NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN...

NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG

ĐẾN QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN

SINH HOẠT NÔNG THÔN

VIỆN KHOA HỌC THỦY LỢI VIỆT NAM

VIỆN NƯỚC, TƯỚI TIÊU VÀ MÔI TRƯỜNG

PGS.TS. Vũ Thị Thanh Hương

PVT Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường

Hà Nội, 2014

NỘI DUNG CHÍNH

1. Mở đầu

2. Hiện trạng quản lý CTR sinh hoạt nông thôn

3. Các yếu tố tác động đến công tác QLCTRSH nông thôn

4. Đề xuất một số giải pháp thực hiện QLCTR nông thôn

5. Kết luận

1. MỞ ĐẦU

Tháng 6/2014, hội nghị tổng kết 3 năm thực hiện

chương trình MTQGNTM đã đánh giá:

- Cả nước mới chỉ có 14,7% số xã đạt tiêu chí môi

trường. Trong đó, tiêu chí về chất thải rắn được thu gom,

xử lý hợp vệ sinh hầu hết các xã đều chưa đạt yêu cầu.

- Ngay cả những xã đạt tiêu chí NTM thì nội dung

này cũng còn nhiều tồn tại. Nội dung bài viết sẽ tập

trung phân tích đánh giá những yếu tố tác động đến việc

thu gom, xử lý CTR sinh hoạt nông thôn và những giải

pháp cần thực hiện để giải quyết vấn đề này.

2. Hiện trạng quản lý CTR sinh hoạt

nông thôn

2.1. Phát sinh CTR sinh hoạt nông thôn

Tính đến năm 2012, khối lượng CTR phát sinh

khoảng 14.759.777 tấn/ngày và tập trung chủ yếu ở

khu vực ĐBSH và ĐBSCL (Bảng 1).

Bảng 1: Khối lượng chất thải sinh hoạt

nông thôn Việt Nam

TT Vùng

Khu dân cư

Khu DV-TM

(tấn/năm)

Tổng cộng

Tiêu chuẩn phát thải

kg/ng/ngày Tấn/năm Tấn/năm

Tỷ lệ (%)

1

ĐBSH

0,4

2.954.558

945.459 3.900.017 26,42

2

Vùng núi PB 0,2

832.215

216.376 1.048.590 7,10

3

Miền Trung

0,3

2.099.509

566.868

2.666.377 18,07

4

Tây Nguyên 0,3

589.066

159.048

748.114 5,07

5

Đông Nam Bộ

0,4

2.218.076

776.327 2.994.402 20,29

6

ĐBSCL 0,4

2.539.013

863.264 3.402.277 23,05

Tổng cộng/TB 0,33 11.232.437 3.527.342 14.759.777 100,00

Nguồn: Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường, 2012

Bảng 2: Thành phần CTR sinh hoạt nông thôn (%)

TT

Thành phần rác thải Khoảng biến động Trung bình

1

Rác hữu cơ 55-69 61,26

2

Rác có thể tái chế 7-16 12.34

3

Rác thải nguy hại 0,02- 1,72 0,46

4

Rác còn lại

12-36 26,05

Nguồn: Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường, 2007

2.2. Hình thức tổ chức thu gom CTR sinh hoạt

nông thôn

Vùng nông thôn đang tồn tại 3 hình thức thu CTRSH:

• Thu gom, chôn lấp tại hộ gia đình: Chủ yếu ở vùng

núi, các gia đình có vườn đất rộng, hình thức này

hiện chiếm tỷ lệ thấp

• Thu gom tập trung theo từng thôn, hoặc từng xã:

Phổ biến ở các vùng nông thôn

• Thu gom tập trung theo huyện, liên xã: Chiếm tỷ lệ

thấp, chủ yếu ở 1 số vùng ven đô khi công ty

MTĐT mở rộng dịch vụ thu gom CTRSH cho nông

thôn

2.3. Tổ chức dịch vụ thu gom rác thải sinh hoạt

nông thôn

• Tổ thu gom tự quản hoặc dưới sự quản lý của chính quyền

địa phương, chiếm tới >90% ở nông thôn

• HTX dịch vụ VSMT: Cả nước mới chỉ có khoảng 125

HTX dịch vụ VSMT (bình quân mỗi tỉnh có 2 HTX)

• Công ty Môi trường đô thị phối hợp với tổ thu gom cấp xã

• Doanh nghiệp tư nhân: Đến nay hầu như không có doanh

nghiệp tư nhân làm dịch vụ thu gom, xử lý rác thải

Các tổ chức dịch vụ thu gom rác thải sinh hoạt nông thôn

vẫn được đánh giá là kém hiệu quả. Kinh phí hoạt động

chủ yếu từ nguồn thu phí VSMT của các hộ gia đình mà ít

có hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước hoặc ngân sách địa

phương.

Người dân phân loại rác trong MT

ô nhiễm ở Đào Xá, Kiến Thụy, HP

Người thu gom rác không có bảo hộ

lao động, xe thu gom không đúng

qui cách ở xã Kim Giang, Cẩm

Giàng, Hải Dương

Kết quả khảo sát tại 9 xã thuộc 9 tỉnh đại diện cho các

vùng trong cả nước cho thấy:

• Về tỷ lệ rác thải được thu gom đối với các xã vùng Đồng

bằng sông Hồng đạt trung bình 70-80%, các xã miền núi

đạt trung bình 40-50% và các xã vùng Đồng bằng Tây

Nam bộ đạt trung bình 35-40%.

• Về thu nhập và các chế độ của người thu gom: 1/9 xã

người thu gom có mức thu nhập 1.000.000 đ/người/tháng;

5/9 xã người thu gom có mức thu nhập 500.000 đến dưới

1.000.000 đ/người/tháng. Mức thu nhập của người thu

gom rác ở nông thôn chỉ bằng 30-50% so với công nhân

của các Công ty môi trường đô thị và phần lớn chưa được

hưởng các chế độ bảo hộ lao động, bảo hiểm xã hội và bảo

hiểm y tế

2.4. Về qui hoạch xử lý rác thải sinh hoạt

nông thôn

Ở tất cả 9 tỉnh khảo sát đều chưa có qui hoạch quản

lý chất thải sinh hoạt nông thôn.

- Trong đó 3/9 tỉnh chưa triển khai các hoạt động

quản lý chất thải sinh hoạt nông thôn;

- 4/9 tỉnh chưa có định hướng về tổ chức quản lý

chất thải sinh hoạt nông thôn, tạm thời hỗ trợ và

hướng dẫn tổ chức thu gom, xử lý chất thải sinh

hoạt theo qui mô cấp xã

2.5. Về công nghệ, kỹ thuật xử lý rác thải

sinh hoạt nông thôn

• Xử lý rác tại hộ gia đình bằng các hố rác di động

Hố rác gia đình ở xã Đông Cao

(Thái Nguyên)

Hố rác gia đình sau khi đậy

nắp ở Đông Cao (Thái Nguyên)


sinh hoạt nông thôn (tiếp)

• Chôn lấp rác thải: Hình thức

này là phổ biến nhưng chủ yếu

là bãi rác lộ thiên, không hợp vệ

sinh. Tỉnh Nam Định đã đầu tư

xây dựng hơn 40 bãi chôn lấp

rác thải cho các xã, thị trấn,

kinh phí đầu tư từ 1-3 tỷ đồng/

bãi chôn lấp. Tuy nhiên, nhiều

bãi chôn lấp gây ô nhiễm môi

trường do thiết kế và vận hành

không đúng kỹ thuật và thiếu

kinh phí để vận hành khi đưa

bãi chôn lấp vào hoạt động.

Bãi rác Giao An (Nam Định) được

đầu tư 3 tỷ đồng gây ô nhiễm môi

trường do thiết kế không phù hợp

Bãi rác lộ thiên của xã La Bằng, Đại Từ, Thái Nguyên (xã đang

xây dựng NTM, ảnh chụp 5/2014)

• Ủ rác hữu cơ làm phân

bón: Mô hình được áp

dụng tại xã Kim Chung

(Hà Nội), xã Tam Đa (Bắc

Ninh), xã Tam Hồng

(Vĩnh Phúc)... nhưng

không bền vững do không

duy trì được việc phân

loại rác thải và sản phẩm

kém chất lượng không sử

dụng được.



Khu xử lý rác hữu cơ thôn

Lai Xá, xã Kim Chung (Hà Nội)

- Phương pháp đốt: Thời gian gần đây, một số địa

phương đã triển khai lắp đặt các lò đốt rác công

suất nhỏ 500 kg/giờ, không tiêu tốn nhiên liệu, lò

đốt nhập ngoại của Thái Lan, Nhật Bản hoặc sản

xuất trong nước. Tuy nhiên, để vận hành lò đốt rác

thải cần phải được phân loại và làm khô ở độ ẩm

thích hợp. Ngoài ra, cần phải kiểm tra nồng độ khí

thải của lò đốt trước khi cấp phép nhập khẩu hoặc

sản xuất.



Lò đốt rác thải xã Đoàn Xá, huyện Kiến Thụy,

Hải Phòng

3. Các yếu tố tác động đến công tác quản lý chất

thải rắn sinh hoạt nông thôn

3.1. Tác động của chính sách đến quản lý chất thải


(i) Tác động tích cực:

Nhờ có các qui định trong thông tư 113/2008/TT-BTC

mà các tỉnh đã triển khai các dự án hỗ trợ trang thiết bị,

kinh phí đầu tư xây dựng hạ tầng, khu xử lý chất thải.

Những hỗ trợ của các tỉnh, huyện đã có những tác động

tích cực nhất định trong việc giải quyết tình trạng đổ rác

bừa bãi gây mất mỹ quan và làm ô nhiễm môi trường

nông thôn

Xe vận chuyển rác thải của HTX

môi trường Trung Thành do

huyện Phổ Yên hỗ trợ

Trụ sở HTX dịch vụ MT Trung

Thành - Thái Nguyên do tổ chức phi

Chính Phú Tây Ban Nha hỗ trợ

xây dựng

• Căn cứ thông tư 97/2008/BTC hướng dẫn về mức thu phí

vệ sinh môi trường 4/9 tỉnh đã có qui định về mức thu phí

VSMT đối với khu vực nông thôn. Mức thu phí phổ biến

ở mức 1.000 đ/khẩu/tháng. Tỷ lệ nộp phí VSMT ở mức

thấp 40-50%

• Thực hiện Nghị Quyết số 41/NQ-CP về bảo vệ môi

trường, công tác truyền thông nâng cao nhận thức cộng

đồng về quản lý chất thải sinh hoạt đã được triển khai

thông qua các chương trình truyền thông trên các phương

tiện truyền thông, báo đài…đặc biệt vào các dịp lễ, tết


thải rắn sinh hoạt nông thôn (tiếp)

(ii) Hạn chế

• Thông tư số 121/2008/TT-BTC qui định hỗ trợ từ ngân sách

địa phương đối với các tổ chức, cá nhân làm dịch vụ thu gom,

vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt nhưng không qui

định mức hỗ trợ, nội dung hỗ trợ, nguồn kinh phí hỗ trợ dẫn

đến các xã đã tổ chức dịch vụ VSMT, nhiều tổ chức chịu trách

nhiệm cả việc xử lý chất thải sinh hoạt nhưng mức hỗ trợ còn

rất hạn chế, kinh phí hoạt động chủ yếu từ nguồn thu phí

VSMT. Với mức thu phí chỉ khoảng 1.000 đ/khẩu/tháng

không đủ chi phí hoạt động dẫn đến chất lượng dịch vụ kém

không thu hút được các hộ gia đình tham gia.


thải rắn sinh hoạt nông thôn (tiếp)

• Chưa có chính sách hỗ trợ đối với các vùng đặc biệt khó

khăn dẫn đến một số tỉnh khó khăn như tỉnh Sơn La, Bến Tre

chưa có bất kỳ dự án, đề án nào về thu gom, xử lý chất thải

sinh hoạt.

• Mức thu phí thấp dẫn đến không đủ trang trải và chất lượng

dịch vụ kém. Việc qui định mức thu phí phải thông qua

HĐND tỉnh dẫn đến việc điều chỉnh mức thu phí khó khăn

đối với cấp huyện, xã

• Chưa có chính sách khuyến khích áp dụng công nghệ giảm

thiểu, tái sử dụng và tái chế chất thải sinh hoạt nông thôn

dẫn đến kết quả khảo sát tại 9 tỉnh đều chưa có các dự án về

phân loại chất thải hoặc áp dụng công nghệ giảm thiểu, tái

chế, tái sử dụng đối với chất thải sinh hoạt.

3.2 Tác động của cơ chế đến quản lý chất thải


(i) Tác động tích cực:

• Theo quyết định 269/2009/QĐ-CP, 7/9 tỉnh khảo

sát đã thành lập doanh nghiệp dịch vụ công ích để

quản lý chất thải cho các đô thị. Trong 9 xã điều

tra mới chỉ có 1 xã thành lập HTX dịch vụ VSMT,

8/9 xã là các tổ VSMT, chưa có doanh nghiệp tư

nhân làm dịch vụ thu gom rác thải ở nông thôn

• Quyết định 249/QĐ-TTg về việc phê duyệt đề án phát triển

dịch vụ môi trường đến năm 2020 đã cho phép cấp cơ sở

(huyện, xã) thành lập các tổ chức dịch vụ VSMT nhưng do

chưa có hỗ trợ từ ngân sách địa phương dẫn đến hoạt động

của các tổ chức dịch vụ kém hiệu quả

• Thông tư số 13/2007/TT-BXD hướng dẫn qui hoạch quản lý

CTR liên vùng, liên đô thị, trong khi nông thôn có những

điều kiện khác biệt không áp dụng được theo hướng dẫn trên

dẫn đến các tỉnh đều lúng túng và hầu hết đều chưa có qui

hoạch quản lý CTR nông thôn. Đây cũng là một trong những

nguyên nhân dẫn đến nhều địa phương không có bãi tập kết

và rác thải đổ bừa bãi.

ii) Hạn chế

Rác thải trước cống của HTTL

U Minh Thượng

Không qui hoạch được khu tập

kết, rác thải sinh hoạt của xã Gia

Xuyên, Gia Lộc, Hải Dương (xã

đang XD NTM) đổ ven đường

liên xã

• Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-BKHCNMT-BXD

hướng dẫn các quy định về bảo vệ môi trường đối với việc

lựa chọn địa điểm, xây dựng và vận hành bãi chôn lấp

chất thải rắn có diện tích từ 10ha trở lên. Các bãi chôn lấp

rác thải cấp xã chỉ từ 0,5-2,0 ha sẽ không đáp ứng được

các qui định trong thông tư này đặc biệt đối với vùng đồng

bằng. Các cơ quan quản lý cũng lúng túng trong khi phê

duyệt các dự án đầu tư xây dựng bãi chôn lấp rác thải qui

mô <10ha.

• Các tiêu chuẩn 6705:2000 - Tiêu chuẩn thiết kế bãi chôn

lấp chất thải rắn, TCXDVN 261-2001 áp dụng để thiết kế

mới các bãi chôn lấp chất thải rắn, khó áp dụng đối với bãi

chôn lấp rác thải cấp xã như yêu cầu khoảng cách từ bãi

chôn lấp đến khu dân cư phải ≥ 3 km và khai thác lâu dài.

3.3. Tác động của điều kiện tự nhiên, KTXH đến

quản lý CTR sinh hoạt nông thôn

• Cơ sở hạ tầng thấp kém như đường giao thông

nông thôn nhỏ khó khăn cho vận chuyển rác thải

• Dân cư phân bố không tập trung, địa hình phức

tạp làm tăng chi phí thu gom, vận chuyển CTR

• Tập quán sinh sống theo làng, bản, dòng họ, mỗi

nơi có những tập quán sinh sống riêng dẫn đến

khó khăn trong việc thu gom, xử lý tập trung

3.4. Hạn chế về năng lực quản lý của chính

quyền địa phương và nhận thức cộng đồng

• Cấp xã trực tiếp tổ chức thu gom, xử lý CTR sinh hoạt,

mỗi xã hiện chỉ có 1 công chức địa chính kiêm môi

trường hoặc xây dựng, thủy lợi kiêm môi trường.

• Nhận thức của người dân trong quản lý CTR còn nhiều

hạn chế, tình trạng đổ rác bừa bãi vẫn còn phổ biến, tỷ lệ

hộ tham gia nộp phí và mức nộp phí VSMT còn rất thấp.

• Vai trò của các tổ chức đoàn thể chưa dược phát huy đầy

đủ

• Hoạt động của các tổ chức dịch vụ thiếu chuyên nghiệp

4. Đề xuất một số giải pháp thực hiện quản lý

CTR nông thôn

4.1. Cần phải hoàn thiện cơ chế, chính sách quản

lý chất thải rắn sinh hoạt nông thôn

a) Chính sách ưu đãi hỗ trợ quản lý chất thải sinh

hoạt nông thôn

• Chính sách hỗ trợ tài chính

• Chính sách ưu đãi

• Chính sách hỗ trợ tài chính đối với những vùng

đặc biệt khó khăn

b) Chính sách huy động cộng đồng quản lý chất thải sinh hoạt nông thôn

• Điều chỉnh mức thu phí vệ sinh môi trường đối với các hộ gia đình, cơ quan, khu công cộng tăng trên 2,0 lần so với qui định tại Thông tư 97/2006/TT-BTC.

• Qui định chính sách thu phí theo thỏa thuận giữa tổ chức dịch vụ VSMT với các hộ gia đình, tổ chức dưới sự kiểm soát của chính quyền địa phương.

• Các cá nhân, hộ gia đình và các tổ chức phân loại chất thải tại nguồn theo qui định của địa phương và ít nhất là 2 loại: chất thải hữu cơ và các loại chất thải còn lại.


CTR nông thôn (tiếp)

• Đưa các nội dung giữ gìn, bảo vệ và cải thiện môi trường trở thành tiêu chí xét công nhận đơn vị, thôn, làng văn hóa mới, chi bộ vững mạnh...

• Huy động lao động công ích để thực hiện các hoạt động thu gom, xử lý chất thải

• Khuyến khích người dân nông thôn sử dụng các sản phẩm phân hữu cơ chế biến từ chất thải

• Khuyến khích hình thành các quĩ bảo vệ môi trường trong các cơ quan, tổ chức



c) Chính sách sách về đào tạo, nâng cao nhận thức cộng

đồng

Cần xây dựng các chương trình đào tạo phù hợp với từng

đối tượng

d) Chính sách khuyến khích áp dụng công nghệ giảm

thiểu, tái sử dụng và tái chế CTSH nông thôn

• Áp dụng cơ chế thu phí VSMT theo khối lượng chất thải

phát sinh sẽ có tác dụng giảm thiểu khối lượng phát thải

• Các chính sách ưu đãi và hỗ trợ công nghệ giảm thiểu,

tái chế và tái sử dụng chất thải nông thôn



e) Xây dựng hướng dẫn qui hoạch quản lý CTR


f) Qui định cụ thể trách nhiệm quản lý CTR sinh

hoạt nông thôn

Chính phủ cần có văn bản qui định rõ trách

nhiệm của các ngành, các cấp tỉnh, huyện, xã

trong quản lý CTR sinh hoạt nông thôn



4.2. Nghiên cứu lựa chọn công nghệ, thiết bị

xử lý CTR sinh hoạt nông thôn

Nghiên cứu lựa công nghệ xử lý chất thải rắn sinh

hoạt phù hợp với qui mô quản lý cấp huyện, liên xã,

trong phạm vi một xã, 1 thôn

4.3. Xây dựng các mô hình mẫu để phổ biến

nhân rộng

• Xây dựng các mô hình xử lý CTR sinh hoạt nông

thôn gắn với xây dựng nông thôn mới phù hợp

với qui mô quản lý, phù hợp với các vùng miền

• Xây dựng các mô hình XHH, mô hình dịch vụ

công tư- PPP trong thu gom xử lý CTR sinh hoạt

nông thôn

• Các mô hình XD đồng bộ từ thu gom, vận

chuyển, xử lý và vận hành xử lý CTR sinh hoạt

nông thôn

Kết luận Quản lý CTR sinh hoạt nông thôn phụ thuộc vào các

yếu tố điều kiện, tự nhiên, kinh tế xã hội, tập quán sinh

sống của các vùng miền.

Yếu tố hạn chế chính dẫn đến những tồn tại về quản

lý chất thải sinh hoạt nêu trên là do những thiếu hụt về

chính sách quản lý chất thải nông thôn, một số chính

sách đã được ban hành không phù hợp với điều kiện của

nông thôn.

Bên cạnh đó việc thực thi các chính sách đã ban

hành gặp nhiều rào cản do hạn chế về cơ sở hạ tầng,

năng lực quản lý của chính quyền địa phương và hạn chế

về nhận thực cộng đồng.

Để khắc phục những tồn tại nêu trên, từng bước cải

thiện môi trường nông thôn, cần giải quyết vấn đề quản

lý chất thải nông thôn gắn với chương trình Nông thôn

mới.

Triển khai đồng bộ các biện pháp từ ban hành các

chính sách khuyến khích, hỗ trợ, đào tạo nâng cao nhận

thức cộng đồng và năng lực của chính quyền địa phương,

xây dựng các mô hình mẫu phù hợp với vùng miền và

qui mô quản lý để phổ biến nhân rộng

Kết luận (tiếp)

XIN TRÂN TRỌNG

CẢM ƠN!

NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN...

Documents

Transcript of NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN...