B O S A T E Xbodemsaner ing text ie l re in ig ing

ww

w.b

osat

ex.n

lFe

brua

ri 2

017

N ieuwsbr ie f

22

Tussenstand 2017

Sinds de laatste nieuwsbrief zijn we enthousiast verder gegaan met het vastleggen van de dossiers. Onderstaand leest u de beloofde vorderingen op de champagnemeter. We hebben in totaal 314 dossiers, in allerlei variaties. Zo hebben we de 183 locaties die zich wel hadden aangemeld, maar uiteindelijk niet hebben deelgenomen inmiddels allemaal gedocumenteerd. Hier vloeien nog kleine acties uit voort, zoals het opvragen van een bevestiging van afmelding bij een bevoegd gezag, of het sturen van een sluitbrief naar de inschrijver. Daaraan legt Jan Henk Schuurman binnenkort de laatste hand, en kunnen we dat deel geheel als afgerond beschouwen.

Van de 131 deelnemende bedrijven vallen er 29 onder de categorie geen ernst of overig. Bij het overgrote deel van deze locaties is in het verleden wel een ernstige verontreiniging aangetroffen, maar is inmiddels door verificatieonderzoek aangetoond dat de natuur haar werk heeft gedaan door de verontreiniging (nagenoeg) geheel op te ruimen. Deze 23 locaties vallen onder de term “geen ernst”. De overige 6 locaties onder deze categorie hebben van de overheid speciale aandacht gevraagd. Al deze 29 locaties zijn intussen afgerond en gedocumenteerd.

Vervolgens hebben we 54 locaties waarbij wel een ernstige verontreiniging is aangetroffen, maar waarbij geen termijn voor sanering is gesteld door de overheid, de zogenaamde “ernst/geen spoed” locaties. Daarvan zijn er 30 gedocumenteerd als ernst/geen spoed, 5 locaties gesaneerd en 1 afgekocht. Deze 36 locaties zijn gedocumenteerd. Voor de overige locaties is de sanering in voorbereiding (6 stuks), is nog een (verificatie)onderzoek in uitvoering (9 stuks) of is het onderzoek net gereed en moet de documentatie nog worden afgerond (3 stuks).

Van de 48 spoedlocaties zijn er inmiddels 35 gedocumenteerd. Bij 10 locaties is de sanering in voorbereiding en zal de sanering op korte termijn starten. Voor 3 locaties wordt nog onderzoek uitgevoerd. Dit laatste komt bijvoorbeeld doordat de aanmelding in een laat stadium is afgerond, of doordat het bevoegd gezag toch nog extra onderzoeksinspanning vereist, voordat het saneringsplan kan worden ingediend.

Al met al een hele klus, waarbij we trots zijn op het inmiddels behaalde resultaat van 283 gedocumenteerde locaties. Aan de resterende projecten wordt hard gewerkt om de sanering te starten, onderzoeken af te ronden en documentatie te voltooien. Laten we maar zo zeggen, het glas is niet half leeg, maar intussen meer dan halfvol!

Champagnemeter

3 3

Oplevering locaties

Bij het uitvoeren van een bodemsanering worden allerhande werkzaamheden verricht. Dit kan een grondontgraving betreffen, maar ook de installatie van een in-situ saneringssysteem e.d. Deze werkzaamheden kunnen zowel in- als uitpandig nodig zijn. En om deze werkzaamheden mogelijk te maken moeten vaak allerlei voorbereidende werkzaamheden worden uitgevoerd zoals sloop, verwijdering begroeiiing, opname van verharding e.d.

Al deze werkzaamheden vinden plaats op terreinen in eigendom van de deelnemer en/of eigenaar en vaak ook op terrein van buren en de gemeente. Vooraf worden met deze partijen afspraken gemaakt over wat er wordt uitgevoerd en hoe de situatie na afloop wordt hersteld. Om discussies te voorkomen wordt vooraf de situatie vastgelegd. Dit gebeurt met foto’s en indien nodig ook door inmetingen van opstallen. Dit heet een

vooropname. Ervaring leert namelijk dat eigenaren niet altijd op de hoogte zijn van de bestaande toestand van hun eigendom. Daarbij kan gedacht worden aan bestaande scheuren, verzakkingen e.d.

Het is belangrijk om na afronding van de werkzaamheden de situatie vast te leggen. Dit heet een oplevering. De oplevering vindt altijd op de locatie plaats samen met de eigena(a)r(en). Vaak is ook de aannemer hierbij aanwezig. Tijdens de oplevering wordt vastgelegd of de locatie is opgeleverd zoals vooraf afgesproken. Als er nog punten (restpunten) zijn die niet overeenkomen met de vooraf gemaakte afspraken, dan wordt dat vastgelegd met daarbij de termijn waarbinnen deze hersteld moeten zijn. Zijn het kleine punten, dan vindt geen 2e oplevering plaats. Bij grote restpunten wordt nadat deze zijn hersteld opnieuw een oplevering gehouden. Zonodig kan bij

de oplevering de situatie worden vergeleken met de situatie zoals vastgelegd tijdens de vooropname.

Voor de oplevering hanteert Stichting Bosatex een standaard opleverformulier. Als alle betrokken partijen het formulier hebben getekend is vastgelegd dat de situatie conform afspraak is hersteld (met inachtneming van eventuele restpunten).

Staat van opneming en oplevering

44

Foto impressie Bosatex sanering locatie Hoensbroek

Afsluiting en dossiervorming locaties

TYPE LOCATIE Jan. 2016 Dec. 2016 Wijziging Aantal gereed

GE 15 23 +8 19

EGS 57 42 -15 27

Totaal 72 65 -7 46

Eind 2015 is een start gemaakt met de dossiervorming van de zogeheten ‘Geen Ernst’ (GE) en ‘Ernst Geen Spoed’ (EGS) locaties. Het betreft de locaties waar geen saneringsaanpak wordt of is uitgevoerd.

Doel is deze locaties gereed te maken voor overdracht. Daarvoor is het nodig om inzicht te hebben in de technisch-inhoudelijke, juridische en financiële situatie van deze locaties.

In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de stand van zaken bij aanvang en de stand van zaken eind 2016.

Voor de wijzigingen bestaan meerdere redenen, waarvan de belangrijkste zijn:

• Op basis van in 2016 uitgevoerd verificatie-onderzoek ter plaatse van zeven E-GS locaties is vastgesteld dat op vier locaties niet langer sprake is van een ernstige verontreiniging. De verontreiniging is door natuurlijke afbraak in de bodem vergaand verwijderd.

• Vier E-GS locaties bleken op basis van bestaande gegevens als GE locatie beschouwd te moeten worden

• Op vijf E-GS locaties is of wordt een sanering uitgevoerd.

• Vier E-GS locaties zijn of worden beschikt als ‘ernstig en spoedeisend’.

In het eerste kwartaal van 2017 worden de overige locaties voor zover mogelijk gereed gemaakt voor overdracht.

5 5

Ermelo Snelnette (054) en Culemborg Cristal Cleaning (142)

Aard bedrijfVoormalige chemische wasserij (Ermelo) en bestaande chemische wasserij (Culemborg)

LocatiesStationsstraat 30 te ErmeloPrijssestraat 16 te Culemborg

Bevoegd GezagProvincie Gelderland

BodemverontreinigingOp de locaties in Ermelo en Culemborg is in opdracht van Bosatex een nader bodemonderzoek uitgevoerd. Hieruit blijkt dat er op beide locaties een bodemverontreiniging aanwezig is die bestaat uit vluchtige chloorkoolwaterstoffen VOCl, ontstaan als gevolg van de (voormalige) chemische wasserij activiteiten.

Er worden, naast PER, ook afbraakproducten CIS en VC aangetroffen, wat betekent dat er van nature reeds biologische afbraak optreedt. Ter plaatse van de locatie Ermelo is een duidelijke bronzone in het grondwater tot circa 10 m-mv aanwezig. In Culemborg is een duidelijke bron in de grond tot circa 6 m-mv aanwezig.

De resultaten van de bodemonderzoeken zijn ingediend voor beschikking op Ernst en Spoedeisendheid. De bodemverontreiniging op beide locaties is door de provincie Gelderland inmiddels beschikt als ernstig maar niet spoedeisend. Er zijn dus geen onaanvaardbare risico’s als gevolg van de

bodemverontreiniging aanwezig; spoedige sanering is niet noodzakelijk.

Stand van zakenEr is echter wel sprake van een ernstig geval van bodemverontreiniging. Verwacht wordt dat met een beperkte saneringsinspanning in een relatief korte periode een behoorlijke vrachtverwijdering behaald kan worden, waardoor de van nature optredende afbraak op de langere termijn de restverontreiniging kan oplossen. Hierdoor ontstaat naar de toekomst toe een situatie met minder of wellicht zelfs geen (passieve) nazorg meer. In opdracht van Bosatex worden op beide locaties daarom toch sanerende maatregelen genomen.

De saneringen zijn gericht op het stimuleren van de biologische afbraak. Hiervoor worden op meerdere plaatsen eenmalig voedingsstoffen en VOCl afbrekende bacteriën geïnjecteerd. De ingebrachte hulpstoffen zijn naar verwachting gedurende 3 tot 5 jaar actief. Na de injecties volgt een beperkte monitoringsperiode, waarmee de voortgang van het afbraakproces kwalitatief wordt gevolgd. Het verwachte resultaat is dat de verontreiniging een uitdovend karakter zal gaan vertonen.

Bosatex heeft inmiddels de beschikkingen op de saneringsplannen ontvangen en een aannemer geselecteerd die de uitvoering van de sanering op zich neemt. Een onafhankelijk adviesbureau voert de milieukundige verificatie uit. Uitvoering van de injecties vindt plaats in het voorjaar van 2017.

66

Praktijkvoorbeeld: DOORN

Aard bedrijfStomerij

LocatieAcacialaan 7-9

Bevoegd GezagProvincie Utrecht (Regionale Uitvoeringsdienst Utrecht)

Aanleiding saneringIn het verleden is de bodem ernstig verontreinigd geraakt met PER (officiële naam: tetrachlooretheen) dat als reinigingsmiddel door stomerijen wordt toegepast. De belangrijkste oorzaak hiervan was lekkage van het rioleringsstelsel, mede wegens zinkputten die daar onderdeel van uitmaakte. De verontreiniging veroorzaakt onaanvaardbare risico’s.

OmvangDe verontreiniging heeft zich via het grondwater tot meer dan een kilometer van de stomerij verspreid, en tot op een diepte van circa 24 meter beneden het maaiveld. In een volume van enkele 100.000-en m3’s wordt de interventiewaarde voor PER overschreden. In een bodemvolume van tenminste 2.000 m3 is puur product in de bodem aanwezig.

Stand van zakenEind 2015, begin 2016 is de verontreinigde bovengrond ontgraven. Tevens zijn enkele zinkputten en de grond daaromheen zo ver mogelijk verwijderd. De ontgraving is aangevuld met schone grond. Sinds april 2016 wordt de diepere bodem onder en nabij de stomerij door actieve behandeling met de gassen waterstofperoxide en ozon gesaneerd. Hiervoor is een ondergronds filter- en leidingensysteem aangebracht.

Met deze techniek wordt de verontreiniging afgebroken tot onschadelijke reststoffen. Door eerst de puur productzone te saneren, wordt de “kraan” van waaruit verspreiding plaatsvindt, “dicht gedraaid”.

In september 2016 bleek een filter in de Acacialaan beschadigd te zijn geraakt, met ozonlekkage tot gevolg. Daarop is het injectiegedeelte van de saneringsinstallatie uitgezet en zijn diverse controles en luchtmetingen uitgevoerd. De bodemluchtafzuiging draaide intussen door. Op 2 december is de injectie weer gestart. Er vinden sindsdien extra controles plaats om lekkage van ozon te voorkomen en, in het geval dit onverhoopt toch gebeurt, hierop snel en adequaat te kunnen reageren. De verwachting is dat deze saneringsfase in het eerste kwartaal van 2017 kan worden afgerond.

Het grondwater stroomafwaarts van de stomerij, waar de verontreiniging in lagere concentraties aanwezig is, zal in de volgende fase worden gesaneerd door middel van zogenaamde recirculatie. Hiertoe wordt het grondwater een aantal keer opgepompt en weer geïnfiltreerd. Voorafgaand aan infiltratie worden aan het water PER afbrekende bacteriën en

Vooraanzicht pand van stomerij in Emmen

7 7

voedingsstoffen toegevoegd, die de verontreiniging omzetten tot onschadelijke eindproducten. De filters en het leidingwerk hiervoor worden in maart 2017 aangelegd. De sanering zal in de daarop volgende maanden plaatsvinden, met een verwachte tijdsduur van circa een half jaar.

BijzonderhedenDe sanering vindt in drie fasen plaats. De hier boven beschreven werkzaamheden behoren tot fase 1 (ontgraving, chemische oxidatie) en fase 2 (recirculatie). Het effect van de maatregelen zal door middel van metingen worden gemonitord. Saneringsfase 3 betreft de grondwaterpluim op het meest stroomafwaarts gelegen deel van de verontreiniging. Deze pluim sterkt zich uit voorbij het terrein van Huis Doorn. De verontreiniging in dit gebied is middels onderzoek in beeld gebracht, evenals aanwezige kwetsbare objecten zoals onttrekkingen en kwelgebieden. Alle geïnventariseerde onttrekkingen in dit gebied zijn als onderdeel van het bodemonderzoek bemonsterd.

Voor twee kwetsbare objecten zijn maatregelen getroffen of in voorbereiding, om mogelijke risico’s ter plekke uit te kunnen sluiten. Het betreft een particuliere onttrekking ten behoeve van beregening, die inmiddels is verplaatst naar de onderkant van het tweede watervoerende pakket. Een tweede kwetsbaar object is de onttrekking bij Huis Doorn, die wordt gebruikt om de slotgracht op peil te houden. Voor deze onttrekking is een maatregel in voorbereiding, waarmee het onttrokken water op natuurlijke wijze wordt gezuiverd met behulp van een moeras(planten)filter. De overige particuliere onttrekkingen worden periodiek bemonsterd om er zeker van te zijn dat deze veilig gebruikt kunnen worden.

Later dit jaar wordt voor het fase 3 gebied een nieuw plan opgesteld en ingediend. Dit plan gaat vooralsnog uit van monitoring van de restverontreiniging, omdat uit een grondwatermodellering blijkt dat er de komende jaren geen nieuwe risico’s kunnen ontstaan. Na afronding van de saneringsfasen 1 en 2 wordt opnieuw een grondwatermodellering uitgevoerd, om met het bereikte saneringsresultaat deze conclusie te verifiëren en het plan voor het fase 3 gebied eventueel bij te stellen.

Saneringsinstallatie fase 1 Slot metingen slotgracht Huis Doorn

88

Praktijkvoorbeeld: DRIEBERGEN

Aard bedrijfStomerij

LocatieTraaij 153F

Bevoegd GezagProvincie Utrecht (Regionale Uitvoeringsdienst Utrecht)

Aanleiding saneringIn de bodem is puur product terecht gekomen van PER (officiële naam: tetrachlooretheen) dat als reinigingsmiddel door stomerijen wordt toegepast.

OmvangDe verontreiniging heeft zich tot op tweehonderd meter van de stomerij verspreid, en tot op een diepte van circa 20 meter. In een volume van 59.000 m3 wordt de interventiewaarde voor PER overschreden.

In een volume van circa 600 m3 is puur product in de bodem aanwezig.

Stand van zakenNadat de grondsanering (ontgraving) was afgerond, is in april 2016 de sanering van de diepere bodem van start gegaan. De diepere bodem onder de stomerij wordt actief behandeld met de gassen waterstofperoxide en ozon. Met deze techniek wordt de verontreiniging afgebroken tot onschadelijke reststoffen. Door eerst de zone met de hoogste concentraties (de bronzone) te saneren wordt de nalevering naar het grondwater stopgezet. De ’kraan’ van waaruit verspreiding plaatsvindt, wordt als het ware ‘dicht gedraaid’. De stroomafwaarts gelegen bodem wordt vervolgens doorspoeld met permanganaat, een mild oxidatiemiddel waarmee de verontreiniging in de bodem zelf wordt afgebroken. Het ondergrondse filter- en leidingensysteem wat hiervoor nodig is, is tijdens de grondsanering aangebracht.

Saneringsinstallatie 1.1

9 9

Tijdens de sanering bleek dat de verontreiniging zich in hogere concentraties onder de panden heeft verspreid dan uit eerder bodemonderzoek was gebleken. Daarnaast zijn de panden oud, waardoor het moeilijk is gebleken de kelders helemaal luchtdicht af te sluiten van de bodem. Nadat in de kelders van een aantal winkelpanden oplopende concentraties PER waren gemeten, is de installatie tijdelijk stilgezet.

Inmiddels zijn diverse extra maatregelen getroffen om uitdamping van verontreiniging tegen te gaan. Zo is er extra luchtafzuiging aangebracht in de bodem rondom kelders en in kruipruimtes. Ook zijn muren, doorvoeren en andere aansluitingen in de diverse kelders extra luchtdicht gemaakt.

De luchtafzuiging wordt nog uitgebreid tot andere kelders, om het risico op uitdamping te minimaliseren. Ook zal de ondiepe bodem onder

de panden, aanvullend op de reeds afgesproken maatregelen, actief worden gesaneerd. Maatregelen hiervoor zijn op dit moment in voorbereiding.

Intussen draait de sanering onder de stomerij in aangepaste vorm door, zodat uitdamping naar de diverse kelders niet leidt tot overschrijding van de van toepassing zijnde normen. Met regelmatige binnenlucht metingen wordt dit geverifieerd.

BijzonderhedenDe sanering vindt in twee fasen plaats. De hier boven beschreven werkzaamheden behoren alle tot saneringsfase 1. Het effect van de saneringsmaatregelen van fase 1 zal door middel van metingen worden gemonitord. Als blijkt dat ondanks de maatregelen risico’s blijven bestaan voor stroomafwaarts gelegen kwetsbare objecten, zal in saneringsfase 2 ook het grondwater stroomafwaarts alsnog actief worden gesaneerd.

Praktijkvoorbeeld: DRIEBERGEN

Saneringsinstallatie Fase 1.2

1010

Praktijkvoorbeeld: Hoensbroek, Akerstraat Noord 30-32

Aard bedrijfVoormalige chemische wasserij

LocatieAkerstraat 28-32, HoensbroekBevoegd GezagGemeente Heerlen

1. Introductie

Op en in de omgeving van de locatie Akerstraat-Noord 30-32 in Hoensbroek zijn in de afgelopen jaren door Bosatex meerdere fasen bodemonderzoeken uitgevoerd, wegens de chemische wasserij die in het verleden op deze locatie gevestigd was. De resultaten uit eerdere onderzoeken vanaf de jaren ’90 werden daarmee bevestigd; er is een verontreiniging aanwezig in grond en grondwater met tetrachlooretheen (PER) en afbraakproducten daarvan.De verontreiniging zit in de bodem onder de voormalige wasserij aan de Akerstraat-Noord 30-32 en deels op de aangrenzende percelen van de voormalige wasserij. Ondanks een uitgevoerde sanering in de periode 2000-2003 is nog steeds sprake van een ernstig en spoedeisend geval van bodemverontreiniging door uitdampingsrisico’s en verspreidingsrisico’s. Om de uitdampingsrisico’s weg te nemen is sinds 2000 een tijdelijke beveiligingsmaatregel actief, waarbij de lucht uit de kelders in de panden op en direct rondom de bronzone actief wordt geventileerd. Als onderdeel van het bodemonderzoek heeft Bosatex met binnenluchtmetingen geverifieerd dat dit systeem functioneert. Deze beveiligingsmaatregelen zijn echter geen permanente, duurzame oplossing. Daarnaast is de verontreiniging vanuit de bronzone dieper in de bodem gezakt en opgelost in het grondwater, wat zich op ongeveer 15 meter beneden het maaiveld bevindt. Het grondwater is tot op een diepte van ongeveer

20 tot 24 meter beneden maaiveld verontreinigd. De verontreiniging heeft zich met de grondwaterstroming mee verplaatst in noordoostelijke richting, voorbij de gemeentegrens met Brunssum. Uit recente metingen in de directe omgeving van de voormalige wasserij en verder stroomafwaarts, boven de grondwaterpluim, blijkt dat de bodemverontreiniging op dit moment geen gezondheidsrisico´s met zich meebrengt. Wel kan de bodemverontreiniging zich met het grondwater steeds verder verspreiden. Sanering van de bodemverontreiniging is noodzakelijk, om het risico op eventuele blootstelling robuust weg te nemen en verdere verspreiding in het grondwater tegen te gaan.

Hoensbroek Uniforma ontgraving

11 11

2. Saneringsaanpak De beschikking op het ingediende saneringsplan is inmiddels door de gemeente Heerlen opgesteld en gepubliceerd. Bosatex heeft Antea/HMVT opdracht gegeven om de sloop en bodemsanering uit te voeren, en LievenseCSO opdracht gegeven voor een onafhankelijke verificatie van de behaalde resultaten. Met direct betrokkenen zijn afspraken gemaakt over de werkzaamheden op hun percelen en het herstellen van verhardingen, tuinen en erfafscheidingen. De omgeving is middels diverse brieven en een informatieavond op de hoogte gebracht van de saneringswerkzaamheden en planning.

Voor de sanering worden de bedrijfspanden op de achterzijde van het perceel gesloopt, en wordt de bovengrond op de voor- en achterzijde van de voormalige wasserij en (deels) op de aangrenzende percelen tot één à twee meter diep ontgraven. De diepere bodem (onverzadigde zone tot ongeveer 15 m-mv) en het grondwater direct onder de bronzone tot ongeveer 24 m-mv wordt gesaneerd met een combinatie van in-situ technieken. Hierbij wordt hete lucht in de bodem geblazen zodat de verontreiniging verdampt en afgezogen kan worden. De lucht die hierbij vrijkomt wordt gezuiverd. Tevens worden middels filters hulpstoffen aan het grondwater toegevoegd, waarmee de verontreiniging wordt afgebroken tot onschadelijke eindproducten.

Met de sanering van de bronzone wordt de grootste vracht aan verontreiniging verwijderd. Hierbij zal een restverontreiniging achterblijven. Verwacht wordt dat de restverontreiniging door natuurlijke processen (afbraak, verdunning) op lange termijn zal verminderen. Dit zal na de ontgraving en de in-situ sanering nog tien jaar lang gecontroleerd worden met regelmatige controle metingen in het grondwater uit peilbuizen

op en nabij het bronperceel en uit peilbuizen in de pluim.

3. Voortgang werkzaamhedenDe uitvoering van de sanering is op dit moment in volle gang. De te slopen bedrijfsgebouwen zijn door een gespecialiseerd bedrijf ontdaan van asbest, waarna een asbest-vrij verklaring is afgegeven. De bedrijfsgebouwen zijn daarna gesloopt. Omdat de reconstructie van de openbare weg en het trottoir (uitgevoerd in opdracht van de gemeente Heerlen) door de vorst in de grond vertraging heeft opgelopen, is gestart met de grondontgraving aan de achterzijde. Dit verloopt voorspoedig en volgens planning. Op de drie te saneren percelen is de bovengrond inmiddels tot minimaal 1 meter beneden maaiveld verwijderd. Plaatselijk wordt dieper ontgraven om de kern van de grondverontreiniging op het terrein van de voormalige stomerij zelf te verwijderen.

Tijdens de grondontgraving is op het perceel van de voormalige stomerij een niet meer in gebruik zijnde ondergrondse huisbrandolietank (inhoud 6 m³) aangetroffen. Deze wordt geleegd, gereinigd en aansluitend ter vernietiging afgevoerd.Middels analyses van grondmonsters uit putbodems- en wanden wordt geverifieerd dat de saneringsdoelstelling voor de ontgraving is behaald. Daarna wordt gestart met de aanvulling van de ontgravingsput met schoon zand. Aansluitend zal het in-situ systeem voor sanering van de diepere bodem en het grondwater worden aangebracht.

Na de aanlegfase wordt de sanering van de ondergrond uitgevoerd. Naar verwachting duurt deze vier tot zes maanden. Met enige regelmaat zullen controlemonsters van het grondwater worden genomen om de voortgang van de sanering te volgen.

1212

Praktijkvoorbeeld: TIEL, Hoogeindsestraat 28

Aard bedrijfVoormalige stomerij

LocatieHoogeindsestraat 28, TielBevoegd GezagProvincie Gelderland

1. Korte samenvatting van de voorge-schiedenis en huidige stand van zakenIn onze nieuwsbrief van juli 2016 berichtten wij u al over de op handen zijnde sanering aan de Hoogeindsestraat in Tiel. Inmiddels is de sanering van de bronzone, de kern van de verontreiniging, uitgevoerd. Een goed moment om de balans op te maken, stil te staan bij wat er goed ging en wat beter kan, en hoe we tot een goed eindresultaat komen met de nog te treffen maatregelen.

Bij het gebruik van het terrein als stomerij is de bodem verontreinigd geraakt met PER, een vloeistof die als reinigingsmiddel werd gebruikt. De verontreiniging is via lekkages in de bedrijfsriolering in de bodem terecht gekomen en heeft zich in het grondwater verspreid naar omliggende terreinen. Bovendien heeft de verontreiniging geleid tot overschrijding van de normen in de binnenlucht op enkele plaatsen in het pand. Sanering was daarom spoedeisend.

2. Ervaringen bij de sanering van de bronzone.Afspraken met direct belanghebbendenVoor de sanering en de daaropvolgende renovatie van het pand door de eigenaar moesten twee winkels tijdelijk verhuisd worden. De bewoners van enkele bovenwoningen zijn tijdelijk elders ondergebracht of definitief verhuisd. Het kostte meer tijd dan verwacht om goede afspraken te maken met de betrokken terreingebruikers en de eigenaar van

het pand, over onder andere planning, financiën en verantwoordelijkheden wederzijds over onder andere de inrichting van de tijdelijke winkels, verhuizing van de inventaris en oplevering van de sanering voorafgaand aan de renovatie door de eigenaar. De start van de sanering moest daarom enige tijd worden uitgesteld, maar op 29 augustus 2016 kon Bosatex dan toch echt aan de slag.

Communicatie met overige betrokkenenNiet vreemd dat er bij een sanering als deze, in een belangrijke winkelstraat in Tiel, vele betrokkenen zijn. Winkels en woningruimten moeten toegankelijk blijven en bevoorraad kunnen worden. Veiligheid en toegankelijk voor hulpdiensten moet gewaarborgd blijven. Het zal duidelijk zijn dat dit een gedegen afstemming vraagt. De constructieve houding en medewerking van betrokkenen, gemeente en bevoegd gezag waren daarbij erg prettig en een randvoorwaarde om de sanering überhaupt uit te kunnen voeren. En ondanks de uitgebreide voorbereiding blijkt dat tijdens de sanering onverwacht ruimte gemaakt te moeten worden voor het bekende fruitcorso in de binnenstad van Tiel. Door de flexibele opstelling van de aannemer leidde het gelukkig niet tot groot oponthoud.

SaneringsaanpakVoor de sanering van de bronzone werd de volgende aanpak voorzien:

• ontgraven van de grond voor zover civieltechnisch mogelijk

• uitvoeren van substraatinjecties voor het stimuleren van de biologische afbraak in het diepere deel van de bronzone. Op voorhand was namelijk al duidelijk dat niet alle verontreinigde grond met ontgraving verwijderd zou kunnen worden.

13 13

Afwijkingen tijdens de sanering door bouwkundige en bodemverontreinigingsaspecten‘Een sanering zonder afwijkingen, is geen sanering’, dus ook bij deze sanering waren er afwijkingen. Ondanks een vooraf uitgevoerde asbestinventarisatie en asbestsanering werd in de eerste dagen van het sloopwerk weer asbest aangetroffen. In goede samenwerking tussen eigenaar, gemeente en aannemers kon het asbest snel worden verwijderd en kon de sanering met beperkt oponthoud worden voortgezet.

Bij ontgraving op het achterterrein was er korte tijd onzekerheid over de stabiliteit van aangrenzende bebouwing. Daardoor kon op sommige plekken wat minder verontreinigde grond worden ontgraven dan gepland. Ook worden er in de ondergrond veel oude funderingsresten en puin aangetroffen.

Resultaat bronzone saneringMet de nodige improvisaties tijdens de uitvoering kon de sanering van de bronzone uiteindelijk met het gewenste resultaat en zonder noemenswaardige uitloop in tijd worden afgerond. Een korte samenvatting van de uitgevoerde werkzaamheden en het resultaat:• De aanbouwen op het achterterrein zijn geheel

gesloopt. Van het hoofdpand zijn alle niet-dragende muren op de begane grond verwijderd en zijn alle inpandige vloeren en ondergrondse leidingen (waaronder de riolering) verwijderd.

• De substraatinjecties zijn volgens plan uitgevoerd.• Zowel inpandig als uitpandig is verontreinigde

grond ontgraven voor zover mogelijk zonder stabiliteitsrisico voor de aangrenzende

opstallen. Bij de ontgraving op het achterterrein is de oude septictank, die onderdeel uitmaakte van de bedrijfsriolering, verwijderd.

• Op een diepte van één meter beneden maaiveld is een dampdichte isolatiefolie aangebracht.

• In de ondergrond zijn systemen aangebracht (doseerfilters, extractiedrains) om zo nodig op later moment nog aanvullende saneringsmaatregelen te kunnen treffen zoals een extra substraatinjectie of bodemluchtextractie. Door deze filters en drains via leidingen naar een manifold te leiden buiten de contour van het pand, kan dit uitgevoerd worden zonder toegang tot het pand zelf en daarmee zonder overlast voor de gebruikers.

Binnenkort, na renovatie van het pand, worden binnenluchtmetingen uitgevoerd om te verifiëren dat het uitdampingrisico is wegenomen. De resultaten van de sanering van de bronzone worden daarna vastgelegd in een evaluatieverslag, dat ter goedkeuring wordt voorgelegd aan het bevoegd gezag, provincie Gelderland

3. Vervolg Gedurende de komende jaren worden controlemetingen gedaan bij de bron van de verontreiniging en ook in het verspreidingsgebied om het effect van de maatregelen vast te stellen.

De monitoring dient tevens om te controleren dat geen verdere verspreiding van verontreiniging meer plaatsvindt, en dat een stabiele eindsituatie wordt bereikt.

1414

Praktijkvoorbeeld: RAALTE, Brugstraat 10Aard bedrijfActieve stomerij

LocatieBrugstraat 10, Raalte

Bevoegd GezagProvincie Overijssel

1. Korte samenvatting van de voorge-schiedenis en huidige stand van zakenIn onze nieuwsbrief van juli 2016 berichtten wij u al over de bodemverontreiniging en de geplande sanering aan de Brugstraat in Raalte. Deze sanering is inmiddels gestart; hierbij een bericht over de laatste stand van zaken.

Door de activiteiten van de stomerij is de bodem in het verleden verontreinigd geraakt met het reinigingsmiddel PER. De verontreiniging heeft zich met het grondwater verspreid, zodanig dat sanering noodzakelijk is om dit verspreidingsrisico weg te nemen. Bosatex heeft een saneringsplan opstellen en de provincie Overijssel heeft als bevoegd gezag Wet Bodembescherming medio 2016 ingestemd met het saneringsplan. Het plan omvat kortweg drie saneringsfases:• Aanlegfase: beperkte ontgraving van

verontreinigde grond op het buitenterrein en de plaatsing van filters, binnen en buiten.

• Saneringsfase: injecteren van stoffen in de filters om de verontreiniging in de ondergrond af te

Doseringsunit

15 15

breken tot onschadelijke eindproducten en onttrekken (en zuiveren) van verontreinigde bodemlucht uit de bovengrond.

• Controlefase: controlemetingen gedurende een aantal jaren om het effect van de saneringsmaatregelen vast te stellen en te verifiëren dat hiermee het verspreidingsrisico is opgeheven.

2. Aanlegfase In het najaar van 2016 zijn afspraken gemaakt met eigenaren en gebruikers van terreinen, waarop de saneringsactiviteiten plaatsvinden. Wellicht mede door de onbekendheid met de materie zijn sommige betrokkenen in eerste instantie gereserveerd om saneringsactiviteiten op hun terrein toe te staan. Uiteindelijk is met alle betrokken partijen overeenstemming bereikt.

In de week van 16 januari van dit jaar is de sanering gestart met de plaatsing van de boringen en filters, binnen en buiten. Een groot deel van de geplande boringen en filters is in deze week geplaatst. De filters zijn doorgemeten en bemonsterd, om het beeld van de verontreiniging wat uit het bodemonderzoek naar voren is gekomen te controleren en de saneringsmaatregelen eventueel bij te sturen.

Bij een boring in de stomerij is een waterleiding beschadigd en daardoor is wateroverlast ontstaan. Zeker in oudere panden komen regelmatig niet geregistreerde leidingen voor en is beschadiging van kabels of leidingen een risico, dat vooraf niet geheel is uit te sluiten. De lekkage is zo snel mogelijk gestopt, maar de stomerij heeft er die dag wel de nodige overlast van ondervonden. Een schoonmaakbedrijf heeft de stomerij weer schoongemaakt.

Door de intredende vorst zijn de werkzaamheden stil komen te liggen. De vorstperiode gaf ons de gelegenheid de uitkomsten van de eerste metingen bij de geplaatste boringen en filters te beoordelen. Deze informatie gebruiken wij om bij te sturen in de aanlegwerkzaamheden en om in het vervolg van de sanering het maximale rendement te bereiken.

3. Vervolg Als de weersomstandigheden het toelaten wordt de sanering vervolgd in de week van 13 februari 2017.

Dwarsdoorsnede

Stomerij

2016 ® Dit is een uitgave van Stichting Bosatex.

Niets uit deze uitgave mag zonder vooraf gegeven schriftelijke toestemming van Stichting Bosatex worden gepubliceerd.

Uit deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. 165

001

Stichting Bosatex Postbus 10

4060 GA OphemertTel.: +31(0)344-65 04 36Fax: +31(0)344-65 26 65

bosatex@bosatex.nlwww.bosatex.nl

Een hele zorg minderB O S A T E XEen hele zorg minder