Tênsách:NGUỒNGỐCDÂNTỘCVIỆTNAMTácgiả:ĐÀODUYANHNhàxuấtbản:THẾGIỚINămxuấtbản:1950------------------------

Nguồnsách:tusachtiengvietĐánhmáy:kiqupham-TVE-4U.org

Kiểmtrachínhtả:NguyễnMỹQuỳnhDao,TrầnNgôThếNhân

Biêntậpebook:ThưVõ-TVE-4U.orgNgàyhoànthành:06/06/2018

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MỤCLỤCLỜINÓIĐẦU

I.NGUỒNGỐCTRUYỀNKỲ

II.GIAO-CHỈVÀVIỆT-THƯỜNG

III.Ư-Việt

IV.BÁCHVIỆT

V.LẠCVIỆT

VI.VĂNHOÁLẠCVIỆT

VII.SỰPHÔITHAICỦADÂNTỘCVIỆT-NAM

ĐÀODUYANH

NGUỒNGỐCDÂNTỘCVIỆTNAM

THEGIOI1950

NhữngsáchđãcóbáncủaNHAXUATBANTHEGIOI

TrongTỦSÁCHNGHỆ-THUẬT

Nhữngbảnnhạc:

-ChiếcLáLìaRừng(hết)củaDanh-Sơn.Giá2$00-TiếngĐànAi(hết)củaHoàng-Trọng.Giá5$00-HồnThanh-NiêncủaHoàng-Trọng.Giá5$00-PhútChiaLycủaHoàng-Trọng.Giá5$00-ChiềuThaHươngcủaHoàng-Trọng.Giá5$00- Phương PhápGẩy đàn Lục-Huyền-CầmHạ-Uy-Di (guitarehavaïenne).Giá8$00-KhỏeVìNướccủaHùng-Lân.Giá2$00-SầuLữ-ThứcủaHùng-Lân.Giá5$00-HèVềcủaHùng-Lân.Giá5$00-TiếngSáoThiên-ThaicủaHùng-Lân.Giá5$00-TiếngGọiLênĐườngcủaHùng-Lân.Giá5$00- Cây Đàn Sống (Sách dậy âm-nhạc) của Hùng-Lân. Giá20$00-MơHoa(hết)củaHoàng-Giác.Giá5$00-MơHoa(táibản)củaHoàng-Giác.Giá5$00-MơHoa(chođànguitare)củaHoàng-Giác.Giá8$00-Huyền-TrâncủaHoàng-Giác.Giá5$00-KiếpHoa(hết)củaDương-thiệu-Tước.Giá5$00-VầngTrăngSángcủaDương-thiệu-Tước.Giá5$00-TiếcMộtThờiXuâncủaDương-thiệu-Tước.Giá5$00-BênNgànHoaThắmcủaDương-thiệu-Tước.Giá5$00-HươngGiangMộngKhúccủaDương-thiệu-Tước.Giá5$00-TiếngXưacủaDương-thiệu-Tước.Giá5$00-ƯớcHẹnChiềuThucủaDương-thiệu-Tước.Giá5$00-NhớCánhUyênBaycủaDương-thiệu-Tước.Giá5$00

-CôHàngHoacủaThẩm-Oánh.Giá5$00-TôiBánĐườngTơcủaThẩm-Oánh.Giá5$00-VợChồngNgâucủaThẩm-Oánh.Giá5$00-ChimGióThaPhươngcủaThẩm-Oánh.Giá5$00-TrênMâycủaThẩm-Oánh.Giá5$00-ThiếuNhiCaVũKhúccủaPhạm-bá-Lợi.Giá5$00-ĐêmNơiĐấtKháchcủaPhạm-bá-Lợi.Giá5$00-TrungThuĐỉnhNúicủaNguyễn-Việt.Giá5$00-NhạcsĩvớicâyđàncủaNguyễn-văn-Khánh.Giá5$00-SơnTinhThủyTinhcủaNguyễn-hữu-Nhuận.Giá5$00-RừngHươngcủaTâm-Bảo.Giá5$00-Hátmàchơi–Hátmàhọccủamộtnhómnhạcsĩcódanhtiếng.Giá5$00-TiếngHátChinhPhu(thơ)củaNguyễn-sĩ-Hiệp.Giá5$00

Phạm-Duy:

-TiếngHátSôngLô,NhớNgườiThươngBinh,NươngChiều,Đường Về Quê, Xuất Quân, Nhạc Tuổi Xanh, Mùa Đông,ChiếnSĩ,TìnhKỹNữ,VềĐồngQuê,NợXươngMáu.

TrongtủsáchMáu:

-DướiBànTayDoThám(HaymộtchuyệngiánđiệpởViệt-Nam)(Hết)củaV.Q.Giá47$00

Trongtủsáchvànglụa:

-ĐôiBạnTrẻ(Hết)củaXuânThuvàHoàngOanh.Giá3$00-NgườiĐẹpKénChồngcủaKỳ-văn-Nguyên.Giá3$00-ConTầmNhảTơcủaNgọc-Đường.Giá3$00-KhoVàngDướiSuốicủaViệtĐăng.Giá3$00

TrongtủsáchGiáoKhoa:

-CảiCáchViệtTựcủaNguyễn-văn-Thọ.Giá3.00

-330Bài TínhĐố I –380BàiTínhĐố II(đã tái bản) củaNguyễn-vạn-Tòng.Giá18$00- Việt Ngữ Chính Tả Đối Chiếu Tự Vị(giản yếu) (Hết) củaPhan-trọng-KiênvàNguyễn-vạn-Tòng.Giá12$00-Toánhọc(IvàII)lớpnhấtbậcTiểu-họccủaNgô-duy-CầuvàNguyễn-vạn-Tòng.Giá12$00-GiảngVănlớpđệnhất,đệlụcT.HcủaGiáo-sưLê-hữu-Thu.- Việt Luận để thi bằng Trung-học phổ thông và Chuyên-khoacủaGiáo-sưNghiêm-Toản.

Trongtủsáchxãhội:

-ThanhNiênvàThựcNghiệpcủaLê-văn-Siêu.Giá12$00-MộtNềnHọcThựcNghiệpcủaLê-văn-Siêu.Giá8$00

TrongtủsáchQuốcGia:

-TươngLaiKinh-TếViệt-NamcủaHồ-hữu-Tường.Giá10$00-NguồnGốcDân-TộcViệt-NamcủaĐào-duy-Anh.Giá8$00

NgoàiHà-Nội,thêm2$00cướcphímỗiquyển

NGUỒNGỐCDÂNTỘCVIỆTNAMSÁCHINLẦNTHỨHAIXONGNGÀY10-4-1950TẠINHÀINNGỌC-HƯNG38-43,TIÊNTSIN,HANOI

Kiểmduyệtngày12-1-50b.T.T.

LỜINÓIĐẦU

TrongkhóaĐông-phươngcổ-sửtôinhậngiảngởtrườngĐại-họccáchđâymấytháng,tôimớibắtđầugiảngvềViệt-namcổ-sửđượcítlâuthìtrườngĐại-họcđìnhgiảng.Cómấyngườisinhviênyêucầutôichoxuấtbản luôncảtậpgiảngkhóaấy,hoặccôngbốnhữngtậpkhảobiệnvềViệt-namcổ-sửmàtôiđãcăncứđểsoạnbàigiảng,đểgiúpnhữngngườisinh-viênhọccổ-sửcóthểtiếptụcsựnghiêncứucủahọ.Cốnhiêntôikhôngthểxuấtbảntậpgiảngkhóađược,vìchươngtrìnhcảnămtôimớigiảngđượchaitháng,còntậpkhảobiệnvề cổ-sử thì trong tình trạng xuất bản hiện thời tôi khôngthấycómộtcơquanxuấtbảnchuyênmônnàođểcôngbốnó được. Nhưngmuốn thù đápmột phần nhỏ cái kỳ vọngcủa các bạnmuốn nghiên cứu cổ-sử nước nhà để tìm biếtnguồngốccủadântộc,tôiviếtquyểnsáchnhỏnày,khôngphảilàlượcthuậtcảlịchsửcổ-đạicủata,màchỉxétvềmộtvấn-đềchủyếu,cóthểnóilàvấnđềtổnghợptrongcổ-sử.

Nhưngtôixinnóitrướcrằngđâychỉlàmộtquyểnsáchphổthông,rấtphổthông,chonêntôinhấtthiếttránhnhữngchi tiết rườm rà, tránh không viện dẫn thư tịch, mà cũngkhôngthểtrưngdẫnchứngminhvàbiệngiảinhữngvấnđềcầnthảoluận,chỉtríchnhữngđiềuđạicươngvànhữngđiềukếtluậntrọngyếumàtrựcthuậtđểđộcgiảcóthểxemquavànhậnthấyngayconđườnghìnhthànhcủadântộcvàvănhóaViệt-namởđờixưa.

Tôi lại phải xin các nhà sử-học chuyênmôn lượng xétchorằngvìnhữngđiềukiệnxuấtbảnchưathuậntiệnnêntôikhông thểđemnhữngchủ-trương riêng rachấtchínhcùng

cácngàitrướckhitrìnhbàycôngchúng.Tôibiếtlàmnhưthếlàđắc tộivới cácngàinhiều lắm,chỉxinbày tỏhai lẽ saunàyđểmongcácngàilượngthứcho.

1.Vềphươngdiệnchủquan, thì tôi tựxét làđãgắngsứcdùnghếtnhữngtàiliệumàởtrongphạmvinhỏhẹpcủatôibâygiờtôicóthểtìmđược.

2.VềphươngdiệnkháchquanthìtôithấytừtrướcđếnnaychưacómộttácphẩmnàocấpchongườitamộtýthứcrõràngquánxuyếnvàkhoahọcvềnguồngốccủadântộctađểxóabỏnhữngđiềumêtínđốivớinguồngốcTiênRồng,khiếnngườitanhất làthanhniên,thấyrằngcáinguồngốcchân thực và tầm thường cũng đủ khiến ta tự tin hơn cáinguồngốcthầnbíđược.

Đólànhữnglẽkhiếntôikhôngngạiviếttậpsáchnày.

Tôi xin thú thực rằng cái hyvọng của tôi ởđây chỉ làmongkhêugợiđượcchútíthứngthúcủacácbạnthanhniênđốivớisựnghiêncứucổ-sử,nóichunglàlịchsửnướcnhàvàmongreođượcvàolòngnhữngđộcgiảcủatôimộtchútíttựtinđốivớigiốngnòivàtổquốc.

Nếu các nhà sử học chuyênmôn thấy trong sách nhỏnàycóđiềugìkhônghợpvớichủ-trươngcủacácngàithìtôirất mong rằng sẽ có được cơ hội thuận tiện để thảo luậnrộngrãivềcácvấn-đềtrọngyếuthuộcvềcổsửnướctamàtôitưởngrằngtừtrướcđếnnaychưacóvấnđềnàocóthểxemlàgiảiquyếtxongrồi.

Thuận-hóa,ngày18tháng3năm1946.TÁCGIẢCHÍ

I.NGUỒNGỐCTRUYỀNKỲ

Theo sử cũ và truyền thuyết thì viễn tổ của dân tộcViệt-Nam là Kinh-Dương-vương là cháu bốn đời của Thần-Nông. Cháu ba đời của Thần-Nông là Đế-Minh sinh raĐế-Nghi,rồiđituầnthúphươngNam.ĐếnmiềnNgũ-lãnh,Đế-Minh lấy congái bàVụ-Tiên, sinhđượcmộtngười con traikhác,tưchấtthánhtríthôngminh,nênĐế-Minhrấtquýmàmuốn truyền ngôi cho. Nhưng người này không nhận, cốnhường cho anh. Đế-Minh bèn lập Đế-Nghi nối ngôi ởphươngBắc,vàphongchongườicon thứ làmKinh-Dương-vương,trịphươngNamgọilànướcXích-qui.

Kinh-Dương-vương lấy con gái Thần-Long là vua hồĐộng-đình,sinhđượcmộtcontraiđặttênlàSùng-Lãm,nối

ngôicha,hiệulàLạc-Long-quân.SáchLĩnh-Namtríchquái1

chéprằng:

«LạcLong-quânnốingôicha,dậydâncáchcầycấyvàcáchmặccáchăn…ThườngthườngởThủy-phủmànhândâncứbìnhyênvôsự.KhidâncóviệcthìcứgọiLong-quânrằng:Bốơisaokhôngđếndạyvẽchochúngcon?Long-quântứcđếnngay…ConĐế-NghilàĐế-LaitrịphươngBắc,nhânthiênhạtháibình…bènđithămnướcXích-quiởphươngNam.Bấygiờ Long-quân còn ở Thủy-phủ, trong nước không có chủ.Đế-Lai để con gái yêu ở hành tại rồi đi thăm các địaphương…Đế-Laimếncảnhquênvề.DânphươngNamkhổsởvìnhữngnỗiphiềnnhiễu…bèncùngnhautotiếnggọilên:Bốơiởđâu?SaođểchochúaphươngBắcđếnxâmnhiễudânchúng?Long-quânđếnthấyÂu-cơmộtmìnhởhànhtại,bènyêu…Âu-cơvuitheo…Long-quânvàÂu-Cơởvớinhau,

cáchmột năm sinh được một bọc trứng… Bọc nở ra trămtrứng,đềulàcontrai…

«BấygiờLong-quânởlâutạiThủy-phủ,mẹconnhớvềphương Bắc. Nhưng đi đến bờ cõi phương Bắc, Hoàng-đếnghetinbènchobinhrangăn.Mẹconphải trở lạiphươngNam, gọi Long-quân… Long-quân bỗng đến. Âu-cơ nói :Thiếpănởcùngchàng,sinhđượctrămcontrai…Naychàngbỏthiếpmàđi,khiếnconkhôngcha,vợkhôngchồng,chỉtựbithươngmàthôi.Xinchocùngtheochàng.Long-quânnói:Ta làgiốngRồng,nàng làgiốngTiên, thủyhỏakhắcnhau,không ở với nhau lâu được. Bèn khiến 50 con theomẹ vềnúi,50contheochavềbiển,chianhauthốngtrịcácxứ…Cóviệc thì tin cho nhau biết, không được bỏ nhau. Trăm contrai đều nghemệnh rồi cùng nhau chia taymà đi. Tổ tiêncủa Bách-Việt là bắt đầu từ đó vậy. Âu-cơ cùng 50 con ởPhong-sơn, nay là huyện Bạch-hạc, nhân tôn người con

trưởnglàmchúa,gọilàHùng-Vương».2

Hùng-VươngtrịnướcgọilàVăn-lang,chialàm15bộ:«Đấtnước,phíaĐônggiápNam-hải, phíaTâyđếnBa-Thục,phíaBắcđếnĐộng-đình,phíaNamgiápnướcHồ-tôn.(Hùng-Vương)saicácconchiatrị(cácbộ).Buổiđầu,vậtdùngcủanhândânchưađủ,lấyvỏcâylàmáo,dệtcỏlàmchiếu,lấynướcnhựacây làmrượu, lấybộtcâyquang lang làmcơm,lấycầmthúngưtrùnglàmmắm,lấyrễgừnglàmmuối;Cầybằngdao,cấybằng lúa.Đấtnhiềugạonếp, lấyốngtređểnấu.Gáccâylàmnhàđểtránhhùmsói.Cắtngắntócđểtiệnđitrongrừngrú.Conmớisinhthìlấyláchuốimàlót.Khicóngười chết thì lấy cối chầy ra mà dã, hàng xóm nghe thìchạyđếncứugiúpnhau.Traigáilấynhauthìchưadùngtrầucau, lấy phong muối làm lễ đầu, rồi sau đem trâu dê để

thànhlễ…»

TheosửcũthìHùng-vươngđóngđôởPhong-châu,đờiđờichatruyềnconnốiđềugọi làphụ-đạo,suốt18đờiđềuxưnghiệulàHùng-vương.

Đến đời Hùng-vương thứ 18, có Thục-Phán là ngườinướcThục,«nhiềulầnđembinhđánhHùng-vương.NhưngHùng-vương có binh cường tướng dõng, Thục-Phán thualuôn. Hùng-vương bảo Phán rằng : Ta có sức thần, nướcThụckhôngsợsao?Rồibènbỏkhôngsửasangvũbị,chỉrượutiệcvuichơi.QuânThụcbứcđếngầnmàHùng-vươngcònsaysưachưatỉnh,bènhộcmáunhẩyxuốnggiếngchết.Dư chúng đầu hàng Thục-vương. Bấy giờ Thục-vương xâythànhởViệt-thường,rộngnghìntrượng,quanhconhưhìnhtrôn ốc, cho nên gọi là Loa-thành, lại có tên là Tư-long-thành.Nhưng thànhxâyvừaxong thìđổ :Thục-vương rấtlo,bènchaygiớiđểkhấntrờiđấtvàsơnxuyênthầnkỳ,rồilạixâylại»(Đại-Việtsửkýtoàn-thư).Thầnhiệnhìnhthànhrùavàng,giúpphépchoThụcPhánxâyxongthành,rồichomộtcáimóngchân,dặnPhánlấymóngấylàmnẩynỏthìcóthểnhờnỏthầnấymàgiữnước.Phánđặttênnước làÂu-Lạc,tựxưnglàAn-Dương-Vương.

Khi Triệu-Đà đã cát cứ miền Nam Trung-quốc dựngnướcNam-Việt, thìcóýmuốnđánhÂu-Lạc,NhưngĐàbiếtAn-Dương-vương có nỏ thần, không thể đánh được, bèndùngkếkhiếncontrailàTrọng-ThủysangÂu-lạcđểcầuhônvới congáiAn-Dương-vương làMỵ-Châu,Trọng-Thủyởgởirể ở Âu-Lạc, nhân dụ vợ cho xem trộm nỏ thần.Mỵ-Châunhẹdạtinchồng,đemnỏchoTrọng-Thủyxem,chàngbènlấynẫynỏthườngthếvàomóngrùathần,rồisauđótháccớ

về Bắc thăm cha. Triệu-Đà biết con đã phá nỏ thần, bènphát binh đánh An-Dương-vương. Vì mất nỏ thần, An-Dương-Vươngphảithuachạy,thếlànướcÂu-lạcbịTriệu-Đàchiếm.

Sửcũcủa ta lạichépnhàTriệu làmmột triềuđạinhưquốctriều,xemTriệu-Đàlàmộtvịvuaanh-hùng,vàkểcuộcBắc-thuộccủadântộctabắtđầutừkhiquânHándiệtnướcNam-Việt.

II.GIAO-CHỈVÀVIỆT-THƯỜNG

Ởđờithái-cổ–đờiNghiêuThuấnHạThươngtronglịch-sử Trung hoa – trong khi người Hán-tộc đương còn quanhquẩnở lưuvực sôngHồng-hàvàsôngVỵ-thủy, thìởmiềnNam, trong khoảng lưu vực sông Dương-tử, sông Hán vàsôngHoài, có những người văn hóa khác hẳn với văn hóacủangườiphươngBắc,màtrongthưtịchxưacủaTrung-hoangười tagọi chungbằng tênManDi. TừđờiNghiêuThuấn(đạikháithếkỷ20vềtrước)ngườiHántộcsốngtrêntảngđất hoang thổ phì nhiêu đã biết kinh tế nông nghiệp rồi.NgườiManDiởphươngNam,sốngtrongcácrừng,cácđầmvà hai bên bờ sông, trên bờ biển, thì còn sinh hoạt bằngnghềsănbắn,nhấtlànghềđánhcá.TheocácthưtịchxưathìcáiphongtụcđặcthuộccủangườiManDi–cólẽlàcủanhữngnhómManDilàmnghềđánhcáởhaibênbờsônglớn–làtụccắttócxămmình.NgườitagiảithíchtụcấyrằngvìngườiManDiphầnnhiềusinhhoạtởtrongnước,thườngbịloài giao long, tức thuồng luồng, là loài cá sấu lớn ởmiềnDương-tử,làmhại,nênhọxămmìnhthànhhìnhtrạnggiaolong để khi họ lặn xuống nước, loài giao long tưởng họ làđồngchủngbènkhônglàmhạinữa.Còntụccắttóccólẽlàđểlặnlộichothuậntiện.

TrongcácnhómngườiManDiởrảiráctrongmiềnlưuvực sôngDương-tử, cómột nhóm từ đời Nghiêu Thuấn đãgiaotiếpvớingườiHántộclàdântộckhaihóasớmhơnhọ.Người Hán tộc thường gọi họ là người Giao-chỉ. Đem đốichiếunhữngđiềuthưtịchxưachépvềđấtGiao-chỉ,ngườitacóthểnhậnđịnhđấtấyởvềmiềntỉnhHồ-namngàynay,ở

quanhmiềnhồĐộng-đình,giápvớigiảiNam-lãnh…

TạisaongườiHántộc lạigọinhómManDiấy làngườiGiao-chỉ?Theochúngtôisuycứuthìtênấyhẳncóquanhệvới tụcxămmình.Nhưchúngtađãbiết,nhữngnhómManDi ởmiền sôngDương-tửxămmình thànhhình trạnggiaolongđểchogiaolonglộnhọlàđồngchủng.Vềsau,vìngườita cố làm cho giống hình giao long, rồi dần dần phát sinhmốitintưởngrằngchínhmìnhlàđồngchủngvớigiaolong,chínhmìnhdotổ tiên làgiao longsinhra, thế làphátsinhquanniệmtô-tem,nhậngiaolonglàvật-tổ.CólẽkhingườiHántộctiếpxúcvớinhómngườiManDilàmnghềđánhcáởmiền Hồ-nam, thấy họ có tục xămmình thành hình trạnggiaolongvàthờgiaolonglàmvật-tổ,chohọlà«ngườigiaolong»,nêngọimiềnhọở làGiao-chỉ, tức làmiềnđấtcủagiốngngườiGiao-long.

ChúngtađãbiếtrằngngườiGiao-chỉlàmnghềđánhcá,cótụccắttócxămmìnhvàthờgiaolonglàmvật-tổ.Ngoàinghềđánhcálànghềchủyếu,cólẽnhữngngườiGiao-chỉởnhữngnơichânnúiđấtcaovànơiđầmlầybồicạnđãbiếtnghềtrồngtrọt,làmruộngcấylúa.ỞkhoảnggiữahồĐộng-đìnhvàhồPhiên-dương,từđờiNghiêuThuấnvềtrướcđãcómột nhóm ngườimà trong sách xưa người ta gọi là Tam-Miêubiếtnghềlàmruộngtrồnglúarồi.NgườiGiao-chỉởtrênmột phần đất của người Tam-Miêu xưa hẳn cũng đã biếtcáchlàmruộng.

Về kỹ thuật, người ta chưa biết người Giao-chỉ dùngnhững đồ gì để đánh cá. Người ta cũng không biết rõ họdùng những thứ cuốc gì, bằng gỗ hay bằng đá, để làmruộng.(NhữngđồlàmruộngđàođượcởNgưỡng-thiều,tỉnh

Hà-nam,ở lưuvựcHoàng-hà, thuộcvề thờiNghiêuThuấn,toànbằngđá),vìhiệnnaychưacócuộckhaiquậtnàopháthiệnnhữngditíchsinhhoạtcủahọcònchônkíntrongđất.NgườiHán-tộcởđờiThươngđãbiếtnungđồgốmđồđồngrấttinhxảo.CáckỹnghệấycóthểtruyềnxuốngmiềnNamchongườiGiao-chỉkhông?Điềuấychưacóchứngcứgìxácnhận.Dẫusao,vớinghềđánhcávànghềcanhnông,cùngchế-độvậttổlàđặctínhcủaxãhộithị-tộc,ngườitacóthểnóirằngvănhóacủangườiGiao-chỉbấygiờítracũnglàởcuốiđờiđồđácũvàđầuđờiđồđámới.Tuyngườitachưatìmđượcditíchgìvềnhàởcủagiốngngườiấy,nhưngcũngcó thể theo những sở đắc phổ thông của tiền sử-học màđoán rằng họ làm nhà bằng cành cây hay bằng tre (theothiênVũ-cốngthìởmiềnđấtchâuKinhcónhiềutre),cólẽlàtheokiểunhàsànlàmtrênmặthồhaytrongkhenúi.

*

Sách xưa chép ở phía Nam đất Giao-chỉ, về đầu nhàChu có nước Việt-thường, từng thông sứ và hiến chim trĩtrắngchovuaThành-vương.Việc tiếncôngấykhôngrõcókhông,duytênViệt-thường,theosựsuycứucủachúngtôi,thì có lẽ, làmột tênvốncó từxưa.NướcViệt-thườngxuấthiệnởđầuđờiChu(cólẽởđờiThươngđãcónướcấyrồi)ởtrênđịabàncũcủanướcTam-Miêu,ởkhoảnghồĐộng-đìnhvàhồPhiên-dương.Trung-tâmđiểmcủanướcấycólẽlàxứViệt-chương (Việt-chương và Việt-thường theo tiếng Tàu làđồngâm),lànơivuaSởHùng-Cừ(thếkỷthứ9)phongchoconút làChấp-Tỳ,tươngđươngvớimiềnNam-xươngtrongtỉnhGiang-tâyngàynay.CólẽnướcViệt-thườngbắtđầusuytừkhinướcSởthànhlậpởmiềnHồ-bắcHồ-nam(thếkỷ12)màchiếmmộtphầnđấtcủahọởphíatây,rồiđếnđờiHùng-

Cừ,đấtViệt-chươngởmiềnhồPhiên-dươngmấtnốt.NgườiViệt-thường,nhưngườiGiao-chỉ, cũng làmnghềđánh cá ;nhưngsốngtrênđịabàncũcủangườiTam-Miêu,cólẽhọđãbiếtlàmruộnghơnngườiGiao-chỉ.TheothiênVũ-cốngchépthìmiền châuKinh và châuDương là tương đương với địabàncủaViệt-thườngđãcóruộngthuộcvềhạngxấu,vàcónhững sản vật sau này : vàng, bạc, đồng, các thứ ngọcthạch,đámài,đámũitên,gỗquíđểlàmnhàvàlàmcung,cácthứtrúcđểlàmnỏvàtên,lôngchim,dabò,datêngu,ngàvoi,vảigaiv.v…NgườiViệt-thườnghìnhnhưđãbiếtchếđồđồngđỏ,nhưngchưabiếtphađồngvớithiếcthànhđồngxanh. Trìnhđộ kỹ thuật đãđến trìnhđộđồđámới, tươngđươngvới chếđộ thị-tộc. Theo sáchVăn hóa di động luận

củangườiNhậttênlàTâythônChân-thư3thìngườiMiêu-tộc

xưa ởmiền sông Dương-tử có dùngmột thứmảng tre cóbuồmmànay còn thấydi tích ởĐài-loan.HẳnngườiViệt-thườngmàdiduệngàynaylẫnlộnvớingườiMiêu-tộccũng

biếtdùngthứmảngtreấy.4

Cólẽhọcũngcótụccắttócxămmìnhvàcótínngưỡngtô-temnhưngườiGiao-chỉ.

Chúng ta không thể biết rõ mối quan hệ giữa ngườiGiao-chỉ và người Việt-thường, chỉ có thể nói rằng khi tênViệt-thườngxuấthiệnthìtênGiao-chỉđãkhôngcònnữa.ĐịabànchúngtaứcđoáncủanướcViệt-thườngchoánmộtphầndôngnamcủađịabànứccủangườiGiao-chỉ,màngườiViệt-thường, cũng như người Giao-chỉ, là thuộc về giống mà

ngườiHángọichunglàMan-di.5

Theo sự suy cứu của chúng tôi thì người Giao chỉ vàngườiViệt-thường,nóirộngralàngườiManDi,đềuthuộcvề

Việt-tộc làmộtgiốngngười trướcđờiChu,đãởkhắpvùnglưuvựcsôngDương-tử,từmiềnVạn-huyện(đờiChulànướcQuì-việt)tỉnhTứ-xuyênchođếnbiển,nghĩalàsuốtcảmiềnchâuKinhvàchâuDươngtrongVũcống.

Chúng ta có thể biết người Việt-tộc ấy, theo nhân-chủng-học,làchủng-tộcgìkhông?Vớitìnhtrạnghọcthuậtngày nay, muốn giải quyết chắc chắn vấn-đề là một điềuhuyễn vọng. Song chúng ta cũng có thể theo đại kháimàđoán rằng, cứ những điều chúng ta biết về văn hóa củangười Man-Di và người Việt-tộc thì có lẽ họ không phải làthuộc về chủng tộc Mông-gô-lích như người Hán-tộc. TuychưacóthểnóiquyếtrằnghọthuộcvềchủngtộcAnh-đô-nê,nhưng chúng ta có thểnhận rằng cái tục xămmình làtụcđặcthuộccủangườiViệt-tộcxưa,hiệnnayvẫnlàtụcđặcthuộc của các dân-tộc thuộc về giống Anh-đô-nê ở miềnĐông-namchâuÁ.DiduệcủangườiViệt-tộcngàynayvẫncòn có nhữngđặc tính văn hóa giống với văn hóa của cácdân tộc Anh-đô-nê. Chúng ta còn có thể nói rằng tất cảnhữngdântộcbánkhaiởmiềnNamvàmiềnTây-NamchâuÁ,từngườiMiêu-tử,ngườiLô-lô,ngườiMán,ngườiLái,ngườiLê, ngườiDao, người Xa, ngườiĐản, ngườiĐông, cho đếnngườiDayakởđảoBornéo,đềulàdiduệcủangườiManDi.Các nhà nhân-chủng-học thường chia các dân-tộc kể trênthành hai giống Tạng-Miến (Tibéto-birman) và Anh-đô-nê.Nhưng nhà bác học LeroyGourhan nói rằng : «Những sựkhácnhauvềnhânloại-họcgiữangườiAnh-đô-nêvàngườiTạng-Miếnrấtlàmỏngmảnhmàcólẽlàdosựlaigiốngmàsinhra.Nhữngđặctínhvềkỹthuậtcủahọcũngkhôngkhácnhauhơn…Nhữngmốiquanhệgiữahọmật thiết lắm,màchưacóthểchỉđịnhmộtcáchxácthiếtđược,chonênchưa

cóthểbiếtrằngđólàhainhómởlâncậntừxưahaylàhai

nhánhcủamộtgốcchung»6.Căncứvàoýkiếnấy,chúng

tacóthểđoánrằngcáigốcchungmàGourhanđềcậpđólàgiống ngườimà người Hán-tộc xưa gọi làManDi, có lẽ làViệt-tộc.Theonhiềunhàngôn-ngữ-họcvàtiền-sửhọcthìtừxưa,suốttừmiềnA-xamởphíabắcẤn-độ,trảiquanam-bộTrung-hoa cho đến Nam-dương quần-đảo, cómột thứ vănhóaxưahiệnnaycòndi tích trongcácdân-tộcAnh-đô-nê.VậychúngtacóthểsuyrộngramàngờrằngngườiNamDi,ngườiViệt-tộcxưacólẽlàmộtnhánhcủachủngtộcAnh-đô-nê,chủngtộcnày,trongthờithái-cổ,cólẽđãtừngởrảiráchầuhếtkhắpmiềnĐông-NamchâuÁ.

III.Ư-Việt

TrongđờinhàChu,tạimiềnđịabàncủaViệt-tộc,ngườitađãthấyxuấthiệnbanước lớn:nướcSởở lưuvựcsôngGiang, sôngHánvà sôngTương,nướcNgôở lưuvực sôngGiangvàsôngHoài,nướcViệtở lưuvựcsôngChiết.Trongbanướcấy,nướcSởvànướcNgôđãtừngxưngbáởmiềnGiangHoài, song rốt cuộc đã dần dần đồng hóa theoHántộc, duy có nước Việt, cũng gọi là Ư-Việt hay Vu-Việt, tuysaunàycũngsẽđồnghóatheoHántộcmộtphầnlớn,nhưngdi chủng của Việt-tộc hiện còn lưu trên lịch sử là dân-tộcViệt-Namtavốncóquanhệxagầnvớinướcấy,chonênvậnmệnh lịch sử của nước ấy đối với chúng ta lại có ý nghĩakháchẳnvớivậnmệnhcủacácnướcSởNgô.

Ởthếkỷthứ9,mộtsốcácthị-tộcngườiViệt-tộcởmiềnChiết-giang,cólẽcũngcóquanhệvớinhữngphầntửViệt-tộc tựmiềnGiang-tâydờiđến saukhinướcViệt-thườngbịdiệt,domộtnhàquýtộchọMy,thuộcvềthịtộcMy,cùnghọvớinhàvuanướcSở,cửhợpthànhmộtbộ-lạclớnmàsửgọilà nướcViệt. Trung tâmđiểmcủanướcấy làmiềnCối-kê,tức phủ Thiệu-hưng ngày nay, trên cửa sông Chiết giang.Buổi đầu, trong hơn bốn thế kỷ về trước đời Câu-Tiễn thìnướcViệtchỉlàmộtnướcbồithần,mộtnướcphụdungcủanước Ngô, cho nên trong các sách sử xưa của Trung-quốckhông thấy chép đến.Cuối thế kỷ thứ 6, vua nướcNgô làHạp-LưgiậnvuanướcViệtlàDoãn-ThườngkhôngtheomìnhmàđánhnướcSởnênđembinhđiđánhViệt, thắngDoãn-ThườngởTuy-lý(phủGia-hưng).Vềsau,khinghetinDoãn-Thường đã chết, Hạp-Lư lại đánh nước Việt, con Doãn-

Thường làCâu-Tiễnđemquânquyết tửrađểkhángchiến,đánhtanđượcquânNgôvàgiếtđượcHạp-Lư.SauconHạp-LưlàPhù-Saitrảthù,diệtđượcquânViệt,bắtCâu-TiễnphảithầnphụcNgôvà chỉ chogiữmột khoảngđấtnhỏởmiềnCối-kêthôi.

Câu-TiễnnhờcóbềtôilàVăn-ChủngvàPhạm-Lãigiúpvày,khổthântiêutứ,tựchiakhónhọcvớinhândân,trọngdụngngườihiềntài,hậuđãinhữngngườigiỏiởcácnướclâncận, gắng sứcmởmangkinh tế và chấnhưngbinhbị củanướcViệt.

Theo sách Sử-ký thì Phạm-Lãi bày cho Câu-Tiễn thựchànhcáikếphúquốccườngbinhlàtheoKế-Nhiên(Ngô-Việtxuân thu chép là Kế-Nghê). Phượng sách của Kế-Nhiên cảthểtómtắtthànhmấyđiềucốtyếusaunày:

a)Khuyếnkhíchnôngtangđểtănggiasựsảnxuất.

b)Bớtthuếmáđểdântíchsúcđượcnhiều.

c)Khuyếnkhíchthươngnghiệpđểhànghóavàtiềnbạclưuthông.

d)Giữvậtgiátrungbìnhđểnôngthươngđềulợi.

Đạikháiđiềuthiếtyếutrongkếhoạchấy làchútrọngnôngvàthương, làmsaochohainghềấyđềuphátđạtcả.Câu-Tiễnthựchànhkếấytrongmườinăm,nướcViệttrởnêngiàu,«quânsĩđượccấp lươngrấthậuchonênainấyđềuhămhởxôngphatênđạnnhưkhátđượcuốngnước».NhờthếmàCâu-Tiễn trảđược thùxưakia,diệtđượcnướcNgômàxưngbáởmiềnGiangHoài(năm402).

SauCâu-Tiễn,nướcViệtcònxưngbáđượcmấyđờinữa,nhưng từ đời thứ tư, nước Việt thất bại ởmiền Sơn-đông,

phảirútvềgiữcốđô,rồitiếpđếnbađờivuabịgiết,thếlàcơsuybạicủanướcViệtđãbàyrarõràng.SaukhiCâu-Tiễnchếtđược48năm,thìnướcViệtsuy,và46nămsauthìnướcViệtbịSởđánhdiệt.

Tronglịch-sử600nămcủanướcViệt,Câu-Tiễnlàngườianh hùng đã làm cho nước Việt nhỏ bé bán khai ởGiang-namnổi lên địa vịmột nướcmạnh, tung hoành trong nonmộtthếkỷởmộtphương.

Như chúng ta đã biết, nước Việt ở vào miền sôngDương-tử,tiếpgiápvớinướcNgôvànướcSởởphíaBắcvàphíaTây.VềphíaNamthìbiêngiớinướcViệt làgiảiNam-lãnh,vềphíaĐônglàbiển.XemthếthìcươngvựcnướcViệtđạikhái làgồmmộtphần lớnvềphíanamcủa tỉnhChiết-giangvàmộtphầnlớnvềphíabắccủatỉnhGiang-tây,songbánbộnướcấylàmiềnChiết-giangcònmiềnGiang-tâythìchỉlàphạmvithếlực.

Bây giờ chúng ta hãy xét qua trạng thái văn hóa củangườinướcViệt.

Theonhữngsửliệuhiệncó,chúngtacóthểpháchọasơlượctrạngtháisinhhoạtvậtchấtcủangườiViệtnhưsaunày:CũngnhưngườinướcNgô,ngườiViệtvẫnlấynghềchàicálàmcáchsinhhoạttrọngyếu.Đấtthìcònxâulầynênruộngcòn ít,màkỹthuật làmruộngthìcònthôsơ,họchưabiếtdùngcàybừavàtrâubò.Vìvậymànôngnghiệpchưaphátđạtđược.Cólẽphầnnhiềuruộnglàmởđấtcaochonênchỉtrồngđượclúa,nếp.Đồăntrọngyếulàlúanếp,tômcávàsòhến.Vìngườiítđấtrộngchonênsảnxuấtdưdùng.

VềsựănmặcthìngườiViệtđãbiếtdệtvảibằngsợicây(sợigaihayđay),cólẽđãbiếtdệtvảihoanhưvảicủangười

Mường người Mọi ngày nay. Chiếu dệt bằng cói của ngườiViệtlàmộtsảnphẩmngườiHán-tộclấylàmquýlắm.

NgườiViệtbiếtphađồngvàthiếcđểchếđồngxanhđểđúcnhữngđồbinhkhí.NhữngcuộcphátquậtởChiết-giangđãtìmđượcnhữngđồđồng,nhưđỉnhbachân,daothường,dao găm, mũi qua. Theo sách xưa chép thì người Việt cónhữngthứchuôngnhỏ(bác)vàchuônglớn(đạc)bằngđồnglàvậtcótiếng,nhấtlàthứkiếmđồnghailưỡiởđờiXuân-thuthiênhạđềuxem là vật quýbáu. Thứkiếmđồngnàyhẳncònsót trongdângian ítnhiềunhưngchưacósựsưu tầm

khảocứu.SáchHistoiredesArtsdesAnciensde laChine7

(q.I trang 77) của Oswald Siren có nói đến một cái kiếmđồngrấtđẹp,đoán làkiếmcủaTầnThủy-Hoàng,hoặcgiả,kiếmbáucủangườiViệtcũngtheothểthứcấychăng.

NgườiViệtphầnnhiềuởbờsôngvàbờbiển làmnghềchài cá, ngày thường sinh hoạt trong nước nhiều hơn trêncạn, cho nên họ bơi lội và chèo thuyền rất giỏi. Sách xưachép rằnghọcó thứ thuyềnnhỏ là linhvà thứ thuyềnnhỏdàilàđĩnhlàthuyềnthườngdùng,cùngthứthuyềnlớngọilàtulự,thứthuyềncólầu,tứclà lâuthuyềnvàthứthuyềncógămmũiquaởđáy,tứclàquathuyền,bathứthuyềnsaulà thuyền chiến cả. Cái sở trường về thủy chiến của ngườiViệt,cácsáchxưathườngchépđếnluôn.

Về kiến trúc của người Việt, hiện nay chưa biết đượcchắcchắn.Cólẽởnhữngmiềnẩmthấpvàkhenúi,họcũnglàmnhàsànnhàgácbằngtrevàgỗ.Theonhữngbáocáovề

sựkhaiquậtcổ-tíchởChiết-giang8,ngườitathấynhữngchỗ

đàođượcđồdùngcủacưdânhoặclàbờsông,hoặclàruộngmuối và bờ biển, hoặc là đáy hồ cạn. Theo khảo-cổ-học,

ngườitabiếtrằngngườiNgôViệtxâymộbằngđávàgạch,nhưngcólẽđávàgạchlànhữngvậtliệuchỉdùngđểxâymộvàxâythành,chứnhàởthìdùngtrevàgỗ.SáchViệt-tuyệt-thưchépnướcViệtcórấtnhiềuthànhlũyvàlăngmộ,điềuấytỏrằngởđầuđờiHậuHán(thờikỳcủasáchViệt-tuyệt-thư)di tích những thành lũy và lăngmộ xưa ởmiền nướcViệt vẫn còn. Hiện nay những thành vàmộ ấy không cònbiếtởchỗnàonữa.Nếutìmrađượcđịađiểmcủacácthànhmộxưaấymàphát quật thì hẳn sẽ tìmđượcnhiềudi vậtgiúpchongườitabiếtrõhơnvềvăn-hóacủangườiViệt.

Vềvăn-hóatinhthầnthìchúngtacóthểxétquavềcácphươngdiệnngônngữ, phong tục, tín ngưỡngnghệ thuật,tínhtình,tổ-chức,chính-trịvàxã-hội.

NgônngữcủangườiViệtthếnào,hiệnnaychúngtakhómàkhảođược,chỉbiếtrằngnókhácnhiềuvớingônngữcủangười Hán-tộcmà thườngmột tiếng của người Việt, ngườiHánphảidùngđếnhaibaâmmàphiênra.

VềphongtụcthìtụccạotócxămmìnhlàtụcđặcthuộccủacảViệt-tộc,cũnglàtụcthườngcủangườinướcViệt.Họlấysựxămmìnhlàmmộtđiềurấtvinhhạnh.Họcòncótụckhắccánhtayđểănthề,khácvớitụcxămmìnhcóýnghĩatô-tem.

Người Việt thờ quỷ thần, chuộng phù pháp và tin cáthung họa phúc. Sách xưa hay nói Việt phương là nhữngphươngthuậtphùphápcủangườiViệt.Họthờphụngngườichếttrântrọnglắm.Nhữngnhàquýtộcxâymộbằngđávàbằng gạch rất to, theo xác chết bỏ vào áo quan bằng gỗngười ta lại bỏ nhũng đồ minh khí bằng đá, bằng đất vàbằngđồng,ýgiảđểchongườichếtcóđủđồmàdùng.

XétnhữngđồgốmvàđồđồngphátquậtđượcởmiềnChiết-giang, cácnhàkhảo-cổ-họcbuộcnghệ thuật của cácđồ ấy vàomột nghệ thuật lớn họ gọi là nghệ thuậtĐông-Sơn, cónhiềuđặcđiểm tương tự với nghệ thuật đờiChiếnquốcởmiềnsôngHoài,nhữngđặcđiểmấy làhìnhtrônốccặpđôi,vàhìnhgiâybện.Theoýchúngtôithìtổquốccủanghệ thuậtấy chính làmiềnNgô-Việt.ChínhhồinướcNgônướcViệtđươngcườngthịnh, tạimiềnhạ lưuDương-tửđãthànhhìnhcáivăn-hóađồđồngcủangườiNgô-Việt,cócáinghệthuậtgồmnhữngđặctínhkểtrên.Mộtmặtnghệthuậtấydosựgiao thôngvớingườiHán-tộcởmiềnBắcmàảnhhưởngthànhnghệthuậtChu-mạthayChiến-quốc,mộtmặtthìdosựdicưcủangườiViệt-tộcxuốngNammàảnhhưởngthànhnghệthuậtĐông-sơn.

BâygiờchúngtaxétquavềtínhtìnhcủangườiViệtmàngười Hán gọi làManDi. Người Hàn-tộc thường cho ngườiViệt làkhinhbạc, làtrắctrở, làhiếuchiến.sắcsảovềviệcbinh và không sợ chết. Vì sao ngườiHán-tộc lại chongườiViệtlàkhinhbạc?Mộtlẽlàvì,nhưlờichéptrongsáchViệt-tuyệt-thư,«họởnúimàđiđườngnước,lấythuyềnlàmxe,lấychèo làmngựa,đếnthìnhưgió thoảng,đi thìkhóđuổitheo. » Hai lẽ là, như lời Sử-ký chép, vì dễ kiếm ăn, họkhônglodànhdụm,bonchenđểphòngxa,chỉănsổiởthìquangàytháng…NgườiHán-tộcchohọlàtrắctrởhiếuchiếnlà vì người Việt không những thường chống cự kịch liệtnhữngcuộcxâmlăngcủahọmàtrongthịnhthờilạithườngmang cái dã tâmphát triển lênmiềnBắc, chonênhọvẫnxem người Việt là mối lo thế truyền ở biên thùy phươngNam.ĐếnnhưtínhkhôngsợchếtcủangườiViệtthìchúngta có thể thấy chứng cứ trong cách chết của quân cảm tử

củaCâu-TiễnđemđiđánhnướcNgômàgiếtđượcHạp-Lư.9

Vềtổchứcchínhtrịvàxãhội,chúngtađãđoánrằngtừđời Doãn-Thường, tức từ nửa trên đời Xuân-thu về trước,nướcViệtchỉlàmộtbộ-lạclớnthầnthuộcvớinướcNgô,thìnhờ những bề tôi như Văn-Chủng, Phạm-Lãi giúp dùmmàtronghơnmườinămnướcViệtđủsứcđánhđượcnướcNgômàxưngbá.TrongmườinămấynướcViệtđãtrảiquamộtcuộccáchmệnhlớnlaovềchínhtrị,kinhtếvàxãhội.Văn-Chủng,Phạm-Lãi và thầy củaPhạm-Lãi làKế-Nhiênđều làngười miền Bắc, hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp, đều là donguồngốcHán-tộc.Cólẽvềchínhtrịvàbinhsự,họbầychoCâu-TiễnbắtchướcnhữngcáchtổchứccủangườiHán-tộc.Tổchứcchínhtrịthìtrêncóvua,rồiđếnđạiphu,khôngrõmấyngười,vềbinhsự,thìtrêncóthượng-tướng-quân,cólẽchỉmộtngười:quânđộithìcócáchạng:tậplưulànhữngngườibịtộiđầyđượctậpviệcbinh,giáosĩlànhữngbinhsĩthường có giáo luyện, quân tử là những có chí hạnh, thâncậnvớivua,vuanuôinhưcon.

Vềkinh-tế thì,nhưchúng tađã thấyở trên,Phạm-LãibàychoCâuTiễnlàmkếhoạchkhuếchtrươngnôngnghiệpvàthươngnghiệp,cảibiếnhẳnnềnkinh-tếsơkhaicủanướcViệt.

NhờnhữngkếhoạchmớimànướcViệtcóđủlựclượngvềquânbịvàkinh-tếđểđánhnướcNgô.Songtuồngnhưsựcáchmệnhấychỉ làởbềngoài,chưachắcđãthayđổihẳnchế-độxãhội củanướcViệt.Xemnhư trongkhidựbịbáothù, Câu-Tiễn tự mình cày ruộng mà ăn, vợ Câu-Tiễn tựmình dệt vảimàmặc, thuếmá không lấy của dân, nhữngđiềuấychỉcóthểgặptrongchế-độbộ-lạcchứkhôngcóthể

thấy trong tổ chức quốc gia vớimột hình thức kinh-tế caođược.Có lẽbấygiờởnướcViệtvẫncòndi tíchcủachế-độthị-tộcmẫuhệnữa.

SaukhidiệtnướcNgôthìvuaViệtxưngbávớicácnướcở miền Giang-đông, và tự mình xưng thần với nhà Chu.NhưngbấygiờnướcViệtcóbỏhẳnchế-độbộ-lạcmàhoàntoàn theo chế-độ quân-chủ phong kiến không ? Điều ấychúng tachưabiết rõ.Chúng tachỉbiết rằngnămđời sauCâu-Tiễntrongkhoảnghơntrămnăm,nướcViệtcườngthịnhmộtthờiđãsuyvilại,thìbaonhiêuchế-độchínhtrịkinhtếbắtchướccủangườiHántộcbịtrúcđổhết,màngườiViệtlạitrởlạichế-độbộ-lạcvớiquântrưởng(tứctùtrưởng)nhưxưamà ở rải rác ởmiền Lãnh nam, lại sinh hoạt bằng nhữnghìnhtháikinhtếsơkhainhưtrước.

IV.BÁCHVIỆT

TừtrướcthờikỳnướcViệtđươngcườngthịnhởChiết-giang,ngườiViệt-tộcởmiềnlưuvựcsôngDương-tử(riênglàngườiGiao-chỉ vàViệt-thường)đã có thểđi qua cácđèoởgiải Nam-lãnh mà di cư rải rác đến miền Nam, trong cácthung lũng những sông lớn ở các tỉnh Quảng-tây, Quảng-đôngvàPhúc-kiếnngàynay.Chúngtalạibiếtrằnghơntrămnăm sau Câu-Tiễn, (năm thứ 46 đời Chu Hiến-vương, tứcnăm 333 tr.k.ng.), nước Việt bị nước Sở diệt, từ đó ngườiViệtlìatanxuốngGiang-nam,rảirácởmiềnbờbiểnvàlụcđịa. Ở đấy họ gặp những người đồng tộc đã di cư đến từtrước.SongngườinướcViệt có lẽđãđạtđếnmột trìnhđộvăn-hóacaohơn,chonênsaukhihọhỗncưvớinhữngthị-tộcchiếmởmiềnNamtrướchọ,thìhọđãđemđếnđómộthìnhthứcchính-trị,vàcólẽmộthìnhthứckinh-tếcaohơn.Nhữngnhàquí-tộcngườiViệtcũhợp tànchủngcủahọvớicácnhómViệt-tộccũ,hoặc lập thànhnhữngbộ-lạc lớnmàtựxưng làquận trưởng (tù trưởng), hoặc lập thànhnhữngquốc-gia phôi thai mà tự xưng vương. Những bộ-lạc hayquốc-giadocácnhàquí-tộcngườiViệtlậpởmiềnLãnh-nam,ngườiHán-tộcgọichunghọlàBáchViệt.Đạikháibuổiđầu,nhữngnhómquan trọngởmiềnChiết-giangPhúc-kiếnđềuthần phục nướcSở,mànhững nhómở xa hơn trongmiềnQuảng-tây,Quảng-đôngvàBắc-kỳthìkhôngbịSởkymi.

Cái vậnmệnh lịch-sử của cácbộ-lạcvàquốc-giaViệt-tộcấy là thếnào,chúng takhông thểbiếthếtđược.Có lẽcácbộ-lạcnhỏdầndầnbịcácbộ-lạclớnthôntính,chonênsốcácbộ-lạclinhtinhmộtngàymộtgiảmítđi,màsửsách

chỉchépcónămnhómquantrọng,saunàyđãđạtđếnhìnhthứcquốc-gia là:Đông-ViệthayĐông-Âu,Mân-Việt,Nam-Việt,Tây-ViệthayTây-ÂuvàLạc-Việt.

ỞchươngnàychúngtôichỉxinnóivềbanhómĐông-Việt,Mân-ViệtvàNam-ViệtlàcácnhómsaunàylầnlượtbịđồnghóatheoHántộc,cònnhómTây-Âuvànhất lànhómLạc-Việt,hainhómấysaunàyhợpthànhnướcÂu-Lạcđãghidấu trên Lịch-sử lâu bền hơn, chúng tôi sẽ nói riêng ởchươngsau.

*

Đông-ViệtvàMân-Việt.–Hainhómấycótựbaogiờ,chúngtachưabiếtđíchxácđược.ChúngtachỉcóthểđặtsựthànhlậpchínhthứccủanóvàothờigiansaukhinướcViệtbịdiệt(năm333)vàtrướckhinhàTầnchinhphụcBách-Việt(năm218).

SaucuộcnhàTầnthốngnhấtTrung-hoathìcươngvựccủađịabànngườiHán-tộccóthểlấygiảiNam-lãnhlàmgiớituyến phía Nam. Sau khi Tần đặt 36 quận ở đất trungnguyên thì, vào khoảng năm 218, Thủy-hoàng phát quân,gồmnhữnghạngngười lưu vong rể thừa và lái buôn, chialàm5đạochođichinhphụcđấtBáchViệt.Trong5đạoấy,đạothứnămtụtậptrênsôngDư-can,trongtỉnhGiang-tây,ởphíanamhồPhiềndương,làđạoquânnhằmđánhĐông-Việt và Mân-Việt là hai nhóm người Việt đã có hình thứcquốc-giaphôithai,vốnthầnphụcnướcSở,đãnhâncuộcnộiloạnởTrung-quốcmàđộc-lập.

Nhóm Đông-Việt hay Đông-Âu thì trung tâm điểm làmiền Vĩnh gia, thuộcÔn châu trong tỉnh Chiết giang ngàynay,vềphíanamTam-môn loan.NhómMân-Việt thì trung

tâm điểm là miền Mân-huyện, thuộc Phúc-châu trong tỉnhPhúc-kiếnngàynay.

Có lẽhai nướcĐông-Việt vàMân-Việt vì tiếp cảnhvớinhàTầnnênvốnđãsợoai,naythấyquânTầnkéođếnthìkhông giám chống cự kịch liệt nên quân Tần thắng lợi rấtmau,chỉtrongnămđầunhàTầnchinhphụcđượchainước,gồmlạimàđặtquậnMân-trung,hạvuahainướcxuốnglàmquân-trưởng(tùtrưởng)đểtrongnomdânViệt.

Về sau, trong khi chư hầu phản nhà Tần, tù trưởngĐông-ViệtvàMân-Việtđều theochưhầumàđánhTần, rồilại giúp Hán đánh Sở. Vì vậy đến năm thứ 5 đời Cao-đế(202) thìnhàHán thưởngcông,phongcho tù trưởngMân-ViệtlàVố-ChứlàmMân-Việt-vương,trịđấtMân-trungcũ,đôở Đông-dạ (Mân-huyện ngày nay). Năm thứ 3 đời Huệ-đế(192)nhàHánlạichiađấtMân-trungcũmàđặtthêmnướcĐông-hảivà,cũngđểthưởngcông,phongtùtrưởngĐông-ViệtlàDaolàmĐông-hải-vương,đôởĐông-Âu(miềnVĩnh-gia),tụcgọilàĐông-Âu-vương.

CácnhómBách-Việtvốnhayđánhnhau–đóchẳngqualàtácdụngcủacáixuthếthốngnhấtcủacácdântộc–cáithóitươngtranhấyvốncóthểcổlệcáilònghiếudũngchodântộcnhưngcũngcóthểlưulệmàthànhcáimốitựthânphân liệtđược.Chúngtanhớ lại,đươngkhinướcViệtquậtcườngthìcáihoàivọngcủahọlàpháttriểnvềphươngBắcđể xưng hùng với trung-nguyên. Sau khi nước Việt diệtvong,cốnhiênngườiViệtkhôngthểlămlenhòmngótrung-nguyênnhưtrướcnữa,nhưngcáihoàivọngngấmngầmcủacác tù trưởng lớn tuồngnhư cũng cứ chờ có thời cơ thì lạitung hoành về Bắc. Trong khi chờ đợi thời cơ thì họ cố

khuếchtrươngthế lựcởđồngtộc,chonêntrongcácnhómBách-Việt người ta thấy diễn ra cái hiện tượng tươngkhuynh. Sự tranh dành giữa hai nhóm Đông-Việt và Mân-Việt làcái lệchứngrõràngcủahiệntượngấy,màchínhlàcơhộirấttốtchonhàHánkiêmtínhBách-Việt.

Ở buổi Hán sơ, Đông-Việt và Mân-Việt tuy thần phụcnhàHán,nhưngcáichínhòmngómiềnBắc,nếucócơhộithì cũng không ngạimúamen. Khi Ngô-vương là Tỵ phảnnhàHán,Đông-ViệtvàMân-Việtcũngcóphátbinhtiếpứng;khiHoài-nam-vươngLệlàmphản,cũngcócâukếtvớihainướcấy.TronghainướcthìMân-ViệtlàđángchonhàHánsợhơn cả. Sau khi nhà Hán đã dụ được Đông-Việt giết Ngô-vươngTỵmàhàngphụcHán,conTỵlàTử-CâuxuiMân-ViệtđánhĐông-Việt năm thứ 3 đời Vũ-đế (138), Mân-Việt bènphát binh hãm Đông-Âu. Đông-Việt cầu cứu với nhà Hán,tướng Hán là Nghiêm-Trợ phát binh tiếp cứu nhưng quânHán chưa đến nơi thì quânMân-Việt đã rút lui vềNam, vìtrongnướcbấygiờhọcónộiloạn.Nghiêm-TrợđếnĐông-Âumuốn diệt nước Đông-Việt để trừ hậu hoạn, bèn lấy danhnghĩa di dân để cứu nạn đóimà dờimột phần dân chúngĐông-ÂuđếnmiềnGiang-Hoài.Có lẽmộtphầndânĐông-ViệtđãchốngcựlệnhdidânấymàtheovuahọchạyxuốngmiềnNamởgần,Tuyền-sơntỉnhPhúc-kiến;sauđó15nămthìhọbịnhàHándiệthết.ThếlànướcĐông-Việtmấthẳn.

SaukhiMân-Việt thất bại ởĐông-Âu,năm thứ6hiệuKiến-Nguyên(135),họ lạiđembinhđánhnướcNam-ViệtởmiềnNam.NướcnàycũngcầucứunhàHán.TướngHán làVương-Khôi do đường Dự-chương và Hàn-An-Quốc, dođường Cối Kê, cùng tiến quân vào Mân-Việt. Nhưng quânHán chưa qua đèo mà Mân-Việt, lại vì nội loạn, phải đầu

hàng.

Nam-Việt.–NhómNam-Việt, cũngnhưĐông-Việt vàMân-Việt,xuấthiệnsaukhinướcViệtbịdiệt.Trongnămđạobinh của nhà Tần phát đi đánh Bách-Việt, thì đạo thứ tư,pháttựNamđãởphíanamDự-chương,dođườngđèoĐại-du(naylàđèoMai-lãnh),tiếnvàomiềntỉnhQuảng-đônglàđịabàncủanhómNam-Việt.Có lẽđạoquân thứnăm,saukhi chiếm đượcĐông-Việt vàMân-Việt rồi, lại luôn đường,theo đường bờ biển, do đèo Yết-dương mà thẳng xuốngPhiên-ngung(Quảng-châungàynay).Cácđạothứnhất,thứnhìvàthứbathìtiếnvàophíaTâyBắcmiềnQuảng-đôngvàphíaBắcmiềnQuảng-tâycũngdễdàng.Nhưngsaunhữngcuộc thắng lợi đầu tiên thì quân Tần gặp nhiều khó khăn,mộtlàvìthiếuđườngtiếptếquânlươnghailàvìgặpngườiViệtnhất làngườiTây-ÂuởmiềnnamQuảng-tâychốngcựdữdội,khiếnquânTầntrongbanămbịkhốnđốnchếtchócrấtnhiều.Songtuykhôngtiếnquânxâuđược,nhàTầncũngsắpđặtviệccai-trịởcácmiềnđãchiếmđược.Chúngtađãbiết rằng tại đấtĐông-Việt vàMân-Việt họ đặt quânMân-trungtạimiềnQuảng-đôngvàQuảng-tâythìhọđặtbaquậnNam-hải,Quế-lâmvà Tượng.Sau khi đặt các quậnhuyện,năm214,nhàTầnsaiTriệu-ĐàđemquânbịđàyxuốnggiữđấtViệt,choởlộnlạovớingườiViệt-tộc,rồicửNhâm-Ngaolàm Đô-úy quận Nam-hải, cử Triệu-Đà làm Lệnh huyệnLong-xuyên trong quận ấy. Có lẽ các nhóm Việt-tộc màngười tagọichung làNam-Việtbấygiờ lànhữngbộ-lạcrờirạc,không tổchức thànhquốcgia.QuânTần tiếnvàođếntrung tâm điểm của họ là Phiên-ngung tổ chức việc hànhchính ở đó rất dễ dàng, chia đất mới chiếm thành quậnhuyện(quậnNam-hải)vàđặttoànngườiHán-tộccaiquản.

Về saunhânTrung-quốc có loạn,hàokiệt và chưhầunổidậyđánhnhàTần,Triệu-ĐànghetheolờitrốicủaNhâm-Ngao,truyềnhịchđóngcáccửaảithôngvớiTrung-quốcrồiđánhlấyquậnQuế-lâmvàTượnghọpvàoquậnNam-hảimàlậpnướcNam-Việt,tựxưnglàNam-ViệtVũ-vương,lấyngườitaychânlàngườiHán-tộcmàthốngsuấtngườiViệt-tộc.

SaukhinhàHánđãdiệtTầnmàthốngnhấtTrung-hoa,Triệu-ĐàquyphụcnhàHán.Sangđờisau,đờiTriệu-HồMân-Việt đem quân đánh biên thùy Nam-Việt như chúng ta đãbiết.Cuộc tương tranhgiữahai nhómViệt này chính là cơhộinhàHánlợidụngđểdiệtcảhainhóm.

Nămthứ5hiệuNguyên-đinh(112),nhânviệcnhàHánmưu dụ Nam-Việt nội thuộc, đại thần Nam-Việt là Lữ-Giacùngđồđảngphảnđối,nhàHánbènphátquânđịnhdùngvũ lựcđể chinhphục.Bấygiờ vuaMân-Việt hứađembinhtheoquânHánđểđánhLữ-Gia,nhưngsaukhiquânHánđãchiếmđượcPhiên-ngungmàquânMân-Việtvẫnkhôngđến,nhà Hán bèn phát binh đánh Mân-Việt. Lại nhân nội loạn,Mân-Việtphảiđầuhàng,nhàHánbèndờimộtphầnlớndânViệtđếnmiềnGiang-Hoàiđểtrừmốilovềsau,thếlàMân-Việtmấtnước.

Còn nước Nam-Việt, thì sau khi mất thủ đô vào tayquânHán,nướcấycũngbịnhàHánkiêmtính,ĐấtNam-ViệtcũngnhưđấtĐông-Việt vàMân-Việt đềubị chia làmquậnhuyện.

Người Đông-Việt và Mân-Việt, một phần lỡn bị cưỡngbứcdicưđếnmiềnGiang-Hoài,nêndầndầnđồnghóahẳntheoHántộc.NgườiNam-Việt tuykhôngbịdicưnhưngtừđờinhàTần,họđãởchunglộnvớimấyvạnquânchinhphục

Hán tộc cùng vớimột vạn năm nghìn đàn bà Hán tộcmàTriệuĐàđượcnhàTầncấpchođểmayváchoquânsĩ,chonênchúngtacóthểnóirằngngaytrongthờinướcNam-Việtcườngthịnh,ngườiViệt-tộcởNam-ViệtcũngđãđồnghóarấtnhiềutheoTrung-quốcrồi.

*

TrướckhinóiriêngvềnhómngườiLạc-ViệtởmiềnBắc-kỳ, chúng ta hãy xét qua trạng thái sinh hoạt của ngườiBách-Việt ởmiền Hoa-nam. Những sự phát quật cổ tích ởmiền này rất là hiếm hoi, người ta chưa có những sử liệutrựctiếpđểnghiêncứuvănhóacủangườiBách-Việt,chỉcóthể căn cứ vào những tài liệu gián tiếp rải rác trong sáchxưa,nhưsáchSử-ký,sáchHán-thư,vànhấtlàtácphẩmcủaHoài-namvươngLưu-AnlàngườiđờiHánsơ,vìởmiềntiếpcánhvớiđấtBách-Việtnênrấtamhiểusựtìnhđấtấy.Lưu-Annóirằng«ngườiViệtkhôngcóthànhquách,thônấp;họởtrongkhoảngkhehang,trongvùnglautrúc.Họquenthủychiếnmàgiỏidùngthuyền»(ThưcủaLưu-AngửichoHánVũ-đế), lại nói rằng họ « làm việc trên cạn ít, dưới nướcnhiều,chonênhọcạotócxămmình…đóngkhốngắn,khôngmặc quần để tiện bơi lội, tay áo ngắnmà xắn lên để tiệnchèothuyền».Xemthếthìchúngtathấyrằngsinhhoạtvậtchất của người Bách-Việt cũng không khác sinh hoạt củangườinướcViệtmấy.CũngnhưngườiViệt,họlấynghềchàilướilàmnghềchủyếu.Trongcácthunglũngtrênbờsôngbờbiểnvàởgiữahồđầm,ngườiBách-Việthẳncũng làmnhàsàn nhà gác bằng tre và gỗ. Quần áo của họ có lẽ cũnggiốngquầnáocủangườiMườngngườiMọingàynay,vàlàmbằngvảiđayhayvảigai.ỞđảoHải-NamcũnglànơithuộctrongđịabàncủangườiBách-Việt,sáchHán-thưchéprằng

đànôngthìcàyruộngtrồnglúanếp,lúatẻ,câyđaycâygai,đànbàthìtrồngdâunuôitằm.Cólẽởmiềnđồngbằngtronglưu vực sông Tây-giang, miền Quảng-đông và Quảng-tây,ngườiBách-ViệtcũngđãlàmruộngtheokỹthuậtthôsơnhưởHải-nam.

Về kỹ thuật thì người Bách-Việt hẳn cũng đã biết kỹthuậtđồđồngnhưngườiNgô-Việt,nhưngởmiềnBách-Việtnàychắclàkỹthuậtđồđồngvàđồgốmcònkémkỹthuậtởmiềntrên.

Bách-Việt,miềnrấtgiầusảnvậtquýbáuvốn làmmồinhử lòng thamvọngcủangườiTrung-quốc.Nhữngsảnvậtquýbáuấyđạikháilà:sừngtê,ngàvoi,đồimồi,chântrâu,ngọccơ,bạc,đồng,tráicây(quảnhãnvàquảvải),vảigai.NgườiBách-Việtđãbiếtnuôingũsúclàbòdêlợngàchó;vìítgiaothôngbằngđườngbộnênhọkhôngdùngngựa.

Họ không thạo nghề thương mại, song người Trung-quốcđemthuyềnbuônđếnmuavậtthổsản,nhấtlàởmiềnQuảng-đông, cho nên Phiên-ngung là một nơi đô hội lớn.NhữngthịtrấnkhácnhưHợp-phố,Từ-văncùnglànơithuyềnbuônTrung-hoahayluitới.

Vềkiến-trúc,chúngtakhôngrõngườiBách-Việtđãbiếtlàmgì. Lưu-Annóihọkhôngcó thànhấp, tấthọkhôngcóthànhtrìnhưngườinướcViệttrongthờicườngthịnh,màchỉnhờđịathếhiểmtrởmàphòngđịchthôi.

Về văn-hóa tinh thần, hẳn rằng người Bách-Việt cũngkhôngkhácngườinướcViệtmấy.NgườiHán-tộccũngchohọlàkhinhbạc,vàhiếuchiến.

Vềchếđộxã-hội thìcó lẽphầnnhiềucácnhómBách-

Việtvẫncònởgiaiđoạnthị-tộc,nhưngtrìnhđộcủachếđộấy thì tùy từng nhóm mà khác nhau. Có lẽ ở các nhómĐông-Âu vàMân-Việt, là những nhóm tiến bộ hơn hết, thìchếđộthịtộcđãtiếnđếntrạngtháigia-tộcrồi.Songtạicácbộ-lạcnhỏhơncácmiền rừngnúi thì chế-độ thị-tộcđươngcònlạchậuởthếkỷmẫu-hệ.

VềtổchứcchínhtrịthìởđờiTần,chúngtađãthấycácnhómĐông-Âu,Mân-Việtđãmuốnđạtđếnhình tháiquốc-gia,songchưađạtđếntìnhtrạngthịnhtrịnhưnướcViệtởđờiXuân-thuChiến-quốc.Có lẽ tạimiềnBách-Việt, chếđộchínhtrịhãycònởnửachừnggiữachế-độbộ-lạcvàchế-độquốcgiaphongkiến.

Đếnkhixétvềvăn-hóacủangườiLạc-Việt,chúngtasẽcócơhộinhắclạivănhóaBách-Việtkỹhơn.

V.LẠCVIỆT

Trong các xómBách-Việt có nhóm Lạc-Việt, là tổ tiêntrựctiếpcủadân-tộcViệt-nam,ởmiềntrungchâuBắc-kỳvàphía Bắc Trung-kỳ, vì không bị quân nhà Tần chinh phục,nêngiữđượcđộclậplâuhơncácnhómkhác.

Người Lạc-Việt đến ở miền Bắc Việt-nam từ bao giờ,điềuấychúngtachưabiếtđíchxácđược,chỉbiếtrằngtrướckhiTriệu-ĐàthầnphụcnướcÂu-LạcthìđãcóngườiLạc-Việtrồi.TheoTừ-Quảng(doSửkýSáchẩndẫn)thờingườiMân-ViệthọLạc,điềuấykhiếnchúngtangờrằngngườiLạc-ViệtởViệt-namvốncóquanhệvớingườiMân-ViệtởPhúc-kiến,mốiquanhệấy,ô.Cl.Madrolle,trongbàiLeTonkinancienB.E.F.E.O. XXXVII) đã nhận thấy chứng thực về nhân loạihọc.CólẽởmiềnbờbiểnPhúc-kiếntừxưađãcómộtnhómViệt-tộcchuyênlàmnghềđánhcávàvượtbiển.Họthườngdùngthuyềngỗhaymảngtrecóbuồmđểhàngnăm,theogiómùa, nhângió bấc, vượt biểnđến cácmiềndiênhải ởphươngNam,đạikháimiềnHải-nam,miềntrungchâusôngNhịvàsôngMãởphíaBắcViệt-nam,cólẽnhữngngườitáobạovượtđếncảNam-dươngquần-đảonữa,rồiđếntiếtgiónồm,họlạivượttrởvềnơicăncứ.Cólẽsaunhiềucuộcvượtbiểnấy,ngườiViệttrongthịtộcLạcởPhúc-kiếnđãđểlạitạimiềnBắcViệt-nammộtítnhómthựcdânrảirác,rồidầndầnnhữngnhómthựcdânấymộtngàymộtđông;đếnsaukhinước Việt bị nước Sở diệt thì có lẽ họ kéo nhau cả bộ lạcxuốngởmiềntrungchâusôngNhịvàsôngMãmàxưanayhọvẫnbiếtlàmiềnđấtrộngrãiphìnhiêu.Vìcũngcónhữngngười Lạc ở sót lại Phúc-kiến nên Từ-Quảngmới nói rằng

ngườiMân-ViệtlàhọLạc.

TrongnhữngcuộcvượtbiểnhàngnămcủanhómngườiViệt-tộcấy,họ thường tự sánhhọvớimộtgiốngchimhậuđiểu mà hàng năm, đến mùa lạnh, tức mùa gió bấc, họthường thấy cùng dờimiền bờ biểnGiang-nammà bay vềmiền Nam đồng thời với cuộc xuất dương của họ, rồi đếnmùanóng, làmùagiónồm,các chimấycũng trở lạimiềnGiang-namđồngthờivớicuộctrởvềcủahọ.Vìthếmàdầndầntrongtâmlýhọphátsinhraquanniệmtô-tem,khiếnhọnhậngiốngchim lạcấy, (giốngchim lạc làmộtgiốngchimhậuđiểuvề loàingỗngtrời) làvậttổ,rồicái tênvậttổtrởthànhtêncủathịtộc,chonênngườitagọinhómViệt-tộcấylàLạc-Việt.Nhữngkhihọvượtbiểncólẽhọthườnggiảtrangmanglôngchimlạcởđầuvàởmìnhđểtráhìnhthànhvậttổ,họ lại trangsứcthuyềncủahọthànhhìnhtrạngvậttổ,vàđeokhắpnơitrongthuyềnnhữnghuyhiệuvậttổ,tấtcảnhữnghànhđộngấylàcốtđểcầuchovậttổhộ-vệhọđượcan-toàngiữasónggióởbiểnkhơi.Cáihìnhthuyềnvớinhữngthủy thủkỳhìnhquái trạngchạm trên trốngđồngNgọc-lưmàcácnhàkhảocổhọcngườiPháp,GouloubewvàFinotcholàcóýnghĩa tô-tem,chính làbiểuhiệncủacác thuyềnđãtừng chởngười Lạc-Việt ởmiềnPhúc-kiến xuốngmiềnBắcViệt-nam.Đếnđây,họvẫngiữtênthịtộccũlàLạcvàchínhbằngtênLạc-ViệtmàtừràycácsửsáchcủaTrung-hoagọihọ.

LâncậnvớinhómLạc-ViệtlànhómTây-ViệthayTây-Âuở miền Đông-Nam tỉnh Quảng-tây, quân nhà Tần cũngkhôngchinhphụcđược.TrongnămđạoquânnhàTầnpháiđiđánhmiềnBách-Việt,thìđạothứnhấtvàđạothứnhìdophíaNam tỉnhHồ-namđánh vào phíaBắc tỉnhQuảng-tây.

Nhưng đến đó quân đội thiếu đường vận lương nên khôngtiến được như chúng ta đã biết.QuanGiámLộc trongđạoquân thứ nhất do Đồ-thư chỉ huy phải cho quân lính đàokênhđểnốisôngTươngvớisôngLy.Nhờsôngđàoấymànay người ta gọi là kênh An-hưng, quân nhà Tần tiến sâuvàođấtViệt được, giết được tù trưởngTây-Âu làDịch-Hu-Tống.Nhưng«ngườiViệtđềuvào trong rừng sâu,ở cùngcầmthú,khôngchịulàmtôimọinhàTần.Họđặtngườituấnkiệt làm tướng và cứ ban đêm thì ra đánh quân Tần, giếtđược quan úy Đồ Thư. (Quân Tần) chết và bị thương đếnmấychụcvạnngười,(NhàTần)bènphátnhữngngườibịđầyđếnđểphòngbịngườiViệt».CứlờiLưu-AnnóiđóthìchúngtathấyquânnhàTầnthấtbạitoởTây-Âu,cólẽhọphảirútluivềmiềnBắcđểđóngởphíaBắcsôngLy,tứclàmiềnmànhà Tần đặt quận Quế Lâm, tức Uất-lâm ngày nay. Trongkhoảngmười năm nhà Tần đóng quân ở Bách Việt, ngườiTây-ÂucũngnhưngườiLạc-ViệtởphíaNamvốnsốngngoàiphạmvicủaquânTần.

Nhưng tại sao trong khi các nhóm Việt-tộc khác phảichịuquânTầndầyxéomàngườiTây-ÂuvàLạc-Việt lạigiữđượcđộclập?Nhưchúngtađãbiết,saukhitùtrưởngTây-ÂubịgiếtthìngườiViệtluivàorừngrậm,«chọnngườikiệttuấn lên làm tướng để kháng chiến ». Chúng tôi ngờ rằngngườikiệt tuấnmàLưu-Annóiđóchính làngườimàsửcũcủa ta gọi là Thục-Phán An-dương-vương – con vua nướcThục.SaukhinướcTầnđãdiệtnướcThụcởmiênTứ-xuyên(Sử-kýchépviệcấyvàonămthứ5đờiChu-Thận-vương,tứcnăm316)dưđảngvuaThụcchạyvềphíaNam.SaukhitháitửchếtởnúiBạch-lộcthìdưđảng,có lẽtrongấycóngườiconthứcủavuaThục,hẳn làtheosôngMãn-giangmàvào

đất Điền-trì (tỉnh Vân-Nam ngày nay) là đất nước Sởmớichiếm.CólẽconvuaThụclánhthânởđấtấythuộcphạmvithếlựccủaSởlànướccừuđịchcủaTần.CólẽdungthânởmộtvùngnàotrongđấtĐiền-trìtiếpcảnhvớiđấtTây-ÂuvàLạc-Việt,convuaThụcđãtựxưnglàThục-vươngđểtựủy,vàcólẽđếnđờisau,conThục-vươngấycảmthấyđấtdungthân là nơi chật hẹp nghèo nàn lại tiếp cảnh vớimiền đấtnhàTầnmớichinhphụcsaukhidiệtđượclụcquốcmàthốngnhấtTrung-hoa,thìkhôngthểdễdàngpháttriển,bènđemđồđảnglấnđấtTây-ÂuvàLạc-ViệtởmiềnĐông-Nam.Thục-PhánhẳnlàđitheolốiconđườngxelửaĐiền-Việtngàynay,quaKhúctịnh,Mông-tự,rồitheosôngHồng-hàquađếnđấtLạc-Việt.ỞđóPháncướpđượctrungtâmđiểmđấtLạc-Việtlà Mê-linh, hạ vua Lạc-Việt xuống làm tù trưởng cho giữmiềnMê-linh làmtháiấp;có lẽPhánthầnphụcđược luôncác bộ lạc Tây-Âu ở miền Nam Quảng-tây, giao cho tùtrưởnghọlàDịch-Hu-Tốngtrôngnom.SaukhiđãhàngphụcđượccảhainhómLạc-ViệtvàTây-Âu,Thục-Phánhọplạilàmmộtnước,đặttênlàÂu-Lạc–cóýlàdoTây-ÂuvàLạc-Việthọp thành–vàđóngđôởmiềnCổ-loangàynay, tự xưnghiệulàAn-dương-vương,cólẽlàmuốnnhớlạitêncốhươnglàHoa-dương,tênmiềnđấtnướcThụcởTứ-xuyên.

ViệcThục-PhánvàođấtViệtcólẽxảyratrướckhiquânTầnđánhTây-Âu(năm245tr.k.ng.)

Truyềnthuyếtchochúngtabiết rằngAn-dương-vươngxâythànhtheohìnhtrônốc,vàdùngnỏthầncủathầnKim-quichođểgiữnước.Chúngtacóthểsuyđoánrằngsaukhidựngnước,Thục-Phán tấtđãđemvănhóa củaquêhươngmìnhlànướcThụcmàdunhậpchongườiViệt,đãđemchếđộquimôcủanướcThụccũmàđoànkếtcácbộ-lạcngười

Việtthànhmộtnướccótổchứcquimôvữngvàng.Phánđãdậy cho người Việt xây thành bằng đất và dùng cung nỏbằng tre là hai kỹ thuật người Thục vốn sở trường. Có lẽtrong khi quân Tần tiến đánh Tây-Âu, Thục-Phán đã phấnkhởi được lòng dõng cảm của người Việt, và, mộtmặt lợidụng địa thế hiểm trở ở miền Nam Quảng-tây và miềnthượngduBắc-kỳđểlàmthuậtdukíchmộtmặtthìdùngnỏtênbịtđồngmànúptrongrừngbắnra,chonêncầmcựvớiquân Tần được trong 10 nămmà rốt cuộc quân Tần phảithua.Chúngtacóthểđoánrằngtrongcuộckhángchiếnvớiquân Tần, An-dương-vương đã nhóm cho người Âu-Lạc cáimầmmốngcủatinhthầndântộc.

Đối với quân Tần ở xa đến, An-dương-vương có thểthống suất người Việt mà kháng chiến thành công được.Nhưng cách ít lâu, khi Triệu-Đà đã lập nước Nam-Việtmàxưngđế,Đàsẽ lấy cả thế lực củamộtnước rộnghơnvạndậmởsátbiêncảnhđểuyhiếp,An-dương-vươngkhôngthểđịchnổimàphảinhường.ChúngtakhôngbiếtgiữaTriệu-ĐàvớiAn-dương-vươngcócuộc chiến tranhkhông?Cốnhiênchúng ta không thể tin cuộc xung đột chép trong truyềnthuyết,màTư-mãThiênthìchỉchépvắntắtrằngTriệu-Đàđem binh uy hiếp biên thùy và dùng của cải mua chuộckhiếnÂu-Lạcquyphục.SongcómộtđiềuchúngtabiếtrõlàsaukhiÂu-LạcphụcthuộcthìTriệu-ĐàvẫnkhôngđemchếđộphươngBắcmàdùngởđó,ýgiảĐàbiếtdânÂu-LạcvốnkhócaitrịsaikhiếnhơndânNam-Việt.ĐàchỉchiađấtÂu-LạclàmhaiquậnGiao-chỉvàCửu-chân–cólẽquậnGiao-chỉcủa Triệu-Đà gồm cả miền Bắc-kỳ và một phần đất phíaNamtỉnhQuảng-tâynữa;cònquậnCửu-chânlàđấtThanh-hóavàNghệ-an–ởmỗiquậnĐàđặtmộtquanĐiển-sứđể

coiviệcdânvàmộtquanTảtướngđểcoiviệcbinh,còncácnhàquýtộcbảnxứthìvẫnđượcgiữtháiấpmàtrịdânnhưcũ. Tại đất bản bộ của An-dương-vương là đất Tây-vu –trung tâm điểm là Loa-thành – có lẽ Triệu-Đà vẫn để concháuThục-Phánquảnlãnhmàxưngvương–Tây-vu-vương–đượcbiệtđãihơncácnhàquýtộckhác.SựnộithuộcnhàTriệu củanướcÂu-Lạcbấygiờkể ra cũngkhông chặt chịalắm.

*

SaukhiTriệu-Đàchếthơnhaichụcnăm,tằngtôncủaĐà làTriệu-Hưngnốingôi thái-hậu làngườiTrung-quốc, tưthôngvớisứgiảnhàHán,bènmưuđemnướcNam-ViệtnộithuộcTrung-quốc.Nhưngthừa-tướngnướcNam-Việt làLữ-Giaâmkếtvớicácđạithầnđểphảnđối.

NghetinLữ-Giaphảnđối,vuaHánphátmườivạnbinh,chialàmbốnđạođiđánhNam-Việt;cuốinămthứsáuhiệuNguyên-đinh (III tr.K.ng), PhụcBa tướngquân là Lỗ-Bác-Đức và Lâu-thuyền tướng quân là Dương-Bộc chiếm đượcPhiên-ngung, Lữ-GiavàvuaNam-Việt làTriệu-Hưng (Kiến-Đức)đềubịbắt.BấygiờThương-ngô-vươnglàphụ-dungcủaNam-Việtcùngcáchuyệnlệnhkhácđềuxinhàng.

Tây-vu-vương ở đất Âu-Lạc cũ, cũng là phụ dung củaNam-Việt, toan thừa cơ Nam-Việt suy vongmà quật khởi,nhưngbịngayHoàng-ĐồnglàTảtướngcủanhàTriệuđặtởquậnGiao-chỉ giết được. Các lạc tướng khác ở Âu-Lạc đềuphảiđầuhàng,tuyquânHánchưavàocõi.HaiquanĐiểnsứGiao-chỉ vàCửu-chân thì nghe lời dụ của quanGiámquậnQuế-lâmlàCư-ÔngcũngđếndinhLộ-Bác-ĐứcđầuhàngvànộpsổđinhcủahơnbốnmươivạndânÂu-Lạc.Thếlànước

Nam-ViệtcùngvớinướcphụdungcủaNam-ViệtlàÂu-LạccũđềubịgồmvàobảnđồnhàHántựđó.

NhàHánchiađấtÂu-LạccũlàmbaquậnGiao-chỉ,Cửu-chânvàNhật-nam.

Giao-chỉ.–TheosáchHànthưđịalýchíthìquậnGiao-chỉ gồm92.440 nhà, 746.217 người, có 10 huyện là Liên-lâu, An-đinh, Câu-lậu, Mê-linh, Khú-lương, Bắc-đái, Kê-từ,Tây-vu, Long-biên vàChâu-diên,mỗi huyệnấy làmỗi tháiấpcủaquýtộccũ.Xétvịtrícủamỗihuyệnấy,chúngtathấyrằngđạikháiđịabàncủaquậnGiao-chỉbấygiờlàvùngcáctỉnh hạ du và trung du Bắc-kỳ, ở lưu vực sông Nhị-hà vàsông Thái-bình. Theo sự suy cứu của chúng tôi thì trị sởquậnGiao-chỉbuổiđầulàthànhMê-linh–naylàlàngHạ-LôitỉnhPhúc-yên–tứclànơimàsửcũgọilàPhong-châu,trung

tâmđiểmcủacácLạc-vươngxưa10.QuậnGiao-chỉcủanhà

Hán có lẽ chỉ ở trong vùng Lạc-Việt của nước Âu-Lạc, cònvùngTây-ÂucólẽnhàHántáchramàthápvàoquậnUất-lâmởmiềnQuảng-tây.

Cửu-chân. – Quận Cửu-chân, theo Hán-thư thì gồm35.743 nhà, 166.013 người, có 7 huyện là Tư-phố, Cư-phong, Đố-lung, Dư-phát, Hàm hoan, Võ-thiết (sửa là Vô-công),đạikhái tươngđươngvớimiềnThanh-hóa– lưuvựcsôngMãvàsôngChu–vàmiềnNghệ-tĩnh.Trị-sởCửu-chântheochúng tôi suyđoán làTư-phố tức lànơi– làngĐông-sơngầnHàm-rồng–màcáchđâyhaimươinămviệnViễn-Đôngbác-cổđãphátquậtđượcditíchvềthờiđạiđồđồng.QuậnnàycũngthuộcvềđịabàncủangườiLạc-Việt.

Nhật-nam.–Nhà Hán lại đặt thêm một quận Nhật-namởphíanamCửu-chân,đạikhái tươngđươngvớimiền

đất từphíanamđèoNgangđếnmiềnnamđèoHải-vân, làmiền trung phần của xứ Trung-kỳ. Theo sáchHán-thư thìquận này gồm 15.460 nhà, 69.485 người, có 5 huyện làChu-ngô,Tỳ-cảnh,Lô-dung,Tây-quyểnvàTượng-lâm.TheochúngtôisuyđoánthìbuổiđầunhàHánđặttrị-sởNhật-namởTây-quyển,tạinơimàngườiChiêm-thànhsaunàysẽđặtthànhKhu-túcđểgiữbiêngiớicủahọởphíaBắc,tứcởlàngCao-lao-hạ, huyện Bố-trạch, gần cửa sông Gianh tỉnh

Quảng-bình11.Cưdânởquậnấyđại khái là cácbộ-lạcvề

giốngAnh-đô-nê,rảiráctrongrừngrậmvàtrênbờsôngbờbiển – di duệ các bộ lạc ấy hiện nay là ngườiMọi. NhưngtrênbờsôngGianhvàsôngNhật-lệđãcóítnhiềungườiLạcViệtởrồi,chứngcứlànhữngđồđồngđàođượcởđógiốnghệtnhữngđồđồngđàođượcởĐông-sơn.

NhàHánhọpbaquậnGiao-chỉ,Cửu-chânvàNhật-namvàovớisáuquận:Nam-hải,Thương-ngô,Uất-lâm,Hợp-phố,Đạm-nhĩ,Châu-nhaiđặtởđịabàncủanướcNam-ViệtcũlàmGiao-chỉ-bộ, cũng gọi là Giao-châu. Có lẽ trị-sở của Giao-châubuổiđầulàMê-linhcùngmộtnơivớiquận-trịGiao-chỉ.

TronghaiquậnGiao-chỉvàCửu-chân,nhàHánvẫngiữhai quanĐiển-sứ củanhàTriệu cho làmThái-thúđể trôngnomcáclạc-tướngmàviệctrịdânthìvẫnđểcholạc-tướngnhư cũ ; ý nhàHán cũngmuốn bắt chước chính sách nhuviễncủanhàTriệu,chưamuốnđụngchạmgìđếnnộibộtổchứccủangườiLạc-Việt,(ởquậnNhật-nam,có lẽnhàHáncũngđặtmộtquanThái-thúđểcầmchừng,chứdânbảnxứvẫnđượctựdonhưtrước).Cáclạc-tướngchỉphảimỗinămnộpthuếcốngchoThái-thú,còn lạc-dânthìcũngnhưxưa,vẫn làm ruộng (có lẽ như kiểu dân Mường làm ruộng choQuan-langngàynay, theomột chế-độ tương tựvới chế-độ

nôngnôởÂu-châu)chocác lạc-tướngvàđong lúachohọ.NhưngmỗikhiquanTháithúcầndânphuđểxâythành,đắpđường,dựngnhàcửalâuđài,thìcólẽcáclạc-tướngphảiđốcsuất lạc-dân đi làm lực dịch. Nhưng đại khái buổi đầu thìchứcvụcủaquanTháithúchỉlàthuthuếcốngvàkiểmsátqua loanhữnghànhvicủacác lạc tướngvẫnhoàntoàntựchủtrongtháiấpcủamình.BêncạnhquanTháithúthìnhàHánđặtthêmquanĐô-úycầmítnhiềuquânđồntrúđểgiữgìntrậttự.ChúngtacóthểnóirằngtrongsuốtđờiTiềnHán,chính trị nhàHánđối với dân Lạc-Việt trong các quậnmớimởlàGiao-chỉvàCửu-chân,rấtlàthảlỏng.

VI.VĂNHOÁLẠCVIỆT

ChúngtôiđãđoánrằngngườiLạc-ViệtđếnởmiềnBắcViệt-Nam là tựmiền diên hải Phúc-kiến di cư đến. NhưngtrướckhihọđếnthìởtrungchâusôngNhịvàsôngMãđãcóngườiởchưa?Nhữngcuộckhaiquậttiền-sử-họcchưachochúngtađủtàiliệuđểtrảlờichắcchắncâuhỏiấy.Ngườitachỉmớibiết rằng tạinhữngmiền lènđáởmép trungchâuBắc-kỳ(PhốBình-giavàlàngCườmởBắcsơn,Hòa-bình,chợGành)vàởmiềnbắcTrung-kỳ (Đa-bútởThanh-hóa,Cầu-giátởNghệ-an),chođếncảmiềnMinh-cầmởQuảng-bình,ngàyxưavốncómộtgiốngngườiAnh-đô-nêở;vănhóacủahọlàvănhóađồđámới.NhàbáchọcL.FinotchorằnggiốngngườiAnh-đô-nêấydobánđảoẤn-độdicưđếnbánđảoẤn-độ-chi-na;nhàbác-họcSylvainLévythìchorằngkỹ-thuậtđồđátraumàngàynaytathấyditíchởsuốtcảẤn-độ-chi-nalàdongườiAnh-đô-nêtựngoàiđemtới.Vớinhữngđốngvỏsòvỏđiệpngười ta tìmthấyởnhiềunơicódi tíchsinhhoạtcủangườiAnh-đô-nê,chúngtacóthểđoánrằngbuổiđầu,nhữngngườiAnh-đô-nêấy làmnghềchài lướiởmiềnbờsôngbờbiển,nghĩalàhọởcảmiềntrungchâuxứBắc-kỳvàphíabắcTrung-kỳ,chứkhôngphảichỉởmiềnđồinúiởméptrung-châumàthôi.

NgườiLạc-ViệtkhiđếnđóhẳnlàtiếpxúcvớingươiAnh-đô-nê ấy. Sự gặp gỡ ấy có gây nên những cuộc xung độtkịch liệt không ? Điều ấy chúng ta chưa biết được. Songchúngtanênnhậnxétđiềunày:NgườiLạc-Việtmàchúngtôi đoán cũng làmột giống Anh-đô-nê làm nghề chài lưới,tiếpxúcvớinhữngngườithổtrướcởmiềnBắcViệt-Namcó

lẽlàtiếpxúcvớingườiđồngchủngcóphươngthứcsinhhoạttương tự. Có lẽmột phần dân thổ trước dần dần bị ngườiLạc-Việtđồnghóadễdàng,cònmộtphầnthìbịdồn lùivềmiền đồi núi, tức là những ngườimà các nhà địa-chất-họcpháthiệnđượcnhữnghàicốtvàdivậtnhưchúngtađãbiết.VậychúngtacóthểứcđoánrằngngườiLạc-ViệttrongnướcÂu-LạccủaAn-dương-vươnglàngườiLạc-ViệtởPhúc-kiếndicưđếnphagiốngtrongmộtphầnnàovớingườiAnh-đô-nêlà dân đã chiếm cứ địa bàn ấy từ xưa. Người Lạc-Việt ởPhúc-kiếnlàngườiViệt-tộc,đãtiếpxúcvớingườiHán-tộcvềgiốngMông-gô-lích từ lâu, tất nhiên đã có pha lộn yếu tốMông-gô-lích cho nên chúng ta có thể nói rằng người Lạc-Việt ở Âu-Lạc đã là một giống người tạp chủng, gồm rấtnhiềuyếutốAnh-đô-nêvàmộtchútítyếutốMông-gô-lích.Có lẽcáiđầu lâugồmcảtínhchấtAnh-đô-nêvàMông-gô-líchmànữ-sĩColanitìmđượctrongmộtcáihầmmộởLàngCườm(Bắc-sơn)làcủamộtngườiLạc-ViệtnàolạclõngvàotrongđámngườiAnh-đô-nêmàhọđãdồnlùilênmiềnrừngnúi.

*

NgườiLạc-ViệtkhimớiđếnmiềnbắcViệt-Nam,hẳn làhọ vẫn làmnghề chài lưới nhưởmiềndiênhải Phúc kiến.Nhưng có lẽ sau khi họ đã đồng hóa người Anh-đô-nêmàlàmchủnhânôngởmiềntrung-châusôngNhịvàsôngMãrồithì,trừnhữngnhómởbờbiểnbờsông,phầnnhiềudânLạc-Việt đã theo sinh hoạt định cưmà lấy canh nông làmnghề chính. SáchQuảng-châu-kýchép rằng đấtGiao-chỉ –tứclàđấtLạc-ViệtởtrungchâuBắckỳ–córuộnggọilàlạcđiền,theonướcthủytriềulênxuốngmàlàm.Nhưngdâncưởmiềnđấtcaotrênnúithìcó lẽ làmrẫynhưngườiMường

ngườiMọingàynay,vàngoàiviệctrồngtrọthọcũngcònlấysựsănbắnlàmnghềtrọngyếu.

Tạimiềntrung-châuBắc-kỳngườitađãtìmđượcítcáilưỡicàyhaylưỡicuốcbằngđồng.TheosáchHậu-Hán-thưthìđếnkhiđấtLạc-ViệtnộithuộcnhàHánmàdântộcLạc-ViệtởCửu-chânvẫncònchưabiếtcáchcầybừabằngtrâubò.VềđồdùngthìởlưuvựcsôngNhị,lưuvựcsôngĐáyvànhấtlàởĐông-sơntrênbờsôngMã,ngườitađãtìmđượcđồđá,đồgốmvàđồđồnglàditíchcủangườiLạc-Việt.Nhữngđồđáđàođượccácnhàkhảo-cổ-họccholàđồcủathờiđạiđồđámới còn sót lại chỉ dùng làm vật tế tựmà thôi. Chúng tachưacóthểbiếtrõđólàdivậtcủangườiAnh-đô-nêlưulạitrongxãhộiLạc-Việt,hay làđồdùngcủachínhngườiLạc-ViệtởbuổihọmớidicưđếnmiềnBắcViệt-Nam.

Trongcácđồấycónhữngcái cuốcbằngđá rấtnhỏ–ÔngPajotđàođượcởThanh-hóa–ngườitacholànhữngđồ

thờtiêubiểuchonhữngcuốcbằnggỗcứngcủangườixưa12.

Đồ gốmđào được ởĐông-sơn toàn là đồ thuộc về hậu kỳcủathờiđạiđồđámới,màhìnhthứcvàkỹthuậtthìtươngtựvớinhữngđồđàođượcởChiết-giang.KỹthuậtnàycólẽlàdongườiLạc-Việtđemđếnchứkhôngphải là củangườiAnh-đô-nêthổtrướccómộtkỹthuậtđồgốmthôsơhơn.Đồđồngthìphầnnhiềulàbinhkhí:búa,rìu,mũithương,mũimác, mũi tên, dao găm, cùng là thứ lưỡi qua giống hệtnhững thứ tìm thấy ởmiềnGiang-Hoài và Chiết-giang củangười Việt tộc. Nhà khảo cổ học Geldera cho rằng theonhữngđồđồngtìmđượcởmiềnNamTrung-hoavàmiềnBắcViệt-Namthìnghệthuậtmàngườigọi lànghệthuậtĐông-sơn làkếtquảcủaảnhhưởngnghệthuậtđồđồngcủaTâyphương, nghệ thuật ấy trải quamiềnTrung-Á, quaTây-bộ

tỉnhTứ-xuyênvàtỉnhVân-namrồixuốngBắc-kỳ,trongkhimột nhánh khác của nó lẩn vào miền Nam Trung-hoa rồiphối hợp với nghệ thuật thổ trước mà sinh ra nghệ thuậtChiến-quốcởmiềnGiangHoài.NhàkhảocổhọcGoloubew–L.Finotcũngtheoýkiếnấy–thì lạichorằng:kỹ-thuậtđồđồngởĐông-sơnlàdokỹthuậtđồđấtcủangườiAnh-đô-nêthổtrướcchịuảnhhưởngcủanghềđúcđồngdongườiHán-tộc dạy chohọ sau khi ho bị quânnhàTần chinhphục.Ởđâychúngtôikhôngthểbiệnbáchaithuyếtấy,vìchúngtasẽphảiđivàonhữngchi tiếtphứctạprườmrà;chúngtôichỉxinnóirằngcácnhàkhảo-cổ-họcTây-phươngmỗingườichỉ đứng trong phạm vi nghiên cứu chuyênmôn củamìnhmàkhôngchịukhótìmđếnnhữngtài liệuchắcchắnvềsửhọc–họchỉbằngvàonhữngthuyếtlưuhành–nênýkiếnmỗi người đều có tính chất thiên lệch. Theo chúng tôi suycứu thì kỹ-thuật đồ đồng, ngườiNgôViệt đã biết đếnmộttrìnhđộrấtcao,màmiềnNgôViệtchínhlàtổquốccủacáinghệ-thuậtđồđồngmàảnhhưởngvớiphươngBắcđãsinhra nghệ-thuật Chiến-quốc, ảnh hưởng với phương Nam đãsinhranghệthuậtĐông-sơn.CólẽtrongthờiđạiNgô-Việt,ngườiLạc-ViệtởmiềnPhúc-kiếnđãbiếtkỹthuậtđồđồngấyrồi;đếnsaukhinướcViệtbịdiệt,cólẽngườiLạc-ViệtlạidicưđếnmiềnlưuvựcsôngNhịvàsôngMãđãlàmmôigiớiđểdunhậpkỹ-thuậtđồđồngcótiếngcủangườiViệtvàomiềnNam. Về phương diện kỹ-thuật thì hiện trạng của khảo cổhọcchưachochúngtathấyrõchỗgiốngnhaucủađồđồngởĐông-sơnvàđồđồngởChiếtgiang,nhưngvềphươngdiệnnghệthuậtthìngườitathấymối liên lạcmậtthiếtgiữahainghệ thuật đồ đồng ấy. Song từ khi truyền đếnmiền BắcViệt-Nam thì kỹ-thuật đồ đồng có lẽ đã chịu ít nhiều ảnh

hưởngcủavănhóangườiAnh-đô-nêthuởtrước,vànhờđượcđiềukiệnsinhhoạtdễdàngcủangườiLạc-Việtởmộtnơiphìnhiêuphongphúmàphátđạtđếnmộttrìnhđộrấtcao.Sảnphẩmđặcbiệtnhấtcủakỹ-thuậtđồđồngấy làtrốngđồnglớnmàcáitrốngNgọc-lưhiệntàngtrữởviệnQuốc-giabảo-tàngởHà-nội làđạibiểu.TrốngđồngmàsaunàyMã-Việnlấy ở đất Lạc-Việt để đem về Trung-quốc đúc tượng ngựađồng chinh là thứ trống ấy. Sách Lâm-ấp-ký(dẫn ở Thủy-kinh-chu) lại chép rằng người Lạc-Việt còn đúc cả thuyềnbằngđồng.

XétnhữngđồđồngtìmđượcởĐông-sơnngườitathấycómộthìnhngườiđểtócbốiởsaugáycóbịtmộtcáikhănnganghaimốibuộcvớinhauvàxõaxuốnglưng.Ởmỗitaicóđeomộtcáivànhlớn.Tuồngnhưcómộtcáigiâylưng,ởsaulưngcómộtcáituabỏthòngxuống.Lạicómộtcáihìnhngườikhác,mỗitaiđeomộtcáivòngtaicũngđeovànhlớn;phần thândướimangmột cái váy như kiểu váyngườiMọingàynay;ởphíatrướcváycóthêmmộtmiếngláphủ.Tócthìmộtnửabốingượcởđỉnhđầu,mộtnửachócthànhbímbỏ thòngxuống lưng;bối tóccóbịtmộtcáikhăn: inhệtnhưkiểutócvàkiểukhăncủangườiDayakngàynay.Xemhìnhhai người ấy, chúng ta có thể phỏngđoánđược phụcsứccủangườiLạc-Việt làthếnào.Theo lờisớcủaTiết-Tônlàm quan lại Giao-châu ở đời Tam-quốc (Tam-quốc chí,q.53), thì khi người Giao-chỉ mới thuộc nhà Hán – tức làngườiLạc-Việt–họbốitócvàđichânkhông.

NgườiLạc-Việtcũngcótụcxămmìnhvàcũngtinrằngmình là con cháu giao long (truyền thuyết con Rồng cháu

Tiên)màhọgọilàLạc-Long-quân13,nhưngđóchỉlàditích

củachế-độtô-temxưacònlạichứhọkhôngtheochế-độtô-

temnữa.Đếnthờiđạiđồđồng,cáitínngưỡngđốivớichimLạchẳncũngđãphailạthếtmàchỉcònlàmộtkýứctrongtụctruyềnthôi.

VềtínngưỡngthìhẳnngườiLạc-ViệtcũngthờquỷthầnvàcũngchônngườichếttheonghithứcnhưngườinướcViệtbỏđồminhkhíbằngđávàbằngđồngvàoquantàimàchôn.–Hẳnhọcũngchuộngphươngthuật.SáchViệtsửlượcchéprằng«ỞthờiTrang-vươngnhàChu,tạiquậnGia-ninh–tứclàhuyệnMê-linhđờiHán–cóngười lạđếnlấyảothuậtđểphụccácbộ-lạc,tựxưnglàHùng-vương».CâusáchấytấtcóquanhệđếnsựdithựcđếnmiềnBắc-kỳcủangườiLạc-Việt, và có thể cho chúng ta biết rằng xưa đã có truyềnthuyếtrằngtù-trưởngngườiLạc-Việtlàgiỏiphápthuật.

Nhàchi-nahọcngườiPháp,H.Maspero,chorằngngườiLạc-Việt–ônggọilàngườiVăn-Lang–«cũngnhưcácdântộcbánkhaiởmiềnĐông-NamchâuÁ;hẳncótôngiáocótínhchấtnôngnghiệp.Mỗinămcómộthộimùaxuâncũngnhưhiệnnayởcácbộ-lạcTháimiềnthượngducòncó…màở miền trung châu thỉnh thoảng người ta cũng còn nhậnđượcdấutíchphưởngphất.Hộiấy,vớitínhchấtphóngtúngvàlẫnlộntraigái,cóýnghĩaghidấumùaxuânvàmởđầucôngviệcđồngáng.Traigáidùngtrầucaulàmmôigiớiđểcầuhôn».Cólẽtrongnhữngcuộchộihètếlễấy,họdùngnhữngnhạckhí,nhưcáitrốngđồngvàcáikènbằngốngnứa(nhưkèncủangườiMường,ngườiMọi,ngườiLào)vàcáisinhbằnggỗ.Giữanhững tiếngnhạcồnào thì con trai congáicùng nhau múa hát. Hai nhà khảo cổ học Geldern vàGoloubewđềunhận thấy khắc trong trống đồng của ngườiLạc-Việt những hình tượng có quan hệ với những lễ nghi

tươngtựvớilễnghicủangườiMườngngàynay.14

Vềchế-độxãhộithìcólẽkhingườiLạc-Việtmớiđếnhọcòn theo chế độ thị-tộc cũng như những người Thổ trướcAnh-đô-nê. Dần dần, với sự phát triển của nông nghiệptrong xã hội thị-tộc đã xuất hiện gia tộc phụ hệ, song ởnhữngmiềnhẻolánhvàrừngnúithìchế-độthị-tộcvẫncònđậmđàchonênsách(HậuHánthưq.116)mớichéprằng:«ngườiGiao-chỉkhôngphânbiệttrưởngấu…ngườiLạc-Việtkhôngbiếtlễgiáthú,chỉtheođàmhiếumàkhôngbiếttìnhchacon,khôngbiếtđạovợchồng,nghĩalàkhôngcótổchứcgia-tộc theo chế độ phụ hệ, chế-độ tôn-pháp như ngườiTrungquốc».TheolờisớcủaTiết-TônởđờiTam-quốc(Tamquốc chí q.53) thì « khi mới thuộc Hán, người Giao-chỉ ởhuyện Mê-linh và người Cửu-chân ở huyện Đô-lung – tứcngườiLạc-Việt–hễanhchếtthìemlấychịdâu,đólàditíchcủachếđộthịtộcmẫuhệ.Song,nếudi-tíchcủachế-độthịtộccòntồntạiởđôinơithìcólẽởnhữngmiềntrungchâutrìnhđộtổchứcxãhộicủangườiLạc-Việtđãvượtkhỏitrạngtháimẫuhệmàđếnphụhệrồi,tuylàchưađếntrìnhđộtônphápnhưngườiHántộc».

Vềtổ-chứcchínhtrịthìcólẽcácthị-tộcLạc-Việtchỉhọplại thành bộ lạc ở dưới quyềnmột vị tù-trưởng. Khi ngườiLạc-ViệtđếnmiềnBắcViệt-Nam,cólẽchủquyềncủabộ-lạcđã bắt đầu có khuynh hướng tập trungmà rốt cuộc thànhmột thứ chế-độ phong kiến sơ sài : các bộ-lạc thì ở dướiquyền tù-trưởng gọi là lạc-tướng, các lạc-tướng thì phụctòng ítnhiềumộtvị tù-trưởngcó thế lựchơnhếtcảgọi là

lạc-hầu hay lạc-vương15 – lạc-hầu và lạc-vương, theo ý

chúngtôichỉ làmột–Có lẽcácthị-tộcbấygiờđãđịnhcưmà thành những thôn ấp đầu tiên, ở dưới quyềnmột gia-trưởng gọi là bồ chính. Chế-độ phong-kiến ấy có lẽ còn di

tíchởchế-độphong-kiếncủangườiMườngngàynay.

ĐếnthờikỳnướcÂu-Lạc,cólẽThục-phánđãđemchế-độquymôcủanướcThụcởmiềnTứ-XuyêndunhậpvàoxãhộiLạc-Việtmàchohọbắtđầucómộttổ-chứcquốc-giatậptrunghơn,nhưngchế-độphongkiếnvớicáclạc-tướngởđầubộlạcvàcácbồ-chínhởđầuthônấpthìvẫnnhưcũ.

VII.SỰPHÔITHAICỦADÂNTỘCVIỆT-NAM

Chúng tađãbiết rằng trong thờiTây-Hán– trong119năm–chínhsáchnhàHánđốivớidânLạc-Việtlàchínhsáchthảlỏng.NhưngsaukhiVương-Mãngsoánvị,sangđờiHántrunghưng thì chính sáchnhàHánđối với các châuquận,riêng về các châu quận mới mở ở xa, có chiều thay đổi.Trước kia, quan Thứ-sử trông nom các châu cứ tháng támbắtđầutuầnhànhrồiđếnđầunămsautrởvềkinhđôkhôngởnhấtđịnhtạichâutrị.ĐếnđờiTrunghưngthìđặtlệkê-lạicác quan Thứ-sử không phải tự mình về kinh đô tâu việcnữa,từđóhọphảiởluôntạitrịsở,dẫucótangchamẹcũngkhôngđượcbỏchức.SựthayđổiấytỏrằngnhàHánmuốncácquanThứ-sửởluôntrongchâuquậnđểbiếtrõmọiviệcvà dễ kiểm soát các quan Thái-thú, tức làmuốn thắt chặtchính-sáchđốivớicácquậnvậy.

Ởchâutrị,xungquanhquanThứ-sửcócáclại-viêngiúpviệcgọilàtòng-sự-sử;ởquận-trịdướiquanThái-thúthìcómột viên Quận-thừa để thay mặt Thái-thú khi mắc việc :xungquanhTháithúthìcócácduyên-sửchiaracáctàomàlàm việc, ví như công-tào-sử thì trông nom việc lựa chọnngườicócông lao;mỗi tào lạicócácthưtá làmviệcgiấymá.CácquanlạibựctrêngiúpviệcThứ-sửvàThái-thúcólẽđều là người Trung-quốc nhưng ở những bực duyên-sử vàthư-tá thì dùng cả người Trung-quốc và người bản xứ biếtchữ.

Tại cácquận thìnhàĐông-HánbuổiđầuvẫngiữchứcĐô-úy,cóĐô-úy-thừagiúpviệc,đểcầmbinhđồntrú.Binh

línhấymộtphầnlàngườiTrung-quốc,mộtphầnlàdânbảnxứmớimộ.

Đồngthờivớisựthắtchặtchínhsáchcai-trịấyởquậnGiao chỉ và Cửu-chân, chúng ta thấy nhà Đông-Hán dùngnhữngquanThái-thúrấtdụngtâmvềviệcdunhậpvănhóaTrung-quốc cho dân bản xứ, nhất là Tích-Quang, Thái-thúquậnGiao-chỉvàNhâm-Diên,Thái-thúquậnCửu-chânởđầuđờiHántrunghưng.TrướckiacácquanThái-thúvốnkhôngđụng chạm gì đến việc nội bộ của người Lạc-Việt,mà cácquanĐô-úythìchỉlogiữtrậttựthôi.Tích-QuanglàvịThái-thúđầutiêncócáidãtâmđồnghóadânbảnxứtheoTrung-quốc.Người vốn đã bắt đầu làm công việc ấy ngay từ đờiVương-Mãng. Có lẽ bấy giờ Tích-Quang thấy cuộc loạn ởTrung-quốc,khôngtheoVương-Mãngmàcóýmuốntổ-chứcbảnquận thànhmộtnướcnhỏđể làmchủ tronggiangsơncủamìnhchăng.LạinhâncónhiềungườitôitrungcủanhàHánkhôngthầnphụcMãngtrốnsangGiao-chỉ,Tích-Quangdungnạphếtvànhờhọgiúpsứctrongviệckhaihóanhândân. Sử chép rằng Tích-Quang dạy cho nhân dânGiao-chỉcàycấy,biếtđộimũđidày,đặtphépmốiláichohọbiếthônthú,lạilậpcáchọchiệu,lấylễnghĩamàdạydân(Hậu-Hán-thư,q.116).SangđờiTrung-hưng,vuaQuangVũdùngluônTích-Quang làngười trưởng lạicó tưcáchrất thíchhợpvớichínhsáchcaitrịmớicủanhàĐông-Hán.

Sau Tích-Quang, Nhâm-Diên làm Thái-thú Cửu-châncũnghếtsứckhaihóachodânbảnxứ.SửchéprằngNhâm-Diêndạychodâncầyruộngbằngtrâubò,dùngđiềnkhí,vàkhai khẩn đất hoang, cùng là dạy cho dân biết lễ giá thú,khiến các trưởng lại phảigiúp tiền chonhữngngươinghèođểhọkếthônđược(Hậu-Hán-thư,q.106.)

Đốivớisựkhai-hóacảicáchcủacácquanThái-thúấy,hạngquýtộcphongkiếnbảnxứ(cáclạc-tướngvàbố-chính)tấtcũnghoannghênhnhiềuđiều,vínhưphépcanhtác,sựhọchành,nhưnghẳncũngcónhiềuđiềukhiếnhọbấtbình,vínhưviệcbắtbẻtínhtựdophóngtúngcủahọtheolễgiáomới,bắtbỏhọnhữngphong-tụccốhữumàtheophongtụcTrung-hoa.

Vảchăng,mấynămnaytừkhinhàHántrunghưng,họlạithấychínhsáchcácquanTháithúđốivớihọcóbềthắtbuộchơntrước,–chínhsáchthắtbuộcấyđếnđờiTô-ĐịnhthayTích-QuanglàmThái-thúGiao-chỉthìlêntớicựcđiểm–nênhọlạithêmbấtbình.Hơnnữa,xungquanhdinhThứ-sửvà dinh Thái-thú, bấy giờ đều ở Liên-lâu trong quậnGiao-chỉ),sốthuộclạingườibảnxứmộtngàymộtđông,màđồngthời,sốquânđiền trúởLiên-lâu từnămKiến-vũthứ6 tứcnăm39sauK.ng,tuybổchứcĐô-úynhưngquânđồntrúlạigiao choThái thúgiữ,ngoàimột số ít làngười Trung-hoa,cònlàngườibảnxứcả.Haihạngngườithuộclạivàđồnbinhấyđã thoát lyhẳnquyềnuycủacác tù-trưởngphongkiếnmàtheoquanlạiTrung-hoa,đólạilàmộtcớlớnkhiếnhạngquýtộcbản-xứbấtbìnhnữa.

Nhưng khi Tích-Quang và Nhâm-Diêm còn ở quận thìchínhsáchkhônkhéocónhiềuânhuệcủahọkhiếnnhữngmốibấtbìnhấykhôngcócơhộimàbộcphát.KịpđếnkhiNhâm-DiênđổiđiquậnkhácvàTô-ĐịnhđếnthếTíchQuangthìmốioángiậncủacácnhàquí tộcbảnsứ lại tăng lênvìnhữngthủđoạnthamtànbạongượccủacácquanThái-thúmớivàchỉchờcócơhộilànổra.ĐóchínhlànguyênnhânchủyếucủacuộckhởinghĩacủaTrưngTrắc.

TrongcácnhàquítộcLạc-Việtthìnhàlạc-tướngMêlinhlàdanhvọngnhấtvìlàgiòngdõicủalạc-vươngxưa.Congáilạc-tướnglàTrưng-Trắclại làngườirấthàohiệpdũngcảm,chonênquanlạinhàHánđểýlắm.Conlạc-tướngChâu-diênlà Thi-Sách là chồng Trưng-Trắc, tất cũng không phải làngười tầmthường,chonêncũngbịquan lạinhàHánkiềmchế.SaukhiTô-Địnhtựuchức,hẳnngườiđãdòbiếtđượcsựtìnhbấtbìnhcủacácnhàquí-tộcbảnsứvàbiết rằnggiữahainhàquítộcởMê-linhvàChâu-diêncáiquanhệhônnhânlại làm cho thanh thế của họ thêm to. Tô-Định ngờ rằngngoàiquanhệhônnhânlạicòncócuộcđồngminhvềchínhtrị nữa. Lập tức Tô-Định liệu cách đối phó, bèn toan dùngpháp luật để bắt giam Thi-Sách và Trưng-Trắc. Trước tìnhthế bức xúc ấy, Trưng-Trắc bèn cùng chồng và em gái làTrưng-Nhịhiệutriệucácđồngchítronghàngquí-tộcbảnxứđểdấynghĩa.Cácnhàquí-tộcđãsẵnmốibấtbìnhchấtchứanênhọđềuhưởngứngmộtloạt.CáimốibấtbìnhcủaTrưng-TrắcbịTô-Địnhápbứcvàmưugiếtmấtchồngchỉlàmồilửađểđốtđốngrơmchấtsẵn,đốngrơmấytứclàmốibấtbìnhchung củagiai cấpquí-tộcbảnxứđối với chính sáchđồnghóavànhữngthủđoạnthamtàncủaquanlạinhàHán.Cuộckhởi nghĩa thành công mau chóng dễ dàng lại nhờ ở tinhthầnđoànkếtcủacácquí-tộc,màtinhthầnđoàn-kếtấylàdomộtcuộcđàoluyệnngấmngầmtrảigầnbathếkỷnay,bắt đầu từ cuộc thống nhất Lạc-Việt của An-dương-vương,trải qua cuộc kháng chiếnmười nămvới quân nhà Tần vànonhaitrămnămsinhhoạtkhátự-dodướisựướcthúclỏnglẻo của nhà Triệu và nhà Tây-Hán, đã kết tinh thành cáimanh nha của tinh thần dân tộc vậy. Chúng ta có thể nóirằng cuộc khởi nghĩa của Trưng-Trắc, về chính-trị là tiêu

biểuchosựphảnđộngcủatinhthầndântộcmớimanhnhađốivớisựứcchếcủangoại-tộc,màvềvăn-hóalàtiêubiểuchosựphảnđộngcủacáivănhóacốhữuđốivớicáivăn-hóangoạilai.

Trongphạmviquyểnsáchnhỏnày,chúngtôikhôngthểthuật rõnhững chi tiết của cuộckhởi nghĩa ấy. Tôi chỉ xinnhắcquarằngtheosửTrung-hoachépthìtấtcảdânManLáicácquậnCửu-chân,Nhựt-namvàHợp-phốđềuhưởngứngvớiTrưng-TrắcởquậnGiao-chỉ,thếnghĩalàcuộckhởinghĩalôicuốnhếtdânbảnxứ,phầnchủyếulàdânLạc-ViệtởcácquậnđạikháigồmtrongđịabàncủanướcÂu-Lạccũ.Trưng-Trắc thắng lợi và xưng vương được hai năm. Đầu năm 42(sauK.ng.) nhàHán sai viên lão-tướngMã-Việnđemquânphản công Trưng-Trắc. Ở đây chúng tôi cũng không thểthuậtkỹcàngchitiếtcủacuộcphản-côngcủaMã-Viện,chỉxinnhắcvắntắtrằngMã-ViệntiếnbinhtớiLãng-bạc(tứclàmiền làng Yên phú, tỉnh Bắc-ninh), rồi thẳng tới Tây-vu(miềnCổ-loa),thìbịquânTrưng-Trắckhángchiếnkịchliệt.Nhưng giữa năm 43 thì Trưng-Trắc phải chạy về Cấm-khê(đấtphủVĩnh-tường,tỉnhVĩnh-yên),vàrốtcuộchaichịemphảitựtrầmởcửaHải-giang.SaukhibìnhđịnhđượcquậnGiao-chỉ,Mã-Viện tiếnquânvàoCửu-chânđểđuổi theodưchủngcủahaibàTrưngdoĐô-Dươngcầmđầuvàbìnhđịnhluôn quận ấy. Thế là cuộc khởi nghĩa của dân Lạc-Việt chỉduytrìđượchainămmàrốtcuộcphảithấtbại.

Chúng ta có thể hiểu cuộc thất bại ấy là do nhữngnguyênnhânchínhsaunày:Một là tinh-thầndân tộcmớimanhnha,tuybuổiđầucóthểthắngđượcsựápbứccủacácquanlạiTrung-hoacôthế,màcuốicùng,trướcsựtấncônghùng hậu của quân đội củaMã-Viện thì không cầm cự nổi

màphảithua;hailàcáivănhóacốhữucủangườiLạc-Việtbấygiờcònchứanhiềuyếutốsơkhaivàbảothủ,khôngđủsức chống lại được văn hóa Trung-hoa đương đầy sinh khítiếnthủ,chonênrốtcuộcphảithấtbại.

Mã-Viện làđạibiểucho lực lượngngoạixâm,màđồngthời lại đại biểu cho văn hóamới, sẽmặc sức tung hoànhbiếnđổidiệnmụccácxãhộiLạc-Việt.Sửchéprằng:«Việnđi qua chỗ nào là đặt quận huyện, xây thành quách, đàosông tưới ruộng…Lại tâuhơnmười việc về luật ngườiViệtkhácvớiluậtngườiHánvàthihànhphápchếcũ(củangườiHán) đối với người Việt để ước thúc họ » (Hậu hán thư,q.54). Câu sách ấy cho chúng ta biết rằng Mã Viện nhậnthấychínhsáchrộngrãiđốivớichếđộphongkiếnởđấtViệtrấtnguyhiểmchosựthốngtrịcủanhàHán,nênxinbỏchế-độphongkiếnmàđặtchếđộquậnhuyệnđểgiaochoquanlại Trung-hoa trực tiếp trị dân. Những bộ-lạc của các lạc-tướngxưa,bấygiờđổithànhhuyệnởdướiquyềncaitrịcủaquan huyện-lệnh, đại để là người ngoại quốc. Hạt nào lớnquáMã-Việnlạichianhỏrachoquantướnglạicóthểtrôngnommậtthiếtđược.Vềphươngdiệnkinh-tếvàxã-hội,đạikhái Mã-Viện cùng đem những phương thức của ngườiTrung-hoamàbắtngườiLạc-Việtphảitheo.

*

Chúng tacó thểxemcuộckinh lý củaMã-Viện làmộtcuộccáchmệnh.Cũngnhưmọicuộccáchmệnhcuộcnàylàquikếtcủamộtlịchtrìnhbiếnchuyểnlâudàichứkhôngphảilàmộthiệntượngđộtkhởi.Chúngtađãbiếtrằngngayđầuthếkỷthứ2tr.K.ng.nướcÂu-lạcthuộcnhàTriệu,rồiđếncuốithế-kỷấylạibịnộithuộcnhàHán.Dẫutrongsuốthai

thế-kỷ chođếnđầu kỷ-nguyên, ngườiHán-tộc khôngđụngchạmđếnphong-tụcvàchế-độcủangườiLạc-Việt,nhưngsựtiếpxúcmấyđốivớingườiHán-tộckhôngthểnàokhôngcóảnhhưởngvềvănhóađược.Ảnhhưởngcốnhiêncàngngàycàngđậmđà,và,nhưchúngtađãbiết,đếnđờiTích-QuangvàNhâm-DiênthìảnhhưởngvănhóacủaTrung-hoađốivớingườiLạc-Việtđãđiđếnchỗđồnghóa.CuộckinhlýcủaMã-Việnchẳngqua làmộtcuộc thanhtoánbăngvõ lựcnhữngyếu tố bảo thủ để tạo điều kiện thuận tiện cho cuộc đồnghóamàthôi.

ChúngtacóthểthấyngấntíchcủalịchtrìnhđồnghóaấyởtrongnhữngđồcổtíchđàođượcởĐôngsơn.Nhữngđồtrọng yếu đào được là đồ đồng mà nhà khảo-cổ-họcGoloubewđặtvàothế-kỷthứnhất, tức làvàokhoảngcuộckinh lýcủaMã-Viện.Ngườitacóthểchiacácđồấyra làmba bộ : bộ thứ nhất gồm những đồmà chúng tôi nhận làthầntúyLạc-Việt,nhưnhữngtrốngđồng,lưỡibúa,lưỡirìu,mũimácmũitên,cáigươmhailưỡi,nhữngdaogămcóhìnhngười, cùngmột số đồ trang sức. Trong bộ ấy thì vật đặcbiệttiêubiểunhấtcủangườiLạc-Việtlàcáitrốngđồng,màởĐông-sơnchỉtìmđượcnhữngthứnhỏdùnglàmminhkhí,nhưnghiệnnaycòncócáitrốngNgọc-Lư(tạiQuốcgiaBảo-tàng-viện)làđạibiểuvẻvang.

Bên cạnh những đồ đồng Lạc-Việt ấy, người ta nhậnthấymột ítđồcủangườiTrung-hoađemđến,nhưcáibìnhkiểu biển-hồ, cái gương kiểu nhà Hán và những tiền đồngngũ-thù.

BộthứbathìgồmcónhữngđồdongườiLạc-ViệtchịuảnhhưởngcủangườiTrung-quốcmàchế tạo,nhưcáibình

lớncóđườngvếtkhuôn,nhữngmiếnggiápđồng,nhữngdaogăm,nhữngđồnửađồngnửasắt.

Xétcácđồấythìchúngtanhậnthấyrằngởgiữathếkỷthứnhất,ảnhhưởngcủakỹthuậtTrung-hoađốivớikỹ-thuậtcủa người Lạc-Việt, tuy đã có ngấn-tích, nhưng hãy cònmỏngmảnh,màkỹthuậtthuầntúyLạc-Việtvẫncònthịnhlắm.Nhưngsaucuộckinh lýcủaMã-Viện,chínhsáchđồnghóa của người Trung-quốc đã được thuận tiện, sự áp báchcủavănhóaTrung-quốccàngngàycàngsâu,chonêncáchhơnmộtnghìnnămsau,trongnhữngđồđàođượcởĐông-sơnvềđờiTốngchỉcónhữngđồgốmcủangườiTrung-hoa,màđồđồngcủangườiLạc-Việtthìđãmấthẳndấuvết.

Về phương diện chủng tộc thì, như chúng ta đã biết,ngườiLạc-Việtởbuổiđầucólẽcònmangrấtítyếu-tốmông-gô-lích.Cólẽtrảiquahaithế-kỷnộithuộcnhàTriệuvànộithuộc nhà Tây-Hán đã có sự lai giống sơ sài khiến nhữngyếu-tốmông-gô-líchtrongcơcấuchủngtộccủangườiLạc-Việt thêm lên, songyếu-tốanh-đô-nêvẫn chiếmphần chủyếu.NhưngsaucuộckinhlýcủaMã-Viện,sựtạpchủngvớingười Hán tộc đã đem cái kết quả ghê gớm là cách nonnghìnnămsau,cáimặtcủangườiđànbàvềđờiTốngđào

đượcởĐông-sơn16đãthànhmặtmông-gô-lích,chỉcáiđầu

lâulàcòntínhchấtanh-đô-nêmàthôi.

CuộckinhlýcủaMã-Viện,mởđầuchocuộcđôhộnặngnềtrongnonmộtnghìnnămcủangườiTrung-quốcđãcócáikết quả là biến hẳn chủng-tộc và văn hóa của người Lạc-Việt,đếnnỗi,theobềngoàingườitacóthểnóirằngdântộcViệt-Namngàynayvềchủngtộccũngnhưvềvăn-hóa,kháchẳnvớingười Lạc-Việtxưa.Cuộckinh lý củaMã-Viện thực

đãquyếtđịnhmộtcách tànkhốccáivậnmệnh lịchsửcủa

dântộctavậy.17

Nhưngxétchokỹthìchúngtanhậnthấyrằngtrongcơcấuchủng-tộccủangườiđànbàĐông-sơnvềđờiTốnglàđạibiểuchongườiViệt-NamkhimớithoátlyBắc-thuộc,yếutốmông-gô-líchvẫnchưa lấnđượchẳnyếu tốanh-đô-nêcủangười Lạc-Việt còn duy trì trong hình đầu lâu, đồng thờinhữngtínhtình,phongtục,chếđộcủangườiViệt-nam,nhấtlàngườibìnhdân,đếncácđờiTrầnđờiLê,chođếnngàynaynữacũngvẫnbàyranhữngđiềuđặcbiệtkháchẳnvớitínhtìnhphongtục,chế-độcủangườiTrung-quốc.Cơcấuchủngtộc và trạng thái văn-hóa của người Việt-Nam sau thời kỳBắc-thuộckhônggiốngcơcấuchủngtộcvàtrạngtháivăn-hóacủangườiLạc-Việtnữa,nhưngdântộcViệt-NamđếnkhiđãhoàntoàntựgiácđểthoátlycuộcđôhộcủaTrung-hoalàđã lấy cái cốt cách Lạc-Việt mà dung hòa những yếu-tốchủng tộcvàvănhóacủangườiHán-tộc,vàmột ít yếu-tốcủacácgiốngngườikhácởlâncận,đểthànhmộtnhâncách

riêng18.Nhâncáchấyđãbịđoànluyệntrongnhữngnỗiđau

đớn,khổsở,nhụcnhãvàtrongnhữngcuộcquậtkhởivinh-quang,trảiquanonnghìnnămmớithànhthụcmàdànhlạisinhtồnđộclập.

Xétquanguồngốccủadân-tộcViệt-nam,chúngtađãthấyrằngtấtcảgiốngViệt-tộctừxưađãchiếmởkhắpmiềnlưuvựcsôngDương-tửvàmiềnNam-bộTrung-hoa, làmộtchủng tộc rấtxưa ; chúng tađã thấy rằng lịchsửđã từngđemhọtênđịavịvẻvangoanhliệtởthờicácnướcSở,Ngô,Việt,thaynhauxưngbá;chúngtađãthấyhọđãtừngcócáicaovọngpháttriểnlênBắcđểtunghoànhởTrung-quốcvàtừnglàmmốilolớnchoHán-tộctrongbaonhiêuđời;chúng

ta đã thấy rằng trước cái sức áp bức nam tiến của ngườiHán-tộchọđãvìvănhóatươngđốisútkémmàphảithuavàdầndầncácquốc-giavàcácbộ-lạccủahọtrướcsauđềubịHán-tộc đồng hóa. Nhưng trong cái vận mệnh bi đát củaViệt-tộcấy,chúngtathấycómộtnhóm–tứclànhómLạc-Việt–đãthoátkhỏicáinạnđồnghóa,cáinạntiêuvongmàsốngsót lại, rồi trongbaonhiêu thế-kỷ,baonhiêunỗiđauđớnêchềđãđàoluyệnhọthànhdântộcViệt-Namvớimộttinh thần tự chủmạnhmẽ.Chúng ta không thể không lấylàmlạtrướccáivậnmệnhmaymắnriêngcủatổtiênchúngta,màchúngtacóthểcắtnghĩabằngnhữnglýdosaunày:

1)TrướcsựápbáchnamtiếncủangườiHántộc–theomộtcáicônglệnamtiếnvềmiềnbiểncủacácchủngtộcởÁ-châuphát tíchởmiềnđại lục–ngườiViệt-tộccũngphảitiếnvềphươngNam,trongấythìhainhómTây-ÂuvàLạc-Việt là phần tử tinh nhuệ dõng cảm hơn hết đã làm tiênphongtrongcuộcnamtiếncủaViệt-tộc.

2) Nhờ ở miền Bắc-kỳ là miền xa hơn cả trong đấtBách-Việt,ngườiLạc-ViệtđãdễdànghợpsứcvớingườiTây-Âu để chống cự quân đội nhà Tần,mà sau này, nhờ họ ởmiềntrungchâuphìnhiêunênhọlạidễpháttriểnhơnngườiTây-Âuởmiền rừngnúi, rốt cuộchọ chống lại sựápbáchcủaHántộccóhiệuquảhơnngườiTây-Âu.

3)HọđãnhờđượccuộckhángchiếnvớinhàTần,hunđúcchohọcáimầmmốngcủatinhthầndântộc.

4)TinhthầndântộcmớinẩymầmthìngườiLạc-ViệtbịnộithuộcnhàTriệuvànhàTâyHán,nhưngchínhsáchlỏnglẻocủangườiHán-tộckhôngnhữngkhôngbópchếtmầmấymàlạigiúpđiềukiệnchonónẩynởthêmđểđếnđờiTrưng-

Trắcthìnóbiểuhiệnthànhcuộckhởinghĩa.Nhữngnỗiđauđớnkhổsởtrongnonnghìnnămđô-hộlạirènđúctinhthầndân tộcấy thành cứng cáp thêmđểđến thếkỷ thứ10nóđemdân-tộcViệt-Namthoátkhỏiáchđô-hộ.

Xemthếthìchúngtanhậnthấyrằngcáivậnmệnhđặcbiệtcủadân-tộcViệt-NamlàđạibiểucuốicùngvàduynhấtcủaViệt-tộckhôngphảilàngẫunhiênmàthànhvậy.

--HẾT—

Notes

[←1]SáchnàydoTrần-Thế-Phápsưutậpnhữngchuyệntruyềnkỳcổtíchcủanướctamàchépthành,đếnđờiLêHồngĐứcdoVũQuỳnhvàKiềuPhúsannhuận lại.Hiệnnaycónhiềubảnđemsosánhvớinhau thì thấycóxuấtnhậpítnhiều.

[←2]Truyềnthuyếtthìchorằngtrong50ngườicontraitheomẹvềnúi,ngườicon trưởngđượcphong làm chúagọi làHùng-vương, tức là thủy-tổ củadântộcViệt-Nam.Sửcũlạiđổimàchéprằng:Hùng-vươnglàngườicontrưởngtrongsố50ngườicontheochavềbiển.Cólẽtheoquanniệmnhànhothìtổtiêncủadântộcta làmộtdân-tộctheo lễgiáotônpháp,phụquyền,phảilàtheochếđộphụhệ,contheocha,chứchếđộmẫuhệ,contheomẹlàchếđộcủacácdântộcmiềnnúi,chonêncácnhàsửthầnmớisửalạinhưthế.

[←3]SáchnàydoThượng-vụẤn-thư-quánởThượng-hảidịchvàxuất-bản.

[←4]ThứmảngtreấyhiệnởSầm-sơntỉnhThanh-hóacũngcó.

[←5]ChúngtôiđoánrằngtruyềnthuyếtKinh-dương-VươnglàtiêubiểuchosựhoàiniệmtổtiênxacủangườiLạc-ViệtlàngườiViệttộcởthờikỳhọcònsinhhoạtởlưuvựcsôngDương-tử,tứcởmiềnchâuKinhvàchâuDương,chúngtacóthểgọilàthờikỳGiao-chỉViệt-thường.

[←6]Encyclopédiefrançaisep.VII7-60.

[←7]Trungquốccổđạinghệthuậtsử.

[←8]Xem sách Giang-nam Đạp Tra của Tam-điền sử-học-hội nước Nhật-bảnxuấtbản(1941).

[←9]Câu-Tiễnsaiquânquyết tửđếntrướcquânNgôkhiêuchiến,họ laóomsòmvàđều tựcắtcổmàchếtcả.TrongkhiquânNgôkinhngạcđươngmảingắmtrôngthìchủlựccủaquânViệttiếnlênđánhúp.

[←10]Mê-linh,tháiấpcủathânphụTrưng-Trắc,làtrungtâmđiểmcủamiềnđấttrựctiếpthốngthuộcLạc-vươngxưa.SaukhiAn-dương-vươngchiếmđấtLạc-ViệtthìconcháuLạc-vươngphảihạxuống làmbồithần– lạctướngquảnlãnhmộttháiấpnhỏlàmiềnMê-linh,cũngnhưcácLạc-tướngkhác.An-dương-vươngtựlãnhmiềnđấtrộngnhấttrongnướcÂu-LạclàđấtTây-vu.KhinhàTriệu thầnphụcnướcÂu-LạcconcháuAn-dương-vươnghẳnđượcbiệtđãimàkhôngbịtruấtxuốnghàngLạc-tướng,vẫncònđượcxưngvươngmàquảnlãnhđấtTây-vu–Tây-vuvương.CólẽTriệu-ĐàtìmchỗthủđôcũcủaLạc-vươngởMê-linhmàđặttrịsởcủaquậnGiao-chỉ.

[←11]HiệnnayởđócònditíchthànhHời.

[←12]Đây là chúng tôi theo bài « Notes archéologiques sur la province deThanh-Hóa»củaL.Pajotmàtácgiảđãcónhãýchochúngtôixembảnthảo.

[←13]TruyềnthuyếtConRồngcháuTiên,tứclàtruyềnthuyếtLạc-LongquânvàÂu-cơ,theochúngtôisuyđoánlàtiêubiểuchocáihồiứccủangườiLạc-Việtđốivớitổtiênxưacủahọlàmnghềđánhcá,cắttócxămmìnhthờiGiao-long làm vật tổ,mà cuộc sumhọp của Long-quân với Âu-cơ là cóquanhệvớicuộcnamtiến,củangườiViệt-tộc–Âu-cơ,nghĩađenlànànghọÂucó lẽchỉngười thị-tộcÂucủangườiViệt-tộcởmiềnnúiphíanamChiết-giang.

Tụcxămmìnhxưa,ngườiLạc-Việtcũnggiữ,chođếnngườiViệt-namởđờiTrầncũngcòngiữ.SửcũcủatachéprằnggiòngdõinhàTrầngốcởmiềnbờbiểnnênvốncótụcxămhìnhrồngởđùi,màquânlínhởđờiTrầnsơcũngcótụcxămhìnhrồngởmình.

[←14]NgườiMườngngàynaylàmộtnhánhdiduệcủangườiLạc-Việt.Xemchúgiảiởsau.

[←15]ChúngtôitheoýkiếncủanhàChi-na-họcH.MasperochorằngchữHùng-vươngchínhlàchữLạc-vươngviếtlộnra.Chúngtôiđoánrằngnếu18đờiLạc vương trong truyền thuyết không phải là chỉ riêng những thế hệ tùtrưởngcủanhómLạc-ViệttừkhihọchiếmởtrungchâuBắc-kỳđinữathìcũnglàtiêubiểuchocácthếhệtổtiêncủahọtừsaukhihọđãdờimiềnDương-tửlànơichônraucắtrốnxưamàxuốngmiềnNam.

[←16]E.Patte,Etuded’unsquelettehumaindeĐông-sơn,B.E.F.E.O,XXXIV.

[←17]SựđồnghóacủaHán-tộclàmộtđiềumayhaylàmộtđiềurủichodântộcta?Ởđâytôimuốngiữtháiđộhoàntoànkháchquan,khôngmuốnđemsựsuyđoánvềgiátrịđểxétvấnđềđồnghóa.Vảchănglịchsửlàlịchsử,dùchúngtasuyđoánthếnàocũngkhôngthểsửađổisựtìnhlịchsửđược.BiếtvậymàchúngtacũngkhôngthểkhôngnhậnthấyrằngsaucuộcbắcthuộcthìngườiViệt-nammấthẳncáikỹ-thuậtđồđồngmàkhôngthấycáitàitinhxảovàcáisứchùngdũngbiểuhiệntrêncácđồấybiếnhóavàogiátrịmớitươngđương,thếlàhọđãmấtmấtnhữnggiátrịvănhóarấtquí.ChúngtakhôngthểkhôngnhậnđólàmộtkếtquảtànkhốccủacuộcBắc-thuộcquá lâudài.Đành rằng trên thếgiới xưanaykhông có chủng tộcnàovàvănhóanàotựbảotồnthuầntúyđược,nhưngnếusựđồnghóadiễnhànhởtrênnhữngđiềukiệntựdothìkếtquảcủanótấttốtđẹphơn,vì sựđồnghóabấygiờ chỉ làdunghòanhữngyếu tố tốt củangườimàkhôngbỏmấtyếu tố tốt củamình.Mỗi lần thấy cái trốngđồng,mỗi lầnnghĩcáitrốngđồng,bấtgiácchúngtôicócáihoàicảmrằngđãmấtmộtcáigìquíbáutolớnmàhiệnnaykhôngtìmđâuthấynữa.

[←18]NgườiLạc-Việt,saukhihỗnchủngvàđồnghóavớingườiHán-tộc,đãdầndầnhìnhthànhdântộcViệt-Nam.NhưngtrongcáigốcLạc-Việt,chúngtanênphânbiệthaibộphận:mộtbộphậnởmiềnđồngbằngvàbờbiển,vìđiềukiện sinhhoạtdễdàng, vì điềukiệngiao thông thuận lợi, vàvì sựđồnghóavớingườiHán-tộcđậmđà,đãthànhdântộcViệt-Namngàynay:mộtbộphậnởmiềnđồinúi,vìđiềukiệngiaothôngtrởngạivàvìđồnghóavớingườiHántộcíthơn,nênđãthànhmộtnhánhkhácvớingườiViệt-Nam,vềchủngtộccũngnhưvănhóacòngiữđượcyếutốLạc-Việtnhiềuhơn,tứclàngườiMường.SựnghiêncứuvănhóacủangườiMườngsẽgiúpchochúngtahiểubiếtvănhóacủangườiLạc-Việtnhiềulắm.