagumbayan sa Sultan Kudarat ug Maitum sa Sarangani diin giplanong minahon ang minilyon toneladang coal didto.

5. Moguba sa panginabuhian sa mga m a g - u u m a , m a n g i n g i s d a

ug yanong lumulupyo. Samtang ginapanghambog ni Gob Dominguez nga daghan kuno ang makatrabaho sa kompanya, sa pagkatinuod liboan ang mawad-ag panginabuhian. Ang mga mananagat sa Maasim ug sa tibuok Sarangani seguradong maapektohan sa planta. Samtang gipaneguro ang tinubdan sa kuryente para sa mga multinasyonal, ilabina ang higanteng minahan nga Xstrata-SMI – nga ang pamilya Alcantara-Dominguez gihapon ang tag-iya, mabutang sa alaot ang kadaghanan. Matud pa, ”kalamboan para sa pipila, katalagman sa kadaghanan.

6. Modugang kini sa global warming kon climate change. Napamatud-an

nga ang coal fired power plant usa sa hinungdan sa climate change kon global warming– pag-init sa kalibotan nga nagaresulta sa grabeng mga katalagman sama sa bagyo, baha, landslide, hulaw, ug dili matag-an nga pagbag-o sa panahon– sama sa nahitabo ning bag-o lang sa Luzon. Ang inalisngaw sa coal o carbon nga pagasunogon sa power plant aron momugna og kuryente grabeng modugang sa green house gases nga maoy hinungdan sa climate change. Ang pagtaas sa temperatura sa kalibotan momugna og grabeng mga sakit ilabina malaria ug dengue sanglit mas mabuhi ang lamok sa init nga panahon. Mahitabo usab ang kadaut sa mga pananom, sa kahayopan ug labaw sa tanan, sa mga tawo. «

Ang maong sunulat kinutlogikan sa SOCCSKSARGENDS Agenda

(Oktubre 2009).

2. Gubaon niini ang Tinoto-Tampuan Reef ug madaut ang mga puluy-

anan ug itloganan sa isda sa Sarangani Bay. Ang pagtaas sa konsentrasyon sa sulfur dioxide sa lugar moresulta sa acid rain nga maka-apekto sa mga pananom. Ang mangga mamulak apan dili mobunga, ang bulak sa marian plum mangitom human ang tulo ka adlaw. Nagdugang sa polusyon sa hangin ang fly ash ug mga dust particles. Ang mga komunidad duol sa CFPP sa Pagbilao, Quezon nakasinati og kapin dose (12) ka oras nga ash fall bag-ohay pa lamang tungod sa kapakyasan sa planta nga kontrolon ang polusyon

3. Modaot sa mga kahayopan, mga pananom o biodiversity. Mas grabeng

maapektohan ang tawo. Ang mga ginabuga nga kombinasyon sa toxicmetals ug compounds sama sa mercury, cadmium, lead, ug uban pa adunay dili tiaw nga epekto sa “biodiversity”. Ang mercury mopadulong ug mokontamina sa mga kasapaan, punong o dagat pinaagi sa ulan, sa abo or simple pinaagi sa gravity. Kung naa na sa tubig, mosulod kini sa food chain – sa lumot padulong sa mga isda, o kaha sa mga langgam padulong sa mga hayop ug ngadto sa lawas sa tawo.

4. Mobungkag sa mga bukid ug modaut sa mga pananom.

Ang pagmina sa coal nagpasabot sa pangkabungkag sa minilyon ka ektarya nga mga kabukiran sa tibuok kalibutan. Labaw pang kadaut ang mahitabo sa isla sa Kalimantan, Indonesia ug sa Semirara Island sa Antique diin giplanong didto paliton ang coal nga gamiton sa SM200. Apil sa peligrong maguba ang mga kabukiran sa Barangay Ned sa Lake Sebu ug mga kasikbit nga lungsod sa

Coal-Fired Power Plant sa SaranganiPipila ka Kasayoran:FGikan sa pahina 13

Sugilanon ni Ka Arnel

Baruganan

Page 22: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

20 ASDANG! Oktubre 2009

Dear Tatay kag Nanay,

Kamusta kamo dira? Kabay wala kamo gasalakit kag masadyahon upod sa iban pa nga mga Hukbo dira. Baw, nalipay gid bala ako sang pagduaw ko dira kay madamu gid ako ginatawag nga uncle kag auntie. Nahidlaw gid ako sa ila. Pakisiling sa ila nga mabalik gid ako kag paabuton gid nila ang akon pagsampa. Baw a, pulo ka tuig pa gid bala ako magdesiotso. Nami tani nga magpabilin dira sang madugay pero bata pa man gid abi ako. Kag isa pa, mahidlaw gid man ako kay Nanay Old kay sia man gid bala ang nag-atipan sa akon sang pagsampa nyo. Abi nyo Tay, Nay, sang pag-abot ko halin dira, pwerte gid kahibi ni Nanay Old kay nahidlaw kuno sia sa akon. Salamat kuno kay ginpadal-an nyo sia sang herbal para sa iya rayuma. Tungod kay palangga ko man sia, kag kamo man siempre, magbinuot gid ako kag mag-stadi sang maayo. Nami man gid bala nga ara ako sang kaalam agod makabulig ako sa masa kasubong nyo, Tay, Nay.

Mahal ko gid kamo! Kag ni Nanay Old man!

Love, Ishmael

Sulat para sa SONA

Puti nga Bulawanni Art Lorenzo

Gimugna ka sa among kusog ug kaalamNamong mga tapper mag-uuma sa gumahanSa bagol ug lata ikaw giampinganKaplam kung tawagon o puti nga bulawan

Nagasalimoang kaming mga tapper kung moulanaron maasinan ug dili mawas-awt ang kaplam madalin-as, mabalintong sa pagdagan-daganaron pagkoleksyon, ang kaplam di masayang.

Apan unsa kining among giatubang?ubos ang presyo ug tikas ang timbanganubos ang bahinay ug suhol sa arawankulang pa sa bugas ug sa eskwelahan Ang among kabataan tua sa kabukirantungod sa kalisod nag tapping sa gumahanmulokdo, mokaryada paingon sa timbanganaron makakwarta sa puti nga bulawan Sa birada ug dosdos nagpatulo me kaplamkami ang naghago apan kanunay magutmansilang pachico ug empe mao ang nabulahansa puti nga bahandi sa atong kayutaan

Busa panaghiusa ang atong gikinahanglanMakatarunganong presyo ug suhol atong baruganMakatarunganong bahin ug takos sa timbanganMalungtarong pakigbisog atong salmutan

Banikani Jake Martin

Dinhi sa banika kitang tanan nagkatagboAron atong ilunsad ang gubatBoluntaryong biyaan ang pamilya ug minahalHulip sa pakigduyog sa masa

Sakripisyo, kalisdanan ang atong puhunanSa pag-alagad sa katawhanKamatayon dili angayng kahadlokanDapig nato ang katawhan

Sa atong pagtuki sa kahimtang sa masaLisud, pait ang ilang nahiagomanKabus sa pagkaon ug kawad-on sa yutaGiilog sa agalong yutaan

Agraryong rebolusyon atong iasdangDungan sa armadong pakigbisogBaseng masa dili nato pasagdanPalalumon ug palapdon

Page 23: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

21ASDANG!Oktubre 2009

Naluto na sab ang lain na pong balaod nga labaw pang molubong sa mga mag-uuma sa tumang kalisod. Mao

kini ang RA 6657 kun CARPer, ang paghatag og ekstensyon sa CARP hangtod Hulyo 2014 aron kuno mapatuman ang wala pa naapod-apod nga yuta nga mokabat matod pa sa 1.2 milyon ka ektarya ngadto sa mga benepisaryong mag-uuma. Apan unsa pa may dahomon sa ekstensyon niini kon mini nga reporma na man gani ang CARP? Sa pagkatinuod, ang CARPer mao nay labing reaksyonaryong reporma sa yuta nga gihikay sa estado tungod sa probisyon niining naghatag og dakong pabor sa mga dagkong agalong yutaan ug nagdala og hulga sa anti-pyudal nga pakigbisog sa masang mag-uuma.

Kargado kini og giingong “killer amendments” o mga probisyong gimaniobra sa mga DAY sa Kongreso human giduso ang balaodnon nga nagtumong sa paghatag og lima ka tuig nga ekstensyon sa CARP. Tingkad niini mao ang pagtugyan ngadto sa mga DAY sa pagpili kon si kinsa ang ilang mga benepisyaryo. Apan duna ba kahay mga hari nga motugot ipaangkon ang iyang ginharian ngadto sa iyang mga ulipon? Nagakalayo lamang ang pag-angkon sa mga mag-uuma sa mga yuta diha sa pagtakda sa mga benepisyaryo

eskemang VOS nga sa pagkatinuod daling maniobrahon sa mga DAY. Gitugotan pa man gani hinuon ang DAY nga paabangan ang yuta, nga iya na man unta sa benepisyaryo. Lain pang pagmaniobra sa CARPer mao ang paghatag og dugang kahigayonan sa mga agrikorporasyon aron makapangilog og daghan pang kayutaan bisan kon kini natikad ug napalambo na sa mga mag-uuma. Sa laktod, ginapakusog lamang niini ang pyudal nga basehan sa pagtunhay ug paghari sa mga imperyalistang interes sa kabanikanhan. Ubay-ubay pa ang nahipatik sa CARPer nga labaw pang nagpasamot pagkahikot sa mga mag-uuma sa pyudal nga pagkaulipon ug nagpagrabe sa pagpangawkaw sa mga monopolyong kapitalista sa mga bahandi sa katawhan. Sa makausa pa, gipahugot sa CARPer ang panagkonsabohay sa mga DAY ug reaksyonaryong estado dihang pagawad-on na ang DARAB ug mga regular nga korte na ang mogunit sa mga kasong lambigit sa yuta. Sa niini, mabutangan og dugang ngipon ang katuyoan nilang pitolon ang pakigbisog sa masang mag-uuma alang sa ilang mga lehitimong demanda kalabot sa yuta.

Luyo niining tanan, nagakaigting ang pakigbisog sa masang mag-uuma aron sulbaron ang dugay na nilang

giabaga nga problema kalabot sa yuta. Pinaagi lamang sa paglunsad og agraryong rebolusyon, inubanan sa pagpaasdang sa armadong pakigbisog ug sa pagtukod og mga baseng masa sa kabukiran, mahatagan og katumanan ang dugay na nilang pangandoy alang sa tinuod nga reporma sa yuta. «

CARPer:Balaod parasa Agalong Yutaan

isip mga tenant ug farmworker ug ang paghilabot sa mga DAY sa retention limit. Sa esensya, sila gihapon ang magbuot ug mabulahan sa ilang halapad nga kayutaan. Naduso usab sa mga kongresistang DAY nga dili na mahimong compulsory acquisition kun CA ang nag-unang pamaagi sa pag-apod-apod sa yuta, kon maapod man, ug mapatuman pa ang

Sa mga Tunob ni Ka Asyo

Page 24: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

22 ASDANG! Oktubre 2009

Binabaybay niya ang kahabaan ng madidilim na pasilyo patungo sa susunod na klase ng araw na iyon. Nasa ikatlong palapag pa kasi ang kanyang susunod na subject kaya kailangang mauna upang

makakuha ng maganda o di naman kaya ay maayos man lang na upuan. “Normal” na ito sa kanilang unibersidad. Noon ngay naupo na sya sa sahig kasama ng iba pang mag-aaral dahil kulang ang mga upuan o di naman kaya ay walang klase dahil sa malakas ang ulan at tumutulo ang bubungan. Wala ring malinis na tubig, pawala-wala ang kuryente at maging chalk nagkukulang din. Labas pa rito ang kakulangan sa mga libro’t pasilidad.

Araw-araw na niya itong ginagawa at sanayan na lamang ika niya. Paroo’t parito sa mahaba at madilim na pasilyo tulad ng mahabang daang binabagtas niya sa gitna ng malawak na sagingan na dati-rati ay malapad na sakahan ng kanyang ama at ibang taga- baryo.Ngunit iba ang araw na iyon. Iba ang kanyang pakiramdam.

OUST GLORIA! PAHIRAP SA MASA!... ISKOLAR

NG BAYAN KUMILOS AT LUMABAN.! WAKASAN ANG

PAGSASAMANTALA!

(Halinat sumama sa ating piket. Magkita-kita tayo sa quadrangle ng

paaralan 4 pm ngayong araw)

Isang polyeto ito na iniabot sa kanya.

Krrrrriiiiiiinnnnnggggg! Malakas na tunog ng lumang bell.

Tapos na ang klase, alas kwatro na ng hapon. Pupunta siya, buo na ang isip niya.

“Gloria, tuta, diktador, pasista! Pahirap sa masa patalsikin si Gloria!” sunod- sunod na hiyaw ng mga kapwa niya estudyante! Tagaktak ang mga pawis sapagkat nagngangalit pa rin ang haring araw. May nagwawagayway ng mga pulang bandila, may nagbibitbit ng mga placards at streamers at meron ding kaliwa’t kanang namimigay ng mga babasahin.

At lumiwanag ang pasilyo

Paano natagpuan ng isang kabataan ang kakaibang liwanag sa dulo ng mahaba at madilim na pasilyo na kaniyang binabaybay.

Kasikas sa Kakognan

ni Ka Hiyas

Page 25: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

23ASDANG!Oktubre 2009

Naroon lamang siya sa malayo. Nakamasid. Nag-aantay ng mga susunod na pangyayari. Basta’t naroon lamang siya at pinagmamasdan ang mga ginagawa nila hanggang sa matapos ito.

Kinabukasan, balik ulit sa kinagawian. Binaybay niyang muli ang mahaba at madilim na pasilyo.

Ngunit iba na ngayon, ibang iba sa dati. Naroroon siya lagi sa mga pagkilos, naroroon siya ngunit nasa malayo. Nakikinig. Nakikiramdam. Nagtatanong sa sarili.

“Magandang araw sa ’yo, Kaibigan,” turan sa kanya ng di-pamilyar na boses. Sa biglang tingin agad malalamang isa rin siyang mag-aaral. May dalang isang makapal na papel at isang magandang ngiti.

Bagamat kinabahan, nakuha pa rin niyang gantihan ito ng isang ngiti. “Sino ka?” ang kanyang maikling tanong.

“Ako’y isa ring mag-aaral, gusto sana kitang kausapin at maging kaibigan. Nakikita kasi kita lagi sa mga pagkilos, ngunit nasa malayo ka lang. Gusto ko sanang kausapin ka sa aming mga ipinaglalaban at maimbitahan ka sa isang akitibidad, kung iyong mararapatin. Dito ulit bukas sa ganitong oras.”

“Sige” lang ang maikli niyang tugon.

Naalala niya ang kanyang mga magulang. Dati-rati ay nagsasaka sa kanilang lupain ang kanyang ama ngunit inagaw ito ng isang malaking kompanya upang taniman ng saging. Sa ngayon ay nagtratrabaho bilang mga kontraktwal ang kanyang mga magulang sa kakarampot na sahod upang maitawid ang mag-anak. Kung kaya’t sa kanyang buhay estudyante, naranasan niyang

pumasok na walang laman ang sikmura at tinitiis ang maghapong paglalakad, na datirati ay hindi niya ginagawa. Kalimitan rin syang humaharap sa tagapagingat-yaman ng kanilang paaralan sapagkat walang perang pambayad sa kanyang matrikula. Ito ay tiniis niya makatapos lamang ng pag-aaral.

Sa mahaba at madilim pa rin na pasilyo, naroroon na siya at maagang naghihintay. Matiyaga na nag-aabang. Napangiti siya nang masilayang papalapit na ang kaniyang bagong kaibigan.

“Isang pagpapahirap sa ating mga estudyante ang kalagayang ito ng ating edukasyon sa bansa,” pagsisimula ng kanilang mahabang pag-uusap. Tinalakay nila ang mga bagay-bagay tungkol sa napakaraming kontradiksyon sa lipunan. Ang pagsasamantala sa mga masang magbubukid at manggagawa, at iba pa.

“Ano ba ang solusyon sa lahat ng ito, Kaibigan?,” ang kanyang tanong.

Ngumiti lamang ang kanyang kaibigan at iniabot sa kanya ang isang brown envelope.

“Ngayong Sabado ay mayroon kaming basic masses integration. Kung nais mong sumama ay maaari kitang sunduin dito sa ganito ring oras. Kailangan ko na rin kasing umalis,” pagpapaalam ng kanyang bagong kaibigan sabay pakipagdaupang-palad.

Naiwan siyang nag-iisip. Hinatid ng kanyang tanaw ang kaibigang papalayo hanggang sa dulo ng

pasilyo kung saan may liwanag na naghihintay. Binuksan niya ang envelop. Nakita niya ang laman nito: Ang Bayan. Napangiti siya. Malapit na ang Sabado. «

Ngunit iba na ngayon, ibang iba sa dati. Naroroon siya lagi sa mga

pagkilos, naroroon siya ngunit nasa

malayo. Nakikinig. Nakikiramdam.

Nagtatanong sa sarili.

At Lumiwanag ang Pasilyo

Kasikas sa Kakognan

Page 26: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

24 ASDANG! Oktubre 2009

Kinabuhing Gerilya

Ang oregano maoy kasagarang gigamit nga tambal sa ubo. Lagaon lang ang lab-as nga

dahon niini ug maoy ipainom sa pasyente nga medyo init-init pa, mawala na dayon ang grabeng hutoy. Alang sa mga batan-ong nag panuigon na og 12 anyos pataas, mahimong moinom og tunga sa baso nga linaga nga medyo isog ang templada sa lat-ang nga tagutlo ka oras. Pero alang sa mga bata, medyo layaw lang ang templada – ¼ sa baso sa lat-ang nga tag-upat ka oras. Mahimo usab nga pug-on ang dinukdok nga lab-as nga mga dahon sa oregano ug ipainom sa pasyente. Sa mga hamtong, usa ka kutsarang duga sa oregano ang ipainom. Sa mga bata mas maayo nga sagulan ang oregano sa lemonsito ug dugos. Kun unsa kadaghan ang duga, mao usab ang gidaghanon sa lemonsito pero ug mas daghan ang dugos. Sa pagtambal sa butod ug sakit sa tiyan, sakit sa ulo ug kasing-kasing, ang pasyente paimnon sa linaga nga lab-as nga mga dahon sa oregano. Ang templada mag-agad sa gusto sa pasyente ug pangedaron. May mga pasyente nga mas gusto ang medyo isog nga templada. Mahimo usab nga lagaon ang pinaugang mga dahon. Ang duga sa dinukdok nga lab-as nga oregano maayong tambal alang sa paso ilabina kun mabutangan dayon. Mahimong ihampol usab ang pinug-ang dinukdok. «

Dul-an 30 ka kilometro ang gilay-on sa among baryo aron moabot sa ospital ang among pasyente. Kun kinahanglan nga ipagawas aron tambalan, kinahanglan mopakyaw ug sakyanan nga balor 500-600 pesos aron madala kini sa ospital.

Bag-ohay ra, usa ka kabus nga mag-uuma na sab ang among gipaanak. Kiniy usa lamang sa daghan pa nga lumulupyo nga among gihatagan og libreng serbisyong panglawas. Ubay-ubay nga mga kasong panglawas na gyod ang among nasulbad sa kapin usa ka tuig na namong paglihok sulod sa baryo.

Labihang mahinungdanun ang ingon niini nga pag-alagad sa natad sa panglawas tungod kay dili matagamtam sa gidaugdaug ug gipahimuslang katawhan ang libreng serbisyong panglawas labi na sa semi-kolonyal ug semi-pyudal natong katilingban.

Pinaagi sa BMG kun Barangay Medical Group, kami nga mga masang lumilihok ubos niini makugi sa pagpatuman sa among tahas kay kabahin kini sa pagtukod og rebolusyonaryong gobyerno sa lokalidad. Among ginaseguro nga ilambigit ang mga kalihukang panglawas sama sa kampanyang kalinisan, paghimo og mga herbal nga tambal, paghimo og akyupangtyur nga dagom, pag-akyupangtyur, ug uban pa ngadto sa pangkinatibuk-ang kalihukang masa nga ginalunsad sulod sa baryo. Dili gayod himulag ang serbisyong panglawas sa kinatibuk-ang tinguha sa mga lumulupyo nga mapalig-on ang pagbarog sa rebolusyonaryong gobyerno sa among lokalidad. Ang pagpahimsog sa gobyerno dinuyogan sab sa pagpahimsog sa panglawas. Ang kalagsik sa kalihukang panglawas sa among komunidad nakaabot na sab sa kasikbit nga mga baryo. Mao nga bisan sa tungang gabii, sugaton kami og kabayo aron matabang ang ilang pasyente. Ikalipay usab namo kini og dako tungod kay nakaalagad na sab kami sa katawhan! «

Ang Among Rebolusyonaryong Gimbuhatong Panglawasni Kas Claring, usa ka masang medik

Oregano o KalaboTambal sa ubo, sakit sa ulo, kasing-

kasing, butod, paso, brongkitis

Page 27: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong

ang atong kaugmaonni Ka Bianca, F72

lilion nato ang atong kaugmaon kun asa nahanaw na ang daang katilingban ug mitumaw na ang bag-ong kahimtang...

wala nay mga agalong yutaan ug mga dagkong kapitalista

nga nagpahimulos sa hinagoan sa mga mamumuno ug mag-uuma

wala nay mga imperyalistang langyaw nga manghilabot, ug magdikta

nato ug sa uban pang nasud wala nay mga patay'ng lawas

nga magbuy-od sa kadalanan ug kaumahan o maglutaw sa kasubaan

wala nay mga bata nga mangamatay sa kagutom, sakit o bala

wala nay diktador ug berdugong militar nga modakop, modagmal, mosalbedys

sa mga tawo nga nagpanday sa ilang mulo ug nakigbisog alang sa ilang katungod wala nay moguba sa kinaiyahan

mopuril sa kalasangan, mohilo sa kayutaan kadagatan ug kahanginan

ang mga pusil ug hinagibanalang sa pag-alagad sa katawhan

nabag-o na ang tanan diin atong madungog ang mga buhakhak ug katawa

ang mga huni ug awit sa kalipay ang mga mag-uuma nga nagtikad sa yuta

ug nagpahimuyong nag-ani sa ilang abot ang mga mamumuo nga nagtrabaho sa pabrika

nga ilang ginapanag-iya ug ginadumalaang tanan aktibo ug gawasnong gasalmot

sa paghimo ug pagtuman sa mga desisyon nga may kalambigitan sa ilang kinabuhi

walay hunong ang mga pista ug kasaulugan ang tanan nagpuyo isip higala ug igsuon ginapag-iya ug giambitan nila ang tanan

ug nagpuyo sila sa tiunay nga gugma ug pakigdait daug na ang rebolusyon sa katawhan

gunit na sa katalingban ang kagamhanan

...taas pa ang dalan sa atong kaadtuan malungtaron ang atong pakigbisog

kinahanglan ang aktibong paglihok mo, paglihok ko, paglihok natong tanan

aron makab-ot ang atong kaugmaon...

Page 28: niini nga isyu 3 - Philippine Revolution Web Central - PRWC · PDF fileEditoryal Nataran Kasikas sa Kakognan ... hangtud sa pagsulat niini nga taho, wala pa gipagula sa ... ng bugtong